Werken aan een mooier Dommeldal!

Transcriptie

1 Werken aan een mooier Dommeldal!

2 COLOFON Overname uit deze publicatie om nog meer mensen warm te maken voor de natuur in het Dommeldal is toegelaten en wordt toegejuicht, wel dient steeds verwezen te worden naar deze publicatie en haar initiatiefnemers. Deze folder is een initiatief van Natuurpunt en Natuurmonumenten en werd gerealiseerd met steun van heel wat partners. Natuurpunt vzw 2008 grafische vormgeving foto s redactie website verantwoordelijke uitgever Jenny Dedoncker marc De Clerck en Ciska Castelijns, Hubert Lehaen en PNC, natuurpunt fotoarchief, Natuurmonumenten, Wim d Haeseleer Luc Winters, Veronique De Smedt, Diane Appels Joost Dewyspelaere, Liesbet Cleynhens, Gaby Bollen info@natuurpunt.be Willy Ibens, Natuurpunt

3 Welkom in het Dommeldal Op de grens van Nederland en Vlaanderen is een uniek stuk natuur bewaard. Hier kan je nog weidsheid van de Kempen beleven. Heide, vennen en zand zijn troef. Op je buik de heidevegetatie bestuderen, staren in het meanderende water van de Dommel of vogels kijken van op de kijktoren, het kan hier allemaal! Roerdomp De Vlaamse vereniging Natuurpunt en haar Nederlandse zustervereniging Natuurmonumenten werken al geruime tijd samen aan het grensoverschrijdende natuurgebied Hageven aan Vlaamse zijde en de Plateaux aan Nederlandse zijde. Deze samenwerking krijgt ook de steun van de Europese Unie. Via LIFE-subsidies wil Europa voorbeeldprojecten ondersteunen die het Natura 2000 netwerk van beschermde natuurgebieden helpen uitbouwen. Het Dommeldal is één van de belangrijke schakels in dit netwerk. Het LIFE-project focust niet alleen op het Hageven en de Plateaux, maar ook op de bovenloop van de Dommel en de Lommelse watering. De bescherming en het herstel van de natuurwaarden in het gebied is de uitdaging die Natuurpunt en Natuurmonumenten aangaan! Met deze brochure willen we je meer uitleg geven over dit project. We nodigen je ook uit om regelmatig ter plaatse een kijkje te nemen. Een blijvend boeiend Dommeldal vol natuur willen we immers graag met iedereen delen. Tot kijks in het Dommeldal!

4 Dommeldal in goed gezelschap Op vakantie zijn we vaak verwonderd over de natuurpracht. Ook het Dommeldal is bijzonder mooi en boeiend en maakt deel uit van het Natura 2000 netwerk. Hiermee staat het Dommeldal in een Europese lijst van topnatuurgebieden zoals Les Camargues in Frankrijk, Ordessa en Cota Donana in Spanje of de Luneburger heide in Duitsland. Cota Donana, Spanje In het Natura 2000-netwerk krijgen bijzondere natuurwaarden een veilige plek om ze op lange termijn te behouden. Elke lidstaat stelde op basis van door Europa vastgestelde criteria speciale beschermingszones voor. Na een grondige evaluatie ontstonden zo de vogelrichtlijngebieden en de habitatrichtlijngebieden. Samen vormen zij het Europese Natura 2000 netwerk.

5 Heide Heide is de belangrijkste habitat in het projectgebied Dommeldal. Deze heidegebieden zijn echter maar een fractie van de heiden die er vroeger voorkwamen. In ijltempo sterven typische soorten uit, vooral omdat de resterende oppervlakten te klein zijn om bijzondere soorten voldoende levenskansen te geven. Twee types heide komen voor, namelijk droge heide en natte heide. Natte heide vinden we enkel in het Hageven en de Plateaux. Van droge heide vinden we buiten het Hageven-Plateaux nog fragmenten in de Dommelvallei. Landduinen Landduinen zijn in Vlaanderen typisch voor de Kempen. Het Hageven ligt aan de oostgrens van een vroeger zeer groot landduincomplex. Op de eerste luchtfoto s van het Hageven zien we dat grote delen van de heide nog uit onbegroeide landduinen bestonden. De laatste jaren raakte het zand volledig begroeid. Willen we de landduinen behouden dan zal er terug wat moeten stuiven! Op de landduinen vinden we twee typische leefgebieden, heide- en buntgrasvegetaties. Deze bijzonder soortenrijke leefgebieden zijn in geheel Europa zeldzaam en bedreigd.

