Partnerorganisatie Spuitenruil Vlaanderen Werkjaar 2014

Transcriptie

1 Partnerorganisatie Spuitenruil Vlaanderen Werkjaar 2014 Eindrapport partnerorganisatie spuitenruil Tessa Windelinckx 31 maart 2015 Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 1

2 Omkadering Projectcoördinator op vzw Free Clinic: Tino Ruyters: Directeur Free Clinic vzw Inhoudelijke opvolging: Prof dr. Cathy Matheï: MSOC Antwerpen, Free Clinic vzw, KULeuven Personeel in dienst van het project spuitenruil: Tessa Windelinckx: Coördinator Vlaamse spuitenruil In dienst: 01/09/2003 tot heden Half time 1. Inleiding Het eindrapport is opgemaakt aan de hand van de indicatoren zoals beschreven in de beheersovereenkomst rond spuitenruil afgesloten met de Vlaamse Gemeenschap voor Binnen deze hoofdstukken worden de ondernomen stappen en de huidige evoluties m.b.t. het project Spuitenruil toegelicht. Per opdracht wordt er beschreven welke stappen zijn ondernomen en wat de eventuele knelpunten zijn. 2. Opdrachten 2.1. Opdrachten van de Vlaamse coördinatie De beheersovereenkomst heeft betrekking op het volgende beleidsthema, doelgroep en geografisch werkgebied: beleidsthema: beperken van gezondheidsschade door middelengebruik, meer bepaald door het aanbieden van spuitenruil bij injecterende druggebruikers; doelgroep: injecterende druggebruikers, intermediairen die in contact komen met injecterende druggebruikers, diensten die te maken krijgen met zwerfspuiten; geografisch werkgebied: het hele Vlaamse Gewest en het tweetalig gebied Brussel-Hoofdstad. Met de methodiek spuitenruil worden de volgende algemene doelstellingen nagestreefd: 1 het aanbieden van steriel spuitenmateriaal aan injecterende druggebruikers en het recupereren en vernietigen van gebruikt spuitenmateriaal; 2 het aanbieden van gezondheidsbevorderende boodschappen en het aanleren van schadebeperkende vaardigheden aan de injecterende druggebruikers; 3 het doorverwijzen van de injecterende druggebruikers naar organisaties die relevante infectieziekten opsporen en gepaste hulp bieden waaronder (maar niet uitsluitend) drughulpverlening; 4 het aanbieden van informatie, advies en vorming aan professionals die in contact komen met injecterende druggebruikers of bij hun werk geconfronteerd worden met zwerfspuiten. Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 2

3 De resultaatgebieden van deze beheersovereenkomst zijn: 1 aanbieden van informatie, documentatie en advies; 2 ontwikkelen van methodieken en materialen die, wat effectiviteit betreft, wetenschappelijk onderbouwd zijn; 3 ondersteunen van de implementatie van methodieken en materialen, met inbegrip van deskundigheidsbevordering; 4 inhoudelijk of organisatorisch coördineren van het beperken van gezondheidsschade bij injecterende druggebruikers. Onder resultaatsgebied 1: 1. verstrekken van informatie, advies en vorming over spuitenruil aan de Vlaamse organisaties met terreinwerking rond spuitenruil; 2. verstrekken van informatie, documentatie en advies over spuitenruil aan de Vlaamse Gemeenschap; Evaluatiecriteria voor resultaatgebied 1: - de inhoud van het aanbod is correct en up to date; - het aanbod speelt in op een behoefte bij de gebruikers; - de gebruikers zijn tevreden. Activiteiten 1. Er zijn in 2014 drie overlegmomenten geweest met de provinciale coördinatoren. Daarnaast zijn er verschillende persoonlijke contacten geweest en via mailing en telefonische contacten worden de coördinatoren op de hoogte gehouden van belangrijke zaken. Er is een telefonische help-desk vanuit de partnerorganisatie waar zowel de terreinorganisaties als intermediairen gebruik van kunnen maken. De coördinatoren worden op de hoogte gehouden van relevante vormingen waaraan ze eventueel kunnen deelnemen. Indien enkel de coördinator van de partnerorganisatie aanwezig is worden de belangrijkste items via overleg doorgegeven aan de coördinatoren. Net als in vorige jaren werd er geen specifiek congres georganiseerd rond injecterend druggebruik via exchangesupplies. Spuitenruil wordt op de hoogte gehouden via elektronische mailing. In november had er een congres rond hepatitis C plaats, waar de coördinator van Vlaams Brabant aanwezig was. Feed back over dit congres werd gegeven op een coördinatoren overleg. Soda(stedelijk overleg Antwerpen) organiseerde in mei een SNAP conferentie (Safer Neighbourhoud approach) waar de partnerorganisatie spuitenruil een workshop gaf met als titel community based harm reduction, fact or fiction Het verslag van deze studiedag is te vinden via : In september 2014 is er een training gevolgd rond local harm reduction advocacy op uitnodiging van het Euro-Harm reduction network. Feed back over deze training werd gegeven samen met Patrick Klein van Obrigado Luxemburg - op de Euro Harm Reduction conference meeting in Amsterdam en wordt nog verder lokaal opgevolgd. Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 3

4 De Vlaamse Gemeenschap wordt op de hoogte gehouden van nieuwe ontwikkelingen via een jaarlijkse rapportage. Er zijn geen dringende meldingen gedaan aan de Vlaamse gemeenschap. Op vraag van administratie werd er informatie gegeven rond screenings en behandelingsmogelijkheden ivm hepatitis C. Indien er een vraag van de pers is, wordt administratie op de hoogte gebracht. In februari is er een kort artikel in P-magazine gekomen ivm een reactie op het verdelen van crack-pijpjes. Ook in februari is er een reactie in het Nieuwsblad verschenen nav het overlijden van P Seymore en de eventuele stijging van fentanyl. 2. Relevante gegevens rond injecterend druggebruik worden doorgeven aan de VAD (en focal point) en het EMCDDA. We verbinden ons ertoe deel uit te maken van het netwerk dat gegevens aanbrengt aan nationale en internationale instanties (VAD en EMCDDA).( Het gaat hier over registratiegegevens, en relevante data verkregen uit het jaarlijkse evaluatieonderzoek.) 3. In 2012 is de partnerorgansiatie spuitenruil uitgenodigd om ad hoc aan te sluiten bij een overlegstructuur PCLB (een overleg tussen de drugcoördinatoren van de vijf grote steden in België : Antwerpen, Gent, Brussel, Charleroi en Luik. In 2013 werd dit verder gezet Evaluatiecriteria; *De inhoud van nieuwe ontwikkelingen zal steeds gecheckt worden bij academici met relevante kennis over het thema. In 2012 werd de inhoudelijke stuurgroep voor het eerst samengeroepen, in 2014 is deze niet samengekomen.doel van deze inhoudelijke stuurgroep is om de partnerorganisatie spuitenruil de mogelijkheid te geven om een objectieve aftoetsing te krijgen van de signalen en knelpunten waarmee spuitenruil geconfronteerd wordt. Met deze inhoudelijke stuurgroep wil ik samen bekijken waar spuitenruil naartoe moet, vertrekkende van de rapporten, inhoudelijke gegevens en de aangegeven signalen en knelpunten binnen de rapporten. Verschillende academici en relevante partners werden uitgenodigd, maar niet iedereen kon aanwezig zijn Uitgenodigd: - prof Tom De Corte Ugent - prof Freya Van der Laenen Ugent - prof Wouter Van der Plaschen Ugent - prof Guido Van Hal - UAntwerpen - mevrouw Marijs Geirnaert VAD - dr Peter Blanqaert WIV, EWS - prof dr Cathy Mathei, KuLeuven - de heer John-Peter Kools international Harm Reduction Association - hoofdcommissaris Peter Muyshondt, region voorkempen *De noden en behoefte rond het ontwikkelen van nieuwe preventiematerialen wordt eerst gecheckt bij de betrokken terreinorganisaties en indien nodig bij de doelgroep van injecterende druggebruikers. In 2014 is er geen nieuwe preventie-folder ontwikkeld. Wel is er nav een pilootproject swab2know hepatitis (november 2014 in Antwerpen) een draaiboek ontwikkeld in kader van speekseltesten. Deze wordt doorgegeven aan de terreinwerkingen zodat ze dit kunnen gebruiken in hun eigen provinciale werkingen wanneer zich de mogelijkheid aandient. Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 4

5 *Via een jaarlijkse bevraging (steekproef) worden signalen en risicogedragingen in kaart gebracht. Preventie en materialen worden aangepast naar de noden en behoeften en signalen die uit deze steekproef komen. Het resultaat van deze steekproef wordt als bijlage meegegeven. De belangrijkste vaststellingen uit de bevraging van de gebruikers van spuitenruil worden hieronder op een rij gezet: 1. Demografische gegevens: 76% is van het mannelijk geslacht. Dit is een traditionele verdeling binnen de drughulpverlening. Het blijft een aandachtspunt binnen spuitenruil om meer vrouwelijke injecteerders aan te trekken. De gemiddelde leeftijd is 36.8 jaar, wat een stijging van meer dan één jaar is tov vorig jaar. 61% heeft of huurt een eigen woning, 39% is dakloos(21%) of woont tijdelijk in bij anderen(17.5%) o o o Een groot deel van onze respondenten leeft dus in onstabiele omstandigheden en heeft hierdoor niet altijd de mogelijkheid om op een hygiënische en minder schadelijke manier te gebruiken. Dit komt ook aan bod bij de locatie van gebruik waar er een hoog percentage op een semi-openbare plaats injecteert. De dakloosheid is het grootst in Antwerpen en Limburg. Limburg heeft het grootste percentage van onstabiele leefomstandigheden 2. Druggebruik Spuitenruil blijft een aanzienlijke groep van injecteerders bereiken die als voorkeur opwekkende middelen aangeven. (34%) Dit is niet de groep die klassiek hulp zoekt bij de laagdrempelige centra en daardoor ook minder toegang heeft tot preventie. Sinds enkele jaren bereiken we via spuitenruil een groep van gebruikers van opwekkende middelen, blijkbaar blijven ze beroep doen op het project en kunnen we met deze groep schadebeperkend werken. o In Vlaams Brabant en in West Vlaanderen zien we het hoogste percentage van de voorkeur voor opwekkende middelen. o In Limburg en Oost Vlaanderen zien we het hoogste percentage van voorkeur opiaten. o De voorkeur voor het injecteren van snowballs (combinatie heroïne-cocaïne) komt het meest voor in Antwerpen (23%) en Oost Vlaanderen (11%) Polygebruik is eerder norm dan uitzondering, er worden gemiddeld 4 producten gebruikt en meer dan 2 geïnjecteerd. o Het meest voorkomende product van injecteren is heroïne, dit is zo in elke provincie. o o Cocaïne en amfetamines zijn in elke provincie als geïnjecteerd product prominent aanwezig Het injecteren van tripmiddelen (waaronder meer dan waarschijnlijk ook de NPS new psycho-active substances) is duidelijk aanwezig in Vlaams Brabant (16%), Limburg (8%) en Antwerpen (6%) o Ook dit jaar is de startleeftijd van de eerste injectie is zeer laag! Gemiddeld zijn gebruikers 21.8 jaar wanneer ze hun eerste injectie zetten/laten zetten. o 40% was minderjarig en 14% was zelfs jonger dan 15 jaar bij de eerste injectie De gemiddelde leeftijd van de IDG die het project spuitenruil bereikt is jaar. Op de leeftijd van 25 jaar is reeds meer dan70% van de bereikte doelgroep aan het injecteren! Er blijft een kloof tussen het eerste contact met spuitenruil en de eerste injectie, dit wil zeggen dat de IDG al verschillende jaren aan het injecteren is (en misschien heel risicovol) voordat er contact is met risken harm reduction. We weten uit internationale literatuur dat de eerste jaren van injecteren de meest risicovolle zijn. Ongeveer 50% wordt besmet met het hep C virus tijdens het eerste jaar van injecteren. Aangezien de eerste jaren van injecteren de meest risicovolle zijn voor het oplopen van een besmettelijke aandoening én we een gemiddelde leeftijd bereiken van 36.8j is er een hiaat in het bereiken van een doelgroep die risicovol gedrag stelt. Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 5

6 Het blijft onze bezorgdheid dat we nieuwe injecteerders zo snel mogelijk moeten zien te bereiken om aan harm reduction te kunnen doen!! Het blijft een probleem dat zowel drughulpverlening als straathoekwerk weinig tot geen zicht heeft op deze doelgroep. Het intraveneus gebruik heeft voor 59% van de respondenten exclusief plaats thuis en/of bij vrienden. 40% zegt dit ook op openbare plaatsen te doen (30% stellen thuis, bij vrienden en op openbare plaatsen te injecteren, 10% injecteert enkel op openbare plaatsen). Openbaar injecteren, en dit niet enkel door daklozen, heeft plaats in elke provincie van Vlaanderen (in Vlaams Brabant gebeurt dit het minst, in Limburg het meest) We bereiken een publiek dat op regelmatige basis injecteert. 40% injecteert dagelijks, 28% een paar keer per week 3. Risicogedrag Er is statistisch geen verschil tussen risicogedrag in de verschillende provincies, hierdoor spreken we reeds van in het begin van deze bevraging in 2001 van Vlaamse gegevens Gebruikers injecteren op meerdere plaatsen op het lichaam: o De meest voorkomende zijn de armen, handen en benen o De risicoplaatsen lies (11.5%), hals (6.7%) en oksel (4.5%) zijn hoogrisico-plaatsen en verdienen duidelijk onze aandacht met aangepaste materialen en adviezen. De meerderheid van de respondenten 66% zegt geen materiaal gedeeld te hebben de laatste maand. Dit blijft echter een sterk aandachtspunt, want 34% deelt soms tot regelmatig wél materiaal. De meerderheid 67.5% zegt niet gedeeld te hebben met andere IDG's. Dit blijft echter een sterk aandachtspunt, want 32.5% deelt wél. Delen met sekspartner blijft een sterk aandachtspunt, dit komt niet uit de gegevens, maar eerder uit gesprekken met IDG s Frontloading en backloading blijven een marginaal verschijnsel Delen van andere materialen zoals lepel en filter komt meer voor dan het delen van spuiten. Jarenlange campagnes rond het niet delen van spuiten hebben gemaakt dat IDG's bewust zijn van de risico's van het delen van naalden, maar hebben nog te weinig aandacht voor de risico's van delen van parafernalia. Gebruikers die openstaan voor preventieboodschappen en schadebeperkende technieken om veiliger te gebruiken, zullen hun gedrag rond schadebeperking doortrekken op hun volledige spuit en gebruik gedrag. o Aandachtspunt is dat spuitenruil binnen de drughulpverlening door drughulpverleners wordt gedaan binnen en dit samen met andere opdrachten. Er kan niet steeds de tijd worden genomen om aan een degelijke sensibilisering én preventie te doen. 4. Spuitenruil De materialen worden voornamelijk gehaald bij de aparte spuitenruilpunten en de drughulpverlening; toch gaat 68% soms tot regelmatig spuiten kopen bij de apotheek. De meeste IDG's leveren hun gebruikte materialen in bij spuitenruil of drughulpverlening. Globaal kan gesteld worden dat het beschermen van de volksgezondheid door de recuperatie van gebruikt materiaal zeker bij de IDG s die gebruik maken van een spuitenruil behaald wordt. Dit wordt duidelijk bevestigd door het recuperatiecijfer van 103%. o Slechts een klein aantal ontdoet zich van gebruikte spuiten op een risicovolle manier (ik weet niet meer:1.2%, op straat:0.8%, los in vuilbas: 4%) o Anderen ontwikkelde zelf schadebeperkende maatregels: naald af achteraan spuit steken en dan in vuilbak : 11.9%, spuiten in fles en dan in vuilbak: 15% Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 6

