Marktsurvey prestaties CO 2 koeling in supermarkten

Transcriptie

1 Marktsurvey prestaties CO 2 koeling in supermarkten ROB opdrachtnummer: ROBP Datum : Auteur : ing. R.ns Projectnummer : Status : CS Update Contactpersoon : ir. M.Dieleman (Agentschap NL, ROB programma)

2 Inhoudsopgave : 0. Update : Samenvatting : Inleiding : Gerealiseerde varianten op de Nederlandse markt : Locaties met concept R744/R744/R717 (combinatie CO 2 -Ammoniak) : Locaties met concept R744/R744/R410A (combinatie CO 2 -HFK) : Locaties met concept R744/R744/R744 (uitsluitend CO 2 ) : Locaties met concept R744/R134a/R134a (combinatie CO 2 -HFK) : Warmteterugwinning ( WTW ) : Energie efficiency van de verschillende installatieconcepten Praktijk informatie van relevante ROB projecten Veiligheid, ontwerpdrukken en gasdetectie : Afstemming met andere disciplines bij WTW Verbeteropties : Conclusies, aanbevelingen en andere relevante zaken : Bijlagenoverzicht (bij hoofdstuk 4): CS

3 0. Update : Naar aanleiding van de vorige versie van dit rapport ( versie ) is er overleg gevoerd met diverse partijen welke betrokken zijn bij de realisatie cq monitoring van soortgelijke projecten op de Nederlandse markt. Dit onder leiding van AgentschapNL. Een aantal zaken welke hierbij aan de orde zijn gekomen : o GWP waarden. ( uniformiteit ) o TEWI waarden. ( uniformiteit ) o Berekeningen met of zonder inbegrip van energiebesparende maatregelen. o Vergelijk van de uitkomsten uit de modelberekening met praktijkwaarden van diverse gemonitoorde projecten. o Uitkomsten van het landelijk onderzoek naar lekpercentages bij supermarkten. Dit alles heeft geleidt tot het uitvoeren van een update van het rapport waarbij bovenstaande zaken als volgt zijn verwerkt : Voor de GWP waarden is gebruik gemaakt van het "Kaltemittel-Report" welke wordt uitgegeven door Bitzer GMBH. ( zie bijlage ) De modelberekeningen zijn opnieuw uitgevoerd waarbij de volgende energiebesparende maatregelen zijn meegenomen : Platenwisselaar vries bij HFK Afdekking (hoge) verticale koelmeubelen overdag Afdekking horizontale vriesmeubelen overdag Folie op diepvriesglasdeuren LED verlichting in diepvriesglasdeurenkast EC-ventilatoren koel- en vriesmeubelen EC-ventilatoren condensor of gaskoeler LED verlichting De uitkomsten van het onderzoek naar de koudemiddellekkage van HFK's in 2009 bij Nederlandse supermarkten uit het project ROBP zijn gehanteerd. Bij de TEWI berekeningen is voor de CO 2 -emissie per kwh gerekend met 0,608 kg (bron: Agentschap NL, update RENEWABLE ENERGY. MONITORING PROTOCOL, Publication number 2DENB1014). In de tabellen 7.1 en 7.2 is de uitkomst van de ROB projecten verwijderd. In plaats hiervan is in hoofdstuk 4.1 een verwijzing opgenomen naar alle beschikbare ROB projecten van AgentschapNL welke praktijkresultaten bevatten m.b.t. dit onderwerp. CS

4 1. Samenvatting : In dit rapport worden alle sinds 2004 gerealiseerde koelingconcepten binnen de Nederlandse supermarkten, met CO 2 als koudemiddel of als koudedrager, besproken en geanalyseerd op energieverbruik en milieueffect (CO 2 broeikasgas bijdrage). De visies van relevante partijen over de onderzochte technologieën zijn onderzocht. Daarvoor is eerst contact gelegd met alle CO 2 -koelleveranciers (zie Literatuurlijst). Dit heeft geleid tot de huidige lijst van typen onderzochte koelsystemen. Verder zijn de visies bij de supermarktketens gepeild over de marktintroductie van deze systemen. Zonder de ketens specifiek te citeren, kunnen de volgende visies opgemerkt worden. Er is sterke behoefte aan onafhankelijke informatie over de investerings- en exploitatiekosten, terugverdientijd, energieverbruik, veiligheid en onderhoud van installatie. De beperkte energiebesparing met CO 2 -koeling lijkt een beperking voor een succesvolle marktintroductie. Echter, de markt ziet vooral voordeel in het duurzame aspect (CO 2 -reductie tot ca 40%, zie tabel 8.2, door schrappen van HFK-gebruik en lekkage), waardoor de verkopen van CO 2 -koelsystemen in 2010 en 2011 er positief uitzien. Deze trend is ook internationaal zichtbaar. Daarom is het logisch dat de overheid niet alleen een subsidie op de energiebesparing verleent (fiscale stimulering via de EIA lijst), maar ook op de vermindering van de CO 2 broeikasgas bijdrage (fiscale stimulering via de VAMIL/MIA, zie de MIA lijst). De markt blijkt zich nog te weinig bewust van deze beide stimuleringsvormen, en de gunstige invloed ervan op de terugverdientijd voor deze duurzamer koelingkeuze. 2. Inleiding : Deze rapportage geeft een overzicht van tot op heden gerealiseerde projecten met R744 (C0 2 ) als koudemiddel en / of koudedrager in Nederlandse supermarkten. Het onderzoek heeft zich specifiek gericht op de periode tussen november 2004 en december 2009 met een update t/m augustus De overzichten hebben uitsluitend betrekking op de koel- en vriesobjecten welke zijn aangesloten op de centrale koel- en vriesinstallaties. Stekkerklare koel- en vriesmeubelen zijn hierbij buiten beschouwing gelaten. Op 27 juni j.l. is er op initiatief van het Agentschap NL een bijeenkomst georganiseerd met deskundigen op het gebied van CO 2 koelinstallaties voor supermarkten. ( adviseurs en installateurs ) Doelstelling van deze bijeenkomst was afspraken te maken over een uniforme wijze van presenteren van monitoringresultaten. Dit rapport komt zo goed mogelijk tegemoet aan deze wens en heeft gebruik gemaakt van de afgesproken standaard parameters m.b.t. winkel- en buitentemperaturen. Dit rapport inventariseert niet de economische aspecten van de verschillende koelsystemen. Daarvoor zijn de (meer)investeringen voor CO 2 -koeling in deze eerste paar jaar nog net te weinig marktconform, bij de eerste 10 veelal ROB-gesubsidieerde projecten. Leveranciers geven aan vanaf CO 2 -systemen te leveren die economisch rendabel zullen zijn, wel gebruik makend van EIA fiscaal voordeel.(gebaseerd op maatregel regeling voor 2010) Evenmin zijn er al energieprestaties over een heel bedrijfsjaar beschikbaar van de meeste van de genoemde projecten. 3. Gerealiseerde varianten op de Nederlandse markt : Gedurende bovenvermelde periode zijn een aantal varianten op de Nederlandse markt verschenen. Dit hoofdstuk geeft een overzicht van deze varianten met eventueel aanvullende informatie welke beschikbaar is uit eerdere publicaties. Om het overzicht te bewaren worden de concepten als volgt aangeduid : vriesobjecten/koelobjecten/koudeopwekking : o vriesobjecten : koudemiddel circulerend door vriesobjecten o koelobjecten : koudemiddel circulerend door koelobjecten o koudeopwekking : koudemiddel dat de feitelijke (koude) opwekking verzorgt CS

5 3.1. Locaties met concept R744/R744/R717 (combinatie CO 2 -Ammoniak) : De eerste projecten welke zijn gerealiseerd stammen uit de periode 2004 t/m 2006 en zijn uitgevoerd als cascade R744=(C0 2 ) / R717=(ammoniak) systemen. Deze projecten zijn gerealiseerd door Bort de Graaf uit Bunschoten. Het principe schema van deze uitvoering is weergegeven in figuur 1. Figuur 1 Dit systeem is als zodanig bij twee supermarkten in Nederland uitgevoerd. Het eerste systeem bij C-1000 Zoetelief in Bunschoten en het tweede systeem bij het Deen filiaal Weidevenne in Purmerend. Van deze projecten zijn door twee verschillende partijen rapportages opgesteld waaruit de belangrijkste conclusies zijn overgenomen en weergegeven in tabel 1. Item C-1000 Deen Bunschoten Purmerend Rapportage TNO Adviesburo Bruin Datum november mei VVO oppervlakte supermarkt ( m 2 ) Koelcapaciteit ( kw ) 60,5 113,5 Vriescapaciteit ( kw ) 10,7 19,5 Meerinvestering ( ) , ,- Energiebesparing per jaar ( kwh/jr ) Energiebesparing per jaar ( /jaar ) 1.750, ,- Andere besparingen Frequentieregelaars - 516,- Andere besparingen Koudemiddellekkage 1.000,- - Andere besparingen Besparing op STEK 3.000,- - Besparing broeikasgassen in ton CO 2 eq/jr 70,4 73,7 Totale jaarlijkse kosten ( A * I B ) ( /jr ) -/ / Kosteneffectiviteit / ton CO 2 eq/jr Tabel 1 A = Annuïteit = 0,1424 I= Investering B = Baten (jaarlijkse energiebesparing + andere besparingen) CS

6 Van de locatie Deen Weidevenne kan geconstateerd worden dat de originele uitgangspunten m.b.t. energiebesparing niet gerealiseerd zijn. In de loop der jaren zijn verbeteringen aangebracht in de regeling waardoor de situatie wel verbeterd is. Het energieverbruik ligt nu in lijn met het gemiddelde verbruik van de overige Deen filialen Locaties met concept R744/R744/R410A (combinatie CO 2 -HFK) : Vanaf eind 2007 t/m eind 2009 zijn door Fri-jado een aantal projecten gerealiseerd gebaseerd op het Deense Birton principe. Het principe schema van deze uitvoering is weergegeven in figuur 2. Figuur 2 Dit CO 2 concept maakt gebruik van twee voorraaddrukvaten welke beurtelings door het primaire koudemiddel ( HFK-410A ) op druk worden gebracht. Alleen het allereerste project is nog gerealiseerd met HFK-404A als koudemiddel. Doordat er geen elektrisch aangedreven CO 2 circulatiepompen meer nodig zijn wordt er een aanzienlijke energiebesparing gerealiseerd t.o.v. het concept zoals omschreven in hoofdstuk 2.1. en kan de machine-installatie aanzienlijk compacter worden gebouwd. Op het moment dat het eerste vat voldoende vloeibare CO 2 heeft verzameld om dit naar de koel- en vriesobjecten te sturen wordt het vullen van het tweede vat gestart. Op zijn beurt gaat dit weer gepaard met het onderkoelen van het primaire koudemiddel wat de systeemefficiency ten goede komt. Hierdoor is het mogelijk een continue CO 2 vloeistofstroom te creëren waardoor met normale expansieventielen bij de objecten gewerkt kan worden. De keuze voor het primaire chemische koudemiddel is destijds gevallen op HFK-R410A nadat op voorhand een afweging is gemaakt van de specifieke voor- en nadelen van de twee meest geschikt geachte koudemiddelen : CS

7 HFK-R134a : o Voordeel : GWP = Dit is bijna 3x zo laag als HFK-R404A. o Voordeel : Geeft lagere drukken waardoor het lekpercentage lager komt te liggen. 1] o Nadeel : Hoger benodigd slagvolume. ( hogere kosten ) HFK-R410A : o Voordeel : GWP = Dit is bijna 2x zo laag als HFK-R404A. o Voordeel : Lager energieverbruik ( ca 15% ) o Voordeel : Lager benodigd slagvolume ( lagere kosten ) o Nadeel : Geeft hogere drukken waardoor het lekpercentage hoger komt te liggen. 1] Note 1] Het systeem werkend met het chemische koudemiddel kan zeer beperkt van inhoud zijn. De projecten welke met dit concept zijn uitgevoerd zijn weergegeven in tabel 2. Organisatie In bedrijf VVO m 2 WTW Type WTW 1] 2] 3] 4] n Linders Arnhem Plus Heerlerheide n Linders Herkenbosch n Linders Geleen Jumbo Maastricht Poiesz Stiens Super de Boer Etten leur Deen Blokker C1000 Roosendaal n Linders Venlo Tabel 2 Nov en luchtgordijn Nee Nee E Mei Nee Nee E Sept Okt en luchtgordijn en luchtgordijn Nee Nee O Nee Nee E Nov Nee nee Maart Juli luchtgordijn luchtgordijn Nee E Nee? Juli Nee Nee E Okt Nee Nee E Okt luchtgordijn Nee Nee E 1] Aanvullende gasketel ( / Nee ) 2] Dagafdekking verticale koelmeubelen ( / Nee ) 3] Energie monitoring ( / Nee ) 4] Energie monitoring door E = eigen (supermarkt) organisatie O = onafhankelijk bureau CS

8 Het project Plus Heerlerheide is gerealiseerd met ROB subsidie. Van dit project is een aparte rapportage beschikbaar waarvan de belangrijkste conclusies zijn overgenomen en weergegeven in onderstaande tabel. Directe emissie t.g.v. koudemiddel lekkage Cascade - theorie Cascade - praktijk Koudemiddel(en) R410A / R744 R410A / CO 2 Koudemiddelinhoud (ton) 0,040 / 0,400 0,082 / 0,340 GWP van het koudemiddel 1890 / / 1 arlijks lekverlies (%/jr.) 5 / 5 0 / 12 Directe jaarlijkse emissie (ton CO 2 eq./jr) 3,8 / 0,02 0 / 0,04 Indirecte emissie t.g.v. energieverbruik Cascade - theorie Cascade - praktijk Koelvermogen (kw) ( koelobjecten / vriesobjecten ) 170 / 17,6 170 / 17,6 Koudefactor (C.O.P.) Modelberekening Praktijkmetingen Draaiuren installatie (h/jr) Modelberekening Praktijkmetingen Elektriciteitsverbruik koelinstallatie (kwh/jr.) Indirecte emissie (ton CO 2 /jr.) (0,61 kg CO 2 /kwh) Tabel 3 Praktische milieueffecten In het bij de installatie behorende logboek is aangetekend dat er geen HFK-410A is bijgevuld in het eerste jaar. Wel is er een CO 2 lekkage opgetreden waardoor er 40 kg is bijgevuld. Samenvattend geeft dit het volgende overzicht : Installatie concept ton CO 2 /jr broeikasgasemissie van de diverse concepten Direct Indirect Totaal % ton CO 2 /jr % ton CO 2 /jr Referentie - installatie Cascade CO 2 /R410A-theorie Cascade CO 2 /R410A-praktijk Tabel 4 Overzicht milieueffecten van de diverse concepten. % De totale gerealiseerde emissiereductie bedraagt dus 38%. CS

9 3.3. Locaties met concept R744/R744/R744 (uitsluitend CO 2 ) : Vanaf juni 2009 t/m september 2010 worden door Veld, Carrier, Fri-jado en Assumburg transkritische booster installaties geïnstalleerd. Het principe schema hiervan is weergegeven in figuur 3. Figuur 3 De projecten welke met dit concept zijn uitgevoerd zijn weergegeven in tabel 5. Organisatie In bedrijf VVO m 2 WTW Type WTW 1] 2] 3] 4] Plus Olst Boni Hattem C1000 Stamproy Super de Boer Delfzijl D-winkels Almere Deen Heerhugowaard Deen Julianadorp Linders Venlo Vomarkt Heerhugowaard Tabel 5 Juni Juni Aug Sept Sept Nov Nov Nov Luchtheaters en luchtgordijn en luchtgordijn en luchtgordijn Luchtheaters + warmtepomp Luchtheaters + warmtepomp en luchtgordijn en luchtgordijn en luchtgordijn Nee O O Nee E Nee E Nee E Nee O Nee E Nee E Maart Nee E 1] Aanvullende gasketel ( / Nee ) 2] Dagafdekking verticale koelmeubelen ( / Nee ) 3] Energie monitoring ( / Nee ) 4] Energie monitoring door E = eigen (supermarkt) organisatie, O = onafhankelijk bureau CS

10 In de loop van 2010 zullen nog een aantal van deze concepten worden geïnstalleerd waarbij de volgende projecten in ieder geval definitief zijn : Organisatie In bedrijf VVO m 2 WTW Type WTW 1] 2] 3] 4] Boni Zeewolde Plus Overschie C1000 Leiderdorp Deen Edam Plus Stellendam Linders Deurne Poiesz Witmarsum COOP Nijmegen Plus Benschop C1000 Spijkenisse Deen Hoorn Linders St. Anthonis Deka Heemskerk Deen Wieringerwerf C1000 Almere Boni Harderwijk COOP Assen Agrimarkt Middelharnis Deka Den Helder Deka Schagen April Juni en luchtgordijn en luchtgordijn E Nee E Jun Luchtverwarming E Juli Luchtheaters E Juli en luchtgordijn Nee E Juli Luchtverwarming E Juli Aug Aug Vloer- en luchtverwarming en luchtgordijn Vloer- en luchtverwarming E+O Nee E E Aug Luchtverwarming E Sept Luchtheaters E Sept Luchtverwarming E Sept Okt en aquifer Vloer- en luchtverwarming Nee E E Okt ? E Najaar 2010 Najaar 2010 Najaar 2010 Najaar 2010 Najaar en luchtgordijn E 1256 Luchtverwarming Nee E Vloer- en luchtverwarming Nee E E E Tabel 6 1] Aanvullende gasketel ( / Nee ) 2] Dagafdekking verticale koelmeubelen ( / Nee ) 3] Energie monitoring ( / Nee ) 4] Energie monitoring door E = eigen (supermarkt) organisatie O = onafhankelijk bureau CS

11 3.4. Locaties met concept R744/R134a/R134a (combinatie CO 2 -HFK) : Vanaf medio 2010 wordt buiten de hiervoor omschreven Invloed koudemiddel op COP bij 10 C systeem varianten 60,0 door een aantal partijen 58,0 (waaronder Bitzer) promotie 56,0 gemaakt voor een subvariant welke wederom 54,0 gebruik maakt van een 52,0 combinatie van een 50,0 R410A natuurlijk en een chemisch koudemiddel. Dit is eigenlijk 48,0 46,0 R134a R404A de klok weer een aantal 44,0 jaren terugzetten naar de 42,0 tijd dat "transkritisch" zich 40,0 nog in een experimenteel stadium bevond. Hierbij moet aangemerkt worden Tc [ C ] dat deze oplossing t.o.v. de huidige standaard = booster met R404A milieutechnisch natuurlijk beter uit de bus komt. Hierbij kan men zich echter ook afvragen of de keuze van R134a dan beter is dan R410A? Om hier een beter gevoel bij te krijgen zijn in de bovenstaande grafiek de Carnot-rendementen en systeemgrenzen van deze koudemiddelen als functie van TC bij een zuigdruk van -10 C weergegeven. Hieruit valt af te leiden dat zowel R134a als R410A veel beter presteren dan de huidige standaard R404A. Bij hogere condensatietemperaturen komt R134a als beste uit de bus. Bij lagere condensatietemperaturen scoort R410A het beste. Het nadeel van R134a is dat er aanzienlijk grotere leidingdiameters benodigd zijn waardoor ook de benodigde hoeveelheid koudemiddel aanzienlijk hoger zal zijn dan bij R404A. Het principe schema van deze systeemvariant is weergegeven in figuur 4. ( zie ook argumenten onder hoofdstuk 3.2 ) Als laatste punt het vooruitzicht dat er op termijn een vervanger voor R134a wordt gevonden met een zeer lage GWP waarmee de bestaande systemen dan "geretrofit" kunnen worden. Carnotrendement [ % ] Figuur 4 CS

12 3.5. Warmteterugwinning ( WTW ) : Bij alle concepten is een vorm van WTW mogelijk. De uitvoeringen hierbij variëren sterk maar het komt erop neer dat tussen de (koel)compressoren en de luchtgekoelde condensor (gaskoeler bij een compleet CO 2 systeem) een warmtewisselaar wordt gemonteerd om de warmte aan een CV systeem af te staan. Ter indicatie is voor het systeem zoals omschreven in hoofdstuk 3.3 het principe schema van een mogelijke WTW uitvoering hierna weergegeven. Figuur 5 4. Energie efficiency van de verschillende installatieconcepten In dit hoofdstuk maken we een vergelijk tussen de diverse CO2 varianten en de referentie installatie uitgevoerd met een HFK. Dit referentiesysteem is weergegeven in figuur 6. Figuur 6 CS

13 Een andere veel voorkomende variant is het booster systeem waarvan het principeschema is weergegeven in figuur 7. Figuur 7 M.b.t. de vloeistofonderkoeling zijn er voor beide concepten meerdere varianten denkbaar. Indien n.l. ook de vloeistof voor de koelobjecten wordt onderkoeld kan worden volstaan met één centrale vloeistofleiding wat installatietechnisch ( en dus economisch ) voordelen biedt. Voor het echte energie vergelijk gaan we er van uit dat alleen de vloeistof van de vriesobjecten wordt onderkoeld. In de onderstaande tabel zijn de berekeningen van het kwh verbruik van de verschillende installatieconcepten weergegeven. Alle concepten zijn doorgerekend met een VVO van 1000 m 2. Om de getallen in verhouding te zien zijn voor de verlichting en andere elektraverbruikers een soort "nominale" waarden ingevoerd. Gedetailleerde informatie per concept is in de bijlagen van hoofdstuk 9 te vinden. Verbruik van de koel & vriesinstallaties totaal, dus inclusief eigen verbruik van de meubelen : Type installatie concept Koudemiddelen Verbruik van de koel & vries installaties Monoflow R404A/R404A/R404A kwh/jaar = 185 kwh/m 2 VVO Booster R404A/R404A/R404A kwh/jaar = 189 kwh/m 2 VVO Cascade R744/R744/R410A kwh/jaar = 176 kwh/m 2 VVO Cascade R744/R744/R134a kwh/jaar = 182 kwh/m 2 VVO Cascade R744/R134a/R134a kwh/jaar = 182 kwh/m 2 VVO Booster R744/R744/R kwh/jaar = 175 kwh/m 2 VVO Tabel 7.1 CS

