Witboek. The Return of the Parents

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Witboek. The Return of the Parents"

Transcriptie

1 Witboek The Return of the Parents

2 Inhoud Voorwoord 3 De meerwaarde van ouder- en familieverenigingen 4 Leeswijzer 5 Lotgenotencontact 6 Wij zoeken contact met andere ouders met een kind met Spina Bifida 6 Janneke heeft MCDD 6 Kennismaken met Ypsilon was de start voor verbetering 6 Oudernetwerken rond syndromen 7 Informatievoorziening 8 Houd me vast, maar raak me niet aan 8 Marieke heeft dyslexie 8 Waar kan ik terecht met vragen over mijn slechthorende dochter? 8 Waar vind ik informatie die bij onze situatie past? 9 Na een lange zoektocht: herkenning, informatie en een nieuw perspectief 9 Naar Keuze 10 Joris heeft dyscalculie 10 Uw documenten zijn voor het ministerie van VWS van belang 10 Individuele ondersteuning en advies 11 Hoe doe ik dat, een hoortoestel voor mijn dochtertje van 8,5 maand? 11 Hoe maak ik bezwaar tegen indicatiestelling? 12 Hoe krijgen wij een woningaanpassing voor onze zoon? 12 Passende steun voor Jan en het hele gezin 12 Is er verschil tussen moederzorg en mantelzorg? 13 Dankzij jullie lig ik niet als zwerver in de goot 13 Conflictbemiddeling op verzoek van ouders 14 Koopovereenkomst ongedaan maken kost meer moeite dan verwacht 14 Krijg ik de kosten van het hoortoestel voor mijn dochter van 6 vergoed? 15 Hulp bij het realiseren van een rustige woonomgeving 15 Samen werken aan goede zorg 16 Toestemming voor baden zonder toezicht 16 Wie helpt bij problemen rond indicatiestelling voor zoon van 4? 16 Samen praten over seksualiteit en cerebrale parese 16 Steun bij klachtenprocedure 17 Wat is het beste onderwijs voor onze zoon van 10? 17 Collectieve belangenbehartiging 18 Waar kan ik terecht als ouder van een meervoudig gehandicapte doof kind? 18 Joost heeft ADHD 18 De belangrijkste opvang voor mijn kind ben ik 19 Juridische ondersteuning: rechtszaak tegen wachtlijsten 19 Meebeslissen over de nieuwbouwplannen van de zorgaanbieder van mijn kind 19 Wij zijn de autoriteit 20 Kunnen dove kinderen lezen? 20 Samen strijden tegen achteruitgang van kwaliteit 20 Sterk in een coalitie van belangenbehartigers 21 In actie tegen de hoge vrijwillige bewonersbijdragen in instellingen 21 Overzicht van ouder- en familieorganisaties 22

3 Voorwoord Witboek The Return of the Parents Beste lezer, Om de ouder- en familieverenigingen te versterken is in 1983, na een stevige lobby, motie 19 ten uitvoer gebracht. Hiermee erkende de rijksoverheid het belang van ouder- en familieorganisaties. Het was een bevestiging dat deze organisaties de ouders/ verzorgers en familieleden van kinderen en mensen met een beperking belangrijke informatieve en emotionele steun bieden, hetgeen de positie en de inbreng van de individuele ouder in relatie met de hulpverleners kan versterken. Hoe actueel is de motivatie om motie 19 uit te voeren. En, hoe kwalijk is het dat deze organisaties nu geen of minder financiering dreigen te krijgen om hun werk te kunnen doen. Immers, het levensbrede werk van de ouder- en familieorganisaties is door de jaren heen niet alleen onmisbaarder en maar ook moeilijker geworden. Ouders weten nog minder dan voorheen hun weg te vinden in de brij van wet- en regelgeving. Zij krijgen ook meer keuzes voorgelegd waaruit het vaak moeilijk kiezen is. En kiezen moet je. Het gaat immers om jouw kind, om jouw gezin. En dan is het beste niet goed genoeg. Ondersteuning van mensen die weten hoe jij denkt en wat jij voelt, kun je alleen krijgen bij lotgenoten, dus bij de organisaties die in jouw levenssituatie zijn gespecialiseerd. Die jouw beperking kennen en die denken vanuit jouw levensovertuiging. Maar niet alleen de ouder- en familieorganisatie zitten in het nauw. Alle andere belangenorganisaties van mensen met een handicap zien de dreiging van een vergaande bezuiniging op zich af komen. En dat terwijl het werk ingewikkelder wordt en er meer van hen gevraagd wordt. Daarom vragen wij uw aandacht voor onze kreet om hulp. Wij vragen vijf promille van het budget voor Volksgezondheid om ons werk goed te kunnen doen. Het invullen van de derde-partij-rol, zoals de overheid wenst, vraagt een serieuze financiële ondersteuning. Daarnaast vragen wij ook aandacht voor de speciale positie van de ouder- en familieorganisaties. Geen of minder geld betekent stoppen met ons werk. Alle hulpvragers komen dan in de situatie dat ze het zelf maar moeten uitzoeken. Bekijk het maar Wij kunnen het niet meer voor u doen Wij zijn wegbezuinigd Om uw beeldvorming van het werk van de ouder- en familieorganisaties te ondersteunen en compleet te maken, hebben wij een compilatie gemaakt van hulpvragen die bij de verschillende organisaties binnen komen. Wij hopen dat deze voorbeelden u handvatten geven om op de bres te gaan staan voor een goede financiering van alle gehandicaptenorganisaties in het algemeen en van de ouder- en familieorganisaties in het bijzonder. Dank u wel! Namens de vijftien organisaties van ouders en familieleden van mensen met lichamelijke, verstandelijke of zintuiglijke beperkingen en psychiatrische of psychosociale beperkingen. Actiegroep Return of the Parents

4

5 Witboek The Return of the Parents De meerwaarde van ouder- en familieverenigingen In dit witboek vertellen ouders wat de meerwaarde is van de ouder-, familie- en verwantenorganisaties van mensen met lichamelijke, verstandelijke of zintuiglijke beperkingen en psychiatrische of psychosociale stoornissen. Ze laten zien op welke uiteenlopende terreinen deze organisaties actief zijn. De ouder- of familieorganisatie vervult een onmisbare rol voor de wettelijke vertegenwoordigers (de ouders) van kinderen met specifieke problemen, door n individuele ouders te adviseren en te ondersteunen, n hun belangen te behartigen op lokaal en landelijk niveau. Het doel van de ouder- en familieorganisaties is bevorderen dat tussen organisaties, instellingen, verzekeraars en overheid een dialoog met en beïnvloeding door ouders ontstaat. Zij stimuleren dat instellingen en overheid informatie over de kwaliteit van dienstverlening openbaar maken en zij treden tevens op als vraagbaak voor individuele ouders. Ouders moeten over informatie kunnen beschikken over de kwaliteit van dienstverlening om keuzes te kunnen maken en om meer inzicht te krijgen in het beleid van organisaties of overheid. Ouder- en familieorganisaties dienen te toetsen of deze informatie wordt ontsloten en brengen bovendien eigen expertise en informatie in over hoe de kwaliteit van diensten wordt ervaren. Ouder- en familieorganisaties bevorderen dat instellingen en overheid overleg over doelen en resultaten en de daarbij behorende effecten inbouwen met direct betrokkenen in de vorm van cliëntenraden/panels en dergelijke, zodat de belanghebbende ouders invloed kunnen uitoefenen op het beleid van de organisatie of overheid. Ouder- en familieorganisaties spelen een belangrijke rol bij conflictbeslechting door zich laagdrempelig in te zetten voor verbetering van de dienstverlening en daarbij de ombudsfunctie voor maatschappelijke dienstverlening te vervullen. Leeswijzer Stichting Fonds PGO kan aan organisaties instellingssubsidies en projectsubsidies verstrekken in de kosten van activiteiten op het gebied van verschillende functies, zoals lotgenotencontact, voorlichting en belangenbehartiging ten behoeve van patiënten, gehandicapten en ouderen. In het dagelijkse werk van de ouder- en familieorganisaties blijkt dat ouders, verwanten en mensen met beperkingen met hun vragen en problemen geen rekening houden met een indeling in subsidiefuncties. Soms hebben mensen alleen behoefte aan informatie, soms zoeken ze advies en/of contact met lotgenoten en soms is alle drie nodig. De persoonlijke problemen van ouders en verwanten van mensen met beperkingen vragen vaak niet alleen om individuele ondersteuning, maar leiden in een aantal gevallen ook tot collectieve belangenbehartiging en beleidsbeïnvloeding. Omwille van de leesbaarheid hebben wij de voorbeelden in dit witboek onderverdeeld in vier thema s: lotgenotencontact, informatievoorziening, individuele ondersteuning en advies, en collectieve belangenbehartiging. Duidelijk mag zijn dat sommige voorbeelden ook onder een ander thema ondergebracht had kunnen worden.

6 Lotgenotencontact Het doel van lotgenotencontact is dat mensen met functiebeperkingen en hun ouders en verwanten ondersteuning, advies en begeleiding krijgen van personen die hetzelfde meemaken of hebben meegemaakt. Het betreft het geven van informatie en advies voor en door mensen met een bepaalde ziekte of functiebeperking of hun familie. Kern van lotgenotencontact is de mogelijkheid van (h)erkenning, bewustwording en het benutten van ervaringsdeskundigheid. Gebleken is dat het uitwisselen van ervaringen bijdraagt aan het accepteren en omgaan met de ziekte of functiebeperking.

7 Witboek The Return of the Parents Wij zoeken contact met andere ouders met een kind met Spina Bifida Spina Bifida is een van de aandoeningen die valt onder de aandachtsgebieden van de BOSK. De kernwoorden van de werkzaamheden van de BOSK op dit gebied zijn lotgenotencontact en informatieverstrekking. De BOSK is enkele weken geleden gebeld door een echtpaar. De vrouw is een week eerder bevallen van een baby met Spina Bifida. Het betreft in dit geval een ernstige vorm en de ouders vragen advies over de vraag wel of niet doorgaan met behandelen. De medewerker van de BOSK neemt uitgebreid de tijd om naar het verhaal van de verdrietige ouders te luisteren. Vervolgens geeft hij informatie over behandelmogelijkheden en de mogelijke gevolgen daarvan. De ouders willen graag op korte termijn contact met ouders die hetzelfde hebben meegemaakt. Daarvoor wordt gezorgd en de dagen daarna is er regelmatig contact tussen de ouders en de BOSK. Janneke heeft MCDD Janneke heeft MCDD. Het is een ernstige psychiatrische stoornis die weinig bekend is. Door samenwerking tussen een hoogleraar kinder- en jeugdpsychiatrie en de redactie van Balans Magazine is er over deze stoornis informatie voor ouders geschreven. Als die artikelen er niet waren zaten hulpverleners onthand met de voorlichting over MCDD en hadden ouders en school geen leesbare informatie over dit beeld. In verschillende regio s zouden ouders van kinderen met MCDD graag eens met elkaar van gedachten willen wisselen. Balans zou dat best willen organiseren als de coördinator van de regio s meer ondersteuning had en niet in haar eentje service moet verlenen aan 26 regio s. Kennismaken met Ypsilon was de start voor verbetering In de loop van 1979 werd onze zoon Pieter psychotisch. Dit was voor ons gezin het begin van een lange lijdensweg. De ziekte schizofrenie werd toen nog niet onderkend en de behandeling van onze zieke zoon richtte zich jarenlang op ons als ouders: mijn vrouw zou té bezorgd zijn om het welzijn van haar zoon en ik zou het accent te veel leggen op mijn baan en te weinig op mijn gezin. Mijn zoon werd gedurende enige maanden opgenomen in twee psychiatrische ziekenhuizen. De behandeling had een negatief resultaat: hij kwam er slechter uit dan hij erin ging Ongeveer 12 jaar geleden was er in Den Bosch een symposium over schizofrenie. Wat een openbaring! Wat hier verteld werd over schizofrenie was exact van toepassing op onze zoon. Wij maakten kennis met de bestuursleden van Ypsilon Tilburg. Het bleek de start voor de verbetering van de leefomstandigheden van onze zoon en van onszelf. Met de hulp van Ypsilon is het volgende bereikt: n Wij maakten kennis met een bekwame en betrokken psycholoog die zowel met ons als met onze zoon verhelderende en ondersteunende onderhouden had en veel heeft betekend. n Wij volgden een psycho-educatiecursus die ons onder andere meer inzicht gaf in de wijze waarop wij het beste met onze zoon kunnen omgaan. n Onze zoon heeft begeleiding van een bekwame manager en psychiatrisch verpleegkundige die hem ondersteunen om zich zelfstandig te handhaven. n Onze zoon, die ook motorisch gehandicapt is, heeft uitstekende hulp van de thuiszorg. n Wij zijn lid geworden van de stichting Nu voor Later en hebben op advies van Ypsilon de financiële toekomst van onze zoon testamentair geregeld. Oudernetwerken rond syndromen Een zwangerschap volgens het boekje, een prachtige buik die alleen wel gespannen aanvoelde. Achteraf had ik teveel vruchtwater. Ineens was daar de kramp in mijn buik, deze ging later over in weeën. Op dat moment was ik 30,4 weken zwanger. Na vier dagen op de verloskamer, werd onze zoon geboren. Hij blijkt ernstige handicaps te hebben als gevolg van een zeldzaam syndroom. Hij moest worden geopereerd om zijn neus te openen, hij is aan een zijde doof, heeft sondevoeding nodig, hij heeft problemen met zijn evenwichtsorgaan. Maar hij hoort bij ons, zonder voorwaarden. We hadden nog nooit van CHARGE gehoord. De informatie over dit syndroom lieten we heel gedoseerd toe. Zelf zochten we in eerste instantie niets op. De informatie die we in het begin van artsen of verpleging kregen, was heftig maar tegelijk ook weer niet concreet genoeg voor onze situatie. Later is onze zoektocht begonnen. We vonden steun bij het lezen van concrete informatie en ervaringsverhalen van andere ouders. We hebben veel gehad aan het Netwerk Charge. De grote kennis die de FvOmedewerker heeft over dit zeldzame syndroom en de adviezen die we kregen over onderzoeken en behandelingsmethoden, de nieuwsbrief, maar ook de contacten met ouders die in een vergelijkbare situatie zitten. Het maakte dat we niet alles zelf hoefden uit te vinden en dat we ons sterker voelden. De FvO ondersteunt dertien landelijke oudernetwerken rond specifieke handicaps. Samen met de ouders uit de netwerken brengt de FvO tal van brochures uit met informatie over syndromen en worden er themabijeenkomsten, ontmoetingsdagen en cursussen georganiseerd.