6 Dotterbloem Dotterbloemen hebben intens dooiergele bloemen. Dotter zou ook etymologisch verband houden met dooier. De plant is zeldzaam, maar waar hij voorkomt, is hij vaak zo talrijk dat hij van half april tot half mei het beeld beheerst. IJzerhoudend (kwel)water oefent een bijzondere aantrekkingskracht uit op de dotterbloem. Van nature groeit ze aan de oevers van rivieren en plassen, in elzenbroekbossen en in bronbosjes. Broekbos Ook broekbossen zijn zeer typisch voor de Kempen. In vrijwel alle Kempense beekdalen vinden we broekbossen. Elders in Europa is deze leefgemeenschap veel zeldzamer, hij kreeg daarom de hoogst mogelijke beschermingsgraad binnen de Europese richtlijnen. De broekbossen in de Dommelvallei zijn zeer divers. De meeste zijn heel nat en worden permanent gevoed met kwelwater. Op sommige plekken komt er zoveel mineralenrijk grondwater aan de oppervlakte dat men eigenlijk over bronbossen zou kunnen spreken. Men vindt er bijvoorbeeld naast dotterbloemen veel bittere veldkers.

7 Galigaanmoeras Heel bijzonder is de overgang tussen heide en moeras in het Hageven. Opkomend grondwater (kwel) zorgt er voor een speciaal milieu. Heel wat zeldzaamheden komen er voor, zoals galigaan. Deze forse donkergroen gekleurde plant geeft aan dit soort moeras zijn naam. Galigaanmoeras is in heel Europa zeldzaam. Galigaan Galigaan is de meest robuuste en gewapende van de inheemse cypergrassen. De bladranden zijn dicht bezet met zaagtandjes en daardoor snijdend ruw, zoals ieder ervaart die een galigaanveld tracht binnen te dringen. Galigaan is een merkwaardig kieskeurige plant met grillige voorkeuren. Je vindt hem in moerassen, duinvalleien, langs plassen en vennen. Hoewel hij in warme en gematigde klimaten voorkomt, is hij uiterst zeldzaam.

8 Blauwgrasland Ook blauwgraslanden zijn voor Vlaanderen typisch Kempense leefgemeenschappen. Ze komen immers voor op arme zandgronden, die vooral in de Kempen aanwezig zijn. Vroeger vond je ze zowat overal op de overgang tussen heide en de beekdalen. Van deze leefgemeenschap blijven momenteel maar enkele tientallen hectaren over. De enkele relicten in de Dommelvallei behoren tot de beste blauwgraslanden. Ze danken hun naam aan de lichtblauwe tint van de aanwezige planten. Naast verschillende zeggensoorten bloeien er ook heel wat bloemen waaronder orchideeën. Vloeiweiden Bij de heideontginning legde men in het noorden van Belgisch Limburg en het aangrenzend deel van de provincie Antwerpen vloeiweiden aan. Om de heide te ontginnen maakte men irrigatiesystemen waarbij water uit de kanalen naar de heide gebracht werd om deze te bevloeien. Het kalkrijke kanaalwater, afkomstig uit de Maas, zorgt voor een verrijking van de bodem. Deze hooilanden zijn vooral in de lente kleurrijke natuurpareltjes. Bij de aanleg heeft men hooizaad uit de Alpen gebruikt met o.a. krokus, witte narcis en herfsttijloos, soorten die nog steeds te bewonderen zijn!

9 Libellen Deze vliegende draken hebben het hier in deze natte gebieden erg naar hun zin. Zo tref je de bandheidelibel aan in de heide, maar ook de indrukwekkende glazenmakers jagen voortdurend over de waterpartijen. Libellen leiden eerst als larve een verborgen leven onder water. Sommige soorten zelfs meer dan twee jaar. Wanneer ze volgroeid zijn, sluipen ze uit het water en kruipen uit hun larvenhuid. De volwassen libellen leven vaak maar enkele weken tot maanden. In tegenstelling tot wat mensen denken, steken libellen niet. Bandheidelibel Vennen Door de ontginningswerken in het Hageven-Plateaux in de jaren 50 verdwenen heel wat vennen. De rechttrekking van de Dommel zorgde voor een verdroging. Hierdoor komen een aantal zeldzame soorten niet meer voor. Toch zijn heel wat vennen nog heel interessant. Ze vormen het belangrijkste biotoop voor libellen.

