Brussel, 2 september 1998

Transcriptie

1 Brussel, 2 september 1998 De besprekingen van de Commissie waren gebaseerd op een analyse van Hans van den Broek, binnen de Commissie verantwoordelijk voor de betrekkingen met Rusland, en Yves-Thibault de Silguy, het Commissielid voor economische, monetaire en financiële zaken. Deze analyse had voornamelijk betrekking op de recente politieke en economische ontwikkelingen in Rusland. Hoewel externe factoren, zoals de daling van de prijzen voor olie en grondstoffen en het overslaan van de crisis in Azië, de binnenlandse problemen en betalingsbalansproblemen in Rusland hebben versterkt, lijkt de hoofdoorzaak van de crisis toch te zijn dat de autoriteiten er niet in slagen ingrijpende structurele hervormingen door te voeren die brede lagen van de bevolking ten goede komen:

2 de echte problemen treden aan het licht in de context van de begroting: de belastinginning en de beheersing van de uitgaven schieten te kort. De overheid heeft een beroep moeten doen op omvangrijke korte-termijnleningen omdat de inkomsten niet meer opbrengen dan 11% van het BBP, een gevolg van het niet goed functioneren van de belastinginning en -administratie en de niet onaanzienlijke belastingfraude. De economie is voor een groot deel gebaseerd op goederenruil, waarop geen belasting kan worden geheven. Er zijn aanzienlijke uitgaven buiten de begroting om, talloze geschillen met nutsbedrijven en regionale overheden over het uitgavenbeleid, terwijl, wanneer er inkomsten zijn, deze voor een aanzienlijk deel moeten worden gebruikt voor de afbetaling van steeds grotere korte-termijnschulden in plaats van voor het ondersteunen van de economische herstructurering. De belastingproblemen zijn voor de bevolking goed voelbaar: er zijn grote achterstanden bij de betaling van pensioenen en lonen, wat leidt tot groeiende sociale onrust en acties van werknemers; de banksector is slecht gereguleerd en inefficiënt. Talloze banken hebben geïnvesteerd in roebelschulden met hoge rente en aanzienlijke hoeveelheden geld geleend in buitenlandse valuta. De liquiditeitsproblemen van een groot aantal banken hebben geleid tot een sterke daling van de interbancaire verrekeningen; het privatiseringsproces wordt niet goed beheerd en is onvoldoende transparant. Er zijn weinig tekenen van een efficiënt opererende markteconomie. De institutionele opbouw is ontoereikend en er zijn onvoldoende systemen tot ontwikkeling gekomen op het gebied van ondernemingsbestuur. Aandeelhouders hebben onvoldoende zeggenschap, waardoor er geen controle is op het bestuur van ondernemingen. Bedrijven hebben als gevolg hiervan niet geherstructureerd, niet geïnvesteerd, te veel werknemers en een te lage productie. Ook worden er nog steeds goederen geproduceerd die minder waard zijn dan de som van de verwerkte materialen, maar die wel weer kunnen worden geruild. Op bepaalde gebieden is de concurrentie onvoldoende en blijven gevestigde belangen een grote rol spelen. Hoe langer de crisis duurt, des te ernstiger zijn de gevolgen voor de toch al zwakke Russische economie. De sociale gevolgen van verdere verslechtering van de economische situatie moeten nauwlettend worden gevolgd. De voorlopige conclusie van de Commissie is dat de directe gevolgen van de crisis in Rusland op de Europese economie beperkt zullen blijven. De gevolgen voor de handel zullen niet groot zijn, om de simpele reden dat de handel met Rusland niet meer dan 4% is van de totale handel van de EU, terwijl de mogelijke gevolgen voor de banksector, zo deze er al zijn, vermoedelijk beperkt zullen blijven, omdat de contacten met Rusland relatief weinig intensief zijn vergeleken met de totale externe contacten of de contacten met de landen in Azië. Het vertrouwenseffect kan belangrijker worden als de volatiliteit van de aandelenmarkt even sterk blijft. Er moet echter ook op worden gewezen dat de terugval van de Europese aandelenmarkten vanuit historisch hoge niveaus plaatsvond en er een verzachtend effect optreedt door de daling van de rente met het effect van vlucht in kwaliteit. Verder komt de crisis in Rusland op een moment dat de Amerikaanse en vooral de Europese economieën in een goede conditie verkeren en mogelijke negatieve effecten het hoofd kunnen bieden. 2

