Hand detectie op beelden afkomstig van een mobiele eye-tracker

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Hand detectie op beelden afkomstig van een mobiele eye-tracker"

Transcriptie

1 FACULTEIT INDUSTRIELE INGENIEURSWETENSCHAPPEN CAMPUS DE NAYER Hand detectie op beelden afkomstig van een mobiele eye-tracker Raphaël DEN DOOVEN Promotor: Stijn De Beugher Masterproef ingediend tot het behalen van de graad van master of Science in de Co-promotoren: Geert Brône industriële wetenschappen: Elektronica-ICT Afstudeerrichting informatie- en communicatietechnieken Academiejaar

2

3 c Copyright KU Leuven Zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van zowel de promotor(en) als de auteur(s) is overnemen, kopiëren, gebruiken of realiseren van deze uitgave of gedeelten ervan verboden. Voor aanvragen tot of informatie i.v.m. het overnemen en/of gebruik en/of realisatie van gedeelten uit deze publicatie, wendt u tot KU Leuven campus De Nayer, Jan De Nayerlaan 5, B-2860 Sint- Katelijne-Waver, of via iiw.thomasmore.denayer@kuleuven.be. Voorafgaande schriftelijke toestemming van de promotor(en) is eveneens vereist voor het aanwenden van de in deze masterproef beschreven (originele) methoden, producten, schakelingen en programma s voor industrieel of commercieel nut en voor de inzending van deze publicatie ter deelname aan wetenschappelijke prijzen of wedstrijden.

4

5 Dankwoord Het voorbije jaar dat ik heb mogen werken aan deze thesis en van alles heb mogen bijleren, heb ik te danken aan verschillende mensen. Eerst en vooral aan mijn familie die mij de kans heeft gegeven om verder te mogen studeren. Dit is niet iets wat iedereen kan zeggen. Vervolgens alle docenten van De Nayer. Zij hebben mij begeleid tot en met nu, door mij nieuwe informatie aan te bieden. De onderzoeksgroep EAVISE die de thesis mogelijk heeft gemaakt. Een speciale dank aan Stijn De Beugher, mijn interne promotor. Hij heeft mij doorheen het jaar zeer goed beleid, het was een aangename samenwerking. Ook Geert Brône (externe promotor) en Bert Oben van onderzoeksgroep MIDI. Zij maakten de thesis samen met EAVISE mogelijk. Als laatste dank aan Carmen Van Maercke, mijn vriendin. Zij heeft voor literaire en mentale steun gezorgd in dit voorbije jaar. v

6

7 Abstract Het doel van deze masterthesis was het ontwerpen van een algoritme om handen detecteren in beelden afkomstig van een mobiele eye-tracker. Manuele annotatie wordt hier door overbodig. Na het verwerken van deze beelden zou de data toegankelijk gemaakt moeten worden voor verdere verwerking door andere toepassingen. Het ontworpen algoritme werkt op een sequentie van beelden en maakt hier gebruik van om de resultaten te verbeteren. Het algoritme gaat in een detectie vlak, gegenereerd door een bovenlichaamsdetector, zoeken naar handen door middel van drie detectoren. Elke detector gebruikt een andere methode om handen te detecteren. Dit zorgt voor een goede betrouwbaarheid dat elk hand gedetecteerd is. we gebruiken een hand, een pols en een arm detector om handen te vinden. De laatste wordt gebruikt om handen te detecteren in motion-blur. Het evalueren van deze data verhoogt de betrouwbaarheid hier van. De evaluatie wordt gedaan op basis van de grootte, aantal huid pixels en de locatie van de detecties. In deze data wordt nadien gezocht naar een links en een rechts hand op basis van de geschatte waarde door een Kalman filter. Die op basis van de vorige locaties een voorspelling maakt. Dit zorgt voor een stabiele detectie van een linkse en rechtse handen. Trefwoorden: thesis, handdetectie, mobiele eye-tracker, video beelden vii

8

9 Abstract The goal of this master thesis was to develop an algorithm that detects hands in images coming from a mobile eye-tracker. After the images are processed, the data most be retrievable. This creates the possibility to use the data afterwards in an other application. Consequently is manual annotation becoming invalid. The algorithm is designed to work on a sequence of images. This makes that the algorithm can take advantage of this feature to increase the correctness of the results. The algorithm search in a detection area (generated by an upper-body detector) for hands, using three different detectors. This makes the probability higher that no hands are missed. They use a hand, wrist and an arm detector to find hands. The first two are sensitive for motion-blur, that s why the third detector is used. Through evaluating the detectors generated data based on side, skin pixels and location, it s easier to find the left and the right hand. To find the location of the left and the right hand is assisted by a Kalman filter. A Kalman filters tries to find a new predicted location based on the previous locations. This makes for a stable estimations of right and left hands. Trefwoorden: thesis, hand detection, mobile eye-tracker, video images ix

10

11 Short summary Goal The goal of this thesis was to create an algorithm for detecting hands in the images coming from a mobile eye-tracker. The results of the detector must be accessible for further processing in other applications, for example to investigate the relation between the viewing behavior and the hand movement of a person in a conversation. Research A mobile eye-tracker is a device that detects the location the user is looking at. This is done by mounting two small cameras on a kind of spectacles. One camera looks at the eye and the other to the world. By tracking the location of the iris and with some calibration, the eye-tracker can calculate the location the user is looking at on the images taken by the world camera. For detecting hands, a few methodes have already been in existence. All based on a different detection technique. There are ones that use human pose estimators, so that afterwards they can guess the location based on the arm position. They are good for lower resolution images, but the hand detections are not very accurate. Other ones use hand model based detectors, specifically searching for hands in images. Mostly is even the rotation of the hand retrievable. It s more computing intensive, but it is more accurate and gives more information about the hand. Implementation Figure 1 shows an overview of the algorithm presented in the thesis. The first step in the algorithm is designed to find a human. This is done by using a upper-body detector. Then the results of this detection become the search area for the following detectors. The search area is stretched to a bigger area to overcome missing hand detections on, for example stretched arms. Next hand detectors will search for hands in this area. There are three different independent hand detectros used. The first two use DPM models of a hand and the wrist for the detecting of hand. Because the models are trained with hands all in one direction, however a person could hold his hand in any direction. Therefore must the detection area be rotated over 360 degrees. In further steps a face information is necessary. Therefore is a face detection used and made available for all steps. xi

12 xii The third detector is based on a totally different concept. This one uses the arm to predict hands. It tries to search the arms by segmenting the skin of the image. On this segmentations a skeletonization is used to find the center line of a blob. To find useful lines on this skeletonized image a Hough line detector is used. The decision for a valid arm is based on the ratio between the size of the line and the size of the head, if an arm was detected, we add a fictive hand detection to each end of the line. In the other case when the hand is smaller the line is considered as one hand. The next step will decide if a detection is a true or a false positive. There are two eliminators that filters the false positives. They eliminate false detections based on the size of the detection and the percentage of the skin pixels present in a detection. Subsequently the remaining detections will be clustered together based on their size and mutual distance. To avoid false hand detections in the face, their score is lowered if they occur in the face region. The last step in this section is going to find the right and the left hand. This one is based on the prediction the next step is going to make. Based on that prediction, this step is trying to find the closest detected hand for each side. If there is no prediction (because for example the application was just started) this step searches for the hand with the highest score on the corresponding side of the left and the right hand. The last step of the algorithm tries to track the hands in time. This is realized by tracking the hands based on the relative position towards the head. This makes the localization of the hands more stable and consequently easier to track. Figuur 1: Working diagram for the detection of hand in images coming from a mobile eye-tracker. conclusion The algorithm is capable of detecting left and right hands in the images captured by a mobile eyetracker. This information is then properly stored in a good readable data format. Blur still keeps detecting hands difficult. But overall the algorithm is robust for shaking and nodding of the head of the wearer of the glasses.

13 Inhoudsopgave 1 Doelstellingen 3 2 Literatuurstudie Eye-tracker Wat is een eye-tracker Algoritmes eye-tracker Zichtbaar spectrum t.o.v. Infrarood spectrum: Feature-based t.o.v. Model-based: Coördinaten iris omzetten naar scène coördinaten: Besluit: Hand detectie Hand model gebaseerde detectie Haar filter gebaseerde detectie Toepassing Histograms of Oriented Gradients gebaseerde detectie Deformable Parts Models Toepassing Pose estimation gebaseerde detectie: D gebaseerde algoritmes: Fast Fourier Linear Detector Patchwork profiteren van het cache geheugen resultaten Uitwerking Bovenlichaam detector Implementatie van bovenlichaamsdetector Gezichtsdetectie Implementatie Hand detecties Hand en context detector implementatie xiii

14 xiv INHOUDSOPGAVE Hand-aan-arm implementatie Huid segmentatie Skeletteren Arm detectie Hoogste waarschijnlijkheid Eliminaties Clustering Find-union Samenvoeging resultaten Verlagen van hansdetecties in het gezicht Vinden van het linkse en het rechtse hand Tracking Kalman filter Tracking van hoofd en handen Data opslag Structuur opbouw Conclusie Future work

15 Lijst van figuren 1 Working diagram for the detection of hand in images coming from a mobile eye-tracker. xii 2.1 (a) remote eye-tracker en (b) mobile eye-tracker Ilya Repin, An Unexpected Visitor, eye-track data (a) Bright-pupil methode, (b) Dark-pupil methode en (c) Anatomie van het menselijk oog Kalibratie van mobile eye-tracker met 9 kalibratie punten (a) cascade classifier en (b) haar-like feature + uitbreiding Lienhart and Maydt (2002) (a) Toont aan hoe dat de summed area table berekent wordt en (b) geeft weer hoe dat er een deel van een feature berekent wordt met behulp van intergral image Hand detection system architecture, Nyan Bo Bo Visuele voorstelling van berekening Histogram oriented gradient van een bin Werking diagram van het algemeen DPM algoritme Histograms of Oriented Gradients modellen van handen. Op de twee links afbeeldingen zijn de rug en de palm modellen te zien. De rechtse afbeelding toont het profiel (a) Originele afbeelding (b) Hand en context detectie (c) skin en hypothese detector (d) Superpixel segmentatie (e) uiteindelijk resultaat (a) Buffy stickmen voorbeeld (b) Distributie data (a) normale vlakke afbeelding en (b) is een dept map van (a) Fourier Transformatie ten opzichte van convolutie (a) conventionele image pyramid met model, (b) Image pyramid in het Fourier domein met model en (c) Patchwork Strategie om cache beter te benutten. R = te verwerken patchworks, L = aantal filters en K = aantal features Reële meting tijd ten opzichte van fractie grootte Werkingsdiagram (a) functie illustratie partition() en (b) illustratie functie grouprectangles() De rode kaders tonen de boundig box aan in beide afbeeldingen. De bovenste boundig box is verkregen van uit de bovenlichaamsdetector. Deze wordt vergroot in verschillende richtingen. Dit zorgt er voor dat de handen zeker aanwezig zijn in de bounding box xv

16 xvi LIJST VAN FIGUREN 3.4 Deze figuur toont aan dat een arm van hand tot schouder groter is dan 3,5 keer het hoofd Op deze figuur is een hand detectie te zien (blauwe kader) en een context detectie (rode kader) De drie root modellen met van links naar rechts de palm, rug en profiel van een hand De afbeelding toont aan hoe een frame er uit ziet dat 360 graden gedraaid wordt met stappen van elke keer 10 graden ten opzichte van de vorige rotatie. De rotatie wordt telkens gedaan met de originele afbeelding om verlies aan data te vermijden De bovenste rij symboliseert een afbeelding zonder toevoeging van zwarte band en de tweede rij met zwarte band. In de eerst kolom is de originele afbeelding te zien, gevolgd door een afbeelding die 90 graden gedraaid is. De laatste kolom toont aan welke delen zeker zijn verwerkt en de rode cirkels tonen aan dat door geen zwarte band toe te voegen informatie verloren kan gaan Omzetting van een detectie naar de juiste geroteerde detectie (a) Toont de distributie van huidskleur met Saturation en Value ten opzichte van Hue en (b) toont de distributie van Cr ten opzichte van Cb (a) toont een gesegmenteerd beeld op basis van huid pixels. Wanneer deze wordt wordt verwerkt door de skelet bewerking bekomt men (b) Deze figuur illustreert de twee mogelijkheden van de armdetectie. Rechts bovenaan is een arm gedetecteerd en links onderaan is er een hand gedetecteerd op basis van de lijnlengte Werking diagamma van de klasse Hoogste waarschijnlijkheid Illustratie van de menselijke maten van een hand ten opzichte van het gezicht Deze figuur illustreert een lijst van data. De bovenste rij toont de niet verwerkte data, elk resultaat heeft dus een eigen groep. Volgende rij toont de gegroepeerde lijst (union functie), deze bestaat uit drie onafhankelijke. Dit wordt nog eens getoond in de laatste rij door middel van een lijst van de verzameling indicatoren Links zijn alle hoeken hoeken te zien, rechts daarvan is de vectoriële som gemaakt Op deze figuur zijn er enkele handen gedetecteerd op het gezicht De figuur illustreert twee detecties waarvan één binnen het gezichtsveld ligt en met gevolg de score zou verlaagd worden. De andere detectie ligt ver genoeg buiten de het gezicht, zelfs met de marge (oranje boord) ronde het gezicht Voorbeeld van hoe een Kalman resultaat er kan uitzien Een voorbeeld opstelling voor een één dimensionale Kalman filter door middel van een wagon op een recht spoor spoor, Bron: Faragher, Gaussische distributies van zowel de gemeten (blauw), voorspelde (rood) en de gecombineerde (groen), Bron: Faragher, (a) toont het pad dat de tracking moet verwerken indien de hoek van het verwerkte frame genomen wordt als referentie. Dit zorgt voor een combinatie van het pad dat het hoofd doet en het pad dat de handen doen. Terwijl wanneer we het hoofd als referentie nemen (te zien op (b)), dan ontstaat er een veel simpeler pad. Dit geeft als gevolg dat de padden van de handen voorspelbaarder worden

17 Lijst van symbolen DPM deformable part model. Dit is een detectie methode die zich baseert op een model bestaande uit kleinere modellen.. 9, 22 FFLD fast Fourier linear detector. Dit is een DPM detector die de detecties uitvoert in het Fourier domein.. 9, 22 HOG Histogram of oriented gradients. Een soort detectie model.. 9 HSV Hue Saturation Value. Een kleurruimte bestaande uit de drie parameters kleur (Hue), saturatie van de kleur (Saturation) en de intensiteit (Value.). 27 POI Point of intrest.. 6 RANSAC RANdom SAmple Consensus. Dit is een methode dat die een verband in datasets gaat zoeken. 8 RGB Red Green Blue. Een kleurruimte bestaande uit de drie parameters rood, groen en blauw.. 27 XML Extensible Markup Language. Een specifiek bestandsformaat met een specifieke opmaak leesbaar voor zowel mens als machine.. 22, 36 YCbCr Luma Chroma blue Chroma red. Een kleurruimte bestaande uit de drie parameters Luminatie, chromatisch blue en chromatisch rood. 27 YUV Zelfde als YCrCb maar een andere benaming.. 27 xvii

18

19 Inleiding In deze thesis wordt een algoritme voorgesteld met de bedoeling om handen te detecteren op beelden afkomstig van een mobiele eye-tracker. Deze scriptie gaat als eerste de doelstellingen van deze thesis bespreken. Vooraleer het mogelijk was om te starten aan het ontwikkelen van het effectieve algoritme moest er over het onderwerp een studie gemaakt worden. Deze studie wordt besproken in het volgende hoofdstuk na de bespreking van de doelstellingen. Hierin zal er meer achtergrond gegeven worden over alles rond een eye-tracker en welke algoritmes er al bestaan voor het detecteren van handen. Het volgende hoofdstuk gaat dieper ingaan op het ontwikkeld algoritme. Hier worden de verschillende stappen besproken waardoor het algoritme gaat om van een sequentie van afbeeldingen een lijst te maken van gedetecteerde handen. Als laatste hoofdstuk wordt er een conclusie gemaakt, hier worden de resultaten vergeleken met de vooropgestelde doelstellingen en de eventuele verbetering die er nog mogelijk zijn. 1

20

21 Hoofdstuk 1 Doelstellingen Het doel van deze masterproef is het toepassen van een algoritme om handen en handgebaren te detecteren in beelden afkomstig van een mobiele eye-tracker. De eerste doelstelling bestaat uit het onderzoeken van reeds bestaande algoritmes voor het detecteren van handen en handgebaren. Vervolgens zal het reeds geschikte algoritme toegepast worden op de beelden afkomstig van de mobiele eye-tracker. Het resultaat van de masterproef is een algoritme dat handen kan detecteren in beelden afkomstig van een mobiele eye-tracker ten opzichte van de persoon zijn/haar gezicht. De resultaten moeten ook nadien nog beschikbaar blijven om verder te kunnen verwerken, om bijvoorbeeld nadien deze data te gebruiken samen met de data eye-tracking. 3

22

23 Hoofdstuk 2 Literatuurstudie De literatuurstudie wordt volgens de onderzoeksvragen ingedeeld. In elk van deze onderverdelingen zal de onderzoeksvraag beantwoord worden met behulp van voorafgaande gerelateerde informatie. Onderzoeksvragen: Welke algoritmes worden er gebruikt voor eye-tracking? Welke algoritmes bestaan er om handen te detecteren in beelden? In hoofdstuk 2.1 bespreken we wat een eye-tracker is en welke methodes er worden gebruikt om ogen te volgen. Dit wordt gevolgd door hoofdstuk 2.2, waar er wordt besproken welke algemene methodes er kunnen worden gebruikt voor het detecteren van handen. Dit wordt opgedeeld in drie secties, het eerste is handdetectie op basis van een model van een hand, vervolgt door pose estimation detectie en als laatste wordt er snel 3D benaderingen besproken. 2.1 Eye-tracker Wat is een eye-tracker, waar worden ze voor gebruikt en wat zijn de meest gebruikte methodes voor eye-tracking? Deze informatie is nuttig als achtergrondinformatie voor de thesis, door een beter inzicht te geven op de problematiek en de mogelijkheden dat een eye-tracker het systeem biedt Wat is een eye-tracker Een eye-tracker is een apparaat dat de oogpositie en de oogbeweging meet, de data hiervan wordt dan op zijn beurt gebruikt om te bepalen naar waar de persoon in kwestie aan het kijken is. Om te weten naar waar de persoon aan het kijken is, heeft men een tweede beeld nodig. Dit onderscheidt de twee soorten systemen. Het eerste systeem genoemd remote eye-trackers (zie figuur 2.1a) wordt op een vaste positie bevestigd. Deze eye-trackers maken geen contact met de persoon en dus ondervinden zij hier geen last van. Dit systeem wordt voornamelijk gebruikt bij eye-tracking op computerschermen. 5

24 6 2 Literatuurstudie Bij het andere systeem, ook wel een mobiele eye-tracker genoemd, wordt de eye-tracker volledig geplaatst op het hoofd van een persoon (zie figuur 2.1b). Dit wordt verwezenlijkt door de eye-tracker op een hoofddeksel of een brillenmontuur te bevestigen. (a) (b) Figuur 2.1: (a) remote eye-tracker en (b) mobile eye-tracker Beide systemen hebben allebei andere doeleinden. Het eerste systeem wordt exclusief gebruikt bij het analyseren van computer data, zoals bijvoorbeeld: Analyseren van hotspots op websites. Interessante punten op foto s (zie figuur 2.2) Controles voor gaming doeleinde Figuur 2.2: Ilya Repin, An Unexpected Visitor, eye-track data Een mobiele eye-tracker kan door zijn mobiliteit meer in het dagelijkse leven gebruikt worden om POI s (points-of-interest) te lokaliseren. Dit apparaat kan bijvoorbeeld gebruikt worden om te zien waar de mensen naar kijken in een museum en naar waar zij het langst focussen en dus belangrijk vinden aan een tentoonstelling. In het algemeen wordt een eye-tracker gebruikt om het kijkgedrag van een persoon in een omgeving te analyseren en aan de hand van deze gegevens een conclusie te vormen Algoritmes eye-tracker In dit deel bespreken we de verschillende blokken waaruit een algoritme kan bestaan, om van twee beelden (scene en oog) de point-of-gaze te kunnen berekenen. Dit gebeurt op chronologische

25 2 Literatuurstudie 7 wijze en begint met de manier waarop het oog kan worden opgenomen Zichtbaar spectrum t.o.v. Infrarood spectrum: De manier waar op men de beelden opneemt van het oog kan op twee methodes. De eerste manier maakt gebruik van het zichtbare licht. Op deze beelden kan men goed de verschillende onderdelen van het oog zien (zie figuur 2.3c), maar heeft last van veranderlijk omgevingslicht en reflecties op het oog. Om dit deels tegen te gaan, gaat men de beelden opnemen in het infrarood spectrum eye-com research (2013). Dit wordt verwezenlijkt door een infrarood bron dicht bij het oog te plaatsen. Omdat men in het infrarood spectrum werkt, moet de camera ook in dit spectrum werken. (a) (b) (c) Figuur 2.3: (a) Bright-pupil methode, (b) Dark-pupil methode en (c) Anatomie van het menselijk oog De positie van de infraroodbron heeft een groot effect op de opgenomen beelden. Als de bron dicht bij de camera staat zal hij de infrarood reflectie op de retina waarnemen, dit noemt men bright-pupil (zelfde effect als rode ogen in foto s). De bright-pupil methode zal dus een lichte pupil geven (figuur 2.3a). Dit geeft een groot contrast tussen de iris en de pupil. Omdat de pupil licht is, zullen de wimpers, die soms delen van het oog kunnen bedekken, geen valse positieven geven(dit komt omdat de wimpers zelf donker kleuren op de beelden). De hoeveelheid reflectie die de pupil doorlaat, is afhankelijk van de grootte van de pupil. Deze grootte is afhankelijk van verschillende factoren, een grootte factor is licht. Het gevolg hiervan is dat men deze methode moeilijk kan gebruiken in omgevingen met veel licht. Wanneer men de infrarood bron verder van de camera plaatst en de reflectie van het infrarood licht op de retina niet meer kan worden waargenomen door de camera, zal de pupil donker kleuren, dit noemt men de dark-pupil methode. Omdat de pupil altijd donker gekleurd is, werkt deze methode wel goed in verlichte ruimtes. Ook zullen donkere irissen lichter kleuren en als gevolg ontstaat er een groot contrast tussen de pupil en de iris. Deze methode kan wel last hebben van valse positieven door middel van wimpers die voor het oog komen te zitten. Over het algemeen worden de meeste algoritmes gebaseerd op de dark-pupil methode. Dit omdat deze de meest robuuste is van de beide methodes.

26 8 2 Literatuurstudie Feature-based t.o.v. Model-based: De volgende grote stappen, die de meeste algoritmes volgen, kunnen opgedeeld worden in twee grote groepen. De eerste groep is feature-based detectie, deze groep gaat features detecteren en lokaliseren door middel van de positie op een afbeelding (of eventueel samen met een andere afbeelding). Dit houdt vaak in dat deze features afhankelijk zijn van intensiteit en intensiteit variantie op een afbeelding. Veel gebruikte methodes zijn bijvoorbeeld: thresholding, edge-detection enzovoort. De andere groep, Model-based detecties, gaat een model proberen te fitten op een afbeelding. Bijvoorbeeld een cirkel of een ellips bij iris detectie. Dit geeft een nauwkeuriger resultaat ten opzichte van de meeste feature-based detecties, maar deze oplossingsmethodes zijn vaak zeer complex met gevolg dat model-based algoritme in moet boeten op tijd en flexibiliteit. In de detectie van de positie van een iris kunnen deze twee groepen ook wel gecombineerd worden. Dit gebeurt in Li et al. (2005), hier gaat men eerst de ongewenste reflectie op de corneal verwijderen. Daarna worden vanuit de vorige locatie van de iris uit het vorige frame, een paar radialen getrokken. Op deze radialen wordt een edge-detection uitgevoerd. Afhankelijk van de score zal de locatie verschoven worden. De laatste stap zal met behulp van RANSAC (RANdom SAmple Consensus) de valse edges proberen te elimineren met behulp van een ellips model. Na deze stap is de positie van de iris gevonden door het midden te nemen van de ellips. Door de twee groepen te combineren wordt er een combinatie gemaakt tussen snelheid en nauwkeurigheid Coördinaten iris omzetten naar scène coördinaten: Om van oog coördinaten naar naar scène coördinaten te gaan heeft men een verband nodig tussen deze twee. Dit verband wordt bepaald door de kalibratie procedure. Dit duurt gemiddeld 30 tot 60 seconde. Het kalibreren bestaat uit het vinden van een verband tussen de pupil en de scène. Het verband tussen deze twee is een 3x3 matrix H. Deze matrix wordt bepaald door homographic mapping toe te passen. Het bereken van H wordt bepaalt door verschillende bekende kalibratie punten, meestal 6 à 9 punten. Door ononderbroken in correcte volgorde op de punten te focussen kan men het verband vinden en dus de matrix H berekenen. Figuur 2.4: Kalibratie van mobile eye-tracker met 9 kalibratie punten De positie van deze kalibratie punten heeft een invloed op de correctheid van het uiteindelijk resultaat. Hier mee wordt bedoeld dat als het berekende resultaat dichter bij een kalibratie punt ligt het resultaat nauwkeuriger is dan wanneer deze verder ligt van een kalibratie punt. Dit is niet de enigste beperking die deze punten hebben, ook moeten deze punten in de field-of-view liggen van de gebruiker bij het kalibreren Locarna (2009). Na de kalibratie kan via de matrix H de locatie van het oog ( e) omgezet worden naar een locatie op

27 2 Literatuurstudie 9 de scène ( s). De omzetting wordt berekend door de formule 2.1. s = H e (2.1) De twee vectoren e en s bevatten beiden x en y coördinaten van hun positie en een constante 1. s = (x s,y s,1) (2.2) e = (x e,y e,1) (2.3) Besluit: De meeste algoritmes gebruiken de dark-pupil methode omdat deze betrouwbaarder is in dagdagelijkse omgevingen, zoals bijvoorbeeld in winkels en museums. Om een evenwicht te houden tussen een snel maar toch nauwkeurig systeem gaat men vaak een combinatie maken van zowel feature-based (snelheid) en model-based (nauwkeurige) methodes. 2.2 Hand detectie Het detecteren van een hand in afbeeldingen kan op verschillende manieren aangepakt worden. Volgende paragrafen gaan verschillende bestaande methodes verduidelijken, per methode worden de pro s en contra s besproken om latere beslissingen te verantwoorden. Uit het onderzoek is gebleken dat men twee benaderingen kan onderscheiden om handen te detecteren in lage resolutie beelden. De eerste benadering gaat proberen een model te trainen van een hand, door middel van dat model wordt er in de afbeelding gezocht naar overeenkomsten. Hoe hoger de overeenkomst hoe waarschijnlijker het is dat er een hand is gevonden. In de andere benadering gaat men er vanuit dat elke persoon een hand heeft aan de uiteinden van de armen. Met deze veronderstelling gaat men modellen trainen op lichaamsdelen zoals bovenen onderarmen, schouders enzovoort. Deze methodes worden pose estimation genoemd. Als voorlaatste paragraaf worden 3D algoritmes in het algemeen besproken. Hier wordt niet al te diep op ingegaan om dat mobile eye-trackers over het algemeen niet zijn uitgerust met 3D camera s (zien hoofdstuk 2.1) en dus 3D algoritmes niet toepasbaar zijn. Als laatste wordt de detector besproken die gebruikt wordt in de uitwerking, genaamd FFLD (= Fast Fourier Linear Detector). Dit is een DPM detector zoals gebruikt in het voorstel van Arpit Mittal and Torr (2011). Het voordeel aan de FFLD detector is dat deze sneller werkt dan een klassieken DPM detectoren Hand model gebaseerde detectie Deze detectie methode baseert zich op een model van een hand. Afhankelijk van de methode wordt het model anders beschreven. In volgende paragrafen zullen respectievelijk zowel de Haar filters benadering (van Viola and Jones (2001)) besproken worden als de HOG (Histograms of Oriented Gradients, Dalal and Triggs (2005)) benadering. Dit zijn de twee meest bekende methodes om op voorhand getrainde modellen te gebruiken voor detecties in beelden. Per methode wordt er telkens een hand gerelateerde toepassing besproken.

