Kwaliteit: buitenlandse kinderen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Kwaliteit: buitenlandse kinderen"

Transcriptie

1 Kwaliteit: buitenlandse kinderen

2

3 Artsen en allochtone kinderen 4 De communicatie tussen artsen en Turkse of Marokkaanse patiëntjes en hun ouders. Door drs. C. Kalmeijer-Mesker, dr. E. Hamstra-Bletz en prof. dr. W.H.G. Wolters. Marokkaanse en Turkse patiëntjes 8 Verbetering van de kwaliteitszorg voor allochtone patiëntjes hangt in grote mate af van de motivatie van de verpleegkundigen. Door drs. C.J. van Hooff. Chinese kinderen en het ziekenhuis 11 Naar Chinees inzicht is bij ziekte het evenwicht verstoord, is er een overvloed aan yin of yang. Door drs. E. Chan en drs. S.H. Schaareman-Lee. De giftige wind Herinneringen van Nam 13 Door Truong Thi Dieu De. Uitgave van de Landelijke Vereniging Kind en Ziekenhuis. Verschijnt in maart, juni, september en december. De vereniging heeft tot doel: het bevorderen van het welzijn van het kind vóór, tijdens en na een opname in het ziekenhuis. COLOFON Het tijdschrift Kind en Ziekenhuis wordt vier maal per jaar toegestuurd aan de leden van de Landelijke Vereniging Kind en Ziekenhuis. Losse nummers kosten f 16,00 per stuk en kunnen worden besteld door het verschuldigde bedrag over te maken naar girorekening ten name van Kind en Ziekenhuis, Dordrecht, onder vermelding van de jaargang en het nummer. Redactie M. van Bergen-Rodts Mr. LM. Harkema-Dun M. van Loon-van Bovene Drs. H.A. van Oosterhout- Bos Drs. M.J. Overbosch- Kamerbeek Eindredactie Van Rosendaal Tekstprodukties, Nojals et Clottes (Fr.) Adres redactie Aardappelmarkt B A Dordrecht tel Druk Pasmans Offsetdrukkerij BV, Den Haag Ontwerp omslag: Jan A. Veenman Landelijke Vereniging Kind en Ziekenhuis ISSN: De zorg rondom het vluchtelingenkind 16 Door Gerda Nienhuis. In een vreemd land in het ziekenhuis 19 Ervaringen van twee 'buitenlandse' verpleegkundigen, werkzaam in een Nederlands ziekenhuis. Door Wang An Oe. Surinaamse kinderen in het ziekenhuis 21 De meeste problemen die zich voordoen zijn terug te voeren op attitude en communicatie. Door drs. Janice J. Wallé. Daniël 24 Een hartpatiëntje uit Ethiopië' in een Nederlands ziekenhuis. Door M. Onvlee-van Dijk. Kinderen, pijn en cultuur 26 Pijn is altijd meer dan uitsluitend een lichamelijke reactie. Door M. de Kuiper M.N. Voorlichting aan allochtonen 28 Door Wang An Oe. Kwaliteit: checklist GOED BEST BETER 30 VERDER IN DIT NUMMER: Brieven van lezers 31 - Berichten 31 Contactadressen werkgroepen 32- Boeken 34 Het tijdschrift KIND EN ZIEKENHUIS is een uitgave onder verantwoordelijkheid van de Landelijke Vereniging Kind en Ziekenhuis. Het is een middel om de standpunten van de vereniging uit te dragen en haar doelstellingen te verwezenlijken. In samenhang daarmee wordt in het blad ook in bredere zin aandacht besteed aan onderwerpen die met 'kind en ziekenhuis' verband houden. Met name voor bijdragen van derden geldt, dat deze niet noodzakelijkerwijs het standpunt van de vereniging vertolken of dat de vereniging het met de strekking eens is. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, gekopieerd of vertaald zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Citeren van korte passages is toegestaan met juiste vermelding van bron, auteur en paginanummer. Bij overname ontvangt de redactie graag een exemplaar van het medium waarin het overgenomen artikel is geplaatst. Op foto's berust doorgaans copyright; ook voor het overnemen hiervan is schriftelijke toestemming van de uitgever nodig. Correspondentie inzake overname of reproduktie richten aan: Redactie Kind en Ziekenhuis, Aardappelmarkt 3, 3311 BA Dordrecht. KIND EN ZIEKENHUIS MAART

4 VERENIGING Landelijke Vereniging KIND EN ZIEKENHUIS Landelijke Vereniging KIND EN ZIEKENHUIS OPROEP Landelijk bureau Aardappelmarkt BA Dordrecht tel M. van Bergen-Rodts, directeur Drs. H.A. van Oosterhout-Bos Bestuur Drs. J. Bokma J. Korf-Reinstra I. Ophorst-Hoos F. van de Putte Begeleiding werkgroepen I. Ophorst-Hoos Strausslaan JN Bilthoven tel Postbank ten name van Kind en Ziekenhuis te Dordrecht Bank ten name van Kind en Ziekenhuis te Dordrecht Lidmaatschap Het lidmaatschap van de Landelijke Vereniging Kind en Ziekenhuis staat open voor iedereen die zich voelt aangesproken door de doelstelling: het bevorderen van het welzijn van het kind voor, tijdens en na een opname in het ziekenhuis. Aanmelding kan gebeuren: *schriftelijk of telefonisch bij het Landelijk Bureau van de vereniging; *door het insturen van het Aanmeldingsformulier dat elders in dit tijdschrift is afgedrukt. Leden ontvangen vier keer per jaar het tijdschrift KIND EN ZIEKENHUIS, de kwartaaluitgave van de vereniging. De minimum contributie bedraagt f 50.-per jaar. Het boekjaar loopt van l oktober tot 30 september. Bij toetreding in de loop van het boekjaar is de volledige contributie verschuldigd. In dat geval ontvangen nieuwe leden alsnog de in dat boekjaar reeds verschenen nummers van het tijdschrift KIND EN ZIEKENHUIS. Voor opzegging van het lidmaatschap geldt een opzegtermijn van drie maanden. Donateurschap Voor wie de vereniging moreel en financieel wil steunen bestaat de mogelijkheid zich als donateur aan te melden. Donateurs betalen een minimum bedrag van f 15.- per jaar. Zij ontvangen jaarlijks een speciale publikatie van de vereniging. tot het bijwonen van de ALGEMENE LEDENVERGADERING 1994 AGENDA Zaal open die zal worden gehouden op zaterdag 18 juni 1994 in het RINO Conferentie- en Zalencentrum, St. Jacobsstraat (3e etage) te Utrecht Opening ledenvergadering Uitkomsten onderzoek Consumentenbond naar de ervaringen van ouders van wie de afgelopen twee jaar een kind in het ziekenhuis heeft gelegen. Mevrouw drs. M.G. Andela, medewerker Onderzoek Gezondheidszorg van de Consumentenbond Huishoudelijk gedeelte * Notulen Algemene Ledenvergadering 12 juni 1993 * Jaarverslag 1993 * Financieel overzicht 1993 * Verslag en benoeming kascommissie * Begroting 1994 * Beleidsplan 1994/1995/1996 * Bestuursmutaties Rondvraag Sluiting ledenvergadering Werkgroepenbijeenkomst Thema: 'Kwaliteitschecklist GOED BEST BETER' Einde werkgroepenbijeenkomst De vergaderstukken met betrekking tot het huishoudelijk gedeelte van de Algemene Ledenvergadering kunnen vanaf 29 mei 1994 schriftelijk worden aangevraagd bij het Landelijk Bureau van de vereniging, Aardappelmarkt 3, 3311 BA Dordrecht. Schenking en testament Indien u het werk van de Landelijke Vereniging Kind en Ziekenhuis wilt steunen, kunt u een schenking aan de vereniging doen of de vereniging in uw testament opnemen. Daar de vereniging is aangemerkt (bij beschikking van 2 mei 1980) als rechtspersoon welke uitsluitend of nagenoeg uitsluitend een algemeen belang beoogt (als bedoeld in artikel 24, lid 4 van de Successiewet), is voor haar bij verkrijgingen krachtens schenking danwel krachtens erfrecht een verlaagd fiscaal tarief van toepassing. Bovendien gelden voor 1994 de volgende vrijstellingen: * wat het successierecht betreft tot een bedrag van f , ; * wat het schenkingsrecht betreft tot een bedrag van f 7.468, (per twee jaar). 2 KIND EN ZIEKENHUIS MAART 1994

5 Buitenlandse kinderen Dit themanummer 'Kwaliteit: buitenlandse kinderen' is tot stand gekomen in nauwe samenwerking met mevrouw W. Verhoeven, beleidsmedewerker van het Bureau Voorlichting Gezondheidszorg Buitenlanders (BVGB) te Utrecht. Op het landelijk bureau van de vereniging Kind en Ziekenhuis wordt op dit moment een 'checklist' ontwikkeld, waarmee de kwaliteit van de zorg voor kinderen in het ziekenhuis kan worden getoetst. Met deze checklist kan worden nagegaan welke onderdelen van de zorg en de begeleiding het predikaat 'goed' verdienen en aan welke aspecten meer aandacht moet worden besteed. Bij het testen van de checklist bleek het nodig bepaalde vragen nader toe te spitsen op buitenlandse patiëntjes. Bovendien werd duidelijk, dat in de drie eerder verschenen themanummers van 'Kind en Ziekenhuis' over 'kwaliteit' de specifieke aspecten van de zorg voor buitenlandse kinderen onvoldoende aan de orde waren gekomen. Het voorliggende themanummer heeft tot doel te voorzien in de behoefte aan meer informatie over buitenlandse kinderen in het ziekenhuis. In dit nummer komen auteurs aan het woord, die zelf deel uitmaken van de bevolkingsgroep waarover zij schrijven of die beroepsmatig betrokken zijn bij de zorg voor, of de communicatie met de buitenlandse patiënt. Vrijwel allemaal leggen zij er de nadruk op, dat 'het' Turkse, Marokkaanse, Chinese, Vietnamese, Surinaamse of Antilliaanse kind niet bestaat. Ieder kind en iedere ouder is anders en reageert op zijn eigen wijze op ziekte en ziekenhuisopname, al naar gelang zijn persoonlijke opvattingen en denkbeelden. Deze zijn in sterke mate gevormd door culturele achtergronden en persoonlijke ervaringen. Uit de verschillende bijdragen wordt duidelijk, dat het voor hulpverleners niet noodzakelijk, en bovendien ondoenlijk, is de cultuur van alle groepen migranten diepgaand te bestuderen. Enige basiskennis is heel verrijkend, mits die niet leidt tot generaliseren. Om een goede zorg te kunnen bieden, moet de hulpverlener de individuele achtergronden van kind en ouder kennen en zich kunnen verplaatsen in hun situatie. De beste manier om aan de daarvoor noodzakelijke informatie te komen is, de ouders ernaar te vragen. Voor een zinvolle communicatie met buitenlandse ouders is echter meer nodig. In praktische zin is daarvoor ook vereist, dat de hulpverlener beschikt over bepaalde gespreksvaardigheden. Bovendien zou veel vaker dan nu het geval is een tolk moeten worden ingeschakeld. In mentaal opzicht vergt het van de hulpverlener dat hij zich ervan bewust is, dat zijn persoonlijke normen, waarden en ideeën, precies zoals die van de patiënten, ook sterk door zijn eigen cultuur worden bepaald. Redactie KIND EN ZIEKENHUIS MAART

6 Drs. C. Kalmeijer-Mesker, dr. E. Hamstra-Bletz en prof. dr. W.H.G. Wolters Communicatie tussen artsen en Turkse of Marokkaanse patiëntjes en hun ouders 4 KIND EN ZIEKENHUIS MAART 1994

7 In het Wilhelmina Kinderziekenhuis (WKZ) te Utrecht is een onderzoek uitgevoerd naar de kwaliteit van de voorlichting aan de Turkse en Marokkaanse patiëntjes en hun ouders op de polikliniek Algemene Pediatrie.' Tijdens dit onderzoek werd de communicatie vanuit drie invalshoeken bekeken. Er werd een aantal consulten met Turkse of Marokkaanse patiëntjes/ouders op de polikliniek Algemene Pediatrie geobserveerd. Daarna werd door middel van een vragenlijst gepeild wat de mening van de arts was over de kwaliteit van de communicatie tijdens het geobserveerde consult. Tenslotte werd bij de patiënt thuis in de moedertaal van de ouders een vragenlijst doorgenomen die betrekking had op het geobserveerde consult. Bij vergelijking van de zo verkregen gegevens kwam naar voren, dat het grootste knelpunt in de communicatie met deze patiëntengroep bestond uit het gebrek aan inzicht bij de artsen in kennis en ideeën van deze patiëntengroep. Door dit gebrek aan inzicht is het voor de artsen moeilijk om hun informatie te laten aansluiten op het referentiekader 2 van de gesprekspartner. Door middel van enkele voorbeelden wordt hieronder aangegeven hoe moeilijk communicatie kan verlopen indien de gesprekspartners wederzijds uitgaan van hun eigen referentiekader en weinig inzicht hebben in het onderlinge verschil in referentiekader. EERSTE VOORBEELD Observaties tijdens het consult Een vijfjarig Marokkaans patiëntje verscheen met haar ouders voor een vervolgconsult. Zij was drie weken eerder op de poli gekomen met een ernstige bronchitis. Zij kreeg toen medicatie en moest na een week terugkomen. Na een week was de anti-bioticumkuur beëindigd en ging het 'C. Kalmeijer-Mesker, E. Hamstra-Bletz en W.H.G. Wolters. Verslag van een onderzoek naar de kwaliteit van de communicatie tussen kinderarts en Turkse of Marokkaanse patiënten/ouders. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (in voorbereiding). ^Met referentiekader wordt hier bedoeld 'de kennis, ideeën en emoties van een persoon die gevormd zijn door persoonlijke en culturele achtergrond'. Dit referentiekader bepaalt de interpretatie van nieuwe informatie. beter. Twee weken later volgde het geobserveerde controlebezoek. Tijdens het geobserveerde bezoek stelde de arts vragen over de toestand van het meisje. De ouders antwoordden: 'Zij hoest minder en slaapt goed'. De arts zei tijdens dit vraaggesprek enkele keren: 'Mooi' en: 'Het gaat dus goed'. Ouders en patiëntje stelden geen vragen. Na dit gesprek luisterde de arts naar de longen en keek in keel en oren van het patiëntje. De arts gaf daarbij geen commentaar, maar schreef haar bevindingen op in de map. Over twee maanden moest de patiënt terugkomen. De ouders knikten, bedankten en vertrokken zonder vragen te stellen. Informatie uit het gesprek bij de patiënt thuis Tijdens het gesprek thuis bleek, dat de ouders zeer bezorgd waren over de aandoening van hun dochtertje. Als reden voor hun bezorgdheid gaven zij aan, dat de arts zeker haar redenen had om geen uitslag te geven van het lichamelijk onderzoek tijdens het geobserveerde consult: slecht nieuws houd je achter, goed nieuws zou zijn verteld, zo gaven zij te kennen. Daarnaast was voor de ouders de afspraak voor een vervolgconsult een bevestiging van hun zorgen; hun dochter moest terugkomen, dus was zij nog ziek. En waarom kon zij pas over twee maanden terugkomen, was dat niet erg laat? Mening van de arts over het geobserveerde consult De arts gaf aan, de indruk te hebben dat de ouders hun mening en hun vragen maar matig naar voren hadden gebracht. Zij meende, dat de ouders redelijk tot goed begrepen hadden wat hun was verteld. Analyse Arts en ouders schatten de ernst van de situatie volledig verschillend in. De arts zag een patiëntje, dat bij het vorige bezoek door de antibiotica al was opgeknapt. De arts zag de situatie dus niet als ernstig en zeker niet als gevaarlijk. De ouders kenden de werking van antibiotica niet. Zij vergeleken het met de medicijnen die zij kenden en die niet altijd effectief bleken te zijn: hoestdranken in Nederland en kruidendranken uit Marokko. De ouders hadden bovendien in Marokko meerdere malen meegemaakt dat een jong kind stierf aan een dergelijke aandoening. Zij zagen de situatie daardoor als gevaarlijk. Verschil in ziektebegrip. De arts laat het meisje over twee maanden terugkomen voor een controlebezoek. De arts doet dit waarschijnlijk omdat het meisje een CARA-patiëntje is. De ouders hebben weinig inzicht in deze chronische aandoening van hun dochter. Voor de ouders is hun dochter ziek als zij erg hoest of koorts heeft, als er geen klachten zijn is zij niet ziek. De ouders begrijpen hierdoor niet waarom hun dochter terug moet komen. De gang van zaken tijdens het consult werd door de arts en door de ouders op verschillende wijze geïnterpreteerd. De arts ging ervan uit dat de teneur van het gesprek over het klachtenverloop even duidelijk was voor de ouders als voor haarzelf. Op al haar vragen gaven de ouders antwoorden waaruit bleek dat het goed ging met het kind. Voor de ouders echter had het vraaggesprek weinig betekenis. Zij konden de vragen begrijpen en beantwoorden, maar zij hadden geen overzicht over de inhoud van het gesprek in zijn geheel. Dit kan aan hun beheersing van het Nederlands liggen, maar een mogelijke andere oorzaak is dat deze ouders niet gewend waren zelf conclusies te trekken uit een gesprek met de dokter. Nadat het voor de arts uit het gesprek reeds duidelijk was dat het goed ging met de patiënt, voerde zij voor de volledigheid het lichamelijk onderzoek uit. De ouders meenden echter dat de dokter haar conclusies niet zozeer uit het gesprek zou trekken, maar uit het lichamelijk onderzoek. Zij hadden dan ook met spanning gewacht op de uitslag van dat onderzoek. Toen er geen duidelijke uitslag van het onderzoek kwam, legden zij dat uit als een slecht teken. TWEEDE VOORBEELD Observaties tijdens het consult Een Marokkaanse jongen van 14 jaar kwam voor een controlebezoek op de polikliniek. Sinds een halfjaar is hij in Nederland. Hij is zijn ouders nagekomen, die hier al langer woonden. Bij eerdere bezoeken op de polikliniek was gebleken dat hij een ernstige congenitale hartafwijking had. Deze diagnose is met behulp van een tolk uitvoerig besproken met patiënt en ouders tijdens het vorige bezoek. Het geobserveerde consult was het eerste controlebezoek. Hij kwam met een KIND EN ZIEKENHUIS MAART

8 broer die redelijk Nederlands sprak. Patiënt en broer zaten er wat verlegen en onverschillig bij. Zij stelden geen vragen. De arts vroeg hoe het ging. Hij kreeg nauwelijks antwoord: alles was gewoon en het ging wel goed. De patiënt werd onderzocht. Met de patiënt werd nog eens besproken dat hij regelmatig op controle moest blijven komen en er werd een vervolgafspraak gemaakt. Informatie uit het gesprek bij de patiënt thuis Tijdens het huisbezoek bleek, dat de vader de eerdere uitleg van de arts goed had gehoord en die ook kon navertellen: hun zoon had een aangeboren hartafwijking. De ouders waren zeer bezorgd, echter niet zozeer over de gezondheid van hun zoon, dan wel over een mogelijke besmetting van hun andere jongens die op dezelfde kamer sliepen. De patiënt moest daarom in de zitkamer slapen. Ook voelde de moeder zich schuldig over het feit dat zij ervoor gezorgd had dat de zoon naar Nederland was gekomen en niet 'gezond en wel' bij zijn grootouders was gebleven. Dat werd haar nu verweten door de familie, want het Nederlandse klimaat werd gezien als de oorzaak van de aandoening. De jongen moest wegens het klimaat veel binnen blijven en voelde zich hierdoor ongelukkig. Mening van de arts over het geobserveerde consult De arts had de indruk dat de informatieuitwisseling van beide kanten goed was verlopen en dat de patiënt goed had begrepen wat de ziekte en de behandeling inhielden. De arts gaf daarnaast aan, feed-back van de patient te missen. Analyse * Communicatieproblemen tijdens het voorafgaande uitslaggesprek. Gebruik van woorden of begrippen die niet aansloten op de kennis van de patiënt/ouders. Bij navraag bij de arts bleek dat tijdens het voorafgaande be- COMMUNICATIE TUSSEN ARTSEN EN TUR zoek in alle rust en met een tolk was uitgelegd wat er aan de hand was en dat daarbij was gevraagd of de informatie begrepen was en of er vragen waren. Ouders gaven aan, het te hebben begrepen. Tijdens het gesprek thuis bleek echter, dat zij de informatie wel gehoord en ook onthouden hadden, maar niet begrepen. De gegeven informatie stond zo ver van hun denkwijze, dat deze de ouders niets zei. Zo werd het begrip 'aangeboren afwijking' door de arts gebruikt en door de tolk vertaald. De ouders hadden echter geen beeld bij dit begrip. Het was voor hen nietszeggend. Het verschil tussen bijvoorbeeld een infectieziekte en een aangeboren afwijking kenden zij niet. Verschil in beleefdheidsnormen en assertiviteit. De arts heeft tijdens het uitslaggesprek de ouders aangemoedigd om bij het volgende controlebezoek met hun vragen te komen. De ouders kwamen bij dit controlebezoek echter niet mee. Zij gaven tijdens het interview aan, dat het voor hen voldoende was dat de arts wist wat er aan de hand was; hij was voor hen de autoriteit. De ouders gaven ook aan, de arts niet te willen lastig vallen met hun zorgen en hun dagelijkse problemen met hun zoon. * Communicatieproblemen tijdens het geobserveerde consult. Wijze van vragen stellen. Tijdens het consult met patiënt en broer stelde de arts concrete vragen over de klacht. Deze werden beantwoord. Daarnaast stelde hij meer algemeen geformuleerde vragen: 'Hoe gaat het' en 'Zijn er nog vragen?' Op deze vragen gaf de patiënt nauwelijks antwoord. Mogelijk wilde de patiënt, net als zijn ouders, de arts niet lastig vallen met zijn persoonlijke problemen. Daarnaast is het voor de patiënt waarschijnlijk moeilijk om op een algemeen gestelde vraag naar zijn welzijn te antwoorden. Uit beleefdheid zal hij waarschijnlijk zeggen: 'Het gaat goed' en 'Alles is duidelijk'. Bij concrete vragen als: 'Ga je naar school', 'Heb je al vrienden' of 'Wat doe je zoal na school' zou de patiënt mogelijk meerzeggende concrete antwoorden geven waaruit de arts een beter beeld kan krijgen van de dagelijkse situatie. DERDE VOORBEELD Observaties tijdens het consult Een Turks CARA-patiëntje van zeven jaar kwam met zijn moeder op controlebezoek. Hij moest driemaal daags twee putjes van het onderhoudsmedicijn Lomudal innemen, en Ventolin gebruiken als hij benauwd was. Dit werd nadrukkelijk gezegd: 'Ventolin alleen als hij benauwd is, het andere middel elke dag driemaal twee pufjes'. Tijdens het consult konden zowel kind als ouders dit goed herhalen. Informatie uit het gesprek bij de patiënt thuis Tijdens het bezoek thuis vertelden kind en ouders precies wat de opdracht was: 'Driemaal per dag dit medicijn en alleen als ik benauwd ben dat medicijn'. De medicijnen werden daarbij getoond. Toen het gesprek wat vorderde, werd de vertrouwelijkheid groter. Ons werd toen verteld, dat alleen Ventolin hielp. Het andere medicijn deed niets. Dat nam hij niet meer in. De ouders waren tevreden over de behandeling, want alles ging prima met de Ventolin. Mening van de arts over het geobserveerde consult De arts gaf aan, dat naar zijn mening de informatieuitwisseling redelijk tot goed was verlopen en dat de patiënt en zijn ouders volledig hadden begrepen wat de instructies inhielden. Analyse Verschil in ziektebegrip. De door de arts gegeven opdracht was begrepen en ook onthouden. De achterliggende betekenis van de opdracht was echter onduidelijk. Het begrip 'chronisch ziek' bleek onbekend te zijn: 'Als de jongen benauwd is, is hij ziek en krijgt hij medicijn. Als hij het goed maakt, is hij niet ziek en heeft hij geen 6 KIND EN ZIEKENHUIS MAART 1994

9 KSE OF MAROKKAANSE PATIENTJES EN HUN OUDERS medicijn nodig.' Omdat er geen inzicht was in de functie van de medicijnen, gingen de ouders af op eigen ervaring: Ventolin hielp merkbaar en Lomudal niet. Er was dus geen motivatie om het onderhoudsmedicijn in te nemen. De ouders waren tevreden over de 'aangepaste' behandeling. Zij zullen de arts niet lastig vallen met vragen over het onderhoudsmedicijn daar dit Lessen Naar aanleiding van de resultaten uit het op deze pagina's vermelde onderzoek is in samenwerking met de bij het onderzoek betrokken artsen, de ziekenhuisdirectie en de leiding van de polikliniek, een serie lessen ontworpen. Het doel van deze lessen is het ontwikkelen van gespreksvaardigheden, gericht op de communicatie met Turkse en Marokkaanse patiëntjes en hun ouders. In de lessen wordt uitgegaan van de onderzoeksresultaten, met veel gebruik van casuïstiek. Daardoor sluiten zij nauw aan op de dagelijkse praktijk van de kinderarts. Behalve voor (de nascholing van) kinderartsen zijn zij ook goed toepasbaar voor verpleegkundigen en functiemedewerkers die contact hebben met Turkse en Marokkaanse patiënten en hun ouders. De lesduur is vier uur. De inhoud van de lessen 'Gespreksvaardigheden voor de communicatie met Turkse en Marokkaanse patiënten' zal uitgebreid worden beschreven in een uitgave van de BOP-reeks van het Landelijk Centrum GVO. Dit boekje komt rond september 1994 uit. Wie geïnteresseerd is in de mogelijkheid om van deze lessen gebruik te maken, kan zich wenden tot de auteurs. Zij zijn te bereiken in het Wilhelmina Kinderziekenhuis te Utrecht, telefoon in hun ogen onbeleefd zou zijn en ook absoluut niet nodig. Beschouwing De hierboven beschreven communicatieproblemen komen niet alleen voor tussen Nederlandse artsen en allochtone patiënten/ouders. Ook tussen Nederlandse artsen en Nederlandse patiënten/ouders kunnen communicatieproblemen optreden. In dit laatste geval zullen de problemen meestal het gevolg zijn van een verschil in subcultuur en/of verschil in scholing. Communicatieproblemen met patiënten uit een andere cultuur zullen echter vaak veel groter zijn daar, naast grotere cultuurverschillen en eventuele verschillen in scholing, het verschil in taal een niet onaanzienlijke bron voor misverstanden is. Het bleek dat artsen zich dikwijls bewust zijn van communicatieproblemen door cultuurverschillen. De oplossing wordt meestal gezocht in het verwerven van meer kennis over die andere cultuur. Kennis over andere culturen kan zeer verrijkend zijn en bewerkstelligen dat de hulpverlener zich realiseert hoezeer ook de eigen wijze van communiceren cultuurbepaald is. Het gevaar bestaat echter, dat kennis over een andere cultuur leidt tot vooroordelen en een generaliserende houding ten aanzien van individuele leden van een andere cultuur. Er wordt dan snel gedacht over 'de Marokkaan' en 'de Turk'. 'De Turk en 'de Marokkaan' bestaan echter niet. Artsen stelden ons wel eens vragen als: 'Hoe zullen Marokkaanse ouders reageren op het feit dat hun dochtertje geestelijk gehandicapt zal blijven', of: 'Hoe gaan Turkse ouders om met het dieet voor hun kind met diabetes?'. Op dergelijke vragen kan geen algemeen antwoord worden gegeven. Het gaat immers altijd om individuele ouders met hun persoonlijke opvattingen en ideeën, die gevormd zijn door hun culturele achtergrond en door hun persoonlijke geschiedenis. Bij het zoeken naar een antwoord op de vraag hoe individuele ouders zullen omgaan met het dieet voor hun dochter, is enig algemeen inzicht in de culturele achtergrond van de ouders zeker belangrijk. Veel belangrijker is echter, dat de arts zich realiseert dat deze ouders mogelijk andere opvattingen en ideeën hebben dan hij zelf en dat de arts in staat is om in een gesprek te peilen wat ouders denken en begrijpen zodat hij zijn informatie kan aanpassen aan het referentiekader van deze patiënt en diens ouders. Voorwaarde voor een goede communicatie met deze patiënten is dan ook niet zozeer een grote kennis van de cultuur van de gesprekspartner, als wel het bewustzijn van eigen referentiekader en het niet vanzelfsprekend uitgaan van eigen kennis, normen en ideeën. Natuurlijk zijn daarnaast elementaire gespreksvaardigheden ook noodzakelijk, zoals het zodanig vragen kunnen stellen en kunnen luiste ren naar de antwoorden, dat inzicht wordt verkregen in de kennis, de ideeën en de leefwereld van de ander; het kunnen uitleggen van begrippen op aangepaste wijze; het stellen van vragen in een volgorde die ook voor de patiënt en de ouders begrijpelijk is; het kunnen nagaan of informatie be grepen is en patiënt en ouders ertoe kunnen brengen om hun vragen te stellen. D Mevrouw drs. C. Kalmeijer en mevrouw dr. E. Hamstra, beiden psychologen, doen onderzoek naar de kwaliteit van de voorlichting aan Turkse en Marokkaanse patiëntjes in het Wilhelmina Kinderziekenhuis te Utrecht. Prof. dr. W.H.G. Wolters, klinisch psycholoog, is hoofd van de Psychosociale Afdeling van het Wilhelmina KIND EN ZIEKENHUIS MAART

10 Drs. C.J.van Hooff Omgaan met Marokkaanse en Turkse patiëntjes Of voorstellen voor het verbeteren van de kwaliteitszorg voor allochtone patiëntjes effect hebben, hangt in grote mate af van de motivatie van de verpleegkundigen. Mary Slater De teksten in kader op de pagina's 9,15 en 22 zijn ontleend aan: Mary Slater - Health for all our children; Achieving appropriate health care for black and minority ethic children and their families. Action for Sick Children-Quality Review Series, De vertaling en bewerking zijn van Marthe van Loonvan Bovene. Nederland heeft zich in de afgelopen decennia ontwikkeld tot een multiculturele samenleving. De gezondheidszorg heeft te maken met patiënten, die wat betreft de culturele achtergrond nogal kunnen verschillen van de Nederlandse verpleegkundigen. Als gevolg hiervan verloopt de zorgverlening aan allochtonen niet altijd even effectief. Een aantal verpleegkundigen van een oncologische kinderafdeling van het Academisch Ziekenhuis Nijmegen (AZN) vroeg mij na te gaan op welke manier allochtone kinderen het best zouden kunnen worden verpleegd. Door een intensieve deelname aan het gehele afdelingsgebeuren hoopte ik een antwoord op deze vraag te kunnen vinden. Omdat de meeste buitenlandse kinderen in dit ziekenhuis van Turkse of Marokkaanse afkomst waren, richtte ik mijn aandacht op deze groep. Al snel werd mij duidelijk dat het verplegen van Turkse en Marokkaanse kinderen niet zonder problemen verliep. Communicatieprobleem De slechte communicatie tussen verpleegkundigen en Turkse en Marokkaanse kinderen en hun ouders bemoeilijkt het verlenen van verpleegkundige (kwaliteits-)zorg. Het communicatieprobleem wordt enerzijds veroorzaakt door de omstandigheid dat de Turken en Marokkanen de verpleegkundigen niet altijd begrijpen en anderzijds door onbegrip bij de verpleegkundigen. Tussen Turkse of Marokkaanse kleuters en de verpleegkundige komt een gesprekje in de meeste gevallen moeilijk op gang. Er wordt dan ook veelvuldig gebruik gemaakt van trefwoorden en gebaren- taal. De communicatie tussen verpleegkundigen en de peuters bestaat vrijwel geheel uit non-verbaal gedrag (gebaren). De Turkse en Marokkaanse kinderen die een Nederlandse school bezoeken, kunnen vaak wel (zeer) goed Nederlands spreken en verstaan. Hier ontstaan echter moeilijkheden bij de interpretatie van gedragsuitingen. Een voorbeeld hiervan is de pijnbeleving van Turken en Marokkanen. Zij kennen een in onze ogen sterk overdreven pijnbeleving. Openlijk wordt er gehuild, gekermd en geschreeuwd. Voor de Nederlandse verpleegkundige is het moeilijk dit pijngedrag naar waarde te schatten. Hoeveel pijn heeft het kind werkelijk en welke stappen moeten er worden ondernomen? In het ziekenhuis wordt het Turkse/ Marokkaanse kind meestal verzorgd door de moeder en het zijn juist de moeders die de Nederlandse taal slecht beheersen. De verpleegkundige zal proberen door middel van handen- en voetenwerk de moeder iets duidelijk te maken. Omdat de informatiestroom moeizaam verloopt, beperkt de verpleegkundige zich tot het verstrekken van essentiële informatie. Over gevoelens wordt niet gepraat. De slechte communicatie tussen de verpleegkundige en de moeder kan soms leiden tot misverstanden. Dit wordt duidelijk aan de hand van het volgende praktij k voorval. Op een morgen staat een Turkse moeder klaar om haar kind te wassen. De verpleegkundige waarschuwt de moeder, dat zij de borst van haar kind droog moet houden omdat daar een slangetje rechtstreeks de ader inloopt. De moeder knikt bevestigend op de vraag van de verpleegkundige of zij 8 KIND EN ZIEKENHUIS MAART 1994

11 snapt wat de bedoeling is. Vervolgens begint de moeder haar kind in te zepen en spoelt, ondanks de verstrekte informatie, toch de borst van het kind met water af. Hulpmiddelen ter verbetering van de communicatie zijn: - het vertalen van foldermateriaal; - het vertalen van het anamneseformulier; - het inschakelen van verpleegkundigen die Turks of Marokkaans spreken; - het communiceren in een taal die beide partijen beheersen; - het opstellen van Turkse en Marokkaanse woordenlijsten ten be hoeve van verpleegkundigen; - de verpleegkundigen Turkse of Marokkaanse woordjes laten leren; - het veelvuldig inschakelen van een (professionele) tolk en gebruiken van de tolkentelefoon; - wachten met het verstrekken van de informatie aan de moeder totdat de vader aanwezig is. Een Marokkaanse man vertelde mij, dat volgens hem een deel van de communicatieproblemen zou kunnen worden opgelost door in het ziekenhuis een Turks en/of Marokkaans voorlichtingscentrum in te richten. Hij was van mening, dat in elk academisch ziekenhuis een dergelijke voorziening aanwezig zou moeten zijn. De medewerkers van dit voorlichtingscentrum zouden antwoord kunnen geven op de vragen die bij de Turken en Marokkanen spelen. Bezoek In Turkije en Marokko wordt een kind dat in een ziekenhuis is opgenomen, door de eigen familie verzorgd. Spel Er wordt nogal eens beweerd dat kinderen uit andere culturen niet spelen of niet mogen spelen. Dit is een typisch voorbeeld van een generalisering die te vermijden is. Spel is een belangrijk hulpmiddel om kinderen hun ziekenhuiservaringen te doen begrijpen en hun zorgen en angsten te laten uiten. Het speelt een grote rol bij het ontwikkelen van een positief zelfbeeld. In ziekenhuizen moeten zowel het spelprogramma als het spelmateri- In Nederland wordt de verzorgende taak vaak grotendeels door de verpleegkundigen overgenomen. Hoewel de familieleden van een Turks of Marokkaans kind de patiënt dus niet hoeven te verzorgen, komen zij toch, zoals de gewoonte is, in grote aantallen in het ziekenhuis op bezoek. Meestal worden hierover geen onderlinge afspraken gemaakt. Het doel van deze bezoeken is de patiënt het gevoel te geven dat hij deel blijft uitmaken van het Turkse of Marokkaanse 'wij-verband'. Bij een aantal verpleegkundigen wekt het grote aantal bezoekers irritaties op. De ene verpleegkundige is consequent in het wegsturen van de familie, een andere verpleegkundige staat het oogluikend toe. Het probleem ten aanzien van het aantal bezoekers kan worden opgelost door: - het kind op een aparte kamer of box te plaatsen, zodat het bezoek niet de rust voor andere kinderen verstoort; - het kind te verplaatsen naar een kamer waar het bezoek kan worden ontvangen; - met de familieleden af te spreken, dat zij om de beurt, met niet meer dan twee personen tegelijk, het kind bezoeken. Eten Voor een gelovige moslim is het verboden varkensvlees te nuttigen. Het varken is een onrein dier. In het ziekenhuis wordt met dit gegeven rekening gehouden door het serveren van maaltijden zonder varkensvlees. Volgens sommige verpleegkundigen zou het ziekenhuisbeleid in dit opzicht verder moeten gaan. De maaltijden aal een afspiegeling zijn van de culturele achtergrond van de opgenomen kinderen. Het ontbreken van vertrouwd spelmateriaal en spelletjes heeft een negatieve invloed op kinderen en ontneemt blanke en gekleurde kinderen de gelegenheid samen te spelen en te leren. In veel ziekenhuizen is geen spelmateriaal aanwezig dat speciaal geschikt is voor buitenlandse kinderen, zelfs niet in regio's waar een groot aantal buitenlanders woont. Bij navraag bleek, dat veel ouders en kinderen daar wel behoefte aan hebben. die zonder varkensvlees worden geserveerd, zijn wel Nederlandse maaltijden. Marokkanen eten echter geen aardappelen maar rijst. Wanneer een kind slecht eet of het Nederlandse eten niet lust, stimuleren de verpleegkundigen de ouders om 'eigen' voedsel mee te nemen. Vaak doen de ouders dit ook al op eigen initiatief. Rituele circumcisie Turkse en Marokkaanse jongens worden op zeer jonge leeftijd (ritueel) besneden. In de Nederlandse ziekenhuizen bestaat de mogelijkheid de ingreep door een chirurg te laten verrichten. Tijdens de periode dat ik in het AZN vertoefde, ben ik zes maal betrokken geweest bij de opname van een kind dat ritueel besneden zou gaan worden. Voor mij was dit een geheel nieuwe en bijzondere ervaring. Een herinnering die me nauw is bij gebeleven, was de verschijning op de afdeling van een Marokkaanse familie, waarvan het zoontje een wit pakje droeg met daaronder gele puntschoentjes. Verder was hij rond zijn ogen opgemaakt en waren zowel zijn handen als voeten met henna oranje gekleurd. Ook de handen van de moeder waren beschilderd met oranje figuurtjes. De vader was gekleed in een net pak. Het was duidelijk, dat er voor hen een speciale gebeurtenis zou plaatsvinden. Of de besnijdenis in een ziekenhuis werkelijk volgens Marokkaanse of Turkse traditie plaatsvindt, valt te betwijfelen. Sommige verpleegkundigen zijn van mening dat de mogelijkheid om een besnijdenis in het ziekenhuis traditioneel te vieren, ook met hapjes en drankjes, beperkt is. Bovendien ontbreekt het veel verpleegkundigen aan kennis omtrent het circumcisiegebeuren. Zij hebben vaak niet in de gaten hoe belangrijk deze dag voor de ouders van het kind is. Het zou een goede zaak zijn als de verpleegkundigen ouders en kind zouden feliciteren met deze speciale gebeurtenis. Bidden Vaders van opgenomen Turkse en Marokkaanse kinderen willen hun gewoonte om te bidden met het gezicht in de richting van Mekka ook in het ziekenhuis voortzetten. Op de afdelingen is er echter weinig ruimte om te bidden. Dit heeft tot gevolg dat de biddende vaders in het ziekenhuis op KIND EN ZIEKENHUIS MAART

12 de vreemdste plaatsen kunnen worden aangetroffen: achter een bedgordijn of in de koffiekamer van de verpleegkundigen. Een Marokkaanse man deed mij de suggestie een gedeelte van de bezinningsruimte speciaal voor de Moslims af te sluiten. Reinheid Turken en Marokkanen proberen in reinheid te leven. Dit betekent dat onreine stoffen zoals bloed, urine en fae-ces gemeden dienen te worden. Juist deze stoffen komen op een verpleegafdeling nogal eens voor. Veel verpleegkundigen echter zijn niet op de hoogte van dit aspect van de Islam en denken er niet aan er bewust zorg voor te dragen dat deze stoffen uit de buurt van kind en ouders blijven. Vaak zijn het de ouders die op eigen initiatief deze stoffen verwijderen. Een urinefles wordt in de hoek van de kamer gezet en bevuilde luiers worden direct aan de verpleegkundigen overhandigd. Een bevuild bed zien de ouders het liefst direct verschoond. Wanneer een Turk of Marokkaan toch in aanraking komt met een onreine stof, probeert hij de onreinheid op te heffen door middel van een reiniging of wassing. Een kind wassen moet in het ziekenhuis geen problemen opleveren. Het enige aspect waarmee de verpleegkundige rekening dient te houden, is de leeftijd van het kind. Zodra een kind zich in de puberteit bevindt, dient het te worden gewassen door een seksegenoot. Lichamelijk contact tussen een volwassen man en vrouw in het openbaar is binnen de Turkse en Marokkaanse gemeenschap verboden. De verpleegafdeling wordt beschouwd als een openbare gelegenheid. Onzekerheid Uit mijn onderzoek is gebleken, dat het verplegen van Turkse en Marokkaanse kinderen nogal wat problemen met zich meebrengt. Deze problemen zijn met name het gevolg van communicatiestoornissen en een tekort aan kennis bij de verpleegkundigen. Dit heeft tot gevolg dat verpleegkundigen zich vaak onzeker opstellen en worstelen met de vraag hoe en in welke mate zij de zorg moeten aanpassen aan de culturele achtergronden van het kind en zijn ouders. Door middel van het maken van goede af spraken en het opstellen van protocollen kan deze onzekerheid voor een groot deel worden weggenomen. De culturele kennis bij de verpleegkundigen kan worden vergroot door tijdens de opleiding meer aandacht te schenken aan de Turkse en Marokkaanse achtergronden. Op de afdelingen zou den klinische lessen over dit onder werp kunnen worden georganiseerd. Of de hierboven genoemde voorstellen uiteindelijk het gewenste effect bewerkstelligen, hangt in grote mate af van de motivatie van de verpleegkundigen. D Literatuur Hooft', C.J. van - Omgaan met allochtone patiëntjes: problemen en oplossingsstrategieën bij het verplegen van Turkse en Marokkaanse kinderen binnen de intramurale gezondheidszorg. Scriptie. Nijmegen, juli Mevrouw drs. C.J. van Hooff is verplegingswetenschapper. Op dit moment is zij nauw betrokken bij een project ter bevordering van kwaliteitszorg aan allochtone kinderen in de Kinderkliniek van het Academisch Ziekenhuis Nijmegen. 10 KIND EN ZIEKENHUIS MAART 1994