8

9 Witboek The Return of the Parents Informatievoorziening De functie voorlichting behelst het geven van informatie over een bepaalde ziekte of functiebeperking en daarmee samenhangende zaken aan mensen met deze ziekte of functiebeperking, hun familie en aan derden (o.a. zorgaanbieders, zorgverzekeraars, overheid, werkgevers). Kenmerkend voor deze voorlichting is dat deze geschiedt vanuit het perspectief van de patiënt/cliënt: ervaringsdeskundigheid vormt de basis. Houd me vast, maar raak me niet aan Wie te maken krijgt met iemand met een psychische ziekte merkt al snel dat ook zijn eigen leven beïnvloedt wordt door die ziekte. Omgaan met een psychiatrische patiënt kost zowel lichamelijke als geestelijke energie. Het is alsof je meegezogen wordt in de depressie of wanen. Ik ben moeder van twee dochters, één van 34 en Maaike van 32 jaar. Maaike heeft een psychiatrische aandoening, een borderline-persoonlijkheidsstoornis. Borderline kenmerkt zich door instabiliteit en veel abrupte veranderingen in gevoelens, stemmingen, relaties, zelfbeeld en gedrag. Himmelhoch jauchzend, zum tode betrübt. In onze relatie betekent dat bijvoorbeeld dat Maaike altijd op zoek is naar de grenzen van mijn liefde voor haar: Houd me vast, maar raak me niet aan. Ik heb veel gehad aan de stichting Labyrint~In Perspectief. De persoonlijke gesprekken met de medewerkers van de Telefonische Hulplijn hebben me echt geholpen. Ook de gespreksgroep was een verademing. Het geeft zoveel steun als je die vaak absurde situaties kunt delen met elkaar. Het contact met lotgenoten, het uitwisselen en bespreken van ervaringen - wat ging goed, wat niet? - zonder veroordeeld of weggezet te worden als overbezorgde ouder, heeft het voor mij stukje bij beetje mogelijk gemaakt om los te laten. Marieke heeft dyslexie Marieke heeft dyslexie. Door de informatie uit het boekje Houvast bij dyslexie, uitgegeven door Balans, wist de moeder van Marieke welke punten over de leesontwikkeling van haar dochter ze bij de leerkracht kon aankaarten. Ze las het advies om eerst zelf een werklijstje te maken. Daarmee zou het gesprek effectiever kunnen verlopen. Via de Adviesen Informatielijn van Balans kreeg ze het adres van een leesinstituut doorgespeeld. Daar zou Marieke getest kunnen worden. In Balans Magazine las ze het advies om voorzieningen en hulpmiddelen tijdig aan te schaffen. Met de folder over dyslexie werden de grootouders bijgepraat (opa realiseerde zich dat hij op school ook dergelijke problemen had gehad) en in het blad Balanskids, het blad voor kinderen met leer-, ontwikkelings- en gedragsproblemen, las Marieke dat ze niet de enige was. Er zijn veel beroemde mensen die ook dyslexie hebben en er is dus nog van alles mogelijk voor haar. Het is prettig dat er iemand van Balans meepraat in de commissie van het College voor Zorgverzekeringen (CVZ) die een vergoedingsregeling voor behandeling van dyslexie voorbereidt. Als de deskundigen dan weer eens met elkaar in de clinch gaan kan Balans erop wijzen dat kinderen daar niet mee gediend zijn. De leerkracht van Marieke zit te springen om een goede voorlichtingsvideo over dyslexie. Balans zou die graag willen maken maar

10 10 Waar kan ik terecht met vragen over mijn slechthorende dochter? Familie A. te Amersfoort heeft een dochter van zeven jaar die vanaf haar geboorte slechthorend is. Sinds een jaar gaat haar gehoor echter snel verder achteruit. De dochter volgt (nog) regulier onderwijs. De ouders zijn zeer bezorgd maar het audiologisch centrum biedt hen onvoldoende informatie en ondersteuning. Vragen van de ouders zijn: n Welk centrum in Nederland heeft meer specifieke deskundigheid m.b.t. progressieve slechthorendheid? n Komt onze dochter in aanmerking voor een cochleaire implantatie (CI)? n Wij willen graag contact met andere ouders. n We zoeken informatie over speciale (spel-)therapie en over gebarentaal. De FOSS heeft contact opgenomen met de audioloog van het Leids Universitair Medisch Centrum. De bevindingen zijn teruggekoppeld naar de ouders. Zij weten nu dat er enkele universitair medische centra zijn, die sterk interdisciplinair werken. Dit is essentieel voor ouders en dochter. De FOSS heeft de indicatiecriteria voor CI besproken met betreffende audioloog. De ouders waren blij te horen dat CI onder voorwaarden mogelijk is. Er is een contactoproep geplaatst in het verenigingsblad FOSS-TAAL. Deze oproep levert twee reacties op. De ouders zijn met elkaar in contact gebracht. Tenslotte heeft de FOSS contact opgenomen met dienst Gezinsbegeleiding voor auditief/communicatief gehandicapte kinderen van de Koninklijke Effatha Guyot Groep en zij hebben de ouders gewezen op het Nederlands Gebarencentrum. Waar vind ik informatie die bij onze situatie past? Vrijwel al het informatiemateriaal voor ouders van dove kinderen wordt door de FODOK volgens een vaste formule gemaakt. Het begint met ervaren en jongere ouders die samen met professionals in een aantal gespreksrondes over een onderwerp spreken. Daaruit komen zaken naar voren die ouders belangrijk vinden, maar ook herkenbare ervaringen en praktische oplossingen. Een tekstschrijver vertaalt de uitkomsten tot een boekje in gewone taal. Natuurlijk is er op internet veel informatie beschikbaar, ook op de FODOKwebsite bijvoorbeeld, maar toch blijken de boekjes in een grote behoefte te voorzien. Ouders zoeken objectieve, onafhankelijke informatie, gegeven door collega-ouders. Voor allochtone ouders is er op hen toegesneden informatiemateriaal ontwikkeld. Het FODOK-materiaal bewijst trouwens ook goede diensten bij de deskundigheidsbevordering van professionals. En de verspreiding is geen probleem.

11 Witboek The Return of the Parents 11 Ouders van de jonge kinderen en hun omgeving krijgen de boekjes via de gezinsbegeleidingsdiensten. Voor financiering worden particuliere fondsen benaderd; de productie gebeurt vaak door vrijwilligers, maar als het nodig is, worden er professionals ingeschakeld. Na een lange zoektocht: herkenning, informatie en een nieuw perspectief Onze zoon was van een succesvolle student, die veel gereisd had, een depressieve, psychotische psychiatrische patiënt geworden en de psychiaters die er aan te pas kwamen gaven ons de indruk dat wij misschien wel medeverantwoordelijk waren. In onze huisartsenpraktijk kwamen we maar erg weinig mensen met schizofrenie tegen. We kenden tal van ouderverenigingen in de verstandelijke en lichamelijke gehandicaptenzorg. Maar de behandelaars van onze zoon hadden nog nooit gehoord van zo n vereniging voor ouders van psychiatrische patiënten. Uiteindelijk belde mijn zusje me op en zei dat ze Ypsilon gevonden had op internet. Ik belde en kreeg een betrokken medewerkster aan de telefoon. Een onvergetelijk telefoon gesprek. Ze luisterde en luisterde, begreep, herkende de situatie en gaf me hoop. Zet het op papier, dat verhaal van je, want het is gruwelijk, zei ze. Ik deed het en het mondde uit in een document van vijftien pagina s: Gifgroene planten. Mag ik het aan een andere moeder geven die na vijftien jaar getob met haar schizofrene, verslaafde zoon zich net had aangemeld bij Ypsilon? vroeg ze. Ik zei direct ja want ik kende geen andere moeders met kinderen met schizofrenie en wilde er heel graag over praten. Ik voelde me zo eenzaam in die tijd. De telefoongesprekken met die moeder die al vijftien jaar rond tobde met haar ernstig zieke kind deden me pas echt beseffen hoe ernstig onze situatie was. Zij herkende veel in mijn verhaal en ik schrok verschrikkelijk van haar verhaal omdat zij het vervolg schilderde. Sinds die tijd heb ik geknokt voor mijn kind. En met succes. Ypsilon speelt er een belangrijke rol in omdat ik lotgenoten leerde kennen die het klankbord werden waarmee ik mijn eigen weg kon gaan met mijn zoon. Ypsilon zorgde voor de informatie die nodig is om een verstandige moeder van een schizofreen kind te kunnen worden. Verschillende lotgenoten werden goede vriendinnen. We hebben ons in al die jaren ontwikkeld tot sterke moeders die samen met hun zieke kind een levensweg met perspectief vinden. Veelal wordt er gesteld dat schizofrenie en perspectief niet samen gaan, maar wij denken daar anders over. Onze jongens zijn schizofreen, gebruiken veel medicatie en hebben zeker hun dikwijls forse beperkingen, maar wat hebben ze ook een mogelijkheden en die worden benut. Zij kregen hun leven terug mede door de inzet van hun familie. Wij kregen als familie de inzet terug voor ons kind door de themadagen, cursus interactievaardigheden en de informatie van Ypsilon. Naar Keuze Heb je een kind met een verstandelijke beperking en denk je over een PGB voor je kind, dan moet je echt lid worden van Naar Keuze. Dat is het netwerk van budgethouders van de ouderverenigingen. Je wordt dan ook meteen lid van één van die ouderverenigingen. Het budgethoudersnetwerk Naar Keuze zelf heeft op alle vragen over het persoonsgebonden budget een antwoord. Er is een helpdesk, een nieuwsbrief en een groot aantal brochures. En als je wilt krijg je persoonlijk advies van ervaren budgethouders. Je kunt altijd bellen met leden van de kadergroep. Ik ben daar ook lid van. Zij bieden een luisterend oor en geven praktische suggesties. Ik ben jaren geleden lid geworden, omdat ik vond dat een organisatie die voor de belangen van onze kinderen en hun ouders opkomt, gesteund moet worden. Je hoopt dan niet dat je zelf zoveel ondersteuning nodig gaat hebben. Nu probeer ik zelf ook al weer geruime tijd me in te zetten voor andere ouders, onder andere als kaderlid van Naar Keuze. Joris heeft dyscalculie Joris heeft dyscalculie. Er werd eerst gedacht dat hij gewoon te weinig hersens had om te leren rekenen. Merkwaardig genoeg kon hij prima lezen en was er met zijn belangstelling voor geschiedenis ook niks mis. Via een buurvrouw kreeg de moeder van Joris een artikel uit Balans Magazine in handen over rekenproblemen. Er werd gesproken over een ambulatorium in Utrecht waar ze kinderen met dyscalculie kunnen testen en begeleiden. Zonder dat artikeltje zou Joris misschien wel een keer zijn blijven zitten terwijl hij nu met een paar rekenhulpmiddelen bij zijn leeftijdgenoten in de klas zit. Inmiddels heeft de moeder van Joris aan Balans gevraagd om voor dyscalculie net zoveel aandacht te krijgen als voor dyslexie. Balans zou dat graag willen doen maar mist een beleidsmedewerker onderwijs die hiervoor bij het ministerie van OC&W kan aankloppen Uw documenten zijn voor het ministerie van VWS van belang De vereniging Ypsilon geeft via de internetsite interessante elektronische documenten uit die voor het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport van belang zijn. Als Bibliotheek van het Ministerie van VWS willen wij deze documenten aanbieden aan onze ambtenaren via het VWS-intranet. Ik wil u vragen of u hiervoor toestemming wilt verlenen. Hoofd Kenniscentrum VWS

