Support voor peer support? Régina Petit Maren Thomsen Ellen Verheijen

Transcriptie

1 Support voor peer support? Régina Petit Maren Thomsen Ellen Verheijen

2

3 Support voor peer support? De opbrengsten van begeleiding door ouderejaarsstudenten in het mbo Régina Petit, Maren Thomsen en Ellen Verheijen

4 Colofon Titel Support voor peer support? De opbrengsten van begeleiding door ouderejaarsstudenten in het mbo Auteurs Régina Petit, Maren Thomsen en Ellen Verheijen Uitgave Expertisecentrum Beroepsonderwijs December 2013 Ontwerp Art & Design Theo van Leeuwen BNO Vormgeving Evert van de Biezen ISBN/EAN Bestellen Via o.v.v. ecbo expertisecentrum beroepsonderwijs Expertisecentrum Beroepsonderwijs Postbus BP s-hertogenbosch Overname van teksten, ideeën en resultaten uit deze publicatie is vrij toegestaan, mits met bronvermelding. EvdB-A00741_v1/140114

5 Inhoudsopgave Woord vooraf 5 1 Achtergrond 7 2 Wat we weten over peer support in het onderwijs 11 3 Peer support in het mbo: inrichting en uitvoering 19 4 Peer support in het mbo: opbrengsten 27 5 Lessen voor de praktijk 33 Literatuur 39 3 Bijlage: Onderzoeksverantwoording 43 Gebruikte afkortingen 53

6 4

7 Woord vooraf In sommige landen, zoals in het Verenigd Koninkrijk, is peer support in het onderwijs eerder regel dan uitzondering. Peer support wordt daar al decennialang ingezet voor het verbeteren van de sfeer, het tegengaan van pesten en het bevorderen van leerprestaties en sociale vaardigheden. In het Nederlandse onderwijs is het minder gewoon, maar ook hier is inmiddels ervaring opgedaan met peer support. Voorliggende publicatie bevat de opbrengsten van onderzoek naar peer support in het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) en geeft een overzicht van wat bekend is over peer support binnen en buiten Nederland. Het onderzoek laat zien dat een goede implementatie moeilijk blijkt, maar stemt hoopvol wat betreft de te verwachten opbrengsten wanneer peer support met regelmaat en voor langere tijd plaatsvindt. 5 Graag willen we Erik Luigies van de Stichting Kenniscentrum PAL (Peer Assisted Learning) bedanken voor zijn waardevolle suggesties voor het onderzoek en de literatuur. Joost Meijer van het Kohnstamm Instituut bedanken we voor het ter beschikking stellen van een instrument om algemene vaardigheden te meten en zijn uitleg en advies voor het gebruik hiervan. De studenten die aan het onderzoek deelnamen, bedanken we voor hun bereidheid de enquêtes in te vullen en in interviews openhartig te vertellen hoe zij peer support hebben ervaren. We hopen met dit onderzoek bij te dragen aan de kennis over peer support in de context van het Nederlandse beroepsonderwijs door meer zicht te geven op de mogelijke opbrengsten en condities waaronder peer support kan gedijen. Régina Petit, Maren Thomsen en Ellen Verheijen Onderzoekers Expertisecentrum Beroepsonderwijs

8 6

9 Achtergrond 1 Buiten Nederland zijn goede resultaten bekend van peer support bij het verbeteren van leerprestaties, sociale vaardigheden en de sfeer op school. In sommige landen is peer support niet weg te denken uit het onderwijs. In Nederland wordt peer support echter weinig ingezet en onderzocht. Dit was aanleiding voor het Expertisecentrum Beroepsonderwijs (ecbo) om te onderzoeken wat mboinstellingen doen aan peer support, hoe zij dit doen, welke doelen zij nastreven en wat de opbrengsten zijn. Wij hopen dat zowel opleiders en coördinatoren als beleidsmakers met deze kennis en voorbeelden ideeën opdoen om peer support in het onderwijs te introduceren, of dit op een meer effectieve wijze in te zetten. 7 Dit eerste hoofdstuk geeft een beschrijving van het begrip peer support, naast een beknopte opzet van het onderzoek. 1.1 Wat is peer support? Met peer support wordt hulp of ondersteuning bedoeld van personen met een vergelijkbare sociale achtergrond, die geen professionals zijn (Topping, 2005). In het onderwijs betekent dit in de praktijk vaak dat een ouderejaarsstudent een jongerejaars begeleidt. Peer support in het onderwijs bestaat zeker al sinds de jaren zeventig. Topping geeft in een overzichtsstudie de ontwikkelingen in peer support weer van 1981 tot Volgens Topping is het voordeel van peer support dat het een beroep doet op de sterke kanten van deelnemers en hen mobiliseert om actief te participeren in het leerproces. Peer support kan mits goed georganiseerd de persoonlijke en