13 Drs. E. Chan en drs. S.H. Schaareman-Lee THEMA Chinese kinderen en het ziekenhuis Naar Chinees inzicht is bij ziekte het evenwicht verstoord, is er een overvloed van yin of yang. De Chinese geneeskunst is gebaseerd op het handhaven van en het streven naar evenwicht. Alle verschijnselen in de natuur bestaan uit twee polen, die elkaar in evenwicht houden. De begrippen yin en yang staan hierbij centraal. Yin staat voor het vrouwelijke, aarde, nacht, kou, het inwendige, terwijl yang het mannelijke, zon, dag, warmte en het uitwendige vertegenwoordigt. Wanneer iemand ziek is, dan is het evenwicht verstoord: er is een overvloed van yin of yang. Bleek zien, een laag tempo hebben, zoeken naar warmte en dorstig zijn wijzen op een ziekte van koude aard. Een rode kleur, warmte en dorst, een beslagen tong wijzen op een warme ziekte, meestal een acute aandoening. Op grond van gesprekken met Chinese moeders van wie het kind opgenomen is geweest in het ziekenhuis, trachten wij een aantal factoren te benoemen en toe te lichten die essentieel zijn bij de opname van Chinese kinderen. Voeding Chinese kinderen worden door de ouders als zeer kwetsbaar gezien. Zij hebben daarom volgens hen extra voeding nodig. Bijna de helft van de Chinese ouders is niet tevreden over de gezondheid van hun kind. Als Chinezen over hun gezondheidstoestand spreken, wordt daar direct de eetlust aan gekoppeld, zeker bij kinderen. Velen denken dat, om gezond te blijven, de maaltijd moet worden aangevuld met versterkende tonica. Vleesbouillon met versterkende Chinese kruiden wordt als een onmisbaar deel van de voeding beschouwd. De yin en yang worden ook doorgevoerd in de voeding, namelijk in de begrippen heet en koud. Tot heet voedsel behoren stoffen als kerrie, peper en gember, vette en eiwitrijke gerechten en voedsel dat is gefrituurd zoals kroketten en patat. Koud voedsel is zacht en plantaardig zoals kruidenthee, fruit en groenten. Wanneer Chinese kinderen worden opgenomen in een ziekenhuis, vinden hun ouders het volgende met betrekking tot de voeding belangrijk: - géén kraanwater geven, maar ge kookt water; kraanwater zou te 'koud' zijn; alle dranken dienen warm gegeven te worden; hierbij wordt een thermosfles gebruikt; - groenten horen gekookt te zijn, liever geen rauwkost, sla en tomaten; - de voorkeur wordt gegeven aan varkensvlees, kippevlees en vis in ge stoomde of gepocheerde vorm; KIND EN ZIEKENHUIS MAART

14 Chinese kinderen worden door de ouders als zeer kwetsbaar gezien. - na een operatie dienen asperges, ei eren, gefrituurd en gebakken voedsel alsmede gekruid voedsel te worden vermeden omdat dit alles te 'heet' en asperge 'giftig' zouden zijn waardoor het genezingsproces wordt belemmerd; bovendien kan dit voedsel allergie stimuleren; - hoesten en luchtweginfecties worden geassocieerd met 'koud'; daar om wordt aan kinderen die hoesten en verkouden zijn, geen koude dranken, rauwkost, ijs, appelmoes en sinaasappel gegeven; - koorts wordt geassocieerd met 'heet', hierbij wordt gefrituurd en gebakken voedsel vermeden. Behandeling en verzorging Chinese ouders hebben, zoals hierboven aangegeven, een eigen interpretatie van het ziektebegrip en ziek zijn. Zij willen tevens veel advies over hoe gezond te blijven: voorkomen is beter dan genezen. Een jong kind is per definitie al zwak en als het ook nog ziek is, dan heeft het geen weerstand om te herstellen. De Chinese ouders zijn dan ook heel bezorgd als hun kind ziek wordt. Zij zijn van mening dat een goede behandeling alleen mogelijk is wanneer de arts uitgebreid onderzoek doet en medicijnen voorschrijft. Zij hebben moeite met een advies als 'uitzieken', waarbij geen medicijn wordt voorgeschreven en zij niet weten wat zij zelf kunnen doen om genezing te bevorderen. Als hun geen duidelijke uitleg wordt gegeven, kunnen zij de indruk krijgen dat zij niet serieus worden genomen of niet goed worden behandeld. Chinese ouders zijn in het algemeen positief over de verpleging in de Nederlandse ziekenhuizen, de flexibele bezoektijden en de mogelijkheid van rooming : in. Zij realiseren zich, dat de faciliteiten er veel beter zijn dan in het land van herkomst. De moeders met wie wij een gesprek hebben gevoerd, noemden een aantal zaken waarmee rekening zou moeten worden gehouden bij de verzorging van Chinese kinderen. - De meeste jonge kinderen slapen thuis in de kamer van de ouders (in het bed van de ouders of in een eigen bed); een ziekenhuisopname vormt een grote verandering voor deze kinderen. * De ouders stellen 'duimzuigen' via de pink van de verplegers niet op prijs; zij keuren dit uit hygiënisch oogpunt af. * De ouders zijn zeer alert op 'kou vatten'; de kinderen moeten vol doende gekleed zijn, pok als zij vanuit bed naar het toilet gaan. * Het is een gewoonte dat oudere kin deren 's avonds douchen; kinderen mogen niet met natte haren naar bed, anders kunnen zij kou vatten. * De zuigeling heeft meestal een jade armbandje of een jade hanger; deze geeft rust en heeft een beschermen de functie; hiermee moet dus voorzichtig worden omgegaan. * Sommige ouders hebben er moeite mee hun kind in het ziekenhuis zelf te verzorgen, zij menen dat de verzorging dient te gebeuren door deskundigen, dus de verpleging. De verpleegkundigen zijn daarvoor opgeleid. Wanneer de ouders veel van de verzorging moeten overnemen, worden zij wel een s onzeker omdat zij niet weten of zij het goed genoeg doen. De manier waarop Chinese ouders met hun kind omgaan, verschilt van de manier waarop dit in Nederland gebruikelijk is. Er wordt niet zoveel geknuffeld in het openbaar. In de Chinese cultuur is het lichamelijke contact minder vanzelfsprekend. De Chinese ouders koesteren wel liefde voor hun kind, maar laten het niet zo openlijk blijken. Communicatie Bij de communicatie vormt de taal een belangrijk probleem. De informatie die wordt gegeven, komt vaak niet goed bij de ouders over. Zij krijgen voorlichtingsmateriaal mee (folders, stencils), maar die begrijpen zij niet. Zij willen heel graag weten wat er met hun kind aan de hand is en wat voor onderzoeken er plaatsvinden. Vaak weten zij niet wat het kind heeft en welke onderzoeken en behandelingen hebben plaatsgevonden. Om een voor- beeld te noemen: een moeder wist niet eens dat haar kind was opgenomen wegens hersenvliesontsteking. Chinese ouders willen heel graag dat er een tolk aanwezig is wanneer belangrijke informatie wordt gegeven en bij gesprekken met de arts. Het is belangrijk dat zij worden gestimuleerd om zelf vragen te stellen en hun wensen te uiten. Chinezen laten nu eenmaal niet zo snel hun wensen en meningen horen. Voorlichting Schriftelijk en audiovisueel informatiemateriaal in de Chinese taal of met Chinese ondertiteling kan een belangrijke bijdrage leveren aan een goede voorlichting van Chinese ouders en kinderen. De kinderen worden meestal niet voorbereid wanneer zij opgenomen moeten worden. Een video over ziekenhuisopname kan voor zowel kind als ouder heel nuttig zijn. Het is de moeite waard te overwegen om in de grotere academische ziekenhuizen op de kinderafdeling een woordenboek Nederlands- Chinees te plaatsen, opdat dit in noodsituaties kan worden geraadpleegd. Bij het geven van uitleg over een ziekte moet rekening worden gehouden met het ziektebegrip en de beleving van de ouders. Zij vragen veel geduld en tijd van de medewerkers in het ziekenhuis. Bij de opname in het ziekenhuis van een Chinees kind kan tijdens de 'intake' aandacht worden besteed aan de drink- en eetgewoonten. In de Chinese cultuur blijft eten een heel belangrijk onderwerp. D Literatuur Handboek jeugdgezondheidszorg (maart 1992): hoofdstuk 13, M. Dutman en S.H. Schaareman-Lee. Mevrouw drs. E. Chan is huisarts te Utrecht. Mevrouw drs. S.H. Schaareman-Lee is als projectleider van het project 'Chinees onderwijs in eigen taal' verbonden aan de Stichting Advies/Begeleidingscentrum voor het Onderwijs te Amsterdam. 12 KIND EN ZIEKENHUIS MAART 1994

15 Nog steeds komen er, in het kader van de gezinshereniging, Vietnamese kinderen naar Nederland. Contacten met de Nederlandse gezondheidszorg zijn voor hen vaak verwarrend. De ervaringen van deze kinderen zijn hieronder beschreven in de vorm van de 'herinneringen van Nam \ Het verhaal van Nam is een fictieve casus, gebaseerd op de ervaring van de auteur met de hulpverlening aan Vietnamese gezinnen. Het speelt zich afin 1988, maar is nog altijd actueel. Truong Thi Dieu De HERINNERINGEN VAN NAM Het is ochtend. Nam ligt in bed. Hij kijkt naar de kindertekening aan de muur. Hij kijkt op de kalender, vandaag is het dinsdag 15 mei. Hij voelt zich nu iets beter. Na drie dagen van koorts en stuipen doet zijn lichaam nog steeds zeer van de spierpijn, maar hij voelt zich op zijn gemak in dit kleine bed. In de kamer waarin Nam ligt, liggen ook drie andere kinderen van zijn leeftijd, die ook allemaal ziek zijn. Aan de muur van de kamer hangen verschillende tekeningen. Nam heeft van de zuster gehoord, dat de tekeningen door de kinderen zelf zijn gemaakt. Er zijn mooie kleuren: het blauw van de lucht, het groen van de bladeren en het geel van de eierdooier. In dit kinderziekenhuis hebben de kinderen een speelzaal met allerlei soorten speelgoed die voor Nam nog onbekend zijn. In Vietnam maakte Nam zelf zijn speelgoed. Hij had een bamboe fluit, een vlieger en twee stelten om met vrienden mee te spelen. Cao gio De gedachten van Nam gaan terug naar zijn ziek zijn. Drie dagen geleden voelde hij de eerste rillingen van kou en hitte over zijn rug. Zijn moeder kookte een pan soep met rundvlees en geurende bouillon van gem- ber, uitjes en anijs. Dat was zijn lievelingssoep, maar Nam had geen eetlust, 's Nacht had hij kramp in zijn buik en moest hij twee keer braken. Zijn moeder dacht eerst, dat hij door 'een giftige wind' was getroffen. De behandeling hiervoor is 'cao gio': de wind uit het lichaam masseren. Nam werd ingewreven met tijgerbalsem in de nek, de hals, op de borst en de rug. Daarna wreef zijn moeder met een koperen munt rustig over zijn borst en zijn rug. Zij begon bij zijn nek tot zijn stuit en ging van de wervelkolom naar de ribben. Tijdens het 'cao gio' doet het eerst zeer op de huid, maar daarna geeft het een fijn warm gevoel in de spieren. Nam beet op zijn tanden zodat hij stil kon blijven liggen. Zijn moeder gaf hem een complimentje: 'Je bent een brave jongen, nog even doorzetten, dadelijk zal je je beter voelen'. Na de behandeling wilde Nam zichzelf nog een keer bewonderen. Hij is trots op de gestriemde hals en vooral op zijn gestriemde rug. De striemen hebben de vorm van visgraten op zijn rug. De gedachten van Nam gaan terug naar Vietnam. Hij weet nog goed dat Loan, zijn oudere zus, eens ernstig door een giftige wind was getroffen. Zij was misselijk, zo bleek als een doek en viel op de grond. Loan lag verstijfd en had veel stuipen. Oma pakte onmiddellijk een scherpe haarspeld uit haar knotje en maakte kleine sneetjes op verschillende plaatsen van het lichaam van Loan. Oma zei: 'Het bloed aftappen op bepaalde energiepunten moet samen uitgevoerd worden met massage'. Deze behandeling hielp Loan om bij te komen. Volgens oma moest 'de giftige wind' of 'het kwade bloed' uit het lichaam worden verwijderd om iemand weer gezond te maken. Af en toe liet Nam tijdens de maaltijd een windje. Oma keek dan boos naar hem. Als excuus zei Nam tegen oma: 'De giftige wind moet echt weg, oma'. Verwend worden Nu ligt Nam in bed en hij mist zijn oma heel erg. Oma zorgde altijd zo goed voor Nam en zijn twee oudere zusters Loan en Lan. Zijn vader vluchtte in 1980, toen Nam nog in de buik van zijn moeder zat. Zijn moeder verkocht rijst en had het altijd druk. Loan en Lan hielpen hun moeder of zaten op school. Nam bleef de hele dag bij oma. Hij had twee jaar op school gezeten, toen hij met zijn moeder en twee zus- KIND EN ZIEKENHUIS MAART

16 ters naar. Nederland kwam in het kader van de gezinshereniging met hun vader, die al in Nederland was. Dat was drie maanden geleden. Oma is alleen in Vietnam achtergebleven. Nam is nu zeven jaar. Hij houdt heel veel van zijn oma. Zoveel als een berg. Als hij ziek was, dan was zijn oma altijd bij hem. Oma krabde zijn rug als hij niet kon slapen; oma waaide met een waaier als het te warm was; oma masseerde zijn benen en voeten en oma kookte kruiden en medicijnen in de keramieken pot; oma maakte dunne rijstepap die Nam at met gekruid, gezouten varkensvlees. 'Het is lekker om verwend te worden als je ziek bent,' denkt Nam. Toen Nam nog klein was, had hij vaak koorts. Oma wist precies hoe zij hem moest behandelen. Zij wreef zijn lichaam in met azijn of citroensap om de koorts te verlagen. Bij stuipen deed oma een lepel in zijn mond en schonk zij er citroensap in. Dit hielp altijd goed. Sinds Nam in Nederland was, voelde hij zich prima. Pas drie dagen geleden had Nam weer koorts en stuipen. De 'cao gio'-behandeling van zijn moeder hielp niet. Zijn vader was niet thuis. Zijn moeder bracht hem met de taxi naar het ziekenhuis, maar dit mocht niet. Het moest geregeld worden via de huisarts. Zijn moeder was in tranen. Gelukkig werd hij toch op- genomen vanwege de ernstige stuipen. Te koud Nam voelt een frisse hand op zijn voorhoofd. Hij kijkt naar boven. Een zuster vraagt of hij iets wil drinken. Zij kijkt rustig naar hem en lacht. Op dat moment mist Nam de grove handen van zijn oma. Normaal mist hij zijn oma ook wel, maar als hij ziek is, dan mist hij haar meer dan ooit. Hij heeft een sterke behoefte om zijn oma of zijn moeder bij zich te hebben. Alleen al het idee om naast de buik van zijn oma te kruipen terwijl zij een wiegeliedje neuriet, maakt dat Nam zich al beter voelt. Hij wil zijn oma's 14 KIND EN ZIEKENHUIS MAART 1994

