REFLECTEREND EN ONDERZOEKEND HANDELEN

Transcriptie

1 1 REFLECTEREND EN ONDERZOEKEND HANDELEN HANDLEIDING Titularis: Prf. dr. Linda Van Ly C- Titularis: Prf. dr. Gustaaf Crnelis Begeleiders: dra. Esther Gudsmit & dra. Eva De Mesmaeker Academiejaar

2 2 INHOUD 1 Inleiding Centrale delstelling van reflecterend en nderzekend handelen Wat is reflecterend en nderzekend handelen? Wat is reflecteren? Wat is een handelingsnderzek? Uitwerking van reflecterend en nderzekend handelen Het dubbelsturingsmdel Fasen van het dubbelsturingsmdel De supervisiesessies Delstelling van de supervisiesessies Verlp van de supervisiesessies Richtlijnen en afspraken bij de supervisiesessies Het eindprduct: ROH- map Onderdelen ROH- map Tips bij het gebruik van audivisueel materiaal Berdeling: Prces - en prductevaluatie PROCESEVALUATIE, supervisiesessies (ttaal: 60/100) PRODUCTEVALUATIE, ROH- map (ttaal: 40/100) Richtlijnen vr het indienen van de ROH- map Reader: verplichte literatuur Ondersteunend studiemateriaal Cntactinfrmatie... 37

3 3 1 INLEIDING In deze handleiding vind je infrmatie ver de delstellingen, richtlijnen en prcedures betreffende het pleidingsnderdeel Reflecterend en nderzekend handelen. Tijdens dit pleidingsnderdeel werk je, p basis van je praktijkervaringen in de nderwijscntext p een systematische manier aan de ntwikkeling van een reflectieve en nderzekende huding in het kader van het greiprces tt prfessinele leerkracht. Je dient dit pleidingsnderdeel dan k gelijktijdig met de Begeleide en Zelfstandige Oefenstage (BZOS) te vlgen, die gespreid wrdt ver een peride van minimaal 8 weken, en bij vrkeur ver 10 weken pr rat van 4 lesuren per week. 1 Reflecterend en nderzekend handelen mvat 6 studiepunten en is begrt p 180 uur studietijd. Een grt deel van die tijd zal je besteden aan zelfstandig werk, zals het schrijven van werk- en reflectieverslagen, het maken van nderzeksntwerpen en het pzetten en uitveren van een kleinschalig handelingsnderzek. De verslagen van al deze pdrachten dienen gebundeld te wrden in een ROH- map, tevens het eindprduct en examenpdracht. Naast het begeleid zelfstandig werk wrden er werkclleges gerganiseerd in de vrm van supervisiesessies (ca. 20 cntacturen, in grepen van ca. 6 studenten) aan de Vrije Universiteit Brussel. Tijdens deze sessies leer je in het bijzijn van medestudenten en nder begeleiding van een leerbegeleider kritisch en systematisch te reflecteren. 2 Dr te reflecteren en nderzekend te handelen leer je m praktijktheretische inzichten te te passen in verschillende nderwijscntexten en krijg je ng meer greep p de cmplexiteit van nderwijssituaties. Je aanwezigheid en actieve deelname tijdens de supervisiesessies is dan k een ndzakelijke vrwaarde vr dit leerprces. 1 De gehele stage dient ver minimum 8 lesweken gespreid te wrden, waarvan 4-5 lesweken aan de mdule begeleide efenstage wrden besteed. De aanvullende weken, tt aan minimum 8, wrden vervlgens aan de mdule zelfstandige efenstage besteed. De stagiair kan de mdule begeleide efenstage aanvatten: - in het eerste semester: ten laatste p 26 september 2014 (bij inschrijving academiejaar f eerder, met spreiding van de SLO ver meerdere academiejaren); - in het tweede semester: ten laatste p 13 februari Het aanvatten van de mdule begeleide efenstage p andere mmenten brengt het vltien van het pleidingsnderdeel Reflecterend en nderzekend handelen in het gedrang en kan dus slechts in uitznderlijke mstandigheden en mits testemming van de vakstagebegeleider en de titularis van de mdule begeleide efenstage en na verleg met de titularis van het pleidingsnderdeel Reflecterend en nderzekend handelen. 2 Studenten die deelnemen aan het prject De Onderzekende Schl dienen de begeleidende infrmatie en handleiding bij dit prject dr te nemen. Deze infrmatie is niet tegevegd aan deze handleiding en kan wrden aangevraagd bij de nderzeker in kwestie, mevruw V. Willegems (Vicky.Willegems@vub.ac.be).

4 4 2 CENTRALE DOELSTELLING VAN REFLECTEREND EN ONDERZOEKEND HANDELEN Reflecterend en nderzekend handelen richt zich p het besluit van de Vlaamse Regering betreffende het berepsprfiel van de leraar 3, met name p de basiscmpetenties die betrekking hebben p de leraar als innvatr en nderzeker: 5: De leraar als innvatr - de leraar als nderzeker De leraar kan: 5.1 kennisnemen van de resultaten van nderwijsnderzek; 5.2 vernieuwende elementen aanbrengen dr de eigen schlcultuur en vrmingscncepten cnstructief te bevragen, dr reflectie ver nieuwe maatschappelijke ntwikkelingen en ver resultaten van nderwijsnderzek; 5.3. de eigen klaspraktijk vernieuwen p basis van naschling, eigen ervaring en creativiteit; 5.4. het eigen functineren in vraag stellen en bijsturen. Het greiprces van leerkracht wrden eindigt niet bij een lerarenpleiding. Het persnlijke greiprces blijft drgaan, en de kennis ver nderwijs verandert bvendien z snel dat leraren vral meten werken aan hun drgreicmpetenties. 4 Als beginnende leerkracht ga je bewust m met bepaalde nderwijs- en schlsituaties dr gestructureerd en nder begeleiding te reflecteren. Elke ervaring kan in principe aanleiding geven tt reflectie: situaties wrden nder de aandacht gebracht dr ze te cncretiseren, te analyseren, de essentie te bepalen, te evalueren en indien ndig aan te passen. Het del is m het eigen leerprces en je eigen prfessinele ntwikkeling p te buwen. De reflectievaardigheden die je ntwikkelt, zal je k in de nderwijspraktijk inzetten bij het uitveren van een handelingsnderzek. Deze verrijkte praktijkervaringen zijn p hun beurt een verder uitgangspunt vr reflectie. Z wrdt er een wisselwerking begd tussen het reflecterend en het nderzekend handelen. Deze wisselwerking is gericht p het ntwikkelen van praktische kennis en inzicht ver he in specifieke, cmplexe (en nvrspelbare situaties) te handelen. Dit is ndig m de nderwijspraktijk kritisch te kunnen evalueren, alsk m hiervan bewust te wrden en m rutinematige handelingen te drbreken. Dit leidt tt een ptimalisering van juw persnlijk prfessineel handelen als leerkracht. 3 Belgisch Staatsblad, , p Departement van Onderwijs en Vrming; Sleurs, W. (red.) (2008). Een nieuw prfiel vr de leraar secundair nderwijs. He wrden leraren daarte gevrmd? Infrmatiebrchure bij de invering van het nieuwe berepsprfiel en de basiscmpetenties vr leraren. Van Buyten, L., secretaris- generaal Departement van Onderwijs en Vrming: Brussel.