10 De redders van het Hageven en De Plateaux In het Hageven-Plateaux bleef het heidelandschap vrijwel intact tot na de tweede wereldoorlog. Een vernietigende stap was de rechttrekking en verdieping van de Dommel op Belgisch grondgebied. Daardoor ging het eertijds allesoverheersende natte karakter van het grensgebied verloren. Vennen werden door middel van greppels drooggelegd. Een pioniersgroep natuurbeschermers waaronder Hubert Lehaen zorgde voor een hele reeks initiatieven waaronder de veiligstelling van de Plateaux in 1982 (start samenwerking Natuurpunt en Natuurmonumenten) en de eerste aankoop van een perceel door Natuurpunt in 1988, huur van de eigendommen van de gemeente Neerpelt en de aankoop door de provincie Limburg. Hubert overleed helaas vlak na de start van het Life-project, in Life-project herstelt belangrijke leefgemeenschappen Via het Life-project willen we Europees belangrijke leefgemeenschappen herstellen. Het landschap in de Dommelvallei zal opnieuw meer kleur krijgen. Een mozaïek van heide en vennen, graslanden en broekbossen, daar gaan we voor!

11 Meer moeras! In het hart van het Hageven bevindt zich een moerassige kern, die voor de rechttrekking en het verdiepen van de Dommel veel groter was. Een deel van het moeras wordt gevoed door het kwelwater. Samen met het kalkrijkere water van de vloeiweiden geeft dit een ontzettend gevarieerd en boeiend moeras. Een hele reeks van voor Europa belangrijke leefgemeenschappen komen in deze zone voor. Dit deel wordt heel voorzichtig beheerd. Het moeras mag nooit droogvallen. Galloway-runderen peuzelen hier in de vroege lente aan de eerste groene rietstengels. Hierdoor wordt het riet onderdrukt en ontstaat een ideale situatie voor het kiemen van galigaan, zonnedauw en het zeer bijzondere moeraszoutgras. De watersnip vindt die modderpartijen ook aantrekkelijk en broedt hier nu opnieuw. Doordat de Dommel langzaam weer natuurlijker en het Dommel-moeras groter wordt, zien we dat de kwaliteit verhoogt. Verschillende stukken van het voormalige Dommelmoeras kunnen mits het dempen van ontwateringsloten, het plaggen en het heraanleggen van dijken en sluizen, sterk in kwaliteit verbeteren. Hieraan willen we vooral in de laatste jaren van het project werken (2010). Bruine kiekendief Moeraszoutgras

12 Heidekartelblad Meer paars in het landschap Natuurpunt en Natuurmonumenten zorgen er voor dat meer heide het Dommeldal paars zal kleuren. Het herstel van de heide in het Hageven en de Plateaux wordt op twee manieren aangepakt: door uitbreiding en door kwaliteitsverbetering. Op een groot deel van de Plateaux werden recent bomen verwijderd en werd er geplagd (= de toplaag afgeschraapt) waardoor de zaden in de zaadbank kunnen kiemen en de heide verjongen. Ook aan Belgische zijde werd een erg monotone aanplant van Corsicaanse dennen verwijderd. Verder werd de verboste heide op de rechteroever van de Dommel tussen de Stenen brug en het Lommels Schoor geplagd. Naast uitbreiden van de oppervlakte heide willen we ook aan de kwaliteit werken. Op heel wat plekken zien we dat de heide erg vergrast is. Door plaggen of maaien willen we de grassen onderdrukken zodat de typische soorten van de heide weer kansen krijgen.

13 Klokjesgentiaan & gentiaanblauwtje In het Hageven groeien en bloeien op heel wat plaatsen klokjesgentianen, de voedselplant van de rups van het gentiaanblauwtje, één van de zeldzaamste dagvlinders. Op de meeste bloemhoofdjes en steeltjes vinden we in de zomermaanden hagelwitte eitjes terug. Op het moment dat de rups voldoende gegeten heeft, laat ze zich op de grond vallen en wacht op een mier. Een klierafscheiding van de rups scheidt een zoete stof af en daar is de knoopmier op verlekkerd. Deze mieren nemen de zoetigheid mee naar het nest waar de rups zich als een volleerde parasiet te goed doet aan de mierenlarven. De hele winter verblijft de rups in het mierennest en komt dan begin juli als vlinder naar buiten om de hele cyclus opnieuw te laten starten.

14 Meer blauw op de kaart! Een groot aantal vennen, zowel aan Nederlandse zijde als aan Vlaamse zijde, werden in het verleden drooggelegd om natte heide om te zetten naar weiland en akker. Dit gebeurde meestal door de vennen met elkaar te verbinden en door in de venbodem een netwerk van greppels te graven. Het eeuwenoude bodemprofiel met ondoorlatende laag, werd daardoor beschadigd. We herstellen deze vennen door ze uit te graven tot de watervoerende laag. Wegens de cultuurhistorische waarde hebben we ervoor gekozen enkele van de in de zomer droog vallende begreppelde vennen te bewaren. In de kern van het gebied op Nederlands grondgebied ging de ontginning naar landbouwgrond nog verder en ontstond de 30 hectare grote landbouwenclave. Hier bevonden zich voor de ontginning meerdere grote vennen. Dit is nog mooi te zien op de luchtfoto van Deze zone was toen het mekka voor typische broedvogels van heide en vennen zoals de zwarte stern, grutto, watersnip en tureluur. Op deze plaats waar de vennen helemaal verdwenen zijn, creëren we op basis van de luchtfoto nieuwe vennen

15 De wulp Wulp, kievit en grutto worden vaak weidevogels genoemd. In feite zijn het oorspronkelijk typische heidesoorten die door het verdwijnen van de heide het zeer zwaar te verduren kregen. Over verschillende generaties hebben een aantal dieren hun kans gewaagd in natte weilanden, een biotoop dat in hun ogen het meest lijkt op natte heide. Hier en daar lukte dat ook en nam het aantal vogels toe. Helaas slagen de vroegere heidevogels er zich niet in om de verdere industrialisatie van de landbouw te volgen. Ze sterven langzaam maar zeker uit. Hopelijk kan de geadopteerde soort van de gemeente Neerpelt, de wulp, stand houden op de heide in het Hageven en de Plateaux. Deze adoptie van de wulp door de gemeente Neerpelt kadert in een ruimer project waarbij Limburgse gemeenten soorten adopteren. Kievit

16 Buntgras Bastaardzandloopkever Meer open zand! Stuivend zand van landduinen is een belangrijke en zeldzame biotoop. De landduinen in het Hageven en de Plateaux zijn het restant van een zeer groot landduinencomplex dat van de Zuiderkempen (Geel) tot hier reikte. Op de eerste luchtfoto s van het gebied zien we dat ongeveer een vijfde van het gebied nog uit actief stuivende landduinen bestond. Eind jaren tachtig viel het stuiven stil. Binnen Europa zijn stuivende landduinen beperkt tot een gordel van Vlaanderen tot het oosten van Duitsland. Een hele reeks typische soorten kunnen enkel hier leven. Doordat dit biotoop steeds zeldzamer wordt, staan de meeste soorten op de rode lijst. Om de landduinen te behouden, gaan we een aantal nieuwe technieken toepassen. Een deel van de grassen (vooral pijpenstrootje) verwijderen we zodat er meer open zand is. Met een tractor zullen we het zand opwoelen, zodat het zand niet te snel begroeid raakt met mossen en korstmossen.

17 De alpenweiden van de Lage Landen Vanaf 1850 werden in Belgisch & Nederlands Noord-Limburg uitgestrekte heideterreinen ontgonnen. Dankzij een ingenieus bevloeiingssysteem werden de arme Kempense zandgronden omgevormd tot vruchtbare "vloeiweiden". Het vruchtbare water was afkomstig uit de Maas en werd aangevoerd via het nieuwe Kempens kanaal Bocholt- Herentals. Vanaf de introductie van kunstmest begin twintigste eeuw verminderde de belangstelling voor de graslanden van de vloeiweiden omdat nu ook elders eenvoudiger hooi kon worden geproduceerd. Hierdoor dreigde het cultuurlandschap met zijn specifieke fauna en flora te verdwijnen. Krokus Herfsttijloos en krokus Krokus is een soort die in Zuid-Europa en/of Zuid-Azië inheems is en dus van nature niet voorkomt in onze streken. De bonte krokus is een stinzenplant, dat wil zeggen dat ze in het verleden van elders aangevoerd is en heeft weten stand te houden. Duizenden herfsttijlozen tooien de vloeiweiden in september paars. Herfsttijloos lijkt sterk op krokus, maar bloeit in het najaar. Het is een zogenaamde droogbloeier, de bol neemt Herfsttijloos geen water op en vormt geen wortels tijdens de bloei. In de lente vormt de plant wel bladeren die op die van een tulp lijken. Eigenlijk is de herfsttijloos wel een lenteplant, maar heeft ze haar bloei alleen naar een vroeger tijdstip verlegd.

