Agenda Euregioraadsvergadering op , uur in de Hochschule Rhein-Waal, collegezaal Stadt Kleve Marie-Curie-Str.

Transcriptie

1 Agenda Euregioraadsvergadering op , uur in de Hochschule Rhein-Waal, collegezaal Stadt Kleve Marie-Curie-Str. 1, Kleve Punt 1 Opening en begroeting Punt 2 Presentatie Hochschule Rhein-Waal Punt 3 Goedkeuring van het verslag van (toegestuurd op ) Punt 4 Strategische Agenda Euregio Rijn-Waal 2020 Punt 5 Voorbereiding INTERREG V Punt 6 Terugblik Wegwijzer Punt 7 Begroting 2014 Punt 8 Mededelingen Stand van zaken INTERREG IV A Voortzetting netwerk Euregio-ambassadeurs Eindejaarsbijeenkomst Vergaderschema 2014 Niet-openbaar gedeelte: Punt 9 Euregio Erepenning Punt 10 Rondvraag en sluiting Aansluitend rondleiding Hochschule Rhein-Waal met afsluitend gelegenheid voor een hapje en een drankje in de mensa. Ulrich Francken voorzitter

2 Euregioraad Punt 4 Actuele Stand van zaken Strategische Agenda 2020 Sinds begin dit jaar is de Euregio Rijn-Waal met haar leden in overleg over het opstellen van de Strategische Agenda Er is in de diverse gremia (Euregioraad, Commissies, Contactpersonen) over de gewenste richting en prioriteiten gesproken. Tevens zijn alle lidorganisaties benaderd om een enquête ten behoeve van de Strategische Agenda 2020 in te vullen en heeft de Euregio Rijn-Waal haar leden om hun lokale of regionale visies verzocht. Daarnaast is inmiddels ook de eerste versie van de potentieelanalyse, die binnen het project Kennisalliantie Rijn-Waal 2002 is ontwikkeld, gereed en is er een eerste concept van het Operationeel Programma INTERREG V A Deutschland-Nederland. In het kader van het project Euregionale 2020 is eveneens getracht belangrijke investeringsterreinen voor de Euregio Rijn-Waal te inventariseren. Op basis van de input van de lidorganisaties en de bovengenoemde stukken zijn er drie belangrijke zwaartepunten naar voren gekomen: - Euregionale economische ontwikkeling en duurzaamheid - Euregionale soft skills - Euregionale betrokkenheid Deze drie thema s worden op dit moment verder uitgewerkt en vormen het raamwerk voor de Strategische Agenda De eerste opzet voor de Strategische Agenda 2020 wordt nu aan de commissies, het Dagelijks Bestuur en de Euregioraad voorgelegd. Het eerste concept werd tijdens de novembervergaderingen van de commissie voor grensoverschrijdende verstandhouding, de commissie voor economische aangelegenheden en de commissie voor financiën en projecten besproken met de volgende opmerkingen: Met de inhoudelijke concentratie op de drie genoemde zwaartepunten werd in principe ingestemd. Er werd voorgesteld om het thema Toerisme/ Vrijetijdseconomie vanwege het grote economische belang voor de Euregio eveneens onder het eerste zwaartepunt op te nemen. Er werd voorgesteld om de lidorganisaties, die de enquête nog niet hebben ingevuld, nogmaals de kans te geven hun input te leveren. De resultaten van de enquête en de potentieelanalyse dienen aan de Euregioraadsleden ter beschikking gesteld te worden. Er werd gevraagd of ook andere stakeholders zoals bedrijven, onderwijsinrichtingen, en hogescholen meegenomen kunnen worden in het adviestraject. Hiervoor wordt een bijeenkomst voor diverse stakeholders in het kader van Kennisalliantie Rijn-Waal op 21 november in Schloss Wissen in Weeze georganiseerd. De strategische agenda moet vanwege de lange looptijd (2020) voldoende flexibel opgezet worden, zodat er speelruimte voor actuele ontwikkelingen blijft.

3 Wegens de komende gemeenteraadsverkiezingen zowel in Nederland (maart) als in Nordrhein-Westfalen (juni) dient het tijdschema zo opgesteld te worden, dat ook de nieuwe gemeenteraden zich nog over de Strategische Agenda kunnen buigen. Tijdschema: November 2013 December 2013 Januari 2014 Maart 2014 Mei 2014 Zomer 2014 Herfst 2014 November 2014 Eerste concept wordt aan het Dagelijks Bestuur, de drie Euregiocommissies en de Euregioraad voorgelegd De gemeenten die de enquête niet hebben ingevuld, worden verzocht dit alsnog te doen De resultaten van de nageleverde enquêtes en de definitieve potentieelanalyse worden samen met de opmerkingen van de commissies, het Dagelijks Bestuur en de Euregioraad verwerkt De Strategische Agenda wordt ter bespreking aan de Euregioraad voorgelegd in de informele Euregioraadsvergadering Bespreking van de Strategische Agenda tijdens de Euregioraadsvergadering De Strategische Agenda wordt ter beoordeling aan de lidorganisaties voorgelegd Verwerken van de laatste opmerkingen van de lidorganisaties De Strategische Agenda 2020 wordt definitief door de Euregioraad vastgesteld Voorgesteld wordt om na een korte toelichting de hoofdlijnen van de Strategische Agenda te bespreken en het tijdschema vast te leggen rekening houdend met de aanbevelingen van de commissies. Besluitvoorstel Bespreking en instemming met de voorgestelde handelwijze

4 Strategische Agenda Euregio Rijn-Waal 2020 Werkdocument (Stand november 2013) Inleiding De Euregio Rijn-Waal is sinds haar oprichting in 1971 een voorbeeld voor Europese integratie op lokaal en regionaal niveau. Samenwerken over de landsgrenzen heen is vanaf die tijd steeds belangrijker geworden. Consumenten en bedrijven zijn steeds mobieler geworden. Afzetmarkten zijn steeds internationaler van karakter. De maatschappelijke en economische vervlechtingen tussen Nederland en Duitsland zijn zo intensief als nooit tevoren. Waar de geografische ligging aan de grens vroeger een nadeel was, wordt de grens nu steeds meer als een kans gezien. Als antwoord op de economische crisis dient het positieve potentieel, dat grensoverschrijdende samenwerking biedt, gemobiliseerd te worden. De Euregio als organisatie en het EU programma INTERREG V zijn daarbij belangrijke katalysators. De Euregio Rijn-Waal wil graag een antwoord op de volgende vraag: Hoe lukt het ons dit potentieel te benutten en gelijktijdig overheden, bedrijven, instellingen en organisaties op deze reis mee te nemen? Deze vraag dient als uitgangspunt voor de ontwikkeling van een strategische agenda Om een Strategische Agenda te ontwikkelen die recht doet aan de verscheidenheid in de regio en gedragen wordt door haar lidorganisaties heeft de Euregio Rijn-Waal voor het opstellen van deze agenda gekozen voor een meersporige aanpak. Enerzijds betrekt de Euregio Rijn-Waal haar leden intensief bij het opstellen van de agenda. Sinds maart 2013 hebben er diverse workshops voor en discussies met de Euregioraad, de commissies en de contactpersonen plaatsgevonden. Tevens hebben alle leden de gelegenheid gehad om een enquête in te vullen. 33 Lidorganisaties hebben deze enquête ingevuld. Ten slotte worden alle stappen in de ontwikkeling van de Strategische Agenda 2020 naar de lidorganisaties ter beoordeling teruggekoppeld. Naast dit interactieve traject maakt de Euregio Rijn-Waal tevens gebruik van diverse studies over kansrijke samenwerkingsterreinen in de Euregio Rijn-Waal, die op dit moment ontwikkeld worden. Dit zijn de diverse lokale en regionale toekomstvisies van de regionale en lokale stakeholders in de Euregio Rijn-Waal, de grensoverschrijdende potentieelanalyse van de Kennisalliantie Rijn-Waal 2020 en de thema-analyse in het kader van het project Euregionale Flankerend zal tenslotte de (financiële) haalbaarheid van de diverse ideeën getoetst worden aan de hand van het Operationeel Programma INTERREG V A Deutschland-Nederland. Waar geen ondersteuning in het kader van INTERREG V te verwachten is, dient gekeken te worden naar andere mogelijkheden om deze voornemens te realiseren. Thematische zwaartepunten Uit de resultaten van de Euregio-enquete, de diverse workshops en discussies in de Euregiogremia, de lokale en regionale visies, de grensoverschrijdende potentieelanalyse van de Kennisalliantie Rijn- Waal 2020 en de voorstudie voor de Euregionale 2020 zijn drie zwaartepunten naar voren gekomen die voor de toekomst van de Euregio Rijn-Waal van belang zijn. Dit zijn Euregionale duurzame economische ontwikkeling, Euregionale soft skills en Euregionale betrokkenheid versterken. De accenten van deze drie zwaartepunten verschillen sterk per deelregio. 1

5 I. Euregionale duurzame economische ontwikkeling De Euregio Rijn-Waal ziet het als haar primaire taak om de grensoverschrijdende samenwerking te stimuleren. Voor een succesvolle regionale ontwikkeling is de grensoverschrijdende samenwerking tussen wetenschap en bedrijfsleven de motor voor een succesvolle positionering in de mondiale concurrentie. Met meer dan 3,7 miljoen inwoners omvat de Euregio Rijn-Waal grote delen van de provincie Gelderland, Noord-Oost-Brabant en Noord-Limburg en de Kreise Kleve en Wesel en de Stadt Duisburg. Het Nederlandse deel van de Euregio Rijn-Waal biedt werkgelegenheid voor ca. 1,4 miljoen mensen (18 % van het totale aantal banen in Nederland). Het Duitse werkgebied biedt werkgelegenheid voor mensen ( 1,3 % van het totale aantal banen in Duitsland). Zoals ook in andere grensgebieden vinden in de Euregio Rijn-Waal veel economische activiteiten grensoverschrijdend plaats door de bereikbaarheid, de regionale structuur en de gemeenschappelijke belangen. Zo is de samenwerking op een aantal gebieden, zoals bijvoorbeeld in de transport- en logistieke sector bijna onontkoombaar. In andere sectoren wordt de noodzaak tot structurele samenwerking nu pas zichtbaar en staat de samenwerking tussen het MKB en onderzoeksinstellingen nog in de kinderschoenen. Kansrijke sectoren voor grensoverschrijdende samenwerking in de Euregio Rijn-Waal zijn: 1) AgroFood 2) Arbeidsmarkt / beroepsopleiding 3) Energie / milieu / klimaat 4) Logistiek 5) Hightech industrieën 6) Gezondheid en Life Sciences 7) Creatieve Industrie 8) Vrijetijdseconomie / Toerisme Binnen de Euregio Rijn-Waal is geen sprake van een specifieke economische sector die overal in het gebied even sterk vertegenwoordigd is. Er is eerder sprake van een wat diffuus beeld met regionale concentraties van uiteenlopende sectoren. Daarom ligt de keuze voor een specifieke economische sector als focus voor toekomstige samenwerkingsinitiatieven in de Euregio Rijn-Waal niet voor de hand. Dit hoeft echter geen probleem te zijn. Voor elk van de genoemde sectoren zijn er voldoende grensoverschrijdende aanknopingspunten voor intensivering van de samenwerking. Bovendien bieden de geografische verschillen in bedrijvigheid juist aanknopingspunten voor zogenaamde cross overs ; samenwerkingsinitiatieven waarbij de expertise van verschillende sectoren met elkaar gecombineerd wordt. Voor alle economische kernsectoren geldt dat er in toenemende mate aandacht besteed (moet) worden aan het thema duurzaamheid, gemeten in het verminderen van de CO2 uitstoot. De kansen van de diverse hier genoemde sectoren worden per sector verder uitgewerkt. II. Euregionale soft skills De kwaliteit van een regio en daarmee ook van de Euregio Rijn-Waal wordt niet alleen bepaald door de economische vooruitzichten. Belangrijke aspecten die een aantrekkelijke regio kenmerken zijn bijvoorbeeld voorzieningen als openbaar vervoer, huisvesting, onderwijsinstellingen, culturele inrichtingen, zorgvoorzieningen en recreatiemogelijkheden. Deze zogenaamde soft skills zijn ook voor de Euregio Rijn-Waal van groot belang. Deze bepalen namelijk voor een belangrijk deel het vestigingsklimaat van een regio. 2

6 Met name de onderstaande soft skills spelen voor de toekomstige ontwikkeling van de Euregio Rijn- Waal als aantrekkelijke regio in het hart van Europa een centrale rol. 1) Demografische ontwikkeling / sociale cohesie 2) Bereikbaarheid 3) Kennisregio / onderwijs / buurtaal 4) Cultuur/Toerisme/Recreatie/natuur 5) Zorg Bedrijven ervaren in toenemende mate de beschikbaarheid van goed opgeleid personeel als problematisch. Om werknemers naar de regio te lokken of voor de regio te behouden is de leefomgeving van zeer groot belang. De Euregio Rijn-Waal, met haar mix van stedelijke en landelijke omgeving, voorzieningenniveau, onderwijsaanbod en aantrekkelijke woonomgeving scoort hier goed. Door het leggen van grensoverschrijdende verbindingen en het gezamenlijk anticiperen op de toekomstige uitdagingen dragen deze soft skills in belangrijke mate bij aan een goed vestigingsklimaat als randvoorwaarde voor het versterken van de euregionale economie. De hier genoemde soft skills worden per onderwerp verder uitgewerkt. III. Euregionale betrokkenheid versterken Met Euregionale betrokkenheid wordt de betrokkenheid van lokale en regionale overheid, bedrijven, instellingen en organisaties bij de Euregio Rijn-Waal (zowel de organisatie als het gebied) bedoeld. De Euregio Rijn-Waal heeft de taak, euregionale kansen op diverse terreinen te ontwikkelen en in concrete maatregelen uit te werken. Een adequate omgang met en inzet van de Euregiogremia als de Euregioraad, Dagelijks Bestuur, commissies, contactpersonen en Euregio-ambassadeurs is daarbij noodzakelijk. Gelijktijdig moeten ook de lidorganisaties hun verantwoordelijkheid nemen en dienovereenkomstig actief participeren in de Euregionale samenwerking. Een duurzame en sterke Euregionale betrokkenheid van overheden, bedrijven en instellingen en organisaties binnen de Euregio Rijn-Waal is noodzakelijk om binnen de eerste twee zwaartepunten goede resultaten te behalen. Daarom wil de Euregio Rijn-Waal inzetten op de onderstaande punten. 1) Betrokkenheid bij leden / bedrijven/instellingen/organisaties vergroten 2) Vorming van regionale clusters 3) Marketing en branding Uit alle analyses blijkt dat deze Euregio ontzettend veel kansen biedt. Dit geldt zowel voor het Duitse als voor het Nederlandse deel van de Euregio Rijn-Waal. Door het leggen van slimme grensoverschrijdende verbindingen worden nog niet benutte mogelijkheden gezien en tot waarde gebracht. De hier genoemde punten zullen per onderwerp verder worden uitgewerkt. 3

7 Thematische uitwerking per zwaartepunt I. Euregionale duurzame economische ontwikkeling 1) Agro-Food Uitgangssituatie Het gebied Landbouw & Voeding wordt gevormd door vier sectoren (Landbouw, jacht, visserij en voedingsmiddelenindustrie). Op het gebied van Landbouw, jacht en de bijbehorende dienstverlening werken ongeveer personen in het Duitse deel van de regio, en bijna in het Nederlandse deel. De belangrijkste economische activiteit is de voedingsmiddelenindustrie, waar in totaal bijna mensen werken. Meer dan 9000 daarvan werken in het Duitse deel en bijna werknemers in het Nederlandse deel van de Euregio. Belangrijke aangrenzende gebieden zijn gespecialiseerde maakindustrie en wetenschap en onderzoek. In de Euregio Rijn-Waal besteden de volgende kennisinstellingen veel aandacht aan aan Agrofood gerelateerde studies: Wageningen University and Research Institute, Hogeschool Van Hall Larenstein, Hochschule Rhein- Waal en de HAS Hogeschool (Venlo, Den Bosch). In de Euregio Rijn-Waal zijn een groot aantal organisaties en netwerken op agrofood gebied actief, bijvoorbeeld Food-Valley, Food connection point, Markenbildung Natürlich Niederrhein, 5-sterren Regio Noordoost Brabant, Top Institute Food & Nutrition en Food & Nutrition Delta, Qualitätszirkel Ernährung Niederrhein, FoodnetNRW, FoodFutureNRW en "Genussregion Niederrhein. Euregionale Agro-Foodnetwerken die de afgelopen jaren gerealiseerd zijn, zijn Oregional (vermarkten van duurzame, regionale producten) en het Agrofood-Netwerk. Het foodcluster in de Euregio Rijn-Wal is dus al goed georganiseerd. Opvallenderwijs wordt het primaire deel van de sector vaak gezien als toeleverancier en is zij minder vaak betrokken als kennisintensieve ketenspeler. Euregionale kansen Diverse maatschappelijke en sectorale trends bieden kansen aan de agrofood sector. De maatschappij vraagt in toenemende mate om gezonde, veilige voeding, waarbij dierenwelzijn en verantwoord produceren van belang zijn. Bovendien is resource-efficiency en duurzaamheid in toenemende mate van belang. In de sector wordt hier in toenemende mate op ingespeeld door het valoriseren van reststromen, door markt- en keteninnovaties, door een steeds vernieuwende producttechnologie en door versterkte inzet op beleving, en intensieve communicatie en marketing gericht op de mondige consument. De sterk aanwezige primaire productie in de regio zal in toenemende mate gebruik maken van nieuwe technologieën voor productie en verwerking van voeding. De sector is daarbij afhankelijk van andere sectoren zoals de IT, de machinebouw en de biotechnologie voor innovaties. Daarom is het van belang om deze innovatieprocessen integraal te zien, over de grenzen van de sector heen. Er zijn in de regio interessante combinaties te verwachten met logistiek (verstransport), toerisme (ecotoerisme), energie (biocrops), life sciences (functional foods) en hightech (food processing). Wetenschappelijk-technologisch ligt het zwaartepunt in Wageningen, maar de toepassing van nieuwe inzichten gebeurt aan beide kanten van de grens. Doordat alle niveaus van onderwijs en onderzoek in de regio aanwezig zijn en de regio een sterk agrofood bedrijfsleven kent, zijn alle vormen van innovatie mogelijk. Thema s die de komende zeer interessant kunnen zijn voor innovaties liggen op de volgende terreinen: Food en Health; Functional foods; Reststromen in de voedingsmiddelenindustrie; Voeding voor (top)sport; Verstransport; Certificering; Verantwoord en duurzaam; Machines voor de voedingsmiddelenindustrie; Energiebesparing in de voedingsmiddelenindustrie; Mest en mineralen; Duurzame verpakkingsmiddelen; Agrofood Marketing; Landbouw en toerisme. Realisering De agrofood sector is een belangrijke sector in de oplossing van meerdere van de grote maatschappelijke vraagstukken van de toekomst (Europe 2020 strategie): een duurzame voedselvoorziening; een gezonde bevolking; een duurzame energievoorziening; duurzame mobiliteit; een stabiel klimaat, milieu en grondstoffenvoorraad; een vernieuwende, inclusieve maatschappij en duurzame veiligheid en rechtszekerheid. Een uitdaging voor de komende jaren ligt in het verbeteren van het organiserend vermogen: tussen de deelregio s, in de koppeling tussen agro en food en tussen de agrofood sector en de clusters waarmee interessante combinaties te verwachten zijn. De verbinding met Energie en milieu (biobased economy), de 4

8 verbinding met de life sciences en biotechnologie, en de verbinding met machinebouw en procestechniek bieden veel aanknopingspunten voor innovatieve projecten. De Euregio Rijn-Waal zal versterkt moeten inzetten op de valorisatie van kennis. Uitgaande van de market-pull gedachte moet de inzet zijn de relaties tot de voedingsmiddelen producerende bedrijvigheid te intensiveren en de stimuleringsstrategie van de Euregio hier vanuit op te bouwen, waarbij de aandacht nadrukkelijk uit moet gaan naar de toegang van het bedrijfsleven tot de kennisinstituten. 2) Arbeidsmarkt / Beroepsopleiding Uitgangssituatie In het kader van de grensoverschrijdende samenwerking heeft de Euregio Rijn-Waal zich in de laatste 20 jaar tot de mobielste regio langs de Nederlands-Duitse grens ontwikkeld. Sinds de jaren 90 is de stroom van grensoverschrijdende beroepspendelaars, scholieren en studenten voortdurend gestegen. Ondertussen pendelen dagelijks ca personen tussen beide landen om in het buurland te werken of te studren. Dit is o.a. te danken aan de grensoverschrijdende samenwerking binnen de Euregio Rijn-Waal. Veel projecten en initiatieven hadden de afgelopen jaren tot doel de mobiliteit van de mensen met betrekking tot werk en studie te stimuleren. Belangrijk was daarbij met name om transparantie te verschaffen over de systemen en structuren in het buurland en deze beter op elkaar te laten aansluiten. Als voorbeeld op het gebied van beroepsonderwijs moet op deze plek gewezen worden op de lerende Euregio. Aan een beter functioneren van de grensoverschrijdende arbeidsmarkt beter heeft EURES (EURopean Employment Services) met zijn veelzijdige projectinitiatieven als het spreekuur voor grensgangers en de internetzoekmachine bijgedragen. Dit was door de verschillende uitgangssituaties en de verschillende economische ontwikkelingen in beide landen niet altijd eenvoudig. Euregionale kansen Zowel voor arbeidsmarkt als voor beroepsopleidingen bestaan netwerken, die het mogelijk maken om projecten en activiteiten te ontwikkelen, die de grensoverschrijdende arbeids- en opleidingsmarkt op een kwalitatief hoogwaardiger niveau kunnen brengen. Dit betekent niet in de laatste plaats een stijging van het aantal pendelaars en studenten. Tegelijkertijd kan in tijden van economische crises, die beide landen zoals het verleden ons heeft geleerd op verschillende manieren kunnen treffen, beter op bepaalde marktsituaties en mechanismen gereageerd worden. Projecten als Lerende Euregio, Competent werken of ook het Pilotproject Actief over de Grens 2.0 kunnen hierbij voor de gehele Nederlands-Duitse grensstreek een voorbeeldfunctie vervullen. Realisering Voor het speerpunt arbeidsmarkt / beroepsopleiding ligt het voor de hand om de ingeslagen weg verder te volgen. Voor de uitvoering van potentiële projecten is het noodzakelijk, dat voldoende ressources ter beschikking gesteld worden. INTERREG V kan er aan bijdragen om de euregionale werk- en opleidingsmarkt te stimuleren. Lerende Euregio kan uitgebouwd worden tot een alomvattend opleidingsproject, waarin een betere verbinding tussen de opleidingsaanbieders scholen/hogescholen/universiteiten en het bedrijfsleven gelegd wordt. Tegelijkertijd kunenn in het kader van INTERREG V initiatieven opgestart worden, die de ontwikkeling van een euregionale arbeidsmarkt ondersteunen en antwoorden op toekomstige problemen als demografische ontwikkeling (vergrijzing), tekort aan vakkrachten en krimp geven. Geflankeerd worden deze projecten ook door EURES, dat ook in de toekomst de transparantie van de arbeids- en opleidingsmarkt zal blijven ondersteunen. 3) Energie en milieu Uitgangssituatie Milieubescherming en klimaatbescherming vormen in de Euregio Rijn-Waal een steeds belangrijkere voorwaarde voor een duurzame economische groei. Voor een op lange termijn concurrerende economie is een zorgvuldige omgang met de natuurlijke hulpbronnen noodzakelijk. Nieuwe uitgangspunten en methoden op het gebied van bijvoorbeeld landschap, waterbeheer en regionale infrastructuur zijn hiervoor een voorwaarde. Omdat milieu- en klimaatvraagstukken niet aan de grens ophouden, is er meer grensoverschrijdende samenwerking op dit gebied nodig. In de Euregio Rijn-Waal zijn al een aantal organisaties en netwerken actief op het gebied van energie en milieu, bijvoorbeeld de Stichting kiemt (kennis en innovatie in Energie- en Milieutechnologie), Industriepark Kleefse Waard, Bio-energieverband Oost- Nederland, KompetenzNetz 5

9 Energie Kreis Wesel e.v., Klimabündnis Wesel, Energiewirtschaft, Energieforschung NRW. Daarnaast zijn er initiatieven voor een biobased economy in Nederland. Ook het Meotec netwerk (Mülheim, Essen, Oberhausen) is relevant.tevens worden bij een aantal kennisinstellingen in de Euregio Rijn-Waal aan energie en milieu gerelateerd studies aangeboden: Radboud Universiteit Nijmegen, Wageningen UR, Van Hall Larenstein, Hochschule Rhein-Waal en de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. Er zijn tevens diverse onderzoeksinstellingen buiten de universiteiten: Institut für Energie- und Umwelttechnik e.v. in Duisburg; Zentrum für Brennstoffzellentechnik Duisburg; Informationszentrum für Kälte-,Klima- und Energietechnik in Duisburg (Schulungszentrum); Fraunhofer-inHaus-Zentrum; Fraunhofer Umsicht (Schlüsselakteur); en het Nederlands Instituut voor Ecologie (Wageningen). Ook het Fraunhofer Instituut voor Milieu (Oberhausen) is relevant. De Euregio Rijn-Waal heeft daarmee op het terrein van energie en milieu een relatief sterk vertegenwoordigd bedrijfsleven (vooral in Duitsland), sterk wetenschappelijk potentieel, solide wetenschappelijke competenties (vakgroepen en instituten aan hogescholen en universiteiten) en enkele interessante netwerken en activiteiten als aanknopingspunten. Euregionale kansen Diverse maatschappelijke en sectorale trends bieden kansen aan de sector energie en milieu. Duurzame energievoorziening en een verantwoord omgaan met het milieu en het klimaat zijn twee van de maatschappelijke uitdagingen van Europa De maatschappij vraagt in toenemende mate om duurzaamheid in de productie van goederen, niet in het minst bij de productie van energie. Er is daarbij een duidelijke trend ten faveure van decentrale energieopwekking te onderkennen. De sector springt hier op in door aandacht voor hernieuwbare energie; energie-efficiëntie; decentrale energievoorziening; smart-grids / intelligente netten; integrated material management; het denken in product- en levenscycli (met het oog op duurzaamheid) en duurzame infrastructuur in steden en landelijke gebieden. De ontwikkelingen in de sector energie en milieu hebben zeer dikwijls relaties met andere branches zoals de bouw, transport en logistiek, (auto)mobiliteit, machinebouw en procestechnologie. Thema s die de komende jaren zeer interessant kunnen zijn voor innovaties zijn: efficiënt gebruik van grondstoffen; gebruik van reststromen en afvalproducten; recycling; energiebesparing in de bebouwde omgeving. Hierbij is ook de samenwerking van gemeenten eveneens van groot belang. Hierbij kan gedacht worden aan het uitbouwen van het KliKER initiatief, waar nu al ca. 10 Nederlandse en Duitse gemeenten aan deelnemen. Realisering De sector energie en milieu is een belangrijke sector in de oplossing van meerdere van de grote maatschappelijke vraagstukken van de toekomst (Europe 2020 strategie): een duurzame voedselvoorziening; een gezonde bevolking; een duurzame energievoorziening; duurzame mobiliteit; een stabiel klimaat, milieu en grondstoffenvoorraad; een vernieuwende, inclusieve maatschappij en duurzame veiligheid en rechtszekerheid. Ondanks het feit dat de regio vestigingsplaats is voor enkele interessante kennisinstituten ligt het meer voor de hand dat de Euregio Rijn-Waal zich toelegt op cross-overs van de sector energie en milieu met andere sectoren dan op de sector zelf. De sector energie en milieu wordt gedomineerd door het grootbedrijf. Een uitdaging voor de komende jaren ligt daarom in het verbinden van de sector energie en milieu met clusters waarmee interessante combinaties te verwachten zijn, maar ook in het zoeken van verbindingen met het MKB. De Euregio Rijn-Waal zal versterkt moeten inzetten op de valorisatie van energie- en milieukennis in de hightech sector, in de agrofoodsector, in de bouw en in de logistiek. Uitgaande van de market-pull gedachte moet de inzet zijn de relaties tussen goederen producerende bedrijvigheid en de kennisinstellingen in de sector energie en milieu te intensiveren en de stimuleringsstrategie van de Euregio hier vanuit op te bouwen. Daarbij moet de aandacht nadrukkelijk uitgaan naar de toegang van het bedrijfsleven tot de kennisinstituten. De komende jaren is er noodzaak tot human capital ontwikkeling binnen en voor de energiesector. Deze doelstellingen sluiten aan op EU-programma s als Horizon 2020 en INTERREG V. 4) Logistiek Uitgangssituatie Logistiek en transport vormen in de Euregio Rijn-Waal een steeds belangrijkere voorwaarde voor een duurzame economische groei. Voor een op lange termijn concurrerende economie is een zorgvuldige (door-)ontwikkeling van transportcorridors noodzakelijk. Nieuwe uitgangspunten en methoden op het gebied van water-, weg-, spoor- en lucht-vervoer infrastructuur zijn hiervoor een voorwaarde. Nederland en NRW spelen een belangrijke rol in de afhandeling van internationale transportstromen. In de strook van de Randstad naar het Ruhrgebied worden transport over water, weg en rail gezamenlijk ingezet. De 6

10 sector logistiek wil transport combineren met activiteiten van méér toegevoegde waarde: regie van handelsstromen, supply chain finance etc.. In de sectoren spelen de volgende trends: Synchromodaal transport: op ieder tijdstip is het mogelijk flexibel te switchen tussen verschillende modaliteiten. Dit betekent ook meer standaardisatie, meer overslagplaatsen en meer ICT-ondersteuning. Op dit gebied is binnen de Euregio Rijn-Waal het project trheinco actief, dat zoekt naar multimodale vervoersoplossingen voor goederen. Daarnaast wordt ook duurzaam transport door schonere vrachtauto s en schepen en door een verschuiving van weg naar rail naar water steeds belangrijker. In steden wordt gezocht naar duurzame alternatieven als elektrisch vervoer. Ook speelt de sector een rol in hergebruik van grondstoffen. Het kerngebied van de logistiek omvat het wegverkeer en -vervoer, opslag, zee- en luchtvaart met bijna werknemers in de Euregio. Op diverse plekken in de Euregio worden logistiek-relevante studies aangeboden: Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, Fontys, Universität Duisburg Essen, Hochschule Rhein-Waal, In de Euregio Rijn-Waal zijn een aantal organisaties en netwerken op het gebied van logistiek actief, bijvoorbeeld Corridor2 (binnen het TENT-programma van de EU), De Groene Hub, het LEC Liemers de Logistikinitiative Niederrhein, Netzwerk Logistik Wesel, Logistikinitiative Duisburg-Niederrhein, Logistikinitiative Ruhr, EffizienzCluster Logistik Ruhr. Een belangrijk grensoverschrijdend samenwerkingsverband in Emmmo. Deze samenwerking tussen Emmerich en de Gemeente Montferland heeft tot doel die grensregio als trimodale logistieke hotspot te positioneren. Euregionale kansen Belangrijke trends in de logistieke sector zijn de voortgaande verstedelijking, de globalisering, hevige prijsconcurrentie, een toenemende behoefte aan informatie en transparantie, een afnemende instroom en toenemende uitstroom van chauffeurs door de vergrijzing, wijzigende klantbehoeften naar meer gemak, eenvoud, stiptheid en flexibiliteit, duurzaamheid toenemende samenwerking in verticale en horizontale zin in de logistieke keten. In de Euregio Rijn-Waal is er een redelijk hoog economisch potentieel in de logistieke sector. Het wetenschappelijk potentieel wordt als ondergemiddeld beoordeeld. Er zijn diverse netwerken en activiteiten die aanknopingspunten vormen voor innovatieactiviteiten in de logistieke sector. Bovendien bestaat er vanuit het perspectief van duurzaamheid een belangrijke maatschappelijke vraag/uitdaging. Daarnaast biedt ook het aanbieden van gespecialiseerde logistiek kansen; van staal tot voedingsindustrie is er behoefte aan gespecialiseerde logistieke kennis en leveranciers. Tenslotte biedt ook internationale samenwerking, m.n. meer afstemming, meer overslagfaciliteiten bij de grens en minder vertraging en kosten door douane en inspecties, kansen. Realisering Om bovenstaande kansen te realiseren is de koppeling met andere sectoren (voeding, gezondheid, afvalverwerking) noodzakelijk. Ook op het gebied van multimodaliteiten en synchromodaliteit dienen de ontwikkelingen te worden geïntensiveerd. Gezamenlijk kunnen de uitdagingen van nieuwe mobiliteitsconcepten grensoverschrijdend aangegaan worden, waarbij elektrische mobiliteit een eigen plek verdient. Daarnaast bieden ook projecten op het gebied Green Logistics en Vallue-Addes Logistics een euregionale meerwaarde. Samenvattend dienen grensoverschrijdende innovaties gerealiseerd te worden voor de thema s - Internationale systemen en knooppunten - Logistiek voor de voedingsindustrie - (Informatie)technologie voor de logistieke sector. 7

11 5) Hightech industrieën Uitgangssituatie De hightech sector wordt in deze notitie omschreven als de machines en apparaten producerende en reparerende bedrijven en de ict-bedrijven. In de Euregio Rijn-Waal werken in deze sector in totaal ruim mensen. Wanneer ook de primaire productie van grondstoffen (textiel, chemische producten en metalen) wordt meegenomen dan verdubbelt het belang van deze sector ( werknemers). Deze sector is de meest brede in technologisch en economisch opzicht, variërend van ICT tot Automotive en van nanotech tot metaalbewerking. Het bevat zowel kleine start-ups als grote multinationale bedrijven en alles daartussenin. De verdeling tussen NRW en het NL deel van de Euregio is interessant. Informatie-technologie, de automotive industrie en de elektrische industrie zijn vooral geconcentreerd in het NL deel van de Euregio. De focus van de metaalindustrie bevind zich in het Duitse deel, waarbij de vervaardiging van metaalproducten zich weer vooral in NL bevindt. De chemische industrie en de machinebouw zijn met name in het Duitse deel aanzienlijk oververtegenwoordigd ten opzichte van het regionale gemiddelde (met ruim een derde). De kennisinstellingen Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, Universität Duisburg Essen, Radboud Universiteit Nijmegen, Hochschule Rhein-Waal besteden veel aandacht aan aan deze sector gerelateerde studies. In de Euregio Rijn-Waal zijn een groot aantal organisaties en netwerken op hightech gebied actief, bijvoorbeeld Novio Tech Campus in Nijmegen (halfgeleidertechnologie), Technologiezentrum Tectrum; Technologiepark Dieprahm; Technologiezentrum Kleve; Netzwerk für metallische Werkstoffe; matec.net; Netzwerk Automotive Rheinland; Cluster: Mobile Communications Deze sector is van eminent belang voor Euregio Rijn-Waal, omdat de hightech sector een groot deel van de technologische oplossingen voor innovaties levert en innovatie hét speerpunt is van alle toekomstige stimuleringsprogramma s. Euregionale kansen Hightech industrieën leveren oplossingen voor veel maatschappelijke uitdagingen. Te denken valt hierbij aan de vergrijzing, duurzaamheid en klimaatveranderingen, vernieuwing van tradtionele sectoren, duurzame energie, landbouw en verkeer. Voor al deze ontwikkelingen worden ook in de Euregio Rijn-Waal oplossingen gezocht. Sectoren die bij deze ontwikkelingen aansluiten, zijn hightech kunststoffen en composieten, manufacturing en machinebouw, embedded systems, nanotechnologie, halfgeleidertechnologie en ICT. Daarnaast is het van belang om deze innovatieprocessen integraal te zien, over de grenzen van de sector heen. Veel van de ontwikkelingen in de hightech industrie vinden hun oorsprong in nieuwe wetenschappelijke inzichten. Om de nieuwe wetenschappelijke inzichten te transfereren naar toepassing in een zeer divers landschap van goederen producerende bedrijven is een intensieve samenwerking tussen kennisinstituten onderling en in hun relatie met het bedrijfsleven noodzakelijk. Daarnaast moet er een infrastructuur bestaan die kansen biedt voor proof-of-concept tests. Realisering De high sector is een belangrijke sector in de oplossing van meerdere van de grote maatschappelijke vraagstukken van de toekomst (Europe 2020 strategie), omdat het de technologische bijdrage levert die voor de oplossing noodzakelijk is, hierbij zijn cross-overs met andere sectoren noodzakelijk. In deze sector staat de relatie tussen technologieën en toepassing centraal, vaak in MKB gedomineerde sectoren (zoals fijnchemie, metaalbewerking, machinebouw, textielindustrie, elektro/communicatie-techniek, automotive toeleveranciers) maar ook in een op het eerste gezicht minder innovatieve sector als de bouw. Een uitdaging voor de komende jaren ligt in het verbeteren van het verbindend vermogen tussen de kennisleveranciers en de kennistoepassers. De Euregio Rijn-Waal zal versterkt moeten inzetten op de valorisatie van kennis. Ondernemende wetenschappers en ondernemers met een open vizier naar wetenschappelijke vernieuwingen moeten in de gelegenheid worden gesteld nieuwe productietechnieken in de regio uit te testen en nieuwe bedrijvigheid te starten. Op onderzoek en ontwikkeling gerichte bedrijven kunnen daarbij als intermediairs fungeren, eventueel in combinatie met het uitbouwen van de start-up infrastructuur, die in het kader van de Kennisalliantie Rijn-Waal 2020 wordt ontwikkeld. Tenslotte dient ook een verbinding met Horizon 2020 gezocht te worden ten behoeve van Europese netwerken. 8

12 6) Gezondheid en Life sciences Uitgangssituatie Het gebied Gezondheid en Life sciences omvat in onze definitie naast de gezondheidszorg zelf ook de vervaardiging van farmaceutische producten en verpleging en verzorging. In de Euregio Rijn-Waal werken in deze sector in totaal ruim mensen. De kennisinstellingen in de Euregio Rijn-Waal besteden veel aandacht aan aan deze sector gerelateerde studies: Christelijke Hogeschool Ede, Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, Radboud Universiteit Nijmegen, Wageningen UR, Hochschule Rhein-Waal en de Universität Duisburg-Essen. Grensoverschrijdend is het Erwin L. Hahn Institut in Essen noemenswaardig. Dit is een samenwerkingsproject tussen de UDE en de RUN (Imaging en Magnetische resonantie). In de Euregio Rijn-Waal zijn een groot aantal organisaties en netwerken op het gebied van gezondheidszorg en life sciences actief, bijvoorbeeld Health Valley, Novio Tech Campus, Gezondheid en Verzorging Stedendriehoek, Slimmer leven Zuidoost NL (Actief en gezond ouder worden), Gesundheitsinitiative Niederrhein en natuurlijk het Euregionale Forum Gezondheidszorg (hierover meer bij de uitwerking van de Euregionale Soft Skills). Gezien de verschillen tussen Nederland en Duitsland zijn er met name zinvolle grensoverschrijdende projecten te verwachten als hier ook andere sectoren bij betrokken worden (hightech industrieën, creatieve industrieën, arbeidsmarkt en opleiding). Euregionale kansen De maatschappelijke en sectorale trends met grote invloed op de gezondheidszorg in de komende jaren zijn voortgaande demografische veranderingen en een vergrijzende samenleving; een tekort aan vakmensen (vooral onder laagopgeleiden); behoefte aan hogere kwaliteit en meer efficiëntie in verzorging en verpleging; nieuwe ontwikkelingen zoals ambient assisted living (AAL) en telecare. De bovenstaande inzichten betekenen voor de behoeften en het innovatiepotentieel van de Euregio Rijn-Waal dat de focus meer op proces en organisatorische innovaties zal komen te liggen, dan op producten van farmaen biotechnologie. Men kan daarbij denken aan bijvoorbeeld de verzorgingsinfrastructuur, ziekenhuis- en verpleeghuisinrichting, proces en medicijntechniek. In grensoverschrijdende projecten moet nadrukkelijk aandacht zijn voor cross-sectorale synergiën, vooral voeding & gezondheid en gezondheid & Creatieve Industrie. Realisering Interessante thema s voor grensoverschrijdende samenwerking en innovatie, waar gezamenlijk een meerwaarde te behalen is, zijn het tekort aan talent, kwaliteit en efficiëntie in de gezondheidszorg, health technology en verpleging en cross-sectorale mogelijkheden. Het tekort aan talent hangt samen met het (negatieve) imago van het beroep. Om de kwaliteit en efficiëntie in de gezondheidszorg te verbeteren valt te denken aan de volgende uitgangspunten: Smart Hospitals, Ziekenhuislogistiek en management, Advanced Nursing Practices, Geïntegreerde zorg: Kennisuitwisseling in de waardeketen Onder Health Technology vallen AAL & Telecare. Hierbij kan aangeknoopt worden bij huidige initiatieven in de grensregio als Telemedicine and Personalized Care en kleinere regionale projecten als e-health, senior apotele en zorg op afstand. Cross-sectoraal bieden de combinaties Voeding en gezondheid Healthcare Design & Healthy Architecture interessante mogelijkheden. 9

13 7) Creatieve Industrie Uitgangssituatie De Creatieve Industrie is een veelzijdige sector. Ten eerste zijn er de uitgeverijen, film- en tv-productie en geluidsopname, telecommunicatie, dienstverlenende activiteiten op het gebied van informatietechnologie, diensten op het gebied van informatie en design, fotografie en vertaalbureaus. Verder horen ook aanbieders op het gebied van kunst, cultuur, cultureel erfgoed en entertainment bij deze sector. Trends die binnen deze sector te bespeuren zijn, zijn o.a. de medialisering van de samenleving (mobiele media, gebruik van apps, sociale media en sociale netwerken), toenemende recreatieve behoeften in combinatie met gezondheid en voeding, creatieve economie en creatieve industrie. In de Euregio Rijn-Waal zijn de projecten in deze sector tot op heden over het algemeen projecten op het kunstzinnige vlak (SMAX en de voorgangerprojecten, Licht, Licht, Licht, ColumBus en veel kleine projecten op het gebied van muziek, theater en kunst). Aan de Universität Duisburg-Essen, Hochschule Rhein-Waal, ArtEZ en de Radboud Universität worden zeer uiteenlopende studierichtingen voor deze sector aangeboden. Belangrijke initiatieven, organisaties en netwerken in de Euregio Rijn-Waal zijn o.a. Creative.NRW, Medien.NRW, IKT.NRW, modekwartier in Arnhem, Kreativ.Quartier Lohberg in Dinslaken, Medienbunger en Kreativquartier in Duisburg en de Drufabriek in Ulft. Verder heeft Arnhem als stad landelijk een stevige positie binnen de creatieve industrie verworven. Hierbij positioneert Arnhem zich in samenwerking met de hogeschool ArtEZ en de provincie Gelderland vooral als stad voor mode en vormgeving. Euregionale kansen Hoewel de sector een ondergemiddeld economische potentieel heeft, zijn er binnen de Euregio Rijn-Waal zeer hoge wetenschappelijke competenties aanwezig en wordt er met name op dit vlak nog niet veel samengewerkt. Verder beschikt de Euregio Rijn-Waal over een rijk cultureel aanbod, dat veel perspectieven biedt voor grensoverschrijdende samenwerking. Hierbij zijn de diverse al bestaande netwerken en activiteiten een belangrijk aanknopingspunt. Hoewel de sector zelf weinig potentie heeft als zelfstandig innovatiedomein, kan de creatieve industrie wel als creatieve motor voor innovatie in andere sectoren fungeren. Te denken valt hierbij aan Cloud Computing, Smart Cities, Intelligente ziekenhuizen / Health Care Design en AAL (Ambiant Assistant Living) en Telecare. Ook voor de aanbieders van kunst, cultuur, mode en design zijn er nog veel mogelijkheden om de Euregio Rijn- Waal tot een samenhangende regio met een veelzijdig cultureel aanbod te ontwikkelen. Realisering Belangrijk is het om de competenties aan Nederlandse zijde (bijv. ArtEZ) te koppelen met die van het Kreativcluster NRW en eventueel omliggende actoren als Zeche Zollverein. Verder dienen de sector overschrijdende synergiën benut te worden, met name met de gezondheidszorg en de energiesector. Tevens dienen dwarsverbanden tussen de creatieve industrie, de maakindustrie en andere sectoren gestimuleerd te worden die leiden tot meer bedrijvigheid, innovatie en ondernemerschap. Projectinitiatieven die zich hierop richten dienen ondersteund te worden. De grensoverschrijdende contacten tussen musea, theaters, etc. liggen er vaak al. Het is zaak deze contacten, te laten uitgroeien tot een grensoverschrijdend cultureel aanbod, dat bijdraagt aan een aantrekkelijke regio (zie daartoe ook Euregionale Soft Skills. Dit kan bijvoorbeeld door euregionale initiatieven te faciliteren die een bijdrage leveren aan de positionering van de Euregio Rijn-Waal als een innovatieve, creatieve regio. Daarbij verdienen de euregionale contacten op het gebied van mode en vormgeving extra aandacht. 8) Vrijetijdseconomie / Toerisme Dit thema wordt op dit moment nog verder uitgewerkt. 10

14 II. Euregionale soft skills 1) Demografische ontwikkeling / Sociale cohesie Uitgangsituatie Over het thema demografische ontwikkeling/demografische verandering wordt actueel veel gesproken. Daarbij concentreert het thema zich op diverse maatregelen zoals het wegvallen van infrastructurele voorziening in sociaal opzicht, de verandering van de leeftijdspiramide, ontwikkeling van geboorte- en sterftecijfers en migratie. Ook in het werkgebied van de Euregio Rijn-Waal is dit een belangrijk thema. Hoewel er op dit moment meer gezinnen naar NRW immigreren als dat er vanuit NRW emigreren, neemt dit niet weg, dat het aantal gezinnen in NRW op dit moment duidelijk stijgt (Bron: IHK / Demografie Kompass Niederrhein 2030). Desalniettemin stijgt ook hier het sterftecijfer en daalt het geboortecijfer. Ook op het gebied van de demografische ontwikkeling is het belangrijk om de krachten te bundelen. Hiervoor is het handig als overeenkomsten tussen buurgemeenten bekend zijn en natuurlijk ook met het buurland. Ook hier laten de cijfers een vergelijkbaar beeld zien. Volgens het Landesentwicklungsplan NRW (LEP) van juni 2013 moet er tot 2030 met een bevolkingsdaling van 3,6 % in NRW gerekend worden. In enkele regio s zal dit percentage hoger liggen en in andere regio s lager. In de ballingcentra en ook in de Kreis Kleve wordt eerder met een toename van de bevolking gerekend. Voor het zuiden en het noordoosten van NRW wordt daarentegen met een daling van 10 % gerekend. Met name met betrekking tot het percentage oudere bewoners in NRW wordt een groei van 27,4 % verwacht. Ook wordt een stijging van het aantal huishoudens verwacht. Ook wordt als gevolg van de demografische ontwikkelingen de vraag naar gekwalificeerde en gespecialiseerde werknemers toenemen. De cijfers voor Nederland laten een vergelijkbaar beeld zien. Het CBS (Centraal Bureau voor Statistiek) heeft op 1 oktober de groeiprognoses voor de periode voor Nederland bekend gemaakt. Volgens deze statistiek zal de bevolking in het Nederlandse werkgebied van de Euregio Rijn-Waal in de COROP-Regio s Arnhem/Nijmegen, Veluwe en Noordoost-Noord-Brabant met ca. 2,5-5 % toenemen. In de regio Zuidwest- Gelderland blijft de bevolking stabiel. Voor de regio s Achterhoek en Noord-Limburg wordt een daling van de bevolking van 2,5-5% geprognosticeerd. Voor alle regio s wordt een stijging van het aantal huishoudens verwacht. Deze ontwikkeling hangt samen met de stijgende levensverwachting van de mensen. Voor de regio s Achterhoek en Noord-Limburg wordt verder verwacht, dat meer dan 25% van de bevolking in jaar of ouder zal zijn. Voor de overige regio s wordt verwacht dat in van de bevolking boven de 65 zal zijn. Voor wat betreft de beroepsbevolking wordt verwacht, dat deze in Zuidwest-Gelderland, Arnhem/Nijmegen, Noordoost-Noord-Brabant en de Veluwe stabiel zal blijven. De beroepsbevolking zal echter in de regio s Achterhoek en Noord-Limburg naar verwachting met meer dan 5% dalen. Ook het thema sociale cohesie, vaak ook gecombineerd met het begrip inclusie wordt steeds belangrijker, waarbij veel organisaties nog niet precies weten hoe zij dit thema op kunnen of moeten pakken. Zowel Nederland als Duitsland moeten zich met dit thema bezighouden. Daarom is het zinvol om ook op dit gebied grensoverschrijdend actief te worden. Euregionale kansen Veel gemeenten aan Duitse zijde hebben al individueel maatregelen getroffen. Zo heeft bijv. de gemeente Alpen haar burgers direct om actieve ondersteuning bij diverse verbetermaatregelen verzocht. Schermbeck is in samenwerking met Hamminkeln en Hünxe al een stap verder gegaan en heeft een project ontwikkeld, dat het mogelijk maakt voor oudere mensen om langer thuis te blijven wonen door de inzet van moderne techniek en met behulp van de buren. Daarbij hebben zij zich laten inspireren door een vergelijkbaar project, dat aan Nederlandse kant in de EUREGIO plaatsvindt. Op dit moment worden eerste kleine stappen op het gebied van demografische ontwikkeling gezet. Zo onderzoekt bijv. de organisatie Gelders Genootschap uit Arnhem samen met het LWL Münster o.a. de ontwikkelingen in landelijke gebieden (sanering en dorpsontwikkeling, demografie en transformatie en landschappelijke integratie van infrastructuur). Ook wordt op dit moment een groep kleine kernen geformeerd. Het initiatief hiertoe heeft de Nederlandse vereniging Landelijke vereniging Kleine Kernen genomen. Het doel van deze grensoverschrijdende werkgroep kleine kernen is het ervaringen uit te wisselen en waar mogelijk gezamenlijk oplossingen te ontwikkelen. Parallel ontwikkelen de HAN en de Universität Münster een grensoverschrijdend onderzoeksproject met betrekking tot dit thema. Een eerste stap naar sociale cohesie heeft Pluryn Nijmegen in samenwerking met Benediktushof Reken en de Caritas Werkstätten Moers gezet. Doel van het project INCLUSIE CONCREET is de grensoverschrijdende kennis- en actienetwerk om mensen met een handicapt te ondersteunen bij het aangaan van een baan. Door 11

15 deze nauwe samenwerking wordt voor mensen met een handicap een individueel ondersteuningsaanbod en stimulering als hulp bij zelfredzaamheid aangeboden. Realisering Weliswaar worden de eerste kleine stappen gezet (individuele maatregelen), maar rekening houdend met het Demografie-Kompass 2030 van de IHK is het zinvol om onze horizon te verbreden en gezamenlijk binnen de gehele Euregio Rijn-Waal de ontwikkeling van de demografische ontwikkeling te sonderen. Verdere stappen met betrekking tot sociale cohesie worden al gepland door bovengenoemde actoren gepland. Desalniettemin is er voor de toekomst nog meer nodig, omdat het thema sociale cohesie / inclusie net zoals het thema demografische ontwikkeling zeer breed is. 2) Bereikbaarheid Uitgangssituatie De Euregio Rijn-Waal is met haar 3,7 miljoen inwoners een van de meest dichtbevolkte Euregio s langs de Nederlands-Duitse grens. De Euregio Rijn-Waal ligt in het hart van de TEN-T corridor Rotterdam-Genua. Dit komt in de Euregio Rijn-Waal tot uitdrukking in het grote aantal grensoverschrijdende weg, water- en spoorverbindingen. Daarnaast beschikt de Euregio Rijn-Waal Airport Weeze over een internationale luchthaven. De internationale luchthavens van Eindhoven en Düsseldorf zijn eveneens dichtbij. De snelwegen A12/A3 en A77/A57 doorsnijden de regio en beschikken over diverse afritten aan beide zijden van de grens. Daarnaast zijn er diverse lokale en regionale wegverbindingen tussen Nederland en Duitsland. Ook voor fietsers, voetgangers en ruiters zijn er diverse grensoverschrijdende verbindingswegen aanwezig. Bovendien zijn er nog de belangrijke waterwegen Rijn en Waal en Niers en Maas die in de zomer ook mogelijkheden bieden voor toeristisch vervoer. Een goed functionerend openbaar vervoerssysteem over weg en spoor is essentieel voor de bereikbaarheid en vormt een van de basisvoorwaarden voor de ontwikkeling van de Euregio tot een echt geïntegreerde grensregio. Ondanks de jarenlange samenwerking zijn de verbindingen over de grens echter nog altijd ontoereikend. Inmiddels rijdt de SB 58 van de NIAG in samenwerking met breng van Kleve naar Nijmegen. Deze lijn is de meest succesvolle lijn van de NIAG. De buslijn 60 tussen Kleve en Millingen aan de Rijn wordt aan Duitse zijde sterk gefrequenteerd, aan Nederlandse zijde helaas veel minder. Er is behoefte aan meer en betere grensoverschrijdende verbindingen. Euregionale kansen De verschillende verbindingen bieden nog veel perspectief voor een verbeterde bereikbaarheid van en in de Euregio Rijn-Waal. Met name een geoptimaliseerd Openbaar Vervoersaanbod biedt veel kansen. Te denken valt aan de inrichting van regionale grensoverschrijdende busverbindingen (Doetinchem- sheerenberg-emmerich-kleve en grensoverschrijdende verbindingen tussen de Noord-Limburgse gemeenten en hun Duitse buurgemeenten). Op dit moment vindt er een haalbaarheidsonderzoek naar de eerst genoemde verbinding plaats. Deze verbinding is met name gewenst door de Hochschule Rhein-Waal en de gemeentes Oude IJsselstreek en Montferland, zodat studenten in Nederland stage kunnen lopen en hier voor woonruimte naar uit kunnen uitwijken en Nederlandse studenten de Hochschule Rhein-Waal gemakkelijker kunnen bereiken. Een lichtpuntje in het Euregionale OV over het spoort is namelijk het feit, dat vanaf januari 2017 weer een personentrein tussen Arnhem en Emmerich zal rijden. Met name voor de inwoners van de Achterhoek rond s- Heerenberg biedt deze verbinding extra mogelijkheden. Zowel voor reizen naar Arnhem als naar Emmerich en verder. De gemeenten Nijmegen, Groesbeek, Kranenburg en Kleve hebben zich dit jaar (2013) uitgesproken voor de reactivering van de spoorverbinding Kleve-Nijmegen, die in 1991 is opgeheven. Op dit moment zijn hier echter nog diverse knelpunten (soort verbinding trein, tram, tram-trein of lightrail en is onduidelijk hoe de lijn gefinancierd moet worden). Algemeen liggen er kansen voor een gezamenlijk verkeersinformatiesysteem en tariefintegratie voor de gehele grensregio, alsmede voor innovatieve vormen van vraag gestuurd OV. De Euregionale OV conferentie op 14 november 2013 is hiervoor een begin. 12

16 Realisering De Euregio Rijn-Waal kan in haar rol als belangenbehartiger van haar inwoners en leden en als bemiddelaar tussen inwoners, leden en regionale, nationale of Europese overheden een belangrijke rol spelen bij het leggen van contacten, het faciliteren van overleg en het uitwerken van concrete projectideeën. Voor de realisatie van bovengenoemde verbindingen zal nagegaan worden in hoeverre ook het INTERREG V A programma Deutschland-Nederland een bijdrage kan leveren aan de opstartkosten van nieuwe/ verbeterde grensoverschrijdende OV verbindingen. 3) Kennisregio / onderwijs / buurtaal Uitgangssituatie Sinds vele jaren zet de Euregio Rijn-Waal er zich samen met andere Nederlands-Duitse Euregio s voor in om mensen en daarmee ook hun kennis en kunde voor de grensregio s te winnen resp. te behouden. Op het gebied van kennisregio, onderwijs en buurtaal bestaan vele kleinere en grotere projecten, die ditzelfde doel nastreven. De Kennisalliantie Rijn-Waal 2020 heeft laten zien, hoe jonge mensen en hun potentieel voor de economische en maatschappelijke ontwikkeling van de Euregio Rijn-Waal ingezet kunnen worden., Belangrijk voor het slagen van dergelijke projecten is daarbij echter dat men al op jonge leeftijd in contact komt met grensoverschrijdend onderwijs en de buurtaal. Belangrijk hierbij zijn de projecten die in het kader van de programma s People to People en sociaal-culturele mini-projecten worden doorgevoerd. Zo vinden er jaarlijks ca. 80 scholierenuitwisselingen tussen Nederlandse en Duitse scholen plaats. In het kader van People to People wordt tweetaling lesmateriaal over interessante thema s als astronomie en theater ontwikkeld, die scholieren blijvend met het buurland in contact brengen. Dat het belang van kennis van de buurtaal ook door de scholen erkend wordt, blijkt uit het feit dat het congres Leren van de buren elke twee jaar in Kleve wordt georganiseerd. Hierbij wisselen docenten uit Nederland en Duitsland ervaringen en lesmethoden uit. Voor jongeren biedt het grensoverschrijdende engagement van hun leraren niet alleen een afwisselend lesprogramma maar ook een goede voorbereiding op de euregionale arbeidsmarkt. Euregionale kansen Met haar meer dan 15 universiteiten en hogescholen en ca. 30 MBO s, die al ruime ervaring hebben met grensoverschrijdende samenwerking, zijn er voor de Euregio Rijn-Waal goede mogelijkheden om jonge mensen te behouden of hier naar toe te trekken. Basisvoorwaarde hiervoor is dat aan beide zijden van de grens een grensoverschrijdend (taal-)onderwijs voor alle schoolvormen gegarandeerd is. Dit betekent, dat kinderen niet slechts sporadisch met de cultuur en taal van de buren in aanraking komen, maar dat zij doelgericht al op in de onderbouw van de basisschool een basis krijgen voor de buurtaal. Het vroege contact met de buurtaal draagt bij aan een goed begrip voor het andere land. In het kader van de Kennisalliantie Rijn-Waal 2020 worden meerdere mogelijkheden ontwikkeld die tot doel hebben, studenten na het beëindigen van hun studie in de regio te laten blijven, zodat hun kennis ten bate komt aan de regio. Realisatie Gezamenlijk met de nationale onderwijsministeries en regionale overheden dient naar mogelijkheden gezocht te worden, hoe taalonderwijs in het lesprogramma van alle dichtbij de grens gelegen scholen kan worden verankerd. Conceptueel kan de Euregio Rijn-Waal hierbij teruggrijpen op een model, dat in Zuid-Limburg is ontwikkeld. De eerste stap hierbij is te onderzoeken welke wensen op het gebied van buurtaal / euregionale competenties in de Euregