INHOUD Voorwoord Over de voorstelling Acteurs Jan Sobrie Berdine Nusselder Sophie Warnant Regisseur: Raven Ruëll

Transcriptie

1 BEKDICHTZITSTIL

2 INHOUD Voorwoord 3 Over de voorstelling 4 Acteurs 5 - Jan Sobrie 5 - Berdine Nusselder 5 - Sophie Warnant 5 Regisseur: Raven Ruëll 6 Over Theater Antigone en Theater Artemis 7 Inspiratiebronnen 7 Het Wild Spelen boek 8 Alternatieve opdrachten 8 ADHD 12 Bijlage artikels: 13 - ADHD ers moeten eerst therapie krijgen 13 - Toen ik jong was bestond ADHD nog niet 14 2

3 Voorwoord Beste leerkracht, Wij zijn van mening dat een goede voorbereiding voor het theaterbezoek bijdraagt tot het slagen van de voorstelling. Daarom geven we via deze lesmap een aanzet tot het voorbereiden van de klasgroep. Enkele prikkelende activiteiten zorgen ervoor dat de leerlingen zich open stellen voor de beelden, teksten, geluiden, inhoud, die op hen af zullen komen tijdens de voorstelling. De kans dat leerlingen de voorstelling, ook al is die soms bizar, abstract, ingewikkeld, weten te appreciëren vergroot bij het verzorgen van een goede voorbereiding. Dit wil niet zeggen dat het verhaal, de personages, of de inhoud verklapt moeten worden. Ook beweren wij niet dat deze lesmap de waarheid in pacht heeft. Er bestaan verschillende visies en manieren van interpreteren die elk op zich een verrijking zijn voor de voorstelling. Laat de leerlingen dus vrij in het interpreteren, iedereen ziet de voorstelling op een andere manier. Deze lesmap is deel 1 van de voorbereiding, het tweede deel vindt u in het bijgevoegde boekje voor de leerlingen. Het boekje is een werkinstrument op zich, de leerlingen kunnen er zelf mee aan de slag. Meer uitleg over het opzet en inhoud van het boekje staat verder in de lesmap beschreven. Toch geven we nog een begeleidende lesmap voor leerkrachten mee. Ook voor leerkrachten is het handig om een voorbereiding te krijgen. Zo kunt u op bepaalde aspecten letten die u in een nabespreking kan gebruiken. In deze lesmap is informatie te lezen over de voorstelling, de acteurs en regisseur, de theatergezelschappen, artikels over de voorstelling. daarnaast zullen algemene tips om de klas voor te bereiden en uitleg over het wild-spelen boekje u verder op weg helpen om de voorbereiding uit te werken. Het is zeker niet de bedoeling dat leerlingen deze informatie te zien of te horen krijgen! Bij vragen kunt u steeds terecht bij de educatief medewerkers van Theater Antigone en Theater Artemis. Wij wensen u alvast veel plezier bij het voorbereiden en bekijken van de voorstelling! Liesbeth Verplancke Theater Antigone Korte Kapucijnenstraat z/n 8500 Kortrijk BELGIE / liesbeth@antigone.be Erica van de Kerkhof Theater Artemis Predikheerenpoort NK Den Bosch NEDERLAND erica@artemis.nl 3

4 Over de voorstelling Vanuit de vurige wens om jonge mensen weer goesting te geven om het bos in te gaan en in een boom te klimmen' brengt Raven Ruëll een ode aan het wild spelende kind. Als hoofdpersonage bedacht hij een hyperactief en impulsief jongetje. Om hem heen laat hij twee spelers cirkelen, die voortdurend van rol wisselen. Ze spelen de ouders, bij wie het water hoog aan de lippen staat. Begrijpende artsen die hem niet begrijpen. Vriendjes die niet meer met hem mogen spelen. Onder al dit tumult probeert het jongetje moedig zichzelf te blijven. Vanuit een groot gevoel van medemenselijkheid pakt Raven een onderwerp aan dat onze samenleving in haar greep houdt. Als een kind kampt met functioneringsproblemen en zich moeilijk kan concentreren, dan kan dat leiden tot forse problemen in de klas en in het gezin. Raven wil kinderen en volwassenen samen naar dit gegeven laten kijken en raken met momenten van herkenning, humor en verbeeldingskracht. Raven Ruëll is bij Theater Antigone vooral bekend van voorstellingen als Baal en Tribuna(a)l, maar ook met jongerentheater heeft hij zijn strepen al meer dan verdiend. Stoksiealleen (Bronks, 2004) ontving de Nederlands-Vlaamse 1000-Wattprijs, en Pakman (Artemis, 2006) stond in de selectie van het Vlaams Theaterfestival 2007 en won een Zilveren Krekel. Credits Productie: Theater Antigone en Theater Artemis Tekst: Raven Ruëll Jan Sobrie Regie: Raven Ruëll Spel: Jan Sobrie Berdine Nusselder Sophie Warnant Scenografie: Leo De Nijs Kostuums: Liesbeth Swings In Bekdichtzitstil koos Raven voor de spelers Jan Sobrie - met wie hij voor het eerst samen schrijft en werkt-, Berdine Nusselder en Sophie Warnant. Een duivels trio! Verhaal en personages De klas van de restjes, dat is hoe groep 5F door de leerkrachten wordt gezien. Het is de klas met de meeste stoornissen. Maar zelf zijn ze trots: met zo veel stoornissen komen ze misschien in aanmerking voor een vermelding in het Guinness Book of Records! Tijdens de voorstelling zien we de klas door de ogen van Damien, François en Rebecca, drie overleverkes. Damien en Rebecca: Becky voor de vrienden, zijn BFF s: best friends forever. Ze worden vaak uit de klas geroepen omdat ze te lastig zijn of iets verkeerds hebben gedaan. Francois is nieuw op school en wordt al snel in hun groepje opgenomen. De ouders zijn niet tevreden, want François is anders. Hij heeft geen mooie kleren, hij stinkt en zijn vader is een smurf. De dialogen tussen de 3 kinderen zijn grappig, herkenbaar maar telkens ook zeer scherp. Het schept een beeld over hoe kinderen dat anders zijn ervaren. 4

5 De acteurs Acteur, regisseur en theaterauteur JAN SOBRIE (geboren in Gent) studeerde af aan de toneelafdeling van het RITS. In 2009 werd hij genomineerd voor de Vlaamse Cultuurprijs voor Jeugdtheater. Bij de Gentse Kopergietery creëerde hij de succesvolle monoloog Titus. Deze knettergekke préparé van beelden, muziek en tekst werd geselecteerd voor Het Theaterfestival Voor Kopergietery schreef hij de tekst Het verdriet aan de overkant, over verwarring, verlies, loslaten en de helende kracht van verbeelding. Bij HETPALEIS speelde Jan in De Rouwdouwers (7+), geschreven door Pascale Platel met het temperament van Jan in gedachten. Zijn medewerking aan Bekdichtzitstil betekent voor Artemis een eerste kennismaking; bij Antigone keert hij inmiddels voor de vijfde keer terug. Hij speelde in Hola Que Tal en maakte (samen met regisseur Peter Monsaert) Fimosis, twee voorstellingen die het goed deden bij een jongvolwassen publiek en waarvan de laatste werd geselecteerd voor Het Theaterfestival Bij BRONKS/Antigone was Jan te zien in Enkele reis (10+), over identiteit en vluchten, en meest recent trad hij op in De papa, de mama en de nazi van Antigone/Kopergietery, waarin een zoon na het vertrek van zijn moeder op het verkeerde pad raakt. Bekdichtzitstil wordt zijn eerste samenwerking met Raven Ruëll. BERDINE NUSSELDER (geboren in Almelo), volgde toneelopleidingen aan de London Academy of Music and Dramatic Arts en vervolgens in Parijs en Brussel (INSAS). Doorslaggevend was haar ontmoeting met Jean-Marie Piemme tijdens haar studies, dramaturg en een van de belangrijkste Franstalig Belgische toneelschrijvers. In 2012 speelde ze in zijn monoloog King Lear 2.0, een productie van Antigone/ Théâtre Les Tanneurs (Brussel) in regie van Raven Ruëll. Naast een aantal projecten in Franstalig België speelde Berdine in producties bij opera De Munt en liep zij stage in de KVS bij Guy Dermul. Op uitnodiging van Théâtre de la Balsamine (Brussel) maakte ze in 2012 Autoportant/Zelfportret. En ze speelde Marie in Woyzeck bij Théâtre de L Océan Nord te Brussel, in regie van Thibaut Wenger. SOPHIE WARNANT (geboren in Luik) studeerde in 2011 af aan het Conservatorium van Luik. Ze maakte een solo-oefening Ha Tahfénéwai. De titel betekent zoveel als tu as fini, oui? (zal t gaan ja?), een uitspraak die haar broer, die het syndroom van Down heeft, graag in de mond neemt. Ha Tahfénéwai is gebaseerd op thema s uit de psychiatrie. Deze solo speelde Sophie in een special van Kopergietery voor Gevaarlijk Jong. Samen met Raven begeleidt Sophie een theaterproject met Luikse studenten, geïnspireerd op hun verblijf in de psychotherapeutische instelling La Devinière (nabij Charleroi). In het voorjaar van 2013 was Sophie ook te zien zijn in De eenzaamheid van de egel van Toon Tellegen bij LOD, familietheater dat ook door Raven werd geregisseerd. 5