12 12 Individuele ondersteuning en advies Ondersteuning is het bieden van hulp en advies aan individuele ouders, verwanten, andere betrokken van mensen met beperkingen. Het is een vorm van persoonlijke dienstverlening, een breed terrein dat loopt van ondersteuning bij verschillen van mening, het indienen van klachten of het opstellen van een bezwaarschrift. Soms wordt ook geadviseerd bij beroepsprocedures. Het kan ook gaan om vragen die te maken hebben met het omgaan met ziekte en functiebeperking of om het vinden van de juiste weg in zorg- en dienstverlenersland. Deze individuele ondersteuning gaat uit van de manier van leven en denken van de ouder of verwant en krijgt kleur door het perspectief van de patiënt/cliënt en door de ervaringsdeskundigheid die aanwezig is binnen de betreffende organisatie. Veelal zal het eerste contact met persoonlijk dienstverleners of vrijwilligers va de telefoon of per lopen. Bij veel organisaties kunnen hierop persoonlijke gesprekken bij ouders of verwanten thuis volgen.

13 Witboek The Return of the Parents 13 Hoe doe ik dat, een hoortoestel voor mijn dochtertje van 8,5 maand? Familie E. te Huizen heeft een dochtertje van 8,5 maand. Zij heeft sinds vier weken twee hoortoestellen. Zij heeft namelijk een gehoorverlies van 60dB. Het valt voor haar niet mee om te wennen aan de toestellen. Zodra ze in zijn peutert ze de hoortoestellen uit haar oren en stopt ze in haar mond. Vraag aan de FOSS: Kennen jullie dit probleem bij jonge baby s en weten jullie een oplossing? De FOSS heeft vervolgens contact opgenomen met de afdeling Gezinsbegeleiding van de Nederlandse Stichting voor het Dove en Slechthorende Kind (NSDSK) te Amsterdam. De medewerker van de FOSS kon aan de ouders vertellen dat hun situatie zeker niet uniek is. Met de neonatale gehoorscreening wordt slechthorendheid tegenwoordig vroeg ontdekt. Daarom worden al bij heel jonge kinderen hoortoestellen aangemeten. Dat is van groot belang maar er kan ook een probleem ontstaan als de baby de hoortoestellen niet in wil houden. Ze worden uitgegooid, er wordt op gekauwd, en de toestellen raken kwijt. Eigenlijk hebben alle baby s wel zo n periode. Dat begint meestal als ze zo n 6 à 7 maanden oud zijn. Gelukkig houden ze er in de regel na verloop van tijd ook weer mee op. Hoe lang die fase duurt is wisselend. Sommigen stoppen er na enkele weken al mee, maar anderen houden het wel enkele maanden vol. Jonge kinderen onderzoeken alles, dus op een gegeven moment ook hun hoortoestellen. Dat ze het uit doen heeft dus niet te maken met te hard of te zacht afgestelde toestellen. Als een toestel onverhoopt toch te hard afgesteld staat, dan merk je als ouder dat je kind er echt last (pijn) van heeft. Maar de FOSS kon de ouders ook vertellen wat ze er zelf aan kunnen doen: n Belonen of straffen moet zeker niet, want hiervoor zijn de kinderen gewoon te klein en ze kunnen dit nog niet begrijpen. n Een koordje kan wel als dit maar niet te lang is vanwege verstikkings- of verstrikkingsgevaar. Korte koordjes moeten daarom in een hoge kraag worden vastgemaakt. Je zult als ouders toch steeds alert moeten zijn of dit in het gebruik geen problemen veroorzaakt. n Steeds opnieuw indoen. Belangrijk is dat de hoortoestellen steeds weer opnieuw worden ingedaan. Je kunt wel een korte periode inlassen om ze niet te gebruiken, maar gewenning is toch waar het om draait. Hier komt dus een behoorlijke dosis geduld om de hoek kijken. n Zorg voor afleiding. Onderdeel van de training is verder dat je als ouder in feite het moment waarop je kind de toestellen wil uitdoen moet leren zien aankomen. Vervolgens kun je dan voor afleiding zorgen zodat je kind het toestel vergeet. n Koppelen aan leuke dingen. Probeer eens om de hoortoestellen in te doen als je met je kind juist leuke dingen aan het doen bent, zoals liedjes zingen, op schoot zitten en plaatjes kijken, of bijvoorbeeld iets lekkers eten. Het toestel wordt dan niet alleen met vervelende situaties geassocieerd. Hoe maak ik bezwaar tegen indicatiestelling? De FODOK werkt aan individuele belangenbehartiging en beleidsbeïnvloeding. Een voorbeeld: in het kader van de leerlinggebonden financiering (de Rugzak) vindt indicatiestelling plaats. Een dove leerlinge met een cochleair implantaat (CI) werd tegen haar zin, en tegen de zin van haar ouders, louter op grond van het hebben van een CI als slechthorend geïndiceerd. Ook in de bezwaarprocedure werd voorbijgegaan aan de professionele adviezen die in de richting van een doof-functioneren van het meisje wezen. De ouders werden zelfs onder druk gezet met de uitlating dat een CI een kostbare zaak is die toch ergens moet worden terugverdiend. De FODOK heeft de ouders in hun beroepsprocedure met raad en daad terzijde gestaan en het onderwerp bij de relevante landelijke instanties ingebracht. Hoe krijgen wij een woningaanpassing voor onze zoon? Gezin met een zoon van 17 jaar woont in een huurwoning. De zoon is ernstig meervoudig gehandicapt. Het lukt de ouders niet meer om hun kind goed te verzorgen. Aan de ene kant omdat ze vanwege hun leeftijd steeds minder zware handelingen kunnen verrichten, anderzijds omdat hun kind groter wordt en zwaarder. Zij kiezen ervoor hun kind zo lang mogelijk thuis te laten wonen. Het gezin vraagt daarom aan de gemeente een vergoeding voor woningaanpassingen. De gemeente weigert de gevraagde voorziening toe te kennen en staat op het standpunt dat de ouders ergens anders een reeds aangepast huis kunnen huren. De gemeente gaat daarmee voorbij aan de emotionele en sociale gevolgen van een verhuizing. Teneinde raad neemt de vader contact op met de beleidsmedewerker Wonen van de BOSK. Dit is het begin van een half jaar durend, intensief begeleidingsen ondersteuningstraject. Naast emotionele ondersteuning die erop gericht is om de ouders de moed niet te laten verliezen, geeft de medewerker van de BOSK praktische adviezen en tips. Op verzoek van de ouders gaat de BOSKmedewerker meerdere keren mee naar overleggen met de wethouder en met de woningcorporatie. Nadat alle procedures vanwege een nieuwe aanvraag zijn doorlopen, beslist de gemeente opnieuw negatief. De medewerker van de BOSK blijft contact houden met het gezin in afwachting van de uitspraak van de beroepszaak.

14 14 Passende steun voor Jan en het hele gezin Vorige week is Jan opgenomen op de gesloten afdeling Psychiatrie in het UMCG. Hij heeft geprobeerd zelfmoord te plegen. Zag het leven niet meer zitten. Alleen nog maar één zwart gat. Jan is een gewoon uitziende jongen zoals er zoveel zijn. Een aardige jongen van 17 met een bijna gemiddeld IQ (93). Hij heeft een laag zelfbeeld en een groot minderwaardigheidscomplex. Jan is veel gepest op school. Hij kreeg ook veel straf. Straf voor dingen waar hij niets van snapte. Ze moesten hem altijd hebben. Jan heeft geen vrienden. Voelt zich eenzaam. Voelt zich vaak niet begrepen. Jan heeft een PDD-nos ontwikkelingsstoornis en weet dat ook van zichzelf. Jan is depressief. Jan komt uit een gezin met oudere broers en jongere zusjes. Volgens de broers en zussen is er thuis niets meer aan. Altijd ellende en alles draait om Jan. De ouders zijn ten einde raad. De relatie tussen beide ouders staat onder druk. Zij voelen zich niet begrepen. Niet door hun familie, school, kerk, vrienden, op een enkele uitzondering na. Er zijn zelfs mensen die denken dat ze verkeerd opvoeden! Het gezin dreigt te ontwrichten. Toen werd dit Koningskind erbij gehaald. Na een inventarisatie zijn er verschillende sporen uitgezet: n De relatie: door met de ouders te praten en vooral door veel te luisteren is gelukt om ze richting therapie te krijgen. n Eén lijn: door middel van gesprekken zijn beide ouders weer op één lijn richting Jan en de andere kinderen. n Broers en zussen: er zijn ook gezinsgesprekken gevoerd, waarbij de ouders erkenden dat er veel aandacht naar Jan gaat en dat er misschien wel te weinig aandacht geweest is voor de anderen. n Netwerk: er is gewerkt aan een netwerk, in de sociale omgeving en de kerk. Het gevolg is dat de ouders er nu beter tegen kunnen. Voor de kerk was er veel onduidelijkheid. Het was nodig om duidelijkheid te scheppen middels de gemeentevergadering en er werd een lezing gehouden over autisme. n Aanvaarden: in de gesprekken is veel aandacht geschonken aan het aanvaarden en verwerken van de problematiek van Jan. n Predikant: ook is er een intermediair geweest die eens is gaan praten met de predikant die nooit kwam kijken. Kortom er is meer rust in de situatie gekomen. Is er verschil tussen moederzorg en mantelzorg? Ik ben nog maar kort geleden tot het besef gekomen dat je als moeder van een kind met een psychiatrische aandoening ook mantelzorg geeft. Aanvankelijk zag ik mijzelf niet als een mantelzorger. Wanneer noem je de zorg die je aan je kind geeft mantelzorg? Wanneer vond die omslag in mijn denken plaats? Word je op een kwade dag mantelzorger in plaats van moeder? En hoe blijf je moeder als je ook mantelzorg geeft? Is er verschil tussen moederzorg en mantelzorg? Valt het te scheiden? Zorgen voor je kind, ook al is zij al lang volwassen, spreekt vanzelf. Maar de zorg voor Maaike voelt nooit normaal. Ik heb vaak het gevoel dat zij mij voor haar karretje wil spannen. Als ik advies geef volgt zij dat, bijna per definitie, niet op. Zij legt de schuld van wat fout gaat in haar leven altijd bij een ander. Haar hulpvragen zijn dikwijls extreem en dat maakt mij doodmoe, wanhopig. Ik voel me vaak slachtoffer van haar ziekte. Soms kom ik helemaal niet meer toe aan mezelf omdat ik alleen maar bezig ben te zoeken naar oplossingen voor haar problemen. Labyrint~In Perspectief zet zich in voor erkenning van de positie van de familie bij de behandeling en bij de zorg voor de patiënt. Zaken die voor mij als mantelzorger onmisbaar zijn. Door het werk van de stichting ben ik weerbaarder en zelfbewuster geworden. Het voelt goed om bij een stichting aan te kloppen die werkt vanuit de overtuiging dat mensen altijd ook als ze het moeilijk hebben kracht hebben om veranderingen of oplossingen te zoeken. Dit maakt dat er altijd nieuwe deuren voor je opengaan. Dankzij jullie lig ik niet als zwerver in de goot Wij vergeten nooit de dag dat we met de vereniging Ypsilon in aanraking kwamen. Pas na lange omzwervingen op zoek naar hulp. Een kind hebben met schizofrenie zet je hele leven op zijn kop. Eerst om erachter te komen wat er mankeert en daarna om enigszins lijn in je eigen leven te kunnen houden. Het is van onschatbare waarde dat er een ter zake kundige vereniging is, waar je met vragen en problemen terecht kunt. Zelf hebben we bijvoorbeeld in een tijd dat we in een crisis terechtkwamen veel gehad aan persoonlijke gesprekken met de zeer bekwame medewerkers. Er werd direct tijd voor ons vrij gemaakt. Ook voor wat er in de maatschappij op je af komt op het gebied van verzekeringen, speciale huisvesting en dergelijke is Ypsilon zeer waardevol geweest. Als familie ben je cruciaal in de opvang en zorg van een patiënt. Nu, inmiddels vele jaren later, verwoordt onze zoon het zo: Dankzij jullie lig ik nu niet als een zwerver in de goot en heb ik een menswaardig bestaan. Wij willen daar aan toevoegen dat we dankzij Ypsilon zover hebben kunnen komen. Conflictbemiddeling op verzoek van ouders Familie A is al enkele jaren lid van de VOGG. Ze hebben een autistische

