Ondernemr. Het familiebedrijf. vijf kanten bekeken. december 2013 IN DEZE SPECIAL:

Transcriptie

1 Ondernemr. juridische update afgestemd op de dagelijkse ondernemerspraktijk december 2013 LIEBEDRIJVEN SPECIAL FAMILIEBEDRIJVEN SPECIAL FAMILIEBEDRIJVEN SPECI Het familiebedrijf van vijf kanten bekeken IN DEZE SPECIAL: De statutaire kant: het familiebedrijf profiteert van de Flex BV De vermogende kant: estate planning zorgt voor rust in de tent De relationele kant: familiebedrijf en arbeidsrecht De creatieve kant: kenmerken van succesvolle ondernemers De praktische kant: niet moeilijk doen, als het makkelijk kan eigenzinnig professioneel

2 Special familiebedrijven Het vervolg op een gedenkwaardige middag Donderdag 10 oktober jl. verzorgde JPR Advocaten een speciale kennisupdate voor en over familiebedrijven. Enige tientallen DGA s lieten zich bij die gelegenheid bijpraten over onderwerpen als zeggenschap, winstverdeling, opvolging, huwelijkse voorwaarden, vermogensoverdracht en andere fundamentele kwesties. Onder de sprekers bevonden zich onder meer hoogleraar notarieel recht, Freek Schols en de Vlaamse marketing professor Rudy Moenaert. Het thema van de bijeenkomst Ondernemen binnen familie bedrijven trok veel belangstellenden. Zowel de jongere als oudere generatie was vertegenwoordigd. Tegen het enerverende decor van de Military in Boekelo kregen de toehoorders een grote hoeveelheid kennis aangereikt en werd het familiebedrijf vanuit een vijftal invalshoeken belicht. Na afloop werd ons van verschillende kanten gevraagd of we niet op de een of andere manier verslag konden doen van de tijdens deze bijeenkomst gedeelde kennis en inzichten. Die vraag leidde tot de speciale uitgave die u nu in handen heeft en die u een overzicht biedt van een handvol actuele thema s rond ondernemerschap en familiebedrijven. We blikken graag terug op een bijzonder leerzame en inspirerende middag en hopen van harte dat u ook hiermee uw voordeel kunt doen. Wilt u naar aanleiding van deze special eens met ons doorpraten over bepaalde kanten van úw onderneming? Neemt u dan vooral contact met ons op. Wij gaan graag met u in gesprek.

3 De statutaire kant Het familiebedrijf profiteert van de Flex BV Het van oorsprong vaak wat informeel georganiseerde familiebedrijf kan dankzij de nieuwe Flex BV juridisch precies zo worden ingericht als de ondernemer wil. Dat was onder de oude wetgeving een stuk minder makkelijk. JPR s specialisten Ondernemingsrecht Erna Pieters en Till Kressin lichten dat toe. Vereenvoudiging en flexibilisering waren de uitgangspunten, omdat de oude wetgeving weinig mogelijkheden bood voor bestaande wensen in de praktijk, vertelt advocaat Erna Pieters over de oorsprong van de nieuwe BV-wet, bekend geworden als de Flex BV. Dat betekent dat ook familiebedrijven meer mogelijkheden hebben bij de vormgeving en inrichting van de BV, bijvoorbeeld bij het organiseren van opvolging. Opvolging Advocaat Pieters: Bij opvolging kun je makkelijker een onderscheid maken in soorten aandelen: winstrechtloze en stemrechtloze aandelen. Dat was voorheen een stuk ingewikkelder, het ging via een zogenoemd Stichting Administratiekantoor (STAK). De nieuwe wet maakt het mogelijk om aandelen uit te geven die winstrechtloos of stemrechtloos zijn. Ook kun je de overdraagbaarheid van de aandelen voor een bepaalde periode verbieden. Andere aandeelhouders of familieleden kunnen dan niet geconfronteerd worden met plotselinge verkoop. Ook het verbod op financiële steunverlening door de vennootschap, bijvoorbeeld om de verwerving van aandelen in de BV te financieren, is vervallen. Ook dat levert meer flexibiliteit op. Volgens Pieters zijn de familiebedrijven erg belangrijk voor de Nederlandse economie. De familiebedrijven vormen 38 procent van de grote Nederlandse bedrijven, leveren samen 53 procent van het Bruto Nationaal Product en zorgen voor 49 procent van de banen in ons