28 10 2 Literatuurstudie Haar filter gebaseerde detectie De meest bekende methode is de methode gebaseerd op Viola en Jones Viola and Jones (2001) Haar filter detector. Deze methode gaat de afbeelding op verschillende schalen schalen, dit noemt men sub-windows. Voor elke sub-window wordt er een berekening gemaakt met behulp van een cascade classifier. De cascade classiefier (zie figuur 2.5a) is opgebouwd uit verschillende stappen, elke stap gaat proberen te beslissen of de sub-window een deel van het gewenste model bevat, ook wel classificatie genoemd. De classificatie gebeurt met behulp van haar-like features, te zien op figuur 2.5b. Merk op dat deze altijd bestaan uit een lichte en een donkere rechthoek. Deze rechthoeken zijn zones waar men een score gaat in berekenen op een model afhankelijke positie in de sub-window. Indien de score niet gunstig is wordt de sub-window geëlimineerd, anders wordt de volgende classifier toegepast. (a) (b) Figuur 2.5: (a) cascade classifier en (b) haar-like feature + uitbreiding Lienhart and Maydt (2002) Om de features snel te kunnen berekenen wordt de methode intergral image gebruikt. Als men deze methode gebruikt moet men per feature regio maar maximaal 3 integer berekeningen maken. Om voor te zorgen dat men maar maximaal drie berekeningen moeten uitgevoerd worden gaat men eerst een summed area table opmaken. Men gaat voor elke pixel positie de totale oppervlakte bereken tot deze pixel locatie. Een voorbeeld is te zien op figuur 2.6a. (a) (b) Figuur 2.6: (a) Toont aan hoe dat de summed area table berekent wordt en (b) geeft weer hoe dat er een deel van een feature berekent wordt met behulp van intergral image Met deze tabel kan men dan nadien zeer gemakkelijk meervoudige totale oppervlakte bereken met maar vier waarden. Dit wordt gedaan met de formule 2.4. S = (2.4)

29 2 Literatuurstudie 11 S = = 10 (2.5) Toepassing In het voorstel van Bo et al. (2007) wordt deze methode gebruikt als eerste stap. Om valse positieven te proberen te elimineren, wordt er gebruik gemaakt van andere features van handen (zie overzicht op figuur 2.7). Figuur 2.7: Hand detection system architecture, Nyan Bo Bo Om te elimineren wordt de cascade classifier gevolgd door een skin-detector. De skin-detector gaat de sub-window omzetten naar een binaire afbeelding die correspondeert met skin/nonskin. Uit de binaire afbeelding worden er verschillende features berekend. De features worden altijd berekend ten opzichte van de grootst verbonden skin component. Deze features zijn als volgt: Oppervlakte Omtrek Excentriciteit Aantal pixels die raken met de zijden van de binaire afbeelding De Mahalonobis-afstand Mahalanobis (1936) berekent de correlaties tussen verschillende variabelen en vergelijkt deze met een bekende set variabelen. In dit geval is de bekende data die van een hand. Omdat de kans klein is dat deze afstanden exact overeenkomen wordt er een tolerantie op toegepast in de vorm van een threshold. Omdat deze methode een cascade classifier gebruikt, is dit een zeer snelle detector. Dit moet wel inboeten in het leer proces van het gewenste model, aangezien dit kan soms meerdere dagen kan duren, afhankelijk van hoe groot de dataset is en de infrastructuur van de computer Histograms of Oriented Gradients gebaseerde detectie Deze methode gebruik zoals in de vorige paragraaf een classifier, die enkel bestaat de features uit bins. Deze bins bevatten een histogram van de oriëntatie van de gradiënten. Hiermee wordt bedoelt dat voor elke pixel in de bin het verloop wordt berekend. Ook wordt er voor elk verloop de richting van dit verloop berekend. Als men deze allemaal te samen neemt, krijgen we een histogram van richtingen vandaar de naam Histograms of Oriented Gradients, dit is te zien op figuur 2.8. Een aantal van deze bins vormen een model, een voorbeeld van zo een model is te zien op figuur Deze methode is zo goed als direct implementeerbaar met vorige methode van de vorige paragraaf, maar men kan door gebruik te maken van DPM (Deformable Parts Model) de detector robuuster maken. Deze methode gebruikt verschillende HOG modellen om te detecteren.

30 12 2 Literatuurstudie Figuur 2.8: Visuele voorstelling van berekening Histogram oriented gradient van een bin Deformable Parts Models Deze methode van Felzenszwalb et al. (2010) gebruikt verschillende HOG modellen. In het algemeen bestaan deze modellen uit een algemeen zwak model root model en sterkere onderdeel modellen. Het root model gaat algemeen zoeken naar een object en ten opzichte van dit model worden de onderdelen gedetecteerd. Deze strengere onderdelen worden relatief van het root model gebruikt. Op figuur 2.9 rechts bovenaan is te zien hoe een model er kan uitzien en hoe dat de kleine striktere onderdelen worden verdeeld over het root model. Men kan ook op deze afbeelding zien hoe ver deze striktere onderdelen mogen variëren ten opzichte van hun ideale locatie. Zoals verder te zien is op figuur 2.9 worden alle resultaten samen genomen, dit resultaat geeft een identificatie waar er eventueel gewenste objecten kunnen zitten in een afbeelding. Figuur 2.9: Werking diagram van het algemeen DPM algoritme

31 2 Literatuurstudie Toepassing Deze methode wordt gebruikt in Arpit Mittal and Torr (2011) maar met hand modellen. Op figuur 2.10 zijn de drie modellen te zien, deze HOG modellen tonen drie aanzichten van een hand (de rug, palm en het profiel). Bij handen moet men rekening houden met verschillende oriëntaties, dit lost Arpit Mittal and Torr (2011) men op door bij het trainen van de hand modellen, alle handen in dezelfde richting te oriënteren. Dit zorgt voor duidelijkere en betrouwbaardere modellen. Door de afbeelding te roteren met een vast interval kan men zo handen detecteren onder verschillende hoeken. Net zoals in de vorige paragraaf gebruikt Arpit Mittal and Torr (2011) extra stappen om valse positieven te elimineren. Figuur 2.11 toont een overzicht van de verschillende technieken die in Arpit Mittal and Torr (2011) gebruikt worden om valse positieven te verminderen. Deze methode bestaat uit twee stappen waar van de eerste stap bestaat uit drie verschillende detectoren. Hand detector Context detector Skin detector Figuur 2.10: Histograms of Oriented Gradients modellen van handen. Op de twee links afbeeldingen zijn de rug en de palm modellen te zien. De rechtse afbeelding toont het profiel. De eerste detector, namelijk de hand detector is al besproken. De context detector gaat naar het omliggende gebied kijken. Dit gebeurt door een tweede DPM te trainen maar met een grotere omgeving rond het hand. Deze DPM detector zal dus een score geven op basis van de omgeving van de al gevonden handen. De laatste detector, de Skin detector gaat de huid proberen te segmenteren afhankelijk van het gezicht van de persoon. Als het gezicht van de persoon niet gevonden is wordt deze stap overgeslagen. Met deze data gaat men een edge detection uit voeren. De methode waarop deze edge detector werkt noemt de canny operatie. Deze Canny operatie gaat gebruik maken van twee niveaus. Als de waarde boven het eerste niveau is wordt deze geclassificeerd als huid. Door het tweede (lagere) niveau te gebruiken wordt er een hysterisch gegenereerd. Deze hysterisch zorgt er voor dat de edge detector stabieler wordt en dus minder foute randen genereert. Na deze stap wordt er nog een bootstrapping uitgevoerd. Deze gaat meerdere malen kijken naar de naburige pixels om de waarschijnlijkheid te verhogen van de huid segmentatie. Nadat de huid gesegmenteerd is, gaat men proberen armen te detecteren die aan handen hangen. Dit wordt verwezenlijkt door een Hough transformatie uit te voeren op de huid segmentatie. Omdat deze enkel de zijkant van de armen detecteert, gaat men de mediaan axis zoeken. De score wordt bepaald door hoe goed een mediaanlijn samenvalt en kruist met een al gevonden bounding box van een hand. Uit deze drie voorgaande detectoren worden drie scores berekend. Deze scores worden verwerkt door een hypothese classificator. Deze classificator gaat met behulp van een SVM valse positieven proberen te elimineren.

32 14 2 Literatuurstudie (a) (b) (c) (d) (e) Figuur 2.11: (a) Originele afbeelding (b) Hand en context detectie (c) skin en hypothese detector (d) Superpixel segmentatie (e) uiteindelijk resultaat Pose estimation gebaseerde detectie: Vorige paragrafen spraken van methoden om via een handmodel een hand te detecteren. Een andere manier is meer gebaseerd op een menselijkere aanpak vooral wanneer men handen probeert te lokaliseren van op een afstand. Het idee is dat men eerst de bouw van de persoon probeert te onderscheiden, specifiek van het bovenlichaam. Deze informatie is makkelijker te detecteren van op een grotere afstand (dit correspondeert met een lagere resolutie) ten opzichte van direct handen te proberen te detecteren. Methode Eichner et al. (2012) ook bekend als Buffy Stickmen methode stelt een methode voor om in stilstaande beelden poses van personen te detecteren. (a) (b) Figuur 2.12: (a) Buffy stickmen voorbeeld (b) Distributie data Deze methode gaat proberen een bovenlichaam in te delen in zes stukken. Het hoofd, torso en linker/rechter boven- en onderarm kunnen ten opzichte van elkaar maar een aantal verschillende posities aannemen. Deze distributie van lichaamsdelen wordt gevisualiseerd op figuur 2.12b. Om tijd en rekenwerk te besparen wordt er eerst met behulp van een zwak bovenlichaam model gezocht doorheen een afbeelding. Uit deze resultaten kan men al een ruwe schatting maken van de positie van het hoofd en de torso. Om schaal factoren te elimineren bij het fitten van lichaamsdelen gaat men elk gedetecteerd bovenlichaam op een vaste schaal schalen. Vanaf dit punt gaat men strengere modellen gebruiken om de verschillende onderdelen te zoeken. Een bijkomende manier om valse positieven te verminderen is de achtergrond proberen weg te filteren, dit elimineert achtergrond ruis. Dit wordt verwezenlijkt door het GrabCut Rother et al. (2004) algoritme en omdat men een goed idee heeft van waar de verschillende ledematen kunnen zitten werkt dit GrabCut algoritme zeer goed D gebaseerde algoritmes: Een 3D beeld bekomen met een 3D camera, bestaat algemeen uit twee afbeeldingen. De eerste is vaak een gewone foto (figuur 2.13a) en de tweede bestaat uit een diepte map (ook wel depth-map genoemd, Müller et al. (2011)). Op deze afbeelding wordt de diepte afgebeeld in de vorm van een

33 2 Literatuurstudie 15 gradiënt. Hoe intenser de waarde van de pixel hoe dieper (of dichter) het object ligt ten opzichte van de camera. (a) (b) Figuur 2.13: (a) normale vlakke afbeelding en (b) is een dept map van (a) In deze beelden zijn bijvoorbeeld mensen gemakkelijker te vinden omdat deze vaak een groot contrast geven ten opzichte van de achtergrond en dus geen last hebben van zelfde (of dicht bij liggende) kleuren of grijswaarden. Op deze manier is het dus ook gemakkelijker om bijvoorbeeld handen te detecteren via een model of pose-estimation algoritmes Suryanarayan et al. (2010). Aangezien de thesis zich spitst op mobiele eye-trackers, werken we niet met deze methodes. Dit omdat mobiele eye-trackers vaak alleen maar èèn camera gebruiken om de scène te bekijken (zie hoofdstuk 2.1) Fast Fourier Linear Detector Deze detector haalt zijn hogere snelheid door twee innovatieve veranderingen te gebruiken. De eerste en grootste verandering gebruikt in plaats van een convolutie een vermenigvuldiging. Alvorens de vermenigvuldiging uitgevoerd kan worden, moeten de beelden en de modellen eerst getransformeerd worden naar het Fourier domein. Op figuur 2.14 is het verschil te zien tussen deze twee methodes. De vermenigvuldiging zorgt wel voor geheugen overconsumptie en gebrek aan geheugenbandbreedte. Het geheugen overconsumptie komt door dat men zowel van de afbeelding en het model een image pyramid moet maken (zie figuur 2.15a), de oplossing is patchwork. Gebrek aan geheugen bandbreedte is te wijten aan het feit dat de volledige afbeeldingen en de modellen vaak te groot zijn voor het cache Patchwork Door een filter te maken (met daar in het model) die voor elke schaal dezelfde afmetingen heeft, krijgt men het effect dat de geschaalde afbeeldingen toch de zelfde grootte moeten hebben ten opzichte van de filter. Dit effect is te zien op figuur 2.15b. Dit geeft de mogelijkheid om meerdere geschaalde afbeeldingen op een iteratie beeld te plaatsen. Door dat er minder dus meerdere afbeeldingen op een iteratie worden gezet, zijn er dus per detectie minder iteraties nodig (te zien op figuur 2.15c). Omdat de detector per iteratie telkens dezelfde filter gebruikt en minder iteraties doet is het geheugengebruik verminderd.

34 16 2 Literatuurstudie Figuur 2.14: Fourier Transformatie ten opzichte van convolutie (a) (b) (c) Figuur 2.15: (a) conventionele image pyramid met model, (b) Image pyramid in het Fourier domein met model en (c) Patchwork profiteren van het cache geheugen Als men gewoon weg de punt vermenigvuldiging zouden uitvoeren zal de limiet van het geheugen snel bereikt zijn (naïeve implementatie). In vergelijking 2.6 is te zien dat de tijd afhankelijk is van de verschillende groten van de filters, patchwork enzovoort, als men de naïeve methode gebruikt. Dit resulteert vaak in een tekort aan cache geheugen en ook aan een zeer lange uitvoer tijd.

35 2 Literatuurstudie 17 Variabelen R is het totaal aantal te verwerken patchworks L is het totaal aantal filters K zijn het aantal features M N is de grootte van het patchwork u(f) is de tijd nodig om 2 vlaktes te vermenigvuldigen met grootte F v(f) is de tijd nodig om een vlakte van grootte F te lezen/schrijven F fractie van het geheugen dat wordt gebruikt (Zie figuur 2.16) T naive = KLR2v(MN) } {{ } lezen + KLRu(MN) } {{ } vermenigvuldiging +LRv(MN) } {{ } schri jven (2.6) Door de verschillende vlakte op te delen in fracties gaan men het cache geheugen niet overbelasten en efficiënter gebruiken. Het resultaat is te zien in de vergelijking 2.7 en 2.8, deze methode wordt de fast methode genoemd. Dit wordt geïllustreerd op figuur T f ast = MN F }{{} aantal verdelingen K(L + R)v(F) } {{ } lezen + KLRu(F) } {{ } vermenigvuldiging +LRv(F) (2.7) } {{ } schri jven = K(L + R)v(MN) + KLRu(MN) + LRv(MN) (2.8) Als men deze twee methoden vergelijken met behulp van vergelijking 2.9 en 2.10 is te zien dat inderdaad de snelle methode beter is. T naive = (2 + 1 K ) + u(mn) v(mn) T f ast ( L+R LR + 1 K ) + u(mn) v(mn) (2.9) 2 v(mn) u(mn) + 1 (2.10) In theorie zou het zijn dat hoe kleiner de fractie hoe sneller, in praktijk ligt dit anders. Op figuur 2.17 is te zien dat wanneer F te klein wordt die resulteert in een lichte verhoging van uitvoer tijden.

36 18 2 Literatuurstudie Figuur 2.16: Strategie om cache beter te benutten. R = te verwerken patchworks, L = aantal filters en K = aantal features Figuur 2.17: Reële meting tijd ten opzichte van fractie grootte

37 2 Literatuurstudie resultaten Deze twee versnellingsmethode resulteren in gemiddelde snelheidsverhoging van 7.5. In onderstaande grafiek zijn de tijden van verschillende modellen te zien ten opzichte van de DPM detector voc-release 4 (V4). aero bike bird boat bottle bus car cat chair cow table V4 (ms) Ours (ms) Speedup (x) Volgende tabel toon de betrouwbaarheid aan van de 2 verschillende detecties. Deze tweed verschilt licht van elkaar. aero bike bird boat bottle bus car cat chair cow table V4 (%) Ours (%) Men kan hier uit concluderen dat de betrouwbaarheidsverschillen verwaarloosbaar zijn en dat de detector veel voordelen heeft op gebied van detectie tijd.

38

39 Hoofdstuk 3 Uitwerking Figuur 3.1: Werkingsdiagram In dit hoofdstuk wordt een algoritme voorgesteld om handen te detecteren op een sequentie van beelden. Op figuur 3.1 is het overzicht te zien van de ontworpen methode. Tevens is dit ook de basis indeling van dit hoofdstuk. Het hoofdstuk zal dus de methode zo bespreken zoals het programma een frame verwerkt. Te beginnen met de detectie van het bovenlichaam. Van deze detectie wordt een uitsnijding gemaakt. Op deze uitsnijding gaat er een gezichtsdetectie uitgevoerd worden. De informatie van het gezicht zal in latere stappen gebruikt worden om bepaalde beslissingen te nemen in verband met eliminatie van foutieve detecties. Ook zorgt de kleinere uitsnijding voor een korte uitvoering tijd bij de handdetectie in de volgende stap. Deze stap gaat handen proberen te detecteren op 3 verschillende onafhankelijke manieren. Elk van die 3 stappen geven dus drie reeksen detecties en scores per detecties. De hand en context detectoren werkt op basis van een hand model. Het eerste model is getraind op alleen handen en de tweede is getraind op basis van handen en hun omgeving. Detector drie werkt op een volledig ander systeem, namelijk het gegeven dat elke arm een hand heeft. Vervolgens worden deze detecties en hun score verwerkt. Het verwerken gebeurt door middel van het elimineren van onjuiste detecties, samen voegen van overlappende detecties en rekening houden met de voorspelde positie. Om detecties in het volgende frame te voorspellen worden de gevonden detecties door een Kalman filter gehaald. Dit filter gaat proberen een voorspelling te doen afhankelijk van de detectie zijn gedrag in het verleden. Het resultaat geeft een indicatie 21

40 22 3 Uitwerking van waar de handen in het volgende frame eventueel kunnen zijn. Deze voorspelling wordt dan teruggegeven aan de vorige stap. Omdat deze data nadien nog toegankelijk moet blijven wordt deze opgeslagen in een XML bestand. Dit zorgt voor een leesbaar formaat voor zowel een persoon als 3.1 Bovenlichaam detector De bovenlichaam detector zorgt voor een kleiner zoekoppervlak voor de handdetectors. Doordat de zoek oppervlakte kleiner is, zal de detectie tijd drastisch dalen. Omdat het model gebaseerd is op een DPM en om toch een relatief snelle detectie te realiseren wordt er gebruikt gemaakt van de FFLD. De FFLD is een detector gebaseerd op de paper van Dubout and Fleuret (2012) Implementatie van bovenlichaamsdetector Op elk ingelezen frame wordt er een boven lichaam detectie uitgevoerd. Dit heeft als gevolg dat het zoekgebied voor de volgende stappen kleiner wordt. Omdat de FFLD detector niet altijd 1 bounding box per persoon geeft moeten de overlappende detectie samengevoegd worden. Het samenvoegen gebeurt aan de hand van een standaard OpenCV functie genaamd grouprectangles(). Functie grouprectangles() gebruikt de functie partition(), deze functie gaat proberen aan de hand van een beschrijving overlappende rechthoeken zoeken (Zie figuur 3.2a). Elk van de gevonden rechthoeken krijgen dan een label, met deze labels gaat grouprectangles() de vierkanten samenvoegen, te zien op figuur 3.2b. (a) (b) Figuur 3.2: (a) functie illustratie partition() en (b) illustratie functie grouprectangles() Nadat alle overlappende bounding boxes samengevoegd zijn, wordt de grootte hiervan aangepast. Met deze aangepaste bounding boxes worden er uit het frame uitsnijdingen gemaakt. Omdat er een kans bestaat dat in deze uitsnijding geen handen bevinden wordt er op voorhand de grote van de bounding box aangepast. Door de grootte aan te passen van de boundig box vergroot de kans dat de handen in de vergrootte bounding box zitten (verduidelijkt in figuur 3.3). Zodat achteraf wanneer deze bounding box omgezet wordt naar een uitsnijding en verwerkt worden door de hand detector, er hier allebei de handen in aanwezig zijn. En er dus geen handen verloren gaan terwijl deze toch aanwezig kunnen zijn in het totaal beeld.

41 3 Uitwerking 23 Figuur 3.3: De rode kaders tonen de boundig box aan in beide afbeeldingen. De bovenste boundig box is verkregen van uit de bovenlichaamsdetector. Deze wordt vergroot in verschillende richtingen. Dit zorgt er voor dat de handen zeker aanwezig zijn in de bounding box. 3.2 Gezichtsdetectie Op de uitgesneden beelden afkomstig van de bovenlichaamsdetector gaat deze stap gezichten proberen te detecteren. Deze informatie is noodzakelijk voor tracking van de handen. Niet alleen voor de tracking wordt het gezicht gebruikt, ook wordt deze gebruikt om informatie te vinden en verwerken van de handdetecties in volgende stappen. Om een gezicht te detecteren wordt er gebruik gemaakt van Haar feature gebaseerde cascade classificator. Deze is standaard te gebruiken van OpenCV Implementatie Aangezien er van uitgegaan wordt dat er altijd maar één gezicht in het beeld aanwezig is zal de classificator er minstens één detecteren. Als er geen gezicht gedetecteerd wordt bij het starten van het programma zullen alle stappen die hier afhankelijk van zijn niet uitgevoerd worden. Dit is niet meer van toepassing wanneer er al een gezicht gedetecteerd geweest was in de loop van het programma. Dan zal de tracking deze taak overnemen en een voorspelling doen van waar het hoofd zich zou kunnen bevinden (zie hoofdstuk Deze detectie wordt gerealiseerd door de standaard Haar feature gebaseerde cascade classificator van OpenCV. Het model is ook een standaard model van OpenCV. De derde handdetector gebruikt de grootte van het gezicht om te bepalen of dat een huidstuk een

42 24 3 Uitwerking arm is of een hand (zie hoofdstuk 3.3.2). Dit wordt bepaald door dat men kan zeggen dat een hoofd ten opzichte van een arm kleiner is, dit is te zien op figuur 3.4. Figuur 3.4: Deze figuur toont aan dat een arm van hand tot schouder groter is dan 3,5 keer het hoofd. In klasse hoogste waarschijnlijkheid (zie hoofdstuk 3.4) wordt de informatie van het gezicht gebruikt voor valse detecties te elimineren door middel van de grootte, ook wordt deze gebruikt om de scores te verlagen als er handen in het gezicht gedetecteerd worden. Dit wordt gedaan omdat de handdetectie vaak valse detecties vindt in gezichten. 3.3 Hand detecties In dit hoofdstuk gaan we de drie detectors bespreken. Deze drie detectors gaan onafhankelijk van elkaar handen zoeken. Dit heeft als resultaat dat er meer detecties worden gedetecteerd, en hopelijk handen die niet gedetecteerd worden door een van de andere detectoren toch nog gedetecteerd worden door een andere detector. De twee eerste zijn beide op model gebaseerde detectoren gebaseerd op de detector gebruikt in hoofdstuk 3.1. Het verschil tussen deze twee detectoren is dat ze beiden een ander model gebruiken. Het eerste model is getraind op handen terwijl de andere getraind is met achtergrond en een deel van de pols, deze wordt het context model genoemd. Het verschil is goed te zien op figuur 3.5. De derde detector gaat afhankelijk van de armen trachten de handen te detecteren. Dit geeft extra detecties die door de voorgaande detectoren kunnen gemist worden, bijvoorbeeld door bewegingsonscherpte (in het Engels motion blur). Deze detector wordt hand-aan-arm detector genoemd Hand en context detector implementatie De hand en context detectors worden samen besproken omdat deze zeer hard op elkaar gelijken. Zij gebruiken allebei dezelfde detector, deze detector is besproken in hoofdstuk 3.1. Het enige verschil tussen de twee is het model. Het eerste model is getraind op alleen handen. Dit model bestaat uit 3 root modellen, te zien op figuur 3.6.

43 3 Uitwerking 25 Figuur 3.5: Op deze figuur is een hand detectie te zien (blauwe kader) en een context detectie (rode kader) Figuur 3.6: De drie root modellen met van links naar rechts de palm, rug en profiel van een hand. Detector twee, de context detector zijn model is getraind op einde van armen met de achtergrond. Arpit Mittal and Torr (2011) geeft als verdediging voor gebruik van deze detector dat een einde van een arm soms meer zichtbaar of herkenbaar is dan een hand. Omdat de modellen getraind zijn op rechtstaande handen en arm eindes moet ofwel het model of de de afbeelding geroteerd worden per detectie. Aangezien dat de afbeelding gemakkelijker te draaien is dan het model is er voor deze aanpak gekozen. Op figuur 3.7 is goed te zien hoe het originele frame elke keer 10 graden geroteerd wordt. Om te vermijden dat er handen buiten de afbeelding zouden vallen tijdens het roteren (te zien op figuur 3.8 bovenste rij), wordt de afbeelding voorzien van een zwarte boorden. Deze worden geplaatst aan de langste zijden van het frame (Zie figuur 3.8, links onder). Omdat de detectievlakken in een geroteerde afbeelding gevonden zijn moeten ze omgerekend worden naar coördinaten bruikbaar in de niet geroteerde afbeelding, te zien in figuur 3.9. Bij het omrekenen naar de juiste coördinaten moet er ook rekening gehouden worden met de toegevoegde zwarte boorden die toegevoegd waren aan de afbeelding. De omrekening gaat aan de hand van de formules 3.1 de juiste coördinaten berekenen. In deze formule is ook de correctie C van de zwarte boord te zien als deze onder en boven aan de afbeelding was geplaatst. Indien dit deze aan de zijkanten was geplaatst was de correctie gebeurt in de vergelijking x c.

44 26 3 Uitwerking Figuur 3.7: De afbeelding toont aan hoe een frame er uit ziet dat 360 graden gedraaid wordt met stappen van elke keer 10 graden ten opzichte van de vorige rotatie. De rotatie wordt telkens gedaan met de originele afbeelding om verlies aan data te vermijden. Figuur 3.8: De bovenste rij symboliseert een afbeelding zonder toevoeging van zwarte band en de tweede rij met zwarte band. In de eerst kolom is de originele afbeelding te zien, gevolgd door een afbeelding die 90 graden gedraaid is. De laatste kolom toont aan welke delen zeker zijn verwerkt en de rode cirkels tonen aan dat door geen zwarte band toe te voegen informatie verloren kan gaan.

45 3 Uitwerking 27 Variabelen x c = cosθ (x x center ) sinθ (y x center ) + x center y c = sinθ (x y center ) cosθ (y y center ) + x center C (3.1) x c,y c Gecorrigeerd centrum van bounding box x, y Centrum detectie in geroteerd detectievlak x center,y center centrum detectievlak θ Rotatie van detectievlak ten opzichte van origineel C Correctie = hoogte van zwarte band Figuur 3.9: Omzetting van een detectie naar de juiste geroteerde detectie Hand-aan-arm implementatie De hand-aan-arm gaat in drie stappen handen proberen te detecteren. Dit met de filosofie dat aan elke arm zeker 1 hand moet hangen. Stap één gaat een huid segmentatie uitvoeren, vervolgens wordt deze segmentatie geskeletteerd. Het skeletteren heeft als gevolg dat er van de segmentatie alleen de botten overblijven. Op deze botten wordt een Hough lijn detectie uitgevoerd dit geeft een idee over de locatie van de armen en handen. Omdat een persoon op verschillende afstanden kan staan moet er ergens een referentie gemaakt worden om te beslissen wat een hand is en wat een arm is. Deze beslissing wordt gebaseerd op de grootte van het hoofd (zie hoofdstuk 3.2) Huid segmentatie De huid segmentatie is gebaseerd op de paper van N. A. Abdul Rahim (2006) in deze paper maakt men gebruik van drie kleurruimten, RGB (Red Green Blue), HSV (Hue Saturation Value), en YCbCr (Luma Chroma red Chroma blue = YUV). Door op deze verschillende kleurruimten begrenzende regels toe te passen wordt er een huid gesegmenteerd. Deze begrenzende regels zijn via machine learning geleerd. Op figuur 3.10 is goed te zien hoe de huidskleur van een persoon verspreid is over de verschillende kleurruimten. Met deze gegevens kan men dan begrenzende regels uitwerken en nadien toepassen.

