Handboek Opvoedingsondersteuning aan specifieke groepen ouders

Transcriptie

1 Handboek Opvoedingsondersteuning aan specifieke groepen ouders Met praktische informatie over succesvolle activiteiten met en voor nog niet bereikte Marokkaanse ouders, alleenstaande moeders en ouders met een reformatorische signatuur.

2 Colofon Redactie: Eindredactie: Rita van den Berg Trees van der Gun Monique Kierczak Rita van den Berg Uitgave: Maart 2006 JSO expertisecentrum voor jeugd, samenleving en opvoeding Nieuwe Gouwe Westzijde 2a 2802 AN GOUDA T: F: E: W: De activiteiten en de werving kwamen tot stand met medewerking van de volgende samenwerkingspartner(s): Nog niet bereikte Marokkaanse ouders Boskoop: consultatiebureau Vierstroom, Ouder- en Kindzorg Gouda: basisschool Nieuw Brugvliet en Brede School Coördinator KAN (Kadebuurt met Kort Haarlem, Achterwillens en Noord) Gereformeerde ouders Hardinxveld-Giessendam, Nieuw-Lekkerland en deskundigheidsbevordering over gereformeerden: Schoolmaatschappelijk werk RIVAS Alleenstaande ouders Dordrecht: Da Vinci College Rijswijk: Algemeen Maatschappelijk Werk Florence en Bernadette Kerk Copyright 2006 JSO expertisecentrum voor jeugd, samenleving en opvoeding Alles uit dit Handboek mag worden overgenomen mits met duidelijke bronvermelding. De activiteiten en deze uitgave zijn mede mogelijk gemaakt door financiële steun van de Provincie Zuid-Holland.

3 Inhoudsopgave 1. Algemeen Inleiding Opvoedingsondersteuning aan specifieke groepen ouders Stappenplan voor opvoedingsondersteunende activiteiten Planmatig werken aan werving - algemene richtlijnen Factoren die motiveren tot aanmelding Gefaseerde aanpak van PR en werving Specifieke aandachtspunten in de voorbereidingsfase Uitvoeren van de werving Evalueren en bepalen van het vervolg Draaiboek Activiteitgebonden kinderopvang Literatuurlijst Het 10-stappenplan voor werving van deelnemers Alleenstaande ouders Dordrecht Project deskundigheidsbevordering welzijnssector te Dordrecht Deelnemersmap Training signaleren in de praktijk Werving Sociale kaart van Dordrecht Rijswijk Projectplan moedergroep voor alleenstaande moeders te Rijswijk Werving van alleenstaande moeders voor een moedergroep Draaiboek voor groep van alleenstaande moeders Sociale kaart alleenstaande moeders Marokkaanse ouders Boskoop Projectplan Samenwerking met het consultatiebureau Draaiboek Marokkaanse moederbijeenkomsten Werving van Marokkaanse moeders voor opvoedingsondersteuning Sociale kaart instellingen/activiteiten voor Marokkaanse ouders in en rond Boskoop Gouda Projectplan moedergroep Draaiboek Marokkaanse moederbijeenkomsten Nieuwe Burgvliet Werving van Marokkaanse moeders voor opvoedingsondersteuning op school Adressenlijst instellingen voor Marokkaanse moeders in de wijk Kort Haarlem

4 4. Ouders met reformatorische signatuur Hardinxveld-Giessendam en Nieuw-Lekkerland Projectplan themabijeenkomsten op basisscholen voor ouders met een reformatorische signatuur Draaiboek themabijeenkomsten Grenzen stellen in Hardinxveld-Giessendam Draaiboek themabijeenkomst Zelfbeeld en zelfvertrouwen in Nieuw-Lekkerland Werving Pedagogisch adviseurs Projectplan Workshop voor pedagogisch adviseurs Draaiboek Workshop voor pedagogisch adviseurs Deelnemersmap Workshop voor pedagogisch adviseurs Bijlage - Achtergrondinformatie gereformeerde gezindte Werving van ouders met een reformatorische signatuur

5 1. Algemeen 1.1 Inleiding Eind 2004 zijn vanuit JSO, expertisecentrum voor jeugd, samenleving en opvoeding te Gouda, gesprekken gevoerd met ouders, die nog niet of nauwelijks zijn bereikt met opvoedingsondersteuning: alleenstaande ouders, niet-nederlands sprekende Marokkaanse ouders en streng gereformeerde ouders. Ook is met enkele hoogopgeleide ouders gesproken. Zij blijken hun weg in het land van de opvoedingsondersteuning meestal wel te vinden en worden dus wel bereikt. De bevindingen van de gesprekken en enige achtergrondinformatie over de verschillende groepen ouders zijn te vinden in het onderzoeksrapport: Alle ouders hebben vragen! Onderzoek naar bereik en behoefte aan opvoedingsondersteuning van specifieke groepen ouders, JSO Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de Provincie Zuid-Holland (PZH). JSO heeft op verzoek van de PZH vervolgens opvoedingsondersteunende activiteiten ontwikkeld voor de nog niet of nauwelijks bereikte groepen ouders. We hebben ons daarbij gericht op drie groepen ouders. Voor iedere groep ouders hebben we twee soorten activiteiten ontwikkeld: alleenstaande moeders: een moedergroep (Rijswijk) en een training signalering en doorverwijzing voor vrijwilligers en voor professionals (Dordrecht); niet-nederlands sprekende Marokkaanse ouders: activiteiten op een basisschool (Gouda) en op het consultatiebureau (Boskoop); gereformeerde ouders: activiteiten op basisscholen (Hardinxveld-Giessendam en Nieuw-Lekkerland) en deskundigheidsbevordering van pedagogisch adviseurs in Zuid-Holland met achtergrondinformatie over de gereformeerde gezindte. Niet alleen de opzet van de activiteiten, maar ook de werving is afgestemd op de behoeften van deze ouders en van beroepskrachten die met hen hebben te maken. In deze map vindt u per groep ouders en per activiteit het projectplan, het wervingsplan, het draaiboek en een (met name lokale) sociale kaart. Vooraf kunt u kennis nemen van de algemene richtlijnen voor het opzetten van opvoedingsondersteunende activiteiten voor specifieke groepen ouders. Hier krijgt u ook tips om te komen tot op-maat-gesneden wervingsplannen. We stellen de ontwikkelde projectplannen, wervingsmethoden, draaiboeken en handleidingen beschikbaar aan andere Zuid-Hollandse gemeenten en instellingen. Graag zijn we als JSO bereid ook in andere gemeenten en samen met andere uitvoerende organisaties de beschreven activiteiten (mee) op te zetten en (mee) uit te voeren. Onze ervaring en kennis willen we het liefst breed inzetten. Hopelijk dragen we met de verspreiding van dit handboek bij aan de inspiratie en de motivatie om aan de slag te gaan met opvoedingsondersteuning aan ouders die niet een-tweedrie de weg naar ondersteuning weten te vinden. JSO, maart 2006 JSO expertisecentrum voor jeugd, samenleving en opvoeding 1