land. Familiebedrijven zijn hechter, stabieler en meer gericht op de lange termijn dan andere bedrijven. De Flex BV biedt voor familiebedrijven precies de benodigde flexibiliteit, stelt Pieters, met name bij de opvolgingsproblematiek die veel speelt. De aandelen kunnen per kind anders worden aangemerkt, waardoor de kinderen die verder gaan in het bedrijf en degenen die dat niet willen, verschillende soorten aandelen kunnen krijgen. Ook de mogelijkheid om de overdraagbaarheid van aandelen in tijd te beperken is een uitkomst voor familiebedrijven, net als het vervallen verbod op financiële steunverlening. Voordelen van de nieuwe Flex BV voor familiebedrijven 1. Besluitvorming is makkelijker: ook buiten vergadering of bijvoorbeeld per besluiten nemen mag nu. Het uitschrijven van een vergadering en de plaats van een vergadering zijn eveneens verruimd en versoepeld. 2. Mogelijkheid tot uitgifte van stemrechtloze en winstrechtloze aandelen. 3. Statuten zijn flexibeler in te richten. Bepaalde zaken hoeven niet langer te worden vastgelegd, andere kunnen nu juist wel statutair worden geregeld. Afspraken over bedrijfsopvolging kunnen bijvoorbeeld al worden vastgelegd in statuten, dat hoeft niet meer in een aandeelhoudersovereenkomst te worden gedaan. Een nieuw toetredend familielid wordt er dan al via de statuten mee geconfronteerd en hoeft niet apart partij te worden bij de overeenkomst. 4. Kapitaalsuitkeringen zijn makkelijker te doen: in de oude wet kon dividenduitkering pas na een uitgebreide balanstest worden gedaan. Thans volstaat een beperkte balanstest. In de nieuwe wet is uitkering overigens niet alleen maar makkelijker, want er zit wel een uitkeringstest in de wet. Die test komt erop neer dat het bestuur van de BV een aanvullende test moet doen om te beoordelen of de BV na uitkering nog aan haar opeisbare schulden kan voldoen. Als dat fout gaat, kan het tot bestuurdersaansprakelijkheid leiden. 5. De blokkeringsregeling voor aandelen is niet meer verplicht. Dit leidt tot een vrijere verhandelbaarheid van aandelen. 6. Er zijn minder administratieve verplichtingen en het is ook niet meer verplicht een minimale kapitaalstorting te doen, die was in de oude wet euro.

4 Financieren van een overdracht Als het familiebedrijf wordt overgedragen aan een familielid, heet dat bedrijfsopvolging. Veel directeuren lopen wel met die plannen rond, maar de economische situatie is niet gunstig voor een overdracht. Overdracht van een BV kan via het overdragen van aandelen, maar een BV kan ook via een activa-passiva-transactie worden verkocht, waarbij bijvoorbeeld de inventaris, voorraad en handelsnaam worden overgedragen. Pieters: Er komen veel bedrijfsopvolgingen aan, ook door de vergrijzing. Op dit moment zijn er zo n ondernemers met een familiebedrijf van 55 jaar of ouder. De gemiddelde duur van de opvolging is lang, zo n 4,5 jaar, dus begin vroeg en denk er alvast eens over na. Zeker binnen de familie is het niet zomaar geregeld. In de nieuwe wet is het mogelijk dat de BV een lening verstrekt aan de opvolger om de koopsom te financieren. De BV moet daar wel de ruimte voor bieden, het bestuur toetst dit. Maar wat doe je als er is afgesproken om de koopprijs te betalen op basis van dividenduitkeringen en er in één of meer jaren geen dividend uit te keren valt? Pieters: Zeker in een familierelatie is het raadzaam er bijtijds over na te denken en het op voorhand vast te leggen in een overeenkomst. De koopprijs kan ook worden betaald als het dividend wordt uitgekeerd als salaris, wat leidt tot andere belastingheffing. Als de koopprijs wordt betaald via een lening bij de ouders, is de vraag of en welke zekerheden je vastlegt. Daarbij moet ook rekening worden gehouden met niet overnemende kinderen. Je kunt de aanspraken op winst opschorten als men niet voldoet aan de afspraken rondom overdracht. Dat kan een stok achter de deur zijn om afspraken na te komen.