46 28 3 Uitwerking (a) (b) Figuur 3.10: (a) Toont de distributie van huidskleur met Saturation en Value ten opzichte van Hue en (b) toont de distributie van Cr ten opzichte van Cb (R > 95)AND(G > 40)AND(B > 20)AND (max{r,g,b} min{r,g,b} > 15)AND ( R G > 15)AND(R > G)AND(R > B) (3.2) Vergelijking 3.2 toont de begrenzende regel voor de RGB kleurruimte. De vergelijkingen 3.3 tonen dan weer de regels voor de segmentatie in de YCrCb ruimte. Cr Cb + 20 Cr Cb Cr Cb Cr 1.15 Cb Cr Cb (3.3) Voor de HSV ruimte is het minder complex, zie vergelijking 3.4. H < 25 H > 230 (3.4) Skeletteren Deze bewerking wordt soms ook wel thinning genoemd. Het skeletteren is een iteratief proces. Bij elke iteratie gaat deze methode de blob eroderen en dilateren. Het verschil tussen deze dilatie en het originele frame wordt bijgehouden. Deze bijgehouden data zal wanneer de hele afbeelding volledig is weg geërodeerd, het skelet vormen. Figuur 3.11 toont een resultaat van deze operatie Arm detectie Om van het skelet bruikbare gegevens te verkrijgen, wordt hier op een lijn detector, detecties uitgevoerd. Deze lijn detector noemt Hough transform.

47 3 Uitwerking 29 (a) (b) Figuur 3.11: (a) toont een gesegmenteerd beeld op basis van huid pixels. verwerkt door de skelet bewerking bekomt men (b) Wanneer deze wordt wordt Afhankelijk van de lengte van de gedetecteerde lijn gaan we beslissen of dit een hand is of een arm. Omdat de lengte van een arm kan verschillen van persoon tot persoon en van de afstand ten opzichte van de camera, wordt het hoofd als referentie gebruikt. Dit is duidelijk te zien op figuur 3.4. Als het lijnstuk langer is dan de hoogte van het hoofd dan wordt het lijn stuk aanschouwd als een arm. Aan beide lijneinden wordt er een fictieve hand detectie toegevoegd, omdat het niet zeker is of dat de einden nu een hand of een elleboog zou kunnen zijn. Wanneer de lengte van de lijn gelijk of kleiner is dan de hoogte van het gezicht dan wordt het centrum van de lijn gezien als een hand detectie. De rotatie van de detecties is gelijk aan de hoek van de lijnen. Figuur 3.12: Deze figuur illustreert de twee mogelijkheden van de armdetectie. Rechts bovenaan is een arm gedetecteerd en links onderaan is er een hand gedetecteerd op basis van de lijnlengte. 3.4 Hoogste waarschijnlijkheid In dit deel wordt het gedeelte hoogste waarschijnlijkheid besproken. Hier worden alle detecties samengevoegd en verwerkt. Eveneens zal geprobeerd worden een links en rechts hand te onderscheiden. Dit wordt gedaan in 5 stappen, dit is geïllustreerd op figuur De eerste twee stappen proberen valse positieven te elimineren op basis van aantal huid pixels in de detecties en op grootte van de detectie. De overige resultaten worden dan geclusterd op basis van overlappende resultaten. Omdat er vaak valse positieven gedetecteerd op het gezicht en men niet kan uitsluiten dat deze toch handen zouden kunnen zijn, worden enkel hun scores verlaagd. Als laatste stap wordt er een links en rechts hand gezocht.

48 30 3 Uitwerking Figuur 3.13: Werking diagamma van de klasse Hoogste waarschijnlijkheid Eliminaties Er zijn twee eliminaties, de eerste gebeurt op basis van de aantal gevonden huid pixels in de detectie. Deze eliminatie maakt gebruik van de al gesegmenteerde huidafbeelding die gemaakt is in de handdetectie stap (zie hoofdstuk ). Uit deze segmentatie wordt dan de detectie uitgesneden en de aantal huid pixels geteld. Vervolgens worden de resultaten geëlimineerd op basis van het oppervlakte percentage huid pixels in een detectie. De tweede eliminatie gaat de overblijvende resultaten elimineren op basis van de grootte van de detectie. Dit is gebaseerd op het idee dat een hand ongeveer dezelfde grootte heeft als een gezicht, geïllustreerd op figuur Om deze eliminatie uit te voeren is er wel een gedetecteerd gezicht nodig. Als deze gevonden is, wordt er gekeken hoe deze twee van grootte verschillen, indien deze groter is dan het gezicht wordt deze geëlimineerd uit de lijst van detecties. Figuur 3.14: Illustratie van de menselijke maten van een hand ten opzichte van het gezicht

49 3 Uitwerking Clustering Om dubbele of gelijkende resultaten te vermijden worden deze samengevoegd. Voordat men deze kan samenvoegen moeten ze eerst gegroepeerd worden. Dit wordt gedaan door middel van het algoritme disjoint set of ook wel find-union algoritme genoemd (Hopcroft and Ullman (1973)). Nadat de verdeling gevonden is moeten de resultaten nog samengevoegd worden Find-union Het find-union algoritme gaat proberen de resultaten te groeperen zonder dat er een resultaat in meer dan één groep kan zitten. Zoals de naam al suggereert bestaat de methode uit twee functies, de eerste is de find functie en gaat gelijkende resultaten zoeken. Elke keer er een gevonden is worden ze gelinkt met elkaar, gedaan door de union functie. Dit geeft als resultaat een lijst met verzamelingen indicatoren, te zien op figuur Figuur 3.15: Deze figuur illustreert een lijst van data. De bovenste rij toont de niet verwerkte data, elk resultaat heeft dus een eigen groep. Volgende rij toont de gegroepeerde lijst (union functie), deze bestaat uit drie onafhankelijke. Dit wordt nog eens getoond in de laatste rij door middel van een lijst van de verzameling indicatoren. De find functie gaat op basis van een beschreven voorwaarde (vergelijking 3.5) die twee detecties met elkaar vergelijken. Deze voorwaarden gaan op basis van de afstand tussen de twee detecties zien of dat deze binnen een factor van de oppervlakte ligt van het detectie vlak. Variabelen (A x B x ) 2 + (A y B y ) 2 A area ε 2 (3.5) A x,a y Centrum van detectie A B x,b y Centrum van detectie B A area Oppervlakte van detectie A ε Variantie factor Samenvoeging resultaten Nadat alle resultaten gegroepeerd zijn moeten deze nog samengevoegd worden. Het samenvoegen gebeurt door gemiddelden te berekenen van alle parameters van de detecties. Dit geeft als resultaat dat alle respectievelijke posities worden opgeteld en gedeeld worden door het totaal aantal van de respectievelijke groep. Hetzelfde wordt gedaan voor de grootte. Om het gemiddelde van een hoek te berekenen kan men niet op dezelfde manier te werk gaan. Men moet de hoek omzetten naar het polaire domein (ontbinden in twee vectoren volgens de x- en

50 32 3 Uitwerking y-as, zie vergelijking 3.6). Dan kan men deze twee vectoren optellen met elkaar (te zien op figuur 3.16). Bij het terug rekenen naar een hoek is het hier niet nodig om het resultaat te delen door het aantal elementen (zie vergelijking 3.7). Figuur 3.16: Links zijn alle hoeken hoeken te zien, rechts daarvan is de vectoriële som gemaakt. ( x + = cos y + = sin π ) α ( 180 ) α π 180 ( α = tan 1 y ) 180 x π (3.6) (3.7) Verlagen van hansdetecties in het gezicht Soms worden er valse positieven gedetecteerd op het gezicht. Deze worden niet weg gefilterd door de voorgaande eliminaties. Dit omdat het huid pixels bevat en de grootte klein genoeg zijn, blijven ze deze in de lijst van resultaten. Dit is deels gewenst omdat het soms kan zijn dat de persoon zijn hand(en) voor het gezicht kan houden. Om er voor te zorgen dat deze niet direct gezien worden als potentiële handen wordt hun scores verlaagt. Het verlagen van de scores zal er voor zorgen dat echte handen meer kans maken om gekozen te worden in de volgende stappen. Figuur 3.17: Op deze figuur zijn er enkele handen gedetecteerd op het gezicht. Het beslissen om de score van bepaalde resultaten te verlagen, hangt vast aan de locatie van de resultaten. Hiervoor wordt de positie van het gezicht gebruikt (zie hoofdstuk 3.2). Als het centrum

51 3 Uitwerking 33 van de detectie binnen het gezichtsveld ligt plus een bepaalde vergroting dan zal de score hier van met een bepaalde waarde verlaagd worden. Figuur 3.18: De figuur illustreert twee detecties waarvan één binnen het gezichtsveld ligt en met gevolg de score zou verlaagd worden. De andere detectie ligt ver genoeg buiten de het gezicht, zelfs met de marge (oranje boord) ronde het gezicht Vinden van het linkse en het rechtse hand De gemiddelde mens heeft twee handen. We onderscheiden deze als een links en een rechts hand. Het onderscheiden van deze twee handen is noodzakelijk voor het tracken van de handen. Als deze eens wisselen van oriëntatie wordt de tracking verstoord. Niet enkel is dit noodzakelijk voor de tracking maar kan ook handig zijn in latere toepassingen. De methode voor het vinden van het linkse hand ten opzichte van het rechtse hand verschilt niet, enkel wanneer er nog geen hand gedetecteerd is geweest en er dus ook geen voorspelling is gemaakt verschilt deze. Dit wilt zeggen dat men deze methode kan indelen in twee delen volgens wanneer er een geen voorspelling is en wanneer wel. Hier verschilt de methode voor het vinden van het linkse en het rechtse hand. Dit deel gaat gebruik maken van het idee dat in het begin de handen zich aan de juiste kant van het hoofd bevinden. Hier wordt weer het gezicht gebruikt, maar nu voor het bepalen van het centrum van het lichaam. Vervolgens gaat men aan de linkse kant van het gezicht in de afbeelding zoeken naar het rechtse hand. Dit gebeurt door de detectie te nemen met de hoogste scores. Dezelfde benadering wordt gebruikt voor het vinden van het linkse hand maar dan aan de rechtse kant van het gezicht in de afbeelding. Als er geen resultaten zijn aan een zijde dan wordt er voor die zijde geen hand gedetecteerd. Indien er wel een voorspelling gevonden is gaan de afstanden ten opzichte van de voorspelling en alle detecties berekend worden. Hoe dichter deze is ten opzichte van de voorspelling wordt de score verhoogd. Als na de verhoging van de scores en niet genoeg variatie is in de scores dan wordt er geen hand geselecteerd voor een van die zijden. Wanneer er genoeg variatie is worden de detecties met de hoogste score samen gevoegd tot één resultaat.

52 34 3 Uitwerking Figuur 3.19: Voorbeeld van hoe een Kalman resultaat er kan uitzien. 3.5 Tracking De laatste stap gaat proberen door middel van resultaten in het verleden, nieuwe resultaten bij te sturen en voorspellingen maken. Dit wordt verwezenlijkt door een Kalman filter te gebruiken, een illustratie is te zien op figuur Voor het hoofd en de twee handen wordt er een Kalman filter aangemaakt. Het hoofd is belangrijk omdat dit als referentie wordt gebruikt voor de positie van de handen. Dit geeft een stabieler resultaat omdat het lichaam wel eens kan bewegen in een onvoorspelbare manier, terwijl dat de handen zich ten opzichte van het gezicht meestal voorspelbaarder gedragen. Eveneens worden foutieve of ontbrekende gezichtsdetecties gecorrigeerd Kalman filter Een Kalman filter is een datamining algoritme dat verstoorde gemeten data gaat trachten te filteren. Op basis van een wiskundige model worden er voorspellingen berekent, samen met de gemeten data kan hier uit een beter schatting gemaakt worden naar een correcter resultaat. Het wiskundig model dat Kalman filter gebruikt is te zien in formule 3.8, dit bestaat uit drie delen. Het eerste deel is het gedragsmodel van het systeem. Meestal wordt deze beschreven als een lineair rechtlijnige beweging (voor een voorbeeld, zie formule 3.10). Dit geeft Kalman de mogelijkheid om te voorspellen wat de volgende positie kan zijn op basis van vorige resultaten. Deel twee is het bijsturend orgaan van de formule. In deze vector komen de metingen die gemaakt zijn van het systeem. Door deze twee eerste delen te combineren wordt er een betrouwbaarder resultaat gegenereerd. het laatste deel gaat trachten de ruis in het systeem te onderdrukken x t = F t x t 1 + B t u t + w t (3.8)

53 3 Uitwerking 35 Variabelen: x t State vector, bevat gewenste waarde x t 1 Vorig state vector u t Control vector, bevat de veranderings model F t State transition matrix, bevat het effect de vorige state heeft op de huidige state B t Control input matrix, bevat et effect dat elke input heeft op de huidige state w t Process noise, ruis het proces kan hebben Om het beter te kunnen uitleggen wordt hier een voorbeeld gegeven (gebaseerd op een lecture note van Faragher, 2012). De opstelling is gebaseerd op een rechtlijnige lineaire beweging, gesymboliseerd door een wagon op een recht spoor. Figuur 3.20: Een voorbeeld opstelling voor een één dimensionale Kalman filter door middel van een wagon op een recht spoor spoor, Bron: Faragher, 2012 Het model hiervan is te zien in het eerste deel van de formule Het tweede deel is het controle orgaan van de opstelling. Dit is de kracht aangebracht aan de wagon dat zich vertaalt naar een versnelling a, te zien in de vergelijking 3.9. Als 3.8 vergeleken wordt met 3.10 kunnen we hier de state transistion matrix en de control input matrix afleiden. Deze twee matrices zijn nodig om de Kalman filter te configureren. Voorbeeld: [ xt f t m = a (3.9) ( x t = x t 1 + (x t 1 t) ft t 2 ) + m 2 f t t x t = x t 1 m ] [ 1 t = 0 1 [ 1 t F t = 0 1 x t ][ xt 1 x t 1 ],B t = ] + [ t 2 2 t [ t 2 2 t ] ] (3.10) (3.11) (3.12) Op de voorspellingen en de metingen zit ruis, dit kan veroorzaakt worden door een incorrecte model beschrijving of door onnauwkeurige meetmethoden. Om dit probleem aan te pakken wordt de ruis beschreven als een Gaussverdeling, dit wordt geïllustreerd door de blauwe en de rode grafieken op