6 1.2 Opvoedingsondersteuning aan specifieke groepen ouders In het onderzoeksrapport Alle ouders hebben vragen! Onderzoek naar bereik en behoefte aan opvoedingsondersteuning van specifieke groepen ouders, JSO 2005, is aangegeven dat de vraag hoe bereiken we de moeilijke groepen? in ons land al heel lang bij uiteenlopende instanties speelt 1. Een heldere definitie van het begrip moeilijk bereikbare doelgroepen is reeds in 1988 geschreven: Moeilijk bereikbare groepen zijn groepen waarvoor men een boodschap meent te hebben, maar waarbij de communicatie met de doelgroep niet of uiterst moeizaam tot stand komt, omdat men: de doelgroep niet kan vinden; men weet niet waar de vindplaatsen zijn; niet in staat is mensen uit de doelgroep voor de voorlichtingsboodschap of een project te interesseren; de verkeerde communicatiemiddelen gebruikt. 2 Het is een typering van buitenstaanders. De groep zelf weet doorgaans niet dat ze als moeilijk bereikbaar wordt gezien. In een inventariserende studie van het NIZW 3 stelt men dat het gaat om jeugdigen, ouders of gezinnen die op meerdere levensterreinen problemen ondervinden, maar die nauwelijks of geen gebruik maken van bestaande hulp en ondersteuning. Deze groepen houden de hulp vaak buiten de deur en als het wèl lukt om met ze in contact te komen, dan houden deze mensen zich vaak niet aan de spelregels. Medewerkers werken soms liever niet met deze groepen, omdat zij hen als moeilijk ervaren, omdat de gangbare aanpak niet werkt of omdat er geen enkel veranderingsperspectief lijkt te zijn. Waar aanvankelijk de oorzaken werden toegeschreven aan de doelgroepen ( blaming the victim ), werd later geconstateerd dat de methodieken in het werken met deze doelgroepen tekortschieten en dat de voorzieningen onvoldoende ondersteuning bieden aan deze groepen (blaming the system) 4. Als belangrijkste groepen noemt men dan jongeren uit sociaal zwakkere milieus, allochtone jongeren en jongeren die kampen met ernstige en meervoudige problematiek. Nog niet bereikte doelgroepen Het concept moeilijk bereikbare doelgroepen is problematisch, zo is in de NIZWpublicatie te lezen. De typering wekt de schijn dat deze groepen voor iedereen moeilijk bereikbaar zijn. Ze zijn wel (of nog wel) bereikbaar voor familieleden, buren, collega s, het buurthuis, de kerk, de moskee of de culturele vereniging. Met hetzelfde recht kunnen instellingen getypeerd worden als moeilijk toegankelijk. In de studie spreekt men liever over nog niet bereikte doelgroepen. Voor de hulp en ondersteuning is het van belang, zo stellen de auteurs, om contact te leggen en in contact te blijven. Enkel extra toeleiding is vaak niet voldoende, omdat ouders en jongeren, maar ook professionals, afhaken wanneer de contacten frustrerend verlopen. In de NIZW-studie 5 worden nog niet bereikte doelgroepen als volgt omschreven: Doorgaans gaat het bij nog niet bereikte doelgroepen om jeugdigen, ouders en gezinnen die een achterstandspositie hebben en die tot de maatschappelijke 1 Alle ouders hebben vragen! Onderzoek naar bereik en behoefte aan opvoedingsondersteuning van specifieke groepen ouders, JSO Brake, van de, Wilhelmina Rouwhorstlezing, Dögan, G, Anke van Dijke en Linda Terpstra, Wie zijn er moeilijk bereikbaar? Aanknopingspunten voor ondersteuning en begeleiding van moeilijk bereikbare gezinnen en jongeren, Bakker e.a. O + O = O2. Naar een samenhangend beleid en aanbod van opvoedingsondersteuning en ontwikkelingsstimulering voor kinderen en ouders in risicosituaties zie pagina 10 en 11, Dögan, G, Anke van Dijke en Linda Terpstra, Wie zijn er moeilijk bereikbaar? Aanknopingspunten voor ondersteuning en begeleiding van moeilijk bereikbare gezinnen en jongeren, 2000 JSO expertisecentrum voor jeugd, samenleving en opvoeding 2