5 Till Kressin is advocaat bij JPR Advocaten in Enschede en lid van de sectie Ondernemingsrecht Erna Pieters is advocaat bij JPR Advocaten in Deventer en lid van de secties Ondernemingsrecht en Vastgoed Niet naar de notaris Advocaat Till Kressin komt nog niet vaak een ondernemer tegen die de statuten van zijn BV heeft aangepast aan de nieuwe Flex BV. En al helemaal niemand die zijn statuten van A tot Z heeft gelezen. Voor hen heeft Kressin goed nieuws. Statuten hoeven voortaan niet langer te zijn dan een A4 tje. Het leuke van de huidige BV is dat je het zo kunt inrichten als je zelf wilt. Dat is volgens Kressin ook belangrijk bij opvolging. Want het gebeurt regelmatig dat hij hoort dat een ondernemer wel het beoogde kind heeft, maar niet de beoogde opvolger. Als kind het niet wil of kan, of als er een andere jonge ambitieuze ondernemer is die wil overnemen, dan moet je het regelen. Kressin over de overdracht: Vroeger zei je: ik ga naar de notaris om het bedrijf op naam van mijn kind te zetten. Alles werd dan keurig vastgelegd door de notaris in uitvoerige documenten en statuten. Maar eigenlijk gaat het daar niet over, het gaat over het voortbestaan van het bedrijf dat u hebt opgebouwd. Kressins advies: Vergeet u vanaf vandaag dat statuten van een vennootschap een notaris-kwestie zijn. Neem de wet erbij, die is echt leesbaar. U kunt het regelen zoals het u past. Dat is de belangrijke verandering. Het is niet meer zo dat je het regelt omdat het zo moet, maar omdat het zo past. Verdeling Kressin geeft aan dat een vennootschap slechts een aandeel van minimaal een cent moet hebben. Wettelijk is niet meer vereist. Het nieuwe BV-recht kan ook aanleiding zijn om bedrijfsopvolging anders te structureren. Ondernemers kunnen in de relatie met een opvolger, of dat nu een zoon, dochter of werknemer is, vele verschillende aandelen creëren. Die kunt u permanent of tijdelijk maken en u bepaalt hoeveel winst daar aan hangt in welk jaar. U kunt elke aandeelhouder in zeggenschap en winst de rechten geven die u wilt. Dat betekent dat u de hele relatie kunt inrichten op basis van de rechten die aan de aandelen gekoppeld zijn. De notaris moest gewoonlijk vragen of het zo mag, maar nu is de kernvraag: of het van u zo moet. In zijn praktijk ziet Kressin nogal eens problemen ontstaan bij de verdeling tussen aandeelhouders. Iedere aandeelhouder wil veel zeggenschap hebben, ook als ze alleen maar dividend ontvangen. Men bijt zich vast in zeggenschap, maar daar gaat het niet over. Het begint bij de vraag: wat is de bedoeling met het bedrijf? Dat moet een ondernemer zich sowieso regelmatig afvragen, maar in deze tijd is dat best lastig. En bij een overdracht moet de koopprijs ook in die volgende jaren worden gegenereerd. Vaak is er discussie over investeringen, de overdragende partij zegt: wacht maar even tot ik echt het bedrijf uit ben. U moet het van tevoren eens zijn over wat u gaat doen, wat er de komende jaren met het bedrijf gebeurt. Dus ook over de vraag of het bedrijf direct anders geleid moet worden en of er geïnvesteerd wordt. Het zit hem in het plannen maken en niet alleen in statuten opstellen. Zeggenschap Ook zeggenschap is in te richten zoals de ondernemer wil, vertelt Kressin. Dat mag zo specifiek als u wilt. Alles wat relevant wordt de komende jaren. Tegen je zin in, kunnen jouw rechten niet aan je ontnomen worden, als het niet in de statuten geregeld is. Voor familiebedrijven hebt u helemaal geen Stichting Administratiekantoor (STAK) meer nodig. U kunt gewoon in de statuten regelen dat aandelen geen stemrecht meer hebben. Ook Kressin wijst op de uitkeringstest, waar alle uitkeringen tegenwoordig onder vallen. Kressin ziet ook kansen om minder advocaatkosten te maken. Als u niets afspreekt bij overdracht, komt u er later niet meer uit. Goede afspraken maken, is een stuk goedkoper dan advocaten inhuren. Of er een statuten wijziging nodig is op basis van de nieuwe wet? Certificaathouders moeten wel, hun rechten vervallen als ze het niet regelen. Maar de statuten gelden nog steeds als u ze niet aanpast. Kressin zegt het nog eens tot besluit: De regeling van de Flex BV in het Burgerlijk Wetboek is erg inzichtelijk en consistent geschreven. Regel het zelf, boven het algemeen contractrecht.