10 sociale ontwikkeling van deelnemers stimuleren en bijdragen aan het creëren van gemeenschappelijkheid. Het gebruik van peer support in het onderwijs in Nederland is beperkt, maar komt in alle schooltypen voor (Luigies, 2006). Ook het ontwikkelingsstadium varieert: soms wordt nog maar sinds kort met peer support geëxperimenteerd, in andere gevallen is peer support al langere tijd onderdeel van het onderwijs. 8 Peer support kent vele verschijningsvormen, afhankelijk van het doel ervan. De Stichting Kenniscentrum PAL (Peer Assisted Learning) onderscheidt verschillende rollen die studenten kunnen vervullen in peer support: 1 1 De PAL-leader is een gastheer/vrouw die nieuwe studenten wegwijs maakt in het gebouw, in de procedures en de cultuur van de opleiding. 2 De PAL-mentor begeleidt studenten met als doel het sociaal functioneren en het welzijn te verbeteren. 3 De PAL-tutor helpt medestudenten bij het leren en uitvoeren van studietaken. 4 De PAL-coach studieloopbaanbegeleiding (slb) begeleidt leerlingen bij het loopbaankeuzetraject in de overgang van voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo) naar mbo. Vmbo-leerlingen maken bijvoorbeeld een sectorwerkstuk of een beroepsgerichte opdracht op het regionaal opleidingencentrum (roc) onder leiding van mbo-studenten. 5 De PAL-mediator bemiddelt bij conflicten op school en draagt bij aan de veiligheid en bijvoorbeeld de bestrijding van pesten en alcohol- en drugsmisbruik. 6 De PAL-educator geeft lessen aan jongerejaars en kan ondersteunen bij praktijklessen of practica onder verantwoordelijkheid van de docent. 7 Tot slot zijn er de rollen van pleinwacht/toezichthouder om toezicht te houden op het schoolplein en de rol van reisbegeleider voor eventuele benodigde begeleiding van en naar huis. Dit onderzoek gaat over peer support in het mbo. Hoewel we in dit onderzoek geen totaaloverzicht kregen van peer support in het mbo, zijn de rollen 1 tot en met 5 op verschillende instellingen gesignaleerd. In de praktijk komen ook combinaties van deze rollen voor en zijn er verschillende benamingen in gebruik. 1

11 In deze publicatie gebruiken we het begrip peer support en daar waar noodzakelijk benoemen we specifieke rollen. Voor de student die peer support geeft, hanteren we de term supporter, voor de ontvanger van peer support de term supportee. 1.2 Het onderzoek Deze publicatie is het resultaat van onderzoek in het schooljaar 2011/2012 naar de opbrengsten van peer support. Zoals benoemd kent peer support verschillende verschijningsvormen. Voor dit onderzoek is gekozen voor peer support in de vorm van coaching of mentoring waarbij met regelmaat individueel contact is tussen supporter en supportee en deze begeleiding een zichtbaar verschil kan uitmaken. Het betreft verschillende initiatieven van peer support die qua organisatie op elkaar lijken: supporters volgen voorafgaand een training in het begeleiden van medestudenten; tussentijds vindt begeleiding en/of intervisie plaats onder leiding van een docent of coördinator; een docent of coördinator is beschikbaar om de supporter waar nodig te ondersteunen; peer support duurt minimaal een half jaar en vindt met regelmaat (wekelijks) plaats. 9 Aan het onderzoek namen de opleidingen Sociaal Cultureel Werk, Doktersassistent, Sport & bewegen en een secretariële/administratieve opleiding deel van drie verschillende instellingen. De supporters zijn ouderejaars studenten op voornamelijk niveau 4 die jongerejaars van hetzelfde niveau begeleiden. In totaal vulden 110 studenten supporters, supportees en controlegroep twee keer een enquête in: de voor- en de nameting. Er zijn 11 studenten geïnterviewd. In het Nederlandse mbo is de inzet van peer support zeker geen gemeengoed, waardoor de keuze voor bijvoorbeeld niveau 4 en de genoemde opleidingen vooral is ingegeven door de beschikbaarheid van voldoende respondenten. Bij de opleidingen is onderzocht of peer support bijdraagt aan algemene vaardigheden, zelfstandigheid en het welbevinden van zowel de supporter als de supportee. De keuze voor deze drie variabelen is gebaseerd op onderzoek

12 buiten Nederland, waarbij goede resultaten zijn geboekt met peer support op deze terreinen. Daarnaast is onderzocht hoe instellingen peer support inrichten en hoe studenten de inrichting en de wijze van uitvoering ervaren. Meer informatie over de onderzoeksopzet, de gebruikte instrumenten, de respons en de resultaten is te vinden in de bijlage. 1.3 Leeswijzer 10 In hoofdstuk 2 beschrijven we wat bekend is over peer support uit ander onderzoek. In hoofdstuk 3 gaan we in op de peer support van de drie mboinstellingen die aan dit onderzoek deelnamen. Hierbij komt de inrichting van de projecten aan de orde en de wijze van uitvoering, waarbij ook de ervaringen van studenten zijn beschreven over de inrichting en over de relatie tussen supporter en supportee. In hoofdstuk 4 staan de resultaten van het surveyonderzoek centraal: de effecten van peer support op algemene vaardigheden, zelfstandigheid en welbevinden en daarnaast de opbrengst van peer support volgens studenten. In het laatste hoofdstuk formuleren we conclusies in de vorm van lessen voor de praktijk. De bijlage bevat aanvullende informatie over de onderzoeksmethode, de instrumenten en de resultaten.

13 Wat we weten over peer 2 support in het onderwijs Het meeste onderzoek naar peer support op scholen is gedaan in het Verenigd Koninkrijk (Engeland), Nieuw-Zeeland en de Verenigde Staten (VS), waar al sinds de jaren zeventig met peer support wordt gewerkt. Uit een reviewstudie van Topping (2005) over de ontwikkelingen van peer support in de periode blijkt dat veel onderzoek zich richt op de effecten voor supportees bij het leren. Hierbij is empirisch aangetoond dat peer support kan leiden tot significante verbeteringen bij onder andere wiskunde en taal. Deze studie laat tevens zien dat effecten op sociaal gebied moeilijker zijn aan te tonen. Er is wel kwalitatief onderzoek gedaan naar peer support waarbij positieve bevindingen op sociaal gebied worden gerapporteerd. Niet altijd kan echter wetenschappelijk worden vastgesteld dat de interventies effectief zijn: hooguit dat het aannemelijk is dat ze werken. 11 Hoe deze vorm van leren leidt tot effecten en volgens welke mechanismen dit leren verloopt, is niet eenduidig te zeggen. Er zijn immers vele vormen van peer support en typen onderzoek waarbij de uitkomsten niet altijd in dezelfde richting wijzen. Wel weten we dat leren niet uitsluitend een individuele aangelegenheid is, maar betekenis krijgt in interactie met anderen (Ten Dam & Volman, 2012), in dit geval met peers. Mechanismen die leiden tot positieve effecten, zijn wellicht in het sociale aspect van peer support gelegen. Uit overzichtsstudies naar samenwerkend leren bijvoorbeeld blijkt dat de meerwaarde van samen leren vooral op metacognitief terrein ligt. Leerlingen zijn door de interactie met elkaar minder geneigd om direct te handelen, maar oriënteren zich eerst op het probleem of de taak (Janssen, Ten Dam & Van Hout-Wolters, 2002). Een verklaring voor positieve effecten in onderzoek naar samenwerkend leren is dat leerlingen tijdens

14 het samenwerken hun denken moeten verbaliseren, wat bijdraagt aan een betere organisatie en het beter onthouden van kennis (Webb & Farivar, 1999). In Nederland beperkt onderzoek naar peer support zich voornamelijk tot evaluatie van projecten binnen instellingen. Zeker voor het beroepsonderwijs, dat in veel opzichten anders is dan de veelal onderzochte high schools in de VS, is weinig onderzoek voorhanden. Veel onderzoek richt zich op het verbeteren van algemene vaardigheden, zelfstandigheid, zelfvertrouwen, zelfgereguleerd leren en welbevinden. Met dit onderzoek is daarop voortgebouwd. Daarnaast zijn in de literatuur andere opbrengsten van peer support gevonden, bijvoorbeeld op het gebied van cognitieve vaardigheden. In de volgende paragrafen beschrijven we literatuur over de drie opbrengsten die in dit onderzoek centraal staan, maar ook literatuur met betrekking tot schoolprestaties, de voorbeeldfunctie die peers kunnen hebben en de randvoorwaarden Algemene vaardigheden Een veelgenoemd doel van peer support in het onderwijs is het verbeteren van sociale en communicatieve vaardigheden (Houlston, Smit & Jessel, 2009). In de keten van het beroepsonderwijs vmbo-mbo-hbo zijn algemene vaardigheden van groot belang omdat vrijwel iedere beroepsbeoefenaar ze nodig heeft. In het mbo zijn thema s als communiceren, plannen en organiseren, problemen oplossen, samenwerken, zelfstandig leren en werken en het sturen van de eigen (leer)loopbaan onderdelen van het curriculum. Hoewel effecten op sociale en communicatieve vaardigheden moeilijker te meten zijn dan op schoolprestaties, lijkt peer support wel bij te dragen aan samenwerking, luistervaardigheid en communicatieve vaardigheden voor zowel supporter als supportee (Topping, 1996; 2005). Specifiek voor de supporter worden positieve bevindingen genoemd bij het plannen en monitoren van taken, beoordelen, argumenteren en het verhogen van de aandacht voor een taak. Voor de supportee wordt verbetering van leervaardigheden genoemd: actiever en interactiever leren (Topping, 1996).

15 2.2 Welbevinden Welbevinden van leerlingen krijgt de laatste jaren steeds meer aandacht. Gebrek aan welbevinden kan leerlingen afleiden van het leren en de motivatie en prestaties negatief beïnvloeden (Van Veen & Peetsma, 2009). Het bevorderen van welbevinden is vaak een doel van peer support (Houlston, Smith & Jessel, 2009; Cowie & Hutson, 2005). De ervaring is dat peer support bijdraagt aan het reduceren van onzekerheid bij de supportee en bevorderlijk is voor een schoolcultuur waarin elkaar helpen en voor elkaar zorgen centraal staan (Topping, 1996; 2005). Vergelijkbare bevindingen worden in onderzoek in Engeland gerapporteerd. Verschillende vormen van peer support blijken bij te dragen aan een positieve sfeer in de school en bij het tegengaan van pesten (Cartwright, 2005). Bij eerstejaarsstudenten kan het wegwijs raken op de nieuwe school en kennismaken met medestudenten het welbevinden op school bevorderen. Zo bleek uit Amerikaans onderzoek (Colvin & Ashman, 2010) dat studenten zich sneller op hun gemak voelen in de nieuwe omgeving en zij veel praktische tips en ondersteuning krijgen bij het leren. Ook docenten ondervonden baat bij peer support omdat zij informatie krijgen over studenten die zij anders niet zouden krijgen Zelfgereguleerd leren, zelfstandigheid en zelfvertrouwen Om de controle over het eigen leerproces te krijgen en zelfgereguleerd te leren, is effectieve feedback nodig met de mogelijkheid tot een dialoog (Nicol & Macfarlane- Dick, 2006). Nicol en Macfarlane-Dick noemen het belang van feedback door peers omdat docenten vaak weinig tijd hebben voor een dialoog en peers dit goed kunnen, in sommige opzichten beter dan de docent. Redenen die zij noemen, is dat peers zelf kort geleden hetzelfde moesten leren en daardoor vaak beter in staat zijn om uitleg te geven in een voor jongeren toegankelijke taal. Daarnaast bevordert een dialoog tussen peers onderling het zicht op verschillende perspectieven op problemen en alternatieve tactieken en strategieën vanuit de ervaring van de ander om deze op te lossen. Daar komt bij dat kritiek voor studenten vaak gemakkelijker te accepteren is van studiegenoten dan van docenten.

16 Verhogen van zelfvertrouwen en verantwoordelijkheidsgevoel van leerlingen is voor scholen vaak het doel van peer support (Houlston, Smith & Jessel, 2009). Uit de review van Topping (1996) blijkt dat vooral het geven van peer support hiervoor effectief is. Peer support versterkt bij de supporter het zelfvertrouwen (Cartwright, 2005; Turner, 1999; Colvin & Ashman, 2010), een zelfstandige proactieve houding (Cartwright, 2005), het gevoel controle te hebben over de situatie in plaats van afhankelijk te zijn van anderen (Turner, 1999). Voor de supportee worden vooral effecten op eigenaarschap van het leerproces gerapporteerd. 2.4 Schoolprestaties 14 Van peer support gericht op schoolprestaties kunnen we stellen dat, mits goed georganiseerd door onder andere professionele training en begeleiding (Topping, 2005), empirisch is aangetoond dat dit bijdraagt aan allerlei soorten leerprestaties van de supporter en de supportee. Het verhoogt cognitieve vaardigheden van zowel supporter als supportee (Topping, 1996; Colvin & Ashman, 2010). Uit onderzoek in Engeland, waar peer support werd ingezet om studenten voor te bereiden op tentamens, bleek dat tentamenresultaten daadwerkelijk beter werden. Wel ging de kwaliteit van leren achteruit omdat studenten meer strategisch te werk gaan, gericht op het halen van het tentamen en minder op de betekenis van het geleerde (Ashwin, 2003). 2.5 Voorbeeldfunctie Daarnaast zijn goede resultaten met peer support bekend met jongeren uit gezinnen met sociale en economische achterstanden (Greenwood, Delqudri & Hall, 1989; Jacobson, Thrope e.a., 2001; Rohrbeck, Ginsburg-Block e.a., 2003). Voor deze jongeren, die vaak minder ondersteund worden vanuit de thuissituatie en vaak minder sociale bindingen met de school hebben, kan de invloed van de school gering zijn. Begeleiding door mensen in wie zij herkenning vinden, kan bevorderen dat zij beter presteren (Van Zenderen, 2010; Uyterlinde, Lub e.a., 2009; Schunk, 1987).

17 In een kwalitatief onderzoek in Nederland (Meijers, 2008) zijn peer-supportparen uit etnische minderheidsgroepen geïnterviewd. De supporter was hierbij iets ouder en had de school al afgerond. Kenmerkend voor deze vrijwillige supporters was dat zij zelf een lange weg hadden afgelegd om hun doel te bereiken. De genoemde opbrengsten voor de supportee waren verhoging van assertiviteit, zelfvertrouwen, zelfreflectie en probleemoplossend vermogen. Jongeren ervaren het als een voordeel dat zij problemen niet in schooltaal of sociaal-werktaal maar in eigen taal kunnen bespreken. 2.6 Organisatie en implementatie Er zijn dus goede resultaten te boeken met peer support, maar Topping (2005) maakt wel de kanttekening dat je het goed moet organiseren. Peer support betekent niet studenten bij elkaar zetten en er het beste van hopen. Ook ander onderzoek laat zien dat een goede organisatie van belang is, zoals scholing van supporters en docenten naast inbedding in de organisatie (De Vos & Barendrecht, 2010; Strijbos, 2010). Cowie en Hutson (2005) noemen in dit verband het trainen van supporters in actief luisteren, conflicthantering en counselen naast ondersteuning van de supporter door docenten, individueel of in groepsverband. Daar waar persoonlijke problematiek aan de orde komt, zoals pesten, is het van belang dat de supporter vertrouwelijk met informatie omgaat en dat er een professional bij betrokken is. 15 Succesfactoren bij deze initiatieven zijn het beschikbaar stellen van tijd en geld, goed getraind personeel, een bij peer support betrokken management, zorgvuldig geselecteerde supporters en het regelmatig uitwisselen van ervaringen en monitoren van resultaten (Cartwright, 2005). Ook Meijers (2008) noemt enkele voorwaarden voor succes. De supportee moet een leervraag hebben en de supporter inhoudelijk genoeg kennis over studie, banen en hulp. Daarnaast is de vaardigheid nodig om sociaal-emotionele ondersteuning te geven, tactvol te zijn en niet te snel te oordelen en er op belangrijke momenten daadwerkelijk te zijn. Verder werd een vertrouwensrelatie over en weer van belang gevonden en de mogelijkheid om alles te kunnen bespreken.

18 16 Een van de belangrijkste ontwikkelingen in peer support in de afgelopen 25 jaar, is dat er meer aandacht is gekomen voor implementatie, zodat peer support in de praktijk plaatsvindt zoals het is bedoeld (Topping, 2005). Topping onderscheidt een aantal organisatorische dimensies die aan de orde kunnen zijn bij peer support en waarbij de opleiding keuzes zal moeten maken: 1 De onderwijsinhoud. Kennis, vaardigheden en attitude die gelden bij de opleiding. 2 Contact constellatie. Bij sommige projecten is de begeleiding een-op-een, bij andere in groepsverband. 3 Binnen of buiten de instelling. Peer support kan plaatsvinden binnen hetzelfde type onderwijs of in overgangen van bijvoorbeeld mbo naar hbo. 4 Leerjaar en opleiding. Zijn supporter en supportee van hetzelfde leerjaar en opleiding of van een ander leerjaar ook andere leeftijd of opleiding? 5 Vermogen. Beheerst de supporter de leerstof beter, of geldt dit voor bepaalde onderdelen? Of hebben supporter en supportee hetzelfde niveau van beheersing en werken zij samen aan een gedeeld, dieper en correct begrip? 6 Continuïteit in rol. Heeft de supporter steeds dezelfde rol of moet deze omschakelen, bijvoorbeeld wederkerige peer support? 7 Tijd. Vindt peer support binnen of buiten schooltijd plaats? Of een combinatie van beide, afhankelijk van of peer support aanvullende begeleiding is of het binnen het reguliere onderwijs hoort? 8 Plaats. De locatie waar peer support plaatsvindt: binnen of buiten school. 9 Karakteristieken supporter. Zijn bepaalde eigenschappen nodig of kan iedereen het geven? 10 Karakteristieken van de supportee. Richt peer support zich op alle studenten of bijvoorbeeld alleen op studenten die achterstand hebben of risico lopen om voortijdig te stoppen? 11 Doelstellingen. Doelstellingen kunnen gericht zijn op intellectuele cognitieve verbetering, attitudeverbetering, of verbetering op sociaal of emotioneel gebied. Doelstellingen op organisatieniveau kunnen bijvoorbeeld vermindering van de uitval zijn. 12 Vrijwillig of verplicht. Dit kan consequenties hebben voor de kwaliteit van de begeleiding. 13 Versterking. Levert peer support iets op voor de supporter, bijvoorbeeld studiepunten, of is het afhankelijk van de intrinsieke motivatie?

19 Kortom, als school kiezen voor peer support vergt zorgvuldige afweging en een keuze van organisatorische dimensies die passen bij het doel. Ook een goede en zorgvuldige implementatie is van belang. 17

20 18

21 Peer support in het mbo: inrichting en uitvoering 3 In de eerste paragraaf van dit hoofdstuk beschrijven we kort peer supportpraktijken in de drie mbo-instellingen die deelnamen aan dit onderzoek. In alle praktijken is sprake van individuele begeleiding, waarbij de supportee werkt aan persoonlijke doelstellingen onder begeleiding van een ouderejaars supporter. Afhankelijk van het leerdoel van de supportee is de peer-supportrol een combinatie van de eerdergenoemde PAL-mentor en PAL-tutor. We gaan dieper in op de inrichting van peer-supportpraktijken en de wijze van uitvoering. In de laatste paragraaf komt de relatie tussen supporter en supportee aan bod Inrichting van peer support Bij de drie aan dit onderzoek deelnemende instellingen wordt peer support grotendeels centraal georganiseerd door het trainen van supporters en het aanreiken van hulpmiddelen. De beslissing om voor peer support te kiezen, ligt bij de individuele opleidingen. Doelstellingen die de instellingen hebben met peer support liggen voornamelijk op het vlak van sociale en communicatieve vaardigheden en algemene vaardigheden, zoals plannen en organiseren van opdrachten en zelfstandigheid en zelfvertrouwen. Bij twee van de drie instellingen is het leren begeleiden/coachen tevens een doel voor de supporter en het voorkomen van schooluitval voor de supportee. Deze doelstellingen lijken wat arbitrair omdat supportees werken aan zelf geformuleerde leerdoelen en soms een subsidieregeling ten grondslag ligt aan een bepaald doel. De vorming van peersupportparen vond willekeurig plaats. Er werd dus geen rekening gehouden met persoonlijke voorkeuren of vaardigheden van de supportee in relatie tot het leerdoel van de supportee.

22 Hierna volgt een korte beschrijving van de praktijk van peer support bij de drie instellingen. 20 Instelling 1 Bij instelling 1 begeleidt een tweedejaarsstudent van een mbo 4-opleiding, daar peer-mentor genoemd, een eerstejaars van een mbo 4-opleiding wekelijks op een vaste dag gedurende twee periodes. De opleiding op niveau 4 kan verschillend zijn. Deze begeleiding is voor zowel de supporter als de supportee een onderdeel van hun mbo-opleiding. Hoewel er algemene doelstellingen zijn met peer support, worden er vooraf geen thema s benoemd. De supportee werkt aan persoonlijke leerdoelen die in samenwerking met de supporter worden geformuleerd. Voor de een is dit bijvoorbeeld omgaan met eigen perfectionisme, voor de ander het plannen van opdrachten. De supporter werkt via peer support aan competenties in het kader van de opleiding. De vorm van begeleiding is het voeren van individuele gesprekken. Verslaglegging vindt plaats door supporters. Zij hebben een lijst gekregen met activiteiten die zij kunnen ondernemen tijdens het peer supporten, zoals: uitleg geven over het rooster en het jaarplan, uitleg geven over de schoolregels, helpen bij huiswerk. De voortgang noteren zij in een logboek. Er is een tussen- en een eindevaluatie waarbij zowel de supporter als de supportee formulieren moeten invullen. Aan het eind vindt een reflectiegesprek plaats tussen supporter en supportee met aanwezigheid van een supervisor. Supporters volgen vooraf een training van zeven keer twee uur. In de training leren zij doelen stellen, begeleidingsbehoeften en kwaliteiten achterhalen en gesprekstechnieken. Daarnaast zijn er drie bijeenkomsten met alle supporters en de supervisor. In elke bijeenkomst is er een uur intervisie en een uur wordt besteed aan het leren van iets nieuws. Supportees krijgen voorafgaand uitleg over peer support in een gesprek met een supervisor en ontvangen een map met informatie. Instelling 2 Bij instelling 2 begeleiden twee supporters, daar peer coaches genoemd, een supportee, waarbij een docent als vaste coach op de achtergrond opereert. De reden dat gesprekken altijd plaatsvinden met twee supporters is omdat zij vaak complexe problematiek te horen krijgen en zij samen kunnen overleggen over de te volgen strategie met op de achtergrond de mogelijkheid een professional in te schakelen. Van alle bijeenkomsten vindt verslaglegging plaats van wat er is