7 onderlaag in de Nederlandse samenleving behoren. Ze hebben te maken met risicofactoren als armoede, werkloosheid, discriminatie, sociaal isolement en/of een onveilig opvoedingsklimaat. Voor sommige doelgroepen spelen taalproblemen hierbij een cruciale rol. Vaak is er dus sprake van problemen op meerdere levensterreinen, bijvoorbeeld ten aanzien van de opvoeding van de kinderen, het voeren van een huishouding en het omgaan met instanties of instellingen. Als dan ook de cultuur, gedragsregels, normen, waarden en opvattingen van deze groepen niet overeenstemmen met die van de huidige dominante blanke middenklasse en haar instellingen, dan wordt de aansluiting bij de maatschappelijke organisaties nog eens dubbel bemoeilijkt. Meervoudige problematiek lijkt een kenmerk te zijn van nog niet bereikte doelgroepen. Dit wil allerminst zeggen dat het enkel om zware multiproblemgezinnen zou gaan. Integendeel: het leven in armoede, een lage sociaaleconomische status en/of een andere cultuur leiden op zich al snel tot meervoudige problematiek. De omschrijving van het NIZW is sterk van toepassing op de moeilijk bereikbare groepen ouders voor opvoedingsondersteuning, waarvoor JSO in 2005 specifieke activiteiten en wervingsmethoden heeft ontwikkeld. Die is treffend voor niet- Nederlands sprekende Marokkaanse ouders en alleenstaande ouders. Voor gereformeerde ouders geldt met name dat zij zichzelf als anders-dan-anderen ervaren en dat zij hun normen, waarden en opvattingen als afwijkend van het gangbare beleven. We vinden het van belang op te merken dat armoede, lage status en een andere cultuur kenmerken zijn van nog niet bereikte groepen ouders. Ze zijn echter geen determinanten voor opvoedingsproblemen. Er zijn ook ouders uit de genoemde groepen die hun kinderen zonder problemen en zonder professionele hulp en begeleiding bij opvoedingsvraagstukken weten groot te brengen. Gebruikmaking van medeopvoeders en professionals op vindplaatsen Uit de literatuur 6 is bekend dat in het werken met moeilijk bereikbare gezinnen sprake moet zijn van een vertrouwensband tussen de voorlichter en de ontvanger. Het investeren in het opbouwen van een vertrouwensrelatie is tijdrovend, maar werkt over het algemeen goed. Een andere mogelijkheid is om bij activiteiten gebruik te maken van mensen in wie de doelgroep vertrouwen heeft. Dit kunnen medeopvoeders zijn uit de hiervoor genoemde tweede schakel (zijnde beroepskrachten zoals een arts, een leidster van een speelzaal of kinderdagverblijf of een leerkracht) of (para)professionals (zijnde mensen uit de doelgroep met eenzelfde culturele achtergrond). Zij kunnen ook worden ingezet bij het leggen van contacten en de werving voor activiteiten op het gebied van opvoedingsondersteuning (en daarnaast mogelijk in de uitvoering van de activiteiten). Wanneer medeopvoeders of (para)professionals meewerken aan de werving vanuit een instelling in de tweede schakel (bijvoorbeeld vanuit een consultatiebureau, school, speelzaal of kindercentrum, kerk), spreken we van vindplaatsgericht werven. Dit gebeurt vanuit plaatsen waar ouders al komen. Vanuit de ervaringspraktijk van JSO weten we dat een voorwaarde voor succesvol werken met medeopvoeders en (para)professionals is, dat deze mensen actief worden betrokken bij de oriëntatie en planvorming en niet alleen bij de uitvoering. De extra tijdsinvestering levert op dat betrokkenen zich medeverantwoordelijk voelen. Vanuit die betrokkenheid laten ze zich goed informeren en werken ze consciëntieus aan de uitvoering. 6 o.a. Slavenburg, Annemarieke, Moeilijk bereikbare groepen. Een onderzoek in opdracht van de Stichting Spel- en Opvoedingsvoorlichting, 1992 JSO expertisecentrum voor jeugd, samenleving en opvoeding 3

8 Specifieke groepen ouders JSO heeft op verzoek van de Provincie Zuid-Holland opvoedingsondersteunende activiteiten opgezet voor nog niet bereikte groepen ouders. We hebben ons als JSO gericht op drie groepen ouders, die in eerder onderzoek (zie voetnoot 1) genoemd worden en waarvan de kinderen een meer dan gemiddeld risico lopen op problemen in de opvoeding of ontwikkeling. Voor iedere groep ouders hebben we twee soorten activiteiten ontwikkeld. Niet-Nederlands sprekende Marokkaanse ouders: activiteiten op een basisschool (Gouda) en op het consultatiebureau (Boskoop). Alleenstaande moeders: een moedergroep (Rijswijk) en een training signalering en doorverwijzing voor vrijwilligers en voor professionals (Dordrecht); Gereformeerde ouders: activiteiten op basisscholen (Hardinxveld-Giessendam en Nieuw-Lekkerland) en deskundigheidsbevordering van pedagogische adviseurs over de achtergrond van deze gezindte. Wij spreken van specifieke doelgroepen. We hebben aandachtig bekeken hoe we hen zouden kunnen bereiken. Onze leidraad bestond uit de volgende vragen: Op welke vindplaatsen zijn de ouders te informeren? Via welke voorlichtingsboodschap zijn ze te interesseren? Welke communicatiemiddelen en kanalen bieden de grootste kans op het overbrengen van de boodschap en het interesseren in ons activiteitenaanbod? Aan welke spelregels moeten we voldoen om hen te benaderen en te interesseren? Welke randvoorwaarden zijn noodzakelijk om de ouders te laten komen? Hoe toegankelijk is de organisator voor de doelgroepen? We zijn steeds op zoek gegaan naar de grootste gemene delers voor iedere specifieke groep ouders. In deze map geven we beschrijvingen van de projectplannen, de activiteiten en de werving, zoals in 2005 uitgevoerd. Ook geven we adressen van organisaties, die voor deze groepen ouders werken. Deze vindt u steeds in een aparte paragraaf. JSO expertisecentrum voor jeugd, samenleving en opvoeding 4

