INTEGRALE VEILIGHEID BINNEN DE LOKALE POLITIE Een inhoudsanalyse van een selectie zonale veiligheidsplannen

Transcriptie

1 FACULTEIT RECHTSGELEERDHEID INTEGRALE VEILIGHEID BINNEN DE LOKALE POLITIE Een inhoudsanalyse van een selectie zonale veiligheidsplannen Masterproef neergelegd tot het behalen van de graad van Master in de criminologische wetenschappen door ( ) Christiaen Jonas Academiejaar Promotor : Commissarissen : Prof. dr. De Ruyver Brice Dr. Janssens Jelle

2 Verklaring inzake toegankelijkheid van de masterproef criminologische wetenschappen Ondergetekende, Christiaen Jonas ( ) geeft hierbij aan derden, zijnde andere personen dan de promotor (en eventuele co-promotor), de commissarissen of leden van de examencommissie van de master in de criminologische wetenschappen, [de toelating] [geen toelating] (schrappen wat niet past) om deze masterproef in te zien, deze geheel of gedeeltelijk te kopiëren of er, indien beschikbaar, een elektronische kopie van te bekomen, waarbij deze derden er uiteraard slechts zullen kunnen naar verwijzen of uit citeren mits zij correct en volledig de bron vermelden. Deze verklaring wordt in zoveel exemplaren opgemaakt als het aantal exemplaren waarin de masterproef moet worden ingediend, en dient in elk van die exemplaren ingebonden onmiddellijk na het titelblad. Datum: 15 mei Handtekening:

3 Trefwoorden Basispolitiezorg Excellente politiezorg Gemeenschapsgerichte politiezorg Integraal veiligheidsbeleid Integrale veiligheid Lokale politie Maatschappelijke veiligheid Partnerschap Veiligheidsketen Zonaal veiligheidsplan

4 Lijst van gebruikte afkortingen BIN BINZ CAD CALOG CAW CGGZ CLB COP GGPZ IGPZ ILP IV JAC MV NMBS NVP OBV OCMW PDCA PZ VVSG WGP WPA ZVP Buurtinformatienetwerk Buurtinformatienetwerk voor Zelfstandigen Centra voor Alcohol- en andere Drugproblemen Personeel van het administratief en logistiek kader Centrum Algemeen Welzijnswerk Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg Centrum voor Leerlingenbegeleiding Community-oriented policing Gemeenschapsgerichte politiezorg Informatiegestuurde politiezorg Intelligence led policing Integrale veiligheid Jeugd Advies Centrum Maatschappelijke veiligheid Nationale Maatschappij der Belgische Spoorwegen Nationaal veiligheidsplan Optimale bedrijfsvoering Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn Plan do check act Politiezone Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten Wet op de geïntegreerde politie Wet op het politieambt Zonaal veiligheidsplan

5 Voorwoord Deze scriptie vormt het sluitstuk van mijn master Criminologische Wetenschappen aan de Universiteit Gent. Zonder de steun van anderen was ik nooit zover geraakt. Vooraleer ik aanvang met de eigenlijke scriptie wil ik dan ook mijn dank betuigen aan de personen die me hebben bijgestaan in het tot stand brengen van dit uiterst uitdagend werkstuk. In de eerste plaats gaat mijn dank uit naar mijn promotor prof. dr. Brice De Ruyver, omdat hij bereid was deze masterproef te begeleiden. Zonder zijn advies had ik deze verhandeling wellicht nooit tot een goed einde gebracht. Daarnaast gaat mijn dank ook uit naar dr. Jelle Janssens voor de interesse die hij toont in dit onderzoek. Mijn bijzondere aandacht gaat ook uit naar dhr. Pierre Thomas. Hij is werkzaam binnen de FOD Binnenlandse Zaken en bezorgde me de nodige gegevens waaruit ik mijn uiteindelijke steekproef kon nemen. Tevens gaat mijn dank uit naar mijn ouders. Ik wil hen bedanken voor de kansen die ze mij hebben gegeven. Zonder hen was het niet mogelijk geweest om dit eindproduct af te leveren. Daarbij wil ik vooral mijn vader, in wiens de voetsporen ik treed, bedanken om mijn masterproef na te lezen en te beoordelen. Bovendien wens ik ook Tessa Van Brabant te bedanken. Zij is oud-collega-student en momenteel werkzaam in PZ Polder. Zij toonde erg veel belangstelling voor mijn verhandeling en gaf me daarbij heel wat kritische feedback. Als laatste wil ik ook mijn vriendin, Leslie, bedanken. Hoewel zij zelf een scriptie diende te vervolledigen en ik haar tot vervelens toe heb lastiggevallen met euvels en ergernissen die mijn pad kruisten, was zij voor mij een echte steun en kon zij me steeds opnieuw motiveren.

6 Inhoudsopgave Trefwoorden Lijst van gebruikte afkortingen Voorwoord Inleiding... 1 DEEL 1: THEORETISCH LUIK Een integraal veiligheidsbeleid: what s in a name? Veiligheid Objectieve, subjectieve en potentiële veiligheid Veiligheid als bescherming van de lichamelijke en geestelijke integriteit Sociale en fysieke veiligheid Integrale veiligheid als veiligheidsbeleid Een beknopte geschiedenis van het Belgisch (integraal) veiligheidsbeleid Paradigmashift Krachtlijnen Instrumenten van een integraal veiligheidsbeleid Veiligheidsketen Preventiepiramide Besluit De vertaling van het integrale veiligheidsbeleid in verschillende veiligheidsplannen Federaal veiligheidsplan Nationaal veiligheidsplan Zonaal veiligheidsplan Lokaal veiligheidsplan Afstemming tussen de verschillende plannen naar de geïntegreerde politie De Belgische politiestructuur Community-oriented policing naar de lokale politie Basispolitiezorg Een nadere blik op het lokale politiebeleid Besluit... 26

7 DEEL 2: EMPIRISCH LUIK Methodologie Onderzoeksopzet Onderzoeksstrategie Dataverzameling Onderzoeksinstrument Analyse van de gegevens Resultaten Integraliteit: de veiligheidsketen Algemene werking Fenomeengerichte werking Besluit Samenwerking Algemene werking Fenomeengerichte werking Besluit Conclusie Bibliografie Bijlagen... 65

8 Inleiding In deze inleiding lichten we de titel Integrale veiligheid binnen de lokale politie toe en situeren we het in een bredere context. Als vertrekpunt omschrijven we de concrete probleemstelling en onderzoeksvragen. Ook wordt het belang van dit werk binnen het domein van de maatschappelijke veiligheid aangetoond. Verder worden de opbouw van het werk en de samenhang van de verschillende delen nader toegelicht. Situering Samenlevingen bewegen continu. Er bestaat niet zoiets als een eindtoestand waar alles evenwichtig op zijn plaats valt. Beweging en verandering evolueren langzaam, maar voortdurend en relatief zelfstandig door de jaren heen (Bruinsma, 2004). Iets wat het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP, 2000, in Boutellier, 2011) probeert te illustreren met vijf begrippen: internationalisering, individualisering, informalisering, informatisering en intensivering. Aan de ene kant zijn de sociaal-normatieve kaders helemaal veranderd en aan de andere kant is ook de organisatie van de samenleving steeds ingewikkelder geworden. Eind de jaren 80 kwam door de stijging van traditionele veiligheidsproblemen in combinatie met nieuwe criminaliteitsvormen en risico s een verandering in de veiligheidszorg (de Haan, 1997, Prins & Cachet, 2011, in Devroe, 2014). Het is intussen algemeen aanvaard dat het niet mogelijk noch wenselijk is dat politie nog steeds alle taken alleen zou verrichten. In 1995 begon men te denken in termen van een efficiënt beleid rond veiligheid waarbij diverse partners in een keten samenwerken: integrale veiligheid. Daarbij is de politie slechts één van de spelers en gaat zij partnerships aan met anderen. Probleemstelling Onderzoeksdoel Reden tot onderzoek Bij dit onderzoek ligt een praktisch doel aan de basis (Mortelmans, 2010). Meer bepaald gaat het om een (plan)evaluatieonderzoek (Verschuren & Doorewaard, 2007). Sinds 2004 werd in België met de geboorte van de Kadernota Integrale Veiligheid officieel een integraal veiligheidsbeleid geïmplementeerd, een beleid dat ook zijn neerslag kent in de hedendaagse 1

9 excellente politiezorg en waarvan tevens wordt verwacht dat dit binnen de geïntegreerde politie ten uitvoer wordt gebracht (infra) (Bruggeman, Van Branteghem, & Van Nuffel, 2007). Welnu, dit onderzoek wenst de feitelijke situatie tegen het licht te houden van de gewenste toestand of ontwikkeling: er wordt verwacht van politiezones dat ook zij een lokaal integraal veiligheidsbeleid voeren, maar doen zij dat ook? Zoals verder doorheen het theoretisch luik opgemerkt zal worden, gaan er namelijk stemmen op die verklaren dat de zonale veiligheidsplannen van de politiezones niet meteen getuigen van deze integrale veiligheidsbenadering. Dit is belangrijk, gezien het integrale veiligheidsbeleid zich lokaliseert in de directe leefomgeving (de Haan, 1995). Een reden temeer om dit eens van naderbij te bekijken. Belang van dit onderzoek Met dit onderzoek wensen wij een gedetailleerde beschrijving te geven van de bestudeerde zonale veiligheidsplannen. Het gaat erom de processen van betekenisgeving in de diepte te begrijpen (Mortelmans, 2010). De uitvoerige beschrijving van deze plannen kan immers een al dan niet bevestigen of deze daadwerkelijk getuigen van een integrale aanpak. Onderzoeksvragen Dit onderzoek heeft in eerste plaats tot doel evaluatieve kennis op te leveren (Verschuren & Doorewaard, 2007). De centrale evaluatieve vraag doorheen dit onderzoek luidt als volgt: In welke mate kunnen we bij politiezones spreken over een integraal veiligheidsbeleid? Deze centrale vraag wordt verder ondersteund door twee beschrijvende deelvragen. 1. Welke activiteiten wijzen erop dat politiezones aandacht hebben voor de veiligheidsketen? Doorheen de traditionele politiezorg werden slechts enkele taken aanzien als sociaal gericht (infra). De kerntaak bestond erin criminelen op te sporen en was dus vooral repressief van aard. Rekening houdend met dit gegeven, zijn we in dit onderzoek vooral geïnteresseerd in de activiteiten die zich situeren binnen de schakels proactie, preventie en nazorg. Dit gebeurt evenwel niet zonder het belang van preparatie en repressie te miskennen: in de veiligheidsketen verdient elke schakel immers afdoende aandacht (infra). 2

10 De deelvraag is zowel toegespitst op de algemene werking, als op de fenomeengerichte werking van de bestudeerde politiezones. Meer bepaald willen we respectievelijk bestuderen of zij doorheen hun basispolitiezorg voldoende oog hebben voor integraliteit en of zij daarnaast bij fenomenen die een integrale aanpak vereisen (met name de fenomenen inbraak en drugs ) eveneens voldoende oog hebben voor de veiligheidsketen. Dit laatste is belangrijk. Zo kan het zijn dat politiezones doorheen hun algemene werking aangeven integraal te werken, maar dat dit niet tot uiting komt binnen fenomenen die daadwerkelijk een integrale aanpak vereisen. Aldus willen we een totaalbeeld verkrijgen. Om de mogelijkheden van elke basisfunctionaliteit binnen de veiligheidsketen te kennen, baseren we ons op de ministeriële omzendbrief PLP 10 van 9 oktober , het koninklijk besluit van 16 oktober en het boek Wat doet de politie? van de auteurs Verwee, Hendrickx & Vlek (2009). Voor de bestudeerde fenomenen raadplegen we enkele standaardwerken die uitgebreid beschrijven hoe een integrale aanpak van de fenomenen inbraak en drugs er feitelijk moet uitzien: Diefstal in woningen (Christiaensen, Dormaels & Van Daele, 2012), Do's and don'ts in een integraal en geïntegreerd drugbeleid (De Ruyver et al., 2009) en De rol van politie in de aanpak van drugproblemen (Casselman & Boon, 2009). Zoals we kunnen zien, heeft deze deelvraag in tegenstelling tot de andere vooral betrekking op de interne werking van de onderzochte politiezones. 2. Welke elementen wijzen erop dat politiezones met partners samenwerken? De geïntegreerde politie werkt in het licht van een excellente politiezorg samen met de onmisbare 7 : (1) de eigen politieorganisatie en andere componenten van de geïntegreerde politie; (2) openbaar bestuur; (3) het openbaar ministerie; (4) de buurt; (5) bedrijven; (6) organisaties, verenigingen en instellingen; (7) en de media (Bruggeman, Van Branteghem, & Van Nuffel, 2007). Ook hierbij is het zaak te vermelden dat in dit onderzoek een blik wordt geworpen op de lokale politie, zonder daarbij uit het oog te verliezen dat zij slechts één partner is in het netwerk van betrokken actoren. 1 Ministeriële omzendbrief PLP 10 van 9 oktober 2001 betreffende de organisatie- en werkingsnormen van de lokale politie met het oog op het waarborgen van een minimale gelijkwaardige dienstverlening aan de bevolking, B.S. 16 oktober Koninklijk besluit van 16 oktober 2009 tot wijziging van het koninklijk besluit van 17 september 2001 tot vaststelling van de organisatie- en werkingsnormen van de lokale politie teneinde een gelijkwaardige minimale dienstverlening aan de bevolking te verzekeren, B.S. 29 oktober

11 Ook is deze deelvraag zowel toegespitst op de algemene werking, als op de fenomeengerichte werking. Bij de algemene werking richten we ons tot de laatste vier spelers van de onmisbare 7. De samenwerking tussen de lokale politie en de eerst genoemde partijen kunnen we binnen de werking van de lokale politie namelijk als een vanzelfsprekendheid beschouwen, mits zij zoals het theoretisch luik zal laten zien wettelijk verplicht zijn samen te werken. We wensen echter te weten of de lokale politie samenwerkt met partners waarmee de samenwerking niet meteen verplicht of gegarandeerd is. Daarbij wordt dan uitvoerig beschreven hoe zij deze samenwerking gestalte geven. In tegenstelling tot de vorige vraag specificeren we hier dus niet met welke bedrijven, organisaties, verenigingen de desbetreffende politiezone doorheen haar algemene werking mogelijks kan samenwerken. Dit hoeft ook geen betoog, want de samenwerking wordt namelijk onder meer vormgegeven door de beschikbaarheid van relevante actoren op het grondgebied van de politiezone en in het kader van dit onderzoek is het helaas weinig haalbaar om per politiezone na te gaan welke actoren zich bevinden op het grondgebied van elke zone. Bij de fenomeengerichte werking wordt wél beroep gedaan op andere bronnen, met name de eerder geciteerde standaardwerken: Diefstal in woningen (Christiaensen, Dormaels & Van Daele, 2012), Do's and don'ts in een integraal en geïntegreerd drugbeleid (De Ruyver et al., 2009) en De rol van politie in de aanpak van drugproblemen (Casselman & Boon, 2009). Het spreekt voor zich dat deze deelvraag zich dus vooral richt op de externe samenwerking van de politiezone. Opbouw van het eindwerk Het eerste deel van dit onderzoeksrapport bestaat uit een literatuuroverzicht waarin de (historische) context en de centrale begrippen worden besproken. Daarnaast gaan we ook na welke rol dit onderzoek hierin kan spelen. Nadien bespreken we de gehanteerde methodologie om vervolgens over te gaan tot de uiteindelijke resultaten van dit onderzoek. Als laatste is er dan nog ruimte voor een algemeen besluit waarin de belangrijkste bevindingen worden herhaald en suggesties worden geformuleerd voor bijkomend wetenschappelijk onderzoek. 4

12 DEEL 1: THEORETISCH LUIK 1 Een integraal veiligheidsbeleid: what s in a name? Sinds lang behoort de zorg voor de publieke veiligheid tot de kerntaken van de overheid. Het bestuur ontleent zijn gezag en vertrouwen voor een belangrijk deel aan de mate waarin het slaagt de burger te beschermen (Vlek, 2005). In de jaren zeventig en tachtig was veiligheid vooral gerelateerd aan criminaliteit en veiligheidsbeleid aan criminaliteitsbestrijding. Momenteel is veiligheid niet langer een zaak van Justitie en politie, ook andere bedreigingen vallen onder deze noemer (Boutellier & van Stokkom, 1995). Deze justitiële strafrechtshandhaving hield een volstrekt andere benadering in ten aanzien van een bestuurlijke veiligheidshandhaving (Vlek, 2005). Deze laatste is immers veel meer slachtoffergericht, met als doel de burger te behoeden voor uiteenlopende veiligheidsrisico s en de eventuele schade daarvan. In dit hoofdstuk gaan we eerst in op wat veiligheid betekent in een integraal veiligheidsbeleid, om vervolgens te zien hoe dit een integraal veiligheidsbeleid wordt ingevuld en welke instrumenten daarvoor kunnen worden gehanteerd. 1.1 Veiligheid Objectieve, subjectieve en potentiële veiligheid Veiligheid omvat meerdere aspecten. Devroe & Reynders (2005) en Meijlaers (2006) maken een onderscheid tussen objectieve en subjectieve veiligheid, hoewel de laatstgenoemde auteur nog melding maakt van een derde soort onveiligheid. Hij omschrijft veiligheid als een situatie vrij van gevaar of dreiging en maakt hierbij een onderscheid tussen objectieve onveiligheid (de onveiligheid die zich werkelijk manifesteert); subjectieve onveiligheid (de mate waarin mensen zich onveilig voelen); en potentiële onveiligheid of veiligheidsrisico s (de dreiging van bepaalde situaties die in hun meer extreme vorm een ramp of calamiteit kunnen veroorzaken) (Meijlaers, 2006). Bovendien benadrukt Meijlaers ook het feit dat veiligheidsgevoelens nauw verbonden zijn met de aspecten leefbaarheid, netheid en algemeen welbehagen. Dit zou voor hem minstens even belangrijk zijn voor de veiligheidsbeleving als voor de criminaliteit op zich. 5

13 1.1.2 Veiligheid als bescherming van de lichamelijke en geestelijke integriteit Stol (2011) gebruikt een andere indeling. Voor hem betekent veiligheid dat mensen effectief beschermd zijn tegen persoonlijk leed: de aantasting van hun lichamelijke (verwonding en onnatuurlijke dood) en geestelijke integriteit (angst voor onveiligheid voor dreigingen van buitenaf of psychische problemen ten gevolge van onveilige situaties). Ook de aantasting van goederen zou hiertoe kunnen behoren, hoewel dit afhangt van de vraag of mensen daardoor wel degelijk leed ondervinden. De potentiële onveiligheid of veiligheidsrisico s (supra) ziet hij eerder als een afgeleide. Een veiligheidsrisico is voor hem immers slechts de kans op een gebeurtenis die de veiligheid bedreigt Sociale en fysieke veiligheid Voorts kan ook nog een onderscheid gemaakt worden tussen sociale en fysieke onveiligheid (Vlek, 2005). Sociale onveiligheid omvat alle soorten van regelovertredingen, overlast en criminaliteit die het gevolg zijn van opzettelijk menselijk handelen of nalaten. De fysieke onveiligheid (ofwel risico-onveiligheid) heeft dan meer betrekking op het risico op calamiteiten: rampen en grote ongevallen door het werken met of vervoeren of opslaan van gevaarlijke stoffen. 1.2 Integrale veiligheid als veiligheidsbeleid Een beknopte geschiedenis van het Belgisch (integraal) veiligheidsbeleid Bij de federale parlementsverkiezingen van 24 november 1991 zorgden de stadsvlucht, het ongenoegen van de bevolking en de stijgende angst voor criminaliteit voor een politieke overwinning van het extreem rechtse Vlaams Blok. Die bewuste dag werd nadien omschreven als zwarte zondag. Het ging om een legitimiteitscrisis waarbij honderdduizend kiezers hun vertrouwen in de politiek en de politici op die bewust dag plechtig opzegden (Huyse, 1996, in Devroe, 2014). De noodzaak tot een veiligheidsbeleid drong zich op. Zwarte zondag werd zodoende het keerpunt voor de latere Belgische veiligheidspolitiek (Devroe, 2012, in Devroe, 2014). De criminaliteit en de subjectieve onveiligheidsgevoelens zorgden samen met de sociale achteruitstelling en de samenlevingsproblemen in de steden voor een verschuiving 6

14 naar extreem rechts. Het Vlaams Blok individualiseerde de maatschappelijke kwetsbaarheid, die zou ontstaan door aanzienlijke migratiestromen. Het duurde tot 1995 voor de Belgische regering het integrale denken in haar regeringsnota ( Krachtlijnen voor een federaal regeringsprogramma, goedgekeurd door de onderhandelaars van CVP, PS, PSC en SP, 1995, in Devroe, 2014) opnam. Daarin werd aandacht gevraagd voor samenwerking tussen de korpsen van Civiele Bescherming en de Brandweer. Daarbovenop moest tevens werk worden gemaakt van een globale kaderwet voor dringende hulpverlening, maar tot en met 1999 werd daar nauwelijks iets van verwezenlijkt. Het federaal regeerakkoord van 1999 ( Federaal regeerakkoord, 1999, in Devroe, 2014) vestigde vervolgens opnieuw de aandacht voor een integraal veiligheidsbeleid: veiligheid moest worden beschouwd als een product dat niet enkel door politie en Justitie tot stand kwam. Het veiligheidsprobleem werd daarbij benaderd als een maatschappelijk proces. Een duidelijke invulling van het integraal veiligheidsbeleid werd uiteindelijk pas neergeschreven in de Kadernota Integrale Veiligheid (infra) waarin organisaties uit het middenveld werden aangespoord om een bijdrage te leveren voor de aanpak van de achterliggende oorzaken van onveiligheidsproblemen en overlast (Federale Ministerraad, 2004, in Devroe, 2014) Paradigmashift De logica achter het integreren van een integraal veiligheidsbeleid kan gedeeltelijk verklaard worden door de evolutie naar een verzorgingsstaat in de jaren zeventig en tachtig (van der Wouden, 1995). Een verzorgingsstaat die volgens Boutellier en van Stokkom (1995) steeds meer naar een veiligheidsstaat evolueert, gezien angst voor onveiligheid en risicoreductie door preventie en verzekering de organiserende principes van de huidige samenleving vormen. Het begrip integrale veiligheid, zoals wij dit kennen, komt volgens menig auteurs oorspronkelijk uit Nederland (Vlek, 2005; Pleysier, 2008; Bauwens, Enhus, Ponsaers, Reynaert & Van Assche, 2010; De Pauw, De Pauw, Devroe, Dormaels & Gunst, 2012). Daar zag in 1993 de Integrale Veiligheidsrapportage het levenslicht. Het beoogde naast het geven van een algemene schets over de onveiligheid in Nederland, juist deze besturen [lees: de gemeente- en regionale besturen] nauwer te betrekken bij de veiligheidszorg in den brede door verder te intensiveren samenwerking en afstemming met anderen binnen en buiten het gemeentelijk of regionaal apparaat (Ministerie van Binnenlandse Zaken, 1993, p. 6). Het 7

15 achterliggende idee was dat de zorg voor de publieke veiligheid als core business van het bestuur een belangrijkere plaats verdiende op de politiek-bestuurlijke agenda (Vlek, 2005). Niet enkel in Nederland kreeg deze kijk op veiligheid als dusdanig aanhang, ook in Groot- Brittannië werd community safety het beleidsdoel (Edwards & Hughes, 2008, in De Pauw, De Pauw, Devroe, Dormaels & Gunst, 2012). Dit houdt een heel nieuwe manier in van hoe de overheid, organisaties, producenten en de bevolking samen denken en zich gedragen (Crawford & Matassa, 2000). De politie moet vertrouwen op de informatie die wordt aangeleverd door de bevolking en die informatiestroom is op haar beurt afhankelijk van de goede relatie tussen de politie en de bevolking. Dit beroep op de bevolking wordt ook wel responsabilisering genoemd (Hughes & Edwards, 2002). De wil van de bevolking om hieraan bij te dragen zou volgens Pharr & Putnam (2000, in Hughes & Edwards, 2002) ontspruiten uit de de ontevredenheid van deze laatste met politieke autoriteiten en (nog wat gevaarlijker) de liberale democratie an sich. Deze aanspraak op de bevolking kan hierbij eerder verstaan worden in een context waarbij politieke autoriteiten het moeilijk hebben om hun gezag nog langer te rechtvaardigen Krachtlijnen Integrale Veiligheidsrapportage (1993) De krachtlijnen van het in 1993 opgestelde Nederlandse integrale veiligheidsbeleid situeren zich rond volgende punten: inzicht, veiligheidsketen, samenwerking en samenhang (Ministerie van Binnenlandse Zaken, 1993). Een integraal veiligheidsbeleid vertrekt namelijk vanuit een cijfermatig onderbouwd overzicht van de onveiligheid en van ontwikkelingen en achtergronden die daarop van invloed zijn. Zo kan de desbetreffende toestand beter worden beoordeeld. Daarnaast is het ook zo dat veiligheidsproblemen in deze context aangepakt worden door middel van de diverse schakels van de veiligheidsketen (infra): proactie, preventie, preparatie, repressie en nazorg. Samenwerking verwijst vervolgens naar het belang dat coöperaties, gemeentelijke diensten, politie, brandweer en Justitie, in samenspraak met bewoners en hun organisaties samen de diverse veiligheidsproblemen zoals daar zijn: verkeersoverlast, geluidshinder, vervuiling en 8

16 criminaliteit terugdringen 3. Als laatste element duidt het element samenhang op de afstemming van de verschillende instrumenten op elkaar. Een aanwezigheid van veel preventieve maatregelen betekent op zich niet dat er sprake is van samenhang. Ook de repressieve capaciteit moet worden benut, anders is het evenwicht in de (veiligheids)keten zoek en vormt dit een gevaar voor de openbare veiligheid. Het mag dan ook duidelijk zijn dat de veiligheidsrapportage vertrekt van een brede invulling van het onveiligheidsbegrip (supra). Onveiligheid wordt daarin niet enkel gereduceerd tot criminaliteit. Er wordt melding gemaakt van twee criteria om veiligheidsproblemen aan te duiden: er is een aantasting van het publieke domein en de overheid heeft bij uitstek een optredende taak bij de voorkoming en bestrijding van deze onveiligheid (Ministerie van Binnenlandse Zaken, 1993). Natuurlijke en technische rampen vormen dus ook een deel van de onveiligheid in de samenleving Kadernota Integrale Veiligheid (2004) Na ongeveer elf jaar kwam in België eveneens een Kadernota Integrale Veiligheid. Dit initiatief van de ministers van Justitie en Binnenlandse Zaken diende als basis voor het (politioneel) nationaal veiligheidsplan. Deze kadernota had als doelstelling om de in het regeerakkoord vastgelegde veiligheidsprioriteiten op een coherente en gestructureerde wijze naar voren te brengen als raamkader voor een integraal en geïntegreerd veiligheidsbeleid (infra) (Federale Ministerraad, 2004, p. 5). Deze kadernota bestaat uit drie luiken. Het eerste luik betreft het conceptueel kader dat de grote krachtlijnen van een integraal en geïntegreerd veiligheidsbeleid weergeeft. Het tweede luik behandelt vervolgens de invulling van prioritaire criminele fenomenen voor de daaropvolgende legislatuur. In het laatste luik worden dan de beheers- en beleidsmatige implicaties besproken. Deze kadernota richt zich onder meer op politionele veiligheid, maar 3 Om deze samenwerking te illustreren gebruikt Bouttelier (2005) de metafoor van een voetbalelftal. Het model geeft een beeld van een beweging naar voren, waarbij wordt verdedigd wanneer het er echt op aan aankomt. In een ideale situatie coacht Justitie die fungeert als doelman haar verdediging. De verdediging ondersteunt op haar beurt het middenveld en het middenveld bedient de voorhoede. In deze vanuit de achterhoede gestuurde beweging zijn politie en Justitie de instanties die het laatst aangesproken worden. De verdediging bestaat vervolgens uit instellingen die zich bezighouden met risico s (risicojongeren, risicogezinnen, risicosituaties, risicoacties): justitiële jeugdzorg, stewards in de stadions, toezicht in het uitgaansleven, private beveiliging In het middenveld vinden we de instituties waarvoor veiligheid slechts een afgeleide functie is. Hierbij denken we dan aan onderwijs, hulpverlening, welzijnswerk, het bedrijfsleven, de zorg, gemeentelijke diensten Deze instanties hebben hun eigen doeleinden, maar krijgen binnen dit veiligheidskader een extra functie toegewezen. Als laatste hebben we dan de voorhoede die bestaat uit de burgers en hun sociale verbanden die ze aangaan. 9

17 raakt net als het Nederlandse model ook aan andere facetten, zoals fysieke veiligheid, civiele veiligheid en sociale veiligheid (Meijlaers, 2006, in Pleysier, 2008). De krachtlijnen van dit Belgisch integrale veiligheidsbeleid kennen veel gelijkenissen met het Nederlandse model uit Alleen worden deze opgesplitst in meerdere deelaspecten (Federale Ministerraad, 2004): integrale veiligheid ; geïntegreerde aanpak ; strafrechtelijk ketenbeheer ; bestuurlijk ketenbeheer ; wetenschappelijke onderbouw ; organisatieverbetering ; en transparantie en efficiënte communicatie. In deze kadernota wordt integrale veiligheid omschreven als het concept om criminaliteit, overlast en verkeersveiligheid in al hun aspecten in een zo breed mogelijke context te benaderen.. De kerngedachte hierbij is de permanente aandacht voor zowel preventie, repressie als de opvolging van daders en slachtoffers (Federale Ministerraad, 2004, p. 6). Dit kan gerust aanzien worden als de veiligheidsketen binnenin de Nederlandse veiligheidsrapportage, alleen wordt in het Belgische model geen melding gemaakt van de schakels proactie en preparatie. De geïntegreerde aanpak wijst op haar beurt op de noodzakelijke samenwerking van alle betrokken actoren om uiteindelijk te komen tot een gezamenlijke probleemoplossing. Alle initiatieven, projecten en instrumenten dienen zoveel mogelijk op elkaar afgestemd en gecoördineerd te worden. Ze maken namelijk deel uit van één groot project. Het strafrechtelijke ketenbeheer haalt vervolgens dan ook het belang aan dat de inspanningen van alle actoren in elke laag van de strafrechtsketen zowel kwantitatief als kwalitatief op elkaar zijn afgestemd. Het aspect bestuurlijk ketenbeheer wijst op het feit dat de ontwikkeling van een lokaal integraal veiligheidsbeleid wordt gestimuleerd omdat dit de basis vormt voor het beleid van alle andere partners van de keten. Vervolgens vinden we het punt wetenschappelijke onderbouw : een doeltreffend beleid dat eveneens oplossingen zoekt op langere termijn moet zich immers baseren op systematische kennis, empirie, kwaliteitsvolle criminografie en wetenschappelijke inzichten. Het deelaspect organisatieverbeteringen binnen de politiediensten, gerechtelijke diensten en administraties dient om de werkprocessen te verbeteren en heeft een impact op het veiligheidsbeleid in het algemeen. Transparantie en efficiënte communicatie vormt het laatste concept en duidt op het feit dat een efficiënt en effectief integraal veiligheidsbeleid nood heeft aan transparantie. Een efficiënte interne en externe communicatie is dan ook een noodzakelijke voorwaarde. 10

18 Basisboek Integrale Veiligheid (2011) In het Basisboek Integrale Veiligheid, omschrijft Stol (2011) wat hij aanziet als integrale veiligheid. Integrale veiligheid plaatst volgens hem een bepaald veiligheidsprobleem in een breder perspectief, dit langs vier verschillende dimensies: tijd, ruimte, sociale netwerken en kennisgebied. Een veiligheidsprobleem is steeds een onderdeel van een proces, van een oorzaak-gevolgketen. Men denkt na over het voorkomen van incidenten, het herstel van schade en de nazorg. Hiervoor hanteren veiligheidsdeskundigen dan ook de veiligheidsketen. Ten tweede is het vaak zo dat veiligheidsproblemen al snel wijk- en gemeentegrenzen, maar ook vaak provincie- en zelfs landsgrenzen, overschrijden. Doordat veiligheidsproblemen zich breder uitstrekken, moeten die dan ook aangepakt worden door samenwerkende personen en organisaties, door coalities van veiligheidspartners. Daarom is integrale veiligheid ook een kwestie van informatie-uitwisseling, want samenwerken staat of valt met het delen van informatie. Als laatste punt is het zo dat oplossingen voor complexe maatschappelijke problemen slechts zelden uit één vakgebied komen Sensitizing concept Het valt alleen al vanuit de drie voorgaande omschrijvingen op dat er in de praktijk meerdere omschrijvingen de omloop doen. Dit brengt risico s met zich mee. In de praktijk is het begrip integrale veiligheid vaak niet meer dan een sensitizing concept waar iedereen een eigen inhoud aan kan geven. Dat zorgt ervoor dat het een lastige en gemakkelijk te misbruiken notie is (Cachet & Ringeling, 2005, in Pleysier, 2008). Dat gaf dan ook de aanleiding voor Pleysier (2008) om wat conceptuele duidelijkheid te scheppen. Hij tracht in het artikel Integrale veiligheid als dogma? Grenzen aan het heersende veiligheidsdiscours terug te keren naar de essentie van de integrale veiligheidsgedachte. Volgens hem situeert integrale veiligheid zich hoofdzakelijk rond de volgende twee constitutieve componenten: integraliteit en samenwerking. Dit houdt bijgevolg ook een reductie in ten aanzien van de drie voorgaande omschrijvingen. Bij de notie integraliteit verwijst hij net als de drie vorige beschrijvingen tevens naar de veiligheidsketen als model, maar daarnaast biedt hij ook een alternatief aan: de preventiepiramide (infra). Deze twee aspecten integraliteit en samenwerking kunnen de facto gerust aanzien worden als integraliteit in de diepte en integraliteit in de breedte (van der Wouden, 1995; Bauwens, Enhus, Ponsaers, Reynaert, & Van Assche, 2010). Respectievelijk betekent dit dat 11

19 een integraal veiligheidsbeleid een integratie bevat van alle beleidsterreinen die in aanraking komen met veiligheid en dat de causale keten van elk onveiligheidsprobleem moet gevolgd worden (lopende van de structurele oorzaak tot het gevolg). 1.3 Instrumenten van een integraal veiligheidsbeleid Veiligheidsketen Zoals eerder vermeld bestaat de veiligheidsketen respectievelijk uit de schakels proactie, preventie, preparatie, repressie en nazorg (Ministerie van Binnenlandse Zaken, 1993; Meijlaers, 2006; Bruggeman, Van Branteghem, & Van Nuffel, 2007; Liebregts, 2011). Proactie is het wegnemen van de structurele oorzaken en indirecte oorzaken en aanleidingen van problemen van veiligheid, criminaliteit en leefbaarheid. Het gaat hier bijvoorbeeld om de inrichting van de openbare ruimte. De schakel preventie gaat over het voorkomen van directe oorzaken en aanleidingen en het eventueel beperken van de schadelijke gevolgen. Voorbeelden hiervan zijn goed hang- en sluitwerk, brandmelders, toegangscontrole, preventief fouilleren, voorwaarden aan vergunningen en voorlichting 4. De derde schakel preparatie (of voorbereiding ) verwijst naar maatregelen om effectief op te treden wanneer er ondanks proactie en preventie toch iets misgaat. We denken hierbij dan bijvoorbeeld aan het opstellen en oefenen van rampenplannen. Ook dienen diensten goed uitgerust, opgeleid en geoefend zijn. Vervolgens komen we bij repressie (ook wel: reactie of respons ). Vanuit deze schakel worden veiligheidsproblemen daadwerkelijk aangepakt. Als laatste vindt men de schakel nazorg. Deze omhelst de maatregelen die nodig zijn om tot de normale toestand terug te keren. Niet enkel slachtoffers moeten daarbij opgevangen en begeleid worden, ook de begeleiding en opvolging van daders verdienen hierbij de aandacht. Deze fase kan tegelijk onderverdeeld worden in vier elementen (Van Duin, 1992, in Liebregts, 2011): het menselijk element: de opvang van slachtoffers en hulpverleners; het economische element: de schadereductie en bereddering (het gaat hierbij bijvoorbeeld over het regelen van vergoedingen of uitkeringen, het heropbouwen van 4 Ter verduidelijking: het verschil tussen de schakels proactie en preventie ligt in het feit dat proactieve maatregelen voorkomen dat nieuwe problemen ontstaan, dit terwijl preventieve maatregelen voorkomen dat reeds bestaande problemen zich blijven voordoen (IVR, 1993, in de Haan, 1995). 12

20 een huis, het terug op gang brengen van bedrijfsprocessen en van het dagelijks leven in de brede zin); het juridisch element: het verantwoordingstraject (er zijn zakelijke belangen betrokken bij de afhandeling van rampen, wat kan leiden tot schadeclaims); en het leerelement: de evaluatie van de gebeurtenissen (dit sluitstuk vormt tegelijk ook een begin, gezien er lessen moeten getrokken worden uit deze evaluatie om tot verbeteringen te komen in andere fasen van de keten). De veiligheidsketen heeft een cyclisch karakter (Liebregts, 2011). Centraal staat risicoreductie. Hoe beter een risico in een bepaalde fase wordt opgevangen, hoe minder restrisico s aanwezig zijn in de volgende fase. Per schakel kunnen verschillende types van maatregelen genomen worden: technische, fysische en organisatorische. De Nederlandse Integrale Veiligheidsrapportage (Ministerie van Binnenlandse Zaken, 1993) haalt hier bovendien ook aan dat de maatregelen in de verschillende schakels op elkaar moeten zijn afgestemd. Liebregts (2011) heeft het hierbij over het veiligheidspentagram. Zij vertrekt vanuit de ketenbenadering, maar de extra pijlen en pijlpunten wijzen erop dat in elke fase iets kan worden geleerd over hoe het in de andere fasen beter kan. Uit de evaluatie van een incident kan blijken dat preventieve maatregelen beter kunnen, dat de gemeente (bijvoorbeeld op vlak van brandveiligheid) bepaalde vergunningsvoorwaarden moet aanscherpen en dat hulpverleners meer moeten oefenen. Figuur 1 Het veiligheidspentagram (Liebregts, 2006) 13

21 Dit is nog niet alles. Het model van de veiligheidsketen kan tevens gekoppeld worden aan de cirkel van Deming (infra) (1982, 1994, in Liebregts, 2011). Deze cirkel bestaat uit vier elkaar opvolgende stappen: plan (beschrijven van de huidige situatie, veiligheidsanalyses uitvoeren, stellen van doelen, ontwikkelen van beleid, plannen van activiteiten); do (uitvoeren van de plannen en activiteiten, inzet van mensen en middelen); check (meten, resultaten bestuderen en nagaan in welke mate de gestelde doelen zijn bereikt); en act (zo nodig formuleren van verbeterpunten voor de volgende planfase of het waarborgen van geslaagde werkwijzen). Deze fasen volgen elkaar voortdurend op in een cirkelbeweging. De laatste stap bijstellen loopt namelijk terug over in plannen: de plannen worden bijgesteld op grond van geleerde lessen uit de evaluatie. Dit principe van de cirkel van Deming komt dus terug in de veiligheidsketen: in beide modellen is er sprake van een cyclisch proces dat bestaat uit plannen maken, maatregelen nemen, evalueren en verbeteren. Toch is het niet gemakkelijk een een-op-eenrelatie te leggen tussen beide doordat beide cirkels verschillende componenten benoemen: de vier fasen in de cirkel van Deming zijn managementactiviteiten voor kwaliteitsverbetering, terwijl de schakels van de veiligheidsketen een strategie vormen voor risicoreductie. Het is echter wel mogelijk om op elk van die schakels afzonderlijk de Deming-cirkel toe te passen Preventiepiramide De preventiepiramide is een model dat het complexe veiligheids- en preventielandschap in kaart brengt, de breuklijnen van dit landschap ordent en een beleid richt op het verbeteren van de leefbaarheid en het algemeen welzijn (Deklerck, 2006, in Pleysier, 2008). Het model vertrekt vanuit de spanning tussen bestraffing en controle enerzijds, en algemeen welzijn anderzijds. In tegenstelling tot de veiligheidsketen is dit model verticaal geordend: curatie komt bovenaan, terwijl welzijn zich onderaan bevindt. De vorm en opbouw van de piramide verwijzen naar de gelaagde, hiërarchische structuur waarbij de verschillende niveaus telkens in relatie staan tot de bredere maatschappelijke context. Enkel door aandacht te hebben voor alle niveaus in de preventiepiramide, kan men integraal te werk gaan. 14

22 Figuur 2 De preventiepiramide (Deklerck, 2006) 1.4 Besluit Het is duidelijk dat een integraal veiligheidsbeleid er een brede definitie van het concept veiligheid op nahoudt, dit laat zich ook vertalen in de brede aanpak ervan. In bijna elke omschrijving van wat een integraal veiligheidsbeleid nu eigenlijk is, komen telkenmale volgende twee dimensies aan bod: integraliteit en samenwerking. In deze verhandeling wordt integrale veiligheid dan ook op die manier afgebakend. Bovendien kan hierbij opgemerkt worden dat dit ook dé kern vormt van het Belgische integrale veiligheidsdenken, dat zich namelijk laat vertalen in een integraal en geïntegreerd veiligheidsbeleid. Bij de dimensie integraliteit kon mede vastgesteld worden dat er meermaals werd verwezen naar de veiligheidsketen als instrument. Dit model geniet in deze analyse dan ook de voorkeur, te meer dit model straks zullen we dit zien ook wordt gehanteerd binnenin de hedendaagse politiecultuur. Dit is zeer belangrijk, gezien dit werkstuk zich in het bijzonder richt op de lokale politie. 15

23 2 De vertaling van het integrale veiligheidsbeleid 2.1 in verschillende veiligheidsplannen Er worden grosso modo vier verschillende plannen onderscheiden. Het federaal veiligheidsplan gaat uit van de federale ministers van Binnenlandse Zaken en Justitie, het nationale veiligheidsplan (afgekort: NVP) valt onder regie van de federale politie, het lokaal veiligheidsplan valt onder de bevoegdheid van de burgemeester en het zonaal veiligheidsplan (ZVP) wordt opgesteld door de lokale politie (Ponsaers, 2001a, 2001b) Federaal veiligheidsplan De regering geeft haar integraal veiligheidsbeleid in eerste fase vorm door middel van het federaal veiligheidsplan (Ponsaers, 2001b). Dit plan omvat een grote verscheidenheid aan beleidsdomeinen. Daarnaast is het zo dat dit federaal veiligheidsplan ook een justitieel luik bevat, dat toelaat het vervolgings-, straftoemetings- en strafuitvoeringsbeleid meer af te stemmen op de gestelde veiligheidsprioriteiten. Elke betrokken partner in dit federaal integraal veiligheidsbeleid werkt mee aan het implementeren van dit integraal veiligheidsbeleid in zijn eigen beleid, zo ook de politieorganisatie. Het oorspronkelijk eerste federaal veiligheidsplan werd geactualiseerd door de Kadernota Integrale Veiligheid (supra) (Devroe & Reynders, 2005). Een nieuwe kadernota kunnen we niet terugvinden, hoewel het huidig regeerakkoord zich voorneemt een nieuwe kadernota tot stand te brengen (Federale Regering, 2014). Het aantal prioritaire criminaliteitsfenomenen zou hierin worden beperkt en deze kadernota zou nog voor de afronding van het volgende nationale veiligheidsplan worden afgewerkt Nationaal veiligheidsplan Het nationaal veiligheidsplan volgt de prioritaire doelen en fenomenen uit het eerste federaal veiligheidsplan, maar ontdoet het van niet-politionele aspecten. Daarbovenop worden een aantal prioritaire doelen en fenomenen opgenomen die vanuit politioneel standpunt van essentieel belang zijn, maar die dan weer minder wezenlijk zijn in het federaal veiligheidsplan (Ponsaers, 2001b). 16

24 2.1.3 Zonaal veiligheidsplan Zonale veiligheidsplannen enten zich op beide voorgaande plannen (Ponsaers, 2001b). Deze onderzoeken de prioritaire doelen en fenomenen uit de laatstgenoemde plannen en gaan na in welke mate deze prioriteiten beantwoorden aan de lokale noden en problemen. Het is dus mogelijk dat in sommige politiezones besloten wordt een aantal federale prioriteiten niet op te nemen, dit ten voordele van een aantal andere, meer lokale prioriteiten. Hier wordt verderop nog dieper op ingegaan. Zowel het nationaal veiligheidsplan als het zonaal veiligheidsplan bieden de geïntegreerde politie mogelijkheid haar organisatie te sturen met het oog op een excellente (gemeenschapsgerichte, informatiegestuurde en optimale) politiezorg (infra) (Bruggeman, Van Branteghem, & Van Nuffel, 2007) Lokaal veiligheidsplan Als laatste is het zo dat er lokale integrale veiligheidsplannen kunnen worden opgesteld (Ponsaers, 2001b). In tegenstelling tot de voorgaande plannen, is er geen enkele wettelijke bepaling die voorziet in het opstellen van lokale IV-plannen (infra) Afstemming tussen de verschillende plannen Zoals onderstaande afbeelding laat zien, vormen de verschillende beleidsplannen een tamelijk ingewikkeld gegeven. De reden hiervoor, ligt besloten in de community-oriented-policing- en problem-oriented-policingfilosofie (infra) (Ponsaers, 2001a). Immers, men moet kunnen tonen of problemen al dan niet een oplossing krijgen. Burgers hebben namelijk recht op een effectieve aanpak van hun problemen. Ieder moet dan ook op een zichtbare, tot zelfs meetbare wijze, zijn deel invullen en de verantwoordelijkheid opnemen voor zijn of haar bijdrage. 17

25 Figuur 3: Veiligheidsplannen afstemming achterhaald (K. Van Heddeghem & T. De Schepper, gastcollege lokaal veiligheidsbeleid, 27 november 2014) De praktijk laat ons echter zien dat de verschillende veiligheidsplannen niet op elkaar zijn afgestemd (De Pauw, De Pauw, Devroe, Dormaels & Gunst, 2012). De periode en de duur van de veiligheidsplannen zijn niet op elkaar afgesteld en er heerst ook enige onduidelijkheid omtrent de regierol van het lokale veiligheidsbeleid (Bauwens et al., 2011, in Willekens & Kerkab, 2014; De Pauw, De Pauw, Devroe, Dormaels & Gunst, 2012). Met uitzondering van het lokaal en federaal veiligheidsplan, zijn alle bovenvermelde plannen reeds gerealiseerd en zelfs al in een hernieuwde editie verschenen. Dit heeft als gevolg dat de afstemming tussen actoren en plannen belemmerd wordt, of op zijn minst niet formeel wordt aangemoedigd. Dit kan dan ook resulteren in een beleid waarbij iedereen in het wilde weg iets aan veiligheidsproblemen gaat doen, hetgeen vaak meer van hetzelfde blijkt te zijn (de Haan, 1995). De Pauw, De Pauw, Devroe, Dormaels & Gunst (2012) halen bovendien aan dat de Kadernota Integrale Veiligheid weinig aandacht schenkt aan de belangen van de gemeenschappen en gewesten. Toch is dit belangrijk, gezien de overgehevelde bevoegdheden. Recentelijk werd gepoogd hieraan tegemoet gekomen door het afsluiten van een samenwerkingsakkoord tussen de Federale Staat, de Gemeenschappen en de Gewesten (Dienst voor het Strafrechtelijk beleid, s.d.). 18

26 2.2 naar de geïntegreerde politie Theoretisch gezien is binnen het concept van integrale veiligheid slechts een ondergeschikte rol weggelegd voor de politie. Niettemin laat de praktijk zien dat de politie toch een sleutelpositie bekleedt (Vlek, 2005). Dit komt onder andere door haar informatiepositie en de unieke combinatie van haar ruime taakstelling, 24-uursaanwezigheid en beschikbaarheid en haar bevoegdheden. Devroe en Reynders (2005) verwoorden het zo: de politieorganisatie is reeds vanouds actief op het veiligheidsterrein en heeft hierin al heel wat vakkennis opgebouwd. Niettemin is het hoe dan ook noodzakelijk dat de politieorganisatie een integraal veiligheidsbeleid voert, gezien elke partner betrokken in de veiligheidsketen het globaal en algemeen integraal veiligheidsbeleid moet vertalen in zijn of haar eigen beleid (Ponsaers & Enhus, 2000, in Devroe & Reynders, 2005). Bovendien wijst de huidige politiestructuur richting een neoliberale hervormingstendens, gericht op efficiëntie van de lokale beleidsvoering en administratie die doet denken aan new public management (Reynaert & Steyvers, 2005). Het ontstaan van nieuwe netwerken in het lokale veiligheidsbeleid de beleidsverklaring van Minister van Veiligheid Jan Jambon, waarin hij stelt dat de private sector een grotere rol dient te spelen in het veiligheidsbeleid van België, kan hierin gekaderd worden (Vanschoubroek & Vanhecke, 2014) en de functionele scheiding tussen het politieke en ambtelijke bestuur (beide begrippen werden bij de nieuwe politiestructuur duidelijker gedefinieerd) kunnen onder deze laatste noemer geplaatst worden De Belgische politiestructuur Sinds de Wet van 7 december 1998 tot organisatie van een geïntegreerde politiedienst, gestructureerd op twee niveaus 5, bestaat de Belgische politieorganisatie uit twee politieniveaus: de lokale politie en de federale politie. Beide niveaus functioneren zelfstandig en zijn elk afhankelijk van hun eigen overheden, maar er bestaan verschillende verbindingsmechanismen om op een geïntegreerde manier te werken. De wettelijke basis van het politiewerk staat beschreven in de wet op het politieambt (WPA) van 5 augustus 1992 (Federale politie, s.d.). 5 De titel van de desbetreffende wet spreekt voor zich: niet alleen de politie staat in voor de beheersing van de onveiligheid (Devroe & Reynders, 2005). Alle schakels in de maatschappij worden namelijk betrokken, zodat de veiligheidsproblematiek gezamenlijk wordt benaderd. In deze context gaat de politie partnerships aan, waarbij elkeen binnen zijn of haar rol blijft. 19

27 De federale politie is één politiekorps, werkzaam op federaal niveau en oefent haar opdrachten uit over het gehele Belgische grondgebied. Ze vervult hierbij niet enkel gespecialiseerde opdrachten van bestuurlijke en gerechtelijke politie, maar ook zoneoverschrijdende opdrachten. Daarenboven levert ze mede steun aan de lokale politie. Hierbij houdt ze rekening met de principes van geïntegreerde werking, specialiteit, subsidiariteit en een synergie met de andere partners (Federale politie, s.d.). De lokale politie telt bijna personeelsleden. Zij verzekert de basispolitiezorg (waarover verder meer) en is in tegenstelling tot de federale politie georganiseerd in politiezones (Federale politie, s.d.). In totaal telt het Belgisch grondgebied 192 politiezones die op hun beurt kunnen worden onderverdeeld in twee types: er zijn 43 ééngemeentezones en 149 meergemeentezones. Deze laatste bestaan uit twee of meerdere gemeenten, dit om geografische of operationele redenen. De aard en omvang van de lokale politiezones kunnen sterk verschillen, afhankelijk van bijvoorbeeld de oppervlakte en de verstedelijkingsgraad. In de grootste korpsen werken 1500 tot 2800 personen, andere (veelal kleinere) korpsen stellen ongeveer 50 personen tewerk. Elk korps van de lokale politie staat onder leiding van een korpschef (Federale politie, s.d.). In ééngemeentezones oefenen de gemeenteraad en de burgemeester hun politiebevoegdheden uit: de gemeente stelt voor haar lokaal politiekorps een eigen begroting op en beheert zelf haar rekeningen. In een meergemeentezone tekenen een politieraad (samengesteld uit vertegenwoordigers van de verschillende gemeenteraden) en een politiecollege (samengesteld uit alle burgemeesters van de meergemeentezone) de beleidslijnen uit (Federale politie, s.d.) Community-oriented policing De Belgische regering opteerde bij de politiehervorming voor de implementatie van een community-oriented-policingbeleid, een term ontleend aan de Noord-Amerikaanse en Canadese politiecultuur. In België spreekt men over gemeenschapsgerichte politie of basispolitiezorg (Ponsaers, 2001a). In de praktijk werd community policing al meermaals vervangen door community safety contracts (supra) (Brogden & Nijhar, 2005). Gezien dit toch onder andere wijst op het feit dat beide concepten een uiterst groot raakvlak kennen met name dat de politie hier naartoe wenst te evolueren en dat de veiligheidsplannen duidelijk worden gesitueerd binnen dit community-oriented-policing- (en problem-oriented-)policingmodel (infra) wordt in dit 20