14 Verbruik van de koel & vriesinstallaties totaal, dus exclusief eigen verbruik van de meubelen : Type installatie concept Koudemiddelen Verbruik van de koel & vries installaties Monoflow R404A/R404A/R404A kwh/jaar = 122 kwh/m 2 VVO Booster R404A/R404A/R404A kwh/jaar = 127 kwh/m 2 VVO Cascade R744/R744/R410A kwh/jaar = 112 kwh/m 2 VVO Cascade R744/R744/R134a kwh/jaar = 119 kwh/m 2 VVO Cascade R744/R134a/R134a kwh/jaar = 119 kwh/m 2 VVO Booster R744/R744/R kwh/jaar = 111 kwh/m 2 VVO Tabel 7.2 Deze getallen zijn dus uitsluitend geschikt om de diverse concepten met elkaar te vergelijken. De getallen kunnen aanzienlijk afwijken van de bij de diverse supermarktorganisaties bekende kentallen. Dit komt doordat het opgestelde koel- en vriesvermogen per supermarktorganisatie sterk kan verschillen. Bij de ene organisatie wordt 100 kw koelvermogen opgesteld in een winkel met een VVO van 1000 m 2 maar bij een andere winkel kan dit 65 kw zijn. Eigenlijk heeft het dus geen zin op deze wijze verbruiken per m 2 VVO te vergelijken. Een supermarktorganisatie kan wel zien of deze verbruiken passen binnen de beschikbare kentallen van andere eigen filialen waarbij echter de specifieke winkelformule nog voor aanzienlijke variaties kan zorgen. In de onderstaande tabel zijn de milieueffecten van de verschillende installatieconcepten weergegeven. Gedetailleerde informatie per concept is in de bijlagen van hoofdstuk 9 te vinden. CO 2 uitstoot van de koel & vriesinstallaties totaal inclusief het verbruik van de meubelen : Type installatie concept Koudemiddelen Milieu effect ton CO 2 eq./jr. Monoflow R404A/R404A/R404A 191 = 100 % Booster R404A/R404A/R404A 189 = 99 % Cascade R744/R744/R410A 117 = 61 % Cascade R744/R744/R134a 118 = 62 % Cascade R744/R134a/R134a 129 = 67 % Booster R744/R744/R = 56 % Tabel 8.1 CO 2 uitstoot van de koel & vriesinstallaties totaal exclusief het verbruik van de meubelen : Type installatie concept Koudemiddelen Milieu effect ton CO 2 eq./jr. Monoflow R404A/R404A/R404A 154 = 100 % Booster R404A/R404A/R404A 152 = 99 % Cascade R744/R744/R410A 81 = 53 % Cascade R744/R744/R134a 82 = 53 % Cascade R744/R134a/R134a 92 = 60 % Booster R744/R744/R = 46 % Tabel 8.2 Bovenstaande getallen zijn dus verder exclusief het effect van eventuele stekkerklare koel- en vriesmeubelen. CS

15 4.1. Praktijk informatie van relevante ROB projecten Aanvullende praktijkinformatie is te vinden in de volgende door AgentschapNL gesubsidieerde projecten in het kader van de ROB regeling. ROBS Veld Koeltechniek. Product / markt-ontwikkelingsproject voor CO 2 -koeling in supermarkten. ROBS Carrier Bedrijfskoeling. Product / markt-ontwikkelingsproject voor CO 2 -koeling in supermarkten. ROBS Vomar in Heerhugowaard. Supermarkt met CO 2 -koeling en koelwarmtelevering aan 29 woningen en 3000 m 2 utiliteitsbouw. Monitoring energie- en CO 2 -prestaties, eindrapport volgt in ROBS Dekamarkt in Heemskerk. Supermarkt met CO 2 -koeling en koelwarmtelevering aan 72 woningen en 5 winkels. Monitoring energie- en CO 2 -prestaties, eindrapport volgt in ROBS PLUS supermarkt in Olst met CO 2 -koeling, monitoring energie- en CO 2 - prestaties, eindrapport ROBS DEEN supermarkt in Heerhugowaard met CO 2 -koeling, monitoring energie- en CO2-prestaties, eindrapport ROBS Boni supermarkt in Hattem met CO 2 -koeling, monitoring energie- en CO 2 - prestaties, eindrapport ROBP Onderzoek naar koudemiddellekkage van HFK's en R22 in 2009 bij Nederlandse supermarkten. Coolsultancy, Veiligheid, ontwerpdrukken en gasdetectie : Hoewel CO 2 een natuurlijk koudemiddel is vergt het veilig gebruik in een koelinstallatie de nodige aandacht en vakkennis van de desbetreffende koeltechnische installateur. Globaal kunnen we bij installaties, met CO 2 als enig koudemiddel, voor de verschillende toepassingen drie verschillende (ontwerp) drukgroepen onderscheiden : o o o Toepassing in het vriesgedeelte ( vriesmeubelen ) : 25 Bar Toepassing in het koelgedeelte ( koelmeubelen ) : 40 Bar Toepassing in de transkritische kringloop ( gaskoeler ) : 120 Bar De ontwerpdruk van de eerste twee groepen verschilt niet veel van de toepassing van bv R410A. In het winkelgedeelte zelf vinden we uitsluitend systemen met een maximale ontwerpdruk van 40 bar. Hoewel de drukken bij transkritisch bedrijf hoog zijn is het voordeel van CO 2 dat er kleine diameters benodigd zijn. De consequenties welke deze hogere ontwerpdrukken met zich meebrengen zijn te overzien en worden door de PED wetgeving goed gestructureerd. Het is wel zaak de verbindingsleidingen tussen de machine-installatie en de gaskoeler bij transkritische installatie zo klein mogelijk te houden omdat dit leidingwerk onderhevig is aan strenge keuringseisen. ( kosten aspect! ) CS

16 Een punt van aandacht is de situatie waarbij door stroomuitval de druk in het CO 2 gaat oplopen. Dit wordt natuurlijk opgevangen door de aanwezige veerveiligheden maar de geluidsproductie bij het afblazen is extreem hoog wat tot verontrusting bij buurbewoners kan leiden. Aangezien het voorkomen van een dergelijke storing niet is te voorzien en ook niet is te voorkomen zal nader onderzoek gedaan moeten worden naar het verminderen van deze overlast. ( locatie, extra geluiddempende voorzieningen?) maar vooralsnog misschien extra informatieverstrekking naar buurtbewoners? ) De aspecten giftigheid, brandbaarheid en explosiegevaar zijn niet van toepassing op CO 2 waarbij een kanttekening moet worden gemaakt bij het aspect giftigheid omdat CO 2 de plaats van O 2 kan innemen waardoor uiteindelijk toch een gevaarlijke situatie kan ontstaan. Dit risico is echter door het gebruik van detectieapparatuur in combinatie met ventilatievoorzieningen tot een minimum te beperken. Hierbij is het nog wel zaak de koudemiddelinhoud zoveel mogelijk te beperken. 6. Afstemming met andere disciplines bij WTW De afstemming tussen de verschillende disciplines ( CV en koeltechniek ) vergt extra inspanning. Over het algemeen kan gezegd worden dat de CV installateur zich niet bewust is welke invloed hij uitoefent op het energieverbruik van de koelinstallatie. Men ziet de WTW vaak nog als een soort ketelsysteem waarbij men de gewenste capaciteit kan instellen terwijl de beschikbare capaciteit van de WTW slechts een gevolg is van de koudevraag van de koelen vriesobjecten. Ook de retourtemperatuur van het CV systeem wordt vaak door een gebrekkige regeling te hoog gehouden waardoor dit ten koste gaat van de efficiency van het koelsysteem en het energieverbruik onnodig wordt verhoogd. Het R744/R744/R744 concept biedt de mogelijkheid om op eenvoudige wijze gelijktijdig warmte op verschillende temperatuurniveaus te creëren. ( bv. tapwater en ruimteverwarming ) zonder dat dit ten koste gaat van de efficiëntie. Het vermijden van het gasverbruik is echter niet uitsluitend aan dit concept verbonden maar kan ook door een WTW systeem op een HFK installatie worden verkregen. Het is dus niet juist de financiële besparing die het vermijden van het gasverbruik met zich mee brengt uitsluitend toe te wijzen aan een R744/R744/R744 systeem! 7. Verbeteropties : Gezien de kleine massa- en volumestromen is een optimalisatie van het aantal verdampercircuits raadzaam. Dit om achterblijven van olie in de verdamper, als gevolg van lage gassnelheden, te voorkomen. Onder commerciële druk (Levertijden) vindt deze optimalisatie niet altijd plaats. Ook bij hergebruik van bestaande verdampers, welke zijn geoptimaliseerd voor HCFK's en/of HFK's, wordt voorbijgegaan aan dit aspect. POE olie biedt de beste mogelijkheden, waarbij echter aandacht besteedt moet worden aan de filterspecificaties. Van belang is CO 2 toe te passen met een laag aandeel H 2 O, omdat er anders, op plaatsen waar expansie plaatsvindt, ijsvorming kan optreden welke zorgt voor een blokkade van de koudemiddelstroom. CS