9 1.3 Stappenplan voor opvoedingsondersteunende activiteiten Stap 1 Behoeftenonderzoek ORIËNTATIE Afbakening van de doelgroepen. Verkenning van de vragen en behoeften van de doelgroepen, zo mogelijk met gebruikmaking van evaluaties van afgeronde, vergelijkbare activiteiten. Formuleren van uitgangspunten voor activiteitenplanning (op inhoud en op randvoorwaarden voor de organisatie). Stap 2 Na het onderzoek: naar een passende oplossing DEFINIËREN EN PLANNEN Aanleiding en probleemstelling Doel, doelgroep Activiteitenomschrijving Samenwerking met externe organisaties (wie doet wat wanneer) Bepalen van noodzaak van activiteitgebonden kinderopvang Wervingsmethode omschrijven Voorlichtingsboodschap Tijdpad Kostenbegroting, versleuteling over deelnemende partijen Besluitvorming over wel of geen pilotproject Stap 3 Opstellen van de inhoud van de bijeenkomsten INHOUD UITWERKEN Inhoud van het programma Systematisch afsluitpunt en evaluatie Materiaalkeuze en ontwikkeling van methode Voorbereiden van activiteitgebonden kinderopvang, indien nodig Stap 4 Werven van ouders en leerkrachten/vrijwilligers WERVEN* Afronden van en voortborduren op voorbereidingsfase (stap 2) Contactlegging JSO met organisaties, sleutelfiguren Sleutelfiguren en externe organisaties werven ouders Ondersteunend materiaal samenstellen Afspraken maken Voorgesprekken Regelen van bijzondere voorzieningen, zoals tolk/begeleidsters kinderopvang e.d. Stap 5 Uitvoeren Stappenplan: wie doet wat, wanneer Praktische tips voor de uitvoering Werken met specifieke groepen ouders praktische tips UITVOERING * Zie ook 1.7: Het 10-stappenplan voor werving van deelnemers JSO expertisecentrum voor jeugd, samenleving en opvoeding 5

10 Stap 6 Evalueren en terugkoppelen resultaten Terugkoppelen naar de eigen organisatie Terugkoppelen naar de betrokken organisatie(s) Stap 7 Bepalen vervolg Toekomstige activiteiten Afspraken Planning EVALUATIE VERVOLG JSO expertisecentrum voor jeugd, samenleving en opvoeding 6

11 1.4 Planmatig werken aan werving - algemene richtlijnen Inleiding Een programma met opvoedingsondersteunende activiteiten voor ouders en/of beroepskrachten bestaat uit diverse stappen. Uitgangspunt van JSO is daarbij altijd dat we willen aansluiten bij de behoeften en wensen van de ouders. Hier richten we het vizier op stap 4, de werving van de mensen voor wie de activiteiten zijn bedoeld, zijn de zogenaamde doelgroep(en). De werkzaamheden in deze fase vinden plaats, nadat (in de voorafgaande stappen) de doelgroepen en hun wensen en behoeften zijn vastgesteld en nadat de inhoudelijke programmering is verzorgd. Tijdens de planningsfase moet al zijn bepaald wanneer begonnen wordt met publiciteit en werving en via welke methode en kanalen daaraan vorm zal worden gegeven. In 1.7 is een 10-stappenplan voor de werving te vinden. Net als iedere stap vraagt werving om een goede organisatie, uitvoering en voortgangscontrole, met een minimum aan kosten en problemen en een maximale opbrengst. Het doel is immers mensen te motiveren tot het bijwonen van de activiteiten, bij hen het proces van bewust opvoeden te bevorderen en hen de opgedane kennis en inzichten in de opvoeding te laten toepassen. Zonder deelnemers die zich aanmelden kan nooit sprake zijn van een succesvolle activiteit. Juist wanneer het gaat om activiteiten voor ouders die nog niet bereikt zijn, vraagt deze stap de nodige aandacht en tijd. Het aanboren van een nieuwe markt van nog niet bereikte ouders vraagt om een uitgebreide doelgroepenanalyse en bepaling van de wervingsstrategie. Ook is het aan te raden het bestaande aanbod aan de hand van de specifieke behoeften bij te stellen of een nieuw aanbod te ontwikkelen. JSO expertisecentrum voor jeugd, samenleving en opvoeding 7