54 36 3 Uitwerking figuur Deze worden ingesteld als betrouwbaarheidsfactoren bij het opbouwen van de Kalman filter. Door deze twee verdelingen samen te voegen ontstaat er een nieuwe Gaussverdeling, dit is het uiteindelijk resultaat van de Kalman filter. Figuur 3.21: Gaussische distributies van zowel de gemeten (blauw), voorspelde (rood) en de gecombineerde (groen), Bron: Faragher, Tracking van hoofd en handen (a) (b) Figuur 3.22: (a) toont het pad dat de tracking moet verwerken indien de hoek van het verwerkte frame genomen wordt als referentie. Dit zorgt voor een combinatie van het pad dat het hoofd doet en het pad dat de handen doen. Terwijl wanneer we het hoofd als referentie nemen (te zien op (b)), dan ontstaat er een veel simpeler pad. Dit geeft als gevolg dat de padden van de handen voorspelbaarder worden. De beelden zijn opgenomen door een mobiele eye-tracker, dit heeft als effect dat de beelden niet stabiel zijn. Mogelijk oorzaken zijn bijvoorbeeld knikken met het hoofd of plots het hoofd bewegen om naar iets te kijken. Indien het referentiepunt van de hand tracking zou liggen op het bewegend camera beeld, zou het pad dat de handen volgen moeilijker voorspelbaarder worden. De oorzaak is dat het pad een sommatie is van het pad dat de camera maakt ten opzichte van de persoon en het pad dat de handen maken ten opzichte van de persoon. Het fenomeen wordt geïllustreerd op figuur 3.22a. Dit kan opgelost worden door een zeer complex model te creëren. Ook is het mogelijk om het referentie punt te veranderen. Als het hoofd als referentie wordt genomen gedragen de handen zicht meer voorspelbaar (zie figuur 3.22b). Dit zorgt ervoor dat we de complexiteit van het Kalman model kunnen verlagen. Dit heeft als gevolg dat er een extra Kalman filter moet opgebouwd worden voor het hoofd. Indien we het hoofd verliezen doordat bijvoorbeeld de persoon naar beneden kijkt, wensen we het referentiepunt voor de handen niet te verliezen. Aangezien we een onderscheid maken tussen linker en rechter hand, hebben we twee aparte Kalman filters nodig. Voor elke Kalman filter moeten zowel de positie van het hand als de rotatie

Eye Feature Detection Towards Automatic Strabismus Screening

Eye Feature Detection Towards Automatic Strabismus Screening Eye Feature Detection Towards Automatic Strabismus Screening Ken Allen, Khanh Nguyen Gettysburg College What is strabismus? Eye defect that causes eyes to look in two different directions If left untreated,

Nadere informatie

Non Diffuse Point Based Global Illumination

Non Diffuse Point Based Global Illumination Non Diffuse Point Based Global Illumination Karsten Daemen Thesis voorgedragen tot het behalen van de graad van Master of Science in de ingenieurswetenschappen: computerwetenschappen Promotor: Prof. dr.

Nadere informatie

Recognition and Detection of Objects Using Visual and Textual Cues S. Karaoğlu

Recognition and Detection of Objects Using Visual and Textual Cues S. Karaoğlu Recognition and Detection of Objects Using Visual and Textual Cues S. Karaoğlu Samenvatting Met dit proefschrift richten we onze aandacht op object herkenning en detectie voor een beter begrip in afbeeldingen.

Nadere informatie

SAMPLE 11 = + 11 = + + Exploring Combinations of Ten + + = = + + = + = = + = = 11. Step Up. Step Ahead

SAMPLE 11 = + 11 = + + Exploring Combinations of Ten + + = = + + = + = = + = = 11. Step Up. Step Ahead 7.1 Exploring Combinations of Ten Look at these cubes. 2. Color some of the cubes to make three parts. Then write a matching sentence. 10 What addition sentence matches the picture? How else could you

Nadere informatie

Face detection in color images Verslag. Domien Nowicki 0522689 Bjorn Schobben 0522953

Face detection in color images Verslag. Domien Nowicki 0522689 Bjorn Schobben 0522953 Face detection in color images Verslag Domien Nowicki 0522689 Bjorn Schobben 0522953 Inhoudstabel Inleiding... 3 Gezichtsdetectiealgoritme...3 Gezichtsmasker aanmaken...4 Belichting compensatie... 5 Niet-lineaire

Nadere informatie

Ontwikkeling van een algoritme om eigen handen te detecteren in eye-tracker beelden

Ontwikkeling van een algoritme om eigen handen te detecteren in eye-tracker beelden FACULTEIT INDUSTRIELE INGENIEURSWETENSCHAPPEN TECHNOLOGIECAMPUS DE NAYER Ontwikkeling van een algoritme om eigen handen te detecteren in eye-tracker beelden Stijn VINCK Promotor: ing. S. De Beugher Masterproef

Nadere informatie

Hertentamen 8D040 - Basis beeldverwerking

Hertentamen 8D040 - Basis beeldverwerking Hertentamen 8D040 - Basis beeldverwerking 6 augustus 203, 4:00-7:00 Opmerkingen: Maak elke opgave op een apart vel. Antwoord op vraag 4 mag gewoon in het Nederlands. Een gewone rekenmachine is toegestaan.

Nadere informatie

S e v e n P h o t o s f o r O A S E. K r i j n d e K o n i n g

S e v e n P h o t o s f o r O A S E. K r i j n d e K o n i n g S e v e n P h o t o s f o r O A S E K r i j n d e K o n i n g Even with the most fundamental of truths, we can have big questions. And especially truths that at first sight are concrete, tangible and proven

Nadere informatie

Computer Vision: Hoe Leer ik een Computer Zien?

Computer Vision: Hoe Leer ik een Computer Zien? Computer Vision: Hoe Leer ik een Computer Zien? Michael H.F. Wilkinson Instituut voot Wiskunde en Informatica Rijksuniversiteit Groningen 27 April 2006 Overzicht 1 of 19 Wat is Computer Vision? Wat zijn

Nadere informatie

Add the standing fingers to get the tens and multiply the closed fingers to get the units.

Add the standing fingers to get the tens and multiply the closed fingers to get the units. Digit work Here's a useful system of finger reckoning from the Middle Ages. To multiply $6 \times 9$, hold up one finger to represent the difference between the five fingers on that hand and the first

Nadere informatie

Introductie in flowcharts

Introductie in flowcharts Introductie in flowcharts Flow Charts Een flow chart kan gebruikt worden om: Processen definieren en analyseren. Een beeld vormen van een proces voor analyse, discussie of communicatie. Het definieren,

Nadere informatie

My Inspiration I got my inspiration from a lamp that I already had made 2 years ago. The lamp is the you can see on the right.

My Inspiration I got my inspiration from a lamp that I already had made 2 years ago. The lamp is the you can see on the right. Mijn Inspiratie Ik kreeg het idee om een variant te maken van een lamp die ik al eerder had gemaakt. Bij de lamp die in de onderstaande foto s is afgebeeld kun je het licht dimmen door de lamellen open

Nadere informatie

The colour of a pixel in a bit map picture can be presented in different ways. For this assignment, we distinguish two categories:

The colour of a pixel in a bit map picture can be presented in different ways. For this assignment, we distinguish two categories: Bitmap conversion A bit map picture is exactly what the name makes one suspect: a sequence of bits (0 or 1) that together represent a digital photo. The picture consists of a matrix (rectangle grid) of

Nadere informatie

Uitgebreid eindwerkvoorstel Lokaliseren van personen en objecten met behulp van camera s

Uitgebreid eindwerkvoorstel Lokaliseren van personen en objecten met behulp van camera s Uitgebreid eindwerkvoorstel Lokaliseren van personen en objecten met behulp van camera s Sofie De Cooman 21 December 2006 Stagebedrijf: Interne begeleider: Externe begeleider: BarcoView Koen Van De Wiele

Nadere informatie

Classification of triangles

Classification of triangles Classification of triangles A triangle is a geometrical shape that is formed when 3 non-collinear points are joined. The joining line segments are the sides of the triangle. The angles in between the sides

Nadere informatie

The Color of X-rays. Spectral Computed Tomography Using Energy Sensitive Pixel Detectors E.J. Schioppa

The Color of X-rays. Spectral Computed Tomography Using Energy Sensitive Pixel Detectors E.J. Schioppa The Color of X-rays. Spectral Computed Tomography Using Energy Sensitive Pixel Detectors E.J. Schioppa Samenvatting Het netvlies van het oog is niet gevoelig voor deze straling: het oog dat vlak voor het

Nadere informatie

L.Net s88sd16-n aansluitingen en programmering.

L.Net s88sd16-n aansluitingen en programmering. De L.Net s88sd16-n wordt via één van de L.Net aansluitingen aangesloten op de LocoNet aansluiting van de centrale, bij een Intellibox of Twin-Center is dat de LocoNet-T aansluiting. L.Net s88sd16-n aansluitingen

Nadere informatie

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Faculteit Wiskunde en Informatica. Examination 2DL04 Friday 16 november 2007, hours.

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Faculteit Wiskunde en Informatica. Examination 2DL04 Friday 16 november 2007, hours. TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Faculteit Wiskunde en Informatica Examination 2DL04 Friday 16 november 2007, 14.00-17.00 hours. De uitwerkingen van de opgaven dienen duidelijk geformuleerd en overzichtelijk

Nadere informatie

MyDHL+ Van Non-Corporate naar Corporate

MyDHL+ Van Non-Corporate naar Corporate MyDHL+ Van Non-Corporate naar Corporate Van Non-Corporate naar Corporate In MyDHL+ is het mogelijk om meerdere gebruikers aan uw set-up toe te voegen. Wanneer er bijvoorbeeld meerdere collega s van dezelfde

Nadere informatie

Preschool Kindergarten

Preschool Kindergarten Preschool Kindergarten Objectives Students will recognize the values of numerals 1 to 10. Students will use objects to solve addition problems with sums from 1 to 10. Materials Needed Large number cards

Nadere informatie

Vier voorbeelden van Fourier

Vier voorbeelden van Fourier Vier voorbeelden van Fourier Gjerrit Meinsma Mathematisch Café 1 Overzicht 1. Wereldkampioen matrix-vectorproduct 2. Fast Fourier Transform (FFT) 3. Voorbeelden: routers jpeg producten antialiasing Mathematisch

Nadere informatie

Parking Surveillance. foreground/background segmentation - objectherkenning. Examen Beeldverwerking Pieter Vancoillie

Parking Surveillance. foreground/background segmentation - objectherkenning. Examen Beeldverwerking Pieter Vancoillie Parking Surveillance foreground/background segmentation - objectherkenning Examen Beeldverwerking Pieter Vancoillie Doel van het (deel)project Uit beelden van een camera voetgangers, fietsers en auto s

Nadere informatie

FOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE

FOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE FOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE Tentamen Bewijzen en Technieken 1 7 januari 211, duur 3 uur. Voeg aan het antwoord van een opgave altijd het bewijs, de berekening of de argumentatie toe.

Nadere informatie

Ae Table 1: Aircraft data. In horizontal steady flight, the equations of motion are L = W and T = D.

Ae Table 1: Aircraft data. In horizontal steady flight, the equations of motion are L = W and T = D. English Question 1 Flight mechanics (3 points) A subsonic jet aircraft is flying at sea level in the International Standard Atmosphere ( = 1.5 kg/m 3 ). It is assumed that thrust is independent of the

Nadere informatie

DALISOFT. 33. Configuring DALI ballasts with the TDS20620V2 DALI Tool. Connect the TDS20620V2. Start DALISOFT

DALISOFT. 33. Configuring DALI ballasts with the TDS20620V2 DALI Tool. Connect the TDS20620V2. Start DALISOFT TELETASK Handbook Multiple DoIP Central units DALISOFT 33. Configuring DALI ballasts with the TDS20620V2 DALI Tool Connect the TDS20620V2 If there is a TDS13620 connected to the DALI-bus, remove it first.

Nadere informatie

Het Effect van Verschil in Sociale Invloed van Ouders en Vrienden op het Alcoholgebruik van Adolescenten.

Het Effect van Verschil in Sociale Invloed van Ouders en Vrienden op het Alcoholgebruik van Adolescenten. Het Effect van Verschil in Sociale Invloed van Ouders en Vrienden op het Alcoholgebruik van Adolescenten. The Effect of Difference in Peer and Parent Social Influences on Adolescent Alcohol Use. Nadine

Nadere informatie

De Relatie tussen Werkdruk, Pesten op het Werk, Gezondheidsklachten en Verzuim

De Relatie tussen Werkdruk, Pesten op het Werk, Gezondheidsklachten en Verzuim De Relatie tussen Werkdruk, Pesten op het Werk, Gezondheidsklachten en Verzuim The Relationship between Work Pressure, Mobbing at Work, Health Complaints and Absenteeism Agnes van der Schuur Eerste begeleider:

Nadere informatie

Pesten onder Leerlingen met Autisme Spectrum Stoornissen op de Middelbare School: de Participantrollen en het Verband met de Theory of Mind.

Pesten onder Leerlingen met Autisme Spectrum Stoornissen op de Middelbare School: de Participantrollen en het Verband met de Theory of Mind. Pesten onder Leerlingen met Autisme Spectrum Stoornissen op de Middelbare School: de Participantrollen en het Verband met de Theory of Mind. Bullying among Students with Autism Spectrum Disorders in Secondary

Nadere informatie

FOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE. Toets Inleiding Kansrekening 1 8 februari 2010

FOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE. Toets Inleiding Kansrekening 1 8 februari 2010 FOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE Toets Inleiding Kansrekening 1 8 februari 2010 Voeg aan het antwoord van een opgave altijd het bewijs, de berekening of de argumentatie toe. Als je een onderdeel

Nadere informatie

Continuous Learning in Computer Vision S.L. Pintea

Continuous Learning in Computer Vision S.L. Pintea Continuous Learning in Computer Vision S.L. Pintea Continuous Learning in Computer Vision Natura non facit saltus. Gottfried Leibniz Silvia-Laura Pintea Intelligent Sensory Information Systems University

Nadere informatie

9 daagse Mindful-leSs 3 stappen plan training

9 daagse Mindful-leSs 3 stappen plan training 9 daagse Mindful-leSs 3 stappen plan training In 9 dagen jezelf volledig op de kaart zetten Je energie aangevuld en in staat om die batterij op peil te houden. Aan het eind heb jij Een goed gevoel in je

Nadere informatie

Ontpopping. ORGACOM Thuis in het Museum

Ontpopping. ORGACOM Thuis in het Museum Ontpopping Veel deelnemende bezoekers zijn dit jaar nog maar één keer in het Van Abbemuseum geweest. De vragenlijst van deze mensen hangt Orgacom in een honingraatpatroon. Bezoekers die vaker komen worden

Nadere informatie

LONDEN MET 21 GEVARIEERDE STADSWANDELINGEN 480 PAGINAS WAARDEVOLE INFORMATIE RUIM 300 FOTOS KAARTEN EN PLATTEGRONDEN

LONDEN MET 21 GEVARIEERDE STADSWANDELINGEN 480 PAGINAS WAARDEVOLE INFORMATIE RUIM 300 FOTOS KAARTEN EN PLATTEGRONDEN LONDEN MET 21 GEVARIEERDE STADSWANDELINGEN 480 PAGINAS WAARDEVOLE INFORMATIE RUIM 300 FOTOS KAARTEN EN PLATTEGRONDEN LM2GS4PWIR3FKEP-58-WWET11-PDF File Size 6,444 KB 117 Pages 27 Aug, 2016 TABLE OF CONTENT

Nadere informatie

z x 1 x 2 x 3 x 4 s 1 s 2 s 3 rij rij rij rij

z x 1 x 2 x 3 x 4 s 1 s 2 s 3 rij rij rij rij ENGLISH VERSION SEE PAGE 3 Tentamen Lineaire Optimalisering, 0 januari 0, tijdsduur 3 uur. Het gebruik van een eenvoudige rekenmachine is toegestaan. Geef bij elk antwoord een duidelijke toelichting. Als

Nadere informatie

Computer Vision: Hoe Leer ik een Computer Zien?

Computer Vision: Hoe Leer ik een Computer Zien? Computer Vision: Hoe Leer ik een Computer Zien? Michael H.F. Wilkinson Instituut voor Wiskunde en Informatica Rijksuniversiteit Groningen Les voor technasium, 5 februari 2008 Informatica aan de RUG Informatica

Nadere informatie

Luister alsjeblieft naar een opname als je de vragen beantwoordt of speel de stukken zelf!

Luister alsjeblieft naar een opname als je de vragen beantwoordt of speel de stukken zelf! Martijn Hooning COLLEGE ANALYSE OPDRACHT 1 9 september 2009 Hierbij een paar vragen over twee stukken die we deze week en vorige week hebben besproken: Mondnacht van Schumann, en het eerste deel van het

Nadere informatie

Settings for the C100BRS4 MAC Address Spoofing with cable Internet.

Settings for the C100BRS4 MAC Address Spoofing with cable Internet. Settings for the C100BRS4 MAC Address Spoofing with cable Internet. General: Please use the latest firmware for the router. The firmware is available on http://www.conceptronic.net! Use Firmware version

Nadere informatie

BK3070 Rendering en Licht. BK Renderen en licht

BK3070 Rendering en Licht. BK Renderen en licht BK3070 Rendering en Licht 1 Wat is Renderen? To render: give an interpretation or rendition of... In Computer Graphics: To transform digital information in the form received from a repository into a display

Nadere informatie

open standaard hypertext markup language internetprotocol transmission control protocol internet relay chat office open xml

open standaard hypertext markup language internetprotocol transmission control protocol internet relay chat office open xml DOWNLOAD OR READ : OPEN STANDAARD HYPERTEXT MARKUP LANGUAGE INTERNETPROTOCOL TRANSMISSION CONTROL PROTOCOL INTERNET RELAY CHAT OFFICE OPEN XML PDF EBOOK EPUB MOBI Page 1 Page 2 relay chat office open xml

Nadere informatie

CHROMA STANDAARDREEKS

CHROMA STANDAARDREEKS CHROMA STANDAARDREEKS Chroma-onderzoeken Een chroma geeft een beeld over de kwaliteit van bijvoorbeeld een bodem of compost. Een chroma bestaat uit 4 zones. Uit elke zone is een bepaald kwaliteitsaspect

Nadere informatie

Calculator spelling. Assignment

Calculator spelling. Assignment Calculator spelling A 7-segmentdisplay is used to represent digits (and sometimes also letters). If a screen is held upside down by coincide, the digits may look like letters from the alphabet. This finding

Nadere informatie

Random-Getallen. Tristan Demont en Mark van der Boor en

Random-Getallen. Tristan Demont en Mark van der Boor en Random-Getallen Tristan Demont en Mark van der Boor 0768931 en 0772942 18 januari 2013 Begeleider: Relinde Jurrius Opdrachtgever: Berry Schoenmakers Modelleren B, 2WH02 Technische Universiteit Eindhoven

Nadere informatie

Het beheren van mijn Tungsten Network Portal account NL 1 Manage my Tungsten Network Portal account EN 14

Het beheren van mijn Tungsten Network Portal account NL 1 Manage my Tungsten Network Portal account EN 14 QUICK GUIDE C Het beheren van mijn Tungsten Network Portal account NL 1 Manage my Tungsten Network Portal account EN 14 Version 0.9 (June 2014) Per May 2014 OB10 has changed its name to Tungsten Network

Nadere informatie

Find Neighbor Polygons in a Layer

Find Neighbor Polygons in a Layer Find Neighbor Polygons in a Layer QGIS Tutorials and Tips Author Ujaval Gandhi http://google.com/+ujavalgandhi Translations by Dick Groskamp This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0

Nadere informatie

Group work to study a new subject.

Group work to study a new subject. CONTEXT SUBJECT AGE LEVEL AND COUNTRY FEATURE OF GROUP STUDENTS NUMBER MATERIALS AND TOOLS KIND OF GAME DURATION Order of operations 12 13 years 1 ste year of secundary school (technical class) Belgium

Nadere informatie

Lichamelijke factoren als voorspeller voor psychisch. en lichamelijk herstel bij anorexia nervosa. Physical factors as predictors of psychological and

Lichamelijke factoren als voorspeller voor psychisch. en lichamelijk herstel bij anorexia nervosa. Physical factors as predictors of psychological and Lichamelijke factoren als voorspeller voor psychisch en lichamelijk herstel bij anorexia nervosa Physical factors as predictors of psychological and physical recovery of anorexia nervosa Liesbeth Libbers

Nadere informatie

CTI SUITE TSP DETAILS

CTI SUITE TSP DETAILS CTI SUITE TSP DETAILS TAPI allows an application to access telephony services provided by a telecom PABX. In order to implement its access to ETRADEAL, a TAPI interface has been developed by Etrali. As

Nadere informatie

The genesis of the game is unclear. Possibly, dominoes originates from China and the stones were brought here by Marco Polo, but this is uncertain.

The genesis of the game is unclear. Possibly, dominoes originates from China and the stones were brought here by Marco Polo, but this is uncertain. Domino tiles Dominoes is a game played with rectangular domino 'tiles'. Today the tiles are often made of plastic or wood, but in the past, they were made of real stone or ivory. They have a rectangle

Nadere informatie

Stichting NIOC en de NIOC kennisbank

Stichting NIOC en de NIOC kennisbank Stichting NIOC Stichting NIOC en de NIOC kennisbank Stichting NIOC (www.nioc.nl) stelt zich conform zijn statuten tot doel: het realiseren van congressen over informatica onderwijs en voorts al hetgeen

Nadere informatie

FRAME [UPRIGHT MODEL] / [DEPTH] / [HEIGHT] / [FINISH] TYPE OF BASEPLATE P Base plate BP80 / E alternatives: ZINC finish in all cases

FRAME [UPRIGHT MODEL] / [DEPTH] / [HEIGHT] / [FINISH] TYPE OF BASEPLATE P Base plate BP80 / E alternatives: ZINC finish in all cases FRAME XS UPRIGHT BASE PLATE UPRIGHT HORIZONTAL PROFILE DIAGONAL PROFILE DESCRIPTION A vertical structure consisting of 2 uprights, joined by a system of bracing profiles, and base plates intended to support

Nadere informatie

Illustrator Tutorial - How to Create a Watch

Illustrator Tutorial - How to Create a Watch Illustrator Tutorial - How to Create a Watch «Andrew Bannecker - Simple, True and Tender Vector Movie Posters by GABZ» Categories: Tutorials Have you ever seen print advertising of some watch brand before?

Nadere informatie

The first line of the input contains an integer $t \in \mathbb{n}$. This is followed by $t$ lines of text. This text consists of:

The first line of the input contains an integer $t \in \mathbb{n}$. This is followed by $t$ lines of text. This text consists of: Document properties Most word processors show some properties of the text in a document, such as the number of words or the number of letters in that document. Write a program that can determine some of

Nadere informatie

Meetkunde en Lineaire Algebra

Meetkunde en Lineaire Algebra Hoofdstuk 1 Meetkunde en Lineaire Algebra Vraag 1.1 Het trapoppervlak is een afwikkelbaar oppervlak met oneindig veel singuliere punten. vals Vraag 1.2 Het schroefoppervlak is een afwikkelbaar oppervlak

Nadere informatie

Verschillen in het Gebruik van Geheugenstrategieën en Leerstijlen. Differences in the Use of Memory Strategies and Learning Styles

Verschillen in het Gebruik van Geheugenstrategieën en Leerstijlen. Differences in the Use of Memory Strategies and Learning Styles Verschillen in het Gebruik van Geheugenstrategieën en Leerstijlen tussen Leeftijdsgroepen Differences in the Use of Memory Strategies and Learning Styles between Age Groups Rik Hazeu Eerste begeleider:

Nadere informatie

ALGORITMIEK: answers exercise class 7

ALGORITMIEK: answers exercise class 7 Problem 1. See slides 2 4 of lecture 8. Problem 2. See slides 4 6 of lecture 8. ALGORITMIEK: answers exercise class 7 Problem 5. a. Als we twee negatieve (< 0) getallen bij elkaar optellen is het antwoord

Nadere informatie

OPEN TRAINING. Onderhandelingen met leveranciers voor aankopers. Zeker stellen dat je goed voorbereid aan de onderhandelingstafel komt.

OPEN TRAINING. Onderhandelingen met leveranciers voor aankopers. Zeker stellen dat je goed voorbereid aan de onderhandelingstafel komt. OPEN TRAINING Onderhandelingen met leveranciers voor aankopers Zeker stellen dat je goed voorbereid aan de onderhandelingstafel komt. Philip Meyers Making sure to come well prepared at the negotiation

Nadere informatie

Het handboek van KDE Screen Ruler. Lauri Watts Vertaling van het handboek: Niels Reedijk Vertaler/Nalezer: Alexander S. Koning

Het handboek van KDE Screen Ruler. Lauri Watts Vertaling van het handboek: Niels Reedijk Vertaler/Nalezer: Alexander S. Koning Lauri Watts Vertaling van het handboek: Niels Reedijk Vertaler/Nalezer: Alexander S. Koning 2 Inhoudsopgave 1 Inleiding 5 2 Menubeschrijvingen 6 3 Dankbetuigingen en licentie 8 Samenvatting KDE Screen

Nadere informatie

Fysieke Activiteit bij 50-plussers. The Relationship between Self-efficacy, Intrinsic Motivation and. Physical Activity among Adults Aged over 50

Fysieke Activiteit bij 50-plussers. The Relationship between Self-efficacy, Intrinsic Motivation and. Physical Activity among Adults Aged over 50 De relatie tussen eigen-effectiviteit 1 De Relatie tussen Eigen-effectiviteit, Intrinsieke Motivatie en Fysieke Activiteit bij 50-plussers The Relationship between Self-efficacy, Intrinsic Motivation and

Nadere informatie

NMOZTMKUDLVDKECVLKBVESBKHWIDKPDF-WWUS Page File Size 9,952 KB 29 May, 2016

NMOZTMKUDLVDKECVLKBVESBKHWIDKPDF-WWUS Page File Size 9,952 KB 29 May, 2016 NAVIJVEN MINILAMPJES OM ZELF TE MAKEN KERSTFIGUREN UIT DE LAPPENMAND VOOR DE KINDERSSALOON EN COWBOYS VAN LOLLYSTOKJES KAMERBREED BOEKENREK VOOR EEN SMAL BUDGETGEBAKKEN KOEKFIGUURTJES HANGEN WE IN DE KERSTBOOM

Nadere informatie

voor de realisatie van field proven, robuuste, precieze en economische 3D visie systemen voor robot picking en 3D vorm inspectie

voor de realisatie van field proven, robuuste, precieze en economische 3D visie systemen voor robot picking en 3D vorm inspectie Do s en dont s voor de realisatie van field proven, robuuste, precieze en economische 3D visie systemen voor robot picking en 3D vorm inspectie Do s en dont s voor de realisatie van field proven, robuuste,

Nadere informatie

LDA Topic Modeling. Informa5ekunde als hulpwetenschap. 9 maart 2015

LDA Topic Modeling. Informa5ekunde als hulpwetenschap. 9 maart 2015 LDA Topic Modeling Informa5ekunde als hulpwetenschap 9 maart 2015 LDA Voor de pauze: Wat is LDA? Wat kan je er mee? Hoe werkt het (Gibbs sampling)? Na de pauze Achterliggende concepten à Dirichlet distribu5e

Nadere informatie

Risico s van Technologisch Succes in digitale transformatie S T R A T E G I C A D V I S O R

Risico s van Technologisch Succes in digitale transformatie S T R A T E G I C A D V I S O R Risico s van Technologisch Succes in digitale transformatie 2e Risk Event 2019 11 april 2019 The S T R A T E G I C A D V I S O R Ymanagement school of the autonomous University of Antwerp 2 Prof. dr. Hans

Nadere informatie

Teardrop readout gradient waveform design. Ting Ting Ren

Teardrop readout gradient waveform design. Ting Ting Ren Teardrop readout gradient waveform design Ting Ting Ren Overview MRI Background Teardrop Model Discussion Future work MRI Background: Classical Description of MRI Spins: MR relevant nuclei, like 1 H. Main

Nadere informatie

L.Net s88sd16-n aansluitingen en programmering.