5 5 3 WAT IS REFLECTEREND EN ONDERZOEKEND HANDELEN? 3.1 Wat is reflecteren? Onderwijsgedrag wrdt vaak gestuurd dr een nbewust f rutinematig geheel van gedachten en gevelens, vertuigingen en waarden, beheften en eerdere ervaringen, rllen en gewnten. Enige rutine is uiteraard ndig in het nderwijs, maar ndrdacht f impulsief reageren kan een belemmering vrmen vr het flexibel zijn in prblematische f veeleisende situaties. Gezien de veelzijdigheid en cmplexiteit van de nderwijscntext is het niet vldende m terug te vallen p kant- en- klare handelingspatrnen znder die te betrekken p de ware delstelling en specifieke nderwijscntext. Dit leidt namelijk tt gedrag dat niet altijd in vereenstemming is met de vrwaarden m je als leerkracht ged in je vel te velen en kwalitatief en leerlinggericht nderwijs te bieden. Uit nderzek blijkt dat systematische reflectie cruciaal is m als leraar te kunnen leren van de eigen praktijkervaringen. De Nederlandse nderwijskundige Fred Krthagen mschrijft reflectie als het vermgen gestructureerd terug te blikken p een ervaring teneinde daar cnclusies uit te trekken vr tekmstig handelen. 5 Afwisselend ervaren en reflecteren ver die ervaringen is een cyclisch leerprces. Cncrete praktijkervaringen vrmen het beginpunt. Tijdens het reflecteren ver die praktijkervaringen verwerf je inzichten die je pnieuw kan tetsen aan de praktijk. Deze nieuwe ervaring kan p zich weer aanleiding geven tt reflectie. Onderstaand reflectiemdel van Krthagen, geeft een schematische vrstelling van dit prces. Figuur 1: Spiraalmdel vr reflectie. Om te leren reflecteren in de praktijk wrden er in het kader van dit pleidingsnderdeel supervisiesessies gerganiseerd waaraan je verplicht deelneemt. Meer infrmatie ver de rganisatie en invulling van deze sessies kan je vinden bij punt 5 in deze handleiding. 5 Krthagen, F., & Vasals, A. (2002). Niveaus in reflectie: naar maatwerk in begeleiding. VELON Tijdschrift vr Lerarenpleiders, 23, Dit artikel is te vinden nder de rubriek Dcumenten van de nline cursus Reflecterend en nderzekend handelen p PintCarré. Het is aanbevlen m dit artikel dr te nemen vr aanvang van de supervisiesessies.

6 6 3.2 Wat is een handelingsnderzek? Er bestaan verschillende srten praktijknderzek, en het specifieke aan een handelingsnderzek is dat het accent ligt p het eigen handelen. Het handelingsnderzek is een kleinschalig, maar ged drdacht en gestructureerd nderzek in de praktijk waarbij je als leerkracht- nderzeker actief gegevens gaat verzamelen en structureren aan de hand van een nderzeksmethde 6 die is afgestemd p de specifieke schlcntext. 7 In je wetenschappelijke vrpleiding ben je in cntact gekmen met wetenschappelijk nderzek, en de technieken en de methden die daarbij kmen kijken. Er is een verschil tussen theretisch nderzek en empirisch nderzek. Met een handelingsnderzek infrmeer je je uiteraard eerst aan de hand van therie ver je gekzen nderwerp. De klemtn ligt echter veel meer p het empirische gedeelte. Je hebt in je vrpleiding geleerd wat het nderscheid is tussen subjectieve kennis, gebaseerd p cmmn sense f p een buikgevel, en kennis die bjectief (feitelijk) en wetenschappelijk cntrleerbaar is. Als leerkracht wrd je nu uitgedaagd m p een creatieve manier die ratinele nderzekende denkwijze, ndig m betruwbare kennis te verkrijgen, te vertalen naar je eigen handelen in de cntext van nderwijs, in de vrm van een gevalstudie waarbij je zelf k een rl speelt (embedded research). Tch is het belangrijk m de ambities met betrekking tt het wetenschappelijke gehalte van een handelingsnderzek wat te nuanceren: in een stage- cntext hebben veel studenten niet vldende tijd en middelen m aan de vrwaarden m wetenschappelijk bjectieve en generaliseerbare resultaten te verkrijgen. Enige bescheidenheid bij dit del m bjectieve kennis te verkrijgen, is met andere wrden p zijn plaats. Natuurlijk is een klaslkaal geen labratrium waarin je alle variabelen nder cntrle hebt en kunt manipuleren, en kan je de inzichten die je prbeert te verzamelen zelden helemaal bjectief nemen en generaliseren mdat je als nderzeker vaak k zelf (gedeeltelijk) nderdeel bent van het nderzeksthema. Het del van dit handelingsnderzek is dat je bruikbare, situatiegebnden inzichten verkrijgt die vr ju relevant zijn m jezelf te kunnen prfessinaliseren als leerkracht. De vaardigheid van het mzetten van een gedachte, een werkzrg, een nieuwsgierigheid, etc. naar een kleinschalig handelingsnderzek is zeer waardevl. Bvendien kan een praktijknderzek waarver p een nauwkeurige, transparante en gelfwaardige manier gerapprteerd wrdt andere leerkrachten en nderzekers inspireren. Het uitveren van een handelingsnderzek maakt dat je als leerkracht en nderzeker- innvatr k in de nderwijspraktijk p een zeer cncrete manier een kritische en nderzekende attitude ntwikkelt. Deze nderzekende huding is heel belangrijk m p 6 In regel gebruikt men vaak kwalitatieve methdes bij een handelingsnderzek wegens de kleinschaligheid ervan. Tch zijn er k mgelijkheden waarbij je kwantitatieve methdes strategisch kunt integreren. Het vlgende handbek geeft een tegankelijk verzicht: Baarda, D., & de Gede, M. (2001). Basisbek methden en technieken: handleiding vr het pzetten en uitveren van nderzek. Huten: Stenfert Krese. Bedenk echter dat dit werk uitgaat van grtschalige mgelijkheden. 7 We verwijzen hier met nadruk naar het artikel in de reader, Wat is het specifieke aan nderzek naar de eigen praktijk? (Krthagen en Kster, 2011), evenals de passages uit het werk Praktijkgericht nderzek vr reflectieve prfessinals (de Lange et al. 2011). Ok te dwnladen via:

7 7 een efficiënte manier met prblemen m te gaan die in de tekmst ng p je pad zullen kmen. Het handelingsnderzek kan een ndersteuning f een startpunt bieden bij het uitveren van een grtschaliger nderzek, maar dat heft niet z te zijn. Studenten dienen steeds in het achterhfd te huden dat het leveren van generaliseerbare nderzeksresultaten als del vr deze pdracht ndergeschikt is aan het tnen van een nderzekende attitude. Vr het pleidingsnderdeel Reflecterend en nderzekend handelen wrdt uiteindelijk van iedere student een authentiek, individueel verslag van het handelingsnderzek verwacht. Het verslag dient te vlden aan de academische standaard. Meer infrmatie ver de vrmelijke richtlijnen vr het verslag van het handelingsnderzek kan je terugvinden bij punt 6.1 en 8.2 in deze handleiding.

8 8 4 UITWERKING VAN REFLECTEREND EN ONDERZOEKEND HANDELEN 4.1 Het dubbelsturingsmdel Om je reflecterende en nderzekende vaardigheden te ntwikkelen zal je in het kader van dit pleidingsnderdeel een persnlijk nderzeksplan pstellen en uitveren. De verschillende stappen die je hierbij dient te nemen, wrden gevisualiseerd in het dubbelsturingsmdel. Dit mdel geeft de interactie weer tussen het reflecterend en het nderzekend handelen in de vrm van een dubbele lus: Figuur 2: Dubbele lus sturing van didactisch handelen in een reflectie en nderzeksgerichte benadering (Van Ly & Gegebeur, 2007). Samengevat kmt de gevlgde werkwijze erp neer dat je na het reflecteren ver de ervaringen p zich en de daarbij ntstane gedachten, gevelens en betrachtingen (eerste lus), een aansluitend denk- en handelingsprces (tweede lus) p gang brengt dat uitgaat van de vraag he die ervaringen nu k het vrwerp kunnen uitmaken van een nderbuwde werkhypthese. Vanuit dit eerste nderzeksmment wrdt dan een handelingsnderzek pgezet. Na de uitvering daarvan wrdt pnieuw in de reflectiecyclus gestapt. Juw handelen is p die manier p een ervaringsgerichte en ntdekkende basis gesteld, met een dubbelsturingssysteem, bestaande uit reflectie en nderzek. 8 8 Van Ly, L. & Gegebeur, W. (2007). Teachers and teacher trainees as classrm researchers: beynd Utpia? Educatinal Actin Research (15, 1), Of: Van Ly, L. & Gegebeur, W. (2004). De Li en de leraar als nderzeker: de utpie vrbij? Veln Tijdschrift vr Lerarenpleiders, (25,3), Crnelis G., (2011). Against Chrnlgical and Impersnal Accunts f the Histry f Science. Twards nn- linear didactics. Almagest 1(2): Deze artikels zijn te vinden nder de rubriek Dcumenten van de nline cursus Reflecterend en nderzekend handelen p PintCarré.

9 9 4.2 Fasen van het dubbelsturingsmdel Beginsituatie: zelfbservatie Om te bepalen vr welke werkzrg (bekmmernis) je een persnlijk nderzeksplan zal pstellen, met je enig zicht hebben p jezelf ten aanzien van je sterke kanten en de zaken waar je ng verder in met greien (leerpunten). Dit vraagt een grndige zelfbservatie. Een efening die je hierbij kan helpen is het maken van een sterkte- zwakteanalyse p basis van een kijkwijzer. Deze efening is niet verplicht. Indien je besluit m de efening (meermaals) te maken, zal je merken dat dit bevrderend kan werken vr je zelfinzicht. Achteraf mag je vrijblijvend deze efening k pnemen in je ROH- map bij deel 3. Om aan de efening te beginnen kan je de persnlijke cmpetentiematrix stage 9 gebruiken. Deze cmpetentiematrix mvat de kerncmpetenties van de specifieke lerarenpleiding aan de Vrije Universiteit Brussel. De kerncmpetenties geven de accenten weer die het Interfacultair Departement LerarenOpleiding legt in het ttaal van de pleiding van nze leraren. Het lerarenprfiel vertaald in deze cmpetentiematrix wrdt duidelijk gemaakt aan de hand van het decretale kader (basiscmpetenties vr de leerkracht secundair nderwijs, ) en de kerncmpetenties van de pleiding. Tijdens je stages gebruik je die persnlijke cmpetentiematrix stage als kijkwijzer m juw sterktes en zwaktes als beginnende leerkracht in kaart te brengen. Vr elk van de zeven kerncmpetenties kan je je vaardigheden scren p een driepuntenschaal ( Ik kan het meestal, Ik kan het sms, Ik kan het (ng) niet ). Maar het kan k vrkmen dat je bepaalde deelcmpetenties niet kunt efenen in je eigen nderwijscntext. In dat geval kruis je niet van tepassing (n.v.t.) aan. Neem bij de zelfevaluatie de tijd en wees eerlijk tegenver jezelf, zdat je een duidelijk beeld kan krijgen van de verschillende vaardigheden en attitudes die vr een prfessinele leerkracht ndig zijn. Uiteraard is deze sterkte- zwakteanalyse maar een mmentpname, en vrmt deze efening slechts het vertrekpunt vr een uitgebreidere reflectie ver je cmpetenties als beginnende leerkracht. De bedeling is dat je je reflecties bij je sterkte- zwakteanalyse neerschrijft in een verslag. Vr ieder van de zeven kerncmpetenties bespreek je minimaal 1 sterktepunt en 1 zwaktepunt (minimum 2 punten per kerncmpetentie). Bij sterktepunten tn je aan de hand van cncrete ervaringen aan waar en he je deze hebt ntwikkeld. Bij zwakke punten leg je uit waarm je denkt dat je p deze punten ng kan leren en wat eventuele pprtuniteiten zuden kunnen zijn. Belangrijk is dat je in het kader van dit pleidingsnderdeel niet wrdt berdeeld p de mate waarin je vrderingen maakt/gemaakt hebt in bepaalde leerpunten tijdens je stages. Deze vrderingen wrden immers berdeeld dr de stagebegeleiders. Bij Reflecterend en nderzekend handelen staan de ntwikkeling van reflectie- en nderzeksvaardigheden centraal waaraan een prces- en prductevaluatie is gekppeld. 9 De persnlijke cmpetentiematrix stage is terug te vinden nder de rubriek Dcumenten van de nline cursus Refelecterend en nderzekend handelen p PintCarré. 10 De vlledige lijst met basiscmpetenties kan je vinden via vlgende URL: bijlage4.pdf