6 De vermogende kant Estate planning zorgt voor rust in de tent FREEK SCHOLS is hoogleraar notarieel recht aan de Radboud Universiteit Nijmegen Professor mr. Freek Schols is hoogleraar notarieel recht in Nijmegen, met veel ervaring in estate planning. Zoals hij zelf zegt, is hij gespecialiseerd in de dood en echtscheiding. Dat is uit het leven gegrepen. Door mijn ervaring met deze onderwerpen heb ik veel respect voor de dood en ik weet welke emoties er spelen rond scheiding. Schols definieert zijn vakgebied ruimer dan vaak wordt aangenomen. Estate planning is het generalistische specialisme waarbij gericht wordt op het gestructureerd overhevelen van vermogen van de ene generatie op de andere, of naar goede doelen. Estate planning is geen vermogensbeheer, maar de estate planner zorgt wel voor structuren die het mogelijk maken, dat er na het overlijden rust in de tent is. Estate planning is ook niet alleen belastingbesparing. Het gaat eerst over de civielrechtelijke vraag: naar wie moet het vermogen en onder welke condities. En als dat duidelijk is, is de vraag of het ook fiscaal voordelig kan. Schijf van vijf Professor Schols onderscheidt de schijf van vijf van estate planning: 1. Huwelijkse voorwaarden 2. Schenking 3. Testament 4. Levensverzekeringen, pensioen, sociale zekerheid 5. Internationale aspecten Vijf punten die aandacht verdienen. In zijn ervaring worden deze onderdelen lang niet altijd goed meegenomen bij het plannen van de vererving van de nalatenschap. Zijn de huwelijkse voorwaarden nog wel up-to-date en sluiten ze aan op het testament? Weet u dat u een bedrag van belastingvrij mag schenken voor een woning? Weet u dat u herroepelijk kunt schenken? Hebt u een recent testament of stamt het uit een oud erfrechtelijk tijdperk? En let u ook op de levensverzekeringen? Polissen liggen vaak in een schoenendoos en krijgen niet de aandacht die ze verdienen. Sluiten de begunstigingsredacties en de polisvoorwaarden wel aan op het testament? Er wordt de laatste tijd veel geschonken in het kader van de AWBZ, zo blijkt uit de krant, maar u moet uw oude ouders niet uitkleden voor ze naar bed gaan, stelt Schols grappend. Daarmee wijst hij op het feit dat men straks wellicht ook in een verzorgingstehuis bij voorkeur nog over vermogen beschikt om passende zorg te verkrijgen. En beseft u dat indien er internationale aspecten spelen, er geheel andere spelregels kunnen gelden? Schenking Schols: Een schenking doe je met de warme hand, testeren met de koude. Stel er is ruimte om te schenken, heeft dat dan wel zin nu de belastingtarieven voor het erven en schenken gelijk zijn? Er geldt immers: 10%/20% voor kinderen, 18%/36% voor kleinkinderen en 30%/40% voor anderen. Bij een schenking of erfrechtelijke verkrijging van meer dan springt men naar de tweede schijf van respectievelijk 20%, 36% en 40%. Toch heeft schenken zin, want bij schenking gelden er interessante vrijstellingen. En alles wat vrijgesteld (of in de eerste schijf) is weggeschonken, vererft (in beginsel) niet meer (in de tweede schijf). De genoemde tarieven gelden sinds 2010, toen de Successiewet gewijzigd werd. Sindsdien spreken we ook van erfbelasting en schenkbelasting. De term schenkbelasting doet vreemd aan, aldus Schols. Het doet mij denken aan alcoholische versnaperingen. Schenken kan ook op papier. De schenker blijft dan op de eieren zitten. Voor een dergelijke schenking moet men wel naar de notaris. Bovendien moet er dan jaarlijks daadwerkelijk 6% rente over het geschonken bedrag aan de begiftigden (vaak kinderen) betaald worden. Zo niet, dan valt het schenkingsplan in duigen. Je kunt ook herroepelijk schenken. Eens gegeven blijft gegeven, geldt dus niet meer. De herroepelijkheid moet je wel overeenkomen bij het doen van de schenking. Met een schenking onder bewind kan voorkomen worden dat de betrokkene er bij-