17 8. Conclusies, aanbevelingen en andere relevante zaken : o o o o o o o De realisatie van dit soort projecten vraagt een langere voorbereiding dan de standaard HFK projecten i.v.m. de levertijd van bepaalde (industriële) componenten. Het hanteren van het juiste referentiesysteem voor de desbetreffende situatie is dus van belang. Een R744/R744/R744 systeem met WTW dient dus te worden vergeleken met een R404A/R404A/R404A systeem met WTW!! Een uitgebreid systeem voor energie monitoring met een geautomatiseerde dataverwerking ter verificatie van de gehanteerde uitgangspunten is onmisbaar voor het dagelijkse energiebeheer en na-optimalisatie. Het is raadzaam een overkoepelend energiemanagement systeem toe te passen gezien de potentiële energiebesparing op basis van een juiste optimalisatie tussen koeling van de warmteterugwinning met afgifte aan de CV-airco. Aangezien stroomuitval wel eens voorkomt, zijn veerveiligheden voor CO2-overdruk opgenomen, waardoor nabije bewoners kunnen schrikken van het geluid dat geproduceerd wordt bij het afblazen van CO 2. De juiste keuze en locatie van deze veerveiligheden kan echter deze overlast tot een minimum beperken. De combinatie met warmtepompen (CV-airco) kan in bepaalde situaties gunstig uitpakken maar dient op voorhand zorgvuldig te worden uitgewerkt met rekenmodellen om teleurstelling (bij de eindgebruiker) achteraf te voorkomen. Nog te weinig aandacht wordt m.i. besteed aan de optimalisatie van de koel- en vriesverdampers in de koelmeubelen m.b.t. circuitverdeling. Verder is er m.i. meer aandacht nodig voor de noodzakelijke veiligheidsvoorschriften om deze meer specifiek toe te spitsen op de supermarktomgeving. Ik denk hierbij aan eenduidige voorschriften voor koel- en vriescellen, ventilatie van de winkellocatie etc. De voorschriften moeten nu bij elkaar worden gesprokkeld uit algemeen beschikbare zaken hierbij te denken aan : EN 378 praktische limiet voor R744 0,1 kg/m 3 Het Bouwbesluit. ( Bezettingsgraad B4?! ) Arbeidsomstandighedenbesluit beleidsregel Voorkomen van verstikking bij toepassing van kooldioxide. Iemand zou deze zaken eens éénmalig moeten uitzoeken waarna de branche op eenduidige wijze hiervan gebruik zou kunnen maken. o De visies van relevante partijen over deze onderzochte koelingtechnologieën zijn onderzocht. Daarvoor is eerst contact gelegd met alle CO 2 -koelleveranciers (zie Literatuurlijst). Dit heeft geleid tot de huidige typen onderzochte koelsystemen. Verder zijn de visies bij de supermarktketens gepeild over de marktintroductie van deze systemen. Zonder de ketens specifiek te citeren, kunnen de volgende visies opgemerkt worden. Er is sterke behoefte aan onafhankelijke informatie betreffende investerings- en exploitatiekosten, terugverdientijd, energieverbruik, veiligheid en onderhoud van installatie. o Bij de EIA stimulering 1 ] ontstaat een voordeel van 11% op de totale investering van de CO 2 - machine-installatie, waaruit een reductie van 30% volgt op deze meerinvestering. Dit betekent dat 70% van de meerinvestering door de eindgebruiker zelf moet worden geïnvesteerd om te komen tot een groener imago. o Bij de MIA/VAMIL stimulering 2 ] ontstaat eveneens een aantal procenten voordeel op de totale investering, als resultaat van de vrije afschrijving in de daarvoor meest geschikte jaren. Het voordeel hiervan is alleen door de accountant goed in te schatten. o De beperkte energiebesparing met CO 2 -koeling lijkt een beperking voor een succesvolle marktintroductie. Echter, de markt ziet vooral voordeel in het duurzame aspect (CO 2 -reductie tot ca 54%, zie tabel 8.2, door schrappen van HFK-gebruik en lekkage), waardoor de verkopen van CO 2 -koeling in 2010 en 2011 er positief uitzien. Deze trend is ook internationaal zichtbaar. Daarom is het logisch dat de overheid niet alleen een subsidie op de energiebesparing verleent (fiscale stimulering via de EIA lijst), maar ook op de vermindering van de CO 2 broeikasgas bijdrage (fiscale stimulering via de VAMIL/MIA, zie de Milieulijst). De CS

18 markt blijkt zich nog te weinig bewust van deze beide stimuleringsvormen, en de gunstige invloed op de terugverdientijd voor deze duurzamer koelingkeuze. 1 ] EIA voordeel: Wie investeert in een milieuvriendelijker koelsysteem komt in aanmerking voor een financiële tegemoetkoming van de overheid, aldus Karel Haverkorn van Agentschap NL, een onderdeel van het ministerie van Economische Zaken. Een belangrijke subsidiemaatregel in dit verband is de EIA (Energie InvesteringsAftrek) die als doel heeft investeringen in energiebesparende bedrijfsmiddelen en duurzame energie te stimuleren. De ondernemer krijgt een deel van de investering terug in de vorm van een fiscaal voordeel. 44 % van de investering mag hij aftrekken van de belastbare winst. Bij een winst van euro, een investering van euro en een vennootschapsbelasting van 25 % levert dit een fiscaal voordeel op van euro. Voorwaarde is wel dat een bedrijfsmiddel minimaal vijf jaar op de balans staat. In de Energielijst staan de eisen per techniek omschreven. De EIA past binnen het voornemen van de overheid van Nederland een van de schoonste en energiezuinigste energielanden in Europa te maken. Code EIA lijst (2010): [W] Energiezuinige koel- of vriesinstallatie Bestemd voor: het koelen of vriezen van ruimten of processen tot maximaal + 12 C, enz. De CO2-koelsystemen vallen onder rubriek a: a. een koel- of vriesinstallatie op basis van een halogeenvrij koudemiddel, uitgezonderd zijn de installatiedelen die dit koudemiddel niet bevatten. 2 ] VAMIL voordeel: De Vamil-regeling is van toepassing op investeringen in halogeenvrije koelsystemen. Vamil staat voor Willekeurige Afschrijving Milieu-investeringen. De Vamil biedt ondernemers een liquiditeits- en rentevoordeel doordat de investering op een willekeurig moment kan worden afgeschreven. Door sneller af te schrijven drukt een ondernemer de fiscale winst en betaalt minder inkomsten- of vennootschapsbelasting. Combinatie van Vamil met EIA is mogelijk. Voorbeeld toepassing Vamil U hebt voor een machine aangeschaft die in de Milieulijst staat. De normale afschrijvingsperiode is acht jaar. De restwaarde na acht jaar is bepaald op Volgens de 'normale' afschrijving zou u per jaar afschrijven (kostprijs min restwaarde, gedeeld door de levensduur). Omdat dit apparaat in de Milieulijst staat, kunt u het tijdstip van afschrijving zelf bepalen. Zo kunt u bijvoorbeeld de eerste twee jaar niets afschrijven en in het derde jaar U kunt ook besluiten de eerste vier jaar niets af te schrijven en daarna vier jaar lang elk jaar Dit kan voordelig zijn wanneer u de eerste twee jaar (nagenoeg) geen fiscale winst heeft, maar daarna wel. Halogeenvrij koelsysteem: Code C 2112 Omschrijving a. bestemd voor: het koelen van ruimten, producten of processtromen door een koelsysteem op basis van één of meer halogeenvrije koudemiddelen, b. bestaande uit: een koelsysteem. CS

19 Literatuurlijst. Haaf, S ns, R Riessen van, G.J Bitzer Erste C0 2 Kälteanlage für normal- und tiefkühling in einem Schweizer Hypermarkt. (Kälte & Klimatechnik 2/2005) De toepassing van CO 2 als koudemiddel voor koel -en vriesobjecten in een moderne supermarkt. Supermarkt koel- en vriesinstallatie met uitsluitend natuurlijke koudemiddelen. Projectnummer 3945 / November 2004 Kaltemittel-Report 14. Edition A Interviews Koelingleveranciers : Assumburg, Carrier, Fri-do, Frimex en Veld. 9. Bijlagenoverzicht (bij hoofdstuk 4): Typen koelinstallatie concepten: Monoflow Booster Cascade Cascade Cascade Booster R404A/R404A/R404A R404A/R404A/R404A R744/R744/R410A R744/R744/R134a R744/R134a/R134a R744/R744/R744 CS