10 10 Fase 1: Ervaren van een prbleem f dilemma in de nderwijscntext Tijdens je efenstages (BZOS) de je ervaringen p in de praktijk en stt je mgelijk p nderwijskundige prblemen f dilemma s (situaties waarin je wrdt gecnfrnteerd met diverse alternatieven die even (n)wenselijk zijn). Je ervaringen zijn praktisch van aard, maar ze wrden pgedaan tegen de achtergrnd van de theretische kennis die je reeds pbuwde. Die therie beïnvledt natuurlijk je ervaringen, waardr er ndzakelijkerwijs sprake is van een wisselwerking. Hewel je tijdens je efenstages uiteraard verschillende prblemen f dilemma s kan tegenkmen die je zu willen plssen, dien je vr het pzetten van je handelingsnderzek een werkzrg te selecteren. In principe is er slechts één vrwaarde bij het maken van je keuze: je kiest uit je werkzrgen de meest centrale, behandelbare en cncrete prblematiek, waarin in juw gen vldende leermgelijkheden beslten liggen. Fase 2: Explreren en cncretiseren van het prbleem f dilemma De keuze vr een werkzrg met je uitgebreid mtiveren. Hiermee wrdt bedeld dat je je prbleem gaat explreren en cncretiseren dr een grndige terugblik p je ervaringen. Je geeft hierbij een: Situering van de praktijkervaring: wie, waar, wanneer, helang, mstandigheden, vrgeschiedenis, aanleiding, bedeling, Inhudelijke en prcesmatige beschrijving van het gebeurde: (richtvragen: wat is er precies gebeurd? Wat liep er ged? Wat liep er fut? Wat werd er gezegd f gedaan? He werd er gereageerd? ) Beschrijving van de eigen betrkkenheid in het gebeurde: verwachtingen en gevelens die aan deze ervaring vrafgingen, gedachten en gevelens tijdens je ervaring, mtieven vr je reacties. (Wat wilde ik? Wat deed ik? Wat dacht ik? Wat velde ik?) Beschrijving van de betrkkenheid van anderen (bv. leerling(en), mentr, cllega, ) bij de gebeurtenissen: hun reacties, gedachten, gevelens, mtieven (Wat denk ik dat de anderen wilden, deden, dachten, velden?) Vaak is deze cncretisering van wat er effectief gebeurde al zeer verhelderend. Het brengt inzicht in de wijze waarp je gedrag dr de ander(en) kan wrden geïnterpreteerd. Dat is de meerwaarde van perspectiefwisseling in deze fase van de reflectie: je stelt jezelf niet enkel de vraag: Wat wilde, velde f dacht ik?, maar k: Wat wilde(n) de leerling(en)? Wat velden ze, wat dachten ze?. Een dergelijke perspectiefwisseling legt vaak nieuwe diepere lagen blt. Je zmt tijdens de vlgende fase meer in p die diepere lagen.

11 11 Fase 3: Essentiële elementen frmuleren In deze fase prbeer je de essentie van je ervaring(en) te achterhalen. Je thematiseert en prblematiseert ze. Richtvragen zijn: wat betekent deze ervaring vr ju? Wat denk je dat deze ervaring betekent vr de anderen? Zijn er andere manieren m de situatie te interpreteren? Waar ben je je bewust van gewrden? Waar situeren zich vlgens ju de essentiële aspecten van je ervaring? We baseren ns in deze fase bij de analyse p het ui- mdel van Krthagen & Vasals 11, zie figuur 3: mgeving, gedrag, bekwaamheden, vertuigingen, identiteit, betrkkenheid. Kan je verbanden leggen tussen je individuele handelingen en de klascntext, de schlcntext en maatschappelijke cntext? Gaat het hier m een eenmalige gebeurtenis f det het prbleem zich vaker vr? Wat vind je ver deze thematiek in nderzek f literatuur? Etc. Figuur 3: Het ui- mdel (Krthagen & Vasals, 2007) In fase 2 beschreef je de actuele situatie. In fase 3 zet je een stap verder en geef je k aan he de wenselijke situatie er vlgens ju zu meten uitzien. Hier ga je dr tt de KERN van juw ui, ftewel: je det aan kern- reflectie. In de kern staat: betrkkenheid. Dat betekent nder andere dat je juw persnlijke mtivatie p een meer cnceptueel en abstract niveau prbeert te frmuleren in termen die juw idealen verwrden. Die zijn vr ju persnlijk bijznder waardevl. Vrbeelden van idealen zijn: rechtvaardigheid, efficiëntie, eerlijkheid, diplmatie, emancipatie, schnheid, teamspirit, liefde, slagvaardigheid, etc.. In eerste instantie dien je bij het nder wrden brengen van je idealen geen rekening te huden met de haalbaarheid ervan in de realiteit. Echter, zdra je ervr kiest m p basis van dit specifieke thema een handelingsnderzek uit te veren, ga 11 Krthagen, F., & Vasals, A. (2007). Kwaliteit van binnenuit als sleutel vr prfessinele ntwikkeling. VELON Tijdschrift vr Lerarenpleiders, (28,1), Dit artikel is te vinden nder de rubriek Dcumenten van de nline cursus p PintCarré.