7 voorbeeld een Ferrari van koopt. Bijkomend voordeel: schuldeisers kunnen dan niet aan het geschonken vermogen komen. De schenking vormt dan een soort enclave binnen het overige vermogen van de betrokkene. Volgens Schols is de uitsluitingsclausule in het testament en bij de schenking de meest bekende juridische clausule van het land. Daarmee is en blijft het geërfde of geschonken bedrag van de ontvanger, ook als hij gaat scheiden. Dat geld is dan privé. Een deugdelijke administratie is dan wel van belang. Let wel: een uitsluitingsclausule voorkomt niet dat uw kind het geschonken of geërfde vermogen wegschenkt of laat vererven aan de koude kant. De estate planner heeft daar wel iets op gevonden: de tweetrapsschenking of tweetrapsvererving, oftewel een verlengde uitsluitingsclausule. De schenker/erflater bepaalt al wat er met het betreffende vermogen gebeurt bij het overlijden van de begiftigde. Bovendien kan hij verbieden dat er iets aan de koude kant geschonken mag worden. Dit is maatwerk voor het geval het echt ernstig is met die koude kant, en dergelijke clausules laat u om thuis de lieve vrede te bewaren beter niet rondslingeren, zo grinnikt Schols. Huwelijkse voorwaarden Hoewel de estate planner zich richt op het einde van het huwelijk door overlijden, raakt Schols ook de echtscheiding: Het komt regelmatig voor dat de echtgenoten niet weten wat in hun huwelijkse voorwaarden staat. Vaak is het een onaangename verrassing. Schols adviseert dan ook om zo nu en dan eens te kijken of de huwelijkse voorwaarden nog passen bij de situatie. Voor de estate planning geldt dat met het wijzigen van huwelijkse voorwaarden, onder omstandigheden grote (fiscale) voordelen kunnen worden behaald. Erfrecht De kans op ruzie over een erfenis is groot. Testamenten van voor 1 januari 2003 zijn gemaakt in een oud erfrechtelijk tijdperk. Schols: Er kan veel meer nu. Het is de moeite waard om naar dat oude testament te kijken. Vroeger kon een kind zich al snel met vrucht verzetten tegen een testament. Niet alle erfrechtelijke wensen van de erflater waren vervulbaar. Thans heeft een kind geen recht meer om zeggenschap te krijgen over de goederen van de nalatenschap. Een kind heeft alleen nog maar recht op geld, en als er een langstlevende partner in het spel is, moet het kind wachten met zijn geldaanspraak totdat de langstlevende is overleden. Zelfs als het de nieuwe, zeer jonge, partner van vader betreft! De testeervrijheid is enorm, hetgeen soms wel tot testamenten van 20 kantjes leidt, waarin alle routes worden opengehouden. Met een goede regeling kunt u voorkomen dat de erfgenamen in de gelegenheid zijn om ruzie te maken. Ook voor familiebedrijven hebben de veranderingen in het erfrecht gevolgen, aldus Schols. Zo is het, bijvoorbeeld, mogelijk om in het testament een noodvoorziening te bouwen voor het geval de ondernemer sterft in het harnas en de bedrijfsopvolger nog niet voorhanden is. Een erfrechtelijke vertrouwenspersoon kan dan, bijvoorbeeld, de ruimte worden gegeven om het bedrijf rijp te maken voor een verkoop en vervolgens over te dragen, zodat de erfgenamen een goede prijs beuren en de onderneming niet al door onderling geruzie naar de knoppen is.

8 De relationele kant Familiebedrijf en arbeidsrecht LEONIE OUWERSLOOT- KOSTER is advocaat bij JPR Advocaten in Deventer en lid van de sectie Arbeidsrecht Het familiebedrijf is arbeidsrechtelijk gezien geen ander bedrijf dan welke onderneming dan ook. En toch liggen de arbeidsverhoudingen er meestal net even anders. Des te meer reden om de vaak informele afspraken goed vast te leggen, zegt Leonie Ouwersloot. Advocaat Leonie Ouwersloot, gespecialiseerd in arbeidsrecht, werkt regelmatig voor familiebedrijven en ziet duidelijke verschillen met de arbeidsverhoudingen in andere bedrijven. Ook vanuit het arbeidsrecht adviseert ze om bedrijfsopvolging op voorhand vast te leggen, inclusief de rol van niet-familieleden. Ouwersloot: Leg dat vast als er nog geen problemen zijn. Ouwersloot wordt nogal eens geconfronteerd met de vraag wanneer er een arbeidsverhouding is in een familiebedrijf, waar kinderen, echtgenote of andere familieleden van de ondernemer regelmatig meewerken. Als een kind arbeid verricht onder vergelijkbare omstandigheden als andere personeelsleden, is er een arbeidsverhouding. Dat is ook van belang voor bijvoorbeeld de afdracht van sociale premies. Verstoring arbeidsrelatie In tegenstelling tot wat wel eens wordt beweerd, is ook een arbeidsovereenkomst met de echtgenoot mogelijk. Ouwersloot bespreekt een herkenbare casus, waarin de vrouw van de ondernemer wekelijks cash betaald kreeg voor administratief werk. Toen het stel ging scheiden, moest de kantonrechter zich buigen over de vraag of er arbeid was verricht volgens de wet. Zowel de loonbetaling als de eventuele gezagsverhouding werden door de rechter beoordeeld. In dit geval stond het betaalde geld niet in verhouding tot het werk en was er ook geen gezagsverhouding. De vrouw bepaalde zelf wanneer en hoe lang ze ging werken. De loonvordering van de vrouw hield dan ook geen stand. Ouwersloot: Als je wel een gezagsverhouding en een loonsituatie hebt, betekent de beëindiging van het huwelijk geen automatische beëindiging van het arbeidsverband. zaak werkte, of een ander familielid. Heb je er in dat geval alles aan gedaan om de verstoring van de arbeidsrelatie te verhelpen? Ouwersloot ziet vaak dat het disfunctioneren van een familielid slecht wordt vastgelegd. Men zal eerder aanvoeren dat het een familieruzie is, in plaats van een verstoorde arbeidsrelatie. Een belangrijke vraag bij de reorganisatie van een familiebedrijf is of een werkzame broer, dochter of zoon ook in aanmerking komt voor ontslag volgens het afspiegelingsprincipe. Want hoe zit het met bedrijfsopvolging, als je hem of haar moet ontslaan volgens dat principe? Ouwersloot adviseert: Al doet het familielid op dat specifieke moment misschien niets anders dan andere personeelsleden, je moet kunnen aantonen dat hij eigenlijk een unieke functie heeft, waardoor hij niet kan worden ontslagen. Geheimhouding Als er geen arbeidsovereenkomst is, wat vaak gebeurt in familierelaties, geldt ook de vraag welke regels er gelden na het einde van een dienstverband of samenwerking in de familie. Ouwersloot drukt de aanwezige ondernemers op het hart om vooraf al zaken te regelen in een relatiebeding of een concurrentiebeding. En anders minimaal een geheimhoudingsbeding en een intellectueel eigendomsbeding te laten tekenen. Want anders bestaat het gevaar dat men met ideeën of kennis uit het familiebedrijf naar de concurrent stapt na een familieruzie. Ook in familieverhoudingen moet de ondernemer bij ontslag een duurzame en ernstige verstoring van de arbeidsrelatie kunnen aantonen. Ook als het je broer betreft die in de