12 1.4.1 Factoren die motiveren tot aanmelding De vraag die aan de werving vooraf gaat, is hoe je mensen in beweging krijgt om de activiteiten bij te wonen. De volgende beïnvloedende factoren kunnen mee- of tegenwerken. De voorlichtingsboodschap: hoe luidt die? Begrijpen de mensen waarover het gaat? Hoe interpreteert de doelgroep de boodschap? Welk effect heeft het overbrengen van de boodschap op de ontvanger? Zijn er sleutelfiguren beschikbaar die een juist en positief beeld kunnen geven? Bekendheid met een organiserende partij: kent men de mensen die het programma uitvoeren? Welk beeld leeft hierover bij de doelgroepen? Hoe kun je bij de introductie van de organisatie bij nieuwe doelgroepen vertrouwen wekken? Inspelen op persoonlijke behoeften: vinden de doelgroepen het programma aansprekend? Is het programma open (zoals bij themabijeenkomsten) of verplichtend (zoals bij een cursus)? De inhoud van het programma moet de doelgroep aanspreken; is de doelgroep breed of specifiek? Kent men elkaar of juist niet? Bereikbaarheid: zijn mensen in staat om naar de plaats te komen? Is de plaats waar de activiteit plaatsvindt goed bereikbaar? Is de plaats bekend/vertrouwd? Weet men de weg te vinden? Moeten we naar de mensen toe? In hun vertrouwde omgeving (thuis of bijvoorbeeld in het buurtcentrum) een activiteit houden? Toegankelijkheid: heeft de plaats een goed imago bij de doelgroep? Voelt men zich er veilig of thuis? Kosten: zijn deze realistisch in de ogen van de doelgroepen? Tijdstip van uitvoering: hebben mensen tijd om te komen op het geplande tijdstip? s Avonds of overdag of in het weekend? Welke periode van het jaar? Is er een wachtlijst/wachtperiode tussen aanmelding en datum van bijeenkomst? Zo ja, dan ken de motivatie tussentijds minder worden. Zijn er aanvullende voorzieningen nodig en geregeld, zoals kinderopvang? Tolk? Onkostenvergoeding? PR-materiaal: is de PR aansprekend? Wekt het de juiste verwachtingen? Begrijpt de doelgroep waarover het gaat? Is de materie voor hen herkenbaar? Hoe ga je schriftelijk materiaal verspreiden? Anoniem, via de krant en/of via contactpersonen? Tevreden klanten leveren de beste PR, zo is algemeen bekend. Zij geven mond-totmondreclame. Het is vanuit dat perspectief van belang te zorgen dat de doelgroepen tevreden zijn. Is de begeleiding in staat op de behoeften van ouders in te spelen? Evalueert de begeleiding tussentijds en luistert ze actief of er nieuwe vragen liggen? Is de leiding in staat groepsdynamische processen goed te begeleiden? Worden bevindingen teruggekoppeld naar de verantwoordelijke partij? JSO expertisecentrum voor jeugd, samenleving en opvoeding 8

13 1.4.2 Gefaseerde aanpak van PR en werving Een methodische aanpak van de werving betekent goed onderbouwd en goed voorbereid aan de slag gaan, de mensen die de informatie verspreiden goed informeren en goed volgen of de werkzaamheden volgens plan verlopen. De fases zijn als volgt te onderscheiden. Voorbereidingsfase (oriëntatie, definiëring en planning) doelgroepenanalyse bepalen van de wervingsstrategie en vastleggen in globaal wervingsplan: - bepalen van sleutelfiguren en externe organisaties om te betrekken bij de werving - contactlegging JSO met organisaties/sleutelfiguren en afspraken maken - taakverdeling en tijdpad opstellen - bepalen of er bijzondere voorzieningen nodig zijn. Uitvoerende fase (uitwerken en uitvoeren) Afronden van en voortbordurend op voorbereidingsfase. Ondersteunend materiaal samenstellen. Voorgesprekken houden met samenwerkende partijen en sleutelfiguren. Regelen van bijzondere voorzieningen, zoals tolk/kinderopvang e.d. Uitwerken van evaluatiemiddelen voor deelnemers en beroepskrachten; hierbij is het van belang die middelen in te zetten, die hen stimuleren tot het geven van feedback. Aandacht voor mond-tot-mondreclame voor werving vervolgactiviteiten. Evaluatie en planning vervolg Bepalen van wie, wat, wanneer aan wie terugkoppelt. Evaluatieve vragen stellen, zoals: zijn de sleutelfiguren en eventuele samenwerkingspartners betrouwbaar gebleken? Komen ze hun afspraken na? Hebben de doelgroepen de juiste informatie ontvangen? Vonden ze het materiaal en de contactpersonen aansprekend genoeg? Hoe praten ze over de organisator en de plek waar de bijeenkomsten plaatsvinden? Verbeterpunten in de werving? Wat kunnen de deelnemers doen om mensen te werven voor vervolgactiviteiten? Voor welke vervolgactiviteiten zijn zij te werven? Het is raadzaam per fase te toetsen of het plan voldoende doordacht is en of het aansluit bij de doelgroep. Hiervoor kunnen zowel PR-deskundigen worden benaderd als vertegenwoordigers van de doelgroep (bijvoorbeeld ouders die eerder aan activiteiten hebben deelgenomen of (para)professionals). JSO expertisecentrum voor jeugd, samenleving en opvoeding 9

14 1.4.3 Specifieke aandachtspunten in de voorbereidingsfase Cruciale onderdelen van de werving zijn de doelgroepenanalyse en de bepaling van de wervingsstrategie. Doelgroepenanalyse Ouders hebben een cultureel bepaalde beleving van het opvoeden van kinderen. De verschillen onderling zijn groot, niet alleen tussen autochtonen en allochtonen, maar ook onder autochtonen en onder allochtonen. Iedere doelgroep heeft eigen kenmerken. Soms hebben ouders een achtergrond (zoals migrant, vluchteling, kerkelijke gezindheid), die in de wervingsaanpak verwerkt moet worden. Voor de werving is het van belang duidelijk te krijgen welke groep je precies wilt bereiken: vaders, moeders, hoogopgeleiden, laagopgeleiden, geïsoleerde groep, ouders met jonge kinderen, pubers, sociaal-economische klasse, beheersen ze de Nederlandse taal, wat is de algemeen gehanteerde taal? Hoe duidelijker de groep is geïdentificeerd, hoe duidelijker de relevante factoren voor de werving zijn te onderscheiden. Om te bepalen welke methoden en kanalen zinvol ingezet kunnen worden voor de werving, is het nodig de doelgroepen en hun omstandigheden in beeld te hebben. Het vraagt om gedegen onderzoek. Want wie de doelgroepen kent, kan ze beter interesseren en motiveren. Inzicht in specifieke behoeften en gedragingen maakt het mogelijk gericht op de doelgroepen in te spelen. De informatie kan gehaald worden uit algemeen beschrijvend onderzoek of specifiek marktonderzoek. Hulpvragen zijn: Oudergedrag Hoe kijkt de doelgroep aan tegen opvoeding? Hoe kijkt de doelgroep aan tegen ondersteuning en hulpverlening? Vertoont de doelgroep specifiek psychologische karakteristieken, waarmee je rekening moet houden in de benadering? In het bepalen van de aanpak van de werving? Welk gedrag is dat en hoe ga je ermee om? Een voorbeeld is de geslotenheid binnen de eigen gemeenschap, waardoor je moet investeren in vertrouwen en veiligheid. Ouders die niet gemakkelijk hulp buiten de deur zoeken, kunnen misschien wel met schriftelijk materiaal (al dan niet via internet) geholpen worden of via digitale contacten (met lotgenoten of hulpverleners). Is er met de doelgroep gepraat over hun vragen/wensen en behoeften? Hebben mensen uit de doelgroepen specifieke vragen/problemen met hun kinderen? Is er met kinderen zelf gepraat, wat brengen zij als behoeften/vragen naar voren? Wat weten we daarover uit de literatuur of ervaringen van collega s? Wat is bekend uit de literatuur en bij ervaringsdeskundige collega s over de (achterliggende) behoefte van de mensen op het gebied van opvoedingsondersteuning? Communicatiegedrag Hoe gedraagt de doelgroep zich als het gaat om het ontvangen van informatie en het zich oriënteren op de samenleving en ondersteunende voorzieningen? Welke rol speelt de media? Welke taal spreekt de doelgroep? Komt analfabetisme voor? Gaat men veel met elkaar om? Hoe zijn de onderlinge verhoudingen? Is er sprake van positieve, stimulerende sociale controle of negatieve controle binnen of tussen de doelgroepen? Welke personen zijn belangrijk binnen de doelgroep (vaders, imam, leerkrachten, arts, voorzitter zelforganisatie etc)? Zijn er contacten met sleutelfiguren die als intermediair zouden kunnen optreden? JSO expertisecentrum voor jeugd, samenleving en opvoeding 10