3 Directe gevolgen voor de aspirant-lidstaten in Midden- en Oost-Europa zullen naar verwachting beperkt blijven, aangezien deze landen hun handelsstromen met succes hebben geheroriënteerd, voornamelijk ten gunste van de EU. Voorts zijn zij op de wereldmarkt niet in een directe concurrentiestrijd verwikkeld met Rusland. De aspirant-lidstaten hebben de onvermijdelijke overstap naar de markteconomie lang geleden gemaakt en maken steeds meer deel uit van de Europese economie. De Commissie en de lidstaten hebben erop gewezen dat de verantwoordelijkheid voor het vinden van een oplossing voor de crisis in de eerste plaats bij de Russen zelf ligt. Meer dan ooit moeten zij de nodige maatregelen nemen om het vertrouwen te herstellen en de grondslagen te leggen voor economische groei. Dit moeten zij doen door het programma dat door het IMF wordt ondersteund, ten uitvoer te leggen en de overheidsfinanciën duurzaam te saneren. Alle betrokkenen, met name het Russische parlement en het bedrijfsleven, moeten met de regering samenwerken om ervoor te zorgen dat een samenhangend pakket van beleidsmaatregelen opgesteld en op korte termijn uitgevoerd wordt waarmee deze doelstellingen verwezenlijkt kunnen worden. De Commissie steunt de internationale inspanningen om bijstand te verlenen volledig, als Rusland zich er duidelijk en ondubbelzinnig toe verbindt hervormingsmaatregelen ten uitvoer te leggen. In de huidige omstandigheden zullen de inspanningen van de Commissie vooral gericht zijn op: Het Tacis-programma voor technische samenwerking is het belangrijkste instrument dat de Commissie kan inzetten om Rusland zo snel mogelijk te helpen. In 1991/1997 is ongeveer 1,6 miljard ecu aan Rusland toegewezen voor activiteiten op allerlei terreinen, zoals herstructurering van ondernemingen (waaronder privatisering en ontwikkeling van de financiële sector), modernisering van de netwerken voor energie en vervoer, opleiding, en ontwikkeling van menselijke hulpbronnen. Het programma is vraag-gestuurd, zodat de actieve en goed gecoördineerde samenwerking van de Russische autoriteiten nodig is voor een optimale benutting, vooral gezien het feit dat de beschikbare middelen beperkt zijn. Er zijn twee manieren om het Tacis-programma nog doelgerichter te maken: Ten eerste: het Europees Programma voor Beleidsadvies en andere flexibele Tacisinstrumenten kunnen worden gemobiliseerd om gerichte hulp op hoog niveau te verlenen op gebieden die van direct belang zijn voor de Russische autoriteiten, vooral in de context van consolidering van de begroting, schuldherstructurering en hervorming van het bankstelsel. Hieronder zouden vallen: beheer van de federale financiën, controle op de uitgaven, federale begrotingskwesties, beheer van de staatsschuld, insolventie van banken, en banktoezicht. Ten tweede: op de langere termijn kunnen Tacis-middelen nog meer worden gericht op projecten die een direct positief effect hebben op de herstructurering van ondernemingen (waaronder versterking van de financiële sector) en het creëren van investeringen. Daarnaast moet de nadruk blijven liggen op hulp bij de institutionele versterking. Tacis heeft zich in het verleden ten zeerste ingespannen op deze terreinen, en heeft in de laatste jaren alleen al 200 miljoen ecu toegewezen aan projecten die verband houden met investeringen. 3

4 Het probleem is echter het ontbreken van een blijvende inzet van de Russische autoriteiten op een voldoende hoog niveau, en te weinig consistentie bij het effectief aanwenden van Tacis om belangrijke economische beleidsdoelstellingen te verwezenlijken. Van Russische zijde is nu een grotere inzet nodig. Zie bijlage A. De huidige situatie onderstreept de noodzaak om snel de voor deze herfst geplande dialoog met de Russen over macro-economische financiële kwesties op gang te brengen. In het algemeen voorziet de PSO in samenwerkingsinitiatieven in allerlei sectoren, zoals industrie, ruimtevaart, wetenschap, technologie en vervoer, die alle zouden bijdragen aan een versterking van de Russische economische structuren op de middellange termijn. Er wordt echter gewerkt aan samenwerking op andere termijnen zoals douane, het juridisch kader en de fraudebestrijding; samenwerking op deze gebieden zou op een directere manier helpen om de Russische belastinginkomsten te verhogen, en tegelijkertijd voor de dringend gewenste versterking van de Russische institutionele structuren zorgen. Het is mogelijk de activiteiten te versnellen wat betreft: i) het overleg in september van deskundigen over de douanefraude (dubbele facturering), en ii) het lanceren van een gepland project ter bestrijding van het witwassen. Uiteindelijk moet de particuliere sector zorgen voor het investeringskapitaal en de know-how waaraan Rusland behoefte heeft. De Commissie heeft initiatieven gesteund voor samenwerking tussen de EU-industrie en de Russische industrie, via bijvoorbeeld: (i) bevordering van nauwe samenwerking ("twinning") tussen banken en industrieën uit de EU en uit Rusland; (ii) bevordering van industriële contacten op hoog niveau via de Ronde Tafel voor industriëlen; (iii) ontwikkeling van financiële mechanismen als JOPP voor deelfinanciering van in het midden en kleinbedrijf (MKB). Tevens hebben wij getracht in een aantal projecten de vertegenwoordigers van de banksector en de industrie in de EU in contact te brengen met hun Russische collega's. Wij zullen deze inspanningen voortzetten. De EU-banken zullen door de Commissie worden gevraagd de omvang van een bijdrage vast te stellen ter versterking van de kapitaalpositie van een klein aantal Russische banken dat om structurele redenen geholpen moeten worden. Helaas is het feit dat de Russische particuliere sector zijn verplichtingen jegens buitenlandse banken om leningen terug te betalen niet nakomt, gevoegd bij het huidige slechte investeringsklimaat, een uiterst slecht signaal aan particuliere investeerders. Het investeringsklimaat voor EU-bedrijven moet worden verbeterd in samenwerking met de industriële leiders van de EU. De recente ontwikkelingen hebben nog eens duidelijk gemaakt dat internationale bijstand geen oplossing biedt voor de Russische problemen. Macro-financiële hulp heeft geen nut als er niet een sterke wil tot hervorming bestaat. 4

5 De internationale donorgemeenschap, en vooral de G-7, is van mening dat verdere macro-economische hulp op dit moment niet gepast is, gelet op de aanzienlijke bedragen die reeds zijn toegewezen, en de teleurstellende respons van de Russische autoriteiten bij het benutten van de door deze hulp gecreëerde manoeuvreerruimte om uitvoering te geven aan noodzakelijk beleid, dat zou moeten leiden tot een gezonde basis voor de begroting en een nieuwe impuls voor de economische groei. Rusland moet nog steeds zijn verplichtingen volledig nakomen. De Commissie benadrukt de noodzaak van intensievere samenwerking binnen de EU. Zo heeft de Commissie geopperd een gemeenschappelijke missie naar Rusland van het voorzitterschap en de Commissie te organiseren, om financiële kwesties te bespreken. Er is reeds een behoorlijk niveau van coördinatie met de IFI's, vooral in de fase van projectprogrammering, zowel via wederzijdse bezoeken op hoog niveau als door coördinatie in het veld. De coördinatie kan echter verder worden geïntensiveerd, bijvoorbeeld op terreinen van belastingadministratie, betalingen en clearing, en jaarrekeningen van banken. 5

6 Enkele van de belangrijkste terreinen waarop Russische activiteiten kunnen worden ondersteund door Tacis en gecoördineerde internationale donoractie zijn de volgende: toezien op naleving van de faillissementswetgeving, invoering van moderne boekhoudnormen, versterking van de rechten van aandeelhouders, modernisering van managementvaardigheden. verbreding van de belastinggrondslag, invoering van een effectieve inkomstenbelasting, verbetering van de procedures voor inning, en uitvoering van die procedures. voor het bankwezen is een aantal belangrijke bijstandsactiviteiten voor overdracht van vaardigheden gepland: Rusland zal echter meer moeten ondernemen wat het toezicht op de banken betreft; infrastructuur van de effectenmarkt; bescherming van aandeelhouders. verbetering van de effectiviteit van het toezicht en van de effectiviteit van de rechtbanken. opbouw van specialistische kennis en opleiding van functionarissen. grond kan nog steeds niet dienen als onderpand. zouden voor het EUbedrijfsleven een belangrijk positief signaal zijn voor verdere betrokkenheid bij Rusland. Tacis zal op dit gebied bijstand gaan verlenen.