17 Een goede verzorging van haar en huid in het ziekenhuis verbetert het zelfbeeld van het kind. Het borstelen en aanraken werkt therapeutisch en kan de band tussen patiënt en verpleegkundige versterken. De zorg voor haar en huid van kleurlingen wordt in het ziekenhuis vaak verwaarloosd, misschien omdat blanke verpleegkundigen denken dat zij dat niet kunnen verzorgen. Met de zorg voor haar en huid van deze patiënten is echter niets bijzonders aan de hand. Afrikaans Afrikaans en Afro-Caraïbisch haar varieert van kroes tot sluik of ontkruld. Het wordt lang of kort gedragen. Het haar van kinderen met ouders van verschillend ras kan weer anders zijn, afhankelijk van de herkomst van de ouders. Het haar van Afrikaanse en Afro-Caraïbische kin- Haar- en huidverzorging deren wordt in het Noordeuropese klimaat erg droog en bros. Na het wassen moeten hoofd en haar daarom altijd met haarolie of een ander geëigend middel worden ingesmeerd. Blanke mensen wassen hun haar om het van vuil en vet te ontdoen. Zwarte mensen wassen hun haar om het vuil te verwijderen en brengen daarna het vetgehalte weer op peil. Afrikaans en Afro-Caraïbisch haar kan op elke manier worden gedragen: in vlechten, lang, met pony of kort tot gemillimeterd. Welk model het ook heeft, het haar moet elke dag worden ingevet en worden gekamd met een kam met lange tanden of met een 'afro-pick' bij lang haar. Klitten wordt vermeden door het haar voor het slapen gaan te vlechten. Aziatisch Ofschoon Aziaten, Chinezen, Viet- THEMA namezen, de volken rond de Middellandse Zee en sommige mensen uit het Midden-Oosten vrij steil haar hebben, zijn er grote verschillen met de Europese haarverzorging. Ook zijn er onderling grote verschillen. Sommigen wrijven na het wassen hun haar in met kokos- of olijfolie. Een haarborstel of gewone kam is meestal voldoende om ook het haar van deze mensen te verzorgen. Zwarte huid De zwarte huid is in ons klimaat vaak droog en ziet er dan dof en vaal uit. Een goede huidverzorging draait bij zwarte kinderen om het toevoegen van vocht. De ouders kunnen zorgen voor olie of vochtinbrengende crème, waarmee na het baden of douchen het hele lichaam wordt behandeld om de huid glanzend en mooi te houden. handen vasthouden, het eelt en de droge, gesprongen huid voelen. Dat geeft hem een prettig gevoel van warmte en liefde. Trouwens, hij mist ook de geur van de betel waarop oma elke dag zat te kauwen. Oma rolde een stukje arecnoot in een betelblad, dat was ingesmeerd met rode kalk. Door veel kauwen, kwam er een rood sap uit. Oma spuugde dit weer in een glanzende koperen spuugpot. Veel oma's in Vietnam zijn gek op de betel. De zuster herhaalt de vraag wat hij wil drinken. Nam wijst de jus d orange aan. Het is lekker tegen de dorst. Hij krijgt een glas jus d'orange en de zuster gaat naar het meisje naast hem. De vader en moeder van Nam komen binnen. Zijn moeder vindt jus d'orange te koud voor zijn buik. Zij heeft kruidenthee met gember meegenomen. Dat houdt de buik warm. Om zijn moeder niet te kwetsen, drinkt Nam zijn jus d'orange tot de helft leeg en daarna neemt hij nog een kopje kruidenthee. In het ziekenhuis, op deze vreemde plaats, is het heel prettig om een familielid bij je te hebben, denkt Nam. Plekken 's Middag komt de kinderarts op bezoek. Tijdens het onderzoek luistert hij naar de longen en het hart van Nam. De arts kijkt met grote ogen van verbazing naar de gestriemde plekken waar Nam zo trots op is. Hij voelt aan de plekjes en vraagt aan Nam of het 'auw, auw' doet. Nam schudt zijn hoofd. Hij wil tegen de arts zeggen dat hij een brave jongen is. Hij kan rustig zijn moeder 'cao gio' laten doen zonder te huilen, maar helaas..., omdat in het Nederlands uit te leggen, dat kan Nam echt niet. De vader van Nam kent ook niet voldoende Nederlandse woorden om een toelichting te kunnen geven over de 'cao gio'- therapie. De arts heeft een tolk gevraagd om met Nam en zijn ouders te praten. Gelukkig komt er een bekend iemand, Chu Sau (oom 'de zesde'). Hij heeft Nams moeder eerder geholpen bij een gesprek met de huisarts. Van Chu Sau hoort Nam, dat de kinderarts meer wil weten over de achtergrond van Nam, wat betreft zijn stuipen. Dit is onbekend bij Nams vader omdat Nam de eerste jaren door zijn oma is verzorgd. Zijn moeder kan alleen maar een beetje vertellen over wat zij ooit van oma heeft gehoord. De KNO-arts zegt dat de amandelen van Nam zo snel mogelijk verwijderd moeten worden. Hij legt de ouders uit hoe de operatie zal gebeuren. Nam heeft een prop in zijn keel. Hij vindt het opereren zo eng. Hij mist zijn oma. Als zijn oma hier zou zijn, denkt hij, kon oma hem misschien helpen met zijn amandelen zonder dat hij geopereerd zou hoeven te worden. De dokters gaan in zijn keel snijden zonder dat oma erbij is. Nam voelt de tranen op zijn wang. Het is een mengeling van angst, eenzaamheid en hulpeloosheid. Hij valt in slaap en droomt over zijn oma. Nam loopt met oma hand in hand onder de groene bamboe. Oma koopt voor Nam een rijstcracker met sesam, zo groot als een hoed, en zegt: 'Je kan er mee schuilen tegen de zon en de regen en je kan hem opeten als je honger hebt'. Nam gaat fantaseren: 'Als ik dit opeet, dan verdwijnen misschien mijn amandelen wel'. Na de operatie mag Nam weer snel naar huis. Gelukkig viel het mee. Hij is nu gezond. Hij is altijd een brave jongen gebleven. Zijn oma mist hij echter nog steeds. D Mevrouw Truong Thi Dieu De is maatschappelijk werker bij de Stichting P ha ros te Utrecht. KIND EN ZIEKENHUIS MAART

18 Veel vluchtelingenkinderen en hun ouders hebben geweld, onderdrukking en verlies meegemaakt. Kinderen worden vluchteling als zij met of zonder ouders hun land verlaten en veiligheid zoeken in een ander land. Ook worden kinderen in het nieuwe land geboren. Een groot aantal groeit op in gebroken gezinnen, omdat een van de ouders (nog) niet meegekomen is. Zij zien zich geconfronteerd met een andere taal, een vreemde cultuur en een ander gezondheidszorgsysteem. Ook is de kinderwereld anders. Binnen het gezin kunnen zich veel problemen voordoen, die te maken hebben met de veranderde leefsituatie. De spanningen van de oorlog en de vlucht, de problemen van de ouders en het gemis van overige familieleden spelen daarbij een rol. Vluchten is namelijk geen vrijwillige keuze. Ik wil dit illustreren aan de hand van een praktijkvoorbeeld, waarin een ziekenhuisopname plaatsvindt. Het gezin Jama Op een dag wordt in een ziekenhuis op de kinderafdeling de opname van een baby van zes maanden aangekondigd. De baby komt ter observatie in verband met gewichtsverlies, diarree, niet willen eten en veel huilen. De afdelingsverpleegkundige maakt kennis met een Somalische moeder, mevrouw Jama, die uitstekend Engels spreekt. Zo op het oog lijkt de baby niet erg ziek. De verpleegkundige neemt de baby op en vertelt intussen het een en ander over het ziekenhuis en hoe de regels van de afdeling zijn. De moeder mag de baby zelf verzorgen als zij dat wil. Mevrouw Jama vertrekt hierop zeer gehaast. Mevrouw Jama was zwanger toen zij met haar vier kinderen uit Somalië' vluchtte voor het oorlogsgeweld. Hun huis werd compleet verwoest. Haar man is achtergebleven om door te vechten voor het land. Tot nu toe heeft zij niets meer van hem gehoord. Gerda Nienhuis Een jaar zijn zij nu in Nederland. Tijdens haar verblijf in een opvangcentrum is zij bevallen van haar vijfde kind, een zoon. Sinds drie maanden woont het gezin in een ruime flat in een middelgrote plaats. Mevrouw Jama had, voordat de oorlog in Somalië uitbrak, een goede baan aan de universiteit en was een vrouw van aanzien. Er was veel hulp in huis. De kinderen werden door familieleden opgevangen en speelden altijd buiten. Hier in Nederland heeft zij geen baan buitenshuis, geen familie en moet zij van een klein budget rondkomen. Nadat zij uit het opvangcentrum gekomen is, ziet zij zich geconfronteerd met vele dagelijkse zorgen: de was, de boodschappen, het koken, de zorg voor zomer- en winterkleding. Zij kan haar draai moeilijk vinden. Van de plaatselijke vluchtelingenwerkgroep krijgt zij hulp, ondersteuning en begeleiding aangeboden. Dat verloopt niet zonder problemen. Er ontstaan voortdurend spanningen omdat de leden van de werkgroep niet bij mevrouw Jama in dienst willen zijn. Mevrouw Jama vindt juist, dat zij praktische hulp in huis nodig heeft. Haar oudste dochter van negen jaar helpt nu mee in de huishouding en past op de baby. Dit gaat niet van harte, daar zij liever aan haar nieuwe school denkt. Mevrouw Jama staat alleen voor de opvoeding van haar kinderen. In de weekeinden zijn de kinderen druk en lastig en vragen veel aandacht. Zij kan niet weg van huis. Zij piekert en maakt zich zorgen over haar land in oorlog, over haar man en familie. Voortdurend hoort zij berichten van onlusten en veel doden. Door de oorlog komen berichten moeilijk door. Zij weet niet of haar man nog leeft en hoe zij de situatie aan de kinderen moet uitleggen. Over het gemis van hun vader zwijgt zij, het doet pijn. Ook is het niet zeker of zij in Nederland mag blijven. Zij maakt zich daarover boos en vraagt zich af waarom zij zolang in onzekerheid wordt gelaten. Het is toch duidelijk dat haar land onveilig is. Zij slaapt slecht en de baby geeft haar veel zorgen. De baby is regelmatig verkouden, huilt veel en wil dan niet eten. De huisarts zegt, dat hij geen afwijkingen kan vinden en dat hij het nog even wil aanzien; hij geeft enkele adviezen over kleding en voeding. Mevrouw Jama is niet gerust. Zij wil een bezoek aan de kinderarts voor haar baby en belt daarvoor naar het ziekenhuis. Dan wordt haar verteld, dat zij een verwijsbrief van de huisarts nodig heeft. Uiteindelijk gaat mevrouw Jama zelf met de baby naar het ziekenhuis. Er wordt bloed geprikt en zij kan een paar dagen later terug komen voor de uitslag. Het bloedonderzoek wijst niet veel uit en de baby wordt ter observatie opgenomen. Mevrouw Jama gaat zo vaak als zij kan op bezoek. Zij stelt zich terughoudend op als zij op de afdeling is. De observatieperiode verloopt zonder dat er bijzonderheden worden gevonden. De baby eet goed en is gegroeid. Bij ontslag krijgt mevrouw Jama van de verpleegkundige een advieslijst mee over de voeding van de baby. Op dat moment valt een stuk bezorgdheid van haar af. Toch gaat het thuis niet echt goed met de baby en mevrouw Jama gaat terug naar het ziekenhuis. Wat speelt hier? Als mevrouw Jama van de verpleegkundige hoort dat zij de baby zelf mag verzorgen, weet zij niet meer hoe zij alles voor elkaar moet krijgen. Waarom zegt de verpleegkundige zoiets, vraagt zij zich af. Zij heeft immers nog vier kinderen thuis die haar aandacht vragen. Na alle moeite die zij heeft moeten doen om haar kind eindelijk door de kinderarts onderzocht te krijgen, vragen ze op de afde- 16 KIND EN ZIEKENHUIS MAART 1994