15 Witboek The Return of the Parents 15 dochter. Om die reden behoort ze tot de doelgroep van de GGZ. Maar de dochter heeft ook een lichte verstandelijke handicap. Voor de hulpverleners lijkt dat niet relevant; de ouders zien echter hoe belangrijk dat is. GGZ-hulpverleners lijken alleen de autistische stoornis te zien en ervaren haar beperkte verstandelijke vermogen niet als complicerende factor. Dat dochter keer op keer stuk loopt, is niet erg want daar leert ze van. Dochter komt vaak in aanraking met verkeerde mannen die misbruik van haar maken. Ze maken haar geld afhandig en zorgden ervoor dat ze in de schulden kwam. Daarom wordt ze onder curatele gesteld. De curator moet zorgen dat ze niet zomaar trouwt, geen baby krijgt en dat haar financiën op orde blijven. De curator verplicht haar tot anticonceptie omdat de relaties die ze aangaat nooit voor lange duur zijn. Dochter zelf vraagt niet om deze beschermingsmaatregelen want ze wil graag een man en een kind. Net als ieder ander. Ze ziet de bemoeienis van de curator als inbreuk op haar privacy. De curator belemmert haar in de keuzevrijheid, zegt ze, en ze heeft toch ook recht op haar eigen vrijheid. De hulpverleners steunen dochter in deze zienswijze. Zij probeert, samen met enkele hulpverleners, van de curator af te komen. Dochter moet toch zelf beslissen of ze een kind wil of niet. Ondertussen maken de ouders zich grote zorgen. Ze zijn de enige stabiele factor in het leven van dochter. Ze kennen haar als geen ander en kunnen de nodige steun bieden. De ouders vragen de VOGG om te bemiddelen in een gesprek van ouders, curator en de hulpverlenende instantie. De VOGG-medewerkster helpt duidelijk te maken wat de positie is van ouders en curator. Duidelijk is dat de hulpverleners daar rekening mee moeten houden. Ouders en curator voelen zich gesteund door de VOGG. Hoe het afloopt zal de toekomst uitwijzen, maar zonder de steun van de VOGG waren ouders en curator niet gekomen waar ze nu zijn. Koopovereenkomst ongedaan maken kost meer moeite dan verwacht Merel is licht verstandelijk gehandicapt en woont in een gezinsvervangend tehuis. Elk weekend gaat ze naar haar ouders. Ze zit daar graag achter de computer om computerspelletjes te spelen. Op de computer zit ook internet. Via internet heeft Merel onlangs allemaal spulletjes gekocht die ze eigenlijk helemaal niet nodig heeft, zoals schoonmaakspullen. Haar vader, die curator is en dus haar wettelijk vertegenwoordiger, keek raar op toen een aantal dagen later een doos vol spullen en een forse rekening op de mat lag. Hij wil weten hoe hij de koopovereenkomst ongedaan kan maken. Merels vader belt de Philadelphia Supportlijn. Zij adviseren hem om contact op te nemen met het bedrijf waar zijn dochter de spullen heeft gekocht. Hij kan dan uitleggen dat hij de wettelijk vertegenwoordiger van zijn dochter is en daarom bevoegd om koopovereenkomsten te vernietigen. Na een paar dagen belt de Merels vader terug naar de Philadelphia Supportlijn: het bedrijf zei daar niets mee te maken te hebben. De medewerker van de Philadelphia Supportlijn neemt contact op met de tweede lijns juridische dienstverlening van de ouderverenigingen. Deze juristen zeggen dat de vader een brief moet schrijven met daarin de wetsartikelen die bewijzen dat de vader echt in zijn recht staat. Merels vader stuurt de spullen met de brief terug naar het bedrijf met de mededeling het bedrag binnen twee weken over te maken. Een week later staat het bedrag netjes weer op de rekening van Merel s vader.

16 16 Krijg ik de kosten van het hoortoestel voor mijn dochter van zes vergoed? De familie C. te Heeze heeft een dochter K. van zes jaar. K. is slechthorend en zit in groep 3 van de basisschool. Het gehoor van haar beste oor zit net onder de, in de Regeling Hulpmiddelen, vastgestelde grens van 35dB (Fletcherindex). Vergoeding van twee hoortoestellen wordt daarom afgewezen door de zorgverzekeraar. De prijs van een hoortoestel is hoog: samen kosten zij Helaas sorteren verklaringen van het audiologisch centrum over de noodzaak van het gebruik van hoortoestellen geen effect. De verzekeraar handhaaft het besluit om niet te vergoeden. De ouders vragen de FOSS om ondersteuning. De FOSS heeft contact opgenomen met de medisch adviseur van de verzekeraar, zowel telefonisch als schriftelijk. Zij schreven onder meer: De FOSS hoopt dat kinderen zich zo goed mogelijk kunnen ontwikkelen en dat regelgeving dit niet in de weg staat. Ook slechthorende kinderen moeten veel leren; de taal en de regels van communiceren, de schoolse leerstof, het leren vriendschappen te sluiten, het opbouwen van een eigen identiteit, en nog veel meer. Dit onderscheidt een kind voor een belangrijk deel van een volwassene. Om die reden doet de FOSS een beroep op de verzekeraar om uit oogpunt van coulance alsnog te besluiten de hoortoestellen van K.C. te vergoeden. Na zes weken volgt het besluit van de verzekeraar en de hoortoestellen van K.C. zullen volledig worden vergoed. Overigens niet op basis van een coulanceregeling maar op basis van structureel beleid, aldus de verzekeraar. Hulp bij het realiseren van een rustige woonomgeving Vanwege zeer ernstige epileptische aanvallen is het medisch gezien noodzakelijk dat een jongen van 7 jaar zo spoedig mogelijk in een rustige woonomgeving terecht komt. De ouders vragen de gemeente een verhuiskostenvergoeding en een vergoeding van herinrichtingskosten. De gemeente weigert, ook na een tweede verzoek. Gezien de situatie van het kind is er voor de ouders geen andere keuze dan de verhuizing en alles wat daarbij komt zelf te betalen. De noodzakelijke financiële middelen zijn er echter niet. Het gezin belt de BOSK met de vraag of men weet hoe ze aan geld kunnen komen. De medewerker maakt een afspraak voor een bezoek aan het gezin om de situatie beter te kunnen beoordelen. Het is snel overduidelijk dat de enige optie is dat fondsen worden aangeschreven om de verhuizing financieel mogelijk te maken. Het feit dat hun zoon nog voor lange tijd in de ongewenste situatie moet verkeren betekent een zeer zware belasting voor de ouders. De medewerker van de BOSK ondersteunt de ouders middels regelmatige bezoeken en lange telefonische gesprekken. Daarnaast geeft de BOSK praktische hulp bij de fondsenwerving en adviezen over de keuze van een toekomstige woning. Twee jaar later kan het gezin, mede dankzij de hulp van de BOSK, verhuizen naar een aangepaste woning inclusief aangepaste omgeving. Samen werken aan goede zorg Zoon met PDD-nos en 19 jaar oud, komt wegens aanranding in aanraking met justitie. Hij gaat vervolgens in een 24-uurs setting wonen. De ouders zijn totaal niet tevreden over de geleverde zorg. Het gaat niet goed met hun zoon en hij krijgt niet de goede begeleiding. De ouders nemen contact op met een persoonlijk dienstverlener van dit Koningskind. Deze voert gesprekken met de ouders over hun zorgen en tracht tevergeefs contact te leggen met de zorgaanbieder. Ze gaat mee met de ouders naar de reclasseringsambtenaar om met hem over hun zorgen te spreken. Dat helpt. De reclasseringsambtenaar gaat in gesprek met de zorgaanbieder want er waren al eerdere afspraken gemaakt tussen zorgaanbieder en reclassering. Als dit Koningskind niet de ouders had gesteund, waren zij zich nog steeds wanhopig en had de reclassering niet gekeken naar de begeleiding van de zoon. Toestemming voor baden zonder toezicht Annet heeft sinds haar geboorte epilepsie. Op een dag ontvangen haar ouders een brief van de instelling waar ze woont. Of ze maar willen tekenen voor toestemming, dat de kinderen voortaan zonder toezicht in bad mogen. Annet s moeder is bang dat haar dochter dan zal verdrinken. Wat moet ze doen? Annet s moeder belt de Philadelphia Supportlijn. Zij vragen om de brief naar het verenigingsbureau te sturen, zodat een medewerker van PhiladelphiaSupport weet wat er precies staat. De brief

