Hulp op krediet. Schuldbemiddeling in de Vlaamse OCMW s en CAW s
|
|
- Christina de Lange
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 RUELENS L., NICAISE I., Hulp op krediet : schuldbemiddeling in de Vlaamse OCMW s en CAW s, Tijdschrift voor Welzijnswerk, 26 (243), april-mei 2002, p Hulp op krediet. Schuldbemiddeling in de Vlaamse OCMW s en CAW s L. Ruelens en I. Nicaise, Hoger Instituut voor de Arbeid, K.U.Leuven 1 1. Probleemstelling en onderzoeksmethode Sinds het begin van de jaren negentig zien we een vermaatschappelijking van de schuldenproblematiek. Een van de sporen die het beleid volgt in de strijd tegen deze toenemende problematiek is de uitbouw van de schuldbemiddeling. Dit kadert binnen de meer algemene armoedebestrijding. Vooral op federaal niveau werden hieromtrent inspanningen geleverd: de Wet op het Consumentenkrediet, de Wet op de Collectieve Schuldenregeling en recentelijk, een wetsontwerp omtrent de financiering van de schuldbemiddeling t.a.v. energiebedrijven door OCMW s en het wetsontwerp op de incassobureaus. Op Vlaams niveau werd de erkenning van de schuldbemiddelingsdiensten geregeld, maar bleven verdere impulsen (financieel en programmatorisch) tot op heden beperkt: financiering van de opleiding tot schuldbemiddelaar (georganiseerd door de VVSG) en van een juridische helpdesk. Voorafgaandelijk stelt zich de vraag welke rol het algemeen welzijnswerk kan / moet spelen in de schuldbemiddeling. Er bestaat immers ook een gerechtelijk aanbod van schuldbemiddeling. Zowel door hulpverleners als door cliënten wordt echter principieel gepleit voor sociale schuldbemiddeling (door de OCMW s en CAW s). Schulddienstverlening vraagt een methodische onderlegdheid, waarover advocaten doorgaans niet beschikken: hoe mensen aanspreken, hoe het hulpverleningsproces aanpakken zodat mensen terugkomen, zodat ze zich niet schuldig voelen,... Advocaten zijn ook duur en passen ook steeds meer voor het moeilijke cliënteel van de schulddienstverlening. Hierdoor dringt de nood aan sociale schuldbemiddeling zich nog meer op. Om de discussie omtrent de uitbouw van de sociale schuldbemiddeling op Vlaams niveau te onderbouwen bestelde de Vlaamse welzijnsminister M. Vogels dit onderzoek bij het Hoger Instituut voor de Arbeid. In het onderzoek werden volgende vragen onder de loep genomen. Wat is het profiel van de cliënten die (g)een beroep doen op schulddienstverlening en welk type dienstverlening wensen zij zelf? Met 1 Dit artikel is de samenvatting van een onderzoeksrapport onder dezelfde titel: L. Ruelens en I. Nicaise, Hulp op krediet. Schuldbemiddeling in de Vlaamse OCMW s en CAW s, Leuven, HIVA, 2002 (besteladres: Liesbeth.Villa@HIVA.KULeuven.ac.be; tel )
2 2 andere woorden: welke behoefte situeert zich aan de vraagzijde? Dit wordt behandeld in sectie 2 van dit artikel. Hoe ziet de feitelijke schulddienstverlening van OCMW s en CAW s er momenteel uit? Hier gaat het om de aanbodzijde van de dienstverlening (sectie 3) Wat leert de praktijk over de impact van de recente wetgeving omtrent schuldbemiddeling in Vlaanderen? (sectie 4) Hoe dient de sociale schuldbemiddeling in Vlaanderen in de toekomst verder uitgebouwd te worden? (sectie 5) Tenslotte: welke plaats heeft de schuldbemiddeling in het kader van een globaal preventie- en remediëringsbeleid? (sectie 6) Om op deze vragen een antwoord te krijgen werd enerzijds het cliënteel met schulden van 77 OCMW s en CAW s gescreend (profielstudie cliënteel). Daarnaast werden diepte-interviews gedaan met negen mensen met schulden. De selectie van deze mensen verliep gedeeltelijk via armenorganisaties. Ook vertegenwoordigers van deze organisaties werden bevraagd. Via een enquête bij alle Vlaamse OCMW s en CAW s kregen we anderzijds een algemeen beeld van de aanbodzijde. De respons bedroeg 71.8%. De praktijk binnen de diensten en hun verwachtingen t.a.v. het beleid werden verder uitgediept tijdens drie groepsdiscussies met schuldbemiddelaars, nietschuldbemiddelaars en diensthoofden van schuldbemiddelingsdiensten. 2. De vraagzijde (behoeftenonderzoek) 2.1 Een toenemende vraag In het eerste kwartaal van 2001 kregen de Vlaamse OCMW s en CAW s volgens onze schattingen ongeveer cliënten met schulden over de vloer, die samen een schuldenlast torsten van ruim 320 miljoen euro (13 miljard BEF). Afgezien van het leed dat door deze schulden bij de cliënten wordt veroorzaakt, neemt de dossierlast i.v.m. schuldremediëring voor de betrokken diensten steeds grotere proporties aan. Bijna alle diensten (93.2%) geven aan dat het aantal cliënten met schulden gedurende de laatste tien jaar toegenomen is. Het lijkt wel omvangrijker te zijn dan dat van het bestaansminimum. Momenteel bedraagt het aandeel van het cliënteel met schulden in het totale cliënteel van de diensten ca. 40%. Dit aandeel betreft zowel cliënten die schulddienstverlening krijgen als cliënten die dit niet krijgen maar wel problemen met schulden hebben. Wat het effectieve cliënteel betreft zien we dat diensten met een erkenning over de hele lijn een groter cliënteel hebben dan diensten zonder erkenning. Dit wijst op een latente vraag in gemeenten en regio s waar nog geen erkende diensten bestaan (cf. sectie 3.1).
3 3 2.2 Profiel van de mensen die zich met schulden aanbieden De profielstudie van de cliënten die zich met schulden aanmelden bij de OCMW s en CAW s bevestigt tot op zekere hoogte eerdere onderzoeksresultaten. Zo zijn het vooral jonge mensen die getroffen worden door financiële problemen. Nieuw is evenwel het hoge aandeel -25-jarigen. Daarnaast zijn vooral éénoudergezinnen kwetsbaar, gevolgd door alleenwonenden. Gezinnen die zich met schulden aanmelden zijn groter dan het gemiddelde gezin. Zoals verwacht beschikken zij ook minder vaak over een beroepsinkomen, maar vaker over een werkloosheidsuitkering, invaliditeitsuitkering of bestaansminimum. Nieuw is voorts de vaststelling dat ruim een derde van de mensen die zich met schulden aanmelden handicaps/gezondheidsproblemen kennen. Verder blijkt: hoe lager het opleidingsniveau, hoe groter het risico op financiële problemen. Geslacht en nationaliteit geven om zo te zeggen geen indicatie. % Kredieten Overheid Nutsvoorzieningen Huur Medische kosten Private leningen Alimentatie Andere Figuur 1 Oorsprong van de schulden Wat de oorsprong van de schulden betreft vertegenwoordigen kredietschulden (consumptiekrediet en bankschulden samen) slechts een kwart van de totale schuldenlast. 2 Opvallend is het gewicht van de overheid zelf (fiscus, sociale zekerheid, boetes samen 18,6%) als schuldeiser. Op de derde plaats komen de schulden in verband met nutsvoorzieningen (17%). De posten huurachterstallen en schulden i.v.m. gezondheidszorgen komen respectievelijk op de vierde en 2 Uitgedrukt in geldvolume. Opgelet: deze cijfers slaan enkel op het cliënteel van Vlaamse welzijnsdiensten, niet op het totale volume schulden van de Belgische bevolking.
4 4 vijfde plaats. Dit alles wijst erop dat schulden bij deze doelgroep weinig te maken hebben met luxe-consumptie. 2.3 Welk type dienstverlening wensen de mensen zelf? Met betrekking tot het type dienstverlening springt één voorwaarde in de diepteinterviews met de bevoorrechte getuigen en de mensen met schulden in het oog: het bewaren, versterken en aanleren van de autonomie van de cliënt. Dit betekent concreet keuzevrijheid, inzagerecht, inspraak/overleg, betrokkenheid bij onderhandelingen met schuldeisers, en nazorg. Met deze autonomie moet op een respectvolle en gelijkwaardige basis omgegaan worden. Er moet verder rekening gehouden worden met de individuele en familiale situatie. De begeleiding moet aansluiten bij de mogelijkheden en vaardigheden van het gezin. Het gaat hier over een leerproces, waarin ruimte moet zijn voor vallen en opstaan, en waarin regelmatig getoetst moet worden of de hulp echt ondersteunend is. In wezen gaat het dus ook over een vorm van preventie. Mensen met schulden vinden het belangrijk dat dit aspect in de hulpverlening wordt ingebouwd. Methodisch betekent dit dat budgetbegeleiding in de mate van het mogelijke 3 de voorkeur moet krijgen boven budgetbeheer. Nochtans halen andere, eerder strategische argumenten de bovenhand om in budgetbeheer te gaan: om geld te krijgen van het OCMW, om toegevingen te bekomen van schuldeisers...; soms wordt door OCMW s ook een zekere dwang gebruikt. Maatstaf moet steeds het recht op een menswaardig bestaan zijn. Basisrechten moeten voldaan zijn: onderwijs, gezondheid, tewerkstelling, huisvesting. Geld voor water en brood is niet voldoende. Er moet ook ruimte zijn voor ontspanning, en af en toe een extra. Het leefgeld speelt hierin een belangrijke rol. Uit de interviews met de mensen met schulden leren we dat de bedragen sterk kunnen verschillen. Hoeveel het leefgeld bedraagt, heeft veel te maken met de ingesteldheid van de hulpverlener. Wat vindt hij belangrijk en wat vindt hij overbodig? En vindt hij belangrijk wat de cliënt belangrijk vindt? Overlegt hij dit met de cliënt? 3. De aanbodzijde 3.1 Kwantitatieve beperkingen Onze kwantitatieve analyse suggereert dat de (latente) vraag momenteel sneller toeneemt dan het aanbod. Slechts een kleine helft van de diensten (48.3%) zegt 3 Voor sommige mensen is budgetbeheer een bewuste keuze. Voor hen weegt de verantwoordelijkheid van de autonomie te zwaar. Ook om de druk te verlichten kan budgetbeheer tijdelijk een oplossing zijn.