20 Rekenmodel supermarkt R404A/R404A/R404A VVO = 1000 m 2 BVO = 1333 m 2 3 Koelobjecten Vriesobjecten Personen aanwezig Bezettingsgraad Koel- en vriescapaciteiten Installatie gegevens Kantine & kantoren Diversen Magazijn Winkel Milieu aspecten koelsysteem exclusief stekkerklaar Koudemiddelvulling ( koel ) 154 kg arlijks lekpercentage 10 % Koudemiddelvulling ( vries ) 51 kg arlijks lekpercentage 10 % Directe jaarlijkse emissie 78 ton CO 2 eq./jr Indirecte emissie ( elektra ) 113 ton CO2 eq./jr Totale jaarlijkse emissie 191 ton CO2 eq./jr Directe jaarlijkse emissie Indirecte emissie ( elektra ) Indirecte emissie ( gas ) Totale jaarlijkse emissie Milieu aspecten totale supermarkt Openings-en sluitingstijden 78 ton CO 2 eq./jr 239 ton CO2 eq./jr 36 ton CO2 eq./jr 353 ton CO 2 eq./jr 80,1 kw Openingsuren 72 Uren / week 13,9 kw Sluitingsuren 96 Uren / week 50 n Openingsuren 4067 Uren / jaar 4 B Sluitingsuren 4680 Uren / jaar Energiebesparende opties Installatietype Monoflow Dagafdekkingen vertikale koelmeubelen Koelobjecten R404A GWP 3780 Dagafdekkingen horizontale vrieseilanden Vriesobjecten R404A GWP 3780 Warmteterugwinning Nee Platenwisselaar vriesobjecten Folie op diepvriesglasdeurkasten Persgasontdooiing diepvries objecten Nee EC-ventilatoren koel- en vriesmeubelen TOP koeling Nee RT max 20,0 LED verlichting diepvriesglasdeurkasten Watergekoelde condensor Nee T in 15,0 Warmtepomp voor verwarming Nee Energiebalans elektriciteit kwh ( % ) Energiebalans aardgas m 3 ( % ) 22% 0% 47% Koel en vriesapparatuur Stekkerklare meubelen 10% 4% Verwarming supermarkt VVO 15% Verlichting Bake off / Grill's Verwarming magazijn 16% 0% Diversen Warmtepomp verwarming 86% Verwarming kantine & kantoren Uitkomsten gebaseerd op berekeningen Verwarming supermarkt VVO m ,4 m 3 /jaar.vvo Verwarming magazijn 2087 m 3 0 per jaar 2,1 m 3 /jaar.vvo Verwarming kantine & kantoren 678 m 3 0 0,7 m 3 /jaar.vvo Koel & Vries totaal kwh kwh/m 2.VVO Stekkerklare meubelen 0 kwh 0 0 kwh/m 2.VVO Winkelverlichting kwh 0 per jaar 61 kwh/m 2.VVO Bake off, Grill's etc kwh 0 61 kwh/m 2.VVO Rest kwh 0 85 kwh/m 2.VVO Warmtepomp verwarming 0 kwh 0 0 kwh/m 2.VVO kwh kwh/m 2.VVO REC K DEC K Koeling totaal REC V DEC V Vries totaal Luchtgekoelde condensor m 3 0 per jaar 20 m 3 /jaar.vvo 0 0 /m 2.VVO kwh 0 87 kwh/m 2.VVO kwh 0 36 kwh/m 2.VVO kwh kwh/m 2.VVO kwh 0 per jaar 36 kwh/m 2.VVO kwh 0 23 kwh/m 2.VVO kwh 0 59 kwh/m 2.VVO 2922 kwh 0 3 kwh/m 2.VVO Compressoren totaal ( REC K + REC V ) Meubelen totaal ( DEC K + DEC V ) kwh kwh/m 2.VVO per jaar kwh 0 59 kwh/m 2.VVO E:\Coolsultancy\Projecten\Agentschap NL\Survey-CO2\Rekenmodel-Supermarkt CS-AgentschapNL

21 Rekenmodel supermarkt R404A/R404A/R404A VVO = 1000 m 2 BVO = 1333 m 2 3 Koelobjecten Vriesobjecten Personen aanwezig Bezettingsgraad Koel- en vriescapaciteiten Installatie gegevens Kantine & kantoren Diversen Magazijn Winkel Milieu aspecten koelsysteem exclusief stekkerklaar Koudemiddelvulling ( koel ) 145 kg arlijks lekpercentage 10 % Koudemiddelvulling ( vries ) 49 kg arlijks lekpercentage 10 % Directe jaarlijkse emissie 73 ton CO 2 eq./jr Indirecte emissie ( elektra ) 115 ton CO2 eq./jr Totale jaarlijkse emissie 189 ton CO2 eq./jr Directe jaarlijkse emissie Indirecte emissie ( elektra ) Indirecte emissie ( gas ) Totale jaarlijkse emissie Milieu aspecten totale supermarkt Openings-en sluitingstijden 73 ton CO 2 eq./jr 242 ton CO2 eq./jr 36 ton CO2 eq./jr 351 ton CO 2 eq./jr 80,1 kw Openingsuren 72 Uren / week 13,9 kw Sluitingsuren 96 Uren / week 50 n Openingsuren 4067 Uren / jaar 4 B Sluitingsuren 4680 Uren / jaar Energiebesparende opties Installatietype Booster Dagafdekkingen vertikale koelmeubelen Koelobjecten R404A GWP 3780 Dagafdekkingen horizontale vrieseilanden Vriesobjecten R404A GWP 3780 Warmteterugwinning Nee Platenwisselaar vriesobjecten Folie op diepvriesglasdeurkasten Persgasontdooiing diepvries objecten Nee EC-ventilatoren koel- en vriesmeubelen TOP koeling Nee RT max 20,0 LED verlichting diepvriesglasdeurkasten Watergekoelde condensor Nee T in 15,0 Warmtepomp voor verwarming Nee Energiebalans elektriciteit kwh ( % ) Energiebalans aardgas m 3 ( % ) 15% 22% 0% 48% Koel en vriesapparatuur Stekkerklare meubelen Verlichting Bake off / Grill's 10% 4% Verwarming supermarkt VVO Verwarming magazijn 15% 0% Diversen Warmtepomp verwarming 86% Verwarming kantine & kantoren Uitkomsten gebaseerd op berekeningen Verwarming supermarkt VVO m ,4 m 3 /jaar.vvo Verwarming magazijn 2087 m 3 0 per jaar 2,1 m 3 /jaar.vvo Verwarming kantine & kantoren 678 m 3 0 0,7 m 3 /jaar.vvo Koel & Vries totaal kwh kwh/m 2.VVO Stekkerklare meubelen 0 kwh 0 0 kwh/m 2.VVO Winkelverlichting kwh 0 per jaar 61 kwh/m 2.VVO Bake off, Grill's etc kwh 0 61 kwh/m 2.VVO Rest kwh 0 85 kwh/m 2.VVO Warmtepomp verwarming 0 kwh 0 0 kwh/m 2.VVO kwh kwh/m 2.VVO REC K DEC K Koeling totaal REC V DEC V Vries totaal Luchtgekoelde condensor m 3 0 per jaar 20 m 3 /jaar.vvo 0 0 /m 2.VVO kwh kwh/m 2.VVO kwh 0 36 kwh/m 2.VVO kwh kwh/m 2.VVO kwh 0 per jaar 12 kwh/m 2.VVO kwh 0 23 kwh/m 2.VVO kwh 0 35 kwh/m 2.VVO 2922 kwh 0 3 kwh/m 2.VVO Compressoren totaal ( REC K + REC V ) Meubelen totaal ( DEC K + DEC V ) kwh kwh/m 2.VVO per jaar kwh 0 59 kwh/m 2.VVO E:\Coolsultancy\Projecten\Agentschap NL\Survey-CO2\Rekenmodel-Supermarkt CS-AgentschapNL