15 Zijn er al contacten met mensen uit de doelgroep die kunnen bijdragen aan het wervingsplan? Bijvoorbeeld ouders die aan eerdere activiteiten hebben deelgenomen? Of (para)professionals die inzicht hebben op jeugdbeleid en opvoedingsvraagstukken? Geografische en demografische kenmerken Maak een plaatje van de wijk(en) waar de doelgroep(en) wonen. Welke voorzieningen zijn er voor ouders/pubers in de wijk (moskee, buurthuis, eigen clubhuis, scholen, basiseducatie)? Hoe ziet de bevolkingsopbouw eruit en welke etnische groeperingen wonen er? Hoe zijn de verschillende leeftijdsgroepen van kinderen verdeeld? Algemene kenmerken Hoe is de participatie in de Nederlandse samenleving? Waarin participeert men wel en waarin niet? Wat wil dit zeggen voor de werving? Op welke plaatsen of in welke instellingen komen de mensen? Is aansluiting bij bestaande voorzieningen mogelijk, zoals bijeenkomsten op school of cursussen voor ouders zoals taalles, naailes, formulierencursus of voorlichting? Onder welke voorwaarden? Welke plaatsen of instellingen hebben een goede of slechte naam en waarom? Is er sprake van specifieke problematiek waarmee in de uitvoering van de cursus rekening gehouden moet worden? Denk bijvoorbeeld aan sociaal-economische positie, relatieproblemen tussen de ouders en andere normen over opvoeding. Bepalen van de wervingsstrategie en planning Nadat de doelgroepenanalyse is gedaan, kunnen de belangrijkste uitgangspunten worden geformuleerd ten aanzien van het activiteitenaanbod en de werving. Op grond daarvan kan een globaal wervingsplan worden opgesteld: doelgericht en doelgroepgericht. In het wervingsplan wordt aangegeven wie doet wat (activiteitenplanning) en wanneer (tijdsplanning), wie (eind)verantwoordelijk is voor de werving, welke personen/instellingen een bijdrage leveren en wat hun taak is, wanneer, inschatting van de inzet van uren en financiële middelen. Anders gezegd: hoe en met welke middelen bereiken we het doel van de werving? Zetten we één of meer kanalen of methodes in? Hoe meer kanalen we gebruiken, hoe complexer de werving verloopt. Niet elke methode is even belangrijk. Soms speelt persoonlijk contact een grote rol, vooral bij het aanboren van nog niet bereikte doelgroepen. Dan weer is de rol ondergeschikt en kan het verstrekken van ondersteunend PR-materiaal door beroepskrachten (zoals wijkverpleegkundigen, leraren, leidsters van speelzalen en opvang) een belangrijke plaats innemen. De werking van een methode kan invloed uitoefenen op de effectiviteit van een andere, zoals een persoonlijke benadering, waarop een actie van beroepskrachten volgt. De onderlinge weging en inzet van methodes moeten worden gevolgd en aangepast als de verander(en)de omstandigheden daarom vragen. Het inzetten van mensen en PR-materiaal kost geld. Er dient gewerkt te worden met een kostenbegroting en een wervingsbudget. Bij de subsidieaanvraag moet dit al begroot worden! Voordat naar de volgende fase wordt overgegaan, moeten alle betrokkenen het over het plan eens zijn en eenzelfde helder beeld hebben van taken en verwachtingen. Als dat niet het geval is, blijft er teveel risico bestaan op vertraging of stagnatie in de uitvoeringsfase. JSO expertisecentrum voor jeugd, samenleving en opvoeding 11