7 o De buitencontainers in enkele steden worden door 8.7% van de bevraagde gebruikt. Dit is een stijging van 2% tov vorig jaar Er werden ook dit jaar heel wat nieuwe mensen die injecteren bereikt: 12.8% maakt minder dan 6 maanden gebruik van het project, 10% tussen 6 maand en een jaar. Dit zijn 22.9% nieuw bereikte IDG's, die voorheen nog geen gebruik maakten van spuitenruil. Procentueel wordende meeste nieuwe mensen het meest bereikt in Vlaams Brabant en in Antwerpen. Informatie over spuitenruil wordt verkregen via laagdrempelige (drug-)hulpverlening (55%) en via vrienden (peers) (51%), straathoekwerk (25%). o Er kan gesteld worden dat verschillende informatiekanalen werkzaam zijn, waarbij vooral de drughulpverlening en het eigen netwerk van IDG s (al dan niet georganiseerd) de belangrijkste rol spelen. Het bereiken van "Tweedelijnsgebruikers" blijft een heel belangrijk aandachtspunt en een signaal dat het project slechts een fractie van de doelgroep van IDG's bereikt!! o 65% geeft aan andere gebruikers te kennen die intraveneus gebruiken, maar geen gebruik maken van het project (46% kent er zelfs meerdere!!!!!) o 13% hiervan zegt ook minderjarige IDG's te kennen! o Belangrijk aandachtspunt hierbij is dat we geen minderjarigen bereiken, dat er geen zicht op de grootte van deze subgroep is; niet bij drughulpverlening en niet bij straathoekwerk! Globaal is meer dan 80% zegt tevreden te zijn over het project spuitenruil. Belangrijke vaststelling is dat ook dit jaar anonimiteit en vertrouwelijkheid als zeer belangrijk ervaren worden; o Spuitenruil in drughulpverlening scoort zeer goed. Hierbij moet wel genuanceerd worden dat hier meer dan waarschijnlijk de MSOC s mee bedoeld worden aangezien er slecht een klein deel van de andere drughulpverlening actief is binnen spuitenruil. o De plaats en bereikbaarheid van aparte spuitenruil scoort het minst goed Daguren blijken een goed moment te zijn om aan spuitenruil te doen. 14% geeft aan s avonds spuitenruil nodig te vinden en 10% wil 24u/24u spuiten kunnen komen ruilen. 5. Gezondheid Ongeveer 60% heeft zich laten testen op verschillende besmettelijke aandoeningen Omdat het gaat over zelfrapportage en er blijkbaar nog heel wat verwarring is over deze besmettingen geven de resultaten een onderschatting, voornamelijk rond hepatitis C 60 % heeft geen spuitabcessen gehad het laatste jaar. 20% één en 20% meerdere 88% heeft geen overdosis gehand, maar 4% heeft er wel meerdere gehad. 12% van de mensen hebben vorig jaar één of meerdere overdosissen gehad. o De kennis rond Naloxone ligt nog zeer laag, maar na uitleg geeft 71% aan dit te willen verkrijgen via spuitenruil,via hulpverlening 6. Drughulpverlening Voor de categorie ooit begeleiding gaven 225 respondenten een antwoord 11% (25 personen) van de respondenten die expliciet NOOIT in begeleiding hebben beantwoord op deze vraag. indien er een behandeling ooit gevolgd is, is dit meestal binnen een MSOC/dagcentrum en binnen de residentiële sector (waar psychiatrie en PAAZ het hoogst scoren). 25.6% (=64 personen) geeft expliciet aan momenteel GEEN begeleiding te volgen.er zijn duidelijke indicaties zijn dat er meer en meer gebruikers bereikt worden die, via de spuitenruil, een eerste contact hebben met een laagdrempelige drughulpverlening. We denken hierbij bijvoorbeeld aan gebruikers van opwekkende middelen zoals amfetamines en cocaïne. Uit vorige resultaten (meest gebruikte product) bleek reeds dat de spuitenruil heel wat gebruikers van opwekkende Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 7

8 middelen bereikt. Deze doelgroep wordt niet traditioneel massaal bereikt door de hulpverlening. Dit cijfer geeft ook aan dat de methodiek spuitenruil erin slaagt contact te krijgen (en te houden) met zogenaamde moeilijk bereikbare IDG s. 7. Base-cocaïne crack gebruik 53.8 % van de subgroep van injecteerders rookt ook crack Het overgrote deel maakt deze zelf aan via de ammoniak methode.(66%) 21.6% stelt reeds klaargemaakte base-cocaïne te hebben aangekocht bij een dealer. Basecocaïne gebruik is aanwezig in alle provincies van Vlaanderen (minst aanwezig in Oost- en West Vlaanderen) 8. DCR : gebruiksruimte Doordat we reeds enkele jaren aanvoelden dat er een nood leefde rond het opstarten van gebruiksruimtes (DCR) en doordat het één van de doelstellingen is van het nieuw opgerichte EuroHarmreduction network is er sinds 2102 een nieuwe vraag in onze bevraging gestoken. Dit om na te gaan of IDG s gebruik zouden maken van gebruiksruimtes en om een zicht te krijgen in welke provincies deze nood leeft: Algemeen in Vlaanderen zien we dat 23% nooit gebruik zouden maken van een DCR, maar 77% van 191bevraagde IDG s zou wél gebruik maken van een gebruiksruimte.( Dit zijn 195 mensen.) 45.5% zou dit dagelijks doen (één of meerdere keren per dag), 30.5% wekelijks en 24 % minstens één keer maandelijks. In elke provincie zou meer dan 62% van de bevraagden gebruik maken van een gebruiksruimte: (Antwerpen: 72%, Limburg 75%, Oost Vlaanderen 62%, Vlaams Brabant 75%, West Vlaanderen 100%) 9. NPS New psycho-active subsances, nieuwe psycho-actieve stoffen, nieuwe drugs, aangemaakt om de werking van klassieke drugs te benaderen, maar volgens heel wat bronnen gebruikt binnen de partyscene binnen de leeftiijdscategorie van 15 tot 24 jaar. Hoewel de bereikte groep van spuitenruil buiten dit profiel valt heeft het gebruik van NPS wel degelijk zijn intrede gedaan binnen deze scene. 42% heeft ooit NPS gebruikt, 26% heeft deze NPS het laatste jaar gebruikt. Meestal gaat dit over GHB, ketamine, synthetische cannabis, mephedrone en 2CB. Een gegeven dat uitnodigt om op te volgen! Onder resultaatsgebied 2: 1. ontwikkelen van methodieken en materialen (folders, draaiboeken, leaflets, spuitenmateriaal ) voor gebruik en verspreiding door de Vlaamse organisaties met terreinwerking rond spuitenruil. Evaluatiecriteria voor resultaatsgebied 2: - de inhoud van het aanbod is correct en up to date; - het aanbod speelt in op een behoefte bij de gebruikers; - de gebruikers zijn tevreden. De partnerorganisatie spuitenruil wil up-to date informatie aanbieden aan de terreinorganisaties. Het herhaaldelijk hernieuwen en aanbieden van bestaande informatie, aan de verschillende terreinorganisaties, is een constante in de werking. Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 8

9 Om up-to date te blijven is het net zoals bij het vorige resultaatsgebied nodig om op de hoogte te blijven van nieuwe trends en evoluties binnen het werkveld van spuitenruil dit zowel in het binnen- als buitenland. Evaluatiecriteria: *De inhoud van nieuwe ontwikkelingen zal steeds gecheckt worden bij academici met relevante kennis over het thema. De inhoudelijke stuurgroep wordt gebruikt als klankbord en zal bevraagd worden indien er bepaalde zaken gecheckt moeten worden. Naast deze inhoudelijke stuurgroep kan spuitenruil beroep doen op zeer ervaren collega artsen binnen de vzw Free Clinic zeker rond thema s verslaving en infectieziektes De partnerorganisatie maakt ook deel uit van een Europees netwerk ( als representative voor Vlaanderen in het Euro Harm Reduction Network ), hier is een online groep van collega s uit alle Europese landen, die allerhande vragen/thema s kunnen bespreken. (uiteraard is dit een twee-richtingsverkeer en delen we onze expertise met de Europese collega s) *Via een jaarlijkse bevraging (steekproef via de betrokken terreinorganisaties) worden signalen en risicogedragingen in kaart gebracht. Preventie en materialen worden aangepast naar de noden en behoeften en signalen die uit deze steekproef komen. In 2013 is er een presentatie rond gebruiksruimtes gemaakt die oa is gebracht op de gebruikersdag in Antwerpen, waar er met verschillende politici in dialoog is gegaan. Het signaal dat we toen kregen - net voor de gemeenteraadsverkiezingen was dat er momenteel geen politiek draagvlak rond is, maar dat er terug gesprekken kunnen komen na de verkiezingen. Op vraag van de raad van beheer van VAD werd in 2014 een werkgroep samengesteld rond het thema gebruiksruimte. De Vlaamse spuitenruil heeft hieraan deelgenomen. Spuitenruil Vlaanderen bracht hier de meest recente literatuur aan en heeft dit samengevat in een korte presentatie. Vanuit de werkgroep werd voorgesteld om in stappen te werken : De tekst is aanvaard als visietekst van de vad : *Via een jaarlijkse steekproef ( uitgevoerd door de betrokken terreinorganisaties ) wordt gepeild naar de tevredenheid van de gebruikers. (het volledige evaluatierapport wordt als bijlage meegegeven) Tevredenheid 2014 ja %ja nee %nee kan me niet schelen %? N aparte spuitenruil , , , spr in drughulp ,42 6 2, , plaats van spr , , , bereikbaarheid , , , info en advies ,84 2 0, , folders ,65 9 4, , materialen ,09 7 3, , anonimiteit ,99 6 2, , Globaal zijn de meeste IDG s die gebruik maken van spuitenruil zeer tevreden: er is een tevredenheids score op alle vragen van meer dan 80%. Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 9

10 Net als vorig jaar zien we de hoogste ontevredenheid terugkomen bij volgende thema s. Één van de laagste scores,naast de openingsuren van de aparte spuitenruil blijft ook dit jaar de plaats en bereikbaarheid van de aparte spuitenruilpunten. Spuitenruil in de hulpverlening scoort hoog: Dit is een belangrijk gegeven zeker als we zien dat in de monograph 1 rond harm reduction van het EMCDDA wordt gesteld dat het belangrijk is om harm reduction strategieën te combineren. De bereikbaarheid van de spuitenruil geeft 7% ontevredenheid. Hierbij moet opgemerkt worden dat de ruilpunten niet in alle zones van een stad gelokaliseerd zijn. Het is dus niet evident dat IDG s verre verplaatsingen ondernemen om tot aan deze punten te geraken, en dat voor diegenen die dit wel doen, de afstand een probleem vormt. Daarenboven zijn de openingsuren beperkt, wat in voorgaand geval, de effectiviteit nog bemoeilijkt. Indien het gaat over aparte ruil, zal dit hoofdzakelijk gaan over Antwerpen ( enkel in Antwerpen en Limburg wordt aparte ruil nog gescoord, gezien het aantal respondenten ligt de grootste ontevredenheid in Antwerpen ). 1. Preventiematerialen. Om tegemoet te komen aan de groep anderstalige gebruikers maakt spuitenruil regelmatig gebruik van buitenlandse harm reduction publicaties en films ( preventiemateriaal van Modus Vivendi ). exchange suplies Engelstalige DVD, Hepatitis C, How much citric, Going over (OD), Recovery, The injecting proces : femoral injecting Er wordt gebruik gemaakt van de Franse folder die ontwikkeld is door de collega s van Modus Vivendi Volgende materialen worden verdeeld via spuitenruil, hhet preventiemateriaal focust op injecterend druggebruik, harm reduction en het voorkomen van bloedoverdraagbare aandoeningen. Het aanbod bestaat in hoofdzaak uit brochures, posters en film. Dit materiaal is ook digitaal beschikbaar Handboek spuitenruil; elektronische versie Preventiefolders o Hepatitis B o Hepatitis C o HIV/AIDS o TBC o Spuitabcessen o Hep C & Het injecteren van drugs of Hugo: de man met de sprekende lever. o Syfilis - Free Clinic VZW publicatie. o Overdosispreventie o OD- hartmassage-veiligheidshouding- bankkaart (2013) o Vrouwen en drugs o Adressenfolder o Handen wassen o Veiliger spuiten o Chinezen o Deel geen snuifbuisje Deze folder focust op de specifieke risico s verbonden aan het snuiven van drugs en kadert in de switch campagne. 1 EMCDDA Monograph Harm reduction: evidence, impact and challenges Emcdda, editors Tim Rhodes and Dagmar Hendrig Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 10

11 o Cocaïne o Heroïne o Speed o Methadon o Snowball / Speedball /Bruin-wit Affiches o Beestjes-psychose o " Water" o Zwerfspuiten o Spoon o deel je injectiemateriaal niet o Tourniquet Luciferboekjes met spuitenruil openingsuren/adres. Preventiefilms o Cocaïne base cocaïne DVD o Hepatitis C is behandelbaar Ter ondersteuning van de Hepatitis C awareness werd deze film gemaakt in samenspraak met Dr. Bourgeois (hepatoloog, ZNA Stuivenberg) Anderstalige gebruikers bedienen we via buitenlandse harm reduction publicaties en films ( ). o o o o o o o exchange suplies Engelstalige DVD Hepatitis C How much citric Going over (OD) Recovery The injecting proces : femoral injecting Keep walking 2. Er wordt gestreefd naar minstens één deelname aan de relevant congres/studiedag (nationaal en/ of internationaal) In mei 2014 hebben we met alle 2 coördinatoren deelgenomen aan het Europese Harm Reduction congres in Bazel Zwitserland. Alle vervoer, verblijf en inschrijvingskosten werden door de pertnerorganisatie spuitenruil op zich genomen als een gezamenlijk vormingsaanbod. Naast de interessante inhoud was het goed om als team deel te nemen aan een Europees congres. Indien in de toekomst zich een zelfde aanbod voordoen zou het zeer interessant zijn om terug als team hieraan deel te nemen. Het congres had zeer interessante lezingen en workshops en hiernaast hadden we de mogelijkheid om een bezoek te brengen aan een lokale gebruiksruimte, heroine verstrekking,. Na de officiële sessies zijn er heel wat contacten gelegd met Europese collega s wat tot interessante gesprekken heeft geleid. Het volledige programma en heel wat presentaties zijn te vinden op : 2 Met uitzondering van de coordinator van Oost Vlaanderen die in een vervangcontract zat Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 11

12 In september 2014 is er een training gevolgd rond local harm reduction advocacy op uitnodiging van het Euro-Harm reduction network. Feed back over deze training werd gegeven samen met Patrick Klein van Obrigado Luxemburg - op de Euro Harm Reduction conference meeting in Amsterdam en wordt nog verder lokaal opgevolgd. Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 12

13 Op uitnodiging van Gilead is er twee keer deelgenomen aan een meeting rond hepatitis C in Londen. Doel is te komen tot uitwisseling van expertise Onder resultaatsgebied 3: 1. aankopen, verdelen en recupereren van spuitenmateriaal voor gebruik en verspreiding door de Vlaamse organisaties met terreinwerking rond spuitenruil; 2. organiseren van een netwerk ter ondersteuning van de activiteiten van de Vlaamse organisaties met terreinwerking rond spuitenruil; 3. Verstrekken van vorming op het gebied van spuitenruil en veiligheidsmaatregelen inzake zwerfspuiten, aan intermediairen en professionals. Evaluatiecriteria voor resultaatgebied 3: - materiaal wordt aangekocht tegen een optimale prijs/kwaliteit verhouding, na vergelijking van het aanbod op de markt; - er is een uitgeschreven procedure voor de verdeling en recuperatie van materiaal die door alle partijen is onderschreven. De procedure houdt rekening met een realistische inschatting van evoluties in vraag en verschillen tussen de regio s; Het huidige project spuitenruil beschikt over een ruim en goed-draaiend spuitenruil netwerk. Via een breed netwerk en deelname aan verschillende overlegstructuren blijft spuitenruil aanspreekbaar. Vragen naar informatie en advies worden opgevolgd tijdens structurele overlegmomenten, informele momenten, ad hoc overleg en vormingen Om verbreding van het aanbod te realiseren is het bestendigen en het verder uitbouwen van een netwerk van diensten die actief meewerken binnen het project spuitenruil noodzakelijk. Spuitenruil wil intermediairen die in aanmerking komen om spuitenruil in hun werking op te nemen motiveren, ondersteunen en aanmoedigen om in het project te stappen Het realiseren van deze lange termijn planning vraagt een sterke investering in netwerkontwikkeling en elke spuitenruilpartner. In Oost Vlaanderen was er wegens zwangerschapsonderbreking van Kim Baillius een vervanging door Koenraad De Decker. Koenraad is reeds meer dan 15 jaar actief in het MSOC Gent en werd geselecteerd om de vervanging binnen spuitenruil op zich te nemen. Hierdoor is Spuitenruil Vlaanderen dit jaar meer aanwezig geweest in Oost Vlaanderen dan andere jaren. Er is heel wat tijd en energie gestoken in de coaching en ondersteuning van deze vervanging. Samen met de directie van het MSOC Gent is ervoor gekozen om maximaal in te zetten op netwerking in het jaar Zo heeft er een meeting plaatsgevonden van 500 apothekers waar spuitenruil zich is kunnen komen voorstellen. Daarnaast was er een voorbereiding voor de gemeenteraad van Sint Niklaas waar spuitenruil de mogelijkheid kreeg zijn project voor te stellen en in te gaan op vragen van gemeenteraadsleden. In het verslag van deze vergadering werd het volgende over spuitenruil gezet: Verborgen groep Dat er nieuwe accenten moeten worden gelegd in de aanpak van de lokale drugproblematiek blijkt uit signalen van het straathoekwerk over een verborgen groep van enkele tientallen injecterende speedgebruikers. Die groep wil de stad beter bereiken via een spuitenruilinitiatief, zoals dat in grootsteden al gebeurt. "Bedoeling is om overlast als zwerfspuiten te voorkomen, maar vooral ook om die groep gebruikers te beschermen. Via besmette spuiten worden ziektes en infecties overgedragen. Die spuitenruil Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 13

14 zal gebeuren op maat van de stad én in samenwerking met onder meer de apothekers en de Vlaamse Coördinator Spuitenruil", aldus schepen Heyrman. Overzicht van overleg en netwerking 10/jan overleg straathoekwerk Gent OVL 23/mei voorbereiding studiedag samen met 5 MSOC's Vl 14/jan rvb Astrov A 26/mei provinciaal overleg spuitenruil Vl 16/jan overleg SODA, ivm ervaringsdeskundige Tonny VanMontfoort A 7-8-9/mei deelname europees harm reduction congres Vl 24/jan voorbereiding studiedag samen met 5 MSOC's Vl 27/mei overleg VAD dossier Harm reduction Vl 28/jan adviesraad Free Clinic A 6/jun denkdag plug inn a 29/jan overleg VAD dossier Harm reduction vl 13/jun werkgroep NPS VAD Vl 30/jan overleg Gent, vervanging spuitenruilcoordinator OVL 19/jun overleg hepatitis C Abvie Vl 8/feb aanwezigheid leatherpride a 20/jun voorbereiding studiedag samen met 5 MSOC's Vl 10/feb stuurgroep plug inn a 24/jun adviesraad Free Clinic a 13/feb kennismaking Shanah De Brabander vl 26/jun overleg De Lijn Antwerpen a 17/feb provinciaal overleg spuitenruil Vl 18/jul overleg De Kempen a 17/feb adviesraad Free Clinic a 8/sep overleg De Kempen a 27/feb werkgroep NPS VAD Vl 9/sep overleg SODA, ivm ervaringsdeskundige Tonny VanMontfoort a 10/mrt rvb Astrov a 8/sep werkgroep gebruiksruimte VAD Vl 11/mrt directieoverleg spuitenruil Vl 8/sep rvb Astrov a 14/mrt adviesraad Free Clinic a 12/sep overleg MSOC Gent, vervanging spuitenruil OVL 21/mrt lido a 16/sep adviesraad Free Clinic a 24/mrt overleg SODA, ivm ervaringsdeskundige Tonny VanMontfoort a 18/sep hep C meeting Londen Gilead Vl 7/apr rvb Astrov a 26/sep overleg spuitenrul De Kempen a 31/mrt werkgroep gebruiksruimte VAD Vl 11/sep focusgroep COMIQs Vl 27/mrt sollicitaties Oostende wvl 22/sep overleg VAD dossier Harm reduction Vl 1/apr sollicitaties Oostende wvl 6/okt stuurgroep plug inn a 25/apr adviesraad Free Clinic a 7/nov adviesraad Free Clinic a 29/apr begeleidingscommissie COMIQs Vl 14/okt Gilead meeting hep C Vl 4/apr overleg MSOC Gent, vervanging spuitenruil OVL nov intern overleg hep C a 15/apr voorbereiding SNAP conferentie a 14/nov overleg De Kiem OVL 30/apr werkgroep gebruiksruimte VAD Vl 2/dec provinciaal overleg spuitenruil Vl 3/dec focusgroep COMIQs Vl Evaluatiecriteria: *De aankopen van de nodige materialen binnen spuitenruil gebeuren centraal en worden verdeeld naar de noden en de behoeften van de terreinwerkingen zolang deze binnen het budget van de partnerorganisatie passen. Materialen worden in grote hoeveelheden aangekocht om een optimale prijsverhouding te verkrijgen. Bij de start van het spuitenruilproject in 2001 is er een marktonderzoek gedaan door de Vlaams Coördinator (toen Willy De Maere) om de juiste materialen aan de juiste prijs te kunnen aankopen. Voor de naaldcontainers wordt er met een specifieke naaldcontainer gewerkt die de meest veilige is en die ook speciaal ontwikkelde containers maken voor IDG s (Frontier) waar preventieboodschappen op staan) Deze naaldcontainers worden enkel geleverd door één firma- MSH In 2007 is er van leverancier van spuiten veranderd, omdat deze een scherpere prijs kon geven van zowel de spuiten als de alcoholswabs. Eveneens in 2007 is de leverancier van steriel water gestopt en worden de steriele watertjes aangekocht bij de groothandel die ook spuiten en swabs levert. Voor de vernietiging van het medisch gevaarlijk afval is er in 2002 een marktonderzoek gedaan en blijkt dat de firma Van Heede de enige firma is die ook de grote 30liter containers aanvaard (zonder dat deze nog eens extra moeten verpakt worden in karton dozen specifiek voor medisch gevaarlijk afval wat anders een grote meerkost zou betekenen) Momenteel bestaat er geen schriftelijke procedure en kunnen de huidige provinciale werkingen naar behoefte hun materialen bestellen bij de Vlaamse spuitenruil. Momenteel is er geen probleem rond de beschikbaarheid van materiaal en de terreinorganisaties kunnen naar behoefte de nodige materialen aanvragen bij de Partnerorganisatie. De gerecupereerde materialen worden binnengeleverd bij de partnerorganisatie die instaat voor de vernietiging van de materialen en hiervoor ook een attest verkrijgt van de firma Van Heede. Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 14

15 *Er wordt in het eerste werkjaar een procedure uitgeschreven om de bestellingen en leveringen vlot te laten verlopen. Er wordt van de terreinwerkingen verwacht dat ze minimaal 14 dagen op voorhand hun materialen bestellen. Voor het leveren van de individuele zwarte naaldcontainers is dit zelfs 6 weken (deze zijn niet altijd in voorraad en moeten in de UK besteld worden via onze leverancier) *De uitgeschreven procedure en vorming rond hoe omgaan met riskant injectiemateriaal en de nodige veiligheidsmaatregels wordt geüpdate en verspreid bij de terreinwerkingen. De procedure rond omgaan met prikongevallen blijft ongewijzigd. Aangezien de veiligheidshandschoenen die we in het verleden gebruikte niet meer in productie zijn, is de partnerorganisatie op zoek gegaan naar een veilig alternatief. Deze handschoenen zijn gevonden en uitgetest en zijn in 2013 verdeeld worden onder de terreinorganisaties. De terreinorganisaties en de partnerorganisaties kunnen deze handschoenen als voorbeeld meenemen binnen prikongevallenpreventie-vormingen. Indien er vraag is van partners kunnen de gegevens doorgegeven worden, dit naar analogie met onze naaldcontainers. Aangezien deze handschoenen niet 100% veiligheid bieden, blijft de zoektocht naar meer veiligheid actief. Overzicht van de verstrekte vormingen door de partnerorganisatie. datum wat aantal provincie 17/jan justitiehuis Dendermonde, ronde tafelgesprek harm reduction 35 Oost Vlaanderen 23/jan productinfo VAD 30 Vlaanderen 3/feb prikongevallen soc verhuurkantoor 5 Antwerpen 11/feb prikongevallen CAW Metropool 15 Antwerpen 5/mrt gastcollege spuitenruil orthopedagogiek U Gent 100 Vlaanderen 20/mrt prikongevallen Aalter 20 Oost Vlaanderen 25/mrt infosessie spuitenruil collega's CAW metropool 2 Antwerpen 3/apr prikongevallen Gent 14 Oost Vlaanderen 4/apr prikongevallen Gent 15 Oost Vlaanderen 22/apr infossessie spuitenruil KOVAG (apothekersvereniging O-Vl) 450 Oost Vlaanderen 24/apr productinfo VAD druglijn vrijwilligers 25 Vlaanderen 28/apr prikongevallen Gent 18 Oost Vlaanderen 12/mei SNAP conferentie, workshop Harm Reduction and community 50 Vlaanderen+internationaal 13/mei AERLI studiedag Belspo 50 Vlaanderen + Wallonïë 15/mei besmettelijke aandoeningen, CAW De Schelp 6 Oost Vlaanderen 16/mei info spuitenruil studenten Encora 20 Antwerpen 16/mei infosessie spuitenruil voor werkgroep drugbeleid van gemeeteraad St Niklaas 15 Oost Vlaanderen 20/mei prikongevallen school Ekeren 40 Antwerpen 2/jun productinfo vrijwilligers café zonder bier 20 Antwerpen 3/jun prikongevallenpreventie politie Antwerpen 50 Antwerpen 12/jun Harm reduction VAD 30 Vlaanderen 23/jun infosessie spuitenruil voor OCMW raad Roeselare 20 West Vlaanderen 25/jun prikongevallen De Lijn 24 Antwerpen 2/okt Harm reduction and advocacy op Eoro Harm Reduction meeting 120 Europa 10/okt algemene spuitenruil vorming De Kempen 30 Antwerpen 16/nov productinfo VAD, justitieassistenten 25 Vlaanderen 25/nov gastcollega spuitenruil Artesis 50 Antwerpen 8/dec gastcollege spuitenruil opleiding Encora 20 Antwerpen 9/dec infosessie spuitenruil PISAD (apothekers en artsen) 45 Oost Vlaanderen 10/dec infosessie spuitenruil voor studenten geneeskunde Uantwerpen 15 Vlaanderen 17-21/11 hep C Awareness week te Antwerpen 40 Antwerpen Er werden 1399 personen bereikt met één of andere vorming vanuit spuitenruil Vlaanderen gaande van prikongevallen-preventie/sensibilisering tot meer diepgaande thema s zoals omgaan met druggebruikers. In Oost Vlaanderen heeft de Vlaamse spuitenruil de eerste helft van dit werkjaar zelf de prikongevallenpreventie vorming gegeven totdat de coördinator (in vervangingscontract) de materie onder de knie had en zelf de prikongevallenpreventie-vorming is beginnen geven In het verleden werd er een spel ontwikkeld dat gebruikt kan worden in 1 ste -2 de en 3 de leerjaar. Dit om kinderen te sensibiliseren over de risico s in de stad. Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 15