6 De regisseur RAVEN RUËLL, geboren en getogen Brusselaar, studeerde af aan het RITS. Al vanaf zijn eerste eigen geschreven werk dat hij zelf solo opvoerde, viel hij op. Raven maakte naam bij de KVS/de Bottelarij. Als schrijver, acteur en regisseur werkte hij bovendien voor gezelschappen als BRONKS, Theater Antigone (waar hij ook lid is van de artistieke staf) en Theater Artemis. In 2006 maakte Raven bij Artemis Pakman, samen met Bruno Vanden Broecke, Nico Sturm en Michiel Van Cauwelaert, een voorstelling over de herbeleving van de schooltijd van vier volwassen mannen. De voorstelling werd geselecteerd voor het Vlaams Theaterfestival 2007 en won de Zilveren Krekel in de categorie Meest Indrukwekkende Productie. Ook twee succesvolle regies van Raven bij KVS stonden op theaterfestivals: Het Leven en de Werken van Leopold II van Hugo Claus (Vlaams Theaterfestival 2003) en Missie (Nederlands Theaterfestival 2008). Missie, de monoloog van David Van Reybrouck gespeeld door Bruno Vanden Broecke, maakt in diverse talen internationale furore. Niet zelden vormt het theater van Raven een bespiegeling op het persoonlijke en het politieke, de burgerlijke moraal, macht en mensenrecht. Dat hij niet terugdeinst voor stevig teksttheater blijkt uit zijn ensceneringen van Shakespeare, Tsjechov, Camus, Brecht en Koltès waarin de eigen, krachtige taal van de theaterteksten soms werd geactualiseerd en afgestoft. Op andere momenten wil Raven ons dan weer doen wankelen door gevoelige onderwerpen onder een dikke laag stof vandaan te halen. Zoals het geval bij De radicale verliezers, een voorstelling over de plek die de dood inneemt in onze samenleving, geïnspireerd door het werk en leven van Simenon. De fascinatie van Raven voor het leven, de mens en menselijke verlangens wordt zeer fijn uitgekristalliseerd in zijn theater voor een jeugdig publiek. Raven schreef In de meidoorn (2008) voor BRONKS (het Brusselse theater voor kinderen en jongeren), een tekst over kinderverdriet - over het niet bij de pakken neerzitten en gewoon iets doen om het verdriet een plek te geven in je leven. Vroegere teksten die Raven zelf regisseerde bij BRONKS zijn Jan, mijn vriend (2002), over een intense vriendschap tussen twee jongens waarvan een n verschrikkelijk geheim met zich meedraagt, en Stoksiealleen (2004) over een jongen genaamd Filip Vandewiele, die iets op zijn kerfstok had. Jan, mijn vriend werd genomineerd voor de Nederlands Vlaamse 1000-Wattprijs 2002 en Stoksiealleen sleepte die prijs daadwerkelijk in de wacht. Sinds 2010 werkt Raven als freelancer en geeft hij les op het conservatorium van Luik en aan het RITS, waar hij ook lid is van de artistieke staf drama. In 2013 regisseerde hij De eenzaamheid van de egel bij LOD, familietheater gebaseerd op het werk van Toon Tellegen. Van september tot december 2013 speelde Raven mee in de voorstelling Lange dagreis naar de nacht, een productie van Theater Antigone. 6

7 Over Theater Antigone en Theater Artemis Theater Antigone is een theaterproductiehuis in Kortrijk, je kan er terecht voor zowel klassiek repertoiretheater als volledig nieuwe creaties waarbij zowel tekst, voorstelling en decor binnen het huis zelf gemaakt worden. Vaak worden coproducties aangegaan met andere theatergezelschappen zoals nu voor Bekdichtzitstil. Theater Antigone is ook een reizend gezelschap, nadat de voorstellingen in eigen zaal hebben gespeeld, gaan ze op tournee dit zowel nationaal als internationaal. Diverse podiumkunstenaars, schrijvers, spelers, muzikanten, krijgen er een werkplek. Theater Antigone kiest ervoor om jonge makers kansen te geven, hier kunnen ze hun eerste theaterproductie maken met coaching van ervaren theatermakers. Daarnaast beschikt Theater Antigone over een sterke sociaalartistieke werking en een jongerenwerking. Theater Artemis, werd opgericht in 1990 en is gelegen in Nederland, s Hertogenbosch. Het theaterhuis wil de grens tussen volwassenentheater en jeugdtheater laten vervagen. Ze maken producties voor alle leeftijden. Omdat kinderen en volwassenen in dezelfde wereld leven, gaan de stukken van Artemis over de leefwereld van jong én oud. In het theater kun je kinderen en volwassenen op een gelijkwaardige manier behandelen, kinderlijke gedachtegangen laten samengaan met een volwassen manier van verhalen vertellen. Artemis bespeelt de emoties van de toeschouwers op een gelaagde manier en laat veel ruimte open voor eigen associaties. In het beste geval ontstaat er op deze manier een dialoog tussen jong en oud. Maar de keuze om voor een gemengd publiek te spelen reikt verder dan een maatschappelijk betrokken visie op de relatie tussen volwassenen en kinderen: Ik vind een publiek van kinderen en volwassenen in eerste instantie belangrijk voor de voorstelling zelf. Kinderen zijn een andere spiegel dan volwassenen. Een voorstelling wordt veel breder gereflecteerd als er gemengd publiek in de zaal zit. Dat verschaft de voorstelling meer lagen. Aldus Floor Huygen Sinds 2005 levert het gezelschap met Theater voor vele leeftijden een onmiskenbaar eigen bijdrage aan het Nederlandse theaterveld. De jury van de Prins Bernhard Cultuurfonds Theater Prijs (Noord-Brabant) prees Artemis in 2011 voor zijn eigenzinnige koers en de durf, moed, verrassing, continuïteit en een hoge artistieke kwaliteit van producties. Bekdichtzitstil is, na Woeste hoogten rusteloze zielen, de tweede coproductie van Theater Antigone en Theater Artemis. Inspiratiebronnen Voor de voorstelling lazen de regisseur en de dramaturg de volgende boeken ter inspiratie: - Paul Verhaeghe: Identiteit - Dirk De Wachter: Borderline Times - Laura Batstra: Hoe voorkom je ADHD? Door de diagnose niet te stellen - Trudy Dehue: De depressie-epidemie - Jan Buitelaar: Dit is ADHD Inspiratiebronnen die wij gebruikten voor de educatieve verwerking zijn de volgende: - De zelfportretten van Arnulf Rainer - Het boek van Laurent Morneau: à quoi penses-tu? - Dinovember 7

8 Over de cursus Wild-Spelen Waarom in godsnaam een boekje wild-spelen voor de leerlingen? De voorstelling BEKDICHTZITSTIL gaat over de fantasie en energie van jonge kinderen. Regisseur Raven Ruëll hoopt met deze voorstelling kinderen weer zin te geven om vrij te spelen, te fantaseren, kampen te bouwen, te ravotten, Jongeren leven in een wereld vol technologie, nieuwe apps, facebook, computerspelletjes, en weten vaak niet meer wat het is om echt buiten te spelen. In het boek Digitale dementie waarschuwt Manfred Spitzer ons zelfs dat ons denkwerk wordt overgenomen door de computers. Kinderen besteden twee keer zoveel tijd aan sociale media als ze doorbrengen op school, en studieboek en schoolbord zijn vervangen door ipads en laptops. Hoog tijd dus om ze weer te laten bewegen, spelen en de echte wereld te laten ontdekken! Wie met de klas komt kijken naar de voorstelling zit natuurlijk met een probleem, het schoolse gebeuren waar leerlingen verwacht worden op hun stoel te blijven zitten is tegenstrijdig aan het concept wildspelen. Met die tegenstrijdigheid gaan we juist aan de slag in het boek. Wij raden aan de kinderen gedurende 1 lesuur actief met het boek aan de slag te laten gaan. In de speeltijd en thuis kunnen ze de opdrachten verder uitvoeren. Laat de kinderen zelfstandig met het boek werken, zo kunnen ze er hun eigen werkboek van maken. Op elke bladzijde staan activiteiten en opdrachten waarmee de kinderen het wild spelen onder de knie kunnen krijgen. De opdrachten zijn gericht op zelfkennis, concentratie, beweging, geheugen en verbeelding. Het is handig om het boekje zelf ook eens door te nemen, er zijn namelijk opdrachten die je samen met de hele klas kan doen. Veel plezier! Alternatieve opdrachten De cursus wild-spelen is geschikt voor leerlingen uit het lager onderwijs. Indien u met leerlingen uit het secundair onderwijs komt kijken is een aangepaste voorbereiding gewenst. De cursus kan als inspiratie dienen voor het voorbereiden van de klas. Maar we geven toch graag nog wat extra insteken mee. De volgende activiteiten kunnen een aanzet zijn tot een voorbereidende les. 1) Is dit de eerste keer dat de klas naar het theater komt? Laat hen dan eerst kennismaken met het gebeuren. - De codes in het theater zijn anders dan die in de cinema. Je mag er niet eten, drinken, met je gsm bezig zijn. Waarom? Theater is live! Jij kijkt naar de acteurs, maar zij zien jou ook. Als iemand zit te fluisteren, of te eten zien en horen zij dat, zo raken ze misschien de draad kwijt. - Het is niet de bedoeling dat je met je buurman/vrouw zit te praten tijdens de voorstelling, dat wil niet zeggen dat je niet mag reageren! Als iets grappig is mag je 8

9 zeker lachen, de acteurs vinden dat zelfs leuk, zo hebben ze het gevoel dat jullie echt deelnemen aan de voorstelling. - Als de lichten uitgaan en de voorstelling is gedaan is het de bedoeling dat er geapplaudisseerd wordt. Dat kan soms lang duren, het is een gewoonte dat men blijft applaudisseren tot de acteurs 3 keer komen buigen. Zo geef je een blijk van waardering aan de acteurs. Dus niet onmiddellijk weglopen na de voorstelling. Wie de voorstelling echt fantastisch vond mag gaan rechtstaan: een staande ovatie. - Theater is een sociaal gebeuren, hoewel er tijdens de voorstelling niet gepraat mag worden, is er achteraf genoeg tijd om bij te praten over de voorstelling. In onze foyer kan men lang blijven hangen aan de bar. Vroeger was naar het theater gaan iets voor de elite, men ging zich opkleden om te tonen dat ze van een hoge stand waren. Nu is iedereen welkom en is het niet nodig om je beste kleren aan te doen. 2) Klasgesprek over ADHD (indien dit gewenst is in de klasgroep) Probeer met de klas te focussen op de positieve aspecten van ADHD. Het gesprek hoeft niet alleen over ADHD te gaan, ook andere etiketjes zoals dyslexie, hoogbegaafdheid, ADD, kunnen aan bod komen. De artikels, tekstjes, prentjes en het filmpje kunnen een aanknopingspunt zijn. filmpje tegen het labelen van kinderen. ADHDers zijn betere ondernemers Volgens Britse onderzoekers hebben ADHD ers veel kansen om goede ondernemers te worden. Beiden hebben een opvallende voorkeur voor de rechter intuïtieve hersenhelft. Prof. David Kirby en het ADHD-centrum van Surrey halen beroemde voorbeelden aan. Zo kon multimiljonair Richard Branson (Virgin) op zijn achtste nog niet lezen: doordat hij geen minuut kon stilzitten in de klas pikte hij maar een fractie van de leerstof op. Idem voor Bill Gates en Donald Trump. Vandaag hadden ze waarschijnlijk de ADHD-stempel op zich gekregen. Toch bleken ze na frustrerende schooljaren tot grootse prestaties in staat. Kirby vraagt de scholen zich meer op het potentieel van hyperactieve leerlingen te richten. Onze kenniseconomie kan juist hun onorthodoxe denkkracht niet missen, stelt hij. Bron: Klasse voor leraren 2007 nr 180, p 7 9