L.Net s88sd16-n aansluitingen en programmering. De L.Net s88sd16-n wordt via één van de L.Net aansluitingen aangesloten op de LocoNet aansluiting van de centrale, bij een Intellibox of Twin-Center is dat de LocoNet-T aansluiting. L.Net s88sd16-n aansluitingen

Nadere informatie

Meetkunde en Lineaire Algebra

Meetkunde en Lineaire Algebra Hoofdstuk 1 Meetkunde en Lineaire Algebra Vraag 1.1 Het trapoppervlak is een afwikkelbaar oppervlak met oneindig veel singuliere punten. Vraag 1.2 Het schroefoppervlak is een afwikkelbaar oppervlak met

Nadere informatie

Four-card problem. Input

Four-card problem. Input Four-card problem The four-card problem (also known as the Wason selection task) is a logic puzzle devised by Peter Cathcart Wason in 1966. It is one of the most famous tasks in the study of deductive

Nadere informatie

Relatie tussen Persoonlijkheid, Opleidingsniveau, Leeftijd, Geslacht en Korte- en Lange- Termijn Seksuele Strategieën

Relatie tussen Persoonlijkheid, Opleidingsniveau, Leeftijd, Geslacht en Korte- en Lange- Termijn Seksuele Strategieën Relatie tussen Persoonlijkheid, Opleidingsniveau, Leeftijd, Geslacht en Korte- en Lange- Termijn Seksuele Strategieën The Relation between Personality, Education, Age, Sex and Short- and Long- Term Sexual

Nadere informatie

Sekseverschillen in Huilfrequentie en Psychosociale Problemen. bij Schoolgaande Kinderen van 6 tot 10 jaar

Sekseverschillen in Huilfrequentie en Psychosociale Problemen. bij Schoolgaande Kinderen van 6 tot 10 jaar Sekseverschillen in Huilfrequentie en Psychosociale Problemen bij Schoolgaande Kinderen van 6 tot 10 jaar Gender Differences in Crying Frequency and Psychosocial Problems in Schoolgoing Children aged 6

Nadere informatie

Y.S. Lubbers en W. Witvoet

Y.S. Lubbers en W. Witvoet WEBDESIGN Eigen Site Evaluatie door: Y.S. Lubbers en W. Witvoet 1 Summary Summary Prefix 1. Content en structuur gescheiden houden 2. Grammaticaal correcte en beschrijvende markup 3. Kopregels 4. Client-

Nadere informatie

Firewall van de Speedtouch 789wl volledig uitschakelen?

Firewall van de Speedtouch 789wl volledig uitschakelen? Firewall van de Speedtouch 789wl volledig uitschakelen? De firewall van de Speedtouch 789 (wl) kan niet volledig uitgeschakeld worden via de Web interface: De firewall blijft namelijk op stateful staan

Nadere informatie

EM7680 Firmware Update by OTA

EM7680 Firmware Update by OTA EM7680 Firmware Update by OTA 2 NEDERLANDS/ENGLISH EM7680 Firmware update by OTA Table of contents 1.0 (NL) Introductie... 3 2.0 (NL) Firmware installeren... 3 3.0 (NL) Release notes:... 3 4.0 (NL) Overige

Nadere informatie

General info on using shopping carts with Ingenico epayments

General info on using shopping carts with Ingenico epayments Inhoudsopgave 1. Disclaimer 2. What is a PSPID? 3. What is an API user? How is it different from other users? 4. What is an operation code? And should I choose "Authorisation" or "Sale"? 5. What is an

Nadere informatie

Deel 1. Wat is HDR fotografie?.

Deel 1. Wat is HDR fotografie?. Deel 1. Wat is HDR fotografie?. Inleiding. Met het intrede van de digitale fotografie is ook de beeldbewerkingsoftware in een stroomversnelling geraakt. Eén van de meest recente ontwikkelingen is de High

Nadere informatie

After that, the digits are written after each other: first the row numbers, followed by the column numbers.

After that, the digits are written after each other: first the row numbers, followed by the column numbers. Bifid cipher The bifid cipher is one of the classical cipher techniques that can also easily be executed by hand. The technique was invented around 1901 by amateur cryptographer Felix Delastelle. The cipher

Nadere informatie

Effecten van een op MBSR gebaseerde training van. hospicemedewerkers op burnout, compassionele vermoeidheid en

Effecten van een op MBSR gebaseerde training van. hospicemedewerkers op burnout, compassionele vermoeidheid en Effecten van een op MBSR gebaseerde training van hospicemedewerkers op burnout, compassionele vermoeidheid en compassionele tevredenheid. Een pilot Effects of a MBSR based training program of hospice caregivers

Nadere informatie

Emotionele Arbeid, de Dutch Questionnaire on Emotional Labor en. Bevlogenheid

Emotionele Arbeid, de Dutch Questionnaire on Emotional Labor en. Bevlogenheid Emotionele Arbeid, de Dutch Questionnaire on Emotional Labor en Bevlogenheid Emotional Labor, the Dutch Questionnaire on Emotional Labor and Engagement C.J. Heijkamp mei 2008 1 ste begeleider: dhr. dr.

Nadere informatie

C - de totale constante kosten. N - de normale bezetting in stuks

C - de totale constante kosten. N - de normale bezetting in stuks STANDAARDKOSTPRIJS Een bedrijf moet een verkoopprijs bepalen om zijn producten te kunnen verkopen. De klant moet vooraf weten welke prijs betaald moet worden voor het aangeboden product. De standaardkostprijs

Nadere informatie

Chromosomal crossover

Chromosomal crossover Chromosomal crossover As one of the last steps of genetic recombination two homologous chromosomes can exchange genetic material during meiosis in a process that is referred to as synapsis. Because of

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/21763 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Fortes, Wagner Rodrigues Title: Error bounds for discrete tomography Issue Date:

Nadere informatie

Lijnenspel. Remco van Groesen ( ) & Ellen Houbiers ( )

Lijnenspel. Remco van Groesen ( ) & Ellen Houbiers ( ) Lijnenspel Remco van Groesen (0769631) & Ellen Houbiers (0775493) Technische Universiteit Eindhoven Opdrachtgever: Benne de Weger Begeleider: Cor Hurkens 18 januari 2013 1 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2

Nadere informatie

liniled Cast Joint liniled Gietmof liniled Castjoint

liniled Cast Joint liniled Gietmof liniled Castjoint liniled Cast Joint liniled Gietmof liniled is een hoogwaardige, flexibele LED strip. Deze flexibiliteit zorgt voor een zeer brede toepasbaarheid. liniled kan zowel binnen als buiten in functionele en decoratieve

Nadere informatie

ALL SKY FOTO'S PROCEDURE

ALL SKY FOTO'S PROCEDURE ALL SKY FOTO'S Naast het meten van de zenitluminantie via foto s is het ook mogelijk om van elke locatie de hele hemel te meten. Dit gebeurt via een all sky foto, waarbij de gehele hemel in een locatie

Nadere informatie

Beïnvloedt Gentle Teaching Vaardigheden van Begeleiders en Companionship en Angst bij Verstandelijk Beperkte Cliënten?

Beïnvloedt Gentle Teaching Vaardigheden van Begeleiders en Companionship en Angst bij Verstandelijk Beperkte Cliënten? Beïnvloedt Gentle Teaching Vaardigheden van Begeleiders en Companionship en Angst bij Verstandelijk Beperkte Cliënten? Does Gentle Teaching have Effect on Skills of Caregivers and Companionship and Anxiety

Nadere informatie

Seminarium en Onderzoek

Seminarium en Onderzoek Seminarium en Onderzoek LEIDEN INSTITUTE OF ADVANCED COMPUTER SCIENCE (LIACS) Lecturers: Walter Kosters Enrique Larios Vargas Introduction Science communication is part of a scientist's everyday life.

Nadere informatie

Alistair LED stairwell luminaire Handleiding Alistair (UC03 sensor)

Alistair LED stairwell luminaire Handleiding Alistair (UC03 sensor) Alistair LED stairwell luminaire Handleiding Alistair (UC03 sensor) Let op: Als het flexibele draad van dit licht beschadigd is, dient het te worden vervangen door iemand van de technische service, of

Nadere informatie

PROJECT 1: Kinematics of a four-bar mechanism

PROJECT 1: Kinematics of a four-bar mechanism KINEMATICA EN DYNAMICA VAN MECHANISMEN PROJECT 1: Kinematics of a four-bar mechanism Lien De Dijn en Celine Carbonez 3 e bachelor in de Ingenieurswetenschappen: Werktuigkunde-Elektrotechniek Prof. Dr.

Nadere informatie

Quality requirements concerning the packaging of oak lumber of Houthandel Wijers vof (09.09.14)

Quality requirements concerning the packaging of oak lumber of Houthandel Wijers vof (09.09.14) Quality requirements concerning the packaging of oak lumber of (09.09.14) Content: 1. Requirements on sticks 2. Requirements on placing sticks 3. Requirements on construction pallets 4. Stick length and

Nadere informatie

Uw mening telt! Onderwerp: aankondiging vragenlijst wel of niet afsluiten groene hoven. Beste bewoner(s),

Uw mening telt! Onderwerp: aankondiging vragenlijst wel of niet afsluiten groene hoven. Beste bewoner(s), Uw mening telt! Is het afsluiten van de groene hoven een goed idee? Wij horen het graag van u. Vanaf maandag 11 juni komen enquêteurs bij u langs om u daarover een aantal vragen te stellen. Onderwerp:

Nadere informatie

Alistair LED stairwell luminaire Handleiding Alistair (Emergency UC03 sensor)

Alistair LED stairwell luminaire Handleiding Alistair (Emergency UC03 sensor) Alistair LED stairwell luminaire Handleiding Alistair (Emergency UC03 sensor) Let op: Als het flexibele draad van dit licht beschadigd is, dient het te worden vervangen door iemand van de technische service,

Nadere informatie

2019 SUNEXCHANGE USER GUIDE LAST UPDATED

2019 SUNEXCHANGE USER GUIDE LAST UPDATED 2019 SUNEXCHANGE USER GUIDE LAST UPDATED 0 - -19 1 WELCOME TO SUNEX DISTRIBUTOR PORTAL This user manual will cover all the screens and functions of our site. MAIN SCREEN: Welcome message. 2 LOGIN SCREEN:

Nadere informatie

Denken en Doen Doen of Denken Het verband tussen seksueel risicovol gedrag en de impulsieve en reflectieve cognitie.

Denken en Doen Doen of Denken Het verband tussen seksueel risicovol gedrag en de impulsieve en reflectieve cognitie. 0 Denken en Doen Doen of Denken Het verband tussen seksueel risicovol gedrag en de impulsieve en reflectieve cognitie. Denken en Doen Doen of Denken Het verband tussen seksueel risicovol gedrag en de impulsieve

Nadere informatie

blur Aukje Fleur Janssen & Roos Gomperts Volvo Design Challange

blur Aukje Fleur Janssen & Roos Gomperts Volvo Design Challange blur Aukje Fleur Janssen & Roos Gomperts Volvo Design Challange blur (NL for English see bellow) Aukje Fleur Janssen & Roos Gomperts Volvo Design Challenge Voor Volvo Design Challenge bundelden we onze

Nadere informatie

Relatie tussen Cyberpesten en Opvoeding. Relation between Cyberbullying and Parenting. D.J.A. Steggink. Eerste begeleider: Dr. F.

Relatie tussen Cyberpesten en Opvoeding. Relation between Cyberbullying and Parenting. D.J.A. Steggink. Eerste begeleider: Dr. F. Relatie tussen Cyberpesten en Opvoeding Relation between Cyberbullying and Parenting D.J.A. Steggink Eerste begeleider: Dr. F. Dehue Tweede begeleider: Drs. I. Stevelmans April, 2011 Faculteit Psychologie

Nadere informatie

Verklaring van het beweeggedrag van ouderen door determinanten van. The explanation of the physical activity of elderly by determinants of

Verklaring van het beweeggedrag van ouderen door determinanten van. The explanation of the physical activity of elderly by determinants of Verklaring van het beweeggedrag van ouderen door determinanten van het I-change Model The explanation of the physical activity of elderly by determinants of the I-change Model Hilbrand Kuit Eerste begeleider:

Nadere informatie

PIR DC-SWITCH. DC Passive infra-red Detector. Model No. PDS-10 GEBRUIKSAANWIJZING/INSTRUCTION MANUAL

PIR DC-SWITCH. DC Passive infra-red Detector. Model No. PDS-10 GEBRUIKSAANWIJZING/INSTRUCTION MANUAL PIR DC-SWITCH DC Passive infra-red Detector Model No. PDS-10 GEBRUIKSAANWIJZING/INSTRUCTION MANUAL Please read this manual before operating your DETECTOR PIR DC-Switch (PDS-10) De PDS-10 is een beweging

Nadere informatie

Geert Mul (Nederlandse tekst onderaan de pagina)

Geert Mul (Nederlandse tekst onderaan de pagina) NATUREALLY Commissioned work for the hospital of Enschede (MST) 2016 Transparent print and coloured backlight. 450 x 800 cm, Geert Mul 2016 (Nederlandse tekst onderaan de pagina) The work of art called

Nadere informatie

Running Head: INVLOED VAN ASE-DETERMINANTEN OP INTENTIE CONTACT 1

Running Head: INVLOED VAN ASE-DETERMINANTEN OP INTENTIE CONTACT 1 Running Head: INVLOED VAN ASE-DETERMINANTEN OP INTENTIE CONTACT 1 Relatie tussen Attitude, Sociale Invloed en Self-efficacy en Intentie tot Contact tussen Ouders en Leerkrachten bij Signalen van Pesten

Nadere informatie

De Samenhang tussen Dagelijkse Stress, Emotionele Intimiteit en Affect bij Partners met een. Vaste Relatie

De Samenhang tussen Dagelijkse Stress, Emotionele Intimiteit en Affect bij Partners met een. Vaste Relatie De Samenhang tussen Dagelijkse Stress, Emotionele Intimiteit en Affect bij Partners met een Vaste Relatie The Association between Daily Stress, Emotional Intimacy and Affect with Partners in a Commited

Nadere informatie

Oefeningenles beeldverwerking

Oefeningenles beeldverwerking Oefeningenles beeldverwerking Histogram Wat is een histogram hoe kunnen we een histogram opstellen? Welke afbeelding hoort bij welk histogram? Waarom? Een histogram geeft voor elke grijswaarde het aantal

Nadere informatie

Kleurige ring maken - werken met paden!!! Voor ervaren Photoshoppers.

Kleurige ring maken - werken met paden!!! Voor ervaren Photoshoppers. Video op volgende link: Bekijk zeker eerst de Video vooral wie nog maar weinig met paden gewerkt heeft http://www.youtube.com/watch?v=xghxy-oxhso Les op volgende link http://tutvid.com/create-vibrant-color-ring-photoshop-tutorial/

Nadere informatie