taal ontwikkelend lesgeven hoe doe je dat? leidraad
|
|
- Adam de Meyer
- 9 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 taal ontwikkelend lesgeven hoe doe je dat? leidraad
2 Taalontwikkelend lesgeven, hoe doe je dat? Dit materiaal werd ontwikkeld door de Arteveldehogeschool, dienst studieadvies, en KAHO Sint-Lieven. Het project werd mogelijk gemaakt door de steun van de Orde van den Prince. De Orde van den Prince wil als Vlaams-Nederlandse culturele organisatie bijdragen aan de ontwikkeling, de beleving en het behoud van de Nederlandse taal en cultuur, ook op academisch niveau. Het bestuur van het gewest Oost- en Zeeuws- Vlaanderen weet dat leerkrachten van vitaal belang zijn voor het bepalen van het taalbeheersingsniveau van kinderen in het kleuter- en lager onderwijs en van leerlingen in het secundair onderwijs. De toekomstige leerkrachten vormen bovendien de hefboom om het taalbeleid op de drie onderwijsniveaus te verankeren. Dit gewest steunde dan ook het project Taalontwikkelend lesgeven: hoe doe je dat? door sessies voor docenten te financieren en de instructiefilmpjes voor de drie onderwijsniveaus aan te maken. Deze leidraad bij de filmpjes maakt eveneens deel uit van het project. meer dan fouten verbeteren concrete voorbeelden Hoe kun je zinvol meewerken aan het taalbeleid op school? Hoe ga je in een klas om met leerlingen die moeite hebben met taal? Hoe stimuleer je als leerkracht economie of natuurwetenschappen de taalontwikkeling van je leerlingen? Nog te vaak wordt taalontwikkelend lesgeven gereduceerd tot 'fouten verbeteren', terwijl het eigenlijk gaat om een manier van lesgeven, een didactiek. Die vertrekt van het principe dat taal een belangrijke rol speelt bij het leren, wat er ook geleerd wordt. Artikelen en bijdragen over taalontwikkelend lesgeven belichten het onderwerp vaak vanuit een theoretische hoek. Dat is zeker zinvol, maar studenten, leerkrachten en docenten willen graag concrete voorbeelden zien. Het pakket Taalontwikkelend lesgeven: hoe doe je dat? brengt de didactiek op een toegankelijke en authentieke manier in beeld. Het pakket bevat: vijf instructiefilmpjes een leidraad drie kijkwijzers en een opdracht per filmpje p 3
3 filmpjes uit de praktijk bijhorende leidraad kijkwijzers & opdrachten voor wie? In die filmpjes demonstreren leerkrachten technieken en basisprincipes van taalontwikkelend lesgeven in hun klaspraktijk. In totaal werden er vijf filmpjes opgenomen: eentje in de kleuterschool, eentje in de lagere school en een in elke graad van het secundair onderwijs. De bijhorende leidraad maakt op een toegankelijke en laagdrempelige manier duidelijk wat taalontwikkelend lesgeven inhoudt. Verschillende begrippen zoals CAT, taalruimte en interactie worden in mensentaal toegelicht. Verder bevat de leidraad de korte inhoud van de filmpjes en tal van referenties, te herkennen aan de icoontjes. Het pakket bevat tot slot drie kijkwijzers of checklists en per filmpje opdrachten om met studenten of een leerkrachtenteam aan de slag te gaan. Het project is in eerste instantie uitgewerkt voor lerarenopleidingen. Toekomstige leerkrachten vormen de hefboom om het taalbeleid op de drie onderwijsniveaus te verankeren. Uiteraard is het pakket ook bruikbaar voor leerkrachten en taalbeleidscoördinatoren. Kortom, voor iedereen die inspiratie zoekt om actief aan taalontwikkeling te werken of die anderen wil overtuigen van het belang ervan. Veel succes! Inhoud Taalontwikkelend lesgeven, hoe doe je dat? p 3 1. Wat is taalontwikkelend lesgeven? p 6 2. Het ABC van taalontwikkelend lesgeven 3. Korte inhoud filmpjes p p 22 Kleuteronderwijs: Tussen thee en taal Lager onderwijs: De zon en het heelal Eerste graad secundair onderwijs: Van voedselketen tot kringloop Tweede graad secundair onderwijs: Verschuivingen op de arbeidsmarkt Derde graad secundair onderwijs: Een vakantiejob zoeken 4. Aan de slag! p 33 Kijkwijzer Opdrachten bij de filmpjes 5. Colofon p 35 p 4 p 5
4 1 Wat is taalontwikkelend lesgeven geven taalontwikkelend les. Wilma Van der Westen definieert het als volgt: "Taalontwikkelend lesgeven is een manier van lesgeven waarin elke docent of leerkracht ook de niet-taaldocent of niet-taalleerkracht - nadrukkelijk een rol speelt in het stimuleren en begeleiden van het proces van taalontwikkeling van studenten, leerlingen of kleuters." als je een taal niet voldoende machtig bent... Ter verkenning van het concept taalontwikkelend lesgeven geven we hieronder een aantal visies en omschrijvingen uit de literatuur. Om uit te leggen wat taalontwikkelend lesgeven is, gebruiken we een verklaring van Wilma Van der Westen (2009): Stel je de situatie voor waarin je een film ziet in een taal die je wel redelijk beheerst maar niet voldoende machtig bent. In mijn geval zou dat een Italiaanse film zijn. Voor een Italiaanse film zonder ondertiteling, zal ik alle zeilen moeten bijzetten. Na afloop van de film zal ik de grote lijnen doorhebben, ik heb de film kunnen volgen, ik snap de plot. Ik kan echter geen enkel nieuw woord terughalen. Ik heb zeker honderden nieuwe woorden gehoord, maar niet opgepikt. Om uit een dergelijke input nieuwe woorden te leren, zal ik op een andere manier moeten luisteren. taalgericht vakonderwijs drie pijlers Taalontwikkelend lesgeven wordt door Hajer en Meestringa benoemd als taalgericht vakonderwijs. Taalgericht vakonderwijs is onderwijs waarin tegelijkertijd wordt gewerkt aan vak- en taaldoelen, bijvoorbeeld in aardrijkskunde en geschiedenis. Het idee erachter is dat taal, leren en denken onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Het verwerven van vakinhouden en het ontwikkelen van vakspecifieke taalvaardigheid gaan dan ook samen. De drie pijlers van taalgericht vakonderwijs zijn context, taalsteun en interactie. context taalsteun interactie strategieën Zoals uit het voorbeeld blijkt, heb je strategieën nodig om je taal te ontwikkelen en te verrijken. Leerkrachten die zulke taalleerstrategieën toepassen en aanleren in hun lessen, taalgericht vakonderwijs p 6 p 7
5 interactief taalonderwijs drie taalgroeimiddelen Verhallen en Walst gebruiken de term interactief taalonderwijs. Zij geloven dat je de taalgroei van kinderen en leerlingen kunt bevorderen door interactie. Doordat ouders met hun kinderen praten, ontwikkelen die hun taalvaardigheid spelenderwijs. En zo kunnen ook leerkrachten door met kinderen te praten hun taalontwikkeling stimuleren. Verhallen en Walst leggen de nadruk op taalontwikkeling en verwerving. Om de taalontwikkeling te bevorderen spreken zij van een taalgroeppakket met drie taalgroeimiddelen: taalaanbod, taalfeedback en taalruimte. Enkele standaardwerken over taalontwikkelend lesgeven: Hajer, M. & Meestringa, T. (2004/2009) Handboek taalgericht vakonderwijs. Bussum: Coutinho. Verhallen, M. & Walst, R. (2001/2011) Taalontwikkeling op school. Handboek voor interactief taalonderwijs. Bussum: Coutinho. groeimiddel 1 taalaanbod groeimiddel 2 taalruimte groeimiddel 3 feedback uit Verhallen & Walst (2001) Welke termen je ook gebruikt, de principes van taalontwikkelend lesgeven blijven gelijk. In punt 3 Het ABC van taalontwikkelend lesgeven vind je een verklaring van alle begrippen. Je zult zien dat de auteurs soms hetzelfde benoemen met een ander begrip. wat is taalbeleid preventief werken Taalontwikkelend lesgeven is een belangrijke pijler van taalbeleid. Een veelgebruikte omschrijving van taalbeleid is de volgende: Taalbeleid is de structurele en strategische poging van een schoolteam om de onderwijspraktijk aan te passen aan de taalleerbehoeften van de leerlingen met het oog op het bevorderen van hun algehele ontwikkeling en het verbeteren van hun onderwijsresultaten. (Van den Branden, 2004, p. 51) Vaak worden in het kader van taalbeleid remediërende acties ondernomen: bijlessen taal, taalworkshops, een taalklas. Toch is het belangrijk om ook preventief te werken. Taalontwikkelend lesgeven is de manier bij uitstek om ervoor te zorgen dat taal een middel is om tot leren te komen in plaats van een struikelblok. p 8 p 9
6 Literatuur over taalbeleid: Van den Branden, K. (2004) Taalbeleid: een hefboom voor gelijke onderwijskansen. In: School en Samenleving, 5, p Van den Branden, K. (2010) Handboek taalbeleid basisonderwijs. Leuven: Acco. Bogaert, N. & Van den Branden, K. (2011). Handboek taalbeleid secundair onderwijs. Leuven: Acco. Hieronder vind je wat literatuur over de implementatie taalontwikkelend lesgeven in een school of een opleiding. Alladin, E. & Van der Westen, W. (2009) Taalontwikkelend lesgeven in het hoger onderwijs. In: Drieëntwintigste Conferentie Het Schoolvak Nederlands (pp ) Gent: Academia Press. Berends, R. (2007) De leerkracht taalvaardig. 13 praktische taaldoelen voor studenten aan de pabo. Assen: Van Gorcum. Decelle, A.,Wirix, T. (2010) Dertien doelpunten gescoord? De implementatie van Dertien doelen in een dozijn in de Opleiding Bachelor Secundair Onderwijs van de KHLeuven. In: Naar taalkrachtige lerarenopleidingen. Bouwstenen voor taalbeleid. Mechelen: Plantyn. (Te raadplegen online via Knooppunt). Hacquebord, H., & van Eerde, D. (2006) Taalgericht lesgeven, hoe pak ik dit aan? In: Twintigste Conferentie Het schoolvak Nederlands. Gent: Academia Press. (pp ). Jeurissen, R. & Quanten, E. (2007) Tussen droom en daad een taalbeleidsplan voor de lerarenopleiding basisonderwijs, In: Nieuwsbrief voor lerarenopleiders primair onderwijs Nederlands en Nederlands als tweede taal, 7 (22). Van der Laan, E. (2001) Bronnenboek Taalgericht Vakonderwijs. Bundeling van resultaten van het project Implementatie Taalgericht Vakonderwijs, SLO: Enschede. Van der Laan, E., Meestringa, T. (2004) Zonder skelet kun je niet keten. Met taalgericht vakonderwijs taalbeleid invoeren op scholen voor voortgezet onderwijs. Transfer Onderwijsachterstanden: Den Haag Cajot, G. (2010) Taalnoden in de lerarenopleiding. In: Van Hoyweghen, D. (red) Naar taalkrachtige lerarenopleidingen. Bouwstenen voor taalbeleid. (pp ). p 10 p 11
7 2 Het abc van taalontwikkelend lesgeven Hier vind je een alfabetische lijst van begrippen en termen die vaak gehanteerd worden bij taalontwikkelend lesgeven. Betekenisonderhandeling In klasgesprekken kun je met leerlingen aan betekenisonderhandeling doen. Als er een nieuw woord opduikt dat leerlingen niet begrijpen, kun je samen met hen de betekenis verhelderen. Je kunt hen ook helpen om een taaluiting preciezer of duidelijker te verwoorden. Betekenisonderhandeling gebeurt dus wanneer de leerkracht samen met leerlingen op zoek gaat naar een manier om de boodschap helder te krijgen. Betekenisonderhandeling Betekenisvolle taaltaken CAT: cognitief-academische taal Context Interactie OVUR-strategie Schooltaal Taalaanbod Taalfeedback Taalleerstrategie Taalproductie Taalruimte Taalsteun Transfer Voorbeeldfunctie Betekenisvolle taaltaken Het is weinig zinvol leerlingen een verhandeling te laten schrijven zonder dat ze een doelpubliek en een doelstelling hebben. Taaltaken moeten functioneel en betekenisvol zijn. Betekenisvolle taken beogen de leerlingen te activeren door ze binnen die taken probleemstellingen voor te leggen. Om die op te lossen, moeten de leerlingen zelf de nodige kennis opdoen en gebruiken. De leerkracht heeft daarbij primair de rol van coach en moet ervoor zorgen dat de lessen goed gestructureerd zijn. De Lesfabriek: De Lesfabriek voor taalrijk onderwijs is een computerprogramma waarmee je snel lessen kunt maken. Het is een Word-applicatie met allerlei taalgerichte opdrachten die gekozen en bewerkt kunnen worden voor een taak, lesbrief of lessenserie. Je vindt de software via p 12 p 13
8 CAT: cognitiefacademische taal CAT is de afkorting van cognitief-academische taal. CAT verwijst naar schooltaal en schooltaalvaardigheid, namelijk de vaardigheid taal op een abstract niveau te gebruiken, om zo in een schoolse context nieuwe informatie te kunnen verwerven en verwerken. CAT wordt vaak geplaatst tegenover DAT of dagelijks algemeen taalgebruik. (zie verder bij schooltaal ) Bogaert, N. (2009). Gelaarsd, gespoord, geletterd? Werk maken van functionele geletterdheid in de hele school. In: Vonk, 39/1, pp Interactie Het meeste leren komt tot stand door over een onderwerp van gedachten te wisselen, elkaar te bevragen en elkaar informatie te geven. Daarom is het belangrijk als leerkracht gevarieerde mogelijkheden tot interactie te creëren. Door leerlingen meer aan het woord te laten, krijgt de leerkracht zicht op wát de leerling weet over de lesstof en hóe hij die kennis verwoordt. Interactie is echter niet beperkt tot leerkrachtleerling, maar geldt ook voor de interactie tussen leerlingen onderling. Door leerlingen gestructureerd te laten spreken en schrijven, leren ze hun kennis verwoorden en delen met anderen. Bijgevolg zijn opdrachten om leerlingen te laten samenwerken én om leerlingen taal te laten produceren, een belangrijk element bij interactie. Context Context is naast interactie en taalsteun één van de drie pijlers van taalgericht vakonderwijs. Om na te gaan of het onderwijs contextrijk is, kun je de volgende vragen stellen: Gebruikt de leerkracht, illustraties of anekdotes? Vraagt de leerkracht voorbeelden? Doet de leerkracht een beroep op de voorkennis van de leerlingen? De context geeft de aanknopingspunten om de nieuwe stof te koppelen aan de aanwezige kennis van de wereld. Door context aan te brengen of te activeren kun je als leerkracht voorkomen dat de lesstof loshangende, schoolse kennis wordt. OVUR-strategie Interactie is een tweede pijler van taalgericht vakonderwijs naast context en taalsteun. Het is belangrijk dat leerlingen in de lessen Nederlands een strategie aangereikt krijgen voor lees-, luister-, schrijf- en spreektaken. De OVUR-strategie is een voorbeeld van een dergelijke strategie. De leerlingen zullen zich eerst Oriënteren en Voorbereiden op de taak om vervolgens de taak Uit te voeren en ten slotte te Reflecteren over proces en product. Ook vakleerkrachten kunnen de strategie gebruiken. p 14 p 15
9 Schooltaal Schooltaalwoorden zijn bijvoorbeeld syllabus, efficiënt en refereren. Het zijn begrippen die je niet in je alledaagse taal gebruikt. Je hebt ze nodig om bijvoorbeeld opsommingen, omschrijvingen en verklaringen te geven. Opgelet: schooltaal is nog iets anders dan vaktaal. Onder vaktaal verstaan we de taal die specifiek is voor een schoolvak. Voorbeelden van wiskundige vaktaal zijn vector, integraal en vergelijking. icto.arteveldehs.be/woordenlijst Op deze website vind je een woordenlijst met schooltaalwoorden of academisch Nederlands die je in lessen of in cursussen kunt tegenkomen. Van elk woord krijg je telkens de betekenis en een voorbeeldzin. De moeilijkheidsgraad van het taalaanbod hangt samen met de contextuele ondersteuning. Als een leerkracht in de lagere school het heeft over een geodriehoek en daarbij een geodriehoek toont en gebruikt, zullen de leerlingen gemakkelijker begrijpen wat de leerkracht met dat woord bedoelt. Geleidelijk aan zullen de leerlingen deze contextuele ondersteuning minder nodig hebben om een bepaald begrip te vatten. Taalaanbod is één van de drie taalgroeimiddelen die Verhallen en Walst beschrijven in een taalgroeipakket. Pot, H., Van Beek, W., Bacchini, S. (2010) Nederlandse taal voor jonge kinderen: drie manieren van afgestemd taalaanbod. In: Naar taalkrachtige lerarenopleidingen. Bouwstenen voor taalbeleid. Mechelen: Plantyn (Te raadplegen online via Knooppunt). Taalaanbod Taal en inhoud verwerven start bij een rijk en toegankelijk taalaanbod. Het is belangrijk dat het taalaanbod niet te moeilijk en niet te gemakkelijk is: enerzijds moeten de leerlingen alles begrijpen, anderzijds moet het aanbod nieuwe taal, nieuwe woorden, nieuwe zinsconstructies bevatten zodat de leerlingen bijleren. Nutteloze drempels in de taal moet je proberen te vermijden. Maar het is niet de bedoeling moeilijke woorden en schooltaalwoorden te vermijden. Er bewust mee omgaan is essentieel, anders ontwikkelen de leerlingen hun taalvaardigheid niet. Taalfeedback Taal leren doe je door in interactie feedback op taaluitingen te ontvangen. Adequaat reageren op taaluitingen van leerlingen is van cruciaal belang. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen feedback op vorm en feedback op de inhoud. Wanneer er aan een taaluiting inhoudelijk iets niet klopt, is het bijna altijd wenselijk dat daar feedback op komt. Bij vormelijke fouten is het niet altijd nodig of wenselijk om feedback te geven. Je hoeft niet op alle slakken zout te leggen, zeker als op dat moment de inhoud primeert. p 16 p 17
10 positieve bekrachtiging Er zijn drie categorieën van taalfeedback. De eerste categorie bevat positieve bevestigingen. Dat heb je mooi geformuleerd., Goed gezegd : de taalleerders positief bekrachtigen en goede taaluitingen herhalen, is erg belangrijk. later zelf in een andere context te kunnen gebruiken. Een ander voorbeeld van een taalleerstrategie is de OVUR-strategie (zie vroeger). helpen verhelderen expliciet en impliciet Taalleerstrategie In een tweede categorie horen vormen van feedback thuis die de lerende aanzetten om zichzelf duidelijker uit te drukken. Je geeft met andere woorden taalfeedback door een taaluiting te helpen verhelderen of te parafraseren. Tot slot is het eveneens van belang een formulering van leerlingen - wanneer het gepast is - te verbeteren. Verbeteren kan expliciet gebeuren door nadrukkelijk aan te geven wat er fout is en de fout te corrigeren. Maar je kunt ook impliciet en veeleer onopvallend verbeteren, door je eigen taalaanbod en je reactie op de taaluiting. Expliciete feedback is enkel wenselijk wanneer een lerende herhaaldelijk een fout maakt tegen iets wat hij of zij al zou verworven moeten hebben. Taalfeedback is het derde taalgroeimiddel dat Verhallen en Walst beschrijven. Taalleerstrategieën zijn strategieën waarmee leerlingen zelf hun taalleerproces kunnen sturen. Een voorbeeld van een dergelijke taalleerstrategie zijn woordenschatstrategieën. Leerlingen moeten leren hoe ze de betekenis van een voor hen onbekend woord kunnen achterhalen om dit woord dan Taalproductie Taalruimte Taal kan pas ontwikkelen als er ruimte is voor taalproductie. Het is belangrijk als leerkracht om opdrachten te geven die leiden tot mondelinge of schriftelijke taalproductie. Laat leerlingen niet alleen schrijven en spreken voor een taak, toets of examen. Ook taalproductie tussen leerlingen is belangrijk. Bakker, C., Meestringa, T., (2003) Suggesties voor schrijftaken voor alle vakken. Enschede: SLO. Leerlingen hebben in de klas niet altijd veel gelegenheid om taal te gebruiken. Vaak is de leerkracht het merendeel van de tijd aan het woord. Taal kan pas ontwikkelen als er ruimte is voor taalproductie voor praat- en schrijfgelegenheid. Als leerkracht kun je voor taalruimte zorgen door een goed gespreksonderwerp te kiezen enerzijds (onderwerpsruimte) en er anderzijds op toe te zien dat alle leerlingen de kans krijgen iets te zeggen (beurtruimte). Taalruimte is één van de drie taalgroeimiddelen die Verhallen en Walst beschrijven in een taalgroeipakket. p 18 p 19
11 Taalsteun inhoudelijk en vormelijk visueel Transfer Taalsteun is een van de drie pijlers van taalgericht vakonderwijs. Je kunt als leerkracht op verschillende manieren taalsteun bieden. In de eerste plaats kun je taalsteun bieden door taalfeedback te geven. Dat doe je door bij groepswerk of coöperatief leren te observeren en inhoudelijk of vormelijk te reageren op taaluitingen. De taalsteun kan inhoudelijk zijn: hantering van de juiste begrippen, benoeming van kenmerken, Maar ook vormelijke taalsteun is mogelijk: feedback op stijl, register en woord- en zinsstructuren. Daarnaast kun je ook taalsteun bieden door gebruik te maken van stappenplannen, kijkwijzers en schrijfkaders bij spreek- en schrijfopdrachten. Een degelijk bordschema is ook een mogelijke vorm van taalsteun. Ten slotte kun je taalsteun ook visueel invullen. Afbeeldingen en mindmaps helpen bij het verwoorden van denkrelaties zoals overeenkomsten en verschillen, deel- en geheelrelaties en oorzaak-gevolgrelaties. Op alle schoolniveaus van kleuter- over lager tot secundair en hoger onderwijs is het noodzakelijk dat alle leerkrachten en docenten veel kansen tot taalontwikkeling scheppen. Dat taalleerkrachten of taaldocenten hierin een cruciale rol spelen, spreekt voor zich. Het vak Nederlands en de leerkracht Nederlands fungeren als aandrijfkracht, maar het gemeenschappelijke aanpak Voorbeeldfunctie hele team moet meewerken. In functie van deze transfer is een gemeenschappelijke aanpak van het team belangrijk. Niet elke leerkracht hoeft daarbij een taalleerkracht te worden, maar wel een taalbewuste leerkracht. Rymenans, R., Van Gorp, K., Paus, H. (2005) Elke leerkracht is leerkracht Nederlands. In: VONK, jg. 35, nr. 1, p Bogaert, N. (2004) Taalgericht vakonderwijs: mag het een beetje meer zijn? In: Nova et vetera jg. 82 nr. 1-2, p Van der Laan, E. (2000) Taalgericht lesgeven in alle vakken. Uitgeverij Partners: Rotterdam. Leraren en docenten hebben een voorbeeldfunctie voor taalleerders, zowel voor mondelinge als schriftelijke taal. Werkblaadjes, opdrachten, cursussen moeten helder en correct geformuleerd zijn in Standaardnederlands. Ook het mondelinge taalaanbod van leerkrachten moet rijk en correct zijn. Mottart, A., Vanbrabant, P. & Van den Ven (2010) Schrijven bij diverse schoolvakken -voorbeelden, analyses en aanbevelingen, in Levende Talen. p 20 p 21
12 3 Korte inhoud instructiefilmpjes interview Na elke opname volgt een interview. Daarin licht de leerkracht toe welke principes aan bod gekomen zijn en wat de meerwaarde daarvan is. Fragmenten van het interview zitten verweven in de montage van de filmpjes. filmpjes per onderwijsniveau Aanvankelijk leefde het idee om drie filmpjes op te nemen: eentje in de kleuterschool, eentje in de lagere school en één in een secundaire school. En cour de route kozen we ervoor om een apart filmpje te maken voor elke onderwijsvorm in de secundaire school. Op die manier komen de leerlingen uit de drie verschillende graden aan bod. Het resultaat zijn vijf filmpjes: Kleuteronderwijs: Tussen thee en taal Lager onderwijs: De zon en het heelal Eerste graad secundair onderwijs: Van voedselketen tot kringloop Tweede graad algemeen secundair onderwijs: Verschuivingen op de arbeidsmarkt Derde graad beroepssecundair onderwijs: Een vakantiejob zoeken Kleuteronderwijs 1ste kleuterklas 3.1 Tussen thee en taal Onder de titel 'Tussen thee en taal' werkt Jill Wailly in de eerste kleuterklas van Het Kwikstaartje in Oordegem een gevarieerde les uit over ontbijtgewoontes bij kleuters. Zij benut hierbij alle kansen om te werken aan de taalverwerving van de kleuters: zij gebruikt zelf een rijke taal en toetst vaak of de kindjes haar begrepen hebben. Zij geeft alle kleuters spreekkansen en formuleert daarna gerichte feedback op hun taalgebruik. De montage van elke les is beperkt tot 15 à 20 minuten. Op die manier krijg je een beeld van het lesverloop en de belangrijke principes van taalontwikkelend lesgeven, maar op een bondige manier. p 22 p 23
13 Om de betrokkenheid van de kinderen te verhogen, laat zij hen vertellen over hun ontbijtervaringen en -voorkeuren. Zij gebruikt de klaspop Jules om spontane reacties uit te lokken, om dieper in te gaan op vragen en om de antwoorden rijker te laten formuleren. Bij het doeliedje moeten de kleuters niet alleen goed luisteren, maar mogen ze ook fragmenten uitbeelden. Door de combinatie van woorden en gebaren beseffen zij bijvoorbeeld duidelijk wat het woord inschenken betekent. De geleide waarneming in een kleiner groepje zorgt voor de verankering van de woordenschat rond thee schenken en drinken. In de winkelhoek daagt de juf de kleuters elk op hun niveau uit om elementaire winkelgesprekjes te voeren, waarbij zij dezelfde woorden weer in een andere context kunnen gebruiken. Bacchini, S., e.a. (2005) Duizend-en-een-woorden. De allereerste Nederlandse woorden voor anderstalige peuters en kleuters. Een gefundeerde woordenlijst gefaseerd voor verwerving.enschede: SLO. Te raadplegen via Goorhuis-Brouwer, S.M. (1997) Het wonder der taalverwerving. Basisboek voor opvoeders van jonge kinderen. Utrecht: de Tijdstroom. Paus, H.(red.) (2010) Portaal. Praktische taaldidactiek voor het primair onderwijs. Bussum: Coutinho. Verhelst, M., Joos, S. en Moons, C. (2011) Taalstimulering en meertaligheid bij kinderen van 0 tot 6. Te raadplegen via: Centrum voor Taal en Onderwijs. Over poepschoenen en appeltap; taalvaardigheid in de eerste kleuterklas. Te raadplegen via: _2010_regulier.pdf Op deze website maak je kennis met Fundels, dat zijn bewegende versies van prentenboeken die kleuters op computer kunnen bekijken. Fundels zijn net als papieren prentenboeken een krachtig leermiddel om het taalgevoel van kinderen te stimuleren. Bereslim is vergelijkbaar met Fundels. Hier kun je ook zelf eenvoudige interactieve prentenboeken maken. Op deze website vind je tien gouden voorleestips, die helpen om interactief voor te lezen bij kleuters. Jansma, A.& Harpman, A. (1997) Kinderen bouwen taal. Alphen aan den Rijn: Samson Tjeenk Willink. p 24 p 25
14 Lager onderwijs 5de leerjaar Wereldoriëntatie 3.2 De zon en het heelal Veerle De Clippel van de basisschool Sint-Janscollege De Krekel in Sint-Amandsberg geeft aan haar leerlingen van het vijfde leerjaar een les wereldoriëntatie over het heelal. Deze les is duidelijk gericht op taalontwikkeling. De juf lokt een eerste keer interactie uit door de leerlingen in duo s hun voorkennis te laten noteren. Daarna bouwt ze samen met de leerlingen een webschema op rond het thema. Zo leren ze structureren en rubriceren. Over de betekenis van cruciale begrippen wordt in de klas druk onderhandeld. Voor ze een informatieve tekst lezen, moeten de leerlingen eerst vragen rond het thema opstellen, zodat ze aan de tekst beginnen met een specifiek leesdoel voor ogen. Daarbij zetten de leerlingen vertrouwde leesstrategieën in. Veel kansen op interactie en op verschillende vormen van taalproductie, betekenisonderhandeling, feedback en gepaste taalsteun, bijvoorbeeld bij de opbouw van de werkbladen, vormen de belangrijkste talige ingrediënten van deze les. Taal in andere vakken bestaat uit een set van vier losse boekjes met voorbeeldlessen. Hiermee kunnen leerkrachten de samenhang tussen taal- en wereldoriëntatieonderwijs meer tot uiting brengen. Totemtaal is een methode voor kinderen van het 2de tot het 6de leerjaar. Tien thema s zorgen voor een boeiend kader en een krachtige leeromgeving met gevarieerde werkvormen. Callebaut, I., J. Geerts, M. Geerts, K. Van Gorp & L. Wijnants (2001)Wereld(k)uren. Deurne: Wolters Plantyn. Wereld(k)uren is een methode wereldoriëntatie voor leerlingen van het vijfde en zesde leerjaar. De leerlingen werken zelfontdekkend rond 16 thema's. Elk thema vertrekt vanuit een uitdagende opdracht of een probleemstelling. Van Beek, W. & Verhallen, M. (2004) Taal een zaak van alle vakken. Geïntegreerd taal- en zaakvakonderwijs op de basisschool, Bussum: Coutinho. p 26 p 27
15 Secundair onderwijs 1ste graad Natuurwetenschappen 3.3 Van voedselketen tot kringloop In Don Bosco-Mariaberg in Essen zien we hoe Rob Van Gastel met zijn leerlingen van de eerste graad een les natuurwetenschappen uitwerkt volgens de principes van taalontwikkelend lesgeven. In de les Van voedselketen tot kringloop expliciteert Rob niet alleen duidelijk zijn lesdoelen. Hij zorgt ook voor een heldere lesopbouw, met sprekend en goed geordend (beeld)materiaal en variatie in werkvormen. Hij besteedt veel aandacht aan kernbegrippen en vaktermen, zodat de leerlingen die echt kunnen verwerven en gebruiken in een andere context. of de lesdoelen bereikt zijn en vat hij de leerinhouden samen. Contextrijk vakonderwijs, actief omgaan met de vakinhouden, duidelijke instructies, begrijpelijk taalgebruik, zonder te sterk te vereenvoudigen: al deze didactische en talige principes zijn aanwezig in deze les. 3.4 Verschuivingen op de arbeidsmarkt Secundair onderwijs 2de graad ASO Economie Dat ook een les economie op een taalontwikkelende manier kan worden gegeven, bewijst Els Van Hauwermeiren. Ze doet dat samen met de leerlingen de tweede graad ASO van het Sint-Gertrudiscollege van Wetteren. De leerlingen krijgen ook veel kansen op samenwerkend leren. Tijdens het groepswerk observeert de leerkracht gericht, geeft hij regelmatig taalsteun en vraagt hij naar de werk- en denkwijze. Aan het einde van de les controleert hij Het werken in stam- en expertgroepen vormt de kern van deze les. Hierbij moeten de leerlingen gevarieerde opdrachten in verband met cijfers, grafieken, tabellen en informatieve teksten samen uitvoeren. Lees- en luistervaardigheid worden p 28 p 29
16 intensief geoefend. Wanneer de experten de bestudeerde verschuivingen op de arbeidsmarkt in de stamgroepen moeten uitleggen, wordt dan weer hun spreek- en formuleervaardigheid op de proef gesteld. Leerlingen hebben sterk het gevoel dat zijzelf de les - opgebouwd volgens het OVURprincipe - tot een goed einde hebben gebracht, ook al heeft de leerkracht het proces voorbeeldig voorbereid en bewaakt. eenduidige manier leerdoelen formuleren. Ze leren relevante informatie opzoeken via het internet, folders, brochures en jongerengidsen. Juiste zoektermen gebruiken en inhoudstafels of woordregisters snel en gericht raadplegen, staan hierbij vaak cruciaal. Deze les kadert perfect in het taalbeleid dat het college al enkele jaren voert van in de eerste graad. Het resultaat is onder meer dat leerlingen vaktermen en schooltaalwoorden systematisch noteren in schriftjes waardoor die dan ook goed gekend zijn. Secundair onderwijs 3degraad BSO Project Algemene Vakken 3.5 Een vakantiejob zoeken Het verwerven van functionele taalvaardigheid is één van de belangrijke doelen van de lessen Project Algemene Vakken, waarin maatschappelijk relevante thema s aangepakt worden. De pijlers van taalgericht vakonderwijs, namelijk interactie, contextrijk onderwijs en taalsteun, staan ook centraal in de les PAV van Karen Ackerman en haar leerlingen van de derde graad BSO Verzorging in EDUGO Lochristi. De leerlingen bouwden in een voorgaande les met Bubbl.us een mindmap op rond het thema 'Een vakantiejob zoeken. Uitgaande van deze mindmap moeten zij daarna op een Het vergelijken en beoordelen van sollicitatiebrieven en het uitschrijven van een schema voor een dergelijke brief vormen de eindfase. Er gaat ook heel wat aandacht naar de afronding en de evaluatie van deze voorbeeldige en actieve les waarbij de leerlingen met een schema vastzetten wat ze willen onthouden. In een latere fase zullen zij een infostandje voor een vakantiejobbeurs opbouwen en hierbij taal en beeld functioneel samenbrengen. Op deze website vind je het bronnenboek BSO/TSO. In dit bronnenboek staan lesmodellen voor de algemene, technische p 30 p 31
17 taalontwikkelend lesgeven Impliciet corrigeren corrigeert de leerkracht taaluitingen van de kleuters? geeft hij corrigerende en expliciete feedback op de taaluitingen van kleuters? parafraseert hij? helpt hij de kleuters te formuleren? herformuleert hij de taaluitingen van kleuters? geeft hij voorbeeldformule- taalontwikkelend lesgeven ringen? 1. Is het taalaanbod van de Leerkracht BegrIjpeLIjk en BoeIend voor kleuters? Begrijpelijk drukt de leerkracht 1. zich Is niet het te taalaanbod gemakkelijk van de Leerkracht maar ook niet te moeilijk uit? rijk, zijn verzorgd de formuleringen op het niveau en afgestemd op de van LeerLIngen? kleuters? Biedt hij visuele ondersteuning als hij nieuwe woorden aanbrengt? zijn de formuleringen op het niveau van leerlingen? drukt de leerkracht zich enerzijds Boeiend niet te moeilijk uit, waardoor de leerlingen sluit de leerkracht aan niet bij kunnen de interesse volgen? Is het niveau van de van de kleuters? vraagt leerkracht hij naar anderzijds hun eigen niet te laag, waardoor de leerlingen niets bijleren? Biedt hij ervaringen? nieuwe begrippen aan op het moment dat de leerlingen er ontvankelijk voor zijn? pendelt studenten? 2. geeft de Leerkracht hij heen en weer tussen schooltaal en alledaagse verwoording? Wordt belangrijke taalfeedback? informatie benadrukt? gebruikt de leerkracht Positieve bevestiging een verzorgde en duidelijke taal? spreekt hij Bevestigt de leerkracht rustig? de kleuters articuleert positief hij duidelijk? als ze spreken? herhaalt hij goede taaluitingen van kleuters? 2. geeft de Leerkracht taalfeedback? leerkracht de leerlingen positief als ze spreken en schrijven? helpt hij de leerlingen te formuleren? herformuleert hij de taaluitingen van leerlingen? geeft hij voorbeelden van het beoogde taalgebruik, voorbeeldformuleringen? corrigeert de leerkracht taaluitingen van de leerlingen? 3. Is er aandacht voor taalleerstrategieën? en praktijkvakken die zowel inzetten op verhoging van de betrokkenheid en motivatie als op de taalvaardigheid van jongeren. 4 Aan de slag! Ander beeldmateriaal taalontwikkelend lesgeven Op deze website voor leraren-in-opleiding vind je verfilmde good practices wiskunde en aardrijkskunde. publicaties Dertien prototypen van taalgerichte lessenseries voor het voortgezet onderwijs. Het Platform Taalgericht Vakonderwijs ontwikkelde in samenwerking met verschillende didactici en docenten lessenseries voor biologie, economie, handel, geschiedenis, rekenen/wiskunde, techniek en zorg. Als het moeilijk wordt ga je denken; leren lezen in het voortgezet onderwijs. Op deze dvd zijn twee voorbeeldlessen te zien over begrijpend leren lezen van vakteksten. Regie: Maarten van den Burg/Scriptfactory. Taalgericht de vakken in! Achtergronden bij dertien taalgerichte lessenseries voor verschillende vakken in de onderbouw, bovenbouw vmbo, havo. van den Burg, M., Een interactief audiovisueel pakket voor Taalgericht vakonderwijs, Educatieve Faculteit Amsterdam. kijkwijzer kleuteronderwijs kijkwijzer de leerkracht lager en secundair onderwijs 5.1 Kijkwijzer beoogde taalgebruik, voorbeeldformuleringen? corrigeert de docent taaluitingen van 3. schept de Leerkracht Leren leerlingen een positief, omgaan met moeilijke veilig en rijk klimaat? woorden? krijgen ze aanwijzingen bij het de studenten? lezen van teksten? Worden de leerlingen taalontwikkelend Biedt de leerkracht gestimuleerd lesgeven een context voor om de stil te staan bij hun spreek-, 3. Is er aandacht voor taalleerstrategieën? nieuwe woorden die luister-, hij aanbrengt? schrijf- of Is leesdoel? de oefenen ze zich ruimte prikkelend om in het nieuwe onderscheiden taal te leren? van hoofd- en bijzaken? Wordt er aandacht besteed aan verschillende Leren studenten omgaan met moeilijke tekstsoorten en hun kenmerken? woorden? krijgen ze aanwijzingen bij het 4. geeft 1. Is het de Leerkracht taalaanbod diverse van de docent lezen van teksten? Worden de studenten betekenisvolle rijk, verzorgd taaltaken? afgestemd op de gestimuleerd om stil te staan bij hun spreek-, luister-, schrijf- of leesdoel? oefenen ze zich kunnen de kleuters de woorden al spelend in het onderscheiden van hoofd- en bijzaken? onder zijn de de knie formuleringen krijgen? Is er op veel het herhaling niveau van studenten? drukt de docent zich enerzijds niet tekstsoorten en hun kenmerken? Wordt er aandacht besteed aan verschillende van woorden in allerlei 4. schept contexten? de Leerkracht een gepaste context voor de nieuwe LeerInhoud te moeilijk uit, waardoor de studenten niet die hij aanbrengt? kunnen volgen? Is het niveau van de docent anderzijds niet te laag, waardoor de studenten niets bijleren? Biedt hij vaktermen aan op Wordt de voorkennis van de leerlingen gebruikt als springplank? sluit de leerkracht het moment dat de studenten er ontvankelijk aan bij de interesses van de leerlingen? creeert hij een kader voor de nieuwe leerstof? voor zijn? pendelt hij heen en weer tussen 4. schept de docent een gepaste context voor de nieuwe LeerInhoud die hij herhaalt hij goede taaluitingen van schooltaal en alledaagse verwoording? Wordt leerlingen? parafraseert hij? Bevestigt de geeft hij voorbeelden? vraagt hij voorbeel- belangrijke informatie benadrukt? gebruikt aanbrengt? de docent een verzorgde en duidelijke taal? spreekt hij rustig? articuleert hij duidelijk? Wordt de voorkennis van de studenten gebruikt als springplank? sluit de docent aan 2. geeft de docent taalfeedback? bij de interesses van de studenten? creëert hij een kader voor de nieuwe leerstof? geeft herhaalt hij goede taaluitingen van studenten? parafraseert hij? Bevestigt de docent nodigt hij studenten uit om context aan te hij voorbeelden? vraagt hij voorbeelden? de studenten positief als ze spreken en brengen? zorgt de docent ervoor dat de schrijven? helpt hij de studenten te formuleren? herformuleert hij de taaluitingen van bij het onderwerp? studenten zich voldoende betrokken voelen studenten? geeft hij voorbeelden van het de leerkracht de les kijkwijzer hoger onderwijs de docent de les de les drie kijkwijzers Als bijlage bij deze leidraad vind je een kijkwijzer en opdrachten die je kunt gebruiken bij de instructiefilmpjes. Aan de hand van de kijkwijzer kun je nagaan in welke mate de basisprincipes van taalontwikkelend lesgeven aan bod komen. Je kunt de kijkwijzer gebruiken bij de instructiefilmpjes en om gerichter te reflecteren op je eigen lespraktijk. We hebben bewust gekozen voor een korte, gebruiksvriendelijke kijkwijzer. De vragen zijn toegankelijk geformuleerd, dus zonder veel voorkennis kunnen studenten, leerkrachten en vakdocenten ermee aan de slag. Je vindt bij deze leidraad drie versies van de kijkwijzer. In de versies komen dezelfde basisprincipes en vragen aan bod, maar de terminologie is aangepast aan het onderwijsniveau. In de kijkwijzer voor hoger onderwijs is er sprake van docenten en studenten, in die voor secundair onderwijs spreken we over leerlingen en leerkrachten. In de kijkwijzer voor kleuteronderwijs zijn alleen de relevante vragen opgenomen en gebruiken we de term kleuters. p 32 p 33
18 vraag 2 Neem de kijkwijzer door. Noteer voor elk aspect van taalstimulering concrete voorbeel- de lerares van cruciaal belang. Op welke momenten is die ondersteuning van groot vraag 2 belang? Noteer opdracht drie voorbeelden. 1: VERLoop HogER onderwijs secundair secundair onderwijs LagER onderwijs onderwijs Welke woorden behoren tot de vaktaal? FILMPJE EEN VAKANTIEJOB FILMPJE VErSCHUIVINGEN ZOEKEN Filmpje van OP voedselketen Filmpje DE De de lerares zon tot bereidt en het het heelal schrijven Noem van een er enkele 1. op Bekijk die belangrijk het filmpje zijn De voor zon en het heelal taalontwikkelend ArBEIDSMArKT lesgeven kringloop taalontwikkelend sollicitatiebrief intensief vraag lesgeven 2voor. Welke deze vakinhoud stappen (maximaal m.b.v. de kijkwijzer 13 woorden) taalontwikkelend taalontwikkelend taalontwikkelend lesgeven onderneemt lesgevenze achtereenvolgens? > zie Vind figuur je 3.1 lesgeven lager en secundair onderwijs. den uit het filmpje. die allemaal zinvol? Het werken Zou je deze met stam- les in een en expertgroepen De is wordt in drieën verdeeld. De tso-richting ook om zo opbouwen? interactie en opdracht Wat taalproductie zou je 2: uit eerste lokken. subgroep let aandachtig op de vraag 3 doel En doelgroep doel eventueel En doelgroep anders Welke kunnen andere doen? actieve Noteer enkele werkvormen KLEUTERondERwijs schooltaalwoorden. docent. zou je De tweede Welke subgroep kenmerken om Filmpje dezelfde hebben deze tussen effecten vooral schooltaalwoorden? te thee items met taal betrekking tot de observeert Juf Jill doet aan woordenschatuitbreiding: ze doel En doelgroep En doelgroep kunnen gebruiken brengt nieuwe woorden aan, maar evengoed De opdracht is bedoeld voor de studenten Deze opdracht is bestemd bereiken? voor de studenten taalontwikkelend les. De derde lesgeven subgroep kijkt vooral naar verdiept ze de betekenis van gekende bachelor secundair Deze onderwijs opdracht die Met is bedoeld het deze opdrachten voor lager de studenten vraag onderwijs kun je 3een die vorming het instructiefilmpje opdracht 3: de leerlingen. Leg daarna in groepjes van woorden. Welke woorden zijn nieuw voor de instructiefilmpje bachelor Een vakantiejob secundair geven zoeken onderwijs aan docenten De die zon het aardrijkskunde, en instructiefilmpje lesgeven Verschuivingen en in natuurwetenschappen de derde op de arbeids- Bij de over opbouw hoe van ze vraag taal- een les 3 moet Hoe je je toetst afvra- hij dat leerlingen een antwoord de nieuwe op de volgende be- vragen: het heelal kritisch biologie bekijken. Hoe leert de docent drie nieuwe de bevindingen begrippen samen aan? en formuleer kleuters? Voor welke woorden doet ze aan over taalontwikkelend betekenisuitbreiding? Welke didactische graad bso kritisch markt bekijken. over taalontwikkelend kunnen Studenten lesgeven gen: lesgeven. in Wat screenen de moeten voor leerlingen deze opdracht volgens grippen mij doel begrijpen leren En doelgroep en Welke inzicht basisprincipes verwerven? van taalontwikkelend bewust lesgeven komen aan bod in de principes gebruikt juf Jill om deze woorden tweede graad aso kritisch bekijken. lessen en of wat lessenreeksen willen zij De zelf lerares uit leren? methodes confronteert Je moet voor die de twee leerlingen aan te leren? het lager einddoelen onderwijs van op met de de les zeer basisprincipes goed gevarieerd voor opdracht ogen bronnenmateriaal. Deze houden, maar tegelijk welk lesgeven. moet bronnenmateriaal je ruimte Aansluitend Welke laten interactieve 4: opdracht les is van Over bestemd het filmpje? voor de studenten VERLoop van taalontwikkelend kleuteronderwijs gaat voor het? werkvormen Waarom Welke die niet? is het hanteert instructiefilmpje de vraag 4 VERLoop VERLoop formuleren onverwachte ze voorstellen waarnemingen die verscheidenheid om het taalontwikkelende in kleinere die aspect leerlingen deelgroepen. van aanbrengen. deze lessen vorm Als docent de activiteit 2. Bekijk van de les leerling. een tweede keer en probeer en docent? voor belangrijk zaken Tussen Noteer thee bondig in deze en in taal les? de tabel kritisch de bekijken. werk- Analyseer één stagedag uit jouw laatste Verdeel de groep stage met behulp van de kijkwijzer. Tijdens Bekijk het filmpje Bekijk eerst samen zonder met Elke en dan de groep studenten met krijgt of een lessenreeksen het moet andere filmpje opdracht. vooral te verhogen. een De intelligent film begeleider > zie figuur van 3.2 concrete voorbeelden te vinden van: welke activiteiten deed je aan taalstimulering? En hoe deed je dat? Pik er één activiteit interview. Verschuivingen wordt op de in stukjes arbeidsmarkt bekeken. leer- en en De ontwikkelingsprocessen verschillende vraag opdrachten worden vragen. in plenum zou dat bondig uitgangspunt besproken. deze les in een andere, betekenisonderhandeling 4 zijn. Hoe VERLoop aanbod van context beantwoord onderstaande uit en onderzoek hoe je deze nog zou kunnen VooRKEnnis maar toch ook taalontwikkelende Wat vind je positief richting en De wat studenten zou je mondelinge bekijken het kader sturen? van taalontwikkelend het taalproductiekansen filmpje tweemaal. verbeteren. vraag 1 hebben kunnen De eerste lesgeven maal schriftelijke anders lossen ze taalproductiekansen de eerste vraag voedselketen consument producent vraag 1 De studenten hebben aanpakken een korte inleiding deze les? op. Wat De zou tweede jij bijvoorbeeld kunnen adviseren lesgeven mondelinge maal komen taalsteun de andere twee Welke taalontwikkelende elementen zijn gekregen over wat taalontwikkelend vragen in verband aan bod. schriftelijke met het taalsteun MaTERiaaL je opgevallen in Merk deze op les dat Project bij deze Algemene les het werken in het algemeen in stam- inhoudt. refereren naar het bronnenmateriaal? de manier waarop de voorkennis van Vakken? en expertgroepen centraal staat. De MaTERiaaL leerlingen moeten samen gevarieerde opdrachten vraag 1 de leerlingen gebruikt wordt Kijkwijzer taalontwikkelend lesgeven Taalstimulering feedback: omvat heel Wordt veel er meer feedback dan gegeven kleuteronderwijs in de leidraad Taalontwikkelend lesgeven, hoe doe je dat? uitvoeren. Ook al hebben de leerlingen Filmpje het Op zoek MaTERiaaL naar een vakantiejob, verhalen eerst vertellen. op inhoud In dit of filmpje vorm? komen Op welke verschillende activiteiten manier gevoel dat zijzelf de les tot een goed zonder einde en daarna met het interview. gebeurt dat? aan bod. Benoem de Filmpje Tussen Thee en Taal brengen, toch is de ondersteuning door Filmpje Verschuivingen activiteiten, op de arbeidsmarkt en omschrijf telkens hoe de activiteiten bijdragen aan de taalontwikkeling. schema en lesvoorbereidingen Stagemap van de laatste stage met week- figuur 3.1 Hieronder vind je de referenties van andere kijkwijzers en observatie-instrumenten op de markt. Via kan je de kijkwijzer voor taalgericht vakonderwijs downloaden. De kijkwijzer is gebaseerd op de drie pijlers die het concept taalgericht vakonderwijs vormen: context, taalsteun en interactie. Eerde, D. van, H. Hacquebord, M. Hajer, M. Pulles, C. Raymakers (2007). Kijkwijzer voor taalgericht vakonderwijs. Enschede: SLO/Platform Taalgericht Vakonderwijs. Via kun je per onderwijsniveau verschillende kijkwijzers vinden om mee aan de slag te gaan. Klik op instrumenten. Projectontwikkelaars 5 Colofon Het project taalontwikkelend lesgeven, hoe doe je dat? werd mogelijk door de steun van het gewest Oost- en Zeeuws- Vlaanderen van de Orde van den Prince. Dorothea Van Hoyweghen, gewestcoördinator neerlandistiek Orde van den Prince: stond in voor het algemene concept en voor de coördinatie van het geheel. Joke Vrijders, verantwoordelijke taalbeleid dienst studieadvies Arteveldehogeschool: werkte de projectaanvraag uit, was verantwoordelijk voor de redactie en samenstelling van de bijlage en bracht ideeën aan voor de vormgeving ervan. 5.2 Opdrachten Op de fiches vind je vijf opdrachten, één bij elk filmpje. Met de opdrachten willen we je inspireren om een les of een vorming uit te werken rond taalontwikkelend lesgeven op basis van de vijf instructiefilmpjes. An De Moor, taalbeleidscoördinator HUB-KAHO Sint-Lieven: zorgde voor ondersteuning van het project in haar hogeschool en in het gewest Oost- en Zeeuws-Vlaanderen van de Orde van den Prince. opdracht opdracht opdracht 5 opdracht opdracht 1 vijf opdrachten Concept kleuteronderwijs: Tussen thee en taal Jill Wailly, kleuterleidster eerste kleuterklas t Kwikstaartje in Oordegem Ann Steverlynck, docent bachelor in het kleuteronderwijs Arteveldehogeschool p 34 p 35
19 Concept lager onderwijs: De zon en het heelal Concept secundair onderwijs: Van voedselketen tot kringloop Helena Taelman, Dorien Van Rentergem: docenten bachelor in het kleuteronderwijs KAHO Sint-Lieven Veerle De Clippel, leerkracht vijfde leerjaar VBS Sint-Janscollege De Krekel in Sint-Amandsberg Tinneke van Bergen: docent bachelor in het lager onderwijs Arteveldehogeschool Ine Callebaut, Saskia Timmermans, Elke van Nieuwenhuyze: docenten bachelor in het lager onderwijs KAHO Sint-Lieven Rob Van Gastel, leerkracht biologie en natuurwetenschappen Don Bosco-Mariaburg in Essen Lutgard Neels, vakbegeleider biologie en gelijke onderwijskansen Pedagogische begeleiding Bisdom Antwerpen Ria Rombouts, nascholer vsko en docente Karel de Grote Hogeschool Joke Mornie, docent bachelor in het secundair onderwijs Arteveldehogeschool Concept secundair onderwijs: Een vakantiejob zoeken Interview Met dank aan de kleuters, leerlingen en directies van de scholen Filmopnames en montage Karen Ackerman, leerkracht Project Algemene Vakken EDUGO in Lochristi Eddy De Munter, vakbegeleider Project Algemene Vakken Diocesane Pedagogische Begeleidingsdienst Bisdom Gent Ann Wuyts, docent KAHO Sint-Lieven, was bij elk filmpje de interviewster van dienst. Het kwikstaartje in Oordegem Vrije Basisschool Sint-Janscollege De Krekel in Sint-Amandsberg Don Bosco Mariaburg in Essen Sint-Gertrudiscollege in Wetteren EDUGO in Lochristi AR-Projects, audiovisual productions ( Concept secundair onderwijs: Verschuivingen op de arbeidsmarkt Els Van Hauwermeiren, leerkracht economie en Nederlands Sint-Getrudiscollege in Wetteren Veerle Daeseleire, leerkracht economie Sint-Getrudiscollege in Wetteren Riet De Vos, vakbegeleider Nederlands Diocesane Pedagogische Begeleidingsdienst Bisdom Gent Vormgeving leidraad Katrien Davans Liselotte Courtens p 36 p 37
20 Contact Voor meer informatie over het project, kun je contact opnemen met de projectontwikkelaars: Bestellen Het pakket kan je bestellen tegen overschrijving van 11 (14 voor Nederland) op rekeningnummer IBAN BE BIC KREDBEBB van Dorothea Van Hoyweghen. secundair onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleidingsdienst BISDOM ANTWERPEN p 38
DOCENTEN LEREN TOL-LEN IN DE LERARENOPLEIDINGEN VAN HUB-KAHO. EEN GOOD PRACTICE OP HET VLAK VAN TAALBELEID
Leerlingen verdienen excellente leraren Studenten verdienen excellente docenten DOCENTEN LEREN TOL-LEN IN DE LERARENOPLEIDINGEN VAN HUB-KAHO. EEN GOOD PRACTICE OP HET VLAK VAN TAALBELEID An De Moor (taalbeleidcoördinator
Nadere informatiekijkwijzer hoger onderwijs de les de docent taalontwikkelend lesgeven
kijkwijzer hoger onderwijs taalontwikkelend lesgeven de docent 1. Is het taalaanbod van de docent rijk, verzorgd en afgestemd op de studenten? Zijn de formuleringen op het niveau van studenten? Drukt de
Nadere informatieLeerlingen verdienen excellente leraren Studenten verdienen excellente docenten GENT 3 OKTOBER 2012
Leerlingen verdienen excellente leraren Studenten verdienen excellente docenten GENT 3 OKTOBER 2012 1. Nieuwe wereld in vogelvlucht 2. Nieuwe taalsituatie in HO: Wat loopt er mis? Mogelijke oplossingen
Nadere informatietaal ontwikkelend lesgeven hoe doe je dat? handleiding
taal ontwikkelend lesgeven hoe doe je dat? handleiding Inhoud 1. Project - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - p 4 2. Wat is taalontwikkelend lesgeven?
Nadere informatieWaarom taalontwikkelende docenten het verschil maken
Waarom taalontwikkelende docenten het verschil maken an.demoor@odisee.be joke.vrijders@arteveldehs.be pieterjan.bonne@arteveldehs.be Structuur van de presentatie 1. Inleiding 2. Wat is taalontwikkelend
Nadere informatieopdracht 1 KLEUTERonderwijs Filmpje tussen thee en taal taalontwikkelend lesgeven
opdracht 1 KLEUTERonderwijs Filmpje tussen thee en taal taalontwikkelend lesgeven Doel en doelgroep Deze opdracht is bestemd voor de studenten kleuteronderwijs die het instructiefilmpje Tussen thee en
Nadere informatieTaalontwikkelend Lesgeven
Taalontwikkelend Lesgeven Een didactische methode voor álle docenten Conferentie Thema Leren van elkaar 15 maart 2018 Ria Chin-Kon-Sung Matti Gortemaker (Hogeschool Rotterdam) Kennismaken Inclusief onderwijs
Nadere informatieEen taalbeleid op maat van
Een taalbeleid op maat van de lerarenopleiding Een onderzoeksproject van het expertisenetwerk voor lerarenopleidingen van de Associatie K.U.Leuven School of Education 2009-2011 Guido Cajot Partners HUBrussel
Nadere informatieTwee nieuwe handboeken taalgericht vakonderwijs
9. Taalbeleid en -screening Theun Meestringa (a), Maaike Hajer (b) & Bart van der Leeuw (a) (a) SLO (b) Hogeschool Utrecht Contact: t.meestringa@slo.nl maaike.hajer@hu.nl b.vanderleeuw@slo.nl Twee nieuwe
Nadere informatieTaalbewust beroepsonderwijs. Vijf vuistregels voor effectieve didactiek 1
9. Taalbeleid en -screening Ronde 4 Tiba Bolle & Inge van Meelis ITTA Contact: Tiba.bolle@itta.uva.nl Inge.vanmeelis@itta.uva.nl Taalbewust beroepsonderwijs. Vijf vuistregels voor effectieve didactiek
Nadere informatieEar openers voor docenten en studenten
Ear openers voor docenten en studenten Symposium ENW AUGent - 11 mei 2015 Pieterjan Bonne & Joke Vrijders - Dienst studieadvies Inhoud Actua Onderzoek Klaag- en jubelmuur Resultaten Praktische tips ACTUA
Nadere informatieTaalstimulering voor kinderen en volwassenen. Taal en taalbeleid 3 februari 2014
Taalstimulering voor kinderen en volwassenen Taal en taalbeleid 3 februari 2014 Enkele stellingen Taalontwikkeling 1. Voortalige fase: van 0 tot 1 jaar 2. Vroegtalige fase: van 1 tot 2,5 jaar Eentalige
Nadere informatie«Iedere leraar een taalleraar» Waarom? Wat? Hoe?
«Iedere leraar een taalleraar» Esli Struys (estruys@vub.ac.be) Projectmedewerker taalbeleid IDLO Erasmushogeschool Brussel, 16 december 2009 Elke leraar is een taalleraar! Ik heb drie prioriteiten in verband
Nadere informatieWoordenschatverwerving & taalontwikkelend lesgeven
Woordenschatverwerving & taalontwikkelend lesgeven Wilma van der Westen Project Docenten aan zet bij taal in alle vakken Utrecht 7 november 2012 Even voorstellen: Bestuurslid Het Schoolvak Nederlands HSN
Nadere informatieEen taalbeleid op maat van de lerarenopleiding. Guido Cajot
Een taalbeleid op maat van de lerarenopleiding Guido Cajot Taalbeleid op maat Kernproject School of Education, 2009-2011 Het expertisenetwerk voor lerarenopleidingen Associatie KU Leuven 5 partners: 1
Nadere informatieTaalgericht vakonderwijs
Taalgericht vakonderwijs Publicatie: Taalgericht vakonderwijs in de Mens- en Maatschappijvakken. Handreiking voor opleiders en docenten, Landelijk Expertisecentrum Mens- en Maatschappijvakken en Landelijk
Nadere informatietwee initiatieven Academisch Nederlands
twee initiatieven Academisch Nederlands Boekpresentatie Breda, 28 maart 2012 Inleiding Twee verhalen Cursusontwikkeling Taalgericht vakonderwijs Academisch Nederlands? Link secundair hoger onderwijs? Draaiboek
Nadere informatieJubileumconferentie Vijftien jaar Platform 30 November
Jubileumconferentie Vijftien jaar Platform 30 November 2001-2016 Wat voor functie heb jij? Kun jij een verband aanleggen? Ik houd niet zo van rauwe wortels. De start 2001: tweede-taaldidactiek binnen schoolvakken
Nadere informatieA. Creëer een positief, veilig en rijk leerklimaat door
A. Creëer een positief, veilig en rijk leerklimaat door elk kind zich thuis te laten voelen in de klas. Geef de leerlingen de kans om spontaan te vertellen over iets dat ze leuk vinden en laat andere kinderen
Nadere informatieOpenbare bijeenkomst Nederlands/Vlaams Platform Taalbeleid Hoger Onderwijs
Wilma van der Westen Haagse Hogeschool Contact: w.m.c.vanderwesten@hhs.nl Openbare bijeenkomst Nederlands/Vlaams Platform Taalbeleid Hoger Onderwijs 1. Inleiding Het Nederlands/Vlaams Platform Taalbeleid
Nadere informatieVakdidactiek: inleiding
Vakdidactiek: inleiding Els Tanghe 1 1. Inleiding Een specialist in de wiskunde is niet noodzakelijk een goede leraar wiskunde. Een briljant violist is niet noodzakelijk een goede muziekleraar. Een meester-bakker
Nadere informatieKIJKWIJZER VOOR PAV-BUNDELS
KIJKWIJZER VOOR PAV-BUNDELS Inleiding Uitgeverijen brengen heel wat publicaties op de markt die nuttig kunnen zijn voor leraren PAV en hun leerlingen. Daarnaast verkiezen veel leraren om volledig of gedeeltelijk
Nadere informatieOpleidingsbrede verankering van de principes van TOL
PROJECTDOELSTELLING Opleidingsbrede verankering van de principes van TOL (Taalontwikkelend lesgeven): Collega's BaKO Studenten Kleuters! Projectpartners + Vakspecialisten Collega's werkveld Mentoren DOELSTELLING
Nadere informatieChecklist Begrijpend lezen en woordenschat Curriculum Nederlands ? - + +
Checklist Begrijpend lezen en woordenschat Curriculum Nederlands? - + + De gebruikte methoden stellen duidelijke (toetsbare) doelen en leerlijnen voor begrijpend lezen. Zwakke lezers krijgen een aanvullend
Nadere informatieEvaluatie als hefboom voor een sterker taalbeleid
Ronde 1 Riet De Vos Onze-Lieve-Vrouwcollege, Zottegem / DPB Gent Contact: riet.devos@vsko.be Evaluatie als hefboom voor een sterker taalbeleid 1. Inleiding In het Onze-Lieve-Vrouwcollege in Zottegem (campus
Nadere informatieD.1 Motiveren en inspireren van leerlingen
DIDACTISCHE BEKWAAMHEID D.1 Motiveren en inspireren van leerlingen Resultaat De leraar motiveert leerlingen om actief aan de slag te gaan. De leraar maakt doel en verwachting van de les duidelijk zorgt
Nadere informatieA. Creëer een positief, veilig en rijk leerklimaat door
A. Creëer een positief, veilig en rijk leerklimaat door elk kind zich thuis te laten voelen in de klas. Respecteer de stille periode van kinderen. Geef kinderen die het nodig hebben, meer tijd om een luisteropdracht
Nadere informatieVITAAL Plus 1 e graad
VITAAL Plus 1 e graad Krachtlijnen VITAAL Plus 1 e graad 1 Bouwstenen VITAAL Plus 1 e graad DIFFERENTIATIE TAALTAKEN AUTHENTIEKE COMMUNICATIEVE SITUATIES SCHOOLTAALWOORDEN VAARDIGHEDEN REMEDIËRING INTERCULTURALITEIT
Nadere informatieRonde 2. Naar een taalkrachtigere lerarenopleiding. 1. Aanleiding. 2. De praktijk op school
VIJFENTWINTIGSTE CONFERENTIE HET SCHOOLVAK NEDERLANDS Ronde 2 Mieke Lafleur & Johanna van der Borden Hogeschool Utrecht / LEONED Contact: mieke.lafleur@hu.nl johanna.vanderborden@hu.nl Naar een taalkrachtigere
Nadere informatieHet ontwerpen van taalgerichte vaklessen; planningshulpen
Ronde 3 Bart van der Leeuw & Theun Meestringa SLO Contact: b.vanderleeuw@slo.nl t.meestringa@slo.nl Het ontwerpen van taalgerichte vaklessen; planningshulpen 1. Inleiding In schoolboeken voor vakken als
Nadere informatieTechnologie en taal = WIN WIN. Anique Kamp-Bokdam Anika Embrechts
Technologie en taal = WIN WIN Anique Kamp-Bokdam Anika Embrechts Programma Workshop Even kennis maken.. Introductie workshop Zelf aan de slag en ervaren Ervaringen uitwisselen Wat neem ik mee voor morgen
Nadere informatieSymposium Project Docenten aan zet bij taal in alle vakken. Houten, 3 april 2013
Symposium Project Docenten aan zet bij taal in alle vakken Houten, 3 april 2013 Even voorstellen: W.M.C.vanderWesten@hhs.nl Voorzitter Nederlands / Vlaams Platform Taalbeleid Hoger Onderwijs Bestuurslid
Nadere informatieSterk in taal, sterk in studie
Sterk in taal, sterk in studie Drie vormen van feedback Wilma van der Westen Voorzitter Nederlands/Vlaams Platform Taalbeleid Hoger Onderwijs Regioconferenties SLO / 19, 21 en 29 november 2011 Even voorstellen:
Nadere informatieType 1: De Docent TEST LEERKRACHTSTIJL LAGER. Centrum voor Taal en Onderwijs MIJN PROFIEL
Type 1: De Docent Ik weet perfect waar ik mee bezig ben. Met mijn strakke planning zien we alle vooropgestelde leerstof, met tijd voor een herhalingsles voor elke grote toets. Er zijn duidelijke afspraken
Nadere informatie8-10-2015. Nationaal congres Taal en Lezen. 15 oktober 2015 Modelen. Contactgegevens
Nationaal congres Taal en Lezen 15 oktober 2015 Modelen WWW.CPS.NL Contactgegevens Willem Rosier w.rosier@cps.nl 06 55 898 653 Hoe ziet het modelen er in de 21 ste eeuw uit? Is flipping the classroom dan
Nadere informatieNetwerking kleuterleidsters SG Sint-Nicolaas BaO
Netwerking kleuterleidsters SG Sint-Nicolaas BaO Vooraf inschrijven bij : Sofie Talpe : tweedelijnsondersteuning kleuterparticipatie sofie.talpe@vsko.be 1. Omgaan met anderstaligheid bij peuters Kleuterleid(st)ers
Nadere informatieID bijdrage: Logo talenwebsite: wel niet
ID bijdrage: 15501 Logo talenwebsite: wel niet Indien je uitgaat van gevoelig maken voor talen en op een positieve manier omgaan met een diversiteit aan talen als invulling van talensensibilisering kan
Nadere informatieSTERKE SCHAKELS. Samen werken aan functionele taalvaardigheid. Probleemstelling STERKE SCHAKELS 1
STERKE SCHAKELS Samen werken aan functionele taalvaardigheid Probleemstelling Jongeren in het deeltijds beroepssecundair onderwijs (DBSO) en het beroepssecundair onderwijs (BSO) stromen vaak uit zonder
Nadere informatieVerborgen taaldoelen Hoe ze ontdekken en ermee omgaan.
Verborgen taaldoelen Hoe ze ontdekken en ermee omgaan. Inspiratiedag 'De parabel van Babel 24/9/2013 Een mooi beginsel 2 Wat wordt bedoeld met irrigatie? 1.irrigatie = kunstmatige water aanvoeren 2.kunstmatige
Nadere informatieVan taalexpert naar taalcoach Onderzoek naar de positie van de (aankomende) docent Nederlands
Van taalexpert naar taalcoach Onderzoek naar de positie van de (aankomende) docent Nederlands Mieke Lafleur Johanna van der Borden Studiedag Mbo Taalcoachacademie 21 september 2012 Programma 13.15-13.20
Nadere informatieTaalontwikkeling in uw vakles
Taalontwikkeling in uw vakles Workshop Zwolle/Utrecht/Eindhoven november 2012 Maaike Hajer/ Bart van der Leeuw Taalvaardigheid onderwijzen binnen taalonderwijs Taalvaardigheid benutten en verder uitbouwen
Nadere informatieTaalontwikkelend (vak)onderwijs: de rol van de docent Nederlands
Ronde 1 Lieve Verheyden Centrum voor Taal en Onderwijs (KULeuven) Contact: lieve.verheyden@arts.kuleuven.be Taalontwikkelend (vak)onderwijs: de rol van de docent Nederlands Van kleuter tot student hoger
Nadere informatieTaalgericht vakonderwijs voor Neerlandici en collega s van alle andere schoolvakken
. Taalvaardigheid Ronde 3 Ingrid Evers Instituut voor Leraar en School, Radboud Universiteit in Nijmegen Contact: i.evers@ils.ru.nl Taalgericht vakonderwijs voor Neerlandici en collega s van alle andere
Nadere informatieCentrum voor Taal en Onderwijs KU Leuven_Pandora Versteden. Inzichten in taalverwervingsprocessen
Centrum voor Taal en Onderwijs KU Leuven_Pandora Versteden Inzichten in taalverwervingsprocessen Wie zijn we? Multidisciplinair expertisecentrum rond taal, onderwijs en samenleving (verbonden aan de faculteit
Nadere informatieKwalen aan de bloedsomloop
Kwalen aan de bloedsomloop Docentenhandleiding Colofon Platform Taalgericht Vakonderwijs, Stichting leerplanontwikkeling (SLO), Enschede, 2009 Alle rechten voorbehouden. Mits de bron wordt vermeld is
Nadere informatieDoorlopende leerlijnen taal: ervaringen met 3 scholen
Ronde 5 Bert de Vos APS, Utrecht Contact: b.devos@aps.nl Doorlopende leerlijnen taal: ervaringen met 3 scholen 1. Over de drempels met taal Het rapport Over de drempels met taal is al ruim een jaar oud.
Nadere informatiebijvoorbeeld: Exemplarische opleidingsdidactiek voor taalonderwijs
. Lerarenopleiding Basisonderwijs Jo Van den Hauwe (a) & Bart van der Leeuw (b) (a) ELANT (b) SLO Contact: jo.vandenhauwe@scarlet.be b.vanderleeuw@slo.nl Ronde bijvoorbeeld: Exemplarische opleidingsdidactiek
Nadere informatieProblemen in het rekenonderwijs bij NT2 kinderen. Een kwestie van woordenschat of is er meer aan de hand?
Eveline Groen Problemen in het rekenonderwijs bij NT2 kinderen. Een kwestie van woordenschat of is er meer aan de hand? Rekenonderwijs op de basisschool is steeds taliger geworden. De meeste moderne rekenmethodes
Nadere informatieHet flexibel inzetten van de taalmethode heeft te maken met de functie van taal.
Taal: vakspecifieke toelichting en tips Taalverwerving en -onderwijs verlopen als het ware in cirkels: het gaat vaak om dezelfde inhouden, maar de complexiteit en de mate van beheersing nemen toe. Anders
Nadere informatieOpleidingsmateriaal Taalgericht Vakonderwijs
Opleidingsmateriaal Taalgericht Vakonderwijs Een pakket in ontwikkeling Maaike Hajer, mmv Bart van der Leeuw, Theun Meestringa, Gerald van Dijk 7 november 2012 Taalgericht vakonderwijs taal- en vakdoelen
Nadere informatieNationaal congres Taal en Lezen. 15 oktober 2015 Mondelinge taalvaardigheid: Van pingpongen naar tafelvoetballen WWW.CPS.NL
Nationaal congres Taal en Lezen 15 oktober 2015 Mondelinge taalvaardigheid: Van pingpongen naar tafelvoetballen WWW.CPS.NL Wat ben ik? Wat staat bovenaan m n verlanglijst? Het programma: van pingpongen
Nadere informatieTaal leren denken. Taalbeleid aan de Plantijn Hogeschool Antwerpen, opleiding Orthopedagogie
Met de antwoorden op de bovenstaande vragen kunnen we studenten een beter beeld geven van de opbouw en de eisen van de opleiding en van de mogelijkheden voor maatwerk. Referenties Adviesgroep Nederlands
Nadere informatieVan beleidsplan naar docentgedrag in de klas. Etalageconferentie 7 februari 2013 Geppie Bootsma
Van beleidsplan naar docentgedrag in de klas Etalageconferentie 7 februari 2013 Geppie Bootsma g.bootsma@aps.nl Opzet lezing Taalbeleidsplan in de school Taalbewust gedrag in de les Onderzoek naar taal
Nadere informatieProfessionaliseren van de didactische aanpak van het informatievaardighedenonderwijs
Professionaliseren van de didactische aanpak van het informatievaardighedenonderwijs Angelique van het Kaar Risbo Erasmus Universiteit Rotterdam 7 november 2012 Overzicht onderwerpen Training Didactische
Nadere informatieGezonde Voeding? Docentenhandleiding
Gezonde Voeding? Docentenhandleiding Colofon Platform Taalgericht Vakonderwijs, Stichting leerplanontwikkeling (SLO), Enschede, 2009 Alle rechten voorbehouden. Mits de bron wordt vermeld is het toegestaan
Nadere informatieNieuwsbrief. Interactieve werkvormen in de klaspraktijk. Onderzoeksresultaten en tips voor de praktijk
Interactieve werkvormen in de klaspraktijk Onderzoeksresultaten en tips voor de praktijk Lia Blaton, medewerker Onderzoek naar onderwijspraktijk In het kader van de opdracht van het Steunpunt Gelijke Onderwijskansen
Nadere informatieDAG VAN MAVO EN PAV op ZATERDAGVOORMIDDAG 28 FEBRUARI 2015
DIOCESANE PEDAGOGISCHE BEGELEIDINGSDIENST BISDOM BRUGGE jan.bonne@vsko.be SECUNDAIR ONDERWIJS VAKBEGELEIDING PAV Brugge, 30-01-2015 Ter kennisgeving aan alle directies van scholen met PAV Gelieve een kopie
Nadere informatieDidactische verantwoording. Allemaal taal. Taal en communicatie voor pedagogisch medewerkers in de kinderopvang en op de peuterspeelzaal
Didactische verantwoording Allemaal taal Taal en communicatie voor pedagogisch medewerkers in de kinderopvang en op de peuterspeelzaal Jenny van der Ende Taalondersteuning bij kinderen Naast behoefte aan
Nadere informatieD.1 Motiveren en inspireren van leerlingen
Didactisch bekwaam D.1 Motiveren en inspireren van leerlingen Resultaat De leerlingen krijgen ruimte voor eigen inbreng en creatieve invulling van de opdracht. De leraar zorgt ervoor dat leerlingen zich
Nadere informatieRONDE 1: INBREKEN IN DE KLAS Didactische praktijken ter ondersteuning van gelijke onderwijskansen in het KLEUTERONDERWIJS
CONFERENTIE STEUNPUNT GOK: De lat hoog voor iedereen!, Leuven 18 september STROOM KRACHTIGE LEEROMGEVINGEN RONDE 1: INBREKEN IN DE KLAS Didactische praktijken ter ondersteuning van gelijke onderwijskansen
Nadere informatieLokaliseren situeren van plaatsen op een landkaart (in een beperkt of ruim kader).
De volgende vakken komen aan bod Aardrijkskunde Maatschappelijke vorming (MAVO) Nederlands Godsdienst Niet-conventionele zedenleer LEERDOELSTELLINGEN LESFICHE C Door aan de slag te gaan met lesfiche C
Nadere informatieVOORTRAJECT TAALBELEID
VOORTRAJECT TAALBELEID Interactieve werkvormen Sophie Stroobants Wie is wie? Dienst onderwijsondersteuning Mechelen Opdrachtgever van het traject Centrum voor Taal en Onderwijs (CTO) Inhoudelijk vormgever
Nadere informatieDe lat hoog voor iedereen! Conferentie Steunpunt GOK
De lat hoog voor iedereen! Conferentie Steunpunt GOK Krachtige leeromgeving Inbreken in de klas Didactische praktijken ter ondersteuning van gelijke onderwijskansen in het lager onderwijs Diversiteit KVS
Nadere informatieDe voorbeeldige opleider. Exemplarisch werken als opleidingsdidactiek
Nederlandse Taalunie Van Beek, W. & M. Verhallen (2004). Taal een zaak van alle vakken. Bussum: Coutinho. Van der Nulft, D. & M. Verhallen (2002). Met woorden in de weer. Bussum: Coutinho Verhallen, M.