12 12 je de vr ju wenselijke situatie WEL cncreet expliciteren, rekening hudend met het SMART - principe (z Specifiek en cncreet mgelijk, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijdsgebnden frmuleren). Z kan je achteraf vaststellen in welke mate je je delstellingen bereikt hebt. Dit kan alleen als je iedere delstelling SMART hebt gefrmuleerd. Vrbeelden De leerlingen zetten zich actiever in tijdens de les handbal dr zich meer vrij te spelen en de bal te vragen. De leerlingen zijn duidelijk meer geïnteresseerd in het lesnderwerp drdat ze aanzienlijk meer kritische vragen stellen. Fase 4: Infrmatie verzamelen in verband met het prbleem f dilemma Tijdens deze fase prbeer je de essentie van je prbleem p een wetenschappelijk verantwrde manier te achterhalen. Je gaat p zek naar mgelijke verklaringen en raadpleegt hiervr infrmatie die reeds bestaat ver dit thema. Allereerst duik je hiervr in de (wetenschappelijke) vakliteratuur in beken, tijdschriften f websites, maar k een gesprek met een expert f ervaringsdeskundige kan je waardevlle infrmatie pleveren. De ervaring uit je vrpleiding stelt je in staat m gericht infrmatie te verzamelen en te selecteren p relevantie en betruwbaarheid. Dit theretische vrnderzek heft niet uitgebreid te zijn, maar de resultaten meten wel accuraat en adequaat zijn. Je kan k aangeven waarm je bepaalde brnnen niet gebruikt. Tijdens de supervisiesessies prbeer je, in de mate van het mgelijke, tt en met fase 4 vr te bereiden. Vr je handelingsnderzek zal je fase 4 tt en met 8 p een grndigere wijze drlpen en hier een verslag ver schrijven. Fase 5: Alternatieven uitwerken, hypthese(s) en actieplan frmuleren Terwijl je in fase 3 en 4 uitwerkt wat je wilt bereiken, ga je in fase 5 p zek naar alternatieve handelingswijzen (he wil ik dat bereiken?) en ntwikkel je een handelingsstrategie. Je det dit dr één alternatief te selecteren en je keuze te mtiveren (bv. p basis van literatuur, haalbaarheid, etc.). Hulpvragen hierbij zijn: - Welke alternatieven dienen zich aan in deze specifieke cntext en in de bredere cntext? - Welke mgelijkheden heb je m met dit srt situaties m te gaan? - Welke leervragen vergen verder nderzek? - Welke hulpbrnnen kan je benutten bij het zeken naar handelingsalternatieven? - He zu je het in de tekmst cncreet willen aanpakken en wat zijn de mgelijkheden daarte? Er zijn verschillende srten alternatieven mgelijk. Wat vr srt plssing wil je eigenlijk? Sms met je kiezen tussen een duurzame en/f een snelle plssing, een diplmatische en/f een pragmatische plssing Vr inspiratie wrdt het vlgende handbek aangeraden: Crnelis, G., (2000). Prbleemplssend denken. Brussel: VUBPress.

13 13 Het uitwerken van je handelingsstrategie staat in functie van de delstelling(en) die je nastreeft. Het kan bijvrbeeld gaan ver het ntwikkelen van een meer aangepaste werkvrm f ver het ntwikkelen van beter geschikt leermateriaal, het vrbereiden van een prbleemplssend gesprek met de klas f met cllega s, het betrekken van de externe mgeving bij het lesgebeuren, etc.. Je kunt hierbij zeer creatief zijn, en gebruik maken van de infrmatie die je in de vrige fase hebt verzameld. Uiteindelijk frmuleer je je centrale nderzeksvraag in de vrm van één f meerdere ALS- DAN- hypthese(s), waarin je delstellingen (DAN- gedeelte) en je gekzen handelingsstrategie (ALS- gedeelte) zijn pgenmen Vrbeelden Als ik een kijkwijzer gebruik in mijn atelierwerkvrmen, zullen de leerlingen dan minder futen maken in de finale uitvering van de beweging? Als ik mijn mgangsvrm met de leerlingen aanpas (p het mment dat ze weerstand vertnen) dr eerst empathisch te reageren alvrens aan te geven wat ze meten den, zullen zij dan vreger starten met het uitveren van de efening? Als ik technieken ntwikkel m mijn eigen rganisatie en planning beter te structureren, waarbij ik mijn privéleven en mijn prfessinele verplichtingen beter p elkaar afstem, zal mijn ervaring van te veel werkdruk en stress dan verminderen? Fase 5 eindigt met het frmuleren van je actieplan. Dit mvat de beschrijving van je nderzeksntwerp, met ndermeer je nderzeksppulatie, de nderzeksmethdes die je hebt geselecteerd vr dataverzameling (methdetriangulatie is hierbij een belangrijk gegeven, zie bijlagen in de reader vr meer infrmatie, de instrumenten (bv. ntwikkelde vragenlijst, bservatiefrmulier)) die je gaat gebruiken, de interpretatiecriteria bij de analyse, en de planning van je acties (met tijdskader). Je cncretiseert he je de actuele situatie gaat vergelijken met de tekmstige f de gewenste situatie. Hierbij maak je die elementen die je wilt meten meetbaar dr ze te peratinaliseren. Dat wil zeggen dat je de te meten elementen gaat herfrmuleren in termen van variabelen (bv. leeftijden, aantal leerlingen, scres, ) en dat je prbeert deze p te splitsen in de kleinst mgelijk waarneembare indicatren ( cmputergebruik p zich kan je niet meten, de tijd dat iemand spendeert, de sites die wrden bezcht, etc. wel). Hiervr dien je achtergrndliteratuur ver het nderwerp zelf dr te nemen. Zek naar wetenschappelijke publicaties in de algemene databank van de biblitheek en haal inspiratie uit he nderzekers vóór ju hun variabelen hebben gekzen. Welke indicatren gebruikten zij? Blijf in het achterhfd huden dat je handelingsstrategie, en dus je handelingsnderzek, haalbaar met blijven in de beperkte tijdspanne van je stage.

14 14 Het is de bedeling dat je een utline van je handelingsnderzek, dit is een krte (schematische) samenvatting (maximaal 300 wrden) van juw definitieve nderzekspzet, indient bij je leerbegeleider. Hierna kan je verder gaan met je nderzek. Vanaf de eerste tt en met de vijfde supervisiesessie kan je je leerbegeleider m feedback vragen vr deze pdracht. Er is niets mis met het herzien van nderzeksvragen dat is gebruikelijk bij (wetenschappelijk) nderzek maar hu het algemene tijdsbestek in het g. In elk geval met elke wijziging besprken wrden met je leerbegeleider. De utline met wrden gepst p het grepsfrum van de cursus Reflecterend en nderzekend handelen p PintCarré ten laatste vóór de vijfde supervisiesessie. Wie geen utline heeft ingediend wrdt naar een vlgende nuttige zittijd verwezen vr feedback van de leerbegeleider. 13 Het is aan te raden m niet te wachten tt het laatste mment van je stage, m het risic te vermijden dat je in tijdnd kmt. Sms bevat de utline ng ernstige tekrtkmingen en zijn er ndzakelijke aanpassingen ndig m een adequaat handelingsnderzek te kunnen pzetten. De EHBO- kit van PintCarré Op PintCarré kan je de geactualiseerde EHBO- kit (eerste hulp bij nderzeksprblemen) van de Vrije universiteit Brussel vinden. 14 Het is een leerpad, p maat van iedere student, ngeacht de vrpleiding, gemaakt m ndersteuning te bieden bij het uitveren van wetenschappelijk nderzek. Hier kan je veel bruikbare tips vinden. Echter, het is heel belangrijk m in het achterhfd te huden dat je, als uitverder van een handelingsnderzek, NIET dezelfde ambities kan kesteren als een wetenschapper die een masterpref uitvert. Onderstaand enkele nuanceringen en aandachtspunten met betrekking tt de verschillen tussen een handelingsnderzek en een algemeen wetenschappelijk nderzek. Onderzeksppulatie? Aangezien je cnclusies alleen gelden vr deze specifieke situatie, heeft het geen zin m te tbben ver het pstellen van een aselecte steekpref. Je hebt als nderzeker de ttale ppulatie in de hand, met name de klas f de mgeving waarin het handelingsnderzek plaatsvindt. 13 Tijdens het academiejaar zullen alle ingeschreven studenten van dit pleidingsnderdeel vrijblijvend wrden uitgendigd m een bijdrage te leveren aan het nieuwe brnnenfrum p PintCarré. Hier kan je een link naar de infrmatiebrnnen die je hebt gebruikt psten, en er eventueel k een krte reactie bij plaatsen, zals: interessant vr het peratinaliseren van variabelen met betrekking tt de bv. de intrinsieke mtivatie, etc.. Ok indien de brn niet expliciet meer wrdt vermeld in het verslag van je handelingsnderzek is het interessant vr medestudenten m juw reactie erbij te lezen. 14 Zie de website PintCarré2.vub.ac.be -> Reflecterend en nderzekend handelen, en schrijf je in vr het gratis leerpad bij de links EHBO-kit.

15 15 Bias? Kenmerkend is k dat je als nderzeker zelf deel uitmaakt van de nderzekscntext bij een handelingsnderzek. Je kan, als je dat wilt, k een berep den p de medewerking van je leerlingen als medenderzekers. Hud hierbij rekening met verschillende vrmen van bias die de resultaten kunnen beïnvleden. Z is er de respnse bias, waarbij de nderzekssubjecten dr hun vrkennis ver het nderzeksdel de nderzeksresultaten al gaan verkleuren, f experimenter s bias, waarbij je als nderzeker dr je verwachtingen p verschillende, sms helemaal nbewuste manieren, het nderzek in een bepaalde richting stuurt. Cntrlegrepen? In regulier nderzek wrden één f meer cntrlegrepen samengesteld m aan te tnen dat alleen de handelingsstrategie (de nafhankelijke variabele) een invled heeft p de verandering in je delstelling (de afhankelijke variabele). Binnen een handelingsnderzek kunnen echter zelden vldende cntrlegrepen wrden samengesteld. Dit prbleem ls je p dr de cntext, met andere wrden: de beïnvledende factren, z vlledig mgelijk te expliciteren. Aangezien je als leraar- nderzeker helemaal bent ndergedmpeld in het nderzek, met je zicht krijgen p deze factren, en ze k kunnen verwrden. Je handelingsnderzek heft dus niet te leiden tt een theretisch mdel, maar wel tt een cntextrijke praktijktherie die k je cllega s kan aanspreken. Gegevensverzameling? Het is belangrijk dat je je keuze vr een bepaalde methde m gegevens te verzamelen, kan legitimeren: zrg ervr dat de methde is gekzen p basis van de mgelijkheden die de praktijksituatie biedt. Een aanbevlen werkwijze is het pzetten van triangulatie. In de cntext van dit pleidingsnderdeel betekent dit : het prepen van verschillende getuigen. Deze getuigen gaan vaststellen, f je delstellingen gerealiseerd wrden. Schenk daarbij zwel aandacht aan methdetriangulatie, als aan brnnentriangulatie. 15 Methdetriangulatie: binnen de cntext van het handelingsnderzek is participerende bservatie een vr de hand liggende methde. Je maakt immers deel uit van het geheel en je bent daardr een bevrrdeelde, maar k bevrrechte getuige. Naast bservatie (dr een getuige) zijn er echter ng tal van andere mgelijkheden m gegevens te verzamelen, zals het laten invullen van een (drdachte en crrect pgestelde!) vragenlijst dr de leerlingen, f het registreren van de vaardigheidsvrderingen van je leerlingen, bijvrbeeld dr middel van (reguliere) tetsen, etc.. Er bestaan tientallen handige handbeken en 15 Vr de triangulatiebenadering zie.a.: id=67961&hid=67957