16 Er zijn groepen ouders die niet gewend zijn over opvoeding te praten. Sommigen praten niet gewoon over problemen in de ontwikkeling van hun kinderen of in hun relatie met de kinderen. Zij zullen zich niet open stellen voor opvoedingsondersteuning, zolang ze hun houding niet veranderen. Die houding is te beïnvloeden door voorlichting te geven, te laten vertellen over herkenbare opvoedingskwesties door mensen die ze vertrouwen. Hun houding zal pas veranderen, zodra ze zich ervan bewust worden dat het gewoon is om met je vragen en gedachten naar buiten te komen. De eerste vorm van ondersteuning dient heel open te zijn, gericht op vragen van de doelgroep en niet direct op overdracht van kennis. Het is belangrijk om ouders met zaken te laten komen, te laten oefenen met het praten over de opvoeding en ontwikkeling van hun kinderen en hun zelf te laten bepalen welke stappen ze willen nemen. Veiligheid en vertrouwen in de contactpersoon zijn daarbij uitermate belangrijk. Van de contactpersoon vraagt dat om een persoonlijke inlevende en coachende, niet-veroordelende benadering van de doelgroepen. Belangrijk is dat hij of zij kan luisteren en begrip toont voor de dilemma s van de doelgroepen, zonder die te bekritiseren of te snel te willen oplossen of terzijde te schuiven. Het kan heel nuttig zijn om de contactpersonen op hun beurt weer te ondersteunen, om ervaringen en onvoorziene problemen in het contact te delen en te bespreken welke vervolgstappen mogelijk en wenselijk zijn. Een apart punt van aandacht is het prijsbeleid. In het geval de doelgroepen nog niet bereikt zijn, zullen ouders nauwelijks of geen positieve verwachtingen hebben van het aanbod. Hierdoor zullen ze niet geneigd zijn deel te namen aan een activiteit, waarvoor ze moeten betalen. Gratis deelname zal de drempel verlagen. JSO expertisecentrum voor jeugd, samenleving en opvoeding 12

17 1.4.4 Uitvoeren van de werving Wervingsmethoden en de verschillende doelgroepen Er zijn diverse mogelijkheden om potentiële deelnemers te vinden. Het meest voorkomend is de verspreiding van foldermateriaal via vindplaatsen zoals scholen, kinderdagverblijven, speelzalen en bibliotheken en adverteren in huis-aan-huisbladen. Omdat het resultaat telt, is het van belang goed na te gaan - en steeds te evalueren - welke methode het meeste oplevert. Bij het zoeken naar de juiste wervings-methode gaat het erom de kans zo groot mogelijk te maken dat de interesse wordt gewekt van potentiële deelnemers aan de activiteiten. Hierbij maakt het verschil of ouders al gewend zijn om van gedachten te wisselen over opvoedingskwesties of niet. We zetten voor u een aantal methoden op een rij. Wervingsmethode Aankondiging in krant of in school- kerk- of clubblad, huis-aan-huisblad, krant, tijdschrift Advertentie in de krant Persbericht in de krant Aankondiging op website Folder DVD maken met wervend filmmateriaal en informatie over bijeenkomsten Audiovisueel materiaal via lokale media Inzetten van voorlichting, al dan niet in teamverband Werving via scholen en consultatiebureaus Werving via buurthuizen en andere instellingen waar ouders komen Werving via kerken en moskeeën Werving via Sociale Dienst Aanvullende voorzieningen regelen Opmerking Geschikt voor ouders die de Nederlandse taal kunnen lezen. Maak een lokale, regionale en of landelijke perslijst. Een achtergrondartikel kan de voorlichtingsboodschap vaak goed overbrengen. De aankondiging kan geplaatst worden op websites die de doelgroep bezoekt; niet geschikt voor ouders die niet over een pc beschikken. Geschikt voor brede verspreiding; indien het wordt bijgesloten bij bijvoorbeeld een schoolblad, dan is het aan te raden in het blad zelf een klein artikel of annonce te plaatsen; de vormgeving bepaalt in sterke mate of de tekst gelezen zal worden. Let op kleur, grootte van de letters, veel/weinig tekst, verluchtigende illustraties of foto s. Zowel in groepsverband als individueel (thuis) te gebruiken; modern wervingsmateriaal maakt vaak extra nieuwsgierig. Radio- en tv-commercials zijn duur; achtergrondfilm kan soms gratis worden gemaakt. Geschikt voor ouders die nog niet gewend zijn om over opvoedingskwesties informatie uit te wisselen. Sleutelfiguren uit de eigen kring inzetten. Bijna alle ouders worden via deze kanalen bereikt indien schriftelijk materiaal of dvd wordt uitgedeeld. Via foldermateriaal, eventueel via persoonlijke overhandiging daarvan door de beroepskrachten. Allochtonen, gereformeerden. Geschikt voor mensen met een uitkering (N.B. een slechte financiële positie van de ouders is een risicofactor voor de ontwikkeling van het kind). Zoals kinderopvang en reiskostenvergoeding (m.n. van belang voor alleenstaande ouders, ouders in een slechte sociaaleconomische positie) of tolk (per taal te regelen); geschikt om als lokkertje te gebruiken. JSO expertisecentrum voor jeugd, samenleving en opvoeding 13