5 5 geen wachtlijsten te hebben. Zijn er wel wachtlijsten, dan geeft het merendeel van de diensten aan dat die gedurende de laatste 10 jaar toegenomen zijn. Het zijn vooral de OCMW s die geen wachtlijsten hebben. Gezien de acute nood van hun cliënteel kunnen zij zich geen wachtlijsten permitteren. Toch kunnen we vermoeden dat er officieus wel wachtlijsten zijn, in de zin dat acute problemen eerst behandeld worden. 3.2 Differentiatie van instrumenten en methodieken De wetgeving betreffende de schuldbemiddeling heeft het arsenaal van methodieken steviger onderbouwd (Wet Consumentenkrediet) en uitgebreid (Wet Collectieve Schuldenregeling). Welzijnsdiensten beschikken thans over een hele waaier van instrumenten, gaande van budgetbegeleiding over budgetbeheer, nietgereglementeerde en gereglementeerde schuldbemiddeling tot en met collectieve schuldenregeling. Het verschil tussen budgetbegeleiding en budgetbeheer ligt in het feit dat de cliënt in het eerste geval de autonomie over zijn budget behoudt, terwijl in het tweede geval de dienst het beslissingsrecht geheel of gedeeltelijk overneemt. Schuldbemiddeling heeft dan weer te maken met een bemiddelingsfunctie van de dienst tussen de cliënt en zijn/haar schuldeisers. Van zodra er minstens één consumptiekrediet bij betrokken is, en de Wet op het consumentenkrediet van toepassing wordt, spreken we van gereglementeerde schuldbemiddeling. Bij collectieve schuldenregeling tenslotte is er een vonnis van een beslagrechter, gekoppeld aan gedeeltelijke kwijtschelding en een streng afbetalingsplan met budgetbeheer. Hoe worden de verschillende instrumenten vandaag ingezet? Het is moeilijk om zich hiervan een eenduidig beeld te vormen. Werkvormen worden door de dienstverleners zeer verschillend ingevuld. Verschillen doen zich onder andere voor op het vlak van de omgang met de autonomie van de cliënt, de benadering van de schuldeisers en het leefgeld. Dit blijkt niet alleen uit het behoeftenonderzoek, maar ook uit de groepsdiscussies met dienstverleners. Verschillen doen zich niet alleen voor tussen verschillende diensten, maar ook binnen dezelfde dienst. Om tot meer eenduidigheid te komen is men op sommige plaatsen begonnen met het uitwerken van draaiboeken, procedures,... Er wordt in deze context ook gewezen op een leemte in de basisopleiding van de dienstverleners. De profielstudie stelde ons slechts gedeeltelijk in staat om de gehanteerde criteria voor de keuze tussen verschillende vormen van dienstverlening te objectiveren, zowel op persoonlijk als financieel vlak. We konden geen discriminerende variabelen voor budgetbegeleiding onderscheiden, noch op persoonlijk, noch op financieel vlak. Budgetbeheer hangt tot op zekere hoogte samen met volgende variabelen: nationaliteit (EU-vreemdelingen), huurder van een sociale woning, mentale handicap. Verder is er in geval van budgetbeheer vaker sprake van schulden in verband met consumptiekredieten, andere bankschulden dan hypothecaire
6 6 leningen en schulden in verband met nutsvoorzieningen. Dit laatste element heeft er wellicht mee te maken dat distributiemaatschappijen doorgaans aandringen op budgetbeheer in geval van betalingsmoeilijkheden. Volgens dienstverleners is er in geval van budgetbeheer verder vaker sprake van overbestedingsschulden, terwijl er minder sprake is van overlevingsschulden. Collectieve schuldenregeling komt vaker voor bij mannen, en bij personen met gezondheidsproblemen. Bij dit cliënteel nemen de schulden ook grotere proporties aan: hoger bedrag, meer schuldeisers, meer bronnen van schuld. 3.3 Kwalitatieve beperkingen Budgetbegeleiding en budgetbeheer Er bestaat bij de diensten een tendens om disciplinerend op te treden. Tegenover elk dossier voor budgetbegeleiding staan er twee voor budgetbeheer. Het overwicht van het budgetbeheer wordt bevestigd in de profielstudie van het cliënteel. 55.1% van de mensen die zich met schulden aanmelden krijgt budgetbeheer, terwijl slechts 39.8% budgetbegeleiding krijgt. % Budgetbegeleiding Budgetbeheer Niet-geregl. SBM SBM Wet CK Coll. schuldenregeling Figuur.2 Dienstverlening ontvangen door cliënten die zich aanmelden met een schuldenproblematiek Het is vooral bij de OCMW s dat de disciplinerende tendens bestaat. Bij de CAW s zijn de dossiers budgetbeheer en -begeleiding min of meer in evenwicht. Bijna een
7 7 op vier CAW s geeft ook aan geen budgetbeheer aan te bieden, terwijl bijna alle OCMW s dit wel doen (97.7%). Volgens sommige dienstverleners is de keuze voor budgetbeheer een gemakkelijkheidsoplossing die op termijn niet rendeert. Een aantal dienstverleners geeft ook toe dat tijdsgebrek speelt in de keuze voor budgetbeheer. Maar er zijn ook voorstanders van de methodiek. Budgetbegeleiding is volgens hen te vaag. Budgetbeheer biedt daarentegen meer garanties. Men boekt betere resultaten. Strategische motieven halen in die zin de bovenhand op meer inhoudelijke zoals het bewaken van de autonomie van de cliënt: men krijgt gemakkelijker steun van het OCMW, het is de eis van schuldeisers, men kan gemakkelijker onderhandelen met de schuldeisers, enz Schuldbemiddeling Ondanks het gezamenlijke pleidooi voor sociale schuldbemiddeling heerst zowel aan de kant van de dienstverleners als aan de kant van de mensen met schulden ook reserve ten aanzien van de schuldbemiddeling door de OCMW s en CAW s. Gebrek aan financiering is hiervoor verantwoordelijk. Immers, door gebrek aan financiering kunnen dienstverleners niet altijd kwaliteitsvolle dienstverlening aanbieden (cf. sectie 4.1). Ze zijn zich hiervan bewust, maar hebben niet de ruimte om deze praktijk te keren. Sommigen houden omwille van het gebrek aan financiering ook de boot af (cf. sectie 4.2). Het gebrek aan kwaliteit van de dienstverlening laat zich ook voelen bij de gebruikers. Slechte ervaringen zorgen ervoor dat een aantal mensen met schulden geen vertrouwen meer heeft in de dienstverlening van de OCMW s en CAW s. Doordat zij ook geen heil zien in advocaten, kunnen zij nergens terecht. 4. De impact van de wetgeving omtrent de schuldbemiddeling op de praktijk 4.1 Wet op het Consumentenkrediet Kwantitatief mag de schuldbemiddeling Wet Consumentenkrediet relatief hoog scoren % van de diensten biedt deze vorm van dienstverlening naar eigen zeggen aan -, kwalitatief scoort ze slecht. Het al dan niet hebben van een erkenning lijkt nauwelijks invloed te hebben op de praktijk. Ook niet-schuldbemiddelaars bemiddelen in geval van consumentenkredieten, en werken bijgevolg zonder wettelijke basis. Ondanks het feit dat de wettelijke bewegingsruimte van diensten zonder erkenning sterk beperkt wordt, functioneert een heel deel nog zonder erkenning. In de enquête maakt 26% van de diensten ook geen aanstalten om deze erkenning aan te vragen. Daarenboven biedt een erkenning geen kwaliteitsgarantie. De gegrondheid van de schulden wordt ook bij de erkende diensten niet systematisch getoetst. Ruim
8 8 een op vijf diensten met erkenning geeft aan dit niet te doen. De diensten die dit wel doen (78.5%) schatten hun expertise laag in. Ruim drie vierde van hen zegt dat die onvoldoende of voor verbetering vatbaar is. In de sector is men zich bewust van de halfslachtige praktijk maar tezelfdertijd wordt gezegd dat er stilaan een mentaliteitswijziging gekomen is, mede onder impuls van de opleiding tot schuldbemiddelaar van de VVSG. Ook al heeft men vandaag nog onvoldoende expertise om het nodige tegenwicht te bieden, men gaat toch veel kritischer om met de eisen van de schuldeisers. De eigen praktijk wordt ten gevolge van de wet ook kritisch onder de loep genomen. Het ontbreekt de diensten evenwel aan middelen om die ten goede om te buigen. Hoewel de schuldbemiddeling Wet Consumentenkrediet nog een hele weg te gaan heeft, is hier en daar in het veld wel een dynamiek op gang gekomen. Momenteel bestaan grote verschillen tussen diensten. Sommige vragen een erkenning aan, andere niet. En sommige investeren hierin, en anderen niet. Deze evolutie wordt met argusogen bekeken. Het recht op schuldbemiddeling, dat door de dienstverleners verdedigd wordt, komt hiermee in het gedrang. 4.2 Wet op de Collectieve Schuldenregeling Met de Wet op de Collectieve Schuldenregeling kregen de schuldbemiddelaars extra slagkracht. De wet kan beschouwd worden als een soort faillissementsregeling voor natuurlijke personen die in een schuldenspiraal zijn terechtgekomen. Willen schuldeisers niet meewerken aan een regeling, waarbij onkosten, intresten en in sommige gevallen zelfs kapitaal kwijtgescholden worden, dan kunnen ze hiertoe gerechtelijk verplicht worden. Tussen 1/1/99 en 31/12/01 zijn aanvragen ingediend. Ietwat paradoxaal lijken de diensten zelf echter de boot af te houden. Hoewel men bij bijna een op drie diensten voor allerlei activiteiten in het kader van de collectieve schuldenregeling terecht kan, laat slechts 17.7% van alle diensten zich als schuldbemiddelaar aanstellen. Dit is een vierde van de diensten die een erkenning hebben. De belangrijkste reden waarom diensten zich niet laten aanstellen als schuldbemiddelaar is het gebrek aan personeel. Meer nog dan de schuldbemiddeling Wet Consumentenkrediet vraagt de collectieve schuldenregeling technisch-juridische expertise die tot specialisatie dwingt. Extra middelen worden essentieel geacht om de opdracht op te nemen. Bij de CAW s bestaat een overkoepelende afspraak om zich niet te laten aanstellen als schuldbemiddelaar zolang er van overheidswege geen middelen worden vrijgemaakt. Soms spelen ook externe factoren in het niet opnemen van de collectieve schuldenregeling: in sommige gerechtelijke arrondissementen staat de beslagrechter negatief tegenover de diensten als schuldbemiddelaar. De ervaring van de diensten als schuldbemiddelaar collectieve schuldenregeling is tot op heden nog beperkt. 21.6% van de diensten mèt erkenning werd effectief aangesteld. In de helft van de gevallen was dit slechts een of twee keer.