17 Witboek The Return of the Parents 17 wordt met de tweede lijns juridische dienstverlening van de ouderverenigingen besproken. Het blijkt dat op grond van art 7:463 BW het uitsluiten van aansprakelijkheid niet mogelijk is. De moeder van Annet wordt hierover gebeld en samen met een aantal andere ouders stuurt ze een brief met deze mededeling naar de instelling. Twee weken nadat de brief verstuurd is, ontvangt Annet s moeder een brief van de instelling dat zij de voorgenomen maatregel terug zullen draaien. Mogelijk gaat Annet s moeder dit nog voorval nog wel melden bij de Inspectie voor de Volksgezondheid. Wie helpt bij problemen rond indicatiestelling voor zoon van 4? Familie Van der S. te Hengelo heeft een zoon van vier jaar met ernstige verbale dyspraxie. Hoewel hij weet wat hij wil zeggen, lukt dit niet goed doordat hij zijn spraakspieren onvoldoende kan aansturen. Het Regionaal Indicatie Orgaan (RIO) wijst indicatiestelling voor zorginstelling De Cirkelboog te Enschede af met als argument dat spraaktaalstoornissen niet tot de indicatiecriteria behoren. De ouders zijn totaal verrast omdat zowel het audiologisch centrum als De Cirkelboog aandringen op opname. Vandaar dat zij vragen om ondersteuning door de FOSS. De FOSS neemt contact op met het College voor Zorgverzekeringen (CvZ) en verneemt dat de criteria van het Landelijk Centrum Indicatiestelling Gehandicaptenzorg (LCIG) van oktober 2000 nog steeds vigerend zijn. Hierin staat expliciet de vermelding van de criteria voor spraak-taalstoornissen. De FOSS adviseert de ouders om bezwaar aan te tekenen en om een voor beroep vatbare beslissing te vragen. Zij hebben ondersteuning toegezegd bij een eventuele rechtsprocedure. Resultaat is dat het RIO het besluit herziet en alsnog de indicatiestelling toekent. Samen praten over seksualiteit en cerebrale parese Vrouw met cerebrale parese, bijna 30 jaar oud, belt de BOSK op het moment dat ze ernstige psychosociale problemen heeft die het gevolg zijn van haar beperkingen. Vooral het feit dat haar benen voortdurend spastisch zijn en het lopen zeer ernstig belemmeren, vindt zij heel erg moeilijk. Daarnaast vindt zij het vanwege haar handicap zeer moeilijk om contacten te leggen, een relatie aan te gaan en seksualiteit te beleven. Lichamelijke aanrakingen vindt ze bedreigend. De complexiteit van de problematiek staat ook gewenst ouderschap in de weg. De vrouw heeft grote behoefte aan emotionele ondersteuning. In eerste instantie betekent dat voor haar dat ze anoniem haar emoties kwijt kan en haar verhaal kan vertellen. Ze belt de BOSK met de vraag of iemand met haar kan praten. De medewerker van de BOSK neemt uitgebreid de tijd om te luisteren. Hij geeft tips waar ze eventueel terecht kan voor intensieve (therapeutische) begeleiding. Afgesproken wordt dat zij de weken daarna naar eigen behoefte contact kan opnemen. Na een aantal gesprekken besluit ze een deskundige van de Rutgers Stichting te bezoeken. Steun bij klachtenprocedure Zus is mentor en ontevreden over de geleverde zorg aan haar zusje met een verstandelijke beperking. Er is geen zorg op maat en de zorgaanbieder kent haar zusje niet echt. Met ondersteuning van de persoonlijk dienstverlener van dit Koningskind begint ze een klachtenprocedure. De uitspraak bewijst dat ze gelijk had. Nu wordt gezocht naar verbetering van de zorg voor haar zusje, maar ook voor de andere bewoners van het huis. Zonder de steun van dit Koningskind was de zus afgehaakt, had ze haar zus uit het huis gehaald en was ze op zoek gegaan naar een woonplek elders. En de zorgaanbieder zou gewoon doorgegaan zijn met zijn manier van werken. Wat is het beste onderwijs voor onze zoon van 10? Familie H. uit Rotterdam heeft een zoon van tien jaar met ernstige spraak-taalstoornissen en PDD-nos (aan autisme verwante contactstoornis). De zoon zit sinds enkele jaren op de Hildernisseschool in Rotterdam (school cluster 2, SH- en ESM-onderwijs). Dit is alweer zijn vierde school. Er gingen veel omzwervingen aan vooraf. Enkele maanden geleden is de herindicering geweest. De Commissie voor Indicatiestelling (CvI) concludeert dat de zoon niet meer voldoet aan de ESMcriteria, dit zijn criteria voor onderwijs voor kinderen met ernstige spraak/ taalstoornissen. De stoornissen zijn nog wel aanwezig maar onvoldoende ernstig, aldus het CvI. Dit betekent na dit schooljaar terugplaatsing naar het regulier basisonderwijs. Ouders, huidige school en de kinderpsychiater zijn echter van mening dat de jongen zeker op de Hildernisseschool moet blijven. Vanaf de zomer gaat het dan om nog slechts twee schooljaren. Weer opnieuw beginnen op een vijfde school zou onverantwoord zijn voor een kind wat veel structuur nodig heeft. Bovendien zijn de stoornissen nog aanwezig. Een sociaal isolement dreigt voor dit kind. Daarom vragen de ouders de FOSS om ondersteuning. De FOSS heeft de ouders geadviseerd om bezwaar aan te tekenen bij de Bezwaar en Adviescommissie (BAC). Van belang hierbij zijn de schriftelijke verklaringen van ouders, school en kinderpsychiater met betrekking tot de dreigende sociale ontwrichting. De FOSS heeft zich verder bereid verklaard om ook bij een BAChoorzitting de ouders te ondersteunen. Het resultaat is nog niet bekend.

18 18

19 Witboek The Return of the Parents 19 Collectieve belangenbehartiging Doel van belangenbehartiging is invloed uit te oefenen op onder meer het zorgaanbod, zorgverzekeringsaanbod, beleid en onderzoek. Ook op collectief niveau is de stem van patiënten, gehandicapten en ouderen bij beleidsontwikkeling van belang. Invloed uitoefenen gebeurt namens een bepaalde groep jegens andere partijen die van belang zijn in verband met de ziekte of functiebeperking of de gevolgen daarvan. Waar kan ik terecht als ouder van een meervoudig gehandicapte doof kind? Ouders van doofblinde kinderen en van dove kinderen met een verstandelijke beperking of gedragsstoornis lopen tegen tal van problemen aan. Problemen waarvoor individuele oplossingen nodig zijn, maar waarvoor soms ook het beleid moet worden beïnvloed. De FODOK ondersteunt deze groep ouders. Zo is er speciaal informatiemateriaal ontwikkeld. Ook worden er bijeenkomsten georganiseerd waar ouders informatie kunnen krijgen en waar hun mening wordt gevraagd. Daarnaast kunnen zij ook hun problemen ook aan de mensen van FODOK voorleggen die samen met de ouders kijken hoe zij individueel het beste kunnen worden bijgestaan. Voor dove kinderen met een verstandelijke beperking of gedragsstoornis, maar ook voor jongeren en volwassenen met nevenhandicaps, is de afgelopen jaren veel tot stand gebracht. Dankzij de FODOK is de niet op doven gerichte dienstverlening zich bewust geworden van deze groep. Er vindt deskundigheidsbevordering plaats en netwerkvorming. Maar er blijkt druk nodig om de reguliere dienstverlening samen te laten werken met de voor doven gespecialiseerde voorzieningen en de gespecialiseerde woonvormen. Joost heeft ADHD Joost heeft ADHD. Hij roept veel irritaties op bij iedereen in zijn omgeving inclusief de leerkracht. Er is een goede behandeling mogelijk, maar die behandeling ligt niet binnen het bereik van zijn ouders. Adequate medicatie wordt namelijk niet vergoed. Balans is daarom een intensieve lobby en actie gestart om vergoeding van deze medicatie te realiseren. Balans heeft overlegd met de commissie die deze medicatie moet beoordelen, met ambtenaren op het ministerie van VWS en met leden van de Tweede Kamer. Zonder Balans zou er geen aandacht gegenereerd zijn. De ouders zouden alleen staan. Indertijd heeft Balans ervoor geijverd ADHD op de agenda van de Gezondheidsraad te krijgen. Men leverde een afgevaardigde die in de gevormde commissie de belangen van ouders en kind behartigde. Zonder Balans zou er minder het accent gelegen hebben op de noodzaak van psycho-educatie (informatievoorziening over de stoornis). Maar naast deze belangenbehartiging zorgt Balans ook voor informatievoorziening. Zij ontwikkelt folders, brochures en een boek over ADHD. Zonder dit materiaal, zouden publiek en professionals veel minder weten over ADHD. Bovendien zouden de ouders van Joost de tips uit het boek Het is ADHD gemist hebben. Balans geeft workshops over de aanpak van ADHD in de klas. Zonder deze info zou er minder begrip en aanpassing zijn voor kinderen met ADHD. De ouders van Joost kregen via de Advies- en Informatietelefoon van Balans voorlichting over de aanvraag van een persoonsgebonden budget (PGB). Zonder dat advies zou Joost nu niet naar het logeerhuis kunnen. De ouders van Joost zitten nu te springen om informatie voor pubers met ADHD. Balans zou daar graag in voorzien maar het ontbreekt de vereniging aan voldoende menskracht De belangrijkste opvang voor mijn kind ben ik Ruim zes jaar geleden werd bij mijn zoon schizofrenie vastgesteld. Kort daarna was ik lid van Ypsilon. Wanneer je met een ziekte als schizofrenie geconfronteerd wordt, dan zet dat je hele leven op zijn kop. Niemand in je omgeving kan begrijpen wat je meemaakt. Daarom is Ypsilon zo belangrijk voor mij. De mensen die ik daar tegenkom begrijpen waar ik het over heb, bij hen kan ik steun krijgen en tips over hoe om te gaan met mijn kind. De belangrijkste opvang voor mijn

20 20 kind ben ik. Slechts 30 procent van de mensen met schizofrenie is in staat zelfstandig te functioneren. De overige 70 procent is afhankelijk van de steun van familieleden: n Ik zorg dat mijn zoon naar de psychiater gaat. Het betekent meestal dat ik hem moet brengen n Ik maak wekelijks zijn huis schoon, zodat hij niet vervult en de GGD niet in actie hoeft te komen. n Ik controleer voortdurend of hij zijn medicijnen gebruikt om te voorkomen dat hij weer psychotisch wordt. n Ik regel zijn financiën om te voorkomen dat de deurwaarder moet langskomen. Wanneer de overheid mantelzorgers belangrijk vindt, moet die overheid er ook voor zorgen dat de mantelzorger voldoende is toegerust. De vereniging Ypsilon zorgt voor die toerusting. Als moeder heb ik de steun van Ypsilon hard nodig om de zorg aan mijn schizofrene zoon te geven. Want als ik instort, wie neemt het dan van mij over? Juridische ondersteuning: rechtszaak tegen wachtlijsten Begin 2000 lijken de wachtlijsten in de verstandelijk gehandicaptenzorg alleen maar te groeien. Bij de juridische dienst van de FvO, de backoffice van de individuele dienstverlening van de ouderverenigingen, komen steeds meer klachten. Het gaat vaak om schrijnende situaties: sommige ouders wachten meer dan 10 jaar op plaats voor hun kind in een zorginstelling. De strijd tegen wachtlijsten in de zorg leidt begin 2000 tot een kort geding tegen een van de zorgverzekeraars. Met steun van de FvO stappen een aantal ouders met succes naar de rechter. Vervolgens werd de Staat gedagvaard, maar tot een kort geding is het (net) niet gekomen. Het ministerie van VWS komt namelijk met concrete voorstellen om de wachtlijsten aan te pakken en met voldoende financiering om dit te verwezenlijken. Collectieve belangenbehartiging is niet alleen een goede, gemeenschappelijke lobby richting overheden, maar ook de mogelijkheid om samen de stap naar de rechter te zetten om zo het recht op zorg af te dwingen. De juridische ondersteuning is, behalve voor collectieve problemen, ook bedoeld voor alle individuele juridische problemen waar ouders tegenaan kunnen lopen. Zo staan de juristen van de FvO leden van de ouderverenigingen bij om te zorgen dat beleid ook werkelijkheid kan worden. Meebeslissen over de nieuwbouwplannen van de zorgaanbieder van mijn kind Regelmatig ontstaan er forse meningsverschillen tussen ouders en instellingen over nieuwbouwplannen. Cliëntenraden en familieverenigingen, maar ook individuele ouders, worden dan bijgestaan door de verenigingen WOI en VOGG. Veel ouders vinden namelijk dat bouwplannen van een zorgaanbieder altijd gebaseerd moeten zijn op (valide) onderzoek naar de persoonlijke leefwensen van de betrokken cliënten. Zorgaanbieders blijken het hier lang niet altijd mee eens te zijn. Zij gaan uit van hun eigen visie op de toekomst van de instelling of baseren zich op opvattingen van het ministerie van VWS. Dankzij het lobbywerk van de verenigingen WOI en VOGG heeft de Tweede Kamer eind 2005 besloten dat zorgaanbieders zich voortaan vooral moeten laten leiden door de vrijheid van de cliënt (of zijn familie) om zelf te kiezen waar hij het liefst wil wonen. Toch blijken er nog steeds zorgaanbieders te zijn die in conflict komen met cliënten of met cliëntorganisaties over bouw- en woonplannen. Bij dit soort processen hebben zorgaanbieders lang niet altijd dezelfde belangen voor ogen als cliënten. Steun van landelijke ouderorganisaties aan cliënten en cliëntorganisaties blijft noodzakelijk. Hun leden hebben niet alleen behoefte aan advies over de haalbaarheid van een gang naar de rechter. Het is wenselijk dat men zich ook kan laten bijstaan door de (juridische dienst van de) FvO tegen een redelijk en ledenvriendelijk tarief. Wij zijn de autoriteit Wij kennen ons kind beter dan wie ook. Wij weten van zijn mogelijkheden en onmogelijkheden. Wij hebben de ervaring met ons kind. Weten hoe het in elkaar zit en waarom het iets doet of juist niet doet. We hebben heel veel in ons kind geïnvesteerd, meer dan wie ook. Tijd, energie en liefde. Wij zijn daarom de ervaringsdeskundigen. Wij leven echt met ons kind. Vele anderen kijken alleen maar toe en sluiten de deur om uur.

KOPPen bij elkaar en schouders eronder. Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen

KOPPen bij elkaar en schouders eronder. Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen KOPPen bij elkaar en schouders eronder Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen Mama, waarom huil je? Mama, ben je nu weer verdrietig? Papa, gaan we naar het zwembad? Waarom niet?

Nadere informatie

ik? Houd je spreekbeurt over GGNet

ik? Houd je spreekbeurt over GGNet ik? Houd je spreekbeurt over GGNet 1 Houd je spreekbeurt over GGNet Krijg je zelf hulp van GGNet Jeugd? Of je vader/moeder/broer(tje)/zus(je) of iemand anders die je kent? Werkt één van je ouders bij GGNet?

Nadere informatie

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster [PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9

Nadere informatie

Opvoeding & Ontwikkeling

Opvoeding & Ontwikkeling MEE Utrecht, Gooi & Vecht Ondersteuning bij leven met een beperking Opvoeding & Ontwikkeling Opvoeding & Ontwikkeling MEE is een organisatie voor iedereen met een beperking of chronische ziekte. MEE biedt

Nadere informatie

HULP BIJ ZORG VOOR EEN ANDER

HULP BIJ ZORG VOOR EEN ANDER Steunpunt Mantelzorg Nieuwegein HULP BIJ ZORG VOOR EEN ANDER Steunpunt Mantelzorg Nieuwegein Zorgen voor een ander, dan doe je gewoon.. Maar soms is een beetje hulp en steun meer dan welkom! In Nieuwegein

Nadere informatie

Regelgeving & Geldzaken

Regelgeving & Geldzaken MEE Ondersteuning bij leven met een beperking Regelgeving & Geldzaken Regelgeving & Geldzaken Hoe regel ik mijn geldzaken? Ik vind het moeilijk om overzicht te houden en wil geen schulden maken. Wie zorgt

Nadere informatie

JEUGDIGEN. Hulp na seksueel misbruik. vooruitkomen +

JEUGDIGEN. Hulp na seksueel misbruik. vooruitkomen + > vooruitkomen + Hulp na seksueel misbruik JEUGDIGEN Heb jij seksueel misbruik meegemaakt of iemand in jouw gezin, dan kan daarover praten helpen. Het kan voor jou erg verwarrend zijn hierover te praten,

Nadere informatie

MEE. Ondersteuning bij leven met een beperking. Voor cliënten

MEE. Ondersteuning bij leven met een beperking. Voor cliënten MEE Ondersteuning bij leven met een beperking Voor cliënten Ik red me prima, maar nu mijn zoontje zich niet normaal ontwikkelt weet ik het even niet meer. Mijn beperking vraagt om aanpassingen in huis.

Nadere informatie

MEE. Ondersteuning bij leven met een beperking. Jeugd & Gezin

MEE. Ondersteuning bij leven met een beperking. Jeugd & Gezin MEE Ondersteuning bij leven met een beperking Jeugd & Gezin We redden het niet met de opvoeding van ons kind. Is er iemand bij wie we terecht kunnen? Iemand die ons begrijpt? Ons kind heeft een beperking,

Nadere informatie

Hoe Yulius jongeren met autisme kan helpen

Hoe Yulius jongeren met autisme kan helpen Jongeren Hoe Yulius jongeren met autisme kan helpen Vragen? Voor wie is deze brochure? Je hebt deze brochure gekregen omdat je autisme hebt of nog niet zeker weet of je autisme hebt. Je bent dan bij Yulius

Nadere informatie

Advies en steun voor uw kind en uzelf

Advies en steun voor uw kind en uzelf Advies en steun voor uw kind en uzelf Voor advies en steun aan ouders en hun kinderen Informatie advies cursussen Als u of uw kind psychische klachten heeft of problemen ervaart met alcohol of drugs, heeft

Nadere informatie

Kortom, informatie en advies die vindbaar, begrijpelijk en herkenbaar is. Ik zal u aangeven waarom ik dit zo belangrijk vind.

Kortom, informatie en advies die vindbaar, begrijpelijk en herkenbaar is. Ik zal u aangeven waarom ik dit zo belangrijk vind. Tekst: opening Helpdesk Welkom dames en heren, Het doet mij goed om te zien dat er zo veel mensen op deze feestelijke opening van de Helpdesk zijn afgekomen. Dat betekent dat er veel interesse voor is.

Nadere informatie

Hoe kunt u voor uw bijzondere kleinkind zorgen? Tips voor opa s en oma s. Foto Britt Straatemeier. Deze brochure werd mogelijk gemaakt door:

Hoe kunt u voor uw bijzondere kleinkind zorgen? Tips voor opa s en oma s. Foto Britt Straatemeier. Deze brochure werd mogelijk gemaakt door: Hoe kunt u voor uw bijzondere kleinkind zorgen? Tips voor opa s en oma s Foto Britt Straatemeier Deze brochure werd mogelijk gemaakt door: Tips voor grootouders Foto Susanne Reuling Als in het gezin van

Nadere informatie

Training - Begeleiding - Coaching BALANS DE BAAS VOOR VROUWEN DIE MAMA ZIJN OF WORDEN

Training - Begeleiding - Coaching BALANS DE BAAS VOOR VROUWEN DIE MAMA ZIJN OF WORDEN Training - Begeleiding - Coaching BALANS DE BAAS VOOR VROUWEN DIE MAMA ZIJN OF WORDEN HERKEN JE DIT? Heb je steeds het gevoel het net niet goed genoeg te doen voor iedereen? Zijn de dagen te kort voor

Nadere informatie

Wat kan de orthopedagoog of psycholoog voor jou doen?

Wat kan de orthopedagoog of psycholoog voor jou doen? Wat kan de orthopedagoog of psycholoog voor jou doen? Samenwerkingsverband NIP-NVO zorg voor mensen met een verstandelijke beperking 2014 1 Inhoud Voorwoord 3 Wat doet de psycholoog of orthopedagoog? 5

Nadere informatie

Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft

Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Zorgen en vragen 1 Gezinsinterventie 2 Tien praktische

Nadere informatie

Opvoeding & Ontwikkeling

Opvoeding & Ontwikkeling MEE Ondersteuning bij leven met een beperking Opvoeding & Ontwikkeling Opvoeding & Ontwikkeling Ons kind is anders dan andere kinderen. Wat is er aan de hand? Mijn dochter is in de puberteit. Hoe ga ik

Nadere informatie

MEE. Ondersteuning bij leven met een beperking. Voor cliënten

MEE. Ondersteuning bij leven met een beperking. Voor cliënten MEE Ondersteuning bij leven met een beperking Voor cliënten Ik red me prima, maar nu mijn zoontje zich niet normaal ontwikkelt weet ik het even niet meer. Mijn beperking vraagt om aanpassingen in huis.

Nadere informatie

MEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind

MEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind MEE Nederland Raad en daad voor iedereen met een beperking Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Inhoudsopgave

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Inleiding. Als je een peuter en tussen 3 en 5 jaar bent. Als je een kleuter en tussen 6 en 8 jaar bent

Inhoudsopgave. Inleiding. Als je een peuter en tussen 3 en 5 jaar bent. Als je een kleuter en tussen 6 en 8 jaar bent Kind-In-Zicht Inhoudsopgave Inleiding Als je een peuter en tussen 3 en 5 jaar bent Als je een kleuter en tussen 6 en 8 jaar bent Als je een tiener en tussen 9 en 12 jaar bent Als je een puber en tussen

Nadere informatie

Ik heb een vraag over: Voorwoord. Ik voel me thuis niet prettig, kan ik met iemand praten?

Ik heb een vraag over: Voorwoord. Ik voel me thuis niet prettig, kan ik met iemand praten? Ik heb een vraag...... over zorg, huiselijk geweld en kindermishandeling, hulp en ondersteuning, opvoeding en jeugdhulp, ziekenhuisopname, beschermd wonen, schulden, werkloosheid, mijn arbeidsbeperking

Nadere informatie

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen. De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.

Nadere informatie

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me

Nadere informatie

zorgen voor elkaar over mantelzorgers met een migranten achtergrond stamm

zorgen voor elkaar over mantelzorgers met een migranten achtergrond stamm zorgen voor elkaar over mantelzorgers met een migranten achtergrond stamm Mantelzorg is... Mooi De hulpvrager is je dankbaar, mantelzorg geeft veel voldoening Divers De taken lopen uiteen: huishoudelijke

Nadere informatie

Info. Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten. Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde

Info. Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten. Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde Info Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde Inhoud INHOUD 1. Waar gaat het over 3 2. Aanraken 4 3. Hoe noem jij dat? 5 4. Baas over

Nadere informatie

Steun voor mensen met kanker aan:

Steun voor mensen met kanker aan: vereniging voor mensen met blaas- of nierkanker Steun voor mensen met kanker aan: blaas nier nierbekken urineleider plasbuis Steun voor u Steeds meer mensen worden geconfronteerd met blaas- of nierkanker.

Nadere informatie

Activiteitenplan FODOK 2016

Activiteitenplan FODOK 2016 Federatie van Ouders van Dove Kinderen - met of zonder CI Postbus 354 3990 GD Houten 030-2900360 1. Algemene informatie Hoofddoelstelling Aan te vragen subsidie voor 2016 De FODOK streeft naar een situatie

Nadere informatie

6.2.1 Dealen met afleiding onderweg

6.2.1 Dealen met afleiding onderweg Stap 6: Deel 2 6.2.1 Dealen met afleiding onderweg In het tweede deel van jullie experiment ga je verder met het ondernemen van ACTies die je met de anderen hebt afgesproken te doen. Daarnaast krijg je

Nadere informatie

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN Blijf kalm; Verzeker je ervan dat je de juiste persoon aan de lijn hebt; Zeg duidelijk wie je bent en wat je functie is; Leg uit waarom je belt; Geef duidelijke en nauwkeurige informatie en vertel hoe

Nadere informatie

Zingeving op MAAT. Wat zijn de effecten van aandacht voor levensvragen en hoe meet je dat?

Zingeving op MAAT. Wat zijn de effecten van aandacht voor levensvragen en hoe meet je dat? Zingeving op MAAT Wat zijn de effecten van aandacht voor levensvragen en hoe meet je dat? Hoe maken we het hard? Aandacht voor levensvragen en ouderen in zorg en welzijn Expertisenetwerk Levensvragen en

Nadere informatie

Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis

Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis Geachte dames en heren, Zelfredzaamheid is een mooi en positief begrip. Immers, elk kind wil dingen zelf leren doen, jezelf kunnen redden

Nadere informatie

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over, 3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol

Nadere informatie

Omgaan met kanker. Moeheid

Omgaan met kanker. Moeheid Omgaan met kanker Moeheid Vermoeidheid is een veelvoorkomende bijwerking van kanker of de behandeling ervan. Ruim 60% van alle mensen zegt last van vermoeidheid te hebben, zelfs dagelijks. De vermoeidheid

Nadere informatie

Psychosociale begeleiding in het Oncologie Centrum

Psychosociale begeleiding in het Oncologie Centrum Psychosociale begeleiding in het Centrum Inleiding Als u te horen krijgt dat u kanker heeft of een hematologische ziekte, kan er veel veranderen in uw leven en dat van uw naasten. Niet alleen lichamelijk,

Nadere informatie

zorgwijzer Zorg of advies nodig? CZ wijst u de weg 2012/2013 Weet u waar u de beste zorg kunt krijgen? Uw verzekering snel en digitaal regelen

zorgwijzer Zorg of advies nodig? CZ wijst u de weg 2012/2013 Weet u waar u de beste zorg kunt krijgen? Uw verzekering snel en digitaal regelen zorgwijzer 2012/2013 Weet u waar u de beste zorg kunt krijgen? Uw verzekering snel en digitaal regelen Zorg of advies nodig? CZ wijst u de weg Medische vraag? Stel hem aan onze deskundigen Toen mijn vriendin

Nadere informatie

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S 2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de

Nadere informatie

Een land waar. mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps

Een land waar. mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps Een land waar mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps Lilian (48) vraagt haar zoontje om even een handje te komen geven. Dat doet hij en dan gaat hij weer lekker verder spelen. Wij nemen plaats aan