Nadere informatiekempelscan P2-fase Studentversie
kempelscan P2-fase Studentversie Pedagogische competentie Kern 2.1 Pedagogisch competent Pedagogisch handelen Je draagt bij aan een veilige leef- en leeromgeving in de groep O M V G Je bent consistent
Nadere informatieHoe help je meertalige kinderen bij het leren van een tweede taal? Tips voor leerkrachten
Hoe help je meertalige kinderen bij het leren van een tweede taal? Tips voor leerkrachten Enkele tips 1. Goed begonnen is half gewonnen! Zorg van bij het begin voor een zo open en positief mogelijke klassfeer
Nadere informatieTaal in de rekenles. Netwerk rekencoördinatoren Sarkon
Taal in de rekenles Netwerk rekencoördinatoren Sarkon Taal in de rekenles - Voorstellen - Programma van de middag Wandel-wissel-uit Waar denk je aan bij taal in de rekenles? Besteed je bewust aandacht
Nadere informatieTimmeren en taal. Oefenen met taalgericht vakonderwijs in het vmbo / beroepsonderwijs
http://taalunieversum.org/onderwijs/onderzoek/ http://digischool.kennisnet.nl/community_ne www.slo.nl Referenties Bonset, H. & M. Braaksma (008). Het Schoolvak Nederlands opnieuw onderzocht. Enschede:
Nadere informatieEen houdertje ontwerpen
Een houdertje ontwerpen Docentenhandleiding Colofon Platform Taalgericht Vakonderwijs, Stichting leerplanontwikkeling (SLO), Enschede, 2009 Alle rechten voorbehouden. Mits de bron wordt vermeld is het
Nadere informatieTaalvaardigheid Preventie en remediëring. -betrokkenheid verhogende werkvormen creëren -een maximale -herformuleren de lln het probleem
Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel VOET LEREN LEREN EN GOK Voet@2010 leren leren en thema s gelijke onderwijskansen Socio-emotionele ontwikkeling (1ste graad)
Nadere informatieONDERSTEUNING BIJ HET LEZEN
ONDERSTEUNING BIJ HET LEZEN De meeste leerlingen hebben geen moeite met lezen op zich. Maar vanaf het moment dat ze langere teksten moeten lezen en globale vragen beantwoorden of als ze impliciete informatie
Nadere informatieTalig rekenen. Drs. Martin Ooijevaar - Onderwijsadviseur M.ooijevaar@sbzw.nl 0299-783422 @mooijevaar @sbzwtweet SBZW 10-4-2016 2
SBZW 10-4-2016 1 Talig rekenen Drs. Martin Ooijevaar - Onderwijsadviseur M.ooijevaar@sbzw.nl 0299-783422 @mooijevaar @sbzwtweet SBZW 10-4-2016 2 Onderwerpen Inschatten van beginniveau Taal binnen de rekenles
Nadere informatieAchtergrond:uitgangspunt 11/20/2012. ENW-project Professionaliseringspakket voor ELO s in het secundair onderwijs
1 ENW-project Professionaliseringspakket voor ELO s in het secundair onderwijs Prof. dr. T. Schellens Leen Casier Veerle Lagaert Prof. dr. B. De Wever Prof. dr. M. Valcke 2 ENW-project Professionaliseringspakket
Nadere informatieMbo, toets je taal! Taalvaardigheid Nederlands beoordelen in competentiegericht onderwijs
. Competentieleren Hajer, M. & T. Meestringa (2004). Handboek taalgericht vakonderwijs. Bussum: Coutinho. Ministerie van OC&W (2004). Van A tot Z betrokken. Aanvalsplan Laaggeletterdheid 2006-2010 (http://taalinmbo.kennisnet.nl/bronnen/aanvalsplan).
Nadere informatieHOUT EN BOUW. Activerende werkvormen? De leraar doet er toe.
HOUT EN BOUW Activerende werkvormen? Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat we na 14 dagen gemiddeld slechts 10 % hebben onthouden van datgene wat we gelezen hebben en 20 % van wat we hebben gehoord.
Nadere informatieDraaiboek voor een gastles
Draaiboek voor een gastles Dit draaiboek geeft jou als voorlichter van UNICEF Nederland een handvat om gastlessen te geven op scholen. Kinderen, klassen, groepen en scholen - elke gastles is anders. Een
Nadere informatieEen taalbeleid implementeren in de basis- en secundaire school. Taal, taal en nog eens taal!
Een taalbeleid implementeren in de basis- en secundaire school Taal, taal en nog eens taal! 1. Wat is taalbeleid? Situaties Definitie Programma 2. Hoe doen scholen aan taalbeleid? Doelstellingen Didactische
Nadere informatieChecklist Sollicitatiebrief schrijven 2F - handleiding
Checklist Sollicitatiebrief schrijven 2F - handleiding Inleiding De checklist Sollicitatiebrief schrijven 2F is ontwikkeld voor leerlingen die moeten leren schrijven op 2F. In deze handleiding wordt toegelicht
Nadere informatieSessie 2: Hoe werk je aan de eindtermen Nederlands, ook in andere vakken?
Sessie 2: Hoe werk je aan de eindtermen Nederlands, ook in andere vakken? Vorm groepjes en verdeel de volgende rollen: groepsleider, verslaggever en tijdbewaker. 1. Eindtermen Nederlands: een verkenning
Nadere informatieNetwerkbijeenkomst taal vmbo
Laura Punt en Edith Vissers Netwerkbijeenkomst taal vmbo Over woordenschat, vak- en taaldoelen, interventies van de taalcoördinatoren en vakwerkplannen Programma netwerkbijeenkomst Herhaling: in vogelvlucht
Nadere informatieAanpak van een cursus
Aanpak van een cursus Je gaat best op zoek naar een efficiënte manier van studeren. In het hoger onderwijs is het immers niet meer doeltreffend om alles op dezelfde manier aan te pakken. Je kan dus niet
Nadere informatieLeerlijn leren leren. 4 Leerlijn leren leren. 1 Strategieën om kennis op te bouwen en problemen op te lossen
4 Leerlijn leren leren Leerlijn leren leren 1 2 3 4 5 6 1 Strategieën om kennis op te bouwen en problemen op te lossen 1 De lln kunnen losse gegevens leren ze: a betekenis te geven ze te situeren in een
Nadere informatieStudiewijzer Diversiteit
1 Thomas More Kempen Studiewijzer Studiewijzer Diversiteit OPO-verantwoordelijke: Annelies Demessemaeker Docenten: Eline Bernaerts en Annelies Demessemaeker CAMPUS Vorselaar Domein Lerarenopleiding Bachelor
Nadere informatieTAALBELEID BAO. Taalbeleid: een succesvol project. Martien Berben
TAALBELEID BAO Taalbeleid: een succesvol project Martien Berben www.cteno.be Taalbeleid Waarom? Hoe? TAALBELEID Voor wie? Waarover? Waarom? Attitude bij lezen Begrijpen van opdrachten Duidelijkheid bij
Nadere informatieSamengevat door Lieve D Helft ICT-coördinator Scholengemeenschap InterEssen
Samengevat door ICT-coördinator Scholengemeenschap InterEssen Eindtermen ICT Vanaf het schooljaar 2007-2008 zijn er eindtermen voor ICT in het lager onderwijs, dus zal men ICT meer en meer moeten integreren
Nadere informatieRekenen op taal. Sara begrijpt niet wat haar meester bedoelt als hij zegt dat de verhouding van limonadesiroop en water 1 staat tot 5 is.
4 taal en rekenen Rekenen op taal vaktaal en schooltaal in de reken-wiskundeles Er zit meer taal in de rekenles dan je op het eerste gezicht zou denken. Leerlingen hebben taal nodig bij het lezen en begrijpen
Nadere informatieCKV Festival 2012. CKV festival 2012
C CKV Festival 2012 Het CKV Festival vindt in 2012 plaats op 23 en 30 oktober. Twee dagen gaan de Bredase leerlingen van het voortgezet onderwijs naar de culturele instellingen van Breda. De basis van
Nadere informatiePositief omgaan met meertaligheid in het basisonderwijs en in de buitenschoolse opvang
Ronde 4 Ayse Isçi Onderwijscentrum, Gent Contact: ayse.isci@gent.be Positief omgaan met meertaligheid in het basisonderwijs en in de buitenschoolse opvang Meertaligheid in het onderwijs en in de opvang
Nadere informatieWat te doen met zwakke begrijpend lezers?
Wat te doen met zwakke begrijpend lezers? Cor Aarnoutse Wat doe je met kinderen die moeite hebben met begrijpend lezen? In dit artikel zullen we antwoord geven op deze vraag. Voor meer informatie verwijzen
Nadere informatiePROFESSIONAL LEARNING COMMUNITIES IN ACTIE
PROFESSIONAL LEARNING COMMUNITIES IN ACTIE VELON Congres, Papendal, Arnhem, 26 & 27 maart 2015 Lysbeth Jans, Wim Lauwers, Lode Vermeersch, Katrien Goossens, Leen Alaerts, Koen Crul LERARENOPLEIDINGEN Leerkracht
Nadere informatieOp welke manier spelen jullie in op de interesses van de leerlingen? Hoe komen afspraken en regels bij jullie in de klas en de school tot stand?
Vraag Afspraken maken Beter samen leven in de klas en in de school. Samen leven en samen leren kan niet zonder de nodige afspraken en regels. Ook hier zijn er tal van mogelijkheden om leerlingen inspraak
Nadere informatieOverzicht van de trajecten
Pedagogische Begeleiding Regio Antwerpen Noorderlaan 108 2030 Antwerpen 03 543 97 05 www.dsko.be www.katholiekonderwijs.vlaanderen Trajecten pedagogische begeleiding BaO en BuBaO 2018-2019 Voor het schooljaar
Nadere informatieVerslag van dataverzameling in functie van het onderzoek van de NTU naar het schrijfleven van leerlingen
Verslag van dataverzameling in functie van het onderzoek van de NTU naar het schrijfleven van leerlingen Data verzameld in de derde graad van de basisschool en verslag opgesteld door Amber Van Geit Opleiding:
Nadere informatieENGELS. Zijn er nog vragen?
ENGELS Zijn er nog vragen? Als begeleider talen krijgen we dagelijks vragen en bedenkingen rond leerplannen, ondersteunende documenten, extra informatie over het vak, evaluatie, didactiek, zorg en taalpedagogiek.
Nadere informatieTaalleermechanisme het kind praat uitgebreid en op eigen initiatief: hij gebruikt zo creatief en actief mogelijk zijn kennis van de taal
Gesprekken Wat is gespreksvaardigheid? Het subdomein gesprekken heeft betrekking op alle mondelinge taalactiviteit waarbij sprake is van interactie (van informele gesprekjes en kringgesprekken tot overleg,
Nadere informatieDigitale geletterdheid en de lerarenopleidingen, een ontwikkelplan
Digitale geletterdheid en de lerarenopleidingen, een ontwikkelplan SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling VELON conferentie Brussel, 4 februari 2016 Petra Fisser, Monique van der Hoeven, Sigrid
Nadere informatieChecklist Gesprek voeren 2F - handleiding
Checklist Gesprek voeren 2F - handleiding Inleiding De checklist Gesprek voeren 2F is ontwikkeld voor leerlingen die een gesprek moeten kunnen voeren op 2F. In deze handleiding wordt toegelicht hoe de
Nadere informatie