19 ling haar nu ook nog of zij de baby zelf wil verzorgen... Het is mevrouw Jama teveel. Zij voelt zich niet begrepen in haar zorgen om de baby. Zij voelt zich ontredderd en vlucht het ziekenhuis uit. In het gezin van mevrouw Jama is het vertrouwde opvoedingssysteem uit elkaar gevallen. De kinderen missen leiding en zekerheid. Het leven is ook voor hen totaal anders geworden dan zij thuis, voor de oorlog, gewend waren. Zij merken dat hun moeder het moeilijk heeft, voelen de spanning en reageren daarop door veel aandacht te vragen. Daar komt nog bij, dat mevrouw Jama nooit op deze manier voor haar kinderen heeft hoeven zorgen. Zij mist de vertrouwde omgeving die haar kan bijstaan met raad en daad. Het is voor haar een verwarrende tijd en het is in deze fase moeilijk een goede moeder voor haar kinderen te zijn. Het zorgen voor de baby ervaart zij als een probleem, zij krijgt niet goed greep op de continuïteit van de zorg voor de baby. De baby op zijn beurt reageert op de gespannen situatie en op de onregelmatige drukte van het huishouden. In het algemeen krijgt een vluchtelingengezin, naast de complicaties van de vlucht zelf, plotseling te maken met extra draaglast en verminderde draagkracht. De oorzaken daarvan liggen voor de hand: het aanpassen De stichting Pharos, Steunpunt Gezondheidszorg Vluchtelingen, is een landelijke instelling die tot doel heeft een bijdrage te leveren aan het lichamelijk, geestelijk en sociaal functioneren van vluchtelingen en asielzoekers. Om dit te bereiken wil Pharos de toegankelijkheid van de Nederlandse gezondheidszorg voor deze doelgroep vergroten. Pharos biedt ondersteuning aan vrijwillige en professionele hulpverleners door middel van: informatie en documentatie; voorlichting, consultatie en advies; scholing en training. aan allerlei nieuwe situaties, de inspanning om asiel te krijgen en de onzekerheid waarmee dit gepaard gaat, het besef niet terug te kunnen keren, de confrontatie via de media met het geweld in het land van herkomst, heimwee, het verwerken van alles wat is meegemaakt en het verlies van dierbaren en van de vertrouwde omgeving. Kinderen voelen in het gezin de spanning en zorgen van hun ouders. Zij worden daar niet altijd in betrokken of hebben het idee, dat zij er niet over mogen praten. Door het vaak plotselinge vertrek hebben veel kinderen geen afscheid kunnen nemen van vriendjes en dierbare plaatsen. Met hun nieuwe vriendjes op school praten zij meestal niet over de oorlog, de vlucht en het gemis van iemand uit het gezin. Sommige kinderen overschreeuwen dit gevoel door zich druk en agressief te gaan gedragen. Andere kinderen kunnen stil en teruggetrokken worden. Er zijn ook kinderen die schrikken als zij plotseling uniformen zien of het geluid van vliegtuigen horen. Anderen gaan weer bedplassen of durven niet alleen te slapen. Het leven heeft voor hen een stuk veiligheid verloren. Aandachtspunten voor de kinderverpleegkundige Het is voor de verpleegkundige belangrijk te weten, dat zij met een vluchtelingenkind te maken heeft. Even belangrijk is, dat zij zicht heeft op de gezinssituatie, de verzorging thuis of in een opvangcentrum. Bij ontslag kan zodoende een gerichte overdracht naar de reguliere zorg, bijvoorbeeld de wijkverpleegkundige, worden geregeld. De verpleegkundige kan een goede bijdrage leveren in de zorg voor het vluchtelingenkind op de afdeling. Moeders zien zich geconfronteerd met veel nieuwe praktische zorgen en problemen. De verpleegkundige staat dicht bij de dagelijkse zorg en kan hierover gemakkelijk een gesprekje beginnen. De moeder kan haar hart luchten of vragen stellen; ook kunnen de wederzijdse zorgaspecten aan bod komen en kan worden gezocht naar een oplossing hiervoor. De verpleegkundige kan vragen naar zaken die zij niet begrijpt. Dit schept vertrouwen in de aangeboden zorg. In het geval van mevrouw Jama had de communicatie geen probleem hoeven te zijn, zij sprak goed Engels. Toch was het contact moeilijk, omdat mevrouw Jama zich niet begrepen voelde en zich afstandelijk en terughoudend gedroeg. In een dergelijke situatie zal de verpleegkundige meer energie moeten steken in het winnen van vertrouwen, ook al lijkt de opname van korte duur. Een gesprek dat Pharos en vluchtelingen Daarnaast verzorgt Pharos, op beperkte schaal, de hulpverlening aan en de begeleiding van vluchtelingen en asielzoekers door middel van: gezondheidsvoorlichting en -opvoeding; medische en psychosociale behandeling en begeleiding; psychotherapeutische en psychiatrische behandeling. Kinderen Pharos gaat de komende jaren meer aandacht schenken aan de problemen van vluchtelingenkinderen. Eén van de redenen hiervoor is, dat meer dan een kwart van alle houders van de vluchtelingenstatus en asielzoekers jonger is dan negentien jaar. Het aantal alleengaande minderjarige asielzoekers neemt nog steeds toe. In september 1993 is bij Pharos een project 'vluchtelingenkinderen en - adolescenten' van start gegaan. In het kader van dit project zullen speciale activiteiten worden ontwikkeld, zoals voorlichtings- en scholingsbijeenkomsten en advisering. Pharos zal de komende tijd ook een actiever hulpaanbod aan vluchtelingenkinderen zelf doen. Op 2 juni 1994 houdt Pharos een werkconferentie over vluchtelingenkinderen. Tijdens deze dag, die be- doeld is voor een breed scala aan hulpverleners, zal het accent vooral liggen op het uitwisselen van ervaring en kennis. Informatie Geïnteresseerden kunnen bij de afdeling documentatie van Pharos een uitgebreide literatuurlijst krijgen over de problematiek van en de hulpverlening aan vluchtelingenkinderen. Zij kunnen er ook terecht voor andere informatie en voor advies. Adres: Pharos, Postbus 13318, 3507 LH Utrecht; telefoon , fax KIND EN ZIEKENHUIS MAART

20 over de zorg van het kind gaat, is altijd een goede ingang. Dit is immers de zorg van de moeder. Is de taal wel een probleem, dan kan toch met de moeder contact worden gezocht, bijvoorbeeld door middel van het tonen van de dagelijkse notities van het gewicht van het kind. Bij het intake-, behandel- en ontslaggesprek is het van belang professionele tolken in te schakelen. Bepaalde aspecten van het ziekenhuisbeleid en de gebezigde terminologie komen bij anderen vaak niet zo vanzelfsprekend over als zij voor de ziekenhuismedewerkers zijn. De tolk is er voor de vluchteling, maar ook voor de hulpverlener die wil dat zijn vragen goed worden begrepen en dat de boodschap goed overkomt. Vluchtelingen komen uit diverse landen. De praktijk leert, dat er niet altijd voldoende tolken voorhanden zijn. Van de afdeling vraagt dit extra aandacht en discipline in de planning; wat er voor terugkomt is kwaliteit in zorg. De hulpverlener doet er goed aan, niet te snel te oordelen. Over gedrag dat niet wordt begrepen, kan door het stellen van vragen meer duidelijkheid worden verkregen. Dit geldt ook voor uiterlijke kenmerken als bijvoorbeeld rode strepen op de huid, zie het verhaal van Nam, het Vietnamese jongetje, elders in dit tijdschrift. Vragen staat vrij, ook wanneer het gaat om vragen over het land van herkomst of over de wijze waarop iemand in ons land is gekomen. Soms roepen dergelijke vragen verdrietige herinneringen op, aan de andere kant maken zij de vluchtelingen duidelijk, dat er interesse, belangstelling en aandacht voor hen bestaan. Daar vluchtelingen uit zo veel ver schillende landen komen, is het moei lijk elke keer weer te weten wat ie mand gewend is en wat de gebruiken zijn. Ook hier kan echter naar worden gevraagd. Dat geeft de vluchtelingen ouders het gevoel dat zij serieus worden genomen; en het geeft de informatie die direct op hen van toepassing is. De verpleegkundige zal er elke keer opnieuw wat van leren en deze kennis kan het beroep een zeer boei end extra aspect geven. D Gerda Nienhuis is projectverpleegkundige bij de Stichting Pharos te Utrecht. 18 KIND EN ZIEKENHUIS MAART 1994

Welkom op verpleegeenheid D2, de kinderafdeling van ons ziekenhuis. Ziek zijn is niet altijd even prettig, zeker niet als je in het ziekenhuis ligt.

Welkom op verpleegeenheid D2, de kinderafdeling van ons ziekenhuis. Ziek zijn is niet altijd even prettig, zeker niet als je in het ziekenhuis ligt. Welkom Hallo Welkom op verpleegeenheid D2, de kinderafdeling van ons ziekenhuis. Ziek zijn is niet altijd even prettig, zeker niet als je in het ziekenhuis ligt. Toch kan een ziekenhuisopname best fijn

Nadere informatie

http://toelatingsexamen.110mb.com

http://toelatingsexamen.110mb.com Arts-patiëntgesprek Dit onderdeel bestaat uit meerkeuzevragen met 4 antwoordmogelijkheden, waarvan je er meestal al meteen 2 kan elimineren omdat ze te extreem zijn. Je moet eigenlijk op je gevoel afgaan

Nadere informatie

Netwerk Ouderenzorg Regio Noord

Netwerk Ouderenzorg Regio Noord Netwerk Ouderenzorg Regio Noord Vragenlijst Behoefte als kompas, de oudere aan het roer Deze vragenlijst bestaat vragen naar uw algemene situatie, lichamelijke en geestelijke gezondheid, omgang met gezondheid

Nadere informatie

Neus correctie 2012. Aanleiding. Intake gesprek. Stap 1: Wat gaan we doen

Neus correctie 2012. Aanleiding. Intake gesprek. Stap 1: Wat gaan we doen Neus correctie 2012 Aanleiding Al een tijdje heb ik last van mijn neus. Als kind van een jaar of 5 kreeg ik een schep tegen mijn neus, wat er waarschijnlijk voor heeft gezorgd dat mijn neus brak. Als kind

Nadere informatie

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen. De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.

Nadere informatie

1. Joris. Voor haar huis remt Roos. Ik ben er. De gordijnen beneden zijn weer dicht.

1. Joris. Voor haar huis remt Roos. Ik ben er. De gordijnen beneden zijn weer dicht. 1. Joris Hé Roos, fiets eens niet zo hard. Roos schrikt op en kijkt naast zich. Recht in het vrolijke gezicht van Joris. Joris zit in haar klas. Ben je voor mij op de vlucht?, vraagt hij. Wat een onzin.

Nadere informatie

H53586.0314. Verwijderen neus- en/of keelamandelen bij kinderen

H53586.0314. Verwijderen neus- en/of keelamandelen bij kinderen H53586.0314 Verwijderen neus- en/of keelamandelen bij kinderen Inleiding U bent bij de KNO-arts geweest die heeft voorgesteld de neus-en/of keelamandelen bij uw kind te verwijderen. Wat er gaat gebeuren

Nadere informatie

een ademtest om een speciale bacterie in je maag op te sporen 13C-ureumtest

een ademtest om een speciale bacterie in je maag op te sporen 13C-ureumtest een ademtest om een speciale bacterie in je maag op te sporen 13C-ureumtest Onder ouders verstaan wij ook verzorger(s), pleeg- of adoptieouder(s) U kunt wijzigingen of aanvullingen op deze informatie door

Nadere informatie

Onderwerp: Acute verwardheid of delier

Onderwerp: Acute verwardheid of delier Onderwerp: 1 Informatie over acute verwardheid of delier Voor wie is deze folder bedoeld? Deze folder is bedoeld voor patiënten die worden opgenomen in het Ikazia Ziekenhuis. Zoals de verpleegkundige aan

Nadere informatie

telefonische anamnese en advies bij kinderen met koorts: een oefening 1. Toelichting op de module 2. Doel, doelgroep en tijdsduur 3.

telefonische anamnese en advies bij kinderen met koorts: een oefening 1. Toelichting op de module 2. Doel, doelgroep en tijdsduur 3. 1. Toelichting op de module Deze module is gebaseerd op de NHG-Standaard M29 van mei 2008. De praktijkassistente heeft bij telefonische vragen over kinderen met koorts verschillende taken: zij moet onderscheid

Nadere informatie

Inknippen van je tongriempje

Inknippen van je tongriempje Wilhelmina Kinderziekenhuis Inknippen van je tongriempje Wat staat er in deze folder Inleiding voor ouders 2 Informatie voor jongeren vanaf 12 jaar 4 Inknippen van het tongriempje 6 Tips 9 Wil je meer

Nadere informatie

Zelfstandigheid stimuleren

Zelfstandigheid stimuleren Zelfstandigheid stimuleren Zelfstandigheid stimuleren Wat kunt u van uw kind op verschillende leeftijden verwachten? Praat met uw kind over PKU Dagelijkse eiwit- of Phe-planner Zelfstandigheid stimuleren

Nadere informatie

Senioren ontmoeten elkaar. Verslag van 2 oktober 2010

Senioren ontmoeten elkaar. Verslag van 2 oktober 2010 Senioren ontmoeten elkaar Verslag van 2 oktober 2010 Meer overeenkomsten dan verschillen Dit is, in het kort, de conclusie van de lunchbijeenkomst Senioren ontmoeten elkaar 1 op 2 oktober 2010. De lunchbijeenkomst

Nadere informatie

Verzekeringen & erfelijkheid

Verzekeringen & erfelijkheid Verzekeringen & erfelijkheid U wilt een levens- of arbeidsongeschiktheidsverzekering afsluiten? Hier vindt u de www.bpv.nl antwoorden op veelgestelde vragen over erfelijkheid en het aanvragen van een verzekering.

Nadere informatie

Weer thuis na een operatie Nazorg na een dagopname

Weer thuis na een operatie Nazorg na een dagopname Weer thuis na een operatie Nazorg na een dagopname Wilhelmina Kinderziekenhuis Wat staat er in deze folder Weer thuis na een operatie 2 Wat mag je wel, wat mag je niet 3 Contact 6 Weer terug naar het ziekenhuis

Nadere informatie

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al:

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al: Niet meer overgeven Vaak is de eerste zin die de klant uitspreekt een aanwijzing voor de hulpvraag. Paula zat nog maar net toen ze zei: ik ben bang om over te geven. Voor deze angst is een mooie naam:

Nadere informatie

0-3 maanden zwanger. Zwanger. Deel 1

0-3 maanden zwanger. Zwanger. Deel 1 Zwanger Ik was voor het eerst zwanger. Ik voelde het meteen. Het kon gewoon niet anders. Het waren nog maar een paar cellen in mijn buik. Toch voelde ik het. Deel 1 0-3 maanden zwanger Veel te vroeg kocht

Nadere informatie

Weer thuis na een operatie Nazorg na een dagopname

Weer thuis na een operatie Nazorg na een dagopname Weer thuis na een operatie Nazorg na een dagopname Onder ouders verstaan wij ook verzorger(s), pleeg- of adoptieouder(s) U kunt wijzigingen of aanvullingen op deze informatie door geven per e-mail: patienteninformatiewkz@umcutrecht.nl

Nadere informatie

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)

Nadere informatie

zorg voor uw kind rondom de operatie

zorg voor uw kind rondom de operatie zorg voor uw kind rondom de operatie 1 2 Voorbereiding voor ouder en kind De specialist heeft u verteld dat uw kind geopereerd moet worden. Voor de opnamedag gaat u eerst samen met uw kind naar het (kinder)

Nadere informatie

Delirium op de Intensive Care (IC)

Delirium op de Intensive Care (IC) Deze folder is bedoeld voor de partners, familieleden, naasten of bekenden van op de Intensive Care (IC) afdeling opgenomen patiënten. Door middel van deze folder willen wij u als familie* uitleg geven

Nadere informatie

PDS B e l a n g e n v e r e n

PDS B e l a n g e n v e r e n r a b l D e PDS B e l a n g e n v e r e n r m S y n d r o a o m i g e i n g k k i r P PDS in relatie tot anderen 2 PDS in relatie tot anderen Bij het Prikkelbare Darm Syndroom (PDS) is één van de symptomen

Nadere informatie

Wat mevrouw verteld zal ik in schuin gedrukte tekst zetten. Ik zal letterlijk weergeven wat mevrouw verteld. Mevrouw is van Turkse afkomst.

Wat mevrouw verteld zal ik in schuin gedrukte tekst zetten. Ik zal letterlijk weergeven wat mevrouw verteld. Mevrouw is van Turkse afkomst. Interview op zaterdag 16 mei, om 12.00 uur. Betreft een alleenstaande mevrouw met vier kinderen. Een zoontje van 5 jaar, een dochter van 7 jaar, een dochter van 9 jaar en een dochter van 12 jaar. Allen

Nadere informatie

Het medicijn Gammaglobuline onder je huid Subcutaan

Het medicijn Gammaglobuline onder je huid Subcutaan Het medicijn Gammaglobuline onder je huid Subcutaan Wilhelmina Kinderziekenhuis Wat staat er in deze folder Informatie voor ouders 2 Het medicijn Gammaglobuline onder je huid (subcutaan) 4 Wil je meer

Nadere informatie

De epilepsie van Annemarie Als je hersens soms op hol slaan

De epilepsie van Annemarie Als je hersens soms op hol slaan Annemarie begreep er niks van. Had ze zo raar op de grond liggen doen? Wat stom. Zelf wist ze alleen nog maar dat haar buik naar aanvoelde en dat ze heel bang werd. Van de rest wist ze niets. Annemaries

Nadere informatie

Weer naar huis - algemeen

Weer naar huis - algemeen Verpleegafdeling A2 Weer naar huis - algemeen i Patiënteninformatie Slingeland Ziekenhuis Algemeen Binnenkort mag u naar huis. De verpleegkundige heeft u adviezen gegeven over wat u kunt doen om verder

Nadere informatie

De Raad van Europa is een internationale organisatie met 47 lidstaten. Haar werk beïnvloedt 150 miljoen kinderen en jongeren.

De Raad van Europa is een internationale organisatie met 47 lidstaten. Haar werk beïnvloedt 150 miljoen kinderen en jongeren. Kindvriendelijke Gezondheidszorg- Kinderen en Jongeren: zeg ons wat je denkt! De Raad van Europa is een internationale organisatie met 47 lidstaten. Haar werk beïnvloedt 150 miljoen kinderen en jongeren.

Nadere informatie

Ondersteunende zorg voor mensen met kanker

Ondersteunende zorg voor mensen met kanker Ondersteunende zorg voor mensen met kanker Máxima Oncologisch Centrum (MOC) Inleiding Als u van uw behandelend arts te horen krijgt dat u kanker heeft, krijgen u en uw naasten veel informatie en emoties

Nadere informatie

Emoties, wat is het signaal?

Emoties, wat is het signaal? Emoties, wat is het signaal? Over interpretatie en actieplan dr Frits Winter Functie van Emoties Katalysator, motor achter gedrag Geen emoties, geen betrokkenheid, geen relaties Te veel emoties, te veel

Nadere informatie

Verwijderen van de neusamandel / het doorprikken van het trommelvlies

Verwijderen van de neusamandel / het doorprikken van het trommelvlies Verwijderen van de neusamandel / het doorprikken van het trommelvlies (Adenotomie en/of paracentese) Afdeling Kindergeneeskunde De keel-, neus- en oorarts (KNO-arts) heeft, in overleg met u, besloten de

Nadere informatie

Kindergeneeskunde. Opname pasgeborene op de babyafdeling

Kindergeneeskunde. Opname pasgeborene op de babyafdeling Kindergeneeskunde Opname pasgeborene op de babyafdeling Algemeen Gefeliciteerd met de geboorte van uw baby. Hartelijk welkom op de babyafdeling van ons ziekenhuis. Deze folder is bedoeld voor ouders van

Nadere informatie

De MS van Tess Als elke dag onzeker is

De MS van Tess Als elke dag onzeker is Morgen gaan we naar de huisarts, zegt haar moeder s middags. Ik weet niet wat er met je is. Je bent zo moe de laatste tijd. En nu heb je ook nog last van je oog. De juf zegt dat ik misschien een bril moet,

Nadere informatie

Acuut optredende verwardheid Delier

Acuut optredende verwardheid Delier Acuut optredende verwardheid Delier Uw familielid, vriend(in) of kennis is opgenomen in ons ziekenhuis vanwege ziekte, ongeval en/of operatie. Zoals u vermoedelijk hebt gemerkt, is zijn of haar reactie

Nadere informatie

Verhaal: Jozef en Maria

Verhaal: Jozef en Maria Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele

Nadere informatie

Multiculturele aspecten van palliatieve zorg

Multiculturele aspecten van palliatieve zorg Multiculturele aspecten van palliatieve zorg Casuïstiek bespreking palliatieve zorg Buitenveld 18-11-2014 Marina van Gaans Verpleegkundig specialist longziekten/ palliatieve zorg Immigratie Nederland Nederland

Nadere informatie

Op bezoek. bij Sam op de Intensive Care

Op bezoek. bij Sam op de Intensive Care Op bezoek S bij Sam op de Intensive Care Hoi, ik ben Sam en ik lig op de Intensive Care S Ik heb een fotoboekje gemaakt. Zo kun je alvast zien waar ik ben en wat iedereen op de afdeling doet. Natuurlijk

Nadere informatie

hoe we onszelf zien, hoe we dingen doen, hoe we tegen de toekomst aankijken. Mijn vader en moeder luisteren nooit naar wat ik te zeggen heb

hoe we onszelf zien, hoe we dingen doen, hoe we tegen de toekomst aankijken. Mijn vader en moeder luisteren nooit naar wat ik te zeggen heb hoofdstuk 8 Kernovertuigingen Kernovertuigingen zijn vaste gedachten en ideeën die we over onszelf hebben. Ze helpen ons te voorspellen wat er gaat gebeuren en te begrijpen hoe de wereld in elkaar zit.

Nadere informatie

1Wat is examenvrees eigenlijk?

1Wat is examenvrees eigenlijk? 8 1Wat is examenvrees eigenlijk? Lars is bang voor spinnen. Toen hij de foto op dit werkboek zag, kreeg hij kippenvel en ging hij anders ademhalen. Toen we Lars vroegen of de spin hem kon bijten, riep

Nadere informatie

Liesbreuk operatie bij kinderen. polikliniek Chirurgie

Liesbreuk operatie bij kinderen. polikliniek Chirurgie 00 Liesbreuk operatie bij kinderen polikliniek Chirurgie Uw kind wordt binnenkort verwacht in het ziekenhuis voor de behandeling van een liesbreuk. Waarschijnlijk heeft u al het een en ander gehoord over

Nadere informatie

Samenvatting Mensen ABC

Samenvatting Mensen ABC Samenvatting Mensen ABC Week 1ABC: Wie zijn wij? Info: Wie zijn wij mensen Mensen zijn verschillend. Iedereen is anders, niemand is hetzelfde. Dat noem je uniek. Een mens heeft een skelet van botten. Daarom

Nadere informatie

Gedwongen opname met een IBS of RM *

Gedwongen opname met een IBS of RM * Gedwongen opname met een IBS of RM * Informatie voor cliënten Onderdeel van Arkin Inleiding In deze folder staat kort beschreven wat er gebeurt als u gedwongen wordt opgenomen. De folder bevat belangrijke

Nadere informatie

Verwijderen van de galblaas. Polikliniek chirurgie

Verwijderen van de galblaas. Polikliniek chirurgie Verwijderen van de galblaas Polikliniek chirurgie Verwijderen van de galblaas Inleiding In overleg met uw behandelend arts heeft u besloten om uw galblaas te laten verwijderen. In deze brochure vindt u

Nadere informatie

Patiënteninformatie. Acuut optredende verwardheid. (delier) Acuut optredende verwardheid (delier)

Patiënteninformatie. Acuut optredende verwardheid. (delier) Acuut optredende verwardheid (delier) Patiënteninformatie Acuut optredende verwardheid (delier) Acuut optredende verwardheid (delier) 1 Acuut optredende verwardheid (delier) Intensive Care, route 3.3 Telefoon (050) 524 6540 Inleiding Uw familielid

Nadere informatie

Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft

Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Zorgen en vragen 1 Gezinsinterventie 2 Tien praktische

Nadere informatie

Sophia Kinderziekenhuis. Tonsillectomie. (Verwijderen keelamandelen)

Sophia Kinderziekenhuis. Tonsillectomie. (Verwijderen keelamandelen) Sophia Kinderziekenhuis Tonsillectomie (Verwijderen keelamandelen) Binnenkort komt u met uw kind naar het Erasmus MC-Sophia. De KNO-arts heeft het advies gegeven om bij uw kind de keelamandelen te verwijderen

Nadere informatie

Klinisch redeneren Take-home toets

Klinisch redeneren Take-home toets Klinisch redeneren Take-home toets Naam: Joyce Stuijt Klas: 1F2 Docent: S. Verschueren Datum: 23 januari 2012 Studentnr: 500635116 Inhoudsopgave Casus 3 Diagnose 4 Prognose 4 Resultaatsklasse 5 Beoogd

Nadere informatie

Ten slotte wens ik je veel plezier bij het lezen. Hopelijk geeft het de kennis en de inspiratie om ook zelf met je kinderen aan de slag te gaan!

Ten slotte wens ik je veel plezier bij het lezen. Hopelijk geeft het de kennis en de inspiratie om ook zelf met je kinderen aan de slag te gaan! inleiding Voor al mijn kinderen schrijf ik hun ontwikkelingen op in een schrift. Ik schrijf op wanneer en hoelang ze sliepen, wat ze aten, hoe ze speelden en hoe we samen de dag doorbrachten. Dat lijkt

Nadere informatie

Stap dichter naar huis. Zo fit mogelijk blijven tijdens uw verblijf in het ziekenhuis

Stap dichter naar huis. Zo fit mogelijk blijven tijdens uw verblijf in het ziekenhuis Stap dichter naar huis Zo fit mogelijk blijven tijdens uw verblijf in het ziekenhuis 2 Waarom deze folder? Een ziekenhuisverblijf is een hele gebeurtenis, waarbij onderzoek en behandeling veelal centraal

Nadere informatie

Waarom interculturalisatie moeilijker is dan het lijkt

Waarom interculturalisatie moeilijker is dan het lijkt Getuigenissen uit de praktijk Waarom interculturalisatie moeilijker is dan het lijkt Allochtone kinderen in de therapeutische praktijk, dat is niet nieuw. Al een aantal decennia is er aandacht voor dit

Nadere informatie

Niet veel mensen krijgen deze ziekte en sommige volwassenen hebben er vaak nog nooit van gehoord of weten er weinig vanaf.

Niet veel mensen krijgen deze ziekte en sommige volwassenen hebben er vaak nog nooit van gehoord of weten er weinig vanaf. Je leest waarschijnlijk dit boekje omdat je mama of papa of iemand anders speciaal in je familie Amyotrofische Lateraal Sclerose heeft. Het is een lang woord en het wordt vaak afgekort tot ALS. Niet veel

Nadere informatie

Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd

Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd 1 Joppe (13): Mijn ouders vertelden alle twee verschillende verhalen over waarom ze gingen

Nadere informatie

Weer thuis uit het ziekenhuis

Weer thuis uit het ziekenhuis Weer thuis uit het ziekenhuis Mogelijke reacties van uw kind én tips om misselijkheid te voorkomen gemini-ziekenhuis.nl Inhoudsopgave Reacties van kinderen na een ziekenhuisopname 3 Zo helpt u uw kind

Nadere informatie

Eerste nummer. Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie. Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik.

Eerste nummer. Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie. Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik. juni 2014 Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie Eerste nummer Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik. INHOUD juni 2014 Eten als een kind Op kamers

Nadere informatie

Hoe je je voelt. hoofdstuk 10. Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld:

Hoe je je voelt. hoofdstuk 10. Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld: hoofdstuk 10 Hoe je je voelt Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld: zenuwachtig wakker worden omdat je naar school moet, vrolijk

Nadere informatie

Na de opname Intensive Care/High Care voor Kinderen

Na de opname Intensive Care/High Care voor Kinderen Na de opname Intensive Care/High Care voor Kinderen Beste ouders en/of verzorgers, Inmiddels ligt de opname van uw kind op de Intensive Care achter u en bent u weer thuis, op de verpleegafdeling of in

Nadere informatie

Buikgriep bij kinderen Informatie voor ouders. Maatschap Kindergeneeskunde IJsselland Ziekenhuis

Buikgriep bij kinderen Informatie voor ouders. Maatschap Kindergeneeskunde IJsselland Ziekenhuis Buikgriep bij kinderen Informatie voor ouders Maatschap Kindergeneeskunde IJsselland Ziekenhuis Uw kind is op de Spoedeisende Hulp gekomen omdat hij of zij buikgriep heeft. In deze folder krijgt u de nodige

Nadere informatie

Ziekenhuishygiëne en infectiepreventie MRSA

Ziekenhuishygiëne en infectiepreventie MRSA Ziekenhuishygiëne en infectiepreventie MRSA Via deze folder geven wij u antwoorden op de enkele van de meest gestelde vragen over MRSA. Wat is MRSA? Staphylococcus aureus, is een bacterie die in veel gevallen

Nadere informatie

Wat vraag ik aan mijn arts?

Wat vraag ik aan mijn arts? Wat vraag ik aan mijn arts? Tips voor in de spreekkamer gemini-ziekenhuis.nl Inhoudsopgave Tijdens het consult 3 Uw voorbereiding 3 Informatie die u kunt geven aan uw arts 4 Vragen over het onderzoek 5

Nadere informatie

Dino en het ei. Duur activiteit: 30 minuten Lesdoelen: De kleuters: kunnen een prent linken aan een tekst; kunnen het verhaal navertellen.

Dino en het ei. Duur activiteit: 30 minuten Lesdoelen: De kleuters: kunnen een prent linken aan een tekst; kunnen het verhaal navertellen. Dino en het ei Bibliografie: Demyttenaere, B. (2004). Dino en het ei. Antwerpen: Standaard. Thema: niet alles is steeds wat het lijkt, illusies Korte inhoud: Elke nacht staat er een groot wit ei tussen

Nadere informatie

De pedagogisch medewerker

De pedagogisch medewerker De pedagogisch medewerker 1 Inleiding Het kind dat in het ziekenhuis wordt opgenomen, komt in een voor hem vreemde omgeving terecht. Voor kinderen is het ziekenhuis een onnatuurlijke situatie. Ziek zijn

Nadere informatie

De patiënt met acuut optredende verwardheid (delier)

De patiënt met acuut optredende verwardheid (delier) De patiënt met acuut optredende verwardheid (delier) De patiënt met acuut optredende verwardheid/delier Uw familielid, vriend(in) of kennis is opgenomen vanwege een ziekte, een ongeval en/of een operatie.

Nadere informatie

Kinderafdeling. Kinderafdeling

Kinderafdeling. Kinderafdeling Algemeen Deze folder bevat informatie over de kinderafdeling van het Diaconessenhuis. Hier worden kinderen opgenomen tussen de 0 en 12 jaar. U vindt de kinderafdeling op de vierde etage van het ziekenhuis:

Nadere informatie

Lumbaalpunctie (ruggenprik)

Lumbaalpunctie (ruggenprik) Sophia Kinderziekenhuis Uw kind moet een lumbaalpunctie (ruggenprik) ondergaan. In deze folder geven wij u graag antwoord op de 10 meest gestelde vragen over de puntie. Achter in de folder vindt u ook

Nadere informatie

Longontsteking (pneumonie)

Longontsteking (pneumonie) Longontsteking (pneumonie) In deze folder informeren wij u over wat een longontsteking is, hoe de behandeling verloopt en welke adviezen er zijn om uw herstel te bevorderen. Wat is een longontsteking?

Nadere informatie

Het culturele interview Nederlandse versie Hans Rohlof, Noa Loevy, Lineke Sassen & Stephanie Helmich

Het culturele interview Nederlandse versie Hans Rohlof, Noa Loevy, Lineke Sassen & Stephanie Helmich Het culturele interview Nederlandse versie Hans Rohlof, Noa Loevy, Lineke Sassen & Stephanie Helmich Samenvatting anamnese en ziekte geschiedenis Wordt uit het dossier ingevuld voorafgaand aan het gesprek.

Nadere informatie

Opvoeden in andere culturen

Opvoeden in andere culturen Opvoeden in andere culturen Bevorderen en versterken: competenties vergroten Een betere leven DVD 1 Bevolkingsgroepen aantal Allochtoon3.287.706 Autochtoon13.198.081 Europese Unie (exclusief autochtoon)877.552

Nadere informatie

dagbehandeling bij kinderen

dagbehandeling bij kinderen patiënteninformatie dagbehandeling bij kinderen Binnenkort wordt uw kind voor een behandeling of ingreep opgenomen op afdellng Dagbehandeling, locatie F1. Wat kunt u thuis doen om uw kind voor te bereiden

Nadere informatie

OBSERVATIE. Hoe kom je in een creatieve mindset? De observatie van een kunstenaar en hoe hij aan zijn creativiteit komt. Robbert Kooiman G&I 1-C

OBSERVATIE. Hoe kom je in een creatieve mindset? De observatie van een kunstenaar en hoe hij aan zijn creativiteit komt. Robbert Kooiman G&I 1-C OBSERVATIE Hoe kom je in een creatieve mindset? De observatie van een kunstenaar en hoe hij aan zijn creativiteit komt Robbert Kooiman G&I 1-C Contents Inleiding... 2 Covert of Overt... 2 Analyse... 3

Nadere informatie

Anorexia. Inleiding. Wat betekent Anorexia Nervosa nu eigenlijk?

Anorexia. Inleiding. Wat betekent Anorexia Nervosa nu eigenlijk? Anorexia Inleiding Ik hou mijn spreekbeurt over Anorexia nervosa. Anorexia is een ernstige ziekte waarbij degene die het heeft zichzelf min of meer uithongert. Deze patiënten zijn dan ook extreem mager.

Nadere informatie

Wat is een longontsteking?

Wat is een longontsteking? Longontsteking Wat is een longontsteking? Een longontsteking is een infectie van de longblaasjes en het omliggende weefsel. De infectie kan veroorzaakt worden door een bacterie of een virus, die u via

Nadere informatie

VRAGENLIJST. Zorgvrager, vervolgmeting

VRAGENLIJST. Zorgvrager, vervolgmeting VRAGENLIJST pagina 2 Uw ervaringen als zorgvrager zijn waardevol U ontvangt zorg. In deze lijst staan vragen over wat die zorg betekent voor u als zorgvrager. Uw antwoorden worden gebruikt in onderzoek

Nadere informatie

Delier in de laatste levensfase. Informatie voor naasten van patiënten met een delier in de laatste levensfase

Delier in de laatste levensfase. Informatie voor naasten van patiënten met een delier in de laatste levensfase Delier in de laatste levensfase Informatie voor naasten van patiënten met een delier in de laatste levensfase Inhoudsopgave Wat is een delier?... 3 Wat zijn kenmerken van een delier?... 3 Invloed op u

Nadere informatie

Patiënteninformatie. Acuut optredende verwardheid (delier) Acuut optredende verwardheid (delier)

Patiënteninformatie. Acuut optredende verwardheid (delier) Acuut optredende verwardheid (delier) Patiënteninformatie Acuut optredende verwardheid (delier) Acuut optredende verwardheid (delier) 20140024 Delier.indd 1 1 24-01-17 14:02 Acuut optredende verwardheid (delier) Wat is acuut optredende verwardheid

Nadere informatie

Maximale inspanningstest

Maximale inspanningstest Maximale inspanningstest Je komt bij ons in het ziekenhuis voor een test. Die test heet maximale inspanningstest. Het is een onderzoek waarbij de dokter onderzoekt: Hoe jouw conditie is. Hoe je longen,

Nadere informatie

Operatie aan de keelamandelen

Operatie aan de keelamandelen Operatie aan de keelamandelen Inleiding De keel-, neus- en oorarts (KNO-arts) heeft voorgesteld om uw keelamandelen te verwijderen. In deze folder staat informatie over een operatie aan de keelamandelen

Nadere informatie

De Lastmeter. Hoeveel last heeft u van problemen, klachten en zorgen? Oncologie

De Lastmeter. Hoeveel last heeft u van problemen, klachten en zorgen? Oncologie 00 De Lastmeter Hoeveel last heeft u van problemen, klachten en zorgen? Oncologie 1 Kanker is een ziekte die uw leven ingrijpend kan verstoren. De ziekte en behandeling kunnen niet alleen lichamelijke

Nadere informatie

Longontsteking bij uw kind

Longontsteking bij uw kind Longontsteking bij uw kind Uw kind heeft een longontsteking (pneumonie). In deze folder leest u meer over deze aandoening en de behandeling ervan. Informatie voor ouders en verzorgers. Neem altijd uw verzekeringsgegevens

Nadere informatie

Laurentius Cliëntenpanel Informatievoorziening en openingstijden. Cliëntenraad Laurentius Ziekenhuis

Laurentius Cliëntenpanel Informatievoorziening en openingstijden. Cliëntenraad Laurentius Ziekenhuis Laurentius Cliëntenpanel Informatievoorziening en openingstijden Cliëntenraad Laurentius Ziekenhuis Rapportage auteur: Jos Beerens / juni 2014 Respons Respons: 67% 33% 67% ingevuld niet ingevuld Laurentius

Nadere informatie

Kinderen met slaapproblemen

Kinderen met slaapproblemen Kinderen met slaapproblemen Een werkboek voor ouders Ruttien Schregardus BOOM Inhoud Voorwoord 7 1 Inleiding 11 Hoe kan dit werkboek gebruikt worden? 12 Tellen 1 14 2 Adviezen voor de eerste week overdag

Nadere informatie

De PAAZ, wat is dat? Informatie voor kinderen van 8 tot 12 jaar

De PAAZ, wat is dat? Informatie voor kinderen van 8 tot 12 jaar De PAAZ, wat is dat? Informatie voor kinderen van 8 tot 12 jaar De afgelopen weken was het niet zo leuk bij Pim thuis. Zijn moeder lag de hele dag in bed. Ze stond niet meer op, deed geen boodschappen

Nadere informatie

Ouderen in ziekenhuis Tjongerschans. Voorkom onnodige achteruitgang in het ziekenhuis

Ouderen in ziekenhuis Tjongerschans. Voorkom onnodige achteruitgang in het ziekenhuis Ouderen in ziekenhuis Tjongerschans Voorkom onnodige achteruitgang in het ziekenhuis Inhoudsopgave Inleiding... 1 Beter naar huis... 1 Tips... 2 Familieparticipatie... 9 Vragen... 9 Inleiding Ouderen lopen

Nadere informatie

Hoe gaat het in z n werk daar? Wat is er anders dan een gewone poli?

Hoe gaat het in z n werk daar? Wat is er anders dan een gewone poli? INTERVIEW d.d. 28 december 2009 Coeliakiepoli Op het interview-wenslijstje van Nynke en Zara staat Dr. Luisa Mearin. Zij is kinderarts MDL in het LUMC te Leiden en heeft als eerste met haar collega s in

Nadere informatie

Het medicijn Gammaglobuline in je bloed

Het medicijn Gammaglobuline in je bloed Het medicijn Gammaglobuline in je bloed Onder ouders verstaan wij ook verzorger(s), pleeg- of adoptieouder(s) U kunt wijzigingen of aanvullingen op deze informatie door geven per e-mail: patienteninformatiewkz@umcutrecht.nl

Nadere informatie

Alvast bedankt voor het invullen!

Alvast bedankt voor het invullen! Deze vragenlijst gaat over jongeren die steun of hulp geven aan een familielid. Wij zijn erg benieuwd hoeveel jongeren er binnen onze school steun of hulp geven en hoe zij dit ervaren. De vragenlijst is

Nadere informatie

de Mantoux test Een test om te kijken of je de tuberculose-bacterie in je lichaam hebt

de Mantoux test Een test om te kijken of je de tuberculose-bacterie in je lichaam hebt de Mantoux test Een test om te kijken of je de tuberculose-bacterie in je lichaam hebt Onder ouders verstaan wij ook verzorger(s), pleeg- of adoptieouder(s) U kunt wijzigingen of aanvullingen op deze informatie

Nadere informatie

Informatie over de deelnemers

Informatie over de deelnemers Tot eind mei 2015 hebben in totaal 45558 mensen deelgenomen aan de twee Impliciete Associatie Testen (IATs) op Onderhuids.nl. Een enorm aantal dat nog steeds groeit. Ook via deze weg willen we jullie nogmaals

Nadere informatie

Wat vertel ik mijn kind als ik opgenomen word? Praten helpt. Verslavingspreventie Mondriaan

Wat vertel ik mijn kind als ik opgenomen word? Praten helpt. Verslavingspreventie Mondriaan Wat vertel ik mijn kind als ik opgenomen word? Praten helpt Verslavingspreventie Mondriaan Wat vertel ik mijn kind als ik opgenomen word? Alle ouders hebben het beste voor met hun kinderen. Ouders vragen

Nadere informatie

Twee blauwe vinkjes. Door: Lenneke Sprong

Twee blauwe vinkjes. Door: Lenneke Sprong Twee blauwe vinkjes Door: Lenneke Sprong Nog steeds maar een vinkje. Buiten begon de zon te schijnen, waardoor er schaduwen op de lichtblauwe muur ontstonden. Waarom ontvangt hij niet mijn berichtje vroeg

Nadere informatie

Vertel de kinderen, of praat met hen over het verschil tussen film, tv kijken of naar het theater gaan.

Vertel de kinderen, of praat met hen over het verschil tussen film, tv kijken of naar het theater gaan. LESBRIEF Binnenkort gaan jullie met jullie groep naar de voorstelling Biggels en Tuiten Hieronder een aantal tips over hoe je de groep goed kan voorbereiden op de voorstelling. VOOR DE VOORSTELLING Vertel

Nadere informatie

Delier. Informatie voor familie en betrokkenen

Delier. Informatie voor familie en betrokkenen Delier Informatie voor familie en betrokkenen Inleiding Op onze verpleegafdeling is een familielid, vriend(in) of kennis van u opgenomen. Tijdens uw bezoek aan de patiënt heeft u waarschijnlijk gemerkt

Nadere informatie

welkom op zorgeenheid

welkom op zorgeenheid welkom op zorgeenheid m e d i s c h e o n c o l o g i e, locatie 3 C U bent opgenomen op klinische zorgeenheid (KZE) medische oncologie. Hier worden mensen opgenomen voor onderzoek en/of behandeling van

Nadere informatie

Wilhelmina Kinderziekenhuis. Zorg na spraakverbeterende operatie. Schisiscentrum Utrecht

Wilhelmina Kinderziekenhuis. Zorg na spraakverbeterende operatie. Schisiscentrum Utrecht Wilhelmina Kinderziekenhuis Zorg na spraakverbeterende operatie Schisiscentrum Utrecht Zorg na spraakverbeterende operatie (pharyngoplastiek ) Uw kind heeft een spraakverbeterende operatie (pharyngoplastiek)

Nadere informatie

Een opname op de Intensive Care informatie voor familie

Een opname op de Intensive Care informatie voor familie IC/CCU Patiënteninformatie Een opname op de Intensive Care informatie voor familie U ontvangt deze informatie, omdat uw naaste is opgenomen op de Intensive Care (IC) van ons ziekenhuis. Met deze informatie

Nadere informatie

H.115801.0416. Besnijdenis (kind)

H.115801.0416. Besnijdenis (kind) H.115801.0416 Besnijdenis (kind) Inleiding In overleg met u is besloten dat uw kind een besnijdenis (circumcisie) ondergaat. Een besnijdenis is een operatie van de voorhuid van de penis. Hierbij wordt

Nadere informatie

Voorkom onnodige achteruitgang in het ziekenhuis Handleiding voor patiënten

Voorkom onnodige achteruitgang in het ziekenhuis Handleiding voor patiënten Voorkom onnodige achteruitgang in het ziekenhuis Handleiding voor patiënten Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te gaan. Waarom deze informatie? 2 Gebruiksaanwijzing 3 Cartoon 1 bereid uw ziekenhuisopname

Nadere informatie

Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis

Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis Geachte dames en heren, Zelfredzaamheid is een mooi en positief begrip. Immers, elk kind wil dingen zelf leren doen, jezelf kunnen redden

Nadere informatie

Ouderen en seksualiteit:

Ouderen en seksualiteit: Ouderen en seksualiteit: een oud taboe of een sexy verhaal? Vaak denken jongeren dat mensen van boven de 60 geen seks meer hebben, of daar toch zeker niet van genieten. Niets is minder waar. Maar ook in

Nadere informatie

Verwijderen van de neusamandel / het doorprikken van het trommelvlies

Verwijderen van de neusamandel / het doorprikken van het trommelvlies Verwijderen van de neusamandel / het doorprikken van het trommelvlies (Adenotomie en/of paracentese) Afdeling Kindergeneeskunde De keel-, neus- en oorarts (KNO-arts) heeft, in overleg met u, besloten de

Nadere informatie