Nadere informatie

DETENTIE EN HET GEZIN

DETENTIE EN HET GEZIN DETENTIE EN HET GEZIN klachten en krachten 7 november 2014, Veenhuizen Hans Barendrecht, db mijn zoontje heeft veel vragen, maar ík ook. praktijk als wetenschap geloof in herstel voor mensen die achter

Nadere informatie

Beter door de dag met doofheid of hoorproblemen

Beter door de dag met doofheid of hoorproblemen Beter door de dag met doofheid of hoorproblemen GGMD staat voor Geestelijke Gezondheidszorg en Maatschappelijke Dienstverlening. Wij helpen doven, mensen met een hoorprobleem en hun naasten met advies,

Nadere informatie

Gedwongen opname met een IBS of RM *

Gedwongen opname met een IBS of RM * Gedwongen opname met een IBS of RM * Informatie voor cliënten Onderdeel van Arkin Inleiding In deze folder staat kort beschreven wat er gebeurt als u gedwongen wordt opgenomen. De folder bevat belangrijke

Nadere informatie

pggm.nl Mantelzorg en dementie in de beleving van PGGM&CO-leden

pggm.nl Mantelzorg en dementie in de beleving van PGGM&CO-leden pggm.nl Mantelzorg en dementie in de beleving van PGGM&CO-leden Enquête Mantelzorg en dementie 2014 Vooraf In juli 2014 vroegen wij onze leden naar hun ervaringen met mantelzorg in het algemeen, en mantelzorg

Nadere informatie

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt

Nadere informatie

Borderline. Als gevoelens en gedrag snel veranderen. Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over borderline

Borderline. Als gevoelens en gedrag snel veranderen. Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over borderline ggz voor doven & slechthorenden Borderline Als gevoelens en gedrag snel veranderen Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over borderline Herkent u dit? Bij iedereen gaat wel

Nadere informatie

Toolkit. Mijn kind wil een kind. Kinderen, waar kies ik voor?

Toolkit. Mijn kind wil een kind. Kinderen, waar kies ik voor? Toolkit Kinderen, waar kies ik voor? Mijn kind wil een kind Informatiefolder voor ouders van mensen met een verstandelijke beperking en een kinderwens 2 Vraag een willekeurige persoon wat voor hem belangrijk

Nadere informatie

De Budget Ster: omgaan met je schulden

De Budget Ster: omgaan met je schulden De Budget Ster: omgaan met je schulden Budget Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Budget Ster MOTIVATIE EN VERANTWOORDELIJKHEID STRESS DOOR SCHULDEN BASISVAARDIGHEDEN STABILITEIT FINANCIEEL ADMINISTRATIEVE

Nadere informatie

&Ons Tweede Thuis VOLWASSENEN

&Ons Tweede Thuis VOLWASSENEN &Ons Tweede Thuis VOLWASSENEN & & VOLWASSENEN Ondersteuning voor mensen met een beperking Heb je een beperking of heeft je zoon of dochter een beperking? Dan is wat ondersteuning soms erg welkom. Ons Tweede

Nadere informatie

UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Pijnrevalidatie voor kinderen en jongeren

UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Pijnrevalidatie voor kinderen en jongeren UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Pijnrevalidatie voor kinderen en jongeren Informatie voor kinderen, jongeren en ouders Wat staat er in deze folder? Inleiding voor ouders 1 Informatie

Nadere informatie

Wegwijzer naar de AWBZ

Wegwijzer naar de AWBZ Wegwijzer naar de AWBZ Kinderen met een psychiatrische stoornis hebben soms veel zorg nodig. Als dat bij uw kind het geval is, dan kunt u gebruikmaken van de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten. Deze

Nadere informatie

Activiteit 01: Je gedachten en gevoelens 7. Activiteit 02: De scheiding van je ouders overleven 11. Activiteit 03: Acting out 16

Activiteit 01: Je gedachten en gevoelens 7. Activiteit 02: De scheiding van je ouders overleven 11. Activiteit 03: Acting out 16 Inhoud Activiteit 01: Je gedachten en gevoelens 7 Activiteit 02: De scheiding van je ouders overleven 11 Activiteit 03: Acting out 16 Activiteit 04: Schuld 22 Activiteit 05: Angst 26 Activiteit 06: Verdriet

Nadere informatie

met de wmo doet iedereen gewoon mee

met de wmo doet iedereen gewoon mee De Wet maatschappelijke ondersteuning eenvoudig verteld Dit boekje met informatie over de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) legt de belangrijkste onderdelen van de Wmo uit. Wilt u meer weten over

Nadere informatie

Gebruikersgids jeugdigen met een licht verstandelijke beperking. Algemene informatie Informatie per zorgzwaartepakket (ZZP)

Gebruikersgids jeugdigen met een licht verstandelijke beperking. Algemene informatie Informatie per zorgzwaartepakket (ZZP) Gebruikersgids jeugdigen met een licht verstandelijke beperking Algemene informatie Informatie per zorgzwaartepakket (ZZP) Inhoud Samenvatting 3 Over welke problemen gaat het? 3 Voorbeelden 3 Welke hulp

Nadere informatie

Schizofrenie. Leven in een andere wereld. Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over schizofrenie

Schizofrenie. Leven in een andere wereld. Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over schizofrenie ggz voor doven & slechthorenden Schizofrenie Leven in een andere wereld Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over schizofrenie Herkent u dit? Denkt u wel eens dingen te zien

Nadere informatie

MEE. Ondersteuning bij leven met een beperking. Algemene brochure. voor mensen met een beperking. MEE maakt meedoen mogelijk

MEE. Ondersteuning bij leven met een beperking. Algemene brochure. voor mensen met een beperking. MEE maakt meedoen mogelijk MEE Ondersteuning bij leven met een beperking Algemene brochure voor mensen met een beperking MEE maakt meedoen mogelijk 1 Colofon Tekst en samenstelling Eenvoudig Communiceren Amsterdam Afd. Communicatie

Nadere informatie

MEE. Ondersteuning bij leven met een beperking. Omgaan met mensen met een licht verstandelijke beperking. Voor verwijzers

MEE. Ondersteuning bij leven met een beperking. Omgaan met mensen met een licht verstandelijke beperking. Voor verwijzers MEE Ondersteuning bij leven met een beperking Omgaan met mensen met een licht verstandelijke beperking Voor verwijzers Omgaan met mensen met een licht verstandelijke beperking Veel mensen met een licht

Nadere informatie

Ik heb een vraag over. zorg... ondersteuning... opvoeding... jeugdhulp... mijn arbeidsbeperking... mijn uitkering... werk...

Ik heb een vraag over. zorg... ondersteuning... opvoeding... jeugdhulp... mijn arbeidsbeperking... mijn uitkering... werk... Ik heb een vraag over zorg... ondersteuning... opvoeding... jeugdhulp... mijn arbeidsbeperking... mijn uitkering... werk... 1 Ik heb een laag inkomen en vind het moeilijk om werk te vinden... Ik wil me

Nadere informatie

Diagnostisch centrum

Diagnostisch centrum REINAERDE Diagnostisch Centrum Als uw kind zich anders ontwikkelt De ontwikkeling van kinderen verloopt niet altijd vanzelfsprekend. Bijvoorbeeld als uw kind een ontwikkelingsachterstand of beperking heeft

Nadere informatie

De muur. Maar nu, ik wil uitbreken. Ik kom in het nauw en wil d r uit. Het lukt echter niet. De muur is te hoog. De muur is te dik.

De muur. Maar nu, ik wil uitbreken. Ik kom in het nauw en wil d r uit. Het lukt echter niet. De muur is te hoog. De muur is te dik. De muur Ik heb een muur om me heen. Nou, een muur? Het lijken er wel tien. En niemand is in staat om Over die muur bij mij te komen. Ik laat je niet toe, Want dan zou je zien Hoe kwetsbaar ik ben. Maar

Nadere informatie

Is iemand in jouw omgeving verslaafd?

Is iemand in jouw omgeving verslaafd? Is iemand in jouw omgeving verslaafd? Verslaafd aan Jou ondersteunt en informeert de omgeving van verslaafden. Vaak gaat alle aandacht uit naar de verslaafde en daardoor wordt soms niet gezien dat familie

Nadere informatie

Directe Hulp bij Huiselijk. U staat er niet alleen voor!

Directe Hulp bij Huiselijk. U staat er niet alleen voor! Directe Hulp bij Huiselijk Geweld U staat er niet alleen voor! U krijgt hulp Wat nu? U bent in contact geweest met de politie of u heeft zelf om hulp gevraagd. Daarom krijgt u nu Directe Hulp bij Huiselijk

Nadere informatie

Algemene informatie MEE Friesland

Algemene informatie MEE Friesland Algemene informatie MEE Friesland Ondersteuning bij leven met een beperking Wie is MEE Friesland? MEE is een unieke organisatie waar mensen met een beperking en hun omgeving met vragen terecht kunnen

Nadere informatie

Wat is kindermishandeling? Hoe kan kindermishandeling stoppen? Wie kan je hierbij helpen?

Wat is kindermishandeling? Hoe kan kindermishandeling stoppen? Wie kan je hierbij helpen? Wat is kindermishandeling? Hoe kan kindermishandeling stoppen? Wie kan je hierbij helpen? In deze folder vind je een antwoord, en lees je ook bij wie je terecht kan als je over mishandeling of verwaarlozing

Nadere informatie

vooruitkomen OUDERS & OPVOEDERS

vooruitkomen OUDERS & OPVOEDERS > vooruitkomen + OUDERS & OPVOEDERS ! Via Bureau Jeugdzorg of uw huisarts bent u bij Rubicon jeugdzorg terecht gekomen. Soms zijn er problemen in het gezin die u niet zelf kunt oplossen. Uw kind is bijvoorbeeld

Nadere informatie

MEE. Ondersteuning bij leven met een beperking. Wonen & Samenleven

MEE. Ondersteuning bij leven met een beperking. Wonen & Samenleven MEE Ondersteuning bij leven met een beperking Wonen & Samenleven Als mijn zoon begeleid zelfstandig gaat wonen, staat er dan altijd iemand voor hem klaar? Ik wil graag een traplift. Bij wie vraag ik die

Nadere informatie

Vragenlijst multiproblematiek I

Vragenlijst multiproblematiek I Bijlage B Vragenlijst multiproblematiek I 1 Achtergrondkenmerken V1. Wat is je geboortedatum? V2. Ben je een jongen of een meisje? V3. Wat zijn de vier cijfers van je postcode? V4. In welk land ben je

Nadere informatie

Minters Mantelzorg. Kenniscentrum voor mantelzorgers én professionals. Voor mantelzorgers. Voor professionals. Over mantelzorg

Minters Mantelzorg. Kenniscentrum voor mantelzorgers én professionals. Voor mantelzorgers. Voor professionals. Over mantelzorg Voor mantelzorgers Voor professionals Over mantelzorg Minters Mantelzorg Kenniscentrum voor mantelzorgers én professionals Zorgt u meer dan acht uur per week en/of langer dan drie maanden voor uw partner,

Nadere informatie

Dit boekje is van... Mijn naam is: Mijn gezinsvoogd heet: Het telefoonnummer van de gezinsvoogd is:

Dit boekje is van... Mijn naam is: Mijn gezinsvoogd heet: Het telefoonnummer van de gezinsvoogd is: Dit boekje is van... Mijn naam is: Mijn gezinsvoogd heet: Het telefoonnummer van de gezinsvoogd is: Mijn gezinsvoogd werkt bij de William Schrikker Jeugdbescherming. Wat een toestand, zeg! Wat gebeurt

Nadere informatie

Wij weten hoe het voelt

Wij weten hoe het voelt www.freya.nl Twitter: @Freya_NL facebook.com/freyanl Wij weten hoe het voelt Om je heen lijkt iedereen zomaar kinderen te krijgen. Bij jou blijft die zo gewenste zwangerschap uit. Bij Freya weten we als

Nadere informatie

Jeugdigen met een licht verstandelijke beperking

Jeugdigen met een licht verstandelijke beperking Jeugdigen met een licht verstandelijke beperking versie 2009 Informatie over zorgzwaartepakketten voor jeugdigen met een licht verstandelijke beperking 2 Inhoud Samenvatting... 4 Inleiding... 8 Algemene

Nadere informatie

Regelgeving & Geldzaken

Regelgeving & Geldzaken MEE Ondersteuning bij leven met een beperking Regelgeving & Geldzaken Regelgeving & Geldzaken Hoe regel ik mijn geldzaken? Ik vind het moeilijk om overzicht te houden en wil geen schulden maken. Wie zorgt

Nadere informatie

Desiree Piar 0824864 CMD 1B Docent : James boekbinder Project : vrijwilligers 55+ Doelgroeponderzoeksverslag

Desiree Piar 0824864 CMD 1B Docent : James boekbinder Project : vrijwilligers 55+ Doelgroeponderzoeksverslag Doelgroeponderzoeksverslag Interviews Naam: Sharlene Piar Arends leeftijd: 59 Hoe zou jij een tienermoeder helpen als jij een vrijwilliger was? En waarmee zou je een tienermoeder mee helpen? Advies geven

Nadere informatie

Opvoeding & Ontwikkeling

Opvoeding & Ontwikkeling MEE Zeeland Ondersteuning bij leven met een beperking Opvoeding & Ontwikkeling Opvoeding & Ontwikkeling Ons kind is anders dan andere kinderen. Wat is er aan de hand? Mijn dochter is in de puberteit. Hoe

Nadere informatie

Samen doen. Zorgvisie. Zorg- en dienstverlening van A tot Z

Samen doen. Zorgvisie. Zorg- en dienstverlening van A tot Z Samen doen Zorgvisie Zorg- en dienstverlening van A tot Z Wat en hoe? 3 W Samen met de cliënt bepalen we wát we gaan doen en hóe we het gaan doen. Mensen met een verstandelijke beperking kunnen op diverse

Nadere informatie

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou!

