jicht Birgit Kraft, Mirella Bes, Marjonne Creemers Namens de vakgroep reumatologie

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "jicht Birgit Kraft, Mirella Bes, Marjonne Creemers Namens de vakgroep reumatologie"

Transcriptie

1 jicht Birgit Kraft, Mirella Bes, Marjonne Creemers Namens de vakgroep reumatologie

2 inhoud 1. Casus 2. Jicht; pathofysiologie, epidemiologie en kliniek, epidemiologie 3. Richtlijn jicht 4. Zorgpad jicht JBZ in ontwikkeling 5. Nieuwe diagnostiek jicht 6. Do s and don ts

3 casus 65 jarige man Hypertensie Artritis aanvalsgewijs van mtp1 en/of enkel, 5x/jaar Kreat 145 Urinezuur 0,45 Medicatie: hydrochloorthiazide, metoprolol, simvastatine Bij aanval: prednison 5 dagen 30 mg Probleem: Laatste aanval duurt weken Na staken prednison binnen een dag recidief Waarna start allopurinol 300 mg -> progressie -> verwijzing reumatoloog

4 inhoud 1. Casus 2. Jicht; pathofysiologie, epidemiologie en kliniek, epidemiologie 3. Richtlijn jicht 4. Zorgpad jicht JBZ in ontwikkeling 5. Nieuwe diagnostiek jicht 6. Do s and don ts

5 Jicht + Kristalartropathie door uraatkristallen + Huid: tophi + Urinewegen: uraatstenen, tumor-lysissyndroom + Mono-, oligo- en polyartritis

6 Jicht Uraatkristallen Uraat = geïoniseerd urinezuur bij fysiologische ph. Afbraakproduct van plantaardige of dierlijke kerneiwitten Oplosbaarheid uraat afhankelijk van: ph Dehydratie gewricht (aanval begint vaak in de nacht) Nucleating agents (jicht vaak bij arthrose) Temperatuur (koude acra) Uraatspiegel

7 Jicht man:vrouw = 9:1 M begin + 40 jaar F begin + 55 jaar Epidemiologie pre-menopausale vrouw -> nooit jicht (oestrogenen) 5% volwassenen verhoogd uraat Mannen: % Vrouwen: %

8 Jicht toename prevalentie en ernst Toename leeftijd Toename gebruik diuretica Toename gewicht Toename nierfunctiestoornissen

9 Jicht Acute jichtaanval Jichtcellulitis Podagra ( 50-75%) Enkel, knie, handen, polsen, ellebogen >> mono-articulair, 30% oligo/poly Slijmbeurs Vasten, alcohol, operaties, stress, nierfunctieverlies, diureticagebruik 10% krijgt na 1 e jichtaanval geen 2 e Chronische (topheuze) jicht

10 Chronisch hartpatiente op SEH Vraag: abces? Peri-artritiden re hand Li onpijnlijke tophi

11 jicht Oorzaken van hyperurikemie en jicht Verhoogd aanbod urinezuur + Purinerijk voedsel + Alcohol + Enzymen (HPRT, PRPPS) + Myelopoliferatieve maligniteiten Verminderde uitscheiding urinezuur + Nierinsufficientie + Alcohol(abusus) + Medicatie (ciclosporine, diuretica) + Hypothyreoidie/hyperparathyreoidie + Acidose

12 inhoud 1. Casus 2. Jicht; pathofysiologie, epidemiologie en kliniek, epidemiologie 3. High lights richtlijn jicht 4. Zorgpad jicht JBZ in ontwikkeling 5. Nieuwe diagnostiek jicht 6. Do s and don ts

13 Jicht: uraatkristallen

14 Highlights richtlijn jicht Criteria American College of Rheumatology (ACR) + MTP-I pijnlijk en gezwollen + Ontsteking zeer heftig en in korte tijd ontstaan + Aanval van mono artritis + Rood verkleurde zwelling nabij gewricht of nodus + Unilaterale ontsteking van metatarsaal of tarsaal gewricht + Synoviaal vocht met ontsteking ten tijde van aanval + Zwelling zonder erosie op röntgenfoto + Meer dan 1 acute artritis aanval + Hyperurikemie > 6 van deze voorgestelde criteria rechtvaardigen volgens de ACR de diagnose jicht.

15 Highlights richtlijn jicht Acr vs jichtcalculator vs kristalbewijs Criteria Sensitiviteit specificiteit ACR 1 e en 2 e lijn 70-80% 64-79% ACR 1 e lijn 80% 64% Jichtcalculator 1 e lijn * 92% 66% *De waarde van de jichtcalculator in de tweedelijns patientenzorg is niet vastgesteld Kristalbewijs in synoviale vloeistof of tofus is gouden standaard

16 Highlights richtlijn jicht Therapie + acute aanval + Colchicine + NSAID + Prednison Geen verschil, rekening houdend met individuele relatieve/absolute contra-indicaties + chronische jicht urinezuurverlagend + Preventief colchicine + Allopurinol (tot 900 mg/dag) - nierfunctie + Benzbromaron urolithiasis + Preventieve maatregelen + Leefstijl, gewicht, dieet, alcohol

17 Highlights richtlijn jicht Cardiovasculair risicomanagement Traditionele risicofactoren in kaart brengen Hyperurikemie Jicht Overweeg allopurinol met sterk verhoogde traditionele risicofactoren bij patient met jicht

18 inhoud 1. Casus 2. Jicht; pathofysiologie, epidemiologie en kliniek, epidemiologie 3. High lights richtlijn jicht 4. Zorgpad jicht JBZ in ontwikkeling 5. Nieuwe diagnostiek jicht 6. Do s and don ts

19 Zorgpad jicht Protocol jicht vakgroep reumatologie 2010 Implementatie richtlijn jicht Multidisciplinaire zorg (Leefstijl, therapietrouw) Cardiovasculair risicomanagement 1 e lijn Voor welke patienten: Jicht met indicatie voor urinezuurverlagende therapie Doel zorgpad > 6 maanden aanvalsvrij Urinezuur < 0,30

20 inhoud 1. Casus 2. Jicht; pathofysiologie, epidemiologie en kliniek, epidemiologie 3. Richtlijn jicht 4. Zorgpad jicht JBZ in ontwikkeling 5. Nieuwe diagnostiek jicht 6. Do s and don ts

21 Nieuwe diagnostiek jicht Thiele R G, and Schlesinger N Rheumatology 2007;46:

22 Nieuwe diagnostiek jicht

23 inhoud 1. Casus 2. Jicht; pathofysiologie, epidemiologie en kliniek, epidemiologie 3. Richtlijn jicht 4. Zorgpad jicht JBZ in ontwikkeling 5. Nieuwe diagnostiek jicht 6. Do s and don ts

24 casus 65 jarige man Hypertensie Artritis aanvalsgewijs van mtp1 en/of enkel, 5x/jaar Kreat 145 Urinezuur 0,45 Medicatie: hydrochloorthiazide, metoprolol, simvastatine Bij aanval: prednison 5 dagen 30 mg Probleem: Laatste aanval duurt weken Na staken prednison binnen een dag recidief Waarna start allopurinol 300 mg -> progressie -> verwijzing reumatoloog

25 Do s and don ts fabels en feiten allopurinol en nierfunctie allopurinol en stoppen aanval allopurinol en colchicine statines en colchicine tofus zonder jicht chronisch colchicine zonder urinezuurverlagende therapie tofus en chirurgische interventie hoogte serum urinezuur en effect tofusvermindering

26 26

Aauw, mijn teen doet pijn. (pseudo)jicht

Aauw, mijn teen doet pijn. (pseudo)jicht Aauw, mijn teen doet pijn. (pseudo)jicht Els Zirkzee Klinische immunologie en reumatologie, Maasstad ziekenhuis, Rotterdam Disclosures spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk

Nadere informatie

Jicht belicht. Laura Kienhorst Arts-onderzoeker

Jicht belicht. Laura Kienhorst Arts-onderzoeker Jicht belicht Laura Kienhorst Arts-onderzoeker Beroemde jichtpatiënten Erasmus Rubens Kant Keizer Karel Kenmerken van jicht Prevalentie 1-2% van volwassenen Incidentie 0,6-2/1000 Man/vrouw = 8:1 Meest

Nadere informatie

Medicatie, diabetes en verminderde nierfunctie. Lieke Mitrov-Winkelmolen Ziekenhuisapotheker

Medicatie, diabetes en verminderde nierfunctie. Lieke Mitrov-Winkelmolen Ziekenhuisapotheker Medicatie, diabetes en verminderde nierfunctie Lieke Mitrov-Winkelmolen Ziekenhuisapotheker Diabetes medicatie en verminderde nierfunctie Kort overzicht Verminderde nierfunctie Metabolisme/eliminatie van

Nadere informatie

Inleiding Wat is jicht Hoe ontstaat jicht

Inleiding Wat is jicht Hoe ontstaat jicht JICHT 614 Inleiding Uw reumatoloog heeft u verteld dat u jicht heeft. Deze brochure is bedoeld om u informatie te geven over het ziektebeeld, de behandeling en wat u zelf kunt doen. Wat is jicht Jicht

Nadere informatie

Compagnonscursus 2012

Compagnonscursus 2012 Compagnonscursus 2012 Artritis: Aankomen of afblijven? Marcel Posthumus Reumatologie-Klinische Immunologie Martini Ziekenhuis Groningen Inhoud Reumatologie-Klinische Immunologie Martini Ziekenhuis Mono-artritis

Nadere informatie

Verenso regiosymposium NHN Alkmaar 13 oktober 2017

Verenso regiosymposium NHN Alkmaar 13 oktober 2017 Verenso regiosymposium NHN Alkmaar 13 oktober 2017 Jicht en pseudojicht Martijn Gerritsen Reumatoloog Westfries Gasthuis & Reade Casus 1 Man 85 jaar, opgenomen ivm een pneumonie Voorgeschiedenis: gonartrosis,

Nadere informatie

Informatie voor patiënten met. jicht

Informatie voor patiënten met. jicht Informatie voor patiënten met jicht > De geboden informatie in deze brochure hoeft niet voor u te gelden. Raadpleeg uw arts voor advies betreffende uw specifieke situatie. Informatie voor patiënten met

Nadere informatie

Jicht. Ziekenhuis Gelderse Vallei

Jicht. Ziekenhuis Gelderse Vallei Jicht Ziekenhuis Gelderse Vallei Jicht is een reumatische aandoening waarbij urinezuurkristallen neerslaan in de gewrichten. Dit veroorzaakt gewrichtsontstekingen. Urinezuur is een normaal afvalproduct

Nadere informatie

Jicht, kristalhelder. 30 september 2010 Simone Vreugdenhil

Jicht, kristalhelder. 30 september 2010 Simone Vreugdenhil Jicht, kristalhelder 30 september 2010 Simone Vreugdenhil Disease of kings, king of diseases 2600 v Chr.: oude Egyptenaren 400 v Chr.: Hippocrates: niet in eunuchen en premenopauzale vrouwen 1683: Thomas

Nadere informatie

Bewegingsapparaat bij het ouder worden

Bewegingsapparaat bij het ouder worden Meer leren over lichaam en gezondheid Bewegingsapparaat bij het ouder worden Sandrine Bours Reumatoloog MUMC+ Agenda Inleiding Osteoporose Artrose Artritis Reumatoïde artritis Jicht Inleiding Skelet nodig

Nadere informatie

Voetproblematiek bij en behandeling van jicht

Voetproblematiek bij en behandeling van jicht Voetproblematiek bij en behandeling van jicht Dr. M. Gerritsen Reumatoloog, Westfries Gasthuis & Reade Inhoud Inventarisatie problemen, zorgaanbod omtrent voetklachten bij jicht Klinisch beeld, behandeling

Nadere informatie

Inhoud. Hoe werkt colchicine? 3. Voor welke aandoeningen wordt colchicine gebruikt? 3. Hoe moet ik het gebruiken? 4. Hoe moet ik het bewaren 4

Inhoud. Hoe werkt colchicine? 3. Voor welke aandoeningen wordt colchicine gebruikt? 3. Hoe moet ik het gebruiken? 4. Hoe moet ik het bewaren 4 Colchicine Inhoud Hoe werkt colchicine? 3 Voor welke aandoeningen wordt colchicine gebruikt? 3 Hoe moet ik het gebruiken? 4 Hoe moet ik het bewaren 4 Wat zijn mogelijke bijwerkingen? 4 Zijn er controles

Nadere informatie

Colchicine. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee!

Colchicine. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee! Colchicine U heeft in overleg met uw reumatoloog besloten dat u colchicine gaat gebruiken of u overweegt dit te doen. Deze folder geeft u informatie over dit geneesmiddel. Neem altijd uw verzekeringsgegevens

Nadere informatie

161 Samenvatting L L sub01-bw-spaetgens - Processed on: Processed on:

161 Samenvatting L L sub01-bw-spaetgens - Processed on: Processed on: Samenvatting 161 162 Samenvatting 163 Samenvatting Jicht is een gewrichtsontsteking, ook wel artritis genoemd, en is wereldwijd de meest voorkomende reumatische aandoening. Jicht komt vaker voor bij mannen

Nadere informatie

REUMATOLOGIE CASUSSCHETSEN

REUMATOLOGIE CASUSSCHETSEN REUMATOLOGIE April 2004 CASUSSCHETSEN Casusschets 1 Man, 35 jaar. Sinds 4 weken pijnlijke PIP s re hand. Zijn ring past niet meer. Rechter pols is ook gevoelig, niet warm of rood, wel iets gezwollen. Eindstanden

Nadere informatie

Geneesmiddelen bij jicht. Ontstekingsremmende pijnstillers (NSAID s), Corticosteroïden, Colchicine, Allopurinol, Benzbromaron Febuxostat

Geneesmiddelen bij jicht. Ontstekingsremmende pijnstillers (NSAID s), Corticosteroïden, Colchicine, Allopurinol, Benzbromaron Febuxostat Geneesmiddelen bij jicht Ontstekingsremmende pijnstillers (NSAID s), Corticosteroïden, Colchicine, Allopurinol, Benzbromaron Febuxostat Inhoud Inleiding 3 Middelen bij een acute jichtaanval 3 Ontstekingsremmende

Nadere informatie

Benzbromaron (Desuric)

Benzbromaron (Desuric) Benzbromaron (Desuric) U heeft in overleg met uw reumatoloog besloten dat u benzbromaron gaat gebruiken of u overweegt dit te doen. Deze folder geeft u informatie over dit geneesmiddel. Neem altijd uw

Nadere informatie

Febuxostat Adenuric. Ziekenhuis Gelderse Vallei

Febuxostat Adenuric. Ziekenhuis Gelderse Vallei Febuxostat Adenuric Ziekenhuis Gelderse Vallei Het doel van deze folder is u praktische informatie te geven over het nieuwe medicijn dat u gaat gebruiken: feboxostat. Hoe werkt Febuxostat? Febuxostat is

Nadere informatie

De casus is bedoeld voor medisch studenten in de doctoraalfase van de opleiding.

De casus is bedoeld voor medisch studenten in de doctoraalfase van de opleiding. Casus 06L Fase A Titel Pijnlijk ontstoken knie. Onderwerp Jichtaanval in de knie Inhoudsdeskundige Drs. Z. de Jong-Strakova, reumatoloog LUMC Technisch verantwoordelijke E. Beekhuizen Opleidingsniveau

Nadere informatie

REUMATOLOGIE ACHTERGRONDEN BIJ DE CASUSSCHETSEN INCLUSIEF LEERDOELEN EN STELLINGEN

REUMATOLOGIE ACHTERGRONDEN BIJ DE CASUSSCHETSEN INCLUSIEF LEERDOELEN EN STELLINGEN REUMATOLOGIE ACHTERGRONDEN BIJ DE CASUSSCHETSEN INCLUSIEF LEERDOELEN EN STELLINGEN April 2004 Inleiding De werkafspraak Reumatologie is in 2004 gepubliceerd, aansluitend op de bestaande NHG standaard en

Nadere informatie

Chapter 7. Samenvatting

Chapter 7. Samenvatting Samenvatting Samenvatting Talrijke publicaties hebben aangetoond dat de behandeling van jicht verbetering behoeft. Dit ondanks het feit dat de oorzaak en het ontstaan van deze aandoening goed bekend is,

Nadere informatie

Allopurinol (Zyloric)

Allopurinol (Zyloric) Allopurinol (Zyloric) U heeft in overleg met uw reumatoloog besloten dat u allopurinol gaat gebruiken of u overweegt dit te doen. Deze folder geeft u informatie over dit geneesmiddel. Neem altijd uw verzekeringsgegevens

Nadere informatie

az sint-lucas BRUGGE Jicht

az sint-lucas BRUGGE Jicht az sint-lucas BRUGGE Jicht Wat is jicht? Jicht wordt veroorzaakt door een te hoog urinezuurgehalte in het bloed. Urinezuur is een afbraakproduct van bepaalde stoffen, purines genaamd. Deze bevinden zich

Nadere informatie

Benzbromaron. Desuric

Benzbromaron. Desuric Benzbromaron Desuric Inhoud Hoe werkt benzbromaron? 3 Voor welke aandoeningen wordt benzbromaron gebruikt? 3 Hoe moet ik het gebruiken? 4 Hoe moet ik het bewaren 4 Wat zijn mogelijke bijwerkingen? 4 Zijn

Nadere informatie

Febuxostat (Adenuric)

Febuxostat (Adenuric) Febuxostat (Adenuric) U heeft in overleg met uw reumatoloog besloten dat u febuxostat gaat gebruiken of u overweegt u dit te doen. Deze folder geeft u informatie over dit geneesmiddel. Neem altijd uw verzekeringsgegevens

Nadere informatie

Werkafspraak Jicht. Doel van de afspraak

Werkafspraak Jicht. Doel van de afspraak In de NHG standaard artritis staan beknopte adviezen over jicht. De diagnostiek en behandeling van jicht is daardoor niet voor alle voorschrijvers in de eerstelijn even duidelijk. Aan de hand van de ervaringen

Nadere informatie

Allopurinol. Zyloric

Allopurinol. Zyloric Allopurinol Zyloric Inhoud Hoe werkt allopurinol? 3 Voor welke aandoeningen wordt allopurinol gebruikt? 3 Hoe moet ik het gebruiken? 3 Hoe moet ik het bewaren 4 Wat zijn mogelijke bijwerkingen? 4 Zijn

Nadere informatie

Kennislacunes NHG-Standaard Artritis

Kennislacunes NHG-Standaard Artritis Kennislacunes Kennislacunes* (Etiologie jichtartritis, reactieve artritis, reumatoïde artritis (hoofdtekst)) (Betrouwbare cijfers over het voorkomen van artritiden in de huisartspraktijk (met uitzondering

Nadere informatie

Transmurale Afspraak Nierfunctiestoornis. 30 september 2010

Transmurale Afspraak Nierfunctiestoornis. 30 september 2010 Transmurale Afspraak Nierfunctiestoornis 30 september 2010 Onderwerpen 1. Definitie 2. Prevalentie 3. Richtlijnen 4. Diagnostiek 5. Preventie nierfunctieverlies 6. Behandeling metabole complicaties 7.

Nadere informatie

REUMATOLOGIE achtergronden casusschetsen

REUMATOLOGIE achtergronden casusschetsen REUMATOLOGIE achtergronden casusschetsen 1 Voorstel wijzigingen bij herziening werkafspraak kunnen op de laatste pagina worden genoteerd. REUMATOLOGIE ACHTERGRONDEN BIJ DE CASUSSCHETSEN INCLUSIEF LEERDOELEN

Nadere informatie

Chronische nierschade A. van Tellingen. Smeerolie voor de poli 2015

Chronische nierschade A. van Tellingen. Smeerolie voor de poli 2015 Chronische nierschade A. van Tellingen Smeerolie voor de poli 2015 Wie dient verwezen te worden? 52-jarige vrouw met diabetische nefropathie: MDRD 62 ml/min/1.73m 2 en albuminurie 28 mg/l? 68-jarige man:

Nadere informatie

DEEL I: URINEZUUR EN BLOEDDRUK: DE ROL VAN URINEZUURPRODUCTIE

DEEL I: URINEZUUR EN BLOEDDRUK: DE ROL VAN URINEZUURPRODUCTIE Samenvatting 183 SAMENVATTING Jicht is de meest voorkomende reumatologische aandoening en ontstaat door het neerslaan van urinezuur kristallen in en rondom de gewrichten. Dit zorgt voor een pijnlijke ontstekingsreactie

Nadere informatie

Chronische Nierschade in Nederland

Chronische Nierschade in Nederland Chronische Nierschade in Nederland Stadium GFR (ml/min/1,73m 2 ) Albuminurie > 30 mg/24 hr Prevalentie VS (%) Prevalentie Nederland (%) 1 >90 Ja 3,3 1,3 2 60-89 Ja 3,0 3,8 3 30-59 Ja/nee 4,3 5,3 4 15-29

Nadere informatie

Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG

Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG > Retouradres Postbus 320, 1110 AH Diemen Zorginstituut Nederland Pakket Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG 0530.2014138491 Eekholt 4 1112 XH Diemen Postbus

Nadere informatie

Azathioprine Imuran, Azafalk

Azathioprine Imuran, Azafalk Azathioprine Imuran, Azafalk Ziekenhuis Gelderse Vallei Het doel van deze folder is u praktische informatie te geven over het nieuwe medicijn dat u gaat gebruiken: azathioprine. Hoe werkt azathioprine?

Nadere informatie

Diagnostiek van jicht door huisarts en reumatoloog

Diagnostiek van jicht door huisarts en reumatoloog Diagnostiek van jicht door huisarts en reumatoloog Student: Carolien Hanewinkel Studentnummer: 1568116 Facultair begeleider: dr. R. Bos Locatie: Polikliniek Reumatologie Medisch Centrum Leeuwarden Periode:

Nadere informatie

Chronische Nierschade

Chronische Nierschade Chronische Nierschade Uitingen nieraandoeningen: Verlies van eiwit via de urine, albuminurie Specifieke sedimentsafwijkingen Afname van de glomerulaire filtratiesnelheid Micro-albuminurie: In een willekeurige

Nadere informatie

PATIËNTEN INFORMATIE. Colchicine

PATIËNTEN INFORMATIE. Colchicine PATIËNTEN INFORMATIE Colchicine Hoe werkt colchicine? Colchicine is een medicijn dat u krijgt voorgeschreven van uw arts als u jicht hebt. Jicht is een reumatische aandoening die ontstaat doordat er urinezuurkristallen

Nadere informatie

Nieuwste ontwikkelingen in de behandeling van het acute herseninfarct

Nieuwste ontwikkelingen in de behandeling van het acute herseninfarct Nieuwste ontwikkelingen in de behandeling van het acute herseninfarct Annemarie Wijnhoud neuroloog IJsselland Ziekenhuis Monique Putter-Lander & Thomas Rekveldt huisartsen Rotterdam Belangen 17-4-2015

Nadere informatie

Hartfalen. Workshop Inwooncursus Domus Medica. Els Huyghe Verpleegkundig Specialist Hartfalen

Hartfalen. Workshop Inwooncursus Domus Medica. Els Huyghe Verpleegkundig Specialist Hartfalen Hartfalen Workshop Inwooncursus Domus Medica Els Huyghe Verpleegkundig Specialist Hartfalen Inhoud Voorstelling Casussen + Bespreking Vragen Voorstelling Voorstelling Verpleegkundig Specialist Hartfalen

Nadere informatie

Nierfalen bij ouderen

Nierfalen bij ouderen Nierfalen bij ouderen Dr. Yvo Sijpkens, internist-nefroloog (ysijp @ twitter) Bronovo, Den Haag Mariette Makkink, huisarts, Den Haag Leerdoelen nierfalen bij ouderen Zorgverlener kent de definitie en epidemiologie

Nadere informatie

REUMATOLOGIE casusschetsen

REUMATOLOGIE casusschetsen REUMATOLOGIE casusschetsen 1 REUMATOLOGIE April 2004 CASUSSCHETSEN Casusschets 1 Man, 35 jaar. Sinds 4 weken pijnlijke PIP s re hand. Zijn ring past niet meer. Rechter pols is ook gevoelig, niet warm of

Nadere informatie

Topics in Chronic Disease. Chronische Nierschade en de huisarts

Topics in Chronic Disease. Chronische Nierschade en de huisarts Topics in Chronic Disease Chronische Nierschade en de huisarts Toets Nierinsufficiëntie Casus Metabole stoornissen Vervolg casus Nabespreking toets Nierinsufficiëntie komt bij ruim 10% van de Nederlandse

Nadere informatie

Wat is artrose? Hoe ontstaat artrose? Klachten Diagnostiek Behandeling Adviezen Medicijnen Operaties...

Wat is artrose? Hoe ontstaat artrose? Klachten Diagnostiek Behandeling Adviezen Medicijnen Operaties... Artrose van de knie Inhoudsopgave Wat is artrose?... 1 Hoe ontstaat artrose?... 1 Klachten... 2 Diagnostiek... 2 Behandeling... 2 Adviezen... 2 Medicijnen... 3 Operaties... 3 Comfortabel leven met artrose

Nadere informatie

Allergische rhinitis bij kinderen

Allergische rhinitis bij kinderen Allergische rhinitis bij kinderen Dr. Jurjan R. de Boer KNO heelkunde Martini Ziekenhuis Epidemiologie Prevalentie allergische en niet allergische rhinitis in Nederland: 150 200 per 1000 personen/jaar

Nadere informatie

Chronische nierinsufficientie. WDH 9 mei 2016 Harmen Krepel, nefroloog

Chronische nierinsufficientie. WDH 9 mei 2016 Harmen Krepel, nefroloog Chronische nierinsufficientie WDH 9 mei 2016 Harmen Krepel, nefroloog Belangenverstrengeling: Geen Bronnen (Concept) richtlijn Diagnostiek en Behandeling van Patiënten met Chronische Nierschade Nederlandse

Nadere informatie

Overzicht van reumatische aandoeningen en de behandeling door de reumatoloog. Willemijn Noort-van der Laan Reumatoloog sint Maartenskliniek

Overzicht van reumatische aandoeningen en de behandeling door de reumatoloog. Willemijn Noort-van der Laan Reumatoloog sint Maartenskliniek Overzicht van reumatische aandoeningen en de behandeling door de reumatoloog Willemijn Noort-van der Laan Reumatoloog sint Maartenskliniek 1 Agenda De zorgketen voor de reumapatiënt Plaatjes Casuïstiek

Nadere informatie

Een 68-jarige vrouw meldt zich met een recidief van hevige, rechtszijdige kniepijn

Een 68-jarige vrouw meldt zich met een recidief van hevige, rechtszijdige kniepijn 15 2 Een 68-jarige vrouw meldt zich met een recidief van hevige, rechtszijdige kniepijn Koos van Nugteren Samenvatting De knie-endoprothese wordt vrijwel altijd geïmplanteerd bij personen met ernstige

Nadere informatie

Richtlijn Jicht. INITIATIEF Nederlandse Vereniging voor Reumatologie

Richtlijn Jicht. INITIATIEF Nederlandse Vereniging voor Reumatologie 5 Richtlijn Jicht 15 20 25 30 35 40 45 INITIATIEF Nederlandse Vereniging voor Reumatologie IN SAMENWERKING MET Nederlands Huisartsen Genootschap Nederlandse Internisten Vereniging Nederlandse Federatie

Nadere informatie

Nierfunctieonderzoek bij diabetes. N. Kleefstra & Henk Bilo 15 en 16 december Nieren. Nieren

Nierfunctieonderzoek bij diabetes. N. Kleefstra & Henk Bilo 15 en 16 december Nieren. Nieren Nierfunctieonderzoek bij diabetes N. Kleefstra & Henk Bilo 15 en 16 december 2011 Nieren Nieren 1 Functie & schade Nierfunctie : het vermogen om afvalstoffen te klaren (voorbeeld: kreatinine) het vermogen

Nadere informatie

BSD september 2014. Huisarts: Pauline Heijstee Meggy van Kruijsdijk Nefroloog: Watske Smit Jaap Beutler

BSD september 2014. Huisarts: Pauline Heijstee Meggy van Kruijsdijk Nefroloog: Watske Smit Jaap Beutler BSD september 2014 Huisarts: Pauline Heijstee Meggy van Kruijsdijk Nefroloog: Watske Smit Jaap Beutler Casuïstiek chronische nierschade Wat kan de huisarts Wanneer consultatie nefroloog Wanneer verwijzing

Nadere informatie

Universiteit Twente Faculteit Technische Natuurwetenschappen Gezondheidswetenschappen Bacheloropdracht GZW

Universiteit Twente Faculteit Technische Natuurwetenschappen Gezondheidswetenschappen Bacheloropdracht GZW Effectiviteit van de vervolgbehandeling van jichtpatiënten bij de reumatoloog en huisarts Een retrospectief cohortonderzoek op de afdeling reumatologie van Ziekenhuisgroep Twente Universiteit Twente Faculteit

Nadere informatie

Fries Wisselprotocol CVRM Auteurs: Wim Brunninkhuis, Martinus Fennema en Froukje Ubels, November 2014 Beheerder: Froukje Ubels

Fries Wisselprotocol CVRM Auteurs: Wim Brunninkhuis, Martinus Fennema en Froukje Ubels, November 2014 Beheerder: Froukje Ubels Fries Wisselprotocol CVRM Auteurs: Wim Brunninkhuis, Martinus Fennema en Froukje Ubels, November 2014 Beheerder: Froukje Ubels Basis Educatie Leefstijloptimalisatie: o matig alcoholgebruik o bewuste voeding

Nadere informatie

Chronische nierschade

Chronische nierschade Chronische nierschade Pauline Heijstee Kaderhuisarts diabetes Nierfunctie n Afvalstoffen klaren n Vochtbalans handhaven n Electrolytenbalans handhaven Nierschade n Verlies van stoffen die we niet willen

Nadere informatie

CBO RICHTLIJN. Multidisciplinaire richtlijn Hartfalen 2010. Ad Bakx, cardioloog BovenIJ Ziekenhuis Amsterdam SAHO 28 juni 2011

CBO RICHTLIJN. Multidisciplinaire richtlijn Hartfalen 2010. Ad Bakx, cardioloog BovenIJ Ziekenhuis Amsterdam SAHO 28 juni 2011 CBO RICHTLIJN HARTFALEN Multidisciplinaire richtlijn Hartfalen 2010 Ad Bakx, cardioloog BovenIJ Ziekenhuis Amsterdam SAHO 28 juni 2011 ESC guidelines Richtlijn is gebaseerd op de ESC Guidelines for the

Nadere informatie

Protocol Chronische nierschade op basis van de LTA

Protocol Chronische nierschade op basis van de LTA Protocol Chronische nierschade op basis van de LTA A. Doel en achtergrondinformatie Doel Patiënten met chronische nierschade in een vroege fase diagnosticeren en het juiste behandeltraject inzetten om

Nadere informatie

Datum 4 december 2018 Betreft Lesinurad (Zurampic ) voor de behandeling van jicht Onze referentie

Datum 4 december 2018 Betreft Lesinurad (Zurampic ) voor de behandeling van jicht Onze referentie > Retouradres Postbus 320, 1110 AH Diemen Ministerie voor Medische Zorg en Sport Postbus 20350 2500 EJ 'S-GRAVENHAGE Zorginstituut Nederland Zorg II Hart, Vaat & Longen Eekholt 4 1112 XH Diemen Postbus

Nadere informatie

Polyfarmacie & claudicatio-patient: Problemen of Profijt?

Polyfarmacie & claudicatio-patient: Problemen of Profijt? Polyfarmacie & claudicatio-patient: Problemen of Profijt? ClaudicatioNet Jaarcongres 12-03-2015 Dr. Ben Janssen UHD, Farmacoloog b.janssen@maastrichtuniversity.nl We worden in allemaal ouder. In een betere

Nadere informatie

Methotrexaat Voorgeschreven door de reumatoloog

Methotrexaat Voorgeschreven door de reumatoloog Methotrexaat Voorgeschreven door de reumatoloog Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding De reumatoloog heeft met u besproken dat u het medicijn methotrexaat gaat gebruiken.

Nadere informatie

REUMATOLOGIE achtergronden casusschetsen

REUMATOLOGIE achtergronden casusschetsen REUMATOLOGIE achtergronden casusschetsen Voorstel wijzigingen bij herziening werkafspraak kunnen op de laatste pagina worden genoteerd. Interline augustus 2009 Voor: begeleider/presentator INTERLINE Reumatologie

Nadere informatie

Onderwijsmateriaal voor toetsgroepen

Onderwijsmateriaal voor toetsgroepen 1. Toelichting Dit onderwijsprogramma is gebaseerd op de NHG-Standaard Artritis van augustus 2009. Met deze kennistoets kunnen deelnemers hun kennis toetsen aan de richtlijnen uit de NHG-Standaard Artritis.

Nadere informatie

Leerdoelen. Wees alert op nierproblemen bij probleeminventarisatie medicatie beoordeling. Begeleid beschermende maatregelen.

Leerdoelen. Wees alert op nierproblemen bij probleeminventarisatie medicatie beoordeling. Begeleid beschermende maatregelen. NIERFUNCTIE 2 Leerdoelen Wees alert op nierproblemen bij probleeminventarisatie medicatie beoordeling Begeleid beschermende maatregelen Functies Volume- osmo- en zuurregulatie Excretie afvalproducten stofwisseling

Nadere informatie

Zorgeenheid Reumatologie en Klinische Immunologie, locatie AZU. Langwerkende antireumatische middelen: Azathioprine (Imuran )

Zorgeenheid Reumatologie en Klinische Immunologie, locatie AZU. Langwerkende antireumatische middelen: Azathioprine (Imuran ) Zorgeenheid Reumatologie en Klinische Immunologie, locatie AZU Langwerkende antireumatische middelen: Azathioprine (Imuran ) In overleg met uw behandelend arts heeft u besloten het geneesmiddel azathioprine

Nadere informatie

Methotrexaat Voorgeschreven door de reumatoloog

Methotrexaat Voorgeschreven door de reumatoloog Methotrexaat Voorgeschreven door de reumatoloog Albert Schweitzer ziekenhuis juli 2013 pavo 0906 Inleiding De reumatoloog heeft met u besproken dat u methotrexaat (MTX) gaat gebruiken. In deze folder leest

Nadere informatie

Prednison (corticosteroïden) Voorgeschreven door de reumatoloog

Prednison (corticosteroïden) Voorgeschreven door de reumatoloog Prednison (corticosteroïden) Voorgeschreven door de reumatoloog Albert Schweitzer ziekenhuis juli 2013 pavo 0907 Inleiding De reumatoloog heeft met u besproken dat u prednison gaat gebruiken. In deze folder

Nadere informatie

Programma RIOG reumatologie d.d. 23 november 2005

Programma RIOG reumatologie d.d. 23 november 2005 Programma RIOG reumatologie d.d. 23 november 2005 Programmacommissie: Organisatie: B.A.C. Dijkmans en A.E. Voskuyl P.W.B. Nanayakkara Voordrachten Doel: onderwijs en state of the art Voorzitter B.A.C.

Nadere informatie

Medicatiebewaking 2.0

Medicatiebewaking 2.0 Medicatiebewaking 2.0 Personalized medicine op basis van individuele nierfunctiewaarden Frans van de Vaart Marianne van de Berg Brigit van Soest Leonora Grandia Ka-Chun Cheung Programma 13.45 uur Inleiding

Nadere informatie

Bijlage III. Aanpassingen aan relevante rubrieken van de samenvatting van de productkenmerken en bijsluiters

Bijlage III. Aanpassingen aan relevante rubrieken van de samenvatting van de productkenmerken en bijsluiters Bijlage III Aanpassingen aan relevante rubrieken van de samenvatting van de productkenmerken en bijsluiters Opmerking: Het kan zijn dat de aanpassingen aan de samenvatting van de productkenmerken en bijsluiters

Nadere informatie

Inhoud Jicht, juli 2013. Inleiding. 3 Inleiding

Inhoud Jicht, juli 2013. Inleiding. 3 Inleiding Jicht Jicht Inhoud Jicht, juli 2013 3 Inleiding 4 Over de ziekte 4 Wat is jicht? 6 Wat is een gewricht? 7 Hoe ontstaat jicht? 8 Wat merkt u van jicht? 10 Hoe wordt de diagnose gesteld? 11 Hoe verloopt

Nadere informatie

Nierfalen en pallia+eve zorg: wat is de rela+e?

Nierfalen en pallia+eve zorg: wat is de rela+e? Nierfalen en pallia+eve zorg: wat is de rela+e? Workshop 1 Be,e Hoekstra, Verpleegkundig specialist Maasstad Ziekenhuis (potentiële) Belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties

Nadere informatie

Huisarts en nieren. Dr Stein Bergiers 23 mei 2017

Huisarts en nieren. Dr Stein Bergiers 23 mei 2017 Huisarts en nieren Dr Stein Bergiers 23 mei 2017 Prevalentie Chronisch nierfalen is een frequent probleem egfr < 60ml = 13% 10% bij mannen, 16% bij vrouwen Sterke toename met de leeftijd Terminaal nierfalen

Nadere informatie

Methotrexaat bij reuma Ledertrexate, Emthexate, Metoject

Methotrexaat bij reuma Ledertrexate, Emthexate, Metoject Methotrexaat bij reuma Ledertrexate, Emthexate, Metoject Ziekenhuis Gelderse Vallei Het doel van deze folder is u praktische informatie te geven over het nieuwe medicijn dat u gaat gebruiken: methotrexaat.

Nadere informatie

Bijwerkingen op de nier. Patricia van den Bemt Lareb Bijwerkingendag 20-11-2014

Bijwerkingen op de nier. Patricia van den Bemt Lareb Bijwerkingendag 20-11-2014 Bijwerkingen op de nier Patricia van den Bemt Lareb Bijwerkingendag 20-11-2014 Belangrijkste aandoeningen Acuut nierfalen Pre-renaal Renaal Post-renaal Nefrotisch syndroom Chronisch nierfalen Acuut nierfalen

Nadere informatie

Kristalvorming is een normaal (bio)chemisch. Kristalartritis ofwel jicht: een onderschat probleem?

Kristalvorming is een normaal (bio)chemisch. Kristalartritis ofwel jicht: een onderschat probleem? Kristalartritis ofwel jicht: een onderschat probleem? Jicht is de meest voorkomende vorm van artritis bij volwassenen. Het komt meer bij mannen voor dan vrouwen en het voorkomen stijgt met de leeftijd.

Nadere informatie

Nierinsufficiëntie: Van alles de helft?

Nierinsufficiëntie: Van alles de helft? Nierinsufficiëntie: Van alles de helft? dr. Bert Vandewiele nefroloog AZ Sint-Lucas non solum, sed etiam niet alleen, maar ook netwerk AZ Sint-Lucas Brugge - AZ Zeno Van alles de helft? 2 Ook van de presentatie?

Nadere informatie

Behandeling met rituximab (MabThera ) bij reumatoïde artritis

Behandeling met rituximab (MabThera ) bij reumatoïde artritis REUMATOLOGIE Behandeling met rituximab (MabThera ) bij reumatoïde artritis BEHANDELING Behandeling met rituximab (MabThera ) bij reumatoïde artritis Uw arts heeft u voorgesteld om uw reumatoïde artritis

Nadere informatie

Bijlage III. Amendementen in relevante rubrieken van de Samenvatting van de Productkenmerken

Bijlage III. Amendementen in relevante rubrieken van de Samenvatting van de Productkenmerken Bijlage III Amendementen in relevante rubrieken van de Samenvatting van de Productkenmerken Opmerking: Deze amendementen in de relevante rubrieken van de Samenvatting van de Productkenmerken zijn het resultaat

Nadere informatie

CNE vasculaire zorg, 18 maart 2014 Dieetadviezen bij chronische nierschade

CNE vasculaire zorg, 18 maart 2014 Dieetadviezen bij chronische nierschade CNE vasculaire zorg, 18 maart 2014 Dieetadviezen bij chronische nierschade Sanne Huisman, diëtist Inhoud Dieetadviezen bij nierfunctiestoornissen: Verwijzen Doelstelling behandeling diëtist Dieetkenmerken

Nadere informatie

Reumatologie. Patiënteninformatie. Azathioprine. Bij reumatische aandoening. Slingeland Ziekenhuis

Reumatologie. Patiënteninformatie. Azathioprine. Bij reumatische aandoening. Slingeland Ziekenhuis Reumatologie Azathioprine i Patiënteninformatie Bij reumatische aandoening Slingeland Ziekenhuis Algemeen Uw reumatoloog heeft u azathioprine voorgeschreven voor de behandeling van uw reumatische aandoening.

Nadere informatie

www.printo.it/pediatric-rheumatology/nl/intro Lyme Artritis Versie 2016 1. WAT IS LYME ARTRITIS 1.1 Wat is het? Lyme artritis (artritis=gewrichtsonsteking) is een van de ziekten die veroorzaakt wordt door

Nadere informatie

Patiënteninformatie. Tofacitinibcitraat. Voorgeschreven door de reumatoloog

Patiënteninformatie. Tofacitinibcitraat. Voorgeschreven door de reumatoloog Patiënteninformatie Tofacitinibcitraat Voorgeschreven door de reumatoloog Inhoud Inleiding... 4 Werking van tofacitinibcitraat... 4 Wanneer wordt tofacitinibcitraat voorgeschreven?... 4 Voorbereiding...

Nadere informatie

Prednison/Prednisolon

Prednison/Prednisolon Prednison/Prednisolon Ziekenhuis Gelderse Vallei Het doel van deze folder is u praktische informatie te geven over het nieuwe medicijn dat u gaat gebruiken: prednison. Hoe werkt prednison? Bij patiënten

Nadere informatie

CardioVasculair Risicomanagement bij Reumatische Ziekten. Inger Meek, MD, PhD Reumatoloog Radboudumc Nijmegen

CardioVasculair Risicomanagement bij Reumatische Ziekten. Inger Meek, MD, PhD Reumatoloog Radboudumc Nijmegen CardioVasculair Risicomanagement bij Reumatische Ziekten Inger Meek, MD, PhD Reumatoloog Radboudumc Nijmegen Disclosure belangen spreker Als voorzitter Stichting Reumarun sponsoring ontvangen van Abbvie,

Nadere informatie

Nierinsufficiëntie bij DM en CVRM

Nierinsufficiëntie bij DM en CVRM Nierinsufficiëntie bij DM en CVRM Dr. Tom Geers, internist - nefroloog en opleider St. Antonius ziekenhuis Nieuwegein Nierfunctie beloop met de leeftijd 1 Hoge sterfte bij dialyse patiënten Prevalentie

Nadere informatie

Lithium bij ouderen, wat als de nierfunctie verslechtert?

Lithium bij ouderen, wat als de nierfunctie verslechtert? Lithium bij ouderen, wat als de nierfunctie verslechtert? KenBis Maart 2017 Anna Krikke, psychiater Inleiding Inleiding Lithium, indicaties, bijwerkingen Richtlijn Renale bijwerkingen chronisch lithium

Nadere informatie

PREDNISON BIJ REUMATISCHE AANDOENINGEN

PREDNISON BIJ REUMATISCHE AANDOENINGEN PREDNISON BIJ REUMATISCHE AANDOENINGEN 1137 Inleiding Uw reumatoloog heeft u Prednison voorgeschreven voor de behandeling van uw reumatische aandoening. Om dit medicijn goed te kunnen gebruiken, is het

Nadere informatie

Disclosure belangen spreker

Disclosure belangen spreker Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder

Nadere informatie

Mevalonaat Kinase Deficientië (MKD) (of Hyper IgD syndroom)

Mevalonaat Kinase Deficientië (MKD) (of Hyper IgD syndroom) www.printo.it/pediatric-rheumatology/nl/intro Mevalonaat Kinase Deficientië (MKD) (of Hyper IgD syndroom) Versie 2016 1. WAT IS MKD 1.1 Wat is het? Mevanolaat kinase deficiëntie (MKD) is een genetische

Nadere informatie

Carolien van der Linden Wim van der Minne Sjoukje Troost

Carolien van der Linden Wim van der Minne Sjoukje Troost Carolien van der Linden Wim van der Minne Sjoukje Troost Opening Casus Theorie: Fouten bij medicatie overdracht Bespreking in groepen Wat draag je over aan collega? Automatisering en overdracht gegevens

Nadere informatie

Prednison Voorgeschreven door de reumatoloog

Prednison Voorgeschreven door de reumatoloog Prednison Voorgeschreven door de reumatoloog Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding De reumatoloog heeft met u besproken dat u prednison gaat gebruiken. In deze folder

Nadere informatie

Inhoud. Voorwoord 13 ALGEMENE ASPECTEN DEEL II SECUNDAIRE HYPERTENSIE

Inhoud. Voorwoord 13 ALGEMENE ASPECTEN DEEL II SECUNDAIRE HYPERTENSIE Inhoud Voorwoord 13 DEEL I ALGEMENE ASPECTEN Hoofdstuk 1 Ambachtelijke en geautomatiseerde methoden van bloeddrukmeting 17 Inleiding 17 1 Conventionele sfygmomanometrie 18 2 Ambulante niet-invasieve automatische

Nadere informatie

URINEZUUR. 17 maart 2017 Dienst Nefrologie - AZ Nikolaas

URINEZUUR. 17 maart 2017 Dienst Nefrologie - AZ Nikolaas URINEZUUR IS ER EEN KRISTALZUIVER BELEID? 17 maart 2017 Dienst Nefrologie - AZ Nikolaas Actie bij urinezuur 8 mg/dl nazicht cardiovasculaire en metabole status start urinezuur verlagende maatregelen informeer

Nadere informatie

Informatie over het geneesmiddel Prednison/Prednisolon (Corticosteroïden)

Informatie over het geneesmiddel Prednison/Prednisolon (Corticosteroïden) Patiënteninformatie Informatie over het geneesmiddel Prednison/Prednisolon (Corticosteroïden) rkz.nl Uw reumatoloog heeft u Prednison voorgeschreven voor de behandeling van uw reumatische aandoening. Om

Nadere informatie

Chronische nierschade (CNS)

Chronische nierschade (CNS) Chronische nierschade (CNS) Wilbert Jellema Internist-nefroloog, St Antonius Ziekenhuis Chronische nierschade (CNS) Outline: 1. Waarom zoveel aandacht voor CNS? 2. Hoe screenen? 3. Hoe verdere achteruitgang

Nadere informatie

Fries Wisselprotocol CVRM

Fries Wisselprotocol CVRM Fries Wisselprotocol CVRM Basis Educatie Leefstijloptimalisatie: o matig alcoholgebruik o bewuste voeding waaronder zoutbeperking (tot 5 gram/dag) o stoppen roken o voldoende lichamelijke activiteiten

Nadere informatie

Datum Spreker Linda Schreur. (Poly)farmacie bij ouderen

Datum Spreker Linda Schreur. (Poly)farmacie bij ouderen Datum 28-02-2017 Spreker Linda Schreur (Poly)farmacie bij ouderen Een geriatrische patiënt Pt 82 jaar Voorgeschiedenis oa hartinfarct, boezemfibrilleren Woont zelfstandig alleen Langzaam geheugenproblemen

Nadere informatie

NRLP-12 Gerelateerde Terugkerende Koorts

NRLP-12 Gerelateerde Terugkerende Koorts www.printo.it/pediatric-rheumatology/be_fm/intro NRLP-12 Gerelateerde Terugkerende Koorts Versie 2016 1. WAT IS NRLP-12 GERELATEERDE TERUGKERENDE KOORTS 1.1 Wat is het? NRLP-12 gerelateerde terugkerende

Nadere informatie

Bijsluiter gebruik CVRM (verhoogd risico)- indicatoren in de huisartsenpraktijk

Bijsluiter gebruik CVRM (verhoogd risico)- indicatoren in de huisartsenpraktijk Bijsluiter gebruik CVRM (verhoogd risico)- indicatoren in de huisartsenpraktijk Fenna Schouten f.schouten@nhg.org 09-02-2017 Versie 2 Inhoud Overzicht indicatoren... 2 Populatiegegevens... 2 Bloeddruk...

Nadere informatie

PATIËNTEN INFORMATIE. Allopurinol

PATIËNTEN INFORMATIE. Allopurinol PATIËNTEN INFORMATIE Allopurinol Hoe werkt allopurinol? Allopurinol is een medicijn dat u krijgt voorgeschreven van uw arts als u jicht heeft. Jicht is een reumatische aandoening die ontstaat doordat er

Nadere informatie

Tegelijkertijd meerdere aandoeningen bij Reuma Comorbiditeit

Tegelijkertijd meerdere aandoeningen bij Reuma Comorbiditeit Tegelijkertijd meerdere aandoeningen bij Reuma Comorbiditeit Dr. Mike Nurmohamed, reumatoloog *,** *Jan van Breemen Research Instituut Reade & **VU medisch centrum, Amsterdam Comorbiditeit Bijkomende ziekte

Nadere informatie