16 Het spel-de-prik spel wordt hoofdzakelijk gebruikt in de stad Antwerpen (waar het ook ontwikkeld is), Op vraag van een Antwerpse school is er een aanbod ontwikkeld naar leerlingen van het 4 de,5 de en 6 de leerjaar. Dit aanbod is besproken met de betrokken leerkrachten om zeker te zijn dat dit op maat is van deze leeftijdscategorie. We hebben dit een aantal keren gegeven in verschillende Antwerpse scholen, waar spuitenruil in dialoog is gegaan met de leerlingen. Nadien is dit als positief geëvalueerd door de betrokken leerkrachten. Indien er vraag is binnen de andere provincies kan dit aanbod ook op maat van de betrokken partners/scholen/regio gemaakt worden In februari 2014 had de vijfde hepatitis C studiedag plaats in Antwerpen. Het unieke concept laat toe dat zowel gebruikers als intermediairen aanwezig zijn en dat er heel wat interactie mogelijk is nadien. Meer dan 100 deelnemers waren aanwezig, waaronder een 35 tal mensen die drugs gebruiken Naast de gegeven vormingen vanuit de Vlaamse Spuitenruil worden er heel wat intermediairen bereikt door de terreinorganisaties: meestal gaat dit over algemene informatie harm reduction/spuitenruil en over de veel gevraagde prikongevallenpreventie-vorming. Een gedetailleerde beschrijving is terug te vinden in de eigen rapporten, hieronder een kort overzicht van de vormingen gegeven door de terreinwerkingen. Eind 2013 kwam de vraag vanuit SENSOA om samen met Vagga Altox een workshop voor te bereiden die plaats heeft op de Leather Pride die doorgaat in februari 2014 in Antwerpen. Het signaal dat Sensoa en de organisator van dit evenement geven is dat er indicaties van injecterend druggebruik zijn in deze specifieke leather gay scene. Spuitenruil is ingegaan op deze vraag en de workshop is voorbereid in samenwerking met Vagga Altox. Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 16

17 Jammer genoeg is deze workshop uiteindelijk niet doorgegaan. De organisatie had de angst dat druggebruik als normaal werd bekeken door de stad Antwerpen (die de vergunningen voor dit evenement moest geven). Internationaal krijgen we heel wat signalen dat er risico-vol gebruikt wordt in deze doelgroep. Overzicht van de verstrekte vormingen door de verschillende terreinorganisaties zijn terug te vinden in de eigen eindrapportage. Antwerpen In 2014 namen 528 personen deel aan een vorming over spuitenruil en harm reduction gerelateerde thema s. De deelnemers zijn vooral professionele werkers die contact hebben met injecterende gebruikers maar ook via studenten investeren we in de toekomst. Op elke vraag naar vorming werd ingegaan indien ze paste binnen onze werkopdracht. Indien er ingeschat wordt dat er meer expertise is rond een bepaald thema wordt er doorverwezen naar collega organisaties zoals Vagga Altox. Jaarlijks blijven organisaties de vraag naar vorming, opfrissing van de kennis of het trainen van nieuwe collega s hernieuwen. Algemeen is er steeds een positieve reactie op de gegeven vormingen en wordt de expertise hoog ingeschat. Het geven van advies en informatie aan IDG s blijft een belangrijk instrument om aan sensibilsering en preventie te doen. Dit gebeurt dagdagelijks tijdens de spuitenruil momenten. In 2014 werden twee dagen georganiseerd voor druggebruikers waarbij de focus op gezondheid lag. Tijdens de gezondheidsdag op het De Coninckplein werd naast de aandacht voor algemene gezondheid extra aandacht besteed aan harm reduction, overdosispreventie en het aanleren van reanimatietechnieken. Tijdens de hepatitis C awareness week swab to know lag de focus op het aanbieden van screeningen en informatie over hep C. Spuitenruil nam de sensibilisering en doorverwijzing voor zijn rekening. De MSOC verpleegkundige nam de speekseltesten, de counseling en verdere informatie en eventuele bloedname voor haar rekening. Een arts van het MSOC stond in voor de post-counseling na de bloednames. De vorming prikongevallen van het project spuitenruil behoort tot het standaard informatiepakket voor nieuwe personeelsleden van de stadsreinigingsdiensten van de stad Antwerpen. De vorming wordt sinds enkele jaren gegeven door de coördinator welzijn, preventie en veiligheid op het werk in samenspraak met het project spuitenruil volgens het train de trainer principe. In 2014 volgden ongeveer 280 personen (nieuwe medewerkers/stadsreinigingsdiensten /bio studenten team keerpunt/jobstudenten) vorming prikongevallen via de preventiedienst van de stad Antwerpen. In 2014 volgden ongeveer 600 mensen een opleiding prikongevallen. Op elke vormingsvraag, relevant voor onze werking, werd ingegaan. Limburg Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 17

18 Nieuwe items, stand van zaken en knelpunten worden besproken tijdens verschillende overlegmomenten, telefonische contacten, Indien nodig contacteren verschillende deelnemende partners de verantwoordelijke van het project. Sinds 2011 is er tussen de gevangenis en spuitenruil een samenwerkingsakkoord. Het gaat hier vooral over advies rond Harm Reduction, drugs in de gevangenis en overdosispreventie. Voor de gedetineerden kan er een cursus georganiseerd worden waarbij het over overdosispreventie en de veiligheidshouding bij een persoon met een OD gaat. Deze cursus gebeurt ook in samenwerking met het preventieteam van de CAD. Overzicht van de gegeven vormingen, informatie en advies aan de diensten die te maken krijgen met zwerfspuiten. o Groendienst + technische dienst Genk o Veiligheidshuis + stadswachten Genk o Politie Bilzen o Huis van de wereld, jeugddienst, OCMW, sportdienst en JAC Sint-Truiden o Kinderdagverblijf Tutti Frutti Sint-Truiden o Lokale politie + gemeenschapswachten Sint-Truiden o Stadsdiensten Bilzen o Politie Genk Nieuwe collega s en stagiairs werden geïnformeerd over de bedoelingen en doelstellingen van spuitenruil en Harm Reduction. In 2014 waren dit 3 stagiaires en 2 nieuwe collega s. Oost Vlaanderen: Algemene vorming spuitenruil/ harm reduction: (Nieuwe) personeelsleden MSOC Stagiairs in het MSOC (psychosociaal, medisch en paramedisch) Studenten Rondetafelgesprek harm reduction door de Vlaams coördinator Spuitenruil, justitiehuis Dendermonde waar er 35 personen aanwezig waren. Basisvorming Spuitenruil: Deze vormingen worden gegeven door de Vlaams coördinator Spuitenruil. In 2014 zijn er met verschillende organisaties en diensten afspraken gemaakt en deze vormingen zullen plaats vinden in 2015, hiervoor zijn er reeds concrete data vastgelegd. Om de opgebouwde expertise te bestendigen blijft het noodzakelijk om nieuwe trends en evoluties binnen het werkveld van spuitenruil, druggebruik en harm reduction op te volgen. Dit trachten we te doen door het volgen van de nodige opleidingen en studiedagen, volgen van congressen gerelateerd aan het onderwerp spuitenruil / harm reduction. (binnen- en buitenland), informatie up to date houden via het doornemen van vakliteratuur. Nieuwe evoluties en trends in druggebruik en de noden/behoeften van gebruikers blijven we bevragen via dialoog met de gebruikers en het organiseren van een jaarlijkse enquête, door deelnemende partners te bevragen i.v.m. signalen en door frequent persoonlijk contact met injecterende gebruikers. Infomomenten Spuitenruil: Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 18

19 Samen met de Vlaams coördinator spuitenruil zijn er ook infomomenten geweest waarbij spuitenruil werd voorgesteld aan andere diensten. Op elk moment was er mogelijkheid tot het stellen van vragen en was er ook een stand opgezet door spuitenruil met folders, brochures, voorstelling materiaal, One Hit Kits, Op deze 4 momenten samen zijn er 536 personen bereikt. Infomoment 22 april 2014: KOVAG (Koninklijke Oost-Vlaamse Apothekersgilde) In samenwerking met KOVAG is er op 22 april 2014 te Gent een infomoment doorgaan waarbij de Vlaams coördinator spuitenruil informatie en toelichting gegeven heeft rond spuitenruil. Op dit moment waren er 450 apotheken aanwezig. Spuitenruil had via KOVAG ook de mogelijkheid gekregen om een stand op te stellen waar er nog extra mondelinge informatie werd verstrekt bij vragen en dergelijke. Vlaams Brabant - Er werden 106 mensen bereikt die mogelijk dagelijks geconfronteerd kunnen worden met zwerfspuiten. Er werd een veilige methodiek aangeboden, die bij deze mensen een prikongeval kan voorkomen. - Er werd door de spuitenruilcoördinatoren vier basisvormingen gegeven aan de nieuwe hulpverleners binnen de laagdrempelige drughulpverlening in Vlaams-Brabant. Het ging om 4 drughulpverleners die op die manier intensief werden opgeleid. Naast deze basisvorming werd aan alle 22 hulpverleners binnen de laagdrempelige drughulpverlening in Vlaams-Brabant een praktijkgerichte vorming gegeven rond het spuitenruilgesprek, correct injecteren, het zo veilig mogelijk klaarmaken van een shot (heroïne, cocaïne, amfetamine). - Er werd door de spuitenruilcoördinatoren elf opvolgingsvormingen gegeven (maandelijks) aan alle hulpverleners binnen de laagdrempelige drughulpverlening in Vlaams-Brabant. Het ging om 22 hulpverleners die op die manier telkens een update van het nieuwe aanbod binnen spuitenruil en een opfrissing van de methodiek kregen. - Er werd een vorming georganiseerd, die werd gegeven door Prof. Dr. Wim Laleman van UZ Gasthuisberg, voor alle artsen van het MSOC Vlaams-Brabant (n=6) rond de nieuwe ontwikkeling op het gebied van de behandeling van Hepatitis C en het protocol van samenwerking met het UZ Gasthuisberg werd geïmplementeerd. Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 19

20 West Vlaanderen In 2014 hebben wij de algemene vorming spuitenruil aangeboden aan volgende partners: - het volledige straathoekwerkteam van de Stad Oostende, - aan het volledige politiekorps van de Stad Oostende, - aan het onderhoudspersoneel van de lijn in Brugge, - aan het poetspersoneel van het Sociaal Huis in Oostende, - aan het technisch personeel van het Sociaal Huis in Oostende, - aan de begeleiders van het daklozencentrum in Oostende, - aan de onthaalbediende en de psycholoog van het Msoc in Kortrijk, - aan de begeleiders van de zeescouts in Oostende, - aan de huisartsenkring van Middelkerke, - aan een aantal taxichauffeurs in Oostende, Bredene, De Haan, Middelkerke, - aan de Gemeenschapswachten van de Stad Roeselare, - aan de politie van Middelkerke, - aan fietspunt in Oostende, - aan begeleiders van een speelpleinwerking in Wenduine, - aan begeleiders van een speelpleinwerking in Nieuwpoort, - aan een apotheek in Ieper, - aan begeleiders van een speelpleinwerking in Knokke, - aan apotheekmedewerkers nieuw in dienst, - aan een apotheek in Gistel, - aan de medewerkers van de huurdersbond in Oostende, - aan fietspunt in Roeselare, - aan een apotheek in Brugge, - aan een apotheek in Menen, - aan een uitbater van een restaurant in Oostende, - aan een uitbater van een brandstofpunt in Oostende, De prikongevallenvorming werd gegeven aan volgende diensten en medewerkers: - aan het volledige politiekorps van de Stad Oostende, - aan het poetspersoneel van het Sociaal Huis in Oostende, - aan het technisch personeel van het Sociaal Huis in Oostende, - aan de begeleiders van het daklozencentrum in Oostende, - aan de onthaalbediende en de psycholoog van het Msoc in Kortrijk, - aan de begeleiders van de zeescouts in Oostende, - aan de huisartsenkring van Middelkerke, - aan een aantal taxichauffeurs in Oostende, Bredene, De Haan, Middelkerke, - aan de Gemeenschapswachten van de Stad Roeselare, - aan de politie van Middelkerke, - aan fietspunt in Oostende, - aan begeleiders van een speelpleinwerking in Wenduine, - aan begeleiders van een speelpleinwerking in Nieuwpoort, - aan begeleiders van een speelpleinwerking in Knokke, - aan apotheekmedewerkers nieuw in dienst, - aan de medewerkers van de huurdersbond in Oostende, - aan fietspunt in Roeselare, - aan taxichauffeurs in Oostende, Bredene, De Haan, Middelkerke - aan een uitbater van een restaurant in Oostende, - aan een uitbater van een brandstofpunt in Oostende, - aan de medewerkers van het containerpark in Oostende Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 20

21 *In het eerste werkjaar wordt er minstens één overleg georganiseerd met de werkgevers, de VAD en de partnerorganisatie rond de werking en organisatie van de terreinorganisaties. Dit om een optimale afstemming en uniforme werking te verkrijgen. werkgever: vzw of MSOC werkgeversoverleg + partneroganisatie +VAD terreinorganisatie spuitenruil Het overleg met de directies van de terreinwerkingen spuitenruil heeft plaats gehad in maart. De bespreking ging voornamelijk over het inhoudelijk eindverslag. Nieuwe afspraken zijn hierrond gemaakt: het verslag wordt voorgelegd aan de directies en aan de inhoudelijke stuurgroep. Feed back en opmerkingen worden mee opgenomen in het verslag. Onder resultaatsgebied 4: 1. verzamelen en synthetiseren van de registratiegegevens van de Vlaamse organisaties met terreinwerking rond spuitenruil, en verwerken van de resultaten in een jaarlijks rapport met evaluatie van de werking en aanbevelingen. 2. Coördineren en ondersteunen van de werking van organisaties met terreinwerking rond spuitenruil en andere relevante organisaties, o.a. met het oog op een uniforme werking en een optimale afstemming op de noden van de doelgroep De activiteiten zijn gericht op de volgende doelgroepen: - injecterende druggebruikers; - Vlaamse overheid; - organisaties met terreinwerking rond spuitenruil en andere intermediairen. Evaluatiecriteria voor resultaatsgebied 4 - er is een uitgeschreven procedure voor het verzamelen van de gegevens; - het rapport vergelijkt gegevens van de verschillende werkingsjaren, analyseert trends en regionale verschillen; - het rapport doet, waar nodig, een beroep op andere bronnen (buitenlandse gegevens, wetenschappelijk onderzoek, verklaringen van experten, internationale richtlijnen, conclusies van conferenties ). De partnerorganisatie spuitenruil vindt het belangrijk om gegevens te verzamelen rond de werking van de projecten spuitenruil, wil tendensen opvolgen en wil proberen noden en behoeften te verzamelen en te signaleren aan bevoegde overheden, netwerken en andere partners. Activiteiten *Jaarlijks worden de registratiegegevens van de terreinorganisaties verzameld en verwerkt binnen het rapport van de partnerorganisatie. Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 21