22 Rekenmodel supermarkt VVO = 1000 m 2 BVO = 1333 m 2 3 Koelobjecten Vriesobjecten Personen aanwezig Bezettingsgraad Koel- en vriescapaciteiten Installatie gegevens Kantine & kantoren Diversen Magazijn Winkel Koudemiddelvulling ( Condensor ) 50 kg arlijks lekpercentage 10 % Koudemiddelvulling ( Koel + vries ) 163 kg arlijks lekpercentage 10 % Directe jaarlijkse emissie 10 ton CO 2 eq./jr Indirecte emissie ( elektra ) 108 ton CO2 eq./jr Totale jaarlijkse emissie 117 ton CO2 eq./jr Directe jaarlijkse emissie Indirecte emissie ( elektra ) Indirecte emissie ( gas ) Totale jaarlijkse emissie R744/R744/R410A Milieu aspecten koelsysteem exclusief stekkerklaar Milieu aspecten totale supermarkt Openings-en sluitingstijden 10 ton CO 2 eq./jr 234 ton CO2 eq./jr 36 ton CO2 eq./jr 280 ton CO 2 eq./jr 80,1 kw Openingsuren 72 Uren / week 13,9 kw Sluitingsuren 96 Uren / week 50 n Openingsuren 4067 Uren / jaar 4 B Sluitingsuren 4680 Uren / jaar Energiebesparende opties Installatietype Cascade Dagafdekkingen vertikale koelmeubelen Condensorcircuit R410A GWP 1980 Dagafdekkingen horizontale vrieseilanden Koel- en vriesobjecten R744 GWP 1 Warmteterugwinning Nee Platenwisselaar vriesobjecten Nee Folie op diepvriesglasdeurkasten Persgasontdooiing diepvries objecten Nee EC-ventilatoren koel- en vriesmeubelen TOP koeling Nee RT max 20,0 LED verlichting diepvriesglasdeurkasten Watergekoelde condensor Nee T in 15,0 Warmtepomp voor verwarming Nee Energiebalans elektriciteit kwh ( % ) Energiebalans aardgas m 3 ( % ) 22% 0% 46% Koel en vriesapparatuur Stekkerklare meubelen 10% 4% Verwarming supermarkt VVO 16% Verlichting Bake off / Grill's Verwarming magazijn 16% 0% Diversen Warmtepomp verwarming 86% Verwarming kantine & kantoren Uitkomsten gebaseerd op berekeningen Verwarming supermarkt VVO m ,4 m 3 /jaar.vvo Verwarming magazijn 2087 m 3 0 per jaar 2,1 m 3 /jaar.vvo Verwarming kantine & kantoren 678 m 3 0 0,7 m 3 /jaar.vvo Koel & Vries totaal kwh kwh/m 2.VVO Stekkerklare meubelen 0 kwh 0 0 kwh/m 2.VVO Winkelverlichting kwh 0 per jaar 61 kwh/m 2.VVO Bake off, Grill's etc kwh 0 61 kwh/m 2.VVO Rest kwh 0 85 kwh/m 2.VVO Warmtepomp verwarming 0 kwh 0 0 kwh/m 2.VVO kwh kwh/m 2.VVO REC K DEC K Koeling totaal REC V DEC V Vries totaal Luchtgekoelde condensor m 3 0 per jaar 20 m 3 /jaar.vvo 0 0 /m 2.VVO kwh 0 92 kwh/m 2.VVO kwh 0 36 kwh/m 2.VVO kwh kwh/m 2.VVO kwh 0 per jaar 20 kwh/m 2.VVO kwh 0 23 kwh/m 2.VVO kwh 0 44 kwh/m 2.VVO 4610 kwh 0 5 kwh/m 2.VVO Compressoren totaal ( REC K + REC V ) Meubelen totaal ( DEC K + DEC V ) kwh kwh/m 2.VVO per jaar kwh 0 59 kwh/m 2.VVO E:\Coolsultancy\Projecten\Agentschap NL\Survey-CO2\Rekenmodel-Supermarkt CS-AgentschapNL

23 Rekenmodel supermarkt VVO = 1000 m 2 BVO = 1333 m 2 3 Koelobjecten Vriesobjecten Personen aanwezig Bezettingsgraad Koel- en vriescapaciteiten Installatie gegevens Kantine & kantoren Diversen Magazijn Winkel Koudemiddelvulling ( Condensor ) 50 kg arlijks lekpercentage 10 % Koudemiddelvulling ( Koel + vries ) 177 kg arlijks lekpercentage 10 % Directe jaarlijkse emissie 7 ton CO 2 eq./jr Indirecte emissie ( elektra ) 112 ton CO2 eq./jr Totale jaarlijkse emissie 118 ton CO2 eq./jr Directe jaarlijkse emissie Indirecte emissie ( elektra ) Indirecte emissie ( gas ) Totale jaarlijkse emissie R744/R744/R134a Milieu aspecten koelsysteem exclusief stekkerklaar Milieu aspecten totale supermarkt Openings-en sluitingstijden 7 ton CO 2 eq./jr 238 ton CO2 eq./jr 36 ton CO2 eq./jr 280 ton CO 2 eq./jr 80,1 kw Openingsuren 72 Uren / week 13,9 kw Sluitingsuren 96 Uren / week 50 n Openingsuren 4067 Uren / jaar 4 B Sluitingsuren 4680 Uren / jaar Energiebesparende opties Installatietype Cascade Dagafdekkingen vertikale koelmeubelen Condensorcircuit R134a GWP 1300 Dagafdekkingen horizontale vrieseilanden Koel- en vriesobjecten R744 GWP 1 Warmteterugwinning Nee Platenwisselaar vriesobjecten Nee Folie op diepvriesglasdeurkasten Persgasontdooiing diepvries objecten Nee EC-ventilatoren koel- en vriesmeubelen TOP koeling Nee RT max 20,0 LED verlichting diepvriesglasdeurkasten Watergekoelde condensor Nee T in 15,0 Warmtepomp voor verwarming Nee Energiebalans elektriciteit kwh ( % ) Energiebalans aardgas m 3 ( % ) 22% 0% 47% Koel en vriesapparatuur Stekkerklare meubelen 10% 4% Verwarming supermarkt VVO 15% Verlichting Bake off / Grill's Verwarming magazijn 16% 0% Diversen Warmtepomp verwarming 86% Verwarming kantine & kantoren Uitkomsten gebaseerd op berekeningen Verwarming supermarkt VVO m ,4 m 3 /jaar.vvo Verwarming magazijn 2087 m 3 0 per jaar 2,1 m 3 /jaar.vvo Verwarming kantine & kantoren 678 m 3 0 0,7 m 3 /jaar.vvo Koel & Vries totaal kwh kwh/m 2.VVO Stekkerklare meubelen 0 kwh 0 0 kwh/m 2.VVO Winkelverlichting kwh 0 per jaar 61 kwh/m 2.VVO Bake off, Grill's etc kwh 0 61 kwh/m 2.VVO Rest kwh 0 85 kwh/m 2.VVO Warmtepomp verwarming 0 kwh 0 0 kwh/m 2.VVO kwh kwh/m 2.VVO REC K DEC K Koeling totaal REC V DEC V Vries totaal Luchtgekoelde condensor m 3 0 per jaar 20 m 3 /jaar.vvo 0 0 /m 2.VVO kwh 0 99 kwh/m 2.VVO kwh 0 36 kwh/m 2.VVO kwh kwh/m 2.VVO kwh 0 per jaar 20 kwh/m 2.VVO kwh 0 23 kwh/m 2.VVO kwh 0 44 kwh/m 2.VVO 3852 kwh 0 4 kwh/m 2.VVO Compressoren totaal ( REC K + REC V ) Meubelen totaal ( DEC K + DEC V ) kwh kwh/m 2.VVO per jaar kwh 0 59 kwh/m 2.VVO E:\Coolsultancy\Projecten\Agentschap NL\Survey-CO2\Rekenmodel-Supermarkt CS-AgentschapNL