9 9 Het enthousiasme met betrekking tot de wet is evenwel groot bij de dienstverleners. De wet biedt een uitkomst in situaties die voorheen als uitzichtloos bestempeld werden. Maar vooral de stok achter de deur naar de schuldeisers toe geeft een nieuw elan aan de dienstverlening. Sommige schuldbemiddelaars waarschuwen wel voor overconsumptie van de collectieve schuldenregeling. Dit zou kunnen leiden tot een hoger percentage afwijzingen. De greep die men via een collectieve schuldenregeling op de schuldeisers heeft, is echter niet afdwingbaar voor de klassieke vormen van schulddienstverlening. In die zin pleiten sommige dienstverleners voor een uitbreiding van de rechtsbescherming van schuldenaars in het algemeen, bijvoorbeeld door een verdere beperking van het beslagrecht of van de verwijlintresten en dossierkosten. Ondanks de hoge verwachtingen die schulddienstverleners koesteren ten aanzien van de Wet op de Collectieve Schuldenregeling, melden zij nog een aantal knelpunten. Een belangrijk probleem is de weinig consistente rechtspraak: bv. weigeren sommige beslagrechters OCMW s of CAW s als schuldbemiddelaars aan te stellen, verwijzend naar een gevaar van belangenvermenging als schuldeiser en bemiddelaar, of integendeel een te grote partijdigheid ten gunste van de schuldenaar. Ook de normen inzake het resterende leefgeld variëren zeer sterk. Overleg tussen de beslagrechters moet meer eenduidigheid in de rechtspraak brengen. Het is aangewezen dat ook de sociale actoren in dit overleg geraadpleegd worden.. Daarnaast vraagt ook de wet zelf op een aantal punten bijsturing. De administratieve (verzoekschrift) en financiële (kosten van advocaten) drempels zijn te hoog. De schuldenaar verliest té veel autonomie, en zijn privacy wordt sterk blootgelegd. Men stelt zich ook vragen bij het bereikte publiek. De collectieve schuldenregeling blijkt in de praktijk vaak als opvangnet voor ex-zelfstandigen te fungeren, terwijl het OCMW-cliënteel voor wie de wet bestemd was in de kou blijft staan: dit cliënteel heeft een te onstabiel inkomen voor een efficiënte schuldaflossing, en het raakt niet over de financiële en administratieve drempels. 5. Organisatie en financiering van de schuldbemiddeling 5.1 Nood aan specialisten zonder de integrale werking van de eerste lijn te verliezen Wat de organisatie betreft is de hamvraag in welke mate er gespecialiseerd moet worden. Specialisatie dringt zich op (hoge technisch-juridische vereisten), maar kent ook nadelen (verlies van integrale werking). Toch verwachten dienstverleners en diensthoofden een onvermijdelijke toename van specialisatie. Men acht het niet realistisch, noch noodzakelijk dat alle schulddienstverleners zich specialiseren, maar voor een goede werking vindt men het essentieel dat specialisten nauw
10 10 samenwerken met de algemeen maatschappelijk werkers. Op die manier gaat de integrale werking van de eerste lijn ook niet verloren, maar wordt de broodnodige specialisatie wel ingebouwd. De schulddienstverlening heeft op dit vlak nog een lange weg te gaan. Vandaag is zij nog in belangrijke mate in handen van algemeen maatschappelijk werkers: de klassieke vormen van budgetteren (budgetbegeleiding, budgetbeheer) voor meer dan 80%, maar ook de schuldbemiddeling Wet Consumentenkrediet in bijna de helft van de gevallen (44.8%). Dit gebeurt zonder ondersteuning of samenwerking met specialisten. Enkel de collectieve schuldenregeling is specialistenwerk. Schuldbemiddelaars collectieve schuldenregeling zijn in 92.1% van de gevallen specialisten, al dan niet in tandem met algemeen maatschappelijk werkers. Met specialisten worden niet alleen gespecialiseerde maatschappelijk werkers bedoeld. Schulddienstverleners vinden ook juridische ondersteuning, in de vorm van eigen, gespecialiseerde juristen, onontbeerlijk. Daarnaast is er ook een duidelijke vraag naar administratieve ondersteuning, vooral in het kader van de collectieve schuldenregeling. Tot op heden zijn het echter vooral maatschappelijk werkers die zich specialiseerden. Gespecialiseerde juristen hebben de diensten weinig tot niet in dienst. En ook het aantal administratieve krachten specifiek in dienst voor schulddienstverlening is verwaarloosbaar. Als ideale formule wordt meestal verwezen naar een tandem maatschappelijk werker-jurist, die zoveel mogelijk in de tweede lijn werkt: dit wil zeggen dat de dienst algemeen maatschappelijk werk maximaal verantwoordelijk blijft voor de integrale begeleiding van cliënten, inclusief budgetbegeleiding of beheer. Alleen voor technisch-juridische aangelegenheden in de schuldbemiddeling en zeker voor de collectieve schuldenregeling wordt beroep gedaan op de gespecialiseerde dienst. Dienst SBM Algemeen Maatschappelijk Werk
11 Samenwerkingsverbanden Schuldbemiddeling kan ook georganiseerd worden via samenwerkingsverbanden. Vooral kleinere diensten zijn hierop aangewezen. Er zijn voorbeelden van positieve ervaringen met samenwerkingsverbanden, zowel binnen de OCMW s als tussen OCMW s en CAW s. In totaal ging 21.9% van de diensten samenwerkingsverbanden aan met (andere) OCMW s, 3.7% met (andere) CAW s. Maar er zijn ook dienstverleners die aangeven dat dergelijke samenwerkingsverbanden voor hen politiek niet te realiseren waren. 33.5% van de diensten heeft een samenwerkingsverband met externe advocaten/juristen. Deze worden tijdens de groepsdiscussies met uitzondering van een enkel geval negatief geëvalueerd. 5.3 Rol van de (Vlaamse) overheid Wat moet het beleid hier in het licht van bovenstaande resultaten nu tegenover stellen? Ten eerste is het volgens diensthoofden wenselijk dat de overheid optreedt om de Wet op het Consumentenkrediet tenvolle te doen eerbiedigen, niet alleen om kwaliteit (en een recht op schuldbemiddeling) te garanderen, maar ook als houvast voor de dienstverleners. Dit begint bij een normering, in de zin van reglementering. Bijvoorbeeld wordt gesuggereerd dat alle betrokken diensten zouden verplicht worden een aanbod te verzekeren, dat stappenplannen uitgewerkt worden, dat een takenprofiel en opleiding voor schuldbemiddelaars wordt voorgeschreven, 4 en dat deze opleiding tegemoet komt aan de vraag, zowel kwantitatief als kwalitatief. Dit alles is niet los te zien van personeelsnormen, hoewel het niet gemakkelijk is hiervoor de goede parameters te vinden. In de sector van het algemeen welzijnswerk verwacht men een onvermijdelijke toename van de specialisatie. De hulpverleners zelf achten het niet realistisch, noch noodzakelijk dat alle schulddienstverleners zich specialiseren, maar voor een goede werking vindt men het essentieel dat specialisten nauw samenwerken met de algemeen maatschappelijk werkers. Op die manier gaat de integrale werking van de eerste lijn ook niet verloren. Meer concreet vinden schulddienstverleners juridische ondersteuning, in de vorm van eigen, gespecialiseerde juristen, onontbeerlijk. Daarnaast is er ook een duidelijke vraag naar administratieve ondersteuning, vooral in het kader van de collectieve schuldenregeling. 4 Het kwaliteitsdecreet voorziet dat voor alle functies een afzonderlijke functieomschrijving moet opgesteld worden. Rekening houdend met de noodzakelijke specialisatie en de wettelijke bepalingen, is het logisch dat voor de schuldbemiddeling een afzonderlijke functieomschrijving wordt opgesteld.
12 12 Zo belanden we onvermijdelijk bij de vraag naar een financiering die de diensten de ruimte geeft om aan de eisen te voldoen. Recentelijk keurde de federale regering weliswaar een wetsontwerp goed dat financiering voor de schulddienstverlening inhoudt, maar deze is in hoofdzaak gericht op de schulden aan energiebedrijven en houdt voor de diensten ook extra taken in. Daarnaast is de financiering initieel bedoeld voor de OCMW's. Zij kunnen de financiering wel overdragen naar de CAW s, maar er blijven nog enkele vragen open. Op welke financiering kunnen de OCMW s terugvallen die de federale financiering doorsluizen? Hoe worden de CAW s die tot geen samenwerking met een OCMW komen gefinancierd? De sporen van de federale en de Vlaamse regering kruisen elkaar in de nieuwe financiering tot op zekere hoogte, maar de federale middelen volstaan niet om te beantwoorden aan de noden die zich momenteel stellen. Dit betekent dat de Vlaamse Regering in het kader van haar engagement ten aanzien van de schuldbemiddeling zal moeten voorzien in een specifieke, bijkomende financiering. Met betrekking tot de concrete uitwerking van een Vlaamse financiering pleiten we voor een enveloppefinanciering op basis van gemeentelijke bevolkings- en armoede-indicatoren, met voldoende soepelheid wat de aanwending betreft (personeel, werking, uitbesteding). Daartegenover staat wel de noodzaak van een gewaarborgd aanbod of m.a.w. een recht op schuldbemiddeling in hoofde van de inwoners. In het kader van de monitoring van het aanbod is een systematische registratie wenselijk. In het veld ziet men daar de noodzaak van in, maar geeft men ook aan dat die best zoveel mogelijk wordt ingebouwd in een algemeen registratiesysteem. 6. Schuldbemiddeling in het kader van een integraal schuldverlichtings- en armoedebeleid Eén van de troeven van de sociale schuldbemiddeling is zoals gezegd haar inbedding in een integrale hulpverlening. Hoe moet zo n integraal schuldverlichtingsbeleid eruit zien? 6.1 Kunnen de centra zelf aan preventie doen? Wanneer cliënten met schulden zich bij een dienst aanmelden zijn de problemen vaak reeds uit de hand gelopen. Toch zijn verschillende vormen van secundaire of tertiaire preventie door het algemeen welzijnswerk mogelijk. Preventie behoort tot de reguliere werking van de diensten: informatie kan de doorsnee cliënt wapenen tegen agressieve verkoopspraktijken en bewust maken van het gevaar van schuldoverlast; een bijzondere aandacht voor de kinderen van personen met schulden tekent zowel de interviews met schuldenaars als die met hulpverleners. Enerzijds beoogt men het vrijwaren van hun basisrechten en hun sociale integratie, anderzijds betrekt
13 13 men hen soms bewust bij de budgetbegeleiding van de ouders omwille van de mogelijke leereffecten; de keuze voor budgetbegeleiding i.p.v. budgetbeheer biedt meer kans op leereffecten (die op hun beurt preventief kunnen werken t.o.v. eventuele latere schuldproblemen); door de signaalfunctie (bv. in het kader van dit onderzoek...) kunnen structurele problemen aan het licht gebracht worden, of kunnen welbepaalde misbruiken van bedrijven aangeklaagd worden. De hulpverleners wijzen in dit verband op het ontbreken van meldpunten bij de overheid; samenwerking met het onderwijs en de volwasseneneducatie kan leiden tot empowerment van sociaal achtergestelde groepen. De rol van het onderwijs is niet te onderschatten, als men bedenkt dat 1 op 6 cliënten met schulden (16,9%) jonger is dan 25 jaar, en een kleine helft (46,3%) jonger dan 35. Een enkele maatschappelijk werkster vertelde ons dat zij af en toe over budgettering ging lesgeven in het laatste jaar van het secundair onderwijs. De samenwerking met de basiseducatie is eveneens nog marginaal; structureel overleg met belangrijke schuldeisers (zoals bv. nutsbedrijven of banken) kan leiden tot goodwill van hun kant en tot een meer vroegtijdige detectie van problemen. Het is frappant hoe weinig systematisch het thema preventie besproken werd tijdens de groepsdiscussies die we hielden met hulpverleners. Dit kan erop wijzen dat er nood is aan visie-ontwikkeling terzake. Deze taak kan mee opgenomen worden door het steunpunt schuldbemiddeling dat in de beleidsnota in het vooruitzicht gesteld wordt. 6.2 Armoedebestrijding als structurele preventie Wat voorafgaat is slechts het topje van de preventie-ijsberg. Kijken we naar de samenstelling van de schulden, dan komen vanzelfsprekend meer structurele problemen aan het licht. 16,7% van de totale schuldenlast van OCMW- en CAW-cliënten bestaat uit consumptiekredieten. In dit verband kan worden verwezen naar het potentiële belang van de positieve kredietcentrale, maar ook naar de vraag van hulpverleners om harder op te treden tegenover agressieve verkoopspraktijken (cf. ook de campagne van Welzijnszorg). In positieve zin kan een zekere ethiek inzake kredietverlening bevorderd worden in het kader van de nieuwe bedrijfscultuur rond sociaal verantwoord ondernemerschap. 17% van de schulden hebben te maken met nutsvoorzieningen. Het energiefonds is één van de middelen om deze schulden vroegtijdig aan te pakken; sociale tarieven, het verbieden van waarborgen, en gebruiksvriendelijke betaalsystemen voor lage-inkomensgezinnen kunnen ze nog méér voorkomen. De overheid zelf (fiscus, sociale zekerheid en boetes) is met 18,6% een nog belangrijker schuldeiser. Vooreerst is een sociale vorming van belastingambte-
14 14 naren wenselijk: verschillende hulpverleners klaagden de weinig humane aanpak van hun cliënten door de fiscus aan. Noteer echter ook dat belastingverlaging voor de laagste inkomens het eerste preventiemiddel is. De huidige regering heeft weliswaar belasting- en RSZ-verlagingen doorgevoerd voor de lage arbeidsinkomens, maar de vervangingsinkomens bleven onaangeroerd. De afschaffing van het kijk- en luistergeld is voor deze doelgroep een belangrijke stap in de goede richting. Soortgelijke forfaitaire belastingen moeten maximaal afgebouwd resp. vermeden worden. 10,9% van de schulden betreffen huurgelden. Het is bekend dat ons land sterk achterop hinkt op het vlak van de sociale huisvesting. Het tekort aan sociale woningen is zo schrijnend, dat beter werk gemaakt wordt van de verdere uitbouw van huursubsidies. Gezondheidszorgen zijn goed voor 7,6% van de schuldenlast. Daarbij komt de vaststelling dat 35% van de cliënten met schulden geconfronteerd zijn met een handicap of gezondheidsprobleem. Voor deze groep brengt de invoering van de maximumfactuur voor gezondheidszorgen hopelijk soelaas. Volledigheidshalve vermelden we nog tewerkstelling, sociale zekerheid en onderwijs als algemene hefbomen in de voorkoming van armoede: ca. 70% van de cliënten met schulden was op het ogenblik van onze enquête inactief, en nauwelijks 16,3% had een diploma van het hoger of hoger secundair onderwijs op zak. We trappen wellicht open deuren in als we stellen dat een volgehouden actief tewerkstellingsbeleid, maar ook verhoogde (minimum)uitkeringen in de sociale zekerheid en bijstand de beste wapens zijn tegen schuldoverlast. Onderwijs werd hogerop reeds vermeld als een kanaal voor empowerment van de doelgroep; maar het is uiteraard in de eerste plaats hét middel bij uitstek voor een opwaartse sociale mobiliteit. Dit alles impliceert niet dat preventie het enige zaligmakende principe moet zijn. Naast preventie is ook een verdere verfijning van het curatieve beleid wenselijk. In sectie 4 staan reeds een aantal voorstellen terzake opgesomd. Ook het voorstel om beslag, verwijlintresten en dossierkosten wettelijk te beperken, en een bescherming tegen agressieve inningspraktijken behoren tot het palet van ideeën om de schuldenproblematiek te humaniseren. 7. Conclusie De vraag naar schulddienstverlening bij de OCMW s en CAW s wordt steeds groter. In het eerste kwartaal van 2001 kregen de Vlaamse OCMW s ongeveer cliënten met schulden over de vloer, die samen een schuldenlast torsten van ruim 320 miljoen euro. De diensten kunnen de vraag momenteel niet volgen. De Wet op het Consumentenkrediet en de Wet op de Collectieve Schuldenregeling moesten een stevige onderbouw aan de schuldbemiddeling geven, doch in de praktijk is hier nog weinig van te voelen. Al zijn er reeds
15 duidelijke effecten merkbaar voor de slachtoffers, de dienstverlening beantwoordt nog lang niet aan de vooropgestelde kwaliteitsnormen en veel diensten houden de schuldbemiddeling, vooral de collectieve schuldenregeling, af. Het is aan de Vlaamse overheid om hier op te treden, enerzijds onder de vorm van reglementering, anderzijds onder de vorm van financiering. De federale financiering, die recentelijk werd goedgekeurd, ontslaat de Vlaamse overheid niet van haar verantwoordelijkheid terzake. De sector van het algemeen welzijnswerk, waarin op het vlak van de schuldbemiddeling een dynamiek op gang gekomen is, heeft nog veel werk voor de boeg. In de eerste plaats moeten de OCMW s en CAW s investeren in technisch-juridische expertise. Maar zeker zo belangrijk is methodiekontwikkeling, waarin preventie een centrale plaats krijgt. Dit laatste is een uitdrukkelijke vraag van mensen met schulden. Tot slot is het vanzelfsprekend dat het debat rond de schuldbemiddeling niet los gezien mag worden van het debat rond een integraal schuldverlichtings- en armoedebeleid. 15
Persconferentie 25 maart 2002 HULP OP KREDIET. SCHULDBEMIDDELING IN DE VLAAMSE OCMW S EN CAW S
Hoger instituut voor de arbeid Katholieke Universiteit Leuven E. Van Evenstraat 2e B-3000 Leuven Telefoon +32 16 32 33 33 Telefax +32 16 32 33 44 Persconferentie 25 maart 2002 HULP OP KREDIET. SCHULDBEMIDDELING
Nadere informatie12 werken voor een betere aanpak van schulden
12 werken voor een betere aanpak van schulden 15 april 2019 2 / 5 12 werken voor een betere aanpak van schulden 12 werken voor een betere aanpak van schulden SAM, steunpunt Mens en Samenleving, ondersteunt
Nadere informatieInspiratiedag Gezond Budget
04/12/2018 Inspiratiedag Gezond Budget Workshop 'soorten budget- en schuldhulpverlening' in Vlaanderen OVERZICHT HULPVERLENINGSVORMEN = BUDGETHULPVERLENING: hulp bij het vinden van een evenwicht tussen
Nadere informatieSchuldhulpverlening. Hoe gaat dat in zijn werk?