23 besproken. Bij de onderzochte opleiding nemen alle studenten verplicht deel aan peer support. De supporters volgen vooraf een mentortraining van acht bijeenkomsten en tijdens peer support eens per maand intervisie onder leiding van de coördinator. Tijdens de mentortraining wordt het project van peer support uitgelegd en leren studenten begeleiden: luistervaardigheden, uitleg geven, helpen bij plannen en organiseren enzovoort. De trainingen en begeleiding worden centraal aangestuurd en verzorgd. Opleidingen kiezen zelf of zij deelnemen aan peer support en behalve de verplichte training en intervisie de voorwaarden waaronder dit plaatsvindt. Bij deze instelling is er bijvoorbeeld ook een opleiding, die niet deelnam aan dit onderzoek, waarbij peer support voor studenten facultatief is, dus voor wie wil. Instelling 3 Instelling 3 zet peer support, daar peer coaching genoemd, in bij de begeleiding tijdens de stage. Een tweedejaarsstudent begeleidt een groepje van twee à drie studenten uit het eerste jaar bij de stage. Allen volgen eenzelfde opleiding op mbo niveau 4. Voor zowel de supporter als de supportee is dit een verplicht onderdeel van de opleiding. De supportee formuleert in samenspraak met de supporter een persoonlijk leerdoel dat betrekking heeft op de stage, wat vervolgens centraal staat tijdens de begeleiding. Het gehele proces vindt plaats onder leiding van een vaste docent. Van alle gesprekken en evaluatiemomenten vindt verslaglegging plaats. Deze documenten worden benut voor de jaarlijkse algehele evaluatie van peer support omdat hiermee een beeld ontstaat over hoe studenten peer support waarderen. 21 Supporters volgen vooraf een training van vier dagdelen door de coördinator die deskundig is op dit terrein. In de training leren ze oefenen met begeleiden en krijgen ze handvatten voor de begeleiding. Daarnaast volgen zij wekelijks een uur intervisie onder leiding van de coördinator of een docent. Voor de supportees is er vooraf een voorlichtingsbijeenkomst. Supporters gaven aan dat onderwerpen aan de orde kwamen als gespreks technieken, behoeftebepaling, leerdoelen formuleren en oefenen met situaties door middel van een rollenspel. Na ieder contactmoment tussen supporter en supportee is er een groepsbijeenkomst met alle supporters waarbij zij onder leiding van de docent de bevindingen doorspreken.

24 3.2 Contact tussen supporter en supportee Wat studenten feitelijk doen tijdens peer support, hoe de verstandhouding is, waarover zij spreken en hoe zij de begeleiding door de school hebben ervaren, is besproken in interviews met supporters en supportees bij twee van de drie instellingen, instelling 1 en 3, die deelnamen aan dit onderzoek. Er vonden elf interviews plaats. De beschreven resultaten over de omvang en duur van de contactmomenten zijn aangevuld met cijfers uit het kwantitatieve onderzoeksdeel. 22 Omvang en duur contactmomenten Volgens de procedures van de opleidingen zou er wekelijks een gesprek van een heel lesuur plaatsvinden tussen supporter en supportee. In de praktijk lijkt deze frequentie niet te worden gehaald. Studenten rapporteren in de enquête gemiddeld een kleine 4,5 lesuur in totaal gedurende een half jaar die zij feitelijk hebben besteed aan peer support. Dit beeld van weinig contacturen wordt bevestigd in de interviews. De meeste supporters en supportees hebben peer support als te kort ervaren. De voorkeur gaat uit naar peer support vanaf het begin van het schooljaar. Dan weet je nog helemaal niets en dan had ik er meer aan gehad. Ook wordt melding gemaakt, vooral door supporters, van studenten die niet komen opdagen of helemaal afhaken. Inhoud van de gesprekken Omdat supportees werken aan persoonlijke leerdoelen in het algemeen of in het kader van de stage, is de inhoud van de gesprekken verschillend. De meest genoemde onderwerpen zijn: leren plannen van opdrachten ook prioriteiten stellen en helpen herinneren aan in te leveren opdrachten en omgaan met het rooster. Een supporter heeft bijvoorbeeld haar eigen planningssysteem laten zien dat zij destijds had gebruikt, waar de supportee veel aan had. Daarnaast zijn gespreksonderwerpen genoemd rond samenwerking en communicatie, zoals het gesprek aangaan met een stagebegeleider die weinig ruimte geeft om te leren of die juist te veel zelfstandigheid verwacht. Ook aspecten van zelfvertrouwen komen aan de orde, zoals meer gezag uitstralen, optreden voor publiek en contact leggen met mensen die je niet kent in bedrijven. Sommige supporters vervulden ook een belangrijke rol bij het verduidelijken van schoolopdrachten en het informeel beoordelen en feedback geven op