24 Rekenmodel supermarkt VVO = 1000 m 2 BVO = 1333 m 2 3 Koelobjecten Vriesobjecten Personen aanwezig Bezettingsgraad Koel- en vriescapaciteiten Installatie gegevens Kantine & kantoren Diversen Magazijn Winkel R744/R134a/R134a Milieu aspecten koelsysteem exclusief stekkerklaar Koudemiddelvulling ( koel+cond ) 132 kg arlijks lekpercentage 10 % Koudemiddelvulling ( vries ) 44 kg arlijks lekpercentage 10 % Directe jaarlijkse emissie 17 ton CO 2 eq./jr Indirecte emissie ( elektra ) 112 ton CO2 eq./jr Totale jaarlijkse emissie 129 ton CO2 eq./jr Directe jaarlijkse emissie Indirecte emissie ( elektra ) Indirecte emissie ( gas ) Totale jaarlijkse emissie Milieu aspecten totale supermarkt Openings-en sluitingstijden 17 ton CO 2 eq./jr 238 ton CO2 eq./jr 36 ton CO2 eq./jr 291 ton CO 2 eq./jr 80,1 kw Openingsuren 72 Uren / week 13,9 kw Sluitingsuren 96 Uren / week 50 n Openingsuren 4067 Uren / jaar 4 B Sluitingsuren 4680 Uren / jaar Energiebesparende opties Installatietype Cascade Dagafdekkingen vertikale koelmeubelen Koelobjecten + Condensor R134a GWP 1300 Dagafdekkingen horizontale vrieseilanden vriesobjecten R744 GWP 1 Warmteterugwinning Nee Platenwisselaar vriesobjecten Nee Folie op diepvriesglasdeurkasten Persgasontdooiing diepvries objecten Nee EC-ventilatoren koel- en vriesmeubelen TOP koeling Nee RT max 20,0 LED verlichting diepvriesglasdeurkasten Watergekoelde condensor Nee T in 15,0 Warmtepomp voor verwarming Nee Energiebalans elektriciteit kwh ( % ) Energiebalans aardgas m 3 ( % ) 22% 0% 47% Koel en vriesapparatuur Stekkerklare meubelen 10% 4% Verwarming supermarkt VVO 15% Verlichting Bake off / Grill's Verwarming magazijn 16% 0% Diversen Warmtepomp verwarming 86% Verwarming kantine & kantoren Uitkomsten gebaseerd op berekeningen Verwarming supermarkt VVO m ,4 m 3 /jaar.vvo Verwarming magazijn 2087 m 3 0 per jaar 2,1 m 3 /jaar.vvo Verwarming kantine & kantoren 678 m 3 0 0,7 m 3 /jaar.vvo Koel & Vries totaal kwh kwh/m 2.VVO Stekkerklare meubelen 0 kwh 0 0 kwh/m 2.VVO Winkelverlichting kwh 0 per jaar 61 kwh/m 2.VVO Bake off, Grill's etc kwh 0 61 kwh/m 2.VVO Rest kwh 0 85 kwh/m 2.VVO Warmtepomp verwarming 0 kwh 0 0 kwh/m 2.VVO kwh kwh/m 2.VVO REC K DEC K Koeling totaal REC V DEC V Vries totaal Luchtgekoelde condensor m 3 0 per jaar 20 m 3 /jaar.vvo 0 0 /m 2.VVO kwh 0 99 kwh/m 2.VVO kwh 0 36 kwh/m 2.VVO kwh kwh/m 2.VVO kwh 0 per jaar 20 kwh/m 2.VVO kwh 0 23 kwh/m 2.VVO kwh 0 44 kwh/m 2.VVO 3852 kwh 0 4 kwh/m 2.VVO Compressoren totaal ( REC K + REC V ) Meubelen totaal ( DEC K + DEC V ) kwh kwh/m 2.VVO per jaar kwh 0 59 kwh/m 2.VVO E:\Coolsultancy\Projecten\Agentschap NL\Survey-CO2\Rekenmodel-Supermarkt CS-AgentschapNL

25 Rekenmodel supermarkt VVO = 1000 m 2 BVO = 1333 m 2 3 Koelobjecten Vriesobjecten Personen aanwezig Bezettingsgraad Koel- en vriescapaciteiten Installatie gegevens Kantine & kantoren Diversen Magazijn Winkel Koudemiddelvulling ( koel ) 132 kg arlijks lekpercentage 10 % Koudemiddelvulling ( vries ) 44 kg arlijks lekpercentage 10 % Directe jaarlijkse emissie 0 ton CO 2 eq./jr Indirecte emissie ( elektra ) 107 ton CO2 eq./jr Totale jaarlijkse emissie 107 ton CO2 eq./jr Directe jaarlijkse emissie Indirecte emissie ( elektra ) Indirecte emissie ( gas ) Totale jaarlijkse emissie R744/R744/R744 Milieu aspecten koelsysteem exclusief stekkerklaar Milieu aspecten totale supermarkt Openings-en sluitingstijden 0 ton CO 2 eq./jr 233 ton CO2 eq./jr 36 ton CO2 eq./jr 269 ton CO 2 eq./jr 80,1 kw Openingsuren 72 Uren / week 13,9 kw Sluitingsuren 96 Uren / week 50 n Openingsuren 4067 Uren / jaar 4 B Sluitingsuren 4680 Uren / jaar Energiebesparende opties Installatietype Booster Dagafdekkingen vertikale koelmeubelen Koelobjecten R744 GWP 1 Dagafdekkingen horizontale vrieseilanden Vriesobjecten R744 GWP 1 Warmteterugwinning Nee Platenwisselaar vriesobjecten Nee Folie op diepvriesglasdeurkasten Persgasontdooiing diepvries objecten Nee EC-ventilatoren koel- en vriesmeubelen TOP koeling Nee RT max 20,0 LED verlichting diepvriesglasdeurkasten Watergekoelde condensor Nee T in 15,0 Warmtepomp voor verwarming Nee Energiebalans elektriciteit kwh ( % ) Energiebalans aardgas m 3 ( % ) 22% 0% 46% Koel en vriesapparatuur Stekkerklare meubelen 10% 4% Verwarming supermarkt VVO 16% Verlichting Bake off / Grill's Verwarming magazijn 16% 0% Diversen Warmtepomp verwarming 86% Verwarming kantine & kantoren Uitkomsten gebaseerd op berekeningen Verwarming supermarkt VVO m ,4 m 3 /jaar.vvo Verwarming magazijn 2087 m 3 0 per jaar 2,1 m 3 /jaar.vvo Verwarming kantine & kantoren 678 m 3 0 0,7 m 3 /jaar.vvo Koel & Vries totaal kwh kwh/m 2.VVO Stekkerklare meubelen 0 kwh 0 0 kwh/m 2.VVO Winkelverlichting kwh 0 per jaar 61 kwh/m 2.VVO Bake off, Grill's etc kwh 0 61 kwh/m 2.VVO Rest kwh 0 85 kwh/m 2.VVO Warmtepomp verwarming 0 kwh 0 0 kwh/m 2.VVO kwh kwh/m 2.VVO REC K DEC K Koeling totaal REC V DEC V Vries totaal Luchtgekoelde condensor m 3 0 per jaar 20 m 3 /jaar.vvo 0 0 /m 2.VVO kwh 0 92 kwh/m 2.VVO kwh 0 36 kwh/m 2.VVO kwh kwh/m 2.VVO kwh 0 per jaar 19 kwh/m 2.VVO kwh 0 23 kwh/m 2.VVO kwh 0 43 kwh/m 2.VVO 4610 kwh 0 5 kwh/m 2.VVO Compressoren totaal ( REC K + REC V ) Meubelen totaal ( DEC K + DEC V ) kwh kwh/m 2.VVO per jaar kwh 0 59 kwh/m 2.VVO E:\Coolsultancy\Projecten\Agentschap NL\Survey-CO2\Rekenmodel-Supermarkt CS-AgentschapNL