18 Broekbossen Vlaanderen (en ook Nederland) hebben op Europese schaal bekeken relatief veel broekbossen, een habitat dat door de Europese commissie als heel belangrijk wordt beschouwd. In de Dommelvallei bevinden zich nu al heel mooie broekbossen. Er zijn bovendien nog heel wat mogelijkheden om de oppervlakte en de kwaliteit te vergroten. Heel wat voor broekbos geschikte percelen werden beplant met populieren of sparren. Door deze aanplantingen te verwijderen en ze vervolgens spontaan te laten evolueren, zullen naar verwachting mooie nieuwe broekbossen ontstaan. Hier en daar, vooral op plekken waar afwisselend drogere zones voorkomen, willen we met extensieve begrazing een mooi mozaïek van broekbos, ruigte en bloemrijk grasland zien ontstaan. Hiervoor zullen binnen het Life-project rasters worden geplaatst.

19 Blauwgraslanden Blauwgraslanden, mooie bloemrijke hooilanden zijn de trots van de Dommelvallei. Op de overgang van heide naar beekvallei kwamen vroeger over grote oppervlakten blauwgraslanden voor. Van deze Europees zeldzame leefgemeenschap resten er in Vlaanderen nog maar een paar hectaren. Sinds begin jaren negentig beheert Natuurpunt enkele van de laatste blauwgraslanden. Na een jarenlange verwaarlozing zijn het intussen weer pareltjes geworden. Brede orchis Om blauwgraslanden te herstellen moeten we hier en daar jong bos kappen en terug maaiklaar maken, zodat het terug als hooiland kan beheerd worden. Onbeheerde blauwgraslanden verbossen snel omdat de afwisseling van droog en nat de kieming van elzen bevordert. In de toekomst zullen deze graslanden opnieuw een thuis zijn voor tal van zeldzame planten!

20 Op stap! Heb je zin gekregen om het gebied zelf te gaan verkennen? Het Dommeldal staat klaar om jou te ontvangen! Talrijke bewegwijzerde routes zijn hier uitgestippeld. Een vogelkijktoren en wanden stellen je in staat om vogels ongezien waar te nemen. Dommelvallei Het best ontsloten deel is het brongebied van de Bolissenbeek. Met de wandelkaart Resterheide van Regionaal Landschap Lage Kempen kan je hier op stap. De oranje wandeling van 5,5 km, die start aan het onthaalcentrum, Begijnenstraat, Hechtel-Eksel, geeft je het mooiste beeld van het gebied. Op het einde van het Life-project (2010) hopen we nog een aantal wandelpaden aan te leggen zodat u nog meer kan genieten van de natuur in dit prachtig gebied.

21 Hageven-Plateaux en Lommelse Watering Het Wateringpad (9 km) verbindt de twee grote wateringen van de streek: de Lommelse watering en de vloeiweiden van de Plateaux. De wandeling is grensoverschrijdend. Vroeger was de grens hier een echte barrière, waar niemand zomaar over kon. Smokkelen was populair bij de bevolking. De wandeling start aan het Wateringhuis en loopt ook langs Museum De Kolonie, eetcafé De Hutten en de werkschuur van Natuurmonumenten. Je kan ze combineren met de wandelingen in het Hageven (2 tot 8 km), die starten aan het bezoekerscentrum Hageven. De wandelpaden zijn in volle ontwikkeling, voor de meest recente situatie:

22 Bezoekerscentrum Hageven (De Wulp) Onder het motto Binnen even kijken, om buiten meer te zien krijg je hier informatie over het Hageven en de Plateaux. De vernieuwde vaste tentoonstelling laat je kennis maken met de dieren en planten in het gebied en geeft tevens een goed en actueel beeld van de herstelwerken. Aan het centrum ligt een grote tuin die speciaal ingericht is voor insecten. Het hele jaar kan je vlakbij het bezoekerscentrum genieten van vogels, hagedissen en insecten. Een grote wand met houtblokken geeft onderkomen aan tientallen soorten solitaire bijen en wespen en onder het overhangende dak van het gebouw kan je de mierenleeuw bezig zien als hij of zij een mier probeert te verschalken. In het centrum is een gezellige cafetaria ingericht, waar je na de wandeling kan genieten van een lekkere kop koffie of een frisse pint. In de zomer is het heerlijk genieten van de rust op het buitenterras. Wateringhuis Het gerestaureerde Wateringhuis werd oorspronkelijk bewoond door de waterbazen. In het kleine natuurmuseum worden op een educatieve manier de ontstaansgeschiedenis en natuurwaarden van De Vloeiweiden tentoongesteld. Als het bezoekerscentrum open is, staat de koffie klaar. In de winter kan je hier even komen opwarmen na de wandeling. De eerste zondag van elke maand geven deskundige natuurgidsen uitleg over de historiek, flora en fauna en het bevloeiingsysteem van De Vloeiweiden. Om 14u vertrek aan het Wateringhuis. De beste periode is maart tot juni wanneer de hooilanden in bloei staan. Info: Wateringhuis, Oude Maai 80, Lommel, , juni-sept: elke zondag 14-18u, okt-mei, elke eerste zondag van de maand van 14-18u. Info: Bezoekerscentrum Hageven, Tussenstraat 10, Neerpelt,

23 Het belangrijke werk van NATUURMONUMENTEN Gezonde en vitale natuur is niet vanzelfsprekend. Regelmatig onderhoud aan bossen, vloeiweiden, vennen en heide is belangrijk om de natuur in evenwicht te houden. Waar nodig renoveert of reconstrueert Natuurmonumenten ook cultuurhistorische landschapselementen. Vereniging Natuurmonumenten Postbus ZS s-graveland Nederland Telefoon Doe mee met Natuurmonumenten Natuurmonumenten is een Nederlandse vereniging van leden, verzameld rond één idee. Dat idee is: samen zorgen voor natuur. Daarom verwerven we natuurgebieden het zijn er inmiddels 345 met een gezamenlijke oppervlakte van hectare die we zorgvuldig beheren. En daarom wegen we ook op de politiek voor bescherming van natuur, landschap en cultuurhistorie. Zo blijft steeds meer bos, heide en duin behouden en kunnen we ervan blijven genieten. Uw steun is daarbij hard nodig. Doe mee, geef op giro Of word lid, het kan al vanaf twee euro per maand. Leden ontvangen Natuurbehoud, het kwartaalmagazine en ook het Natuurboek met informatie over de gebieden van Natuurmonumenten. Dankzij uw steun kunnen wij dit mooie landschap behouden.

24 vereniging voor natuur en landschap De natuurgebieden in de Dommelvallei zijn maar enkele van de vele gebieden die Natuurpunt beheert. Duizenden enthousiaste vrijwilligers vormen het kloppend hart van Natuurpunt. Helpende handen zijn altijd welkom, maar ook als gewoon sympathiserend lid hebben we je nodig. Lid worden kan door overschrijving van 20 euro op rekening van Natuurpunt, met vermelding nieuw lid actie Dommeldal. In Nederland is het lidmaatschap 22,50 euro, over te schrijven op giro van Natuurpunt bij ABN-Amro Natuurpunt Coxiestraat Mechelen Samen met ruim gezinnen geef je zo een krachtig signaal aan de overheid. Jouw lidmaatschap stelt ons in staat om méér natuur te beschermen. Het lidgeld bedraagt 20 euro voor het hele gezin. Je geniet van volgende voordelen: Je ontvangt 4 x per jaar Natuur. blad, ons ledenblad boordevol informatie over de natuur in Vlaanderen. Met een bijhorende activiteitenkalender. Natuurpunt nodigt je uit om deel te nemen aan de plaatselijke werking. Je blijft op de hoogte via het ledenblad van de plaatselijke afdeling. Je kunt met het hele gezin gratis deelnemen aan alle geleide wande lingen en fietstochten van Natuurpunt. Je geniet 10 % ledenkorting bij aankoop van boeken, verrekijkers e.a. in de Natuur punt -winkel. Je ontvangt een we l komstpakket met daar in onze fraaie Fiets- en Wandelgids met uitge stip pel de wande lin gen en fietstochten in de mooiste natuur gebieden van Vlaan deren en Wallonië. Je vindt er han dige kaarten en heel wat praktische informatie. In het welkomstpakket vind je ook een CD met de meest voorkomende vogelgeluiden. Gratis! Jouw geschenk als nieuw lid.