Schuldhulpverlening Hoe gaat dat in zijn werk? In deze brochure vind je informatie over de mogelijke vormen van schuldhulpverlening binnen OCMW Antwerpen. 2 Wat is schuldhulpverlening? OCMW Antwerpen heeft
Nadere informatieSCHULDBEMIDDELING AALST. OCMW CAW Sociaal Huis Samenwerking sinds 2000
SCHULDBEMIDDELING AALST OCMW CAW Sociaal Huis Samenwerking sinds 2000 Samenwerking OCMW-CAW Historiek Samenwerking in de praktijk Kansen en valkuilen Historiek van de samenwerking Tot 1990 Weinig werkafspraken,
Nadere informatieActieplan 1 Informatie- en preventiebeleid naar de Zeelse bevolking toe op het vlak van o.m. (kinder)armoede, gezondheid, participatie
DEEL ARMOEDEBESTRIJDING Actieplan 1 Informatie- en preventiebeleid naar de Zeelse bevolking toe op het vlak van o.m. (kinder)armoede, gezondheid, participatie Actie 1 : Het OCMW zorgt er, zelfstandig of
Nadere informatieOCMW s en armoedebestrijding
OCMW s en armoedebestrijding Hoorzitting Commissie Welzijn, Volksgezondheid, Gezin en Armoedebeleid, Vlaams Parlement, 1.2.2011 Piet Van Schuylenbergh, directeur OCMW s VVSG Nathalie Debast, stafmedewerker
Nadere informatieSchuldbemiddeling in Limburg. 30 juni 2008 Studiedag PLOT Genk
Schuldbemiddeling in Limburg 30 juni 2008 Studiedag PLOT Genk Dienst Schuldbemiddeling Welzijnsregio Noord-Limburg Oprichting: juli 1999 Verenging onder Hfdst XII OCMW-wet 8 OCMW s Noord-Limburg (arr.
Nadere informatieCijfermateriaal basisregistratie
Cijfermateriaal basisregistratie 2007-2009 Mei 2010 1. Inleiding In dit rapport wordt het cijfermateriaal met betrekking tot budgethulpverlening en schuldhulpverlening gepresenteerd dat door de erkende
Nadere informatieHANDLEIDING BASISREGISTRATIEFORMULIER 2011
HANDLEIDING BASISREGISTRATIEFORMULIER 2011 1. Situering. De registratie door de instelling voor schuldbemiddeling wordt geregeld bij het decreet van 24 juli 1996 houdende regeling tot erkenning en subsidiëring
Nadere informatieHuishoudens in schuldbemiddeling: profielen en regionale verschillen
PERSONEN IN FINANCIËL E MOEILIJKHEDEN : PROFIELEN? Colloquium van het Observatorium Krediet en Schuldenlast, 5 december 2013, Brussel Huishoudens in schuldbemiddeling: profielen en regionale verschillen
Nadere informatieJaarverslag Juridische dienstverlening
Jaarverslag Juridische dienstverlening Woensdag 10 april 2013 Lovendegem Bianca Buysse Renate Cools Sarah Forsyth Jaarverslag juridische dienstverlening Welzijnsband Meetjesland Woensdag 10 april 2013
Nadere informatieSchuldoverlast? U staat er niet alleen voor! De collectieve schuldenregeling Een oplossing met voordelen en plichten
Adobe Stock - BillionPhotos.com Schuldoverlast? U staat er niet alleen voor! De collectieve schuldenregeling Een oplossing met voordelen en plichten Federale Overheidsdienst Economie, K.M.O., Middenstand
Nadere informatieKatholieke Hogeschool Kempen
Katholieke Hogeschool Kempen Studiecentrum voor Lokaal Sociaal en Lokaal Economisch Beleid Onderzoek naar de werking en de organisatie van erkende instellingen voor schuldbemiddeling met het oog op een
Nadere informatieWEGWIJS Bij budget & schuld
WEGWIJS Bij budget & schuld BudgetInZicht West-Vlaanderen caw-folder.indd 1 20-08-2014 16:43:51 HEB JE MOEILIJKHEDEN MET JE BUDGET OF HEB JE SCHULDEN? Raak je niet wijs uit je problemen, wil je advies
Nadere informatieHANDLEIDING BASISREGISTRATIEFORMULIER 2012
1. Situering HANDLEIDING BASISREGISTRATIEFORMULIER 2012 De registratie door de erkende instellingen voor schuldbemiddeling wordt geregeld bij het decreet van 24 juli 1996 houdende regeling tot erkenning
Nadere informatie«WELZIJNSBAROMETER 2010» SAMENVATTING EN CONCLUSIES
«WELZIJNSBAROMETER 2010» SAMENVATTING EN CONCLUSIES Brussel wordt gekenmerkt door een grote concentratie van armoede in de dichtbevolkte buurten van de arme sikkel in het centrum van de stad, met name
Nadere informatieVerslag Collectieve schuldenregeling
Verslag Collectieve schuldenregeling 24 april 2014 Aanwezig Lieve De Bosscher (Vzw De Sloep), Ria Roosens (KRAS-diensten), Memet Karaman (Intercultureel Netwerk Gent), Youri Nuytinck (CAW O-VL), Michèle
Nadere informatieHANDLEIDING BASISREGISTRATIE ERKENDE INSTELLINGEN VOOR SCHULDBEMIDDELING
HANDLEIDING BASISREGISTRATIE ERKENDE INSTELLINGEN VOOR SCHULDBEMIDDELING Datum: 21/12/2015 - Versie: 3.0 Auteur: Vlaamse overheid Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Afdeling Welzijn en Samenleving
Nadere informatieMaatschappelijke, juridische, professionele en deontologische situering
INHOUD Algemene handleiding I. Gebruiksaanwijzing Opbouw van het Handboek 1 Juridische verwijzingen en afkortingen 2 1. Wettelijke referenties 2 2. Verwijzingen naar rechtspraak 2 3. Verwijzingen naar
Nadere informatieRAPPORT KANSARMOEDE-INDICATOREN IN ERPE-MERE
RAPPORT KANSARMOEDE-INDICATOREN IN ERPE-MERE Bij het openen van het rapport worden de meest recente gegevens uit de databank gehaald. Inleiding In dit document worden de kansarmoede-indicatoren weergegeven
Nadere informatieCijfermateriaal basisregistratie 2007-2010
Cijfermateriaal basisregistratie 2007-2010 Oktober 2011 1. Inleiding De schuldenproblematiek in Vlaanderen groeit. Steeds meer mensen ondervinden problemen met de betaling van hun schulden. Zo staan eind
Nadere informatie1. Situering. Hierbij worden volgende voorwaarden opgelegd:
Vlaamse Woonraad Koning Albert II-laan 19 bus 23 1210 Brussel vlaamse.woonraad@rwo.vlaanderen.be www.vlaamsewoonraad.be Advies 2015/08 datum 9 oktober 2015 bestemmeling kopie onderwerp Mevrouw Liesbeth
Nadere informatieVlaams Centrum Schuldbemiddeling. Jaarverslag 2008
Vlaams Centrum Schuldbemiddeling Jaarverslag 2008 e cijfers Vlaanderen 1 000 000 000 schulden door winkelkaart * 495 089 achterstallige kredieten 344 072 kredietnemers met een betalingsachterstand 60 234
Nadere informatieSamenwerkingsprotocol Collectieve Schuldenregeling
Samenwerkingsprotocol Collectieve Schuldenregeling BudgetInZicht Kempen Johan Van Baekel en Kevin Geentjens Even voorstellen Johan Van Baekel Stafmedewerker CAW De Kempen Tot december 2016 teamverantwoordelijke
Nadere informatieWat kan een dienst schuldbemiddeling
Wat kan een dienst schuldbemiddeling voor u doen? U hebt schulden? U kunt uw maandelijkse afbetalingen niet meer naleven? U wenst tot een regeling te komen met uw schuldeisers? Een dienst schuldbemiddeling
Nadere informatieKNELPUNTBEROEPEN LOKALE BESTUREN Focus op een aantal knelpuntfuncties
KNELPUNTBEROEPEN LOKALE BESTUREN Focus op een aantal knelpuntfuncties Tess Poppe 26 maart 205 Inhoud DEEL I Knelpuntberoepen OCMW s... 2. Overzicht functies... 2.. Verpleegkundige... 3..2 Hoofdverpleegkundige...