18 Enkele opmerkingen We plaatsen hier nog enkele opmerkingen bij de verschillende manieren om in contact te komen met en informatie te verstrekken aan ouders uit de verschillende doelgroepen. Informatie kan zowel mondeling worden gegeven (via een persoonlijke benadering), als schriftelijk. Schriftelijk materiaal (zoals folders en brochures) kan de persoonlijke benadering ondersteunen. Tegenwoordig wordt ook gewerkt met digitaal materiaal, zoals DVD s. Het voordeel daarvan is dat ze zowel op de vindplaatsen als bij mensen thuis als op de plaats waar de activiteit zelf plaatsvindt, kunnen worden gebruikt. Vindplaatsgericht: waar komen de ouders uit de doelgroep? Mogelijke plaatsen om contact te leggen en informatie te verstrekken zijn: wijknetwerk, zelforganisatie, kerk, buurthuis, jongerenwerk, gezondheidszorg (GGD), hulpverlening, school, moskee, Qathuizen, koffiehuizen, picknickplekken in het park, stimuleringsprojecten (zoals Opstap, Spel aan Huis, Home-Start of homeparty s voor ouders van verslaafden en andere doelgroepen). Bestaande contacten kunnen worden benut om ouders te interesseren in deelname aan activiteiten. Via media die gebruikt wordt door de doelgroep en die informatie (al dan niet in de eigen taal) bieden (migrantenradio en -televisie, door hen gelezen kranten en bladen). Direct, via huisbezoeken. Dit is een tijdsintensieve manier van werven. Het vraagt om een introductie door iemand die vertrouwd is bij de doelgroep en de gezinnen al bezoekt, zoals een buurtmoeder van Opstap of een andere vertrouwenspersoon. Het is belangrijk om aan te geven hoe je aan hun naam en adres bent gekomen. Soms is het nodig een tolk mee te nemen. Het doel van deze persoonlijke benadering is vertrouwen te wekken bij mensen die niet of niet persoonlijk via de vindplaatsen zijn te benaderen. In deze aanpak is het nodig om zowel belangstelling te tonen als iets over jezelf te vertellen en aansluiting te zoeken bij hun taal, kleding en omgangsregels. Normatieve uitspraken zijn er niet op hun plaats. Over het inzetten van sleutelfiguren Het is wenselijk bij de werving, vooral bij de persoonlijke benadering, zoveel mogelijk mensen in te zetten die bekend zijn met de culturele identiteit en het communicatiegedrag van ouders uit de doelgroep. Zij spreken de taal van de ouders en kunnen daardoor gemakkelijker het vertrouwen winnen en informatie overdragen die aansluit bij hun beleving. Mensen uit de eigen kring kunnen een sleutelrol vervullen in de communicatie tussen de doelgroep en de opvoedingsondersteuners. Sleutelfiguren zijn te vinden via (zelf)organisaties (naar etniciteit, geloof en probleemgeoriënteerd) of instellingen waar goed opgeleide professionals met eenzelfde culturele achtergrond werken: professionals en paraprofessionals. Ook ouders die eerder aan activiteiten hebben deelgenomen en daarover enthousiast zijn, kunnen gevraagd worden aan de werving mee te werken. Het inschakelen van sleutelfiguren moet zorgvuldig gebeuren. Het is aan te raden hen al in de planfase te betrekken en te vragen om het plan mee vorm te geven en hun eigen rol in de werving te laten uitwerken. Op die manier wordt hun deskundigheid optimaal gebruikt. Ook vergroot het dragen van medeverantwoordelijkheid de kans van slagen van de aanpak. Indien nodig kan een voorbereidende groepsbijeenkomst worden gehouden met de sleutelfiguren. Ze moeten heldere informatie krijgen over de doelen van de JSO expertisecentrum voor jeugd, samenleving en opvoeding 14

19 opvoedingsondersteunende activiteiten en het wervingsplan. Dat plan kan aan de hand van hun inbreng worden bijgesteld, zodat alle uitvoerende wervers het samen dragen. Ook is het van belang om na te gaan of de sleutelfiguren hun rol kunnen waarmaken, bijvoorbeeld binnen of buiten hun baan of vrijwilligerswerk, zodat er geen discrepantie hoeft te ontstaan tussen intenties en realistische mogelijkheden. Planning Houd bij de planning van activiteiten rekening met belangrijke feestdagen of culturele activiteiten, zoals bijvoorbeeld de ramadan en het offerfeest. Organiseer niets in de schoolvakanties of tijdens drukke periodes, zoals vlak voor de kerst- en de zomervakantie. Vermeld duidelijk hoe laat de activiteit begint en eindigt. Plan bijeenkomsten voor moeders zo mogelijk onder schooltijd en bepaal de eindtijd zo dat de kinderen uit school gehaald kunnen worden. Wanneer afspraken niet altijd stipt (kunnen) worden nagekomen, is het handig om een ontvangstperiode te plannen, bijvoorbeeld een half uur voorafgaand aan het uitvoerende programma. Wanneer bijeenkomsten met regelmaat op steeds dezelfde plaats, dag en tijd worden aangeboden, raakt de doelgroep ermee bekend. Dat vergroot de kans dat ouders komen. JSO expertisecentrum voor jeugd, samenleving en opvoeding 15

20 1.4.5 Evalueren en bepalen van het vervolg Zeker bij groepen ouders die nog niet eerder zijn bereikt, is het van belang goed te evalueren hoe de werving en de uitvoering zijn verlopen in hun ogen. Dit hoeft niet alleen achteraf te gebeuren, maar kan ook tussentijds plaatsvinden. Zij kunnen veel informatie leveren die nuttig is voor vervolgactiviteiten en toekomstige wervingsstrategieën. Ook kunnen ze, als ze tevreden zijn, goede mond-tot-mond-reclame maken en helpen contacten te leggen met andere nog niet bereikte ouders. Vervolgens is het de moeite waard om te onderzoeken of ze zelf behoefte hebben aan vervolgactiviteiten. Wat is mogelijk en wenselijk om met de doelgroepen die nu zijn bereikt contact te onderhouden? Hoe kan de ondersteuning duurzaam worden gemaakt? Als er positieve ervaringen zijn opgedaan, is het raadzaam die te benutten voor het vervolg. Literatuurbronnen De kern van de marketing, een beknopt overzicht van de kernelementen van de commerciële economie voor onderwijs en praktijk, 1982, Antwerpen De kracht van het vrijwilligerswerk in Zaanstad, Radar, John Autar en Marieke Megens, juni 2005, rapport in opdracht van de gemeente Zaanstad Handleiding Projecten in Ontwikkeling, concept Monica Aartsma, december 2003, JSO Meer literatuur is te vinden in de literatuurlijst in 1.6. JSO expertisecentrum voor jeugd, samenleving en opvoeding 16