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou! Hallo Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou Als je ouders uit elkaar zijn kan dat lastig en verdrietig zijn. Misschien ben je er boos over of denk je dat het jouw

Nadere informatie

Alvast bedankt voor het invullen!

Alvast bedankt voor het invullen! Deze vragenlijst gaat over jongeren die steun of hulp geven aan een familielid. Wij zijn erg benieuwd hoeveel jongeren er binnen onze school steun of hulp geven en hoe zij dit ervaren. De vragenlijst is

Nadere informatie

Welkom bij GGNet Jeugd! Informeren en deelnemen

Welkom bij GGNet Jeugd! Informeren en deelnemen GGNet Jeugd Ook voor u! Wat kan en mag u van GGNet Jeugd verwachten? Informatie voor ouders en andere direct betrokkenen van kinderen en jongeren die in behandeling zijn bij GGNet Jeugd 2 Als moeder vind

Nadere informatie

Sterker met Stoma. door jouw ervaring te delen. Stomavereniging introduceert een nieuw motto en krijgt een nieuwe huisstijl! www.stomavereniging.

Sterker met Stoma. door jouw ervaring te delen. Stomavereniging introduceert een nieuw motto en krijgt een nieuwe huisstijl! www.stomavereniging. FC 60 C 22 M 21 Y 10K PMS 549 FC 0 C 54 M 100 Y 0 K PMS 144 Sterker met Stoma door jouw ervaring te delen Stomavereniging introduceert een nieuw motto en krijgt een nieuwe huisstijl! www.stomavereniging.nl

Nadere informatie

Met welke vragen. 2 Diagnostisch Centrum

Met welke vragen. 2 Diagnostisch Centrum REINAERDE Diagnostisch Centrum Onderzoek, advies en behandeling Iedereen wordt in het dagelijks leven wel eens geconfronteerd met zijn eigen mogelijkheden én onmogelijkheden. Als die onmogelijkheden uw

Nadere informatie

Regelgeving & Geldzaken

Regelgeving & Geldzaken MEE Gelderse Poort MEE maakt meedoen mogelijk Regelgeving & Geldzaken Regelgeving & Geldzaken Hoe regel ik mijn geldzaken? Ik vind het moeilijk om overzicht te houden en wil geen schulden maken. Wie zorgt

Nadere informatie

Hebt u zorg nodig? Informatie over de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten en het aanvragen van zorg

Hebt u zorg nodig? Informatie over de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten en het aanvragen van zorg Hebt u zorg nodig? Informatie over de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten en het aanvragen van zorg JANUARI 2010 INHOUDSOPGAVE Waar gaat deze folder over? Welke zorg hoort bij de AWBZ? Vijf zorgfuncties

Nadere informatie

Meer eigen regie in Zvw

Meer eigen regie in Zvw Meer eigen regie in Zvw Onze dochter Sofie is met 27 weken geboren. Ze heeft bij de geboorte een hersenbeschadiging gekregen, waardoor ze verschillende beperkingen heeft. De meest ingrijpende is een zeer

Nadere informatie

Programma Tienerclub. Tienerclub Blok 1 & 5: Adventure 4 Kids Op avontuur met jezelf

Programma Tienerclub. Tienerclub Blok 1 & 5: Adventure 4 Kids Op avontuur met jezelf Programma Tienerclub. Tienerclub Blok 1 & 5: Adventure 4 Kids Op avontuur met jezelf Vijf woensdagmiddagen kunnen jongens en meiden tussen de 10 en 14 jaar op avontuur naar zichzelf. Het kind leert zichzelf

Nadere informatie

FOUT VRIENDJE? PAS OP! Hulp. Internet. Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22.

FOUT VRIENDJE? PAS OP! Hulp. Internet. Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22. PAS OP! Hulp Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22. Internet Wil je meer lezen? Kijk op www.jipdenhaag.nl/loverboys En test jezelf op www.loverboytest.nl Dit is een

Nadere informatie

Richtlijn / info voor ouders. Uithuisplaatsing. Richtlijnen jeugdhulp en jeugdbescherming. NVO, BPSW en NIP

Richtlijn / info voor ouders. Uithuisplaatsing. Richtlijnen jeugdhulp en jeugdbescherming. NVO, BPSW en NIP Richtlijn / info voor ouders Uithuisplaatsing Richtlijnen jeugdhulp en jeugdbescherming NVO, BPSW en NIP Inleiding Een kind opvoeden is niet makkelijk. Zo kan het zijn dat uw kind meer of andere zorg nodig

Nadere informatie

De Stemmenpolikliniek

De Stemmenpolikliniek Universitair Centrum Psychiatrie (UCP) De Stemmenpolikliniek Inhoud Inleiding 1 Stemmen horen 1 De behandeling 2 Kennismaking 3 De inhoud van de behandeling 3 Behandelaars 4 Vragen 4 Belangrijke adressen

Nadere informatie

U heeft zorg nodig. Hoe regelt u dat?

U heeft zorg nodig. Hoe regelt u dat? U heeft zorg nodig. Hoe regelt u dat? U wilt zorg die betaald wordt uit de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ). U kunt daar altijd een aanvraag voor doen. Het CIZ (Centrum indicatiestelling zorg)

Nadere informatie

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo. Relaties HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Relaties kunnen een belangrijke rol spelen bij het omgaan

Nadere informatie

Online Psychologische Hulp Overspanning & Burn-out

Online Psychologische Hulp Overspanning & Burn-out Online Psychologische Hulp 2 Therapieland 3 Therapieland Online Psychologische Hulp In deze brochure maak je kennis met de online behandeling Overspanning & Burn-out van Therapieland. Je krijgt uitleg

Nadere informatie

Samenvatting van de enquête over de screening (53 reacties)

Samenvatting van de enquête over de screening (53 reacties) Samenvatting van de enquête over de screening (53 reacties) Juni 2014 Wat is de leeftijd van je leerling? jonger dan 13 4 8 13 5 9 14 17 32 15 12 23 16 3 6 17 10 19 18 1 2 19 1 2 ouder dan 19 0 0 Is de

Nadere informatie

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)

Nadere informatie

informatie voor cliënten

informatie voor cliënten Colofon Redactie: Jose Schilderinck, Frank Nijhuis en Gerdi Verkerk Contact en algemene vragen: Postadres 820, 7550 AV Hengelo t. 088 777 60 00 e. info@ambiq.nl i. www.ambiq.nl Concept en ontwerp: Vanille

Nadere informatie

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al:

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al: Niet meer overgeven Vaak is de eerste zin die de klant uitspreekt een aanwijzing voor de hulpvraag. Paula zat nog maar net toen ze zei: ik ben bang om over te geven. Voor deze angst is een mooie naam:

Nadere informatie

We geven informatie en advies aan je werkgever en collega s. Samen zoeken we naar oplossingen. We geven je informatie over verenigingen en diensten.

We geven informatie en advies aan je werkgever en collega s. Samen zoeken we naar oplossingen. We geven je informatie over verenigingen en diensten. We geven informatie en advies aan je werkgever en collega s. Samen zoeken we naar oplossingen. We geven je informatie over verenigingen en diensten. We helpen je bij het verbeteren van je contacten met

Nadere informatie

Een goed leven voor.

Een goed leven voor. Een goed leven voor. Juultje Holla - Perspectief - maart 2013 Als onderdeel van het ZonMW project Zeggenschap en Inclusie Met dank aan Rob, die mij hierbij enorm geholpen heeft. Een goed leven voor. Een

Nadere informatie

waardering Zwolle Jonge mantelzorgers (jonger dan 18 jaar) zijn in de onderzoeken van de gemeente niet meegenomen,

waardering Zwolle Jonge mantelzorgers (jonger dan 18 jaar) zijn in de onderzoeken van de gemeente niet meegenomen, Zwolle Rapportage Mantelzorg in beeld Resultaten uit onderzoeken onder mantelzorgers 2012 en 2014 De gemeente Zwolle wil de positie van de mantelzorger versterken en hun taak verlichten. Met de komst van

Nadere informatie

Vragen uit de SOL bijeenkomst de nieuwe rol van uw gemeente woensdag 29 augustus regio Zuid-Limburg

Vragen uit de SOL bijeenkomst de nieuwe rol van uw gemeente woensdag 29 augustus regio Zuid-Limburg Vragen uit de SOL bijeenkomst de nieuwe rol van uw gemeente woensdag 29 augustus regio Zuid-Limburg 1. Is het de bedoeling dat de gemeente straks met iedere thuiswonende mens met een verstandelijke beperking,

Nadere informatie

Depressie. Meer dan een somber gevoel. Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over depressie

Depressie. Meer dan een somber gevoel. Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over depressie ggz voor doven & slechthorenden Depressie Meer dan een somber gevoel Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over depressie Herkent u dit? Iedereen is wel eens somber of treurig.

Nadere informatie

Mijn leven in stukken opgedeeld. Ervaringen van mensen met een complexe hulpvraag. Hertaald door: Carlijn Schraven en Peter Eggen

Mijn leven in stukken opgedeeld. Ervaringen van mensen met een complexe hulpvraag. Hertaald door: Carlijn Schraven en Peter Eggen Mijn leven in stukken opgedeeld. Ervaringen van mensen met een complexe hulpvraag Hertaald door: Carlijn Schraven en Peter Eggen Els van der Ploeg, december 2016 Hertaling augustus 2017 1. Inleiding 1.1

Nadere informatie

Bijeenkomst over geloofsopvoeding Communiceren met je puber Deze bijeenkomst sluit aan bij Moments, magazine voor ouders van jongeren van 12-18 jaar

Bijeenkomst over geloofsopvoeding Communiceren met je puber Deze bijeenkomst sluit aan bij Moments, magazine voor ouders van jongeren van 12-18 jaar DOELSTELLINGEN Ouders zijn zich ervan bewust dat je altijd en overal communiceert Ouders wisselen ervaringen met elkaar uit over hoe de communicatie met hun pubers verloopt Ouders verwerven meer inzicht

Nadere informatie

ADHD. en kinderen (6-12 jaar)

ADHD. en kinderen (6-12 jaar) ADHD en kinderen (6-12 jaar) ADHD, DAAR BEN JE NIET BLIJ MEE Als je bij het buitenspelen een blauwe plek oploopt, dan zit je daar niet mee. Meestal is-ie na een paar dagen weer weg. Bij ADHD is dat anders,

Nadere informatie

Les 3. Familie, vrienden en buurtgenoten

Les 3. Familie, vrienden en buurtgenoten www.edusom.nl Opstartlessen Les 3. Familie, vrienden en buurtgenoten Wat leert u in deze les? Een gesprek voeren over familie, vrienden en buurtgenoten. Antwoord geven op vragen. Veel succes! Deze les

Nadere informatie