Nadere informatieNaar een sterker lokaal sociaal beleid Organisatie van het sociaal beleid na integratie gemeente-ocmw
Naar een sterker lokaal sociaal beleid Organisatie van het sociaal beleid na Hoorzitting Vlaams parlement 12 mei 2015 Mark Suykens, Piet Van Schuylenbergh Inhoud 1. VVSG neemt akte van Vlaamse keuzes 2.
Nadere informatieFederaal memorandum van de OCMW s. Algemene Vergadering afdeling OCMW s van de VVSG Zottegem, 7 juni 2007
Federaal memorandum van de OCMW s Algemene Vergadering afdeling OCMW s van de VVSG Zottegem, 7 juni 2007 Lokale besturen : meest burgernabije bestuur OCMW s worden het eerst geconfronteerd met nieuwe noden
Nadere informatieSYNTHESERAPPORT EVALUATIE WETENSCHAPPELIJKE OLYMPIADES SAMENVATTING
SYNTHESERAPPORT EVALUATIE WETENSCHAPPELIJKE OLYMPIADES SAMENVATTING Studiedienst en Prospectief Beleid 1 Departement Economie, Wetenschap en Innovatie Vlaamse Overheid Koning Albert II-laan 35 bus 10 1030
Nadere informatieVLAAMSE OUDERENRAAD Advies 2013/3 over de overdracht van de tegemoetkoming voor hulp aan bejaarden (THAB) naar Vlaanderen
VLAAMSE OUDERENRAAD Advies 2013/3 over de overdracht van de tegemoetkoming voor hulp aan bejaarden (THAB) naar Vlaanderen Vlaamse Ouderenraad vzw 18 december 2013 Koloniënstraat 18-24 bus 7 1000 Brussel
Nadere informatieInleiding. Ons aanbod. Inhoudsopgave
Budget In Zicht 3 Inleiding 3 Ons aanbod 4 Infomomenten > Alles over bewindvoering > Basistips van de notaris > Alles over de collectieve schuldenregeling > Van factuur tot deurwaarder > Hoe omgaan met
Nadere informatieCommissie Openbare Werken, Mobiliteit en Stedenbouw
Commissie Openbare Werken, Mobiliteit en Stedenbouw Mondelinge vraag OPSCHRIFT Vergadering van 4 februari 2016 Nummer: 2016_MV_00047 Onderwerp: Mondelinge vraag van raadslid Mieke Bouve: Meer gezinnen
Nadere informatieTewerkstelling. Algemene Vergadering Welzijnsoverleg Herentals 31 januari 2007. Projecteigenaar. Projectfiche tewerkstelling
Algemene Vergadering Welzijnsoverleg Herentals 31 januari 2007 Algemene vergadering Welzijnsoverleg Herentals Tewerkstelling Projecteigenaar! strategisch verantwoordelijke: ISOM! operationeel verantwoordelijke:
Nadere informatieINHOUD. Algemene handleiding. I. Gebruiksaanwijzing. Maatschappelijke, juridische, professionele en deontologische situering
INHOUD Algemene handleiding I. Gebruiksaanwijzing Opbouw van het Handboek 1 Juridische verwijzingen en afkortingen 2 1. Wettelijke referenties 2 2. Verwijzingen naar rechtspraak 2 3. Verwijzingen naar
Nadere informatieVOORSTEL VAN DECREET VAN MEVROUW SONJA BECQ EN MEVROUW VEERLE HEEREN C.S HOUDENDE REGELING VAN DE THUISOPVANG VAN ZIEKE KINDEREN
ADVIES VOORSTEL VAN DECREET VAN MEVROUW SONJA BECQ EN MEVROUW VEERLE HEEREN C.S HOUDENDE REGELING VAN DE THUISOPVANG VAN ZIEKE KINDEREN Commissie voor Welzijn, Volksgezondheid en Gelijke Kansen. Voorstel
Nadere informatieWEGWIJS IN DE BUDGET- EN SCHULDHULPVERLENING VAN OCMW EN CAW. Eenmalige bemiddeling Budgetbegeleiding Budgetbeheer Collectieve Schuldenregeling
WEGWIJS IN DE BUDGET- EN SCHULDHULPVERLENING VAN OCMW EN CAW Eenmalige bemiddeling Budgetbegeleiding Budgetbeheer Collectieve Schuldenregeling INLEIDING ONZE KIJK OP HULP In deze brochure vind je informatie
Nadere informatieDe Oost-Vlaamse arbeidszorgmedewerker in beeld September Data & Analyse, Provincie Oost-Vlaanderen
De Oost-Vlaamse arbeidszorgmedewerker in beeld 2010-2017 September 2018 Data & Analyse, Provincie Oost-Vlaanderen 2 INHOUDSTAFEL INLEIDING... 5 1. ARBEIDSZORG IN OOST-VLAANDEREN: ALGEMEEN OVERZICHT...
Nadere informatieReglement voor de premie voor de ophaling van huisvuil van mensen met een beperkt leefbudget.
Reglement voor de premie voor de ophaling van huisvuil van mensen met een beperkt leefbudget. Goedgekeurd in de gemeenteraad van 28 april Bekendgemaakt op 30 april 2014 In werking getreden op 1 mei 2014
Nadere informatieGedragscode voor schuldbemiddelaars
Gedragscode voor schuldbemiddelaars Deze code betreft het werk van diensten schuldbemiddeling. Het is een aanvulling op de beschikkingen die van toepassing zijn op het werk van maatschappelijk assistenten.
Nadere informatieVR DOC.0082/1BIS
VR 2018 0202 DOC.0082/1BIS DE VLAAMSE MINISTER VAN WELZIJN, VOLKSGEZONDHEID EN GEZIN BISNOTA AAN DE LEDEN VAN DE VLAAMSE REGERING Betreft: Ontwerp van besluit van de Vlaamse Regering tot wijziging van
Nadere informatieDe Sociale plattegrond
De Sociale plattegrond Sector: OCMW Spreker: Marianne Van Der Biest (OCMW Herzele) Wat is het OCMW? OCMW = Openbaar centrum voor maatschappelijk welzijn. OCMW = publieke instelling Welzijn = meer dan armoedebestrijding
Nadere informatieWat kan een dienst schuldbemiddeling
Wat kan een dienst schuldbemiddeling voor u doen? U hebt schulden? U kunt uw maandelijkse afbetalingen niet meer naleven? U wenst tot een regeling te komen met uw schuldeisers? Een dienst schuldbemiddeling
Nadere informatie2. Het garanderen van een leefgeld dat toestaat een menswaardig bestaan te leiden
Orde van Vlaamse Balies www.advocaat.be STANDPUNT Koningsstraat 148 B 1000 Brussel T +32 (0)2 227 54 70 F +32 (0)2 227 54 79 info@advocaat.be Standpunt van de Orde van Vlaamse Balies inzake het wetsvoorstel
Nadere informatieBUDGETGROEP BIZ OOST-VLAANDEREN
BUDGETGROEP BIZ OOST-VLAANDEREN 1 Budgetgroepen BIZ (BudgetInZicht) Oost-Vlaanderen, een samenwerkingsverband tussen OCMW s, CAW s en verenigingen waar armen het woord nemen, heeft sinds enkele jaren een
Nadere informatieJaarverslag Juridische dienstverlening
Jaarverslag Juridische dienstverlening Woensdag 13 april 2011 Nevele Bianca Buysse Renate Cools Sarah Forsyth 1 Jaarverslag juridische dienstverlening Welzijnsband Meetjesland Woensdag 13 april 2011 I.
Nadere informatieVISIE OVERMATIGE SCHULDENLAST EN SCHULDPREVENTIE
VISIE OVERMATIGE SCHULDENLAST EN SCHULDPREVENTIE SITUERING EN TERMINOLOGIE De schuldenproblematiek is nooit zo actueel geweest als vandaag. Dit heeft te maken met de voortdurende stijging van het aantal
Nadere informatieLege brooddozen op school. Symposium
Lege brooddozen op school Symposium 14 oktober 2014 Een private (vzw) ongebonden welzijnsorganisatie die werkt met een combinatie van Overheidssubsidies (Vlaamse gemeenschap) Lokale subsidies (stad/ocmw)
Nadere informatie7. PREVENTIE VAN UITHUISZETTING
7. PREVENTIE VAN UITHUISZETTING 7.1 BEGELEIDING DOOR SOCIALE DIENST OCMW Afbakening van de doelgroep Huurders die uit huis dreigen gezet te worden Omschrijving van het aanbod Het OCMW wordt preventief
Nadere informatieFUNCTIEBESCHRIJVING MAATSCHAPPELIJK WERKER. 1. Functienaam Maatschappelijk werker maatzorg Graadbenaming: Maatschappelijk werker
FUNCTIEBESCHRIJVING MAATSCHAPPELIJK WERKER 1. Functienaam 1.1. Maatschappelijk werker maatzorg 1.2. Graadbenaming: Maatschappelijk werker 1.3. Weddeschaal: B1 B3 2. Plaats in de organisatie Afdeling: Sociale
Nadere informatieBetreft: Geïntegreerd inspectieverslag. Geachte Voorzitter,
Aan de Voorzitter van het OCMW van MESEN Markt 1 8957 Mesen Geïntegreerd inspectieverslag POD MI Inspectiedienst POD MI MESEN/RMID-SCP/2017 Betreft: Geïntegreerd inspectieverslag Geachte Voorzitter, Hierbij
Nadere informatieSchuldhulpverlening. Hoe gaat dat in zijn werk?
Schuldhulpverlening Hoe gaat dat in zijn werk? In deze brochure vind je informatie over de mogelijke vormen van schuldhulpverlening binnen OCMW Antwerpen. Inhoud Wat is schuldhulpverlening?... 3 Kort overzicht
Nadere informatieHoge Raad voor Vrijwilligers over het EYAA 2012 (European Year of Active Ageing 2012)
Hoge Raad voor Vrijwilligers over het EYAA 2012 (European Year of Active Ageing 2012) De Hoge Raad voor Vrijwilligers (HRV) kijkt relatief tevreden terug op 2011, het Europees Jaar voor het Vrijwilligerswerk.
Nadere informatie. De volledige administratieve opvolging van het project woondienst, klusjesdienst en naai- en strijkatelier project omvattende onder andere :
LOCHRISTI O.C.M.W. FUNCTIEBESCHRIJVING AFDELING : Sociale Dienst DIENST : Sociale Dienst Functiebenaming : MAATSCHAPPELIJK WERK(ST)ER PROJECT WOONDIENST, KLUSJESDIENST EN NAAI- EN STRIJKATELIER 1. Plaats
Nadere informatieBehoeftenonderzoek sociaal beleid in Boortmeerbeek. Samenvatting
Behoeftenonderzoek sociaal beleid in Boortmeerbeek Samenvatting Het sociaal behoeftenonderzoek werd uitgevoerd door GfK Significant aan de hand van een vragenlijst. Deze werd opgebouwd rond de volgende
Nadere informatieMaatschappelijk werker dienst budgetbeheer/ algemene sociale dienstverlening
Maatschappelijk werker dienst budgetbeheer/ algemene sociale dienstverlening 1 Actuele situatie OCMW Steenokkerzeel begeleidt al vele jaren cliënten met financiële problemen. Vaak wordt een financieel
Nadere informatieVLAAMS WONINGFONDS VAN DE GROTE GEZINNEN cvba PERSBERICHT de Meeûssquare, mei BRUSSEL BLIKVANGER VAN HET ACTIVITEITENVERSLAG 2006
VLAAMS WONINGFONDS VAN DE GROTE GEZINNEN cvba PERSBERICHT de Meeûssquare, 26-27 16 mei 2007 1000 BRUSSEL BLIKVANGER VAN HET ACTIVITEITENVERSLAG 2006 De nieuwe reglementering (namelijk de uitbreiding van
Nadere informatieProgramma LSB Bijsturingen na tussentijdse evaluatie 4 speerpunten LSB als lerend netwerk
Programma LSB 2011-2013 Bijsturingen na tussentijdse evaluatie 4 speerpunten LSB als lerend netwerk Bijsturingen na tussentijdse evaluatie 1. Prioritaire thema s: naar 4 speerpunten 2. Netwerk wordt versterkt
Nadere informatieWONINGFONDS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST MEMORANDUM - SAMENVATTING
WONINGFONDS VAN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST MEMORANDUM - SAMENVATTING Mevrouw Meneer Binnen het Brussels Hoofdstedelijk Gewest wordt de toegang tot huisvesting steeds moeilijker. Het Woningfonds
Nadere informatieOproep en aanvraagformulier tot erkenning en subsidiëring als mobiel aanbod aan taal- en ontwikkelingsstimulering in de voor- en vroegschoolse periode
6 februari 2018 Oproep en aanvraagformulier tot erkenning en subsidiëring als mobiel aanbod aan taal- en ontwikkelingsstimulering in de voor- en vroegschoolse periode In het kader van de continuering van
Nadere informatieKinderopvang = instrument in strijd tegen kinderarmoede
Kinderopvang = instrument in strijd tegen kinderarmoede Kinderopvang heeft verschillende functies: een economische functie, een pedagogische en een sociale functie. Kwalitatieve kinderopvang weet deze
Nadere informatieVlaamse gezinnen in budget- en / of schuldhulpverlening: cijfergegevens 2012
Vlaamse gezinnen in budget- en / of schuldhulpverlening: cijfergegevens Augustus 2013 Vlaams Centrum Schuldenlast Paviljoenstraat 7-9 1030 Brussel www.vlaamscentrumschuldenlast.be INHOUD. Hoofdstuk 1 -
Nadere informatieOmzendbrief W/2014/01
Omzendbrief W/2014/01 Omzendbrief betreffende de opmaak van een lokaal toewijzingsreglement voor ouderen Vlaams minister van Energie, Wonen, Steden en Sociale Economie Martelaarsplein 7, 1000 Brussel Tel.
Nadere informatieBetaalbaar wonen Voorstellen voor mogelijke acties Eerste honderd dagen februari - maart 2007 Lut Verbeeck, stafmedewerker sociale huisvesting Xavier Buijs, stafmedewerker ruimtelijke ordening en huisvesting
Nadere informatieFederaal Plan Armoedebestrijding. Reactie van BAPN vzw. Belgisch Platform tegen Armoede en Sociale Uitsluiting EU2020 30/11/2012
Belgisch Platform tegen Armoede en Sociale Uitsluiting EU2020 30/11/2012 Federaal Plan Armoedebestrijding Reactie van BAPN vzw BAPN vzw Belgisch Netwerk Armoedebestrijding Vooruitgangstraat 333/6 1030
Nadere informatieVLAAMS WONINGFONDS VAN DE GROTE GEZINNEN cvba PERSBERICHT de Meeûssquare, 26-27 21 mei 2008 1000 BRUSSEL BLIKVANGER VAN HET ACTIVITEITENVERSLAG 2007
VLAAMS WONINGFONDS VAN DE GROTE GEZINNEN cvba PERSBERICHT de Meeûssquare, 26-27 21 mei 2008 1000 BRUSSEL KBO 0421 111 543 RPR Brussel BLIKVANGER VAN HET ACTIVITEITENVERSLAG 2007 Dankzij het ter beschikking
Nadere informatieHoofdstuk I: Inzake de toepasselijke wetgeving:
Hoofdstuk I: Inzake de toepasselijke wetgeving: Afdeling I: De oorspronkelijke wet van 5 juli 1998 en de diverse wetswijzigingen: Bij wet van 5 juli 1998 2 werd een titel IV toegevoegd aan het Gerechtelijk
Nadere informatieIedereen beschermd tegen armoede?
Iedereen beschermd tegen armoede? Sociaal onrecht treft 1 op 7 mensen in ons land Campagne 2014 Iedereen beschermd tegen armoede? België is een welvaartsstaat, Brussel is de hoofdstad van Europa en Vlaanderen
Nadere informatieEen voorziening voor bijzondere jeugdzorg verlaten: op zoek naar een plek in de samenleving
Een voorziening voor bijzondere jeugdzorg verlaten: op zoek naar een plek in de samenleving De Cocon 25/11/2016 Veerle Stroobants Het is belangrijk te luisteren naar de strijd die gezinnen in armoede voeren.
Nadere informatieDe cel als barometer voor armoede in Gent
Spirit wil oprichting stedelijke cel armoedebestrijding. De cel als barometer voor armoede in Gent Spirit wil binnen de stedelijke structuren een cel armoedebestrijding oprichten om een gecoördineerde
Nadere informatieMaatschappelijke, juridische, professionele en deontologische situering
INHOUD Algemene handleiding I. Gebruiksaanwijzing Opbouw van het Handboek 1 Juridische verwijzingen en afkortingen 2 1. Wettelijke referenties 2 2. Verwijzingen naar rechtspraak 2 3. Verwijzingen naar
Nadere informatieVLAAMSE GEMEENSCHAPSCOMMISSIE DE RAAD
STUK 459 (2011-2012) Nr. 1 VLAAMSE GEMEENSCHAPSCOMMISSIE DE RAAD ZIT TING 2011-2012 17 NOVEMBER 2011 VOORSTEL VAN RESOLUTIE van mevrouw Elke ROEX betreffende het waarborgen van het recht op kinderopvang
Nadere informatieOp voorstel van de Vlaamse minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin; Na beraadslaging, Besluit:
31 JANUARI 2014. - Besluit van de Vlaamse Regering tot wijziging van diverse bepalingen van het besluit van de Vlaamse Regering van 25 maart 1997 tot uitvoering van het decreet van 24 juli 1996 houdende
Nadere informatieFunctiekaart. Functie. Doel van de entiteit. Plaats in de organisatie. Voor kennisname. Dienst: Team Sociale dienst
Functie Graadnaam: maatschappelijk werker Functienaam: maatschappelijk werker algemene sociale dienst Functiefamilie: Deskundige Functionele loopbaan: B1-B3 Afdeling: Welzijnshuis Dienst: Team Sociale
Nadere informatieERVARINGEN VAN INSTELLINGEN NA EEN JAAR DECENTRALISATIE
ERVARINGEN VAN INSTELLINGEN NA EEN JAAR DECENTRALISATIE drs. Frank Kriek drs. Luuk Mallee drs. Katrien de Vaan dr. Miranda Witvliet Amsterdam, januari 2016 Regioplan Jollemanhof 18 1019 GW Amsterdam Tel.:
Nadere informatieDe collectieve schuldenregeling in de praktijk
De collectieve schuldenregeling in de praktijk De collectieve schuldenregeling is een gerechtelijke procedure die u in staat stelt om uw schulden te betalen en tegelijkertijd waarborgt dat u een menswaardig
Nadere informatieKinderarmoedebestrijding. Senaat, 22 juni 2015. Frederic Vanhauwaert, algemeen coördinator Netwerk tegen Armoede
Kinderarmoedebestrijding Senaat, 22 juni 2015 Frederic Vanhauwaert, algemeen coördinator Netwerk tegen Armoede Kinderarmoedebestrijding 1. Voorstelling 2. Algemeen 3. Welke maatregelen zijn er nodig? 4.
Nadere informatiehoudende wijziging van het decreet van 24 mei 2002 betreffende water bestemd voor menselijke aanwending, wat de strijd tegen waterarmoede betreft
ingediend op 588 (2015-2016) Nr. 1 30 november 2015 (2015-2016) Voorstel van decreet van Rob Beenders en Bart Van Malderen houdende wijziging van het decreet van 24 mei 2002 betreffende water bestemd voor
Nadere informatieVLAAMS VRIJWILLIGERSBELEID
VLAAMS VRIJWILLIGERSBELEID Advies 2016-17 / 29.09.2016 www.vlaamsewoonraad.be INHOUD 1 Situering... 3 2 Beknopte inhoud... 3 3 Bespreking... 3 3.1 algemeen 3 3.2 geringe traditie 4 3.3 aanvullende werking
Nadere informatieProfiel van de UVW-WZ: vergelijking 2004/ 2013
Profiel van de UVW-WZ: vergelijking 24/ 213 Dienst Studies Studies@rva.be Inhoudstafel: 1 INLEIDING 1 2 METHODOLOGIE 1 3 PROFIEL VAN DE UVW-WZ IN 24 EN IN 213 VOLGENS HET GEWEST 2 3.1 De -5-jarigen die
Nadere informatieDe OCMW op weg naar 2020 in woelige tijden. Prof. dr. Koen Hermans Projectleider LUCAS / Onderzoeksgroep Sociaal Werk KU Leuven
De OCMW op weg naar 2020 in woelige tijden Prof. dr. Koen Hermans Projectleider LUCAS / Onderzoeksgroep Sociaal Werk KU Leuven Inhoud Een korte terugblik Het OCMW anno 2011: Sociaal woelige tijden 3 mogelijke
Nadere informatieJaarverslag Herplaatsingsfonds. 1.1 Aanvragen voor outplacementbegeleiding
Jaarverslag Herplaatsingsfonds 1.1 Aanvragen voor outplacementbegeleiding Het Herplaatsingsfonds financiert de outplacementbegeleiding van alle ontslagen werknemers tewerkgesteld in bedrijven in het Vlaamse
Nadere informatieBetreft: Geïntegreerd inspectieverslag. Geachte Voorzitter,
Aan de Voorzitter van het OCMW van Poperinge Veurnestraat 22 8970 Poperinge Geïntegreerd inspectieverslag POD MI Inspectiedienst POD MI Aantal 2 OCMW/STOF-SCP/2018 Betreft: Geïntegreerd inspectieverslag
Nadere informatieVLAAMS PARLEMENT VOORSTEL VAN RESOLUTIE. van mevrouw Ria Van Den Heuvel en de heren Jan Roegiers, Carlo Daelman en Koen Helsen
Stuk 2223 (2003-2004) Nr. 1 VLAAMS PARLEMENT Zitting 2003-2004 5 maart 2004 VOORSTEL VAN RESOLUTIE van mevrouw Ria Van Den Heuvel en de heren Jan Roegiers, Carlo Daelman en Koen Helsen betreffende een
Nadere informatieProjectoproep. Gericht aan de schuldbemiddelingssector. Innoverende projecten of nieuwe initiatieven inzake preventie van overmatige schuldenlast
Projectoproep Gericht aan de schuldbemiddelingssector Innoverende projecten of nieuwe initiatieven inzake preventie van overmatige schuldenlast Uiterste datum voor het indienen van de projecten : 6 juli
Nadere informatieHoe versterken eerstelijnszones en het samenwerkingsverband Geïntegreerd Breed Onthaal elkaar
Hoe versterken eerstelijnszones en het samenwerkingsverband Geïntegreerd Breed Onthaal elkaar Dirk Van Noten en Inne Devos Departement Welzijn, Volksgezondheid en gezin Afdeling Welzijn en Samenleving
Nadere informatieWorkshop consumentenkredieten
Workshop consumentenkredieten Inspiratiedag financiële vorming Maandag 26 oktober 2015 Inhoud van de workshop I. Korte toelichting II. Concrete voorbeelden III. (Overmatige) schuldenlast IV. Vragen en
Nadere informatieFUNCTIEBESCHRIJVING. De maatschappelijk werker sociale dienst werkt onder leiding van en rapporteert aan het afdelingshoofd sociaal huis.
OCM W GAVERE Markt 1 9890 GAVERE T 09 389 29 00 - F 09 389 29 01 www.gavere.be info@gavere.be FUNCTIEBESCHRIJVING Maatschappelijk werker sociale dienst Doel van de entiteit Het OCMW wil alle inwoners een
Nadere informatieEvaluatie National Contact Point-werking van het Vlaams Contactpunt Kaderprogramma
Evaluatie National Contact Point-werking van het Vlaams Contactpunt Kaderprogramma Departement Economie, Wetenschap en Innovatie Afdeling Strategie en Coördinatie Koning Albert II-laan 35 bus 10 1030 Brussel
Nadere informatieNOTA AAN DE VLAAMSE REGERING
DE VLAAMSE MINISTER VAN WELZIJN, VOLKSGEZONDHEID EN GEZIN NOTA AAN DE VLAAMSE REGERING Betreft: - Ontwerp van besluit van de Vlaamse Regering tot wijziging van artikel 7bis, 7ter en 11septies van het besluit
Nadere informatieN Financiële planners A2 Brussel, 27 maart 2014 MH/SL-EDJ/AS 717-2014 ADVIES. over
N Financiële planners A2 Brussel, 27 maart 2014 MH/SL-EDJ/AS 717-2014 ADVIES over EEN ONTWERP VAN WET INZAKE HET STATUUT VAN EN HET TOEZICHT OP DE ONAFHANKELIJK FINANCIËLE PLANNERS EN INZAKE HET VERSTREKKEN
Nadere informatieSchuldhulpverlening. Wegwijs in de schuldhulp verlening. Wordt je schuldenberg te groot? Het Sociaal Huis helpt je verder.
Schuldhulpverlening Wegwijs in de schuldhulp verlening Wordt je schuldenberg te groot? Het Sociaal Huis helpt je verder. 12-2018_ocmwst_ Wegwijsindeschuldverleningbrochure.indd 1 17/12/18 14:49 Inhoud
Nadere informatieVR DOC.1230/1TER
VR 2016 2511 DOC.1230/1TER DE VLAAMSE MINISTER VAN WELZIJN, VOLKSGEZONDHEID EN GEZIN TERNOTA AAN DE LEDEN VAN DE VLAAMSE REGERING Betreft: Ontwerpbesluit van de Vlaamse Regering over de regels betreffende
Nadere informatie25 Integratie OCMWgemeente: aan vertrouwen en een sterker beleid
25 Integratie OCMWgemeente: bouwen aan vertrouwen en een sterker beleid Ellen Dierckx Coördinator dienstencentrum tewerkstelling den travoo OCMW Balen Achtergrond Aanleiding: KHK-onderzoek 2007 leefomstandigheden
Nadere informatieJaarverslag Juridische dienstverlening 2010
1 Jaarverslag Juridische dienstverlening 2010 I. Algemeen : Inleiding Overzicht roulementen Opleiding juristen Inhoud II. Juridische dienstverlening Aard dienstverlening Cijfergegevens 2010 Cijfergegevens
Nadere informatieRol: Maatschappelijk assistent
Datum opmaak: 2019-02-01 Revisiedatum: Eigenaar: Koen De Feyter Doel van de functie De maatschappelijk assistent staat op een proactieve wijze in voor de maatschappelijke dienstverlening aan hulpvragers
Nadere informatiesector personen met een handicap
sector personen met een handicap Absoluut, alin, Fovig, Gezin & Handicap, KVG, Marjan, MS-Liga Vlaanderen, MyAssist, Onafhankelijk Leven, SOM, Stan, Vebes, VFG & Vlaams Welzijnsverbond najaar 2018 1 De
Nadere informatieDECREET. betreffende het algemeen welzijnswerk
VLAAMS PARLEMENT DECREET betreffende het algemeen welzijnswerk HOOFDSTUK I Algemene bepalingen Artikel 1 Dit decreet regelt een gemeenschapsaangelegenheid. Artikel 2 In dit decreet wordt verstaan onder
Nadere informatieSCHEMA: ENKELE VOORDELEN, RECHTEN, VERPLICHTINGEN EN
SCHEMA: ENKELE VOORDELEN, RECHTEN, VERPLICHTINGEN EN AANDACHTSPUNTEN VAN DE COLLECTIEVE SCHULDENREGELING VOORDELEN VAN DE COLLECTIEVE SCHULDENREGELING Schuldeisers kunnen niet meer uitvoeren: Geen deurwaarders
Nadere informatieBeleidsaanbevelingen. Wat leert ons het Grote Woononderzoek?
Beleidsaanbevelingen. Wat leert ons het Grote Woononderzoek? Sien Winters KU Leuven - HIVA Studiedag Wonen in Vlaanderen anno 2013. Wat leert ons het Grote Woononderzoek 2013 Brussel, Vlaams Parlement,
Nadere informatie