22 Vlaamse spuitenruil gegevens 2014 Vlaanderen 2014 verdeeld recup contacten returnrate januari ,99 februari ,48 maart ,46 april ,85 mei ,08 juni ,90 juli ,79 augustus ,54 september ,01 oktober ,93 november ,10 december ,36 TOTAAL ,72 Vlaams overzicht given return Analyse De verdeling binnen spuitenruil lijkt verder te dalen in Vlaanderen. Sinds de opstart was er een constante stijging tot Na een aantal jaren daling in de verstrekking en contacten werd er in 2010 terug een stijging gemerkt. Een zeer voorzichtige conclusie vanuit de registratiegegevens zou kunnen zijn dat er een stabilisatie is binnen het project spuitenruil. Internationaal wordt er een daling van het injectie-fenomeen opgemerkt. Is er in Vlaanderen ook sprake van minder injectiegedrag? Of zijn er andere verklaringen? De verdere daling in de cijfers is iets om te monitoren en te bekijken of er in Vlaanderen net zoals internationaal een dalende trend te merken is. De daling is zoals hierna zal blijken voornamelijk in de provincies Oost Vlaanderen en Antwerpen Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 22

23 De Wereld Gezondheidsorganisatie adviseert 3 om minimaal 200 spuiten per persoon per jaar te verdelen., erin zijn In België zijn er geen gegevens over het aantal actieve injecteerders (WIV, 2014). In het Belgisch Nationaal drugsrapport (data2013) wordt er enkel aangegeven dat 3.4 op de 1000 volwassenen ooit geïnjecteerd hebben (dit zouden personen in België zijn). Het aantal contacten die worden weergegeven in de registratie van spuitenruil zijn geen individuen. De Vlaamse Spuitenruil werkt anoniem Telkens er iemand komt binnen spuitenruil, wordt deze geregistreerd. Het is dan ook zeer moeilijk om te spreken over een geschat aantal injecteerders in Vlaanderen en hoeveel spuiten er per persoon worden meegegeven Hierdoor is dus niet evident om na te gaan of we het minimum dat de WHO vooropstelt behalen. Wat we wel weten uit de Vlaamse spuitenruil registratie is dat er per contact gemiddeld 22 spuiten worden meegegeven. Uit ervaring (en de resultaten uit onze bevraging) weten we dat eens mensen die injecteren de stap naar spuitenruil gezet hebben ze deze ook regelmatig frequenteren en meerdere keren per maand contact hebben met spuitenruil. De minimum norm van 200 spuiten wordt meer dan waarschijnlijk gehaald bij mensen die contact hebben met spuitenruil. Blijft de vraag hoe het zit met mensen die geen contact hebben met spuitenruil. Provinciale registratie en aandeel binnen spuitenruil 2014 Antwerpen 2014 verdeeld recup contacten returnrate januari ,27 februari ,66 maart ,47 april ,23 mei ,43 juni ,26 juli ,20 augustus ,87 september ,54 oktober ,45 november ,18 december ,38 Totaal ,71 3 IAVIReport (2006) ' Injection of Hope: Needle and syringe programs can lower HIV infection rates and provide important outreach to injection drug users' - See more at: 4 Plettinckx,E. Antoine,J, Blancaert,P, De Ridder,K, Vander Laenen,F, Laudens, F, Casero,L & Gremeaux,L (2014) Belgisch Nationaal drugsreport 2014, Nieuwe Ontwikkelingen en Trends, WIV-ISP, Brussels Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 23

24 Limburg 2014 verdeeld recup contacten returnrate januari ,53 februari ,76 maart ,22 april ,32 mei ,53 juni ,34 juli ,73 augustus ,36 september ,69 oktober ,89 november ,99 december ,50 TOTAAL ,80 Oost Vlaanderen 2014 verdeeld recup aantal contacten returnrate januari ,76 februari ,70 maart ,75 april ,03 mei ,93 juni ,20 juli ,20 augustus ,03 september ,37 oktober ,85 november ,90 december ,49 TOTAAL ,24 Vlaams Brabant 2014 verdeeld recup contacten returnrate januari ,94 februari ,44 maart ,57 april ,46 mei ,93 juni ,67 juli ,00 augustus ,85 september ,84 oktober ,46 november ,34 december ,81 TOTAAL ,68 Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 24

25 West Vlaanderen 2014 verdeeld recup contacten returnrate januari ,99 februari ,03 maart ,40 april ,05 mei ,28 juni ,70 juli ,98 augustus ,70 september ,18 oktober ,59 november ,41 december ,89 TOTAAL ,80 Aandeel binnen totale registratie 2014 totaal Vlaanderen 2014 verdeling recuperatiecontacten returnrate Antwerpen ,71 Limburg ,80 Oost Vlaanderen ,24 Vlaams Brabant ,68 West Vlaanderen ,80 Totaal Vlaanderen ,72 % vedeling % return % contacten Antwerpen 34,34 35,00 56,46 Limburg 11,41 9,55 5,52 Oost Vlaanderen 19,71 18,10 16,02 Vlaams Brabant 11,92 9,04 6,66 West Vlaanderen 22,62 28,31 15,34 Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 25

26 Aandeel verdeling Het zwaartepunt van spuitenruil Vlaanderen blijft nog steeds in de provincie Antwerpen liggen, hoewel we zien dat dit toch meer in evenwicht begint te komen. De provincies Oost en West Vlaanderen zijn doorheen de jaren een groter aandeel beginnen te hebben binnen het verdeelde aantal spuiten. Hieruit blijkt NIET dat er opeens meer injecteerders zijn in deze provincies, wel dat ze meer en gemakkelijker toegang vinden/hebben tot harm reduction en spuitenruil. De returnrate ligt bijna in elke provincie boven de 90% wat een zeer positief signaal is. Oost Vlaanderen heeft tov vorig jaar een inhaalbeweging gedaan, maar blijft toch onder de 80% Dit is iets om op te volgen en te bekijken hoe we dit kunnen laten stijgen! Provincies verdeling Antwerpen Limburg Oost Vlaanderen Vlaams Brabant West Vlaanderen totaal Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 26

27 recuperatie Antwerpen Limburg Oost Vlaanderen Vlaams Brabant West Vlaanderen totaal returnrate % Antwerpen 89,27 102,47 99,15 98,67 103,24 105,27 100,09 102,88 107,63 108,96 105,48 110,09 105,71 Limburg 72,86 93,65 66,75 86,60 105,09 71,40 68,56 87,92 99,37 97,79 96,83 97,87 86,80 Oost Vlaanderen 103,50 97,22 100,07 94,38 87,64 86,74 86,00 80,03 77,76 64,00 77,39 82,59 95,24 Vlaams Brabant 160,71 106,59 94,32 96,32 94,79 98,37 85,00 90,93 112,70 92,34 94,11 92,60 78,68 West Vlaanderen 82,84 94,88 98,86 89,72 89,80 97,65 96,25 116,91 120,25 108,59 115,55 125,54 129,80 totaal 90, ,3 96,55 98,33 99,57 93,99 97,31 103,55 97,42 99,58 104,62 103,72 Vergelijking verdeling Antwerpen Limburg Oost Vlaanderen Vlaams Brabant West Vlaanderen totaal Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 27

28 recuperatie Antwerpen Limburg Oost Vlaanderen Vlaams Brabant West Vlaanderen totaal returnrate % Antwerpen 110,09 105,71 Limburg 97,87 86,80 Oost Vlaanderen 82,59 95,24 Vlaams Brabant 92,60 78,68 West Vlaanderen 125,54 129,80 totaal 104,62 103,72 Analyse Limburg en West Vlaanderen zijn net als vorig jaar de enige provincies die een stijgende lijn van verdeelde steriele injectiematerialen blijven hebben, in de andere provincies merken we een daling. Belangrijk is dat de returnrate overal gestegen is, een aantal provincies zitten zelfs boven de 100% en dat er een merkbare stijging is in Oost Vlaanderen van 77% naar 82% In de provincies Antwerpen, Oost-Vlaanderen en Vlaams Brabant zien we een verderzetting in de dalende registratie. Antwerpen Antwerpen verdeling recuperatie contacten returnrate 89,27 102,47 99,15 98,67 103,24 105,27 100,09 102,88 107,63 108,96 105,48 110,09 105,71 Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 28

29 Analyse In 2013 zien we een verdere daling van het aantal verdeelde en gerecupereerde spuiten. De verhuis naar de rand van de stad lijkt een belangrijke factor in dit gegeven al blijft het een veronderstelling. Een deel van de doelgroep lijkt afgehaakt, vindt de weg niet meer, of zijn er andere factoren die meespelen? Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 29

30 Limburg Limburg verdeling recuperatie contacten returnrate 72,86 93,65 66,75 86,60 105,09 71,40 68,56 87,92 99,37 97,79 96,83 97,87 86,80 Analyse Limburg heeft net als vorig jaar de grootste stijging van het aantal verdeelde steriele injectiematerialen. Ook de return blijft samen met de aantal verdeelde materialen stijgen. De grootste verdeling en recuperatie ligt binnen het aparte ruilmoment dat georganiseerd wordt in Sint Truiden. Oost-Vlaanderen Oost Vlaanderen verdeling recuperatie contacten returnrate 103,50 97,22 100,07 94,38 87,64 86,74 86,00 80,03 77,76 64,00 77,39 82,59 95,24 Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 30

31 Analyse In Oost Vlaanderen lijkt de dalende trend van recuperatie gekeerd, belangrijk is te streven naar een blijvend stijgende trent in de return. Opvallend is dat een zelfde grafiek op te merken is dan in Antwerpen (met een jaar vertraging) we zien een daling in 2010, een stijging in 2011 en de daling van vorig jaar wordt verder gezet. Vlaams Brabant Vlaams Brabant verdeling recuperatie contacten returnrate 160,71 106,59 94,32 96,32 94,79 98,37 85,00 90,93 112,70 92,34 94,11 92,60 78,68 Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 31

32 Analyse Bovenstaande grafiek toont aan dat na een korte daling in 2010, materialen zich verder zet in de stijging van verdeelde steriele West Vlaanderen West Vlaanderen verdeling recuperatie contacten returnrate 82,84 94,88 98,86 89,72 89,80 97,65 96,25 116,91 120,25 108,59 115,55 125,54 129,80 Analyse Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 32

33 In West-Vlaanderen zien we nog steeds een stijgende lijn in de spuitenruil-registratie ( zowel in de verdeling als in de returnrate). In 2012 zijn er twee nieuwe ankerpunten van het MSOC West Vlaanderen opgestart. Hoewel we voordien reeds spuitenruil hadden in deze twee gemeenten (Roeselare en Kortrijk binnen de gebouwen van Kompas ) zien we dat wanneer er een laagdrempelige setting wordt opgestart, spuitenruil hier een belangrijke plaats in heeft. Er moet voldaan worden aan belangrijke randvoorwaarden om van spuitenruil een succes te kunnen maken! Vergelijking Contacten met mensen die drugs injecteren contacten Antwerpen Limburg Oost Vlaanderen Vlaams Brabant West Vlaanderen totaal contacten % Antwerpen 56,46 Limburg 5,52 Oost Vlaanderen 16,02 Vlaams Brabant 6,66 West Vlaanderen 15,34 Het grootste deel van de contacten met mensen die injecteren wordt gelegd binnen de provincie Antwerpen Samen met de daling van het verdeelde steriele materiaal zijn de contacten ook teruggelopen. Enkel in Oost Vlaanderen is er een lichte stijging van het aantal contacten. Aandeel werkvormen Spuitenruil is voornamelijk gelinkt aan de MSOC s, maar het is de bedoeling om een zo breed mogelijk aanbod uit te werken voor injecterende gebruikers. Dit vanuit de veronderstelling dat elke injecterende gebruikers zeer gemakkelijk toegang zou moeten hebben tot steriel injectiemateriaal in welk stadium van gebruik, in welke organisatie ze eventueel hulpverlening volgen, ofdat ze al dan niet een begeleiding/behandeling volgen. Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 33

34 Vlaanderen 2014 % verdeling aparte spuitenruil 12,98 MSOC+ ankerpunten 72,74 andere drughulp 3,80 apotheek 10,20 SHW 0,28 De meeste steriele injectiematerialen worden globaal via de MSOC-werkingen verdeeld, gevolgd door de aparte ruilpunten (deze worden enkel nog apart geregistreerd in de provincies Antwerpen en Limburg). De structuur van de MSOC werkingen in Limburg en Vlaams Brabant is verschillend van de andere provincies. Binnen Limburg en Vlaams Brabant heeft men reeds een lange traditie om verspreid in verschillend kleinere entiteiten te werken. De registratie van al deze werkingen zijn samen genomen in één globale MSOCspuitenruilregistratie. De provincies Antwerpen (via MSOC-werking De Kempen-CAD Limburg), West en Oost Vlaanderen zijn redelijk recent gestart met een ankerpunt-werking. (hier is de spuitenruil van de ankerpunten apart geregistreerd. In de grafiek hieronder worden in elke provincie alle MSOC-werkingen, met ankerpunten samengebracht. Hieruit blijkt dat er in de meeste provincies de grootste verdeling nog steeds gebeurt via de MSOC-werkingen. Met daarnaast een belangrijke verdeling via de ankerpunten (13%) De aparte ruilmomenten (hoewel enkel nog geregistreerd in Antwerpen en Limburg) blijven toch een belangrijk deel voor zich nemen(15%). Apothekers blijven een belangrijk verdeelpunt binnen spuitenruil (12%). In elke provincie wordt er meer dan 15% verdeeld via apothekers met als uitzondering Antwerpen (0.02%) (waar de eerste apotheek gestart is eind 2013). Andere drughulpverlening (CAW s, dagcentrum De Sleutel, Kompas, De Spiegel, ) (4.43%) en straathoekwerk (0.25%) beperken zich tot een zeer klein percentage van de deelname aan spuitenruil. verdeling 2014 antw limb Oost Vl Vl Brab West Vl aparte spuitenruil 18,48 60,77 0,43 MSOC+ ankerpunten 70,88 25,74 78,94 85,28 83,28 andere drughulp 10,60 0,00 2,36 0,08 apotheek 0,00 13,49 19,49 12,36 16,40 SHW 0,19 0,85 0,25 Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 34