9 De creatieve kant Kenmerken van succesvolle ondernemers RUDY MOENAERT is hoogleraar strategische marketing aan de TiasNimbas Business School van de Universiteit van Tilburg De Vlaamse marketing-professor Rudy Moenaert van TiasNimbas Business School heeft naar aanleiding van vele gesprekken met ondernemers een heel eigen visie ontwikkeld over ondernemerschap. Daarover wil hij niet ingewikkeld doen, dus heel toegankelijk vertelt hij over de pijn van het ondernemen. Een ondernemer is volgens Rudy Moenaert iemand die met inzet van eigen middelen het verschil maakt. Dat banken beweren dat ze ondernemers zijn, gaat er bij mij niet in. En ook voor de CEO van het failliete BlackBerry heeft hij geen goed woord over. Die heeft 55 miljoen dollar meegekregen, terwijl de koers met 50 procent gezakt is in zijn tijd. Dat gebeurt u niet snel. Succesvolle ondernemers Moenaert zet een aantal kenmerken van succesvolle ondernemers op een rijtje. Vrijheid (in denken en handelen) Resultaatgericht Passie Geloof in eigen kunnen Verantwoordelijkheid Vertrouwen Actiegericht Volgens de Belgische deskundige is een manager geen ondernemer. Al zouden veel managers graag ondernemer zijn. Maar als het hoogtepunt van de dag een maaltijd in een Nederlandse bedrijfskantine is, zegt dat iets over de rest van de dag. Er zijn veel pijnen aan ondernemerschap verbonden: personeel motiveren, onzekerheid, salarissen betalen. Maar dé pijn betreft het niet bereiken van het doel. Immers: Je bouwt aan jezelf. Als het mislukt is de creatie, het werk, de persoon niet af. Wie we zijn, wordt bepaald door wat we creëren. Faillissementen Dit is de tijd van de faillissementen. Elke maand gaan er zo n 800 bedrijven failliet. En als je eerlijk bent: je mist er geen een. Nochtans zijn het stuk voor stuk menselijke drama s. Zo hard kan het zijn. Aan de andere kant, sometimes the best that a company can hope for is death, zei de vooraanstaande Britse econoom John Kay recent. Moenaert geeft aan waar succesvolle ondernemers soms

10 aan ten onder gaan, en vergelijkt dat met de Club van 27, jonge muzikanten die op hun 27e stierven, doordat zij hun succes niet konden dragen (Janis Joplin, Amy Winehouse, etcetera). Je vraagt je af: waarom konden zij hun verstand niet gebruiken? Dat geldt ook voor ondernemers als Joep van den Nieuwenhuizen, ooit bedrijvendokter en inmiddels veroordeeld tot 2,5 jaar cel. Maar kijk ook eens naar Dirk Scheringa, nu zijn we heel negatief over hem. In 2009 was hij nochtans voor iedereen een topondernemer, iemand die durfde, een verlosser. Moenaert heeft wel een verklaring voor sommige faillissementen: Uitmuntende ondernemers gaan vaak hun recept uitwerken totdat het hen ten val brengt. Emotie overheerst dan niet alleen in de beslissingen die ze nemen, maar ook in de aandacht voor dingen. Indien de ondernemer te ver gaat in de eigen vrijheid, gaat hij of zij zich als despoot gedragen. Overdrijven met de resultaatgerichtheid, resulteert in machiavellisme, met redeneringen als het doel heiligt de middelen. Wanneer bijvoorbeeld passie een obsessie wordt, maakt dit de ondernemer emotioneel afhankelijk van het bedrijf. Soms worden echte keuzes niet meer gemaakt, je wordt een fundamentalistische ondernemer. Dwangmatigheid ontstaat dan als je verantwoordelijkheid te ver doorvoert. Corporate governance De professor heeft ook een heel aantal adviezen voor ondernemers, waarvan misschien wel de belangrijkste is: Zorg dat je de financiële zaken leert zelf te interpreteren. Hij ziet te vaak dat jaarcijfers in een familie bedrijf vrijwel ongezien aan de keukentafel worden getekend. Dat is niet goed, en aan de andere kant moet je de financiële analyse ook niet overlaten aan de accountant. Nog een tip: Succesvolle ondernemers bouwen weerwoord in. Zet corporate governance op: vreemde ogen dwingen. Zorg voor diversiteit, laat de opvolger in het familiebedrijf ook ervaring opdoen buiten de deur. Moenaert vraagt zich hardop af waarom advocaten nuttig zijn en geeft ook zelf het antwoord. Een advocaat kan in het proactieve werk op voorhand van nut zijn, al is er over het effect van advocaten op het succes van een bedrijf niet veel geschreven. Ik houd een warm pleidooi voor de beroepsgroep: zoek een advocaat proactief op, je kunt er veel problemen mee vermijden. De Vlaamse professor vergelijkt het bedrijfsadvies met dat van een dokter die adviseert te stoppen met roken. We weten wat we moeten doen, waarom en hoe, maar de meeste ondernemingen doen niet wat goed voor ze is. De kracht van advies is dat het ondernemers helpt bij het kernproces: succesvol ondernemen!