10 1/ Problemen met concentratie (of gewoon snel afgeleid) 2/ Beweeglijk, te snel opgewonden of gefrustreerd 3/ Impulsief, niet nadenken voordat je wat doet 4/ Problemen met vooruitkijken Voldoe jij aan deze criteria? Dan loop je risico op de diagnose AD(H)D. Maar, weet je ook hoeveel leuke mensen en beroemdheden je al voorgaan? ( beroemde ADHD ers ) 10

11 11

12 3) Prikkel de fantasie Fantasie is een eigenschap van alle kinderen, kinderen met ADHD hebben meestal een extra portie fantasie gekregen. Helaas wordt die fantasie te weinig gewaardeerd en gestimuleerd, met deze twee opdrachten kan je de leerlingen opnieuw laten fantaseren en inbeelden. Laat de leerlingen een kijkje nemen op Laat ze nu zelf foto s maken van alledaagse objecten waar ze gezichten in zien. Kampen bouwen is een van de leukste dingen die er bestaan, maar je hebt er wel fantasie voor nodig, een berg bladeren is een muur, een tak is een geweer, een put in de grond kan diens doen als toilet. Veel kinderen weten niet meer hoe het is om een kamp te bouwen, er zijn geen bossen meer waarin ze mogen of kunnen spelen, en de televisie neemt natuurlijk ook een groot deel van hun vrijetijdsbesteding in. Wanneer maakte je voor het laatst een kamp? Hoe zag dat eruit? Kan je een plan tekenen hoe je kamp eruit zag? Of beschrijf het zo gedetailleerd mogelijk. Zin om opnieuw kampen te bouwen? DOEN! ADHD Het verschil tussen een kind dat creatief is, veel fantasie heeft, vol energie zit en een kind dat bestempeld wordt met ADHD is klein geworden, te klein volgens de regisseur. De diagnose ADHD wordt steeds vaker gesteld. ADHD is geen ziekte maar een benaming voor problematisch gedrag. Tegenwoordig krijgen steeds meer kinderen medicijnen toegediend, terwijl de werking van deze medicijnen nog omstreden is. Kinderen slikken gehoorzaam en juist dat roept vragen op, want wat weten we over de oorzaken van ADHD? Kunnen we kinderen niet leren om zelf rust in hun hoofd te creëren? Raven wil kinderen en volwassenen samen met andere ogen naar dit gegeven laten kijken en hen raken met een voorstelling vol momenten van herkenning, humor en verbeeldingskracht. Bekdichtzitstil wordt tijdens het creatieproces ondersteund door De Gezinsbond, die zich inzet voor alle gezinnen van Vlaanderen en Brussel. Concreet betekent dit dat de artistieke ploeg beroep kan doen op hun expertise voor alles wat betreft de dramaturgische omkadering van het stuk. 12

13 Bijlagen: artikels ADHD'ers moeten eerst therapie krijgen 24/01/2014 om 05:10 Veerle Beel Foto: randall casaer De Hoge Gezondheidsraad zegt het, het expertisecentrum Zit Stil zegt het, dokters zeggen het: oudertrainingen en therapie zijn de eerst aangewezen behandeling voor een kind met ADHD. Waarom krijgen zoveel kinderen dan alleen maar medicatie? Volgens het nieuwste advies dat de Hoge Gezondheidsraad vorig jaar uitbracht, zouden ouders van kinderen met ADHD-klachten in de eerste plaats naar laagdrempelige oudertrainingen moeten worden verwezen. Als er toch behoefte aan een diagnose blijft bestaan, moet die door een multidisciplinair team worden gesteld. Niet door de huisarts. Wanneer sprake is van een milde tot matige vorm van ADHD moet in de eerste plaats verwezen worden naar psycho-educatie, psychotherapie en groepstrainingen voor ouders. Pas als dat onvoldoende blijkt, kunnen er pillen worden voorgeschreven, zegt de Hoge Gezondheidsraad. Bij zware ADHD is medicatie de regel. Maar in de praktijk gaat het anders: de meeste kinderen en jongeren met ADHD krijgen in de eerste plaats medicatie. De Gezinsbond, nog steeds goed voor leden-gezinnen in Vlaanderen, wil daar met een massale petitie verandering in proberen te brengen. De petitie wordt morgen gelanceerd, naar aanleiding van hun ledencongres. De Gezinsbond vindt het bijzonder merkwaardig dat therapie niet terugbetaald wordt, omdat de voorwaarde voor terugbetaling van Rilatine en aanverwante medicijnen ruim een jaar geleden verstrengd zijn. 13

14 14

15 15