35 Onderstaande grafiek geeft de verdeling van de recuperatie weer. Deze is in evenwicht met het aandeel van verdeelde materialen. Enkele uitzonderingen: binnen de apotheek- en andere drughulpverlening - spuitenruil worden er minder materialen gerecupereerd dan verdeeld. Het project met buitencontainers dropboxen in Antwerpen geeft op het totaal van Vlaanderen een 2% recuperatie (5% van het Antwerpse totaal). Eind 2013 is er in een West Vlaamse stad gestart met een pilootproject drop-box (deze zijn nog niet geregistreerd). Een aanbeveling vanuit de Vlaamse spuitenruil, gezien het succes in Antwerpen, is om in elke provincie te bekijken of er een noodzaak en gedragenheid is om het dropboxen-systeem te installeren. Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 35

36 Vlaanderen 2014 %recup aparte spuitenruil 12,76 MSOC+ ankerpunten 69,83 andere drughulp 4,51 apotheek 10,66 SHW 0,16 Buitencontainers 2,08 recuperatie 2014 antw limb Oost Vl Vl Brab West Vl aparte spuitenruil 16,92 68,48 1,05 MSOC+ ankerpunten 65,22 25,79 78,70 70,00 79,14 andere drughulp 12,28 1,22 0,10 apotheek 5,73 19,56 7,47 20,57 SHW 0,61 0,19 buitencontainers 5,85 0,08 Regionale verschillen in aandeel deelname aan spuitenruil Verdeling aandeel op totaal provincie 2014 Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 36

37 Recuperatie op totaal provincie 2014 Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 37

38 Wanneer we de registratie bekijken van elke provincie zien we enkele gelijkenissen en verschillen: - Globaal kan hier gesteld worden dat de MSOC-werkingen (inclusief ankerpunten) in elke provincie de grootste verdeler zijn, met als uitzondering Limburg. - De aparte ruilmomenten zijn enkel nog aanwezig binnen de provincies Antwerpen en Limburg waar de grootste aandeel van de verdeling van steriele injectiematerialen gebeurt(bijna 60%). - Apothekers zijn overal goed vertegenwoordigd, met als uitzondering Antwerpen, waar er eind 2013 een apotheker in het centrum van de stad gestart is met spuitenruil. - Spuitenruil binnen drughulpverlening (buiten de MSOC s) beperkt zich voornamelijk tot de provincie Anwterpen (11%) en provincies Vlaams Brabant (2%) en Oost Vlaanderen (1%) - Spuitenruil of depannage via straathoekwerk blijft nog steeds in de marge. - De recuperatie van de gebruikte materialen is in elke provincie in evenwicht met de verdeeld ematerialen. Enkele nuances: binnen de apothekers- en andere drughulpverleningruil worden er minder materialen gerecupereerd dan verdeeld en in Antwerpen is er het drop-boxen systeem die 5% extra materialen recupereerd. - Opmerking: In verschillende steden zijn af en toe tot zeer regelmatig spuitenpatrouilles actief, deze zwerfspuiten zijn niet mee opgenomen in de registratie en het aandeel binnen de registratie. Hoewel de gevonden spuiten wel mee vernietigd worden binnen het spuitenruil-systeem. *De partnerorganisatie bereidt de inhoud van de jaarlijkse bevraging voor en geeft de na te streven aantal respondenten aan de verschillende terreinorganisaties door. Er is enkele nieuwe vragen ingekomen en enkele vragen zijn aangepast ter verduidelijking. Net als andere jaren zijn er bevragingen voorzien in meerdere talen : Russisch, Engels, Frans en Arabisch. Enkel Antwerpen maakt gebruik van dit aanbod. *Een terugkoppeling van deze verwerking wordt gegeven in het begin van het volgende werkjaar binnen een overleg met de terreinwerkingen. Deze terugkoppeling werd op het eerste overleg met de coördinatoren van de terreinwerking gedaan. * Belangrijke informatie uit andere bronnen: In het Belgisch nationaal drugrapport wordt er gerefereerd naar een aantal belangrijke zaken die van toepassing zijn voor spuitenruil: Binnen het HIV-beleidsplan worden mensen die injecteren als belangrijke doelgroep gedefinieerd en wordt Harm Reduction als één van de belangrijkste strategieën naar voor geschoven. o In actie 22 van dit beleidsplan benadrukt de noodzaak van verbetering van de toegang tot naalden en preventiemateriaal en de oprichting van gebruiksruimtes 5 5 Plettinckx,E. Antoine,J, Blancaert,P, De Ridder,K, Vander Laenen,F, Laudens, F, Casero,L & Gremeaux,L (2014) Belgisch Nationaal drugsreport 2014, Nieuwe Ontwikkelingen en Trends, WIV-ISP, Brussels Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 38

39 o Actie 24 beoogt de ontwikkeling van een alomvattend juridisch kader mbt de volksgezondheid en de vermindering van het risico voor druggebruikers (Belgian Research Aids&HIV Consortium, 2013) o Prof Vander Laenen stelt dat het positief is dat de link tussen HIV en injecterend druggebruik gemaakt wordt in dit HIV plan Rond geïndiceerde preventie, meer bepaald screening en korte interventies wordt het volgende geschreven: de eerstelijnsgezondheidszorg en welzijnsdiensten zijn in een unieke positie om clienten te identificeren en in te grijpen wanneer hun middelengebruik gevrarlijk of schadelijk is en om door te verwijzen naar behandeling als dat nodig is. Toch wordt gevaarlijk en problematisch gebruik vaak niet gedetecteerd in de eerstelijnsgezondheidszorg en welzijnsdiensten De indicator hoog risico gebruik werd de laatste jaren herzien. In een literatuurstudie naar gebruikspatronen en hun relatie tot schade bij gebruikers van opiaten, cocaïne en amfetamines (Skafupova et al.,2014) kwamen patronen aan bod die sterker met schade geassocieerd worden: o Toedieningsweg: injecterend druggebruikwas de meest risicovolle wijze van toediening gevolgd door roken en inhalatie. Hoewel snuiven en oraal gebruik minder riskante manieren waren, konden ze niet worden beschouwd als risicoloos gedrag. o Polydruggebruik was een zeer belangrijke verstorende factor van alle schade, want het duidt op een bepaald niveau van dwangmatigheid en wordt geassocieerd met een hoge mate van afhankelijkheid en een risico op overdosis. o Frequentie: voor cocaïne en amfetamines bleek dat een wekelijkse gebruiksfrequentie en meer, en patronen van zware perioden van continu gebruik (binging) gerelateerd waren aan hogere risico s op schade. Uit de conclusie rond gezondheidscorrelaten en gevolgen zijn volgende items belangrijk voor spuitenruil en injecterende druggebruikers. o Intraveneus gebruik is en blijft een belangrijk mechanisme voor de overdracht van bloedoverdraagbare infectieziektes, vooral het hepatitis C virus. o In een review over interventies om HIV en HCV te voorkomen bij IDG s, werd aangetoond dat schadebeperkende interventies injecterend risicogedrag kunnen verminderen, met OST en spuitenruilprogramma s als sterkste bewijzen (Macarthur et al.,2014) o Aangezien de HCV overdracht bij IDG s veel gemakkelijker en ook in een vroeger stadium optreed dan HIV, zijn velen reeds besmet met HCV voordat ze in cotact komen met schadebeperkende programma s zoals OST en spuitenruil. Dit benadrukt de nood aan informatieve, educatieve en begeleidingsprogramma s die ook jongere injecterende druggebruikers kunnen bereiken. Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 39

40 Besluit, signalen en knelpunten van de verschillende terreinwerkingen De besluiten, signalen, knelpunten/aandachtspunten worden integraal overgenomen uit de provinciale rapporten. Antwerpen # Kort jaaroverzicht in cijfers Sinds 2009 zien we een continue daling van het aantal verdeelde spuiten. Met een enorme daling van spuiten in Ook in 2014 blijft de neerwaartse trend subtiel aanhouden. We verdeelden spuiten in de provincie Antwerpen en recupereerden er , met een recuperatie percentage van 105% We noteerden 9574 contacten. Het succes van de buitencontainers resulteerde dit jaar in een recuperatie van spuiten, goed voor 6% van de totale recuperatie. Uit de jaarlijkse bevraging (steekproef zelfrapportage- N=111) weten we dat de gemiddelde leeftijd van onze klanten 39 jaar is (80% mannelijk). 5% van de gebruikers van spuitenruil zijn jonger dan 25 jaar. Daartegenover staat dat meer dan 47% van de bevraagden begon te injecteren voor de leeftijd van 25 jaar! In 2014 duiden 48% van de antwoorden op een onstabiele leefsituatie (kraakpand/dakloos/vrienden/nachtopvang/andere). De laatste jaren zien we een blijvende stijging ( % / %). Mensen bevinden zich meer en meer in moeilijke leefsituaties! Het valt op dat slechts 8% aangeeft gebruik te maken van nachtopvang. Polydruggebruik blijft de absolute norm. De deelnemers gebruiken gemiddeld 5 verschillende producten en injecteren er 2. Heroïne en cocaïne blijven de meest geïnjecteerde producten, al dan niet in combinatie (cocktail). Ook Methadon en/of Temgesic worden geïnjecteerd. Het gebruik van New PsychoActive Substances is aanwezig bij 50% van de bevraagden. 18% van de respondenten geeft aan nooit in behandeling te zijn geweest en 37% is niet in behandeling op het moment van de bevraging. Het blijft een verdienste van het project spuitenruil en de kracht van harm reduction om deze groep te bereiken. 50% van de bezoekers komt al meer dan 3 jaar naar spuitenruil en 25% werd het afgelopen jaar klant. Tevredenheid? Anonimiteit en info en advies worden traditioneel hoog gewaardeerd. De openingsuren en bereikbaarheid van de spuitenruil scoren iets minder. In 2014 namen 845 personen deel aan een vorming waarbij de inhoud gefocust was op prikongevallen, spuitenruil en harm reduction gerelateerde thema s. # Sinds 2009 zien we een continue daling van het aantal verdeelde spuiten. Met een enorme daling van spuiten in Ook in 2014 blijft de neerwaartse trend subtiel aanhouden. Jaar na jaar blijft het aantal klanten stijgen die spuitenruil bezoeken voor andere zaken dan spuiten zoals aluminium folie, condooms, info. Mogelijks wint het roken van drugs aan populariteit en is er sprake van een dalend injecterend druggebruik in de regio? Is een deel van de doelgroep afgehaakt? Vinden ze de weg naar spuitenruil niet meer? Willen we hierop meer antwoorden krijgen dan zal spuitenruil extra moeten inzetten op veldwerk outreachend werken - en onderzoek. Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 40

41 # In 2014 werden heel wat Antwerpse apothekers bevraagd rond injecterend druggebruik. Alle bevraagden stellen dat de vraag naar spuiten de laatste jaren duidelijk verminderde. 15 apothekers gingen in op het aanbod om One-hit-kits te verdelen om mensen naar spuitenruil te verwijzen. # We blijven actief streven naar een verruiming en differentiatie van het aanbod van spuitenruil in de provincie Antwerpen. Rond de mogelijkheden van verruiming van het aanbod wordt samengewerkt met de partnerorganisatie waar onder andere de wetmatigheden worden onderzocht. Spuitenruil hoort dicht bij de injecterende gebruikers te zijn om tegemoet te komen aan hun acute noden Er is nood aan een nieuwe spuitenruil locatie in het centrum van Antwerpen. Ook dit jaar werd gezocht naar een nieuwe spuitenruillocatie in het centrum van Antwerpen. In Turnhout opende in het najaar een extra spuitenruilmoment in de lokalen van inloopcentrum De Lange Gaank Spuitenruil heeft nood aan differentiatie van het aanbod om de doelgroep te verbreden met jonge gebruikers, nieuwe gebruikers,... Hierbij denken we aan een neutraal/onafhankelijk spuitenruilpunt waar gebruikers anoniemer terecht kunnen.de vaste spuitenruilpunten zijn momenteel ingebed binnen de drughulpverlening.. Plaatsen waar veel gebruikers/daklozen elkaar ontmoeten. Niet alle injecterende gebruikers willen geassocieerd worden met deze doelgroep en centra. Het opstarten van een autonoom verdeelpunt kan een belangrijke differentiatie in het aanbod betekenen, waardoor meer IV gebruikers de weg vinden. Een regionale verruiming van het aanbod in de provincie Antwerpen om meer gebruikers te kunnen bedienen. Naast Mechelen, Turnhout, Herentals en Mol blijft de behoefte aan verruiming in de provincie actueel. Het aanbod van spuiten(ruil)-automaten? Een aantrekkelijke piste bij het differentiëren van het aanbod naar jongere/nieuwe injecteeerders en dag en nacht bereikbaar. Een aanbod van spuitenruil via het internet opzetten? wetgeving?-. # Heel wat leden van onze doelgroep leven in zeer onstabiele en mogelijks zeer onhygiënische omstandigheden en meer dan de helft gebruikt op semi-openbare plaatsen. We blijven de noodzaak voor het installeren van een gebruiksruimte vanuit gezondheidsperspectief promoten. Uit de bevraging 2014 blijkt dat de nood aan een gebruiksruimte leeft bij de injecterende gebruikers van de stad Antwerpen. 84% wil gebruik maken van een gebruiksruimte en 48% van hen wil dagelijks gebruik maken van een gebruiksruimte. # Uit de resultaten van de bevraging blijkt dat 14% van de deelnemers het afgelopen jaar één tot meerdere overdosissen overleefden. Jammer genoeg verliezen jaarlijks gebruikers het leven door overdosis. Ook dit jaar was dit spijtig genoeg niet anders. Spuitenruil blijft overdosis preventie met en voor gebruikers promoten. Aangezien het injecteren van heroïne (gebruik van opiaten) een hoog risico op overdosis met zich meebrengt wil spuitenruil de verdeling van Naloxone bespreekbaar maken en promoten. Naloxon is een geneesmiddel dat wordt gebruikt om de effecten van een overdosering met een opiaat, bijv. heroïne, morfine, tegen te gaan. In het buitenland is overdosis preventie met Naloxone training en verdeling een sinds jaren toegepaste en positief geëvalueerde harm reduction strategie. # De resultaten van de recuperatie van injectiemateriaal via Gepantserde naaldcontainers in de publieke ruimte blijft erg succesvol en lijkt gestabiliseerd. Bijna 6% van de recuperatie van spuiten verloopt via een buitencontainer. 11% van de gebruikers maakt gebruik van de containers. Het territoriaal uitbreiden van dit aanbod in de stad Antwerpen en de rest van de provincie is aangewezen. Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 41

42 # Spuitenruil bereikt jonge /startende injecteerders niet of zeer weinig. Het vroegtijdig bereiken van nieuwe injecteerders blijft een prioriteit. In 2014 werden via het jongerenproject Plug-inn jonge injecteerders bereikt. # Vertrekkende vanuit de visie harm reduction willen we streven naar een zo groot mogelijke participatie van injecterende druggebruikers bij spuitenruil. We geloven in emancipatorisch werken en empowerment van mensen en willen erkennen dat ze een actieve partner kunnen zijn. Gebruikers moeten routine partners worden en betrokken worden bij het identificeren, ontwikkelen en promoten van HR strategieën. Het opzetten en aanbieden van vormingen en Peer Supportactiviteiten aan en met IDG s. Ondersteuning van het het Gebruikers Overleg Antwerpen. IDG s zijn informeel actief als spuitenruiler en preventiewerker Het formaliseren en inschakelen van gebruikers in spuitenruil outreacher is zinvol. Spuitenruil werkt op vrijdagavond met gemotiveerde ervaringsdeskundigen. Hun inzet en levenservaring blijft een verrijking van het vrijdagavond spuitenruil aanbod. Langs deze weg willen we graag Carina en Yves bedanken voor hun bijdrage aan het project. Verder, dank aan alle gebruikers die zorg droegen voor elkaar door het verschaffen van steriel injectiemateriaal aan gebruikers die er nood aan hadden op momenten dat spuitenruil/hulpverlening en apotheek gesloten waren. Zij maken vaak het verschil en blijven de beste promotoren van het project. Limburg *Jobtime Zoals bij elk besluit van de huidige convenant zou ik dit jaar ook willen beginnen met als aandachtspunt dat er sinds de nieuwe convenant ( ) de spuitenruilcoördinator niet meer fulltime voor spuitenruil werkt maar aan 80% jobtime. De jaarlijks stijgende anciënniteit en de hiermee gepaard gaande loonkost zorgden ervoor dat het niet meer haalbaar is om een full time betrekking te financieren. Ik vraag daarom ook om het budget mee te laten evolueren met de daaraan gekoppelde kosten zoals het loon. Het zou spijtig zijn indien deze evolutie zich naar de volgende convenant continueert en er daardoor een nieuwe coördinator dient aangeworven te worden met minder anciënniteit en die dus goedkoper is. Hier gaat niet alleen een groot deel van de opgebouwde ervaring verloren en dient er hetzelfde werk verricht te worden met minder tijd maar ook de vertrouwensrelatie die opgebouwd is met een moeilijke doelgroep tijdens de voorbije jaren *Recuperatie Dit jaar ben ik voor de eerste keer sinds ik coördinator ben niet zo tevreden over het behaalde recuperatiepercentage. De voorbije jaren scoorden we in Limburg telkens boven de 90% en zelfs goed tot zeer goed erboven. Met bijna 87% scoren we het laagste van de laatste 5 jaar. Het is moeilijk om er precies uit te klaren waar het misgaat. Meer zwerfspuiten, spuiten die in vuilzakken of openbare afvalemmers gedropt worden, nood aan vaste containers op plaatsen waar veel zwerfspuiten liggen? In Sint-Truiden, waar het meeste aantal spuiten van de provincie verdeeld worden, is de recuperatie wel nog goed. de verdeling en recuperatie hier wordt door de coördinator zelf verzorgd waardoor er nauwkeurig geregistreerd wordt en er een blijvende sensibilisatie geschied naar de doelgroep. In andere verdeelpunten ligt de nadruk misschien minder hard op recuperatie en een goede registratie waardoor het algemeen gemiddelde daalt. Dit is natuurlijk maar een hypothese. Het is niet altijd haalbaar om van collega s een goed zicht te verwachten over wie wel en wie niet voldoende gebruikt materiaal inlevert. Dit zal een aandachtspunt worden in Ook zien we een hiaat wat betreft de recuperatie bij onze apothekers die actief deelnemen aan spuitenruil. Eentje deelt alleen noodpakketjes uit maar recupereert niet (meer) en de andere verdeelt en recupereert. Omdat het niet simpel is om apothekers te engageren voor spuitenruil zijn Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 42

43 we al heel blij dat zij willen participeren. De spuiten die bij de apotheek in Sint-Truiden buiten gaan worden veelal gerecupereerd via het vaste spuitenruilpunt in het JAC maar de apotheek in Tongeren recupereert wel en haalt slechts een percentage van 70%. Er gaat een overleg plaatsvinden om te zien hoe we de returnrate in de toekomst kunnen verhogen. Ik had eigenlijk verwacht dat we in Hasselt laag zouden scoren omdat daar een meer gemarginaliseerd publiek injecteert dat bovendien ook een aantal daklozen bevat. Ook zagen we deze tendens de voorbije jaren daar we uit het centrum zijn verhuisd en onze gasten een extra inspanning moeten doen om het gebruikte materiaal tot hier te krijgen. Toch behalen zij meer als 90%. We zijn samen met de netwerkpartners in Hasselt op zoek naar een meer centrale plaats voor spuitenruil en eventueel verstrekking van substitutie. Het msoc Genk en de apotheek in Tongeren scoren het laagste qua recuperatie met deze 2 partners al in 2015 eens aan tafel gezeten worden om dit te bespreken. *Zwerfspuiten en zwerfspuitenpatrouille Het project spuitenruil heeft ook als belangrijk doel de gebruikte spuiten te recupereren en van de straat te houden. Daarom worden er jaarlijks spuitenpatrouilles georganiseerd. Dit kan met iemand uit het werkveld maar het liefst met spuitenruilcliënteel omdat deze beter de plaatsen weten waar er te vinden zijn. Dit jaar viel op dat de opbrengst telkens mager was. Dat de stadswachten en technische diensten hier goed werk leveren zal er zeker mee te maken hebben maar toch krijgen we geregeld signalen over plaatsen waar er spuiten zouden liggen. Vaak gaat dit om een beperkt verschijnsel. De hypothese is dan ook dat er veel spuiten in kraakpanden liggen waardoor het moeilijk is om deze te recupereren. In 2015 gaan we proberen om meer op dit terrein binnen te geraken om zo materiaal te recupereren omdat dit milieu toch een hoger risico inhoudt om besmettingen te veroorzaken. *TBC Afgelopen jaar is er geprobeerd een algemene screening te organiseren onder het cliënteel. De reden hiervoor was dat er in de gevangenis van Hasselt een besmette gedetineerde verbleef die op zijn beurt verschillende cipiers heeft besmet. Daar een deel van ons cliënteel ook in de gevangenis heeft verbleven of in contact was geweest met (een) andere gedetineerde(n) was het aangewezen om een TBC-screening te laten plaatsvinden. Ik heb toen in overleg met de VRGT besproken hoe we dit gingen aanpakken en ben toen een dag stage gaan volgen bij de verpleegkundige aldaar. Daarna is elke cliënt op de verstrekking aangesproken en gevraagd om deel te nemen aan de screening. Er zijn in totaal 29 cliënten bereid gevonden om zich te laten screenen maar er is gelukkig geen enkel positief geval ontdekt. Omwille van de heterogeniteit van de gescreende groep kunnen we besluiten, ondanks dat niet iedereen zich wou laten screenen, dat er geen besmetting heeft plaats gevonden. *Enquêtes Ik werk nu reeds 6jaar als coördinator spuitenruil en elk jaar is het moeilijk om medewerking te krijgen voor een voldoende aantal enquêtes ingevuld te krijgen. Hier staat echter geen quota op maar het is natuurlijk vanzelfsprekend dat hoe meer IDG s dit invullen hoe nauwkeuriger het beeld is van ons injecterend cliënteel. De eerste jaren heb ik dan ook geopteerd de drempel te verlagen door ook de hulpverleners in te schakelen om dit samen met hun injecterende cliënten in te vullen. Ook dit gebeurde met wisselend succes. Obstakels waren de tijdsinvestering en de lengte van de vragenlijst. Een ander obstakel is de verwachting van een extrinsieke beloning voor deelname aan de enquête (vergoeding). Bij MSOC Limburg opteert men ervoor om interne bevragingen niet te vergoeden. We gaan dit jaar de situatie eens herbekijken om te zien hoe we dit in de toekomst dienen aan te pakken. Oost Vlaanderen In 2014 werden er spuiten verdeeld in de provincie Oost-Vlaanderen, dit zijn er 2151 meer dan in Het aantal gerecupereerde spuiten bedroeg spuiten, dit is een recuperatie van 95,26%, in vergelijking met 2013 is dit een stijging met 12,66%. Het aantal contacten was 2717, dit is een lichte daling van 173 contacten ten opzichte van Via de Drop box/ buitencontainers welke sinds juni 2013 op 2 plaatsen aanwezig zijn, werden er 91 spuiten gerecupereerd. Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 43

44 Uit de jaarlijkse bevraging van de gebruikers van spuitenruil, (via zelfrapportage, N=60) waarvan 78,33% mannen en 21,67% vrouwen, aan deelnamen weten we dat de gemiddelde leeftijd 35,83 jaar is en dat meer dan 76% van de bevraagden begon te injecteren voor de leeftijd van 25 jaar. De gemiddelde leeftijd bij eerste injectie is 22,05 jaar, in 2013 was dit 21,25 jaar. Van de bevraagde personen bevinden zich 25% in een minder stabiele leefsituatie (kraakpand, dakloos, vrienden). 45% van de ondervraagden is alleenstaande. Polydruggebruik blijft de norm. De 3 voornaamste producten zijn heroïne, cocaïne en amfetamines, al dan niet in combinatie (cocktail). Uit de bevraging is gekomen dat alle respondenten ooit wel ergens in begeleiding zijn geweest maar dat 23,73% van de gebruikers op het moment van de bevraging nergens in de drughulpverlening in begeleiding zijn. De redenen die hiervoor worden opgegeven zijn, geen behoefte, niet nodig of slechte ervaringen in het verleden. Het blijft een belangrijk gegeven dat spuitenruil deze gebruikers wel bereikt. De bevraagden beoordelen spuitenruil zeer positief, vooral de anonimiteit scoort zeer hoog, namelijk 98,28%. Materiaal, informatie en advies scoren ook hoog. Spuitenruil blijft nieuwe IDG s bereiken, 21,76% van de gebruikers heeft sinds minder dan 1 jaar de weg gevonden naar spuitenruil. In 2014 zien we een lichte daling in het aantal contacten, er waren 173 contacten minder. De reden hiervoor, afgehaakt? De weg naar de hulpverlening gevonden? Meer roken of snuiven van drugs in plaats van IV gebruik? Moeten we meer outreachend werken naar bepaalde groepen zoals krakers? Illegalen? In 2014 hebben 674 personen deelgenomen aan vormingen en/of infomomenten van spuitenruil. Spuitenruil Oost-Vlaanderen heeft in 2014 o.a. veel geïnvesteerd in het terug onder de aandacht brengen van spuitenruil in de regio naar andere diensten, organisaties, apotheken, dit opgebouwd netwerk moet actief en behouden blijven. Vooral in de regio Vlaamse Ardennen en Aalst is er een nood, in deze regio s is er momenteel geen aanbod van spuitenruil. Met Stad Aalst zijn er gesprekken gaande maar momenteel nog geen concreet resultaat. Piste bekijken om in Aalst zelf aan verdeling te doen indien geen medewerking van Stad Aalst? Verruiming van andere mogelijke partners in Aalst? Momenteel zijn er vergevorderde gesprekken met De Kiem ambulant Ronse en Geraardsbergen, Vzw Pasop en PISAD in kader van samenwerking met spuitenruil. In 2015 is het de bedoeling te starten van spuitenruil in Sint-Niklaas, verder uitbouwen van het netwerk van apotheken, partners en Drop Boxen in de regio. Vlaams Brabant: Het aantal injecterende gebruikers binnen het MSOC Vlaams-Brabant is relatief stabiel gebleven. Toch zien we een aanzienlijke stijging van het verdeelde materiaal. Volgens de hulpverleners die daaromtrent werden bevraagd is dit mede te verklaren door het groeiend aantal injecterende gebruikers dat problemen ondervindt om te kunnen prikken en het advies opvolgt om voor elke prik een nieuwe naald te gebruiken. Een vaststelling vanuit het MSOC Vlaams-Brabant is dat onder hun cliënteel dat ooit injecterend heeft gebruikt, meer dan de helft dit in 2014 niet meer deed. We durven veronderstellen dat dit mede dankzij de onverdroten en aanhoudende inspanningen binnen het Spuitenruilproject is. Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 44

45 Bijna alle injecterende gebruikers binnen het MSOC Vlaams-Brabant maken gebruik van Spuitenruil. Begeleiding en spuitenruil gaan dus echt wel samen. Er zijn meerdere gebruikers waarvan geweten is dat ze materiaal meenemen voor mensen die samen met hen gebruiken, maar niet naar een spuitenruilpunt wensen te komen. Er wordt blijvend geprobeerd om een zicht te krijgen op de immuniteitsstatus van onze cliënten wat betreft hepatitis A, hepatitis B, hepatitis C en HIV in samenwerking met het project Spuitenruil. In 2014 werden opnieuw 88 risicopatiënten door de MSOC-artsen gescreend. Er dient blijvend werk te worden gemaakt om een netwerk voor mensen met hepatitis C op touw te zetten om dit probleem multidisciplinair aan te pakken. Er is een nieuwe spectaculaire ontwikkeling in de behandeling van hepatitis C en we hopen ook onze doelgroep daar optimaal gebruik van te kunnen laten maken. De hoeveelheid gerecupereerd materiaal volgt deze stijgende trend niet. Voor de hele provincie Vlaams- Brabant werd slechts een recuperatiepercentage van 78,68% gehaald. Dit is uiteraard een belangrijk aandachtspunt voor het werkjaar Bij Dagcentrum De Spiegel in Asse en bij de apothekers wordt maar om en bij de 50% gerecupereerd, maar daar wordt niet zo veel materiaal verstrekt. Het recuperatiepercentage is zeker ook een probleem in de regio Tienen, waar veruit het meeste materiaal werd verdeeld en er ook een te laag percentage van 77% is. Daarbij hoort wel de kanttekening dat de plaatselijke politie wel het gebruikt materiaal meeneemt dat ze bij huiszoekingen of acties aantreffen. Dit materiaal wordt niet meegeteld bij de recup van Spuitenruil Vlaams-Brabant. Er zal worden voorgesteld dat ze dit ook via de containers van het Spuitenruilproject doen, om de cijfers niet te vertekenen. Zoals reeds gesteld nemen gebruikers soms voor andere mensen spuitenruilmateriaal mee. Uit de jaarlijkse bevraging blijkt ook dat 64% van de geïnterviewden injecterende gebruikers kent die geen gebruik maken van spuitenruil. De recuperatie van het op die manier meegegeven materiaal is niet zo eenvoudig. Er zal met de doelgroep moeten worden bekeken hoe ook dat gebruikte materiaal zijn weg naar het project terug kan vinden. Er zullen hieromtrent ook nog andere stappen worden gezet, die ondertussen al werden gepland: - De intermediaire apothekers in Vlaams- zullen via een folder gebruikers wijzen op de verantwoordelijkheid van het recupereren van gebruikt materiaal. - Een nieuwe campagne zal de nadruk leggen op de verantwoordelijkheid van de spuitenruilpunten ten aanzien van de maatschappij om gebruikt materiaal op een veilige manier te verwijderen uit de omgeving. Deze campagne zal alvast in alle ankerpunten van het MSOC Vlaams-Brabant worden gehouden. - Er zal met MSOC Tienen, de Tiense politie en de stedelijke preventiedienst in kaart worden gebracht waar er problemen met injecterend gebruik en zwerfspuiten zijn. Daarna zal in samenspraak met alle verantwoordelijken worden bekeken welke stappen kunnen worden gezet. - Er wordt bekeken of er één of meerdere buitencontainers kunnen worden geplaatst, om injecterende gebruikers die nog geen gebruik maken van spuitenruil aan te zetten om gebruikt materiaal op een veilige manier te verwijderen uit de omgeving. Het biedt ook de mogelijkheid aan gebruikers die wel soms gebruik maken van spuitenruil om op tijdstippen dat het MSOC Tienen niet open is materiaal veilig te verwijderen. Zoals hoger gesteld worden we binnen het project meer en meer geconfronteerd met cliënten met een gehavende bloedsomloop. Dit veroorzaakt ook problemen bij het nemen van bloedstalen in het kader van het hepatitis C project. Soms is een bloedname zelfs zo goed als onmogelijk geworden. Ten behoeve van Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 45

46 deze groep mensen zal er best ook een speekseltest worden aangeboden om de screening op hepatitis C te optimaliseren. Het blijft een vaststelling dat een gedeelte van de doelgroep zeer onoordeelkundig en met veel risico s injecteert. In 2014 werd daarom een brochure ontwikkeld die uitlegt op welke manier je zo veilig mogelijk kan injecteren. Deze zal in 2015 gebruikt worden en verdeeld onder de doelgroep. Daarnaast zal er evenveel aandacht blijven gaan naar het promoten van de correcte injectietechniek. Onder meer dit initiatief doet bij sommige mensen, diensten en zelfs partners vragen rijzen. Daar waar er al heel wat tegenstanders en critici van het eerste uur dankzij de voortdurende sensibilisering vanuit het project ondertussen overtuigd zijn van het nut en zelfs de noodzaak van het spuitenruilprogramma doen nieuwe initiatieven als het voorgaande toch weer de wenkbrauwen fronsen. Leren jullie nu echt hoe ze moeten injecteren? Spuiten meegeven, tot daar aan toe, maar ook afbindriemen zomaar meegeven, is dat er niet over? Het zijn maar enkele vragen die aangeven dat een voortdurende sensibilisering en feedback nodig blijft binnen het project. Uit de jaarlijkse bevraging blijkt dat 48% van de respondenten voorstander is om Naloxone toe te voegen aan het aanbod binnen Spuitenruil. Misschien kan dit overwogen worden. Zo n 64 % ziet ook de voordelen van een gebruiksruimte in de provincie Vlaams-Brabant. Vanuit hulpverlening en politie wordt er ook gesignaleerd dat er toch wel wat (ook injecterend) gebruik is in lokalen voor selfbanking, in onbemande zonnebankcentra, in kraakpanden met overlast en zwerfspuiten als gevolg. Misschien biedt een gebruiksruimte met een aansluitend hulpverleningsaanbod in de toekomst een antwoord op dit probleem. West Vlaanderen In West Vlaanderen hebben we met het volledige netwerk samen spuiten verdeeld en daarvan spuiten gerecupereerd. Daarmee behalen we een recuperatiepercentage van %. In totaal hebben we 2602 contacten geteld. We zien een toename van het totaal aantal verdeelde spuiten (+13152) en een nog grotere toename van het aantal gerecupereerde spuiten (+22402) tegenover de verdeling in De antennepunten hebben de spuitenruil geïntegreerd in de algemene werking van het msoc en zorgen tevens voor een correcte registratie en dat loont. De injecterende gebruiker blijft net zoals in 2013 de ambulante drughulpverlening consulteren voor wat betreft spuitenruil. In 2014 registreren we 210 contacten minder ten opzichte van De ambulante drughulpverlening behaalt het grootste aandeel in de verdeling en de recuperatie in De drie msoc s samen hebben spuiten verdeeld en daarvan % gerecupereerd. In totaal werden er 1797 contacten gescoord in de msoc s. Een daling van 19 contacten in vergelijking met Dat komt neer op een verdeling van spuiten per contact. Verder zien we een toename van het aantal verdeelde spuiten tegenover de verdeling in 2013, er werden spuiten meer verdeeld. Van de drie msoc s zien we dat Roeselare en Oostende een enorme stijging kent in het aantal verdeelde en gerecupereerde spuiten. MSOC Roeselare heeft spuiten meer verdeeld ten opzichte van 2013 en 4312 spuiten meer gerecupereerd. MSOC Oostende heeft 9823 spuiten meer verdeeld ten opzichte van 2013 en spuiten meer gerecupereerd. MSOC Kortrijk heeft minder spuiten verdeeld in Voor wat MSOC Kortrijk betreft zien we dat ze 4938 spuiten minder verdeeld hebben tegenover We zien Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 46

47 dat MSOC Kortrijk 4468 spuiten meer gerecupereerd heeft ten opzicht van 2013 waardoor het recuperatiepercentage stijgt met 29,43% Vooral in de antennepunten Roeselare en Kortrijk ervaren we dat de gemiddelde intraveneus druggebruiker een grotere hoeveelheid spuiten consulteert per contactmoment. Er worden ook spuiten meegenomen voor andere gebruikers. Andere gebruikers die de weg niet vinden naar een spuitenruilmoment uit angst, schaamte enz. MSOC Oostende heeft 29 contacten meer geregistreerd tijdens de spuitenruilmomenten, voor Roeselare zijn dit 52 contacten meer. Kortrijk kent een daling van het aantal contactmomenten, namelijk 100 contacten meer tegenover De apotheken in West Vlaanderen verdeelden allemaal samen spuiten en recupereerden %. In totaal werden er 696 contacten gescoord bij de verschillende apotheken. Dat komt neer op een verdeling van spuiten per contact. We zien een daling van zowel het aantal verdeelde als gerecupereerde spuiten. De apotheken hebben samen 5090 spuiten minder verdeeld tegenover 2014 en 1359 spuiten minder gerecupereerd. Hier kan men ook besluiten dat de cliënten meer spuiten per contactmoment meenemen. De apotheken hebben 288 contacten minder geregistreerd in Bepaalde apotheken gaven duidelijk aan dat het zeer druk was in 2014 voor de spuitenruil maar dat alle intraveneus druggebruikers geen storend gedrag vertonen in de apotheek, dit motiveert verdere deelname aan het project. Een mogelijke reden van deze daling is de stopzetting van spuitenruil bij een apotheek. Een apotheek die maandelijks veel spuiten verdeelde en recupereerde. Deze apotheek is overgegaan tot verkoop van spuiten en wenst niet langer meer gratis te verstrekken! Waardoor de problematiek van zwerfspuiten kan toenemen! In dagcentrum De Sleutel in Veurne heeft men 110 spuiten verdeeld. Toch blijft het voor de medewerkers van De Sleutel in Veurne een vreemde handeling tijdens hun hulpverleningscontacten. Het is dan ook zeer belangrijk om deze actor te blijven motiveren en ondersteunen, tevens te voorzien van de nodige informatie. In 2014 heeft de coördinator via een steekproef de aanwezigheid van zwerfspuiten nagegaan. Dit voor de regio Ieper. Het resultaat van de steekproef bevestigt de eerder verkregen informatie omtrent de aanwezigheid van zwerfspuiten. Zwerfspuiten komen vooral voor in parken, bushalte, openbare toiletten, speelplein, straat. Met deze gegevens kan de coördinator een volgende stap ondernemen in het kader van aanbieden van informatie, documentatie en advies aan intermediairen. In 2014 heeft de coördinator de aanwezigheid van zwerfspuiten in kaart gebracht voor de Stad Oostende. Hiervoor kreeg de coördinator de medewerking van Gemeenschapswachten, Straathoekwerk, Sociaal huis, Politie en bewoners. We tellen voor het jaar zwerfspuiten. De vindplaatsen zijn vooral parken, openbare toiletten, groenzone met bijhorende zitbankjes, buitenzijde van een kerkgebouw, openbare weg in de wijken Westerkwartier, Nieuwe Stad, Mariakerke, Centrum. Dit gegeven kan de opstart van een spuitpatrouille motiveren. Algemeen: signalen en aanbevelingen vanuit de partnerorganisatie spuitenruil: Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 47

48 De signalen en aanbevelingen die hier opgelijst staan zijn een komen voort uit: internationale ontwikkelingen binnen het harm reduction werkveld, de verschillende rapporten van de terreinwerkingen spuitenruil, de resultaten van de bevraging die in Vlaanderen is gedaan bij 264 mensen die drugs injecteren. Het kan zijn dat de nood rond een bepaalde aanbeveling hoger is in bepaalde provincies en dat dezelfde aanbeveling geen hoge prioriteit heeft in een andere provincie. Belangrijk hier is dat we streven naar een principiële gedragenheid rond bepaalde strategieën zonder dat deze hoogst prioritair worden uitgevoerd in elke provincie. Spuitenruil bereikte ook dit jaar 27% nieuwe contacten. Dit is een zeer belangrijk gegeven aangezien deze groep meestal ook niet in contact staan met hulpverlening. Spuitenruil slaagt er blijkbaar in om in contact te komen met zogenaamd moeilijk bereikbare doelgroepen. Wat ook opvalt is dat er toch nog heel wat gebruikers zijn die niet in hulpverlening zitten (23.5%), maar deze moeilijk bereikbare doelgroep wordt wel bereikt door spuitenruil Deze aanbeveling wordt ondersteund door MSOC s Deze aanbeveling wordt niet ondersteund door MSOC s Naast de nieuwe contacten en de IDG s die niet in hulpverlening zitten bereiken we een groot aandeel van gebruikers van opwekkende middelen (die meestal ook niet in de laagdrempelige hulpverlening terecht komen gezien het meestal opiaat gerelateerde aanbod). Opvallend blijft de aanwezigheid van het intraveneuse gebruik van opwekkende middelen (zowel cocaïne 58% als amfetamine 40%) dit in tegenstelling met de signalen uit andere hulpverlening waar het gebruik van cocaïne daalt. Deze aanbeveling wordt niet ondersteund door MSOC s Deze aanbeveling wordt ondersteund door MSOC s Spuitenruil Vlaanderen moet zich beter profileren en plaatsen als een belangrijke gesprekspartner binnen het werkveld. Momenteel wordt spuitenruil nog teveel gezien als een deel van een andere organisatie. Spuitenruil Vlaanderen wordt hierdoor niet altijd als rechtstreekse gesprekpartner betrokken bij belangrijke overlegmomenten/beleidsbeslissingen. Deze aanbeveling wordt ondersteund door MSOC s Deze aanbeveling wordt niet ondersteund door MSOC s Hiaten in het aanbod van spuitenruil Spuitenruil is niet overal beschikbaar, mensen die injecteren hebben niet altijd toegang tot steriel injectiemateriaal, soms is de drempel van de organisatie die spuitenruil aanbiedt te hoog. Wanneer we spuitenruil Vlaanderen onder de loep leggen zien we enorme hiaten. Er is een slechte geografische spreiding. Gebruikers van kleinere provinciesteden trekken met hun gebruikte materialen naar nabijgelegen (30-40km) steden om hun materialen in te ruilen. Ondanks alle inspanningen van zowel de partnerorganisatie als de verschillende terreinwerkingen merken we dat spuitenruil hoofdzakelijk beperkt blijft binnen de MSOC-hulpverlening. Andere drughulpverlening of diensten die een opdracht hebben te werken met druggebruikers aarzelen om spuitenruil aan te bieden zelfs voor eigen cliënteel. We zien ook een zeer klein aandeel van het straathoekwerk binnen spuitenruil (0.25%van het totale verdeelde materiaal). Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 48

49 Daarnaast zien we uiteraard wel zeer betrokken en enthousiaste diensten en organisaties die voluit gaan in het laagdrempelig werken en een schadebeperkend aanbod naar hun cliënteel willen doen! Het is ook duidelijk dat spuitenruil enkel succesvol kan zijn indien er voldaan wordt aan verschillende randvoorwaarden. Hoewel spuitenruil soms wordt aangeboden via de dagcentra zien we dat deze er niet echt in slagen in contact te komen met de specifieke doelgroep van spuitenruil. We hebben dit zeer goed kunnen zien bij de opstart van de MSOC ankerpunten in Roeselare en Kortrijk, het is sinds dan dat er contact is met een grote groep mensen die drugs injecteren. Dit toont aan dat spuitenruil via MSOC werking goed zit en daardoor het doelpubliek goed kan bereiken. Spuitenruil moet toegankelijk zijn op een laagdrempelige manier en is deels op te vangen door eventuele ankerpunten van MSOC s. In bepaalde regio s is het noodzakelijk om naast het aanbod dat de dagcentra hebben voor een bepaalde doelgroep,een aanvullend laagdrempelig aanbod te creëren om in contact te komen met een doelgroep die zeer riskant injectie gedrag vertoont. Deze aanbeveling wordt ondersteund door MSOC s Deze aanbeveling wordt niet ondersteund door MSOC s Naast het invullen van de geografische hiaten blijft differentiatie van spuitenruil een belangrijk iets. Momenteel blijft spuitenruil hoofdzakelijk beperkt tot de MSOC s en de aparte ruilmomenten. Spuitenruil via apothekers (ook het verdelen van de one-hit kits als doorverwijsmogelijkheid cf sterifix in het Franstalige gedeelde van ons land), het inzetten van peers binnen spuitenruil, het installeren van spuitautomaten, outreach spuitenruil,. zijn belangrijke zaken om verder te zetten of de mogelijkheden hiervan te verkennen. Om meerdere apothekers te betrekken zou de mogelijkheid van incentives (financiële vergoeding) onderzocht moeten worden. Rapport partnerorganisatie Spuitenruil 2014 Pagina 49