11 De praktische kant Niet moeilijk doen, als het makkelijk kan BART HOLTHUIS is bestuursvoorzitter van JPR Advocaten en lid van de sectie Verzekeringsrecht Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg. Voor bestuursvoorzitter Bart Holthuis zeggen die woorden veel over de manier waarop zowel JPR als ondernemers in het familiebedrijf tegen zaken aankijken. Voor hem is het een van de redenen waarom JPR Advocaten graag familiebedrijven adviseert. Wat we veel zien bij dit specifieke soort bedrijven is de instelling: waarom moeilijk doen als het makkelijk kan, vertelt hij. Wij herkennen daarin de hands-on mentaliteit van de ondernemer die eigenhandig een bedrijf heeft opgebouwd. In ons geval uit die mentaliteit zich in het geven van snelle adviezen op maat, en het vooral niet juridiseren van zaken als dat niet nodig is. We sparren, denken mee en geven ook direct telefonisch advies als dat gewenst is. Dus geen 30 pagina s advies voor een klant die alleen maar wil weten hoe hij in een bepaalde kwestie het beste kan handelen. Scannen en voorkomen Holthuis: Ondernemende klanten zitten allesbehalve te wachten op juridische complicaties of slepende procedures. Als adviseur zijn we daarom zo veel mogelijk gericht op het voorkómen van dat soort problemen. Met het oog daarop voeren wij vaak proactief legal audits uit bij bedrijven, een deftig woord voor een scan van alle juridisch relevante aspecten van de bedrijfsvoering. Daarin scannen we de leveringsvoorwaarden, het huurcontract en de arbeidsvoorwaarden en checken we bijvoorbeeld ook de auteursrechtelijke bescherming van producten en diensten. En wat het gewoon doen betreft: Voor de statuten van een onderneming is de juridische scan er alleen maar eenvoudiger op geworden. Dankzij de Flex BV passen de statuten inmiddels op een A4 tje en zijn ze ook voor de juridisch minder geschoolde ondernemer goed leesbaar. En dat praat wel zo makkelijk. Abonnementsvorm Een goede adviesrelatie met korte lijnen, wat Holthuis betreft is dat wat JPR in de relaties met klanten nastreeft. Er is zo n gezegde wie procedeert om een koe, legt er een op toe, maar daar hoeven onze opdrachtgevers niet voor te vrezen. Niet voor niets spreken we regelmatig met vaste klanten een abonnementsvorm af voor het advieswerk dat we leveren, zodat zij precies weten tegen welke kosten ze ons in kunnen schakelen. Die vorm van samenwerking sluit aan bij ons uitgangspunt dat de klant altijd baat moet hebben bij de inbreng van de JPR advocaat.

12 JPR ADVOCATEN Deventer Zutphenseweg 31 Postbus AP Deventer T +31(0) Doetinchem Koopmanslaan 4 Postbus AH Doetinchem T +31(0) Enschede M.H. Tromplaan 10 Postbus CC Enschede T +31(0) JPR Advocaten wil herkend worden als het beste advocatenkantoor in Oost- Nederland. Het kantoor waar u als cliënt zich bij uitstek begrepen en gewaardeerd voelt en altijd de best denkbare oplossing mag verwachten: van deskundige medewerkers die zich onderscheiden door hun werkplezier, resultaatgerichtheid en proactiviteit. Bij JPR vinden we namelijk dat een echt goede advocaat verder kijkt dan wetboeken en jurisprudentie alleen. De ervaring leert dat juist die bredere blik tot nieuwe, verrassende inzichten leidt. Niet voor niets stimuleren wij onze advocaten vanaf dag één om zich ook te verdiepen in de sector en de werk- en leefwereld van hun cliënten. Ze komen regelmatig bij relaties over de vloer en worden getraind om met hen mee te denken, te snappen wat ze nodig hebben en dat ook te bieden. Vanuit die visie hebben wij onze circa 55 advocaten niet alleen verdeeld over vijf juridische secties, maar ook over diverse marktgerichte groepen. Met bijvoorbeeld speciale aandacht voor bouw- en vastgoedondernemingen, mengvoederbedrijven, verzekeraars, woningcorporaties en zorgorganisaties. En voor ondernemingen in Oost-Nederland, private clients en internationale cliënten In deze nieuwsbrief wordt een juridische update verschaft over de dagelijkse ondernemingspraktijk. Het betreft algemene informatie over uiteenlopende, juridische ontwikkelingen. De nieuwsbrief geeft nadrukkelijk geen juridisch advies voor concrete situaties. Hoewel deze nieuwsbrief met zorg is samengesteld, aanvaardt JPR Advocaten geen aansprakelijkheid voor de inhoud ervan. Ontvangen (digitale) nieuwsbrief Wilt u de digitale versie van deze nieuwsbrief ontvangen of kent u andere geïnteresseerden die deze nieuwsbrief graag ontvangen, stuur dan een naar info@jpr.nl. Wanneer u geen prijs meer stelt op ontvangst van deze nieuwsbrief, kunt u dit op dezelfde manier kenbaar maken. eigenzinnig professioneel