16 16 websites met infrmatie ver verschillende andere praktijkgerichte nderzeksmethden. Wij gaan er van uit dat je zelf creatief p zek gaat. Om je bservatie- en verwerkingsmgelijkheden te vergrten, wrd je aangemedigd m een vide- f audi- pname, f digitale ft s van je les te maken. Methdetriangulatie betekent dus het cmbineren van verschillende wijzen m gegevens te verzamelen 16. Binnen de brnnentriangulatie nderzek je de verschillende perspectieven p het nderzeksnderwerp. Uiteraard ga je in eerste instantie (wetenschappelijke) achtergrndliteratuur drnemen ver het nderwerp. Deze zektcht maakt k deel uit van je pdracht vr dit nderzek, en wij hechten hier heel veel belang aan. Het pzeken van (wetenschappelijke) achtergrndinfrmatie die aanleunt bij juw handelingsnderzeksnderwerp is zelfs cruciaal! Daar dien je mee te beginnen ng vrdat je je hele nderzeksvraag en pzet definitief hebt gefrmuleerd! Bijkmend kan je bij het trianguleren van brnnen k naar de denkbeelden peilen van de andere betrkkenen, zals je mentr, de leerlingen, cllega s, etc.. Het is belangrijk m z veel mgelijk nieuwe brnnen van infrmatie te gebruiken. Dit is bij uitstek een pprtuniteit vr ju m je creativiteit en innvativiteit te tnen. Fase 6: Alternatieven uitveren en nderzeken Tijdens deze zesde fase ga je binnen juw schlcntext de vrgenmen handelingsstrategie uitveren. Tijdens het uitveren mag je het nderzek bijsturen indien dat ndig is. Dit met je wel kunnen verantwrden, dus aangeven en nderbuwen in het ttale verslag. Fase 7: Aanvangssituatie vergelijken met alternatieve situatie. Dit is een belangrijk analysemment. Je stelt vast in welke mate je delstelling werd gerealiseerd. Dit hudt dus in dat je de nieuwe gegevens zal meten structureren, interpreteren en vergelijken met de eerder verzamelde gegevens van de beginsituatie. Je kunt natuurlijk geen appels met peren vergelijken, met andere wrden: de gegevens van de pre- en de pstsituatie(s) meten dus k p een vergelijkbare wijze verzameld en verwrd zijn. Uiteraard relativeer je de resultaten vervlgens, en plaats je ze tegen een bredere kennistheretische achtergrnd. Fase 8: Tekmstige handelswijze vastleggen Op basis van de resultaten trek je cnclusies in verband met de gewenste handelswijze. Bracht de alternatieve wijze de gewenste uitkmst? Wat zijn de verklaringen vr het psitief f negatief beantwrden van deze vraag? Welke elementen hebben de gegevens mgelijkerwijze verkleurd? Wat kan bij een tekmstig handelingsnderzek verbeterd wrden? Deze fase kan eventueel resulteren in een nieuwe hypthese en een nieuw actieplan, dat je in de tekmst pnieuw zu kunnen uittesten 16 Vraag hiervr altijd even de testemming aan de schldirectie én aan de uders, mwille van de privacywetgeving.

17 17 5 DE SUPERVISIESESSIES Tijdens een reeks van een tiental supervisiesessies kmen zwel het reflecterend als het nderzekend handelen en de wisselwerking ertussen aan bd. De sessies vinden plaats in grepjes van vier tt vijf studenten nder de begeleiding van een leerbegeleider. 5.1 Delstelling van de supervisiesessies Tijdens de supervisiesessies wrdt de tijd genmen m samen met anderen te leren van je nderwijservaringen, met inbegrip van de vrbereiding van je handelingsnderzek. De essentiële aspecten van je nderwijsgedrag wrden gethematiseerd en besprken. Je kiest zelf de praktijkervaringen uit waarver je wil leren in het bijzijn en met de hulp van je medestudenten. Zwel prblemen, twijfels, nzekerheden, frustraties, dilemma s en successen kunnen aan bd kmen. De reacties van de leerbegeleider en de medestudenten kunnen het perspectief p je ervaring verruimen. Hun bijdrage zet aan tt verdieping en duiding. In grep wrdt er gezcht naar alternatieven die je later eventueel weer kan uitprberen in je nderwijspraktijk. Op die manier kan je als tekmstige leerkracht buwen aan een persnlijke nderwijsstijl die in vereenstemming is met de berepseisen. Centraal staat de integratie van de prfessinele kennis en vaardigheden in het persnlijk handelen in de nderwijspraktijk. Uiteindelijk meten de sessies je helpen bij het ntwikkelen van een zelfstandige leerhuding, wat betekent dat je p eigen kracht kritisch leert mgaan met leervragen. Drdat je in een grep beginnende leerkrachten je eigen greiprces en je sterktes en zwaktes deelt, ntstaat er een reciprque wisselwerking: k juw cllega- studenten den dit, waardr je nu helder mee kan kijken dr de gen van je grepsgenten naar hun nderwijssituatie. Z krijg je k veling met nderwerpen die je wellicht ng niet bent tegengekmen in je eigen stagecntext. Na een tiental supervisiesessies heb je dan een breder perspectief p de nderwijswereld. Wat is het effect p het individuele leerprces van één student bij de bespreking van een werkzrg van een andere student? En wat is het verschil tussen een supervisiesessie en een kffiepraatje waarbij leraren in pleiding gezellig wat praktijkervaringen met elkaar uitwisselen? Beginnende leerkrachten wrden tijdens hun stage vaak verrmpeld dr de grte heveelheid nieuwe ervaringen. Het plannen en vrbereiden, het lesgeven, het leren verschakelen van het student- zijn naar het leerkracht- en werknemer- zijn, het is allemaal nieuw en heel intens. De eerste maanden wrden dr velen als een ware verlevingsperide ervaren... Waarm dan k ng twee uur per week tijd inlassen vr het reflecteren in kleine grepen ver werkzrgen? Een gede berepspleiding is een allrund pleiding. Ze geeft je niet enkel de kneepjes van het vak mee p het didactische praktische niveau en p het

18 nderwijskundige theretische niveau. Een berepspleiding heeft k een effect p je ntwikkeling als prfessinal p een zeer individuele, duurzame manier. Dankzij het in grep reflecteren ver werkzrgen zal je heel specifieke vaardigheden en gewntes aanleren f versterken, namelijk: het benaderen van een eigen prbleem met een rustgevende, zelfverzekerde huding (je leert veelvuldig tijdens supervisiesessies m jezelf meer tijd te geven m prbleemplssende strategieën p te zeken en ze vervlgens uit te testen). het analyseren van een nderwijsgerelateerd prbleem vanuit een extern gpunt (dit efen je bijvrbeeld wanneer je de werkzrgen van anderen bespreekt), het cachen van medestudenten (tekmstige cllega s) bij hun reflectie p een Scratische wijze. Je leert m vlwassenen te stimuleren tt perspectiefwisseling en kernreflectie. Deze vaardigheid als cach kmt later ged van pas vr jezelf (p metacgnitief niveau), bij het samenwerken met cllega s en zelfs het laten reflecteren van leerlingen Verlp van de supervisiesessies Er wrdt gedurende elk semester, gelijklpend met de stageperide, een reeks van ngeveer tien supervisiesessies van telkens twee uur gerganiseerd. Deze sessies behandelen zwel het reflecteren als het pzetten van een handelingsnderzek. Kennismakings- en intrductiesessie De eerste sessie staat in het teken van het kennismaken en het wederzijds infrmeren. De wensen, delen en verwachtingen van de leerbegeleider en de studenten wrden p elkaar afgestemd. Tijdens de eerste sessie zal je bndig vertellen: wie je bent, vr welke vakken je de lerarenpleiding vlgt; vanuit welke mtivatie jij de pleiding tt leraar vlgt; welk beeld je van jezelf als leraar hebt; wat juw visie p nderwijs is; wat je vr jezelf van de supervisiesessies verwacht; eventueel iets anders dat jij belangrijk vindt. Verder krijg je infrmatie ver de manier van werken en wrden de rganisatrische afspraken gemaakt. Je leerbegeleider geeft telichting bij de leerdelen en legt uit wat er verstaan wrdt nder reflectie, supervisie en nderzekend handelen: welke literatuur je dient dr te nemen, welke methde(s) er gehanteerd wrden, welke pdrachten ter vrbereiding (werkverslag, nderzeksntwerp) f ter verwerking (reflectieverslag) van een supervisiesessie dienen gemaakt te wrden, etc.. 17 We raden je vrijblijvend aan m k Een leraar van klasse van Fred Krthagen en Bram Lagerwerf (2014) hierver te lezen.

19 19 Supervisiesessies Reflecteren Het leren reflecteren gebeurt gaandeweg aan de hand van de persnlijke verhalen van de studenten, uitgeschreven in werkverslagen. Je leert he je elkaar kan helpen m ervaringen te cncretiseren en te thematiseren. De reflecties p deze cncretisering en de besprken thema s zullen hun neerslag vinden in de reflectieverslagen. Je leert het werkmateriaal (werkverslagen en reflectieverslagen) kritisch te benaderen en elkaar met respect te bevragen. Tijdens de supervisiesessie wrdt de reflectiecyclus (zie punt 3.1) uitgediept. De leerbegeleider gebruikt hiervr gepaste supervisiemethdes die verlpen vlgens een gestructureerd schema. Samen met je medestudenten wrdt juw werkverslag verder geanalyseerd, zdat je de essentiële elementen van je nderwijsgedrag kan frmuleren. In de grep wrdt er gezcht naar gepaste alternatieve handelingsstrategieën die je, indien mgelijk, kan uitprberen in je nderwijspraktijk. Bij het begin van elke supervisiesessie maken we, indien ndig, ruimte m acute kwesties te bespreken. De meeste tijd zullen we besteden aan de reflectie ver een werkverslag van één f meerdere studenten. Elke sessie wrdt telkens afgeslten met een uitndiging m daadwerkelijk iets te den met de verwrven inzichten. Waarm verlpen de supervisiesessies vlgens een redelijk strak gestructureerd schema? Supervisie wrdt sms verkeerdelijk gepercipieerd als een kffiepraatje waarbij student- leerkrachten hun verhaal aan elkaar kwijt kunnen. Het is inderdaad z dat supervisie een veilige gelegenheid geeft m ervaringen uit te wisselen, maar het is veel meer dan dat natuurlijk. Er wrdt gewerkt met methdes en gestructureerde efeningen, juist met als del m het kffiepraatjes- niveau te verstijgen. Z wrdt er steeds begnnen met het efenen van het aanzetten van de ander (de inbrenger van de werkzrg) tt een diepere analytische reflectie. Dat gebeurt dr het kunnen stellen van niet- suggestieve vragen aan de ander, het ged kunnen luisteren, en het kunnen herkennen van de verschillende lagen van het ui- mdel van Krthagen in het antwrd van de ander. In de eerste supervisiesessies hebben smmige studenten hier verigens een vrsprng in, dr hun vrpleiding f berepsverleden. Smmige studenten meten hier even aan wennen. Uiteindelijk krijgt iedereen de basis nder de knie. Later kan de ingebrachte werkzrg als gespreksnderwerp even belangrijk f zelfs ndergeschikt zijn aan het efenen van het reflecteren zelf. Wanneer studenten tt de diepste kern van het ui- mdel drdringen, en bij zichzelf hun betrkkenheidsniveau verder ntdekken, ntwikkelen zij k hierbij hun berepsidentiteit verder.

20 20 Onderzekend handelen Tijdens de supervisiesessies zal er k tijd genmen wrden m te efenen met het maken van een nderzekspzet van een handelingsnderzek, bijvrbeeld p basis van iemands reflectieverslag. We besteden hierbij aandacht aan het in kaart brengen (visualiseren, cncretiseren, thematiseren) van een prbleemstelling, het leren frmuleren van nderzeksvragen en daaraan gekppelde SMART- delstellingen, het peratinaliseren van elementen dr ze te herfrmuleren in meetbare variabelen en indicatren, het zeken naar geschikte gegevensverzamelingsmethdes (pzetten van triangulatie), etc.. Vr alle duidelijkheid: het blijft je eigen verantwrdelijkheid m de planning, infrmatieverzameling en de uitvering van je handelingsnderzek te rganiseren. De gebden feedback dient enkel een ndersteuning. Je kan afspreken per vr meer feedback tijdens de algemene cntacturen van de leerbegeleiders indien je dit ndig acht. Welke nderwerpen kmen in de supervisiesessies zal aan bd? In de eerste plaats heeft de reflectie- inhud betrekking p het terrein van je nderwijspraktijk. Het is dan k essentieel dat je tijdens de reflectieperide ervaring pdet in de nderwijspraktijk (stage). Het terrein van de nderwijspraktijk is zeer breed. Enkele vrbeelden: prblemen met de afstand f verhuding leraar- leerling; frustraties ver de inzet van de leerlingen; het mgaan met de beperkingen van de werksituatie; het functineel hanteren van emties in de nderwijspraktijk; aandacht huden en rde handhaven. Naast de nderwijspraktijk kunnen in de supervisiesessies k thema s aan bd kmen die eerder betrekking hebben p: het zeken naar een identiteit en een werkhuding; het mgaan met het eigen leerprces; het werken in de supervisiegrep; de relatie met andere nderwijsactren. Wezenlijk is wel de link met het berep: leerkracht. De supervisiesessies zijn erp gericht een evenwicht te vinden tussen de berepsscialisatie en de persnlijke identiteit. Prblemen uit de persnlijke levenssfeer hren niet thuis in de supervisiesessies. Tussentijdse metareflectie Na enkele supervisiesessies huden we een krte metareflectie. Dit wil zeggen dat we de tijd nemen m kritisch terug te blikken p het reflectieprces tt nu te en het effect daarvan p het functineren in je nderwijspraktijk, p de manier van reflecteren (methdes), p de handelingsstrategie van het nderzek, de samenwerking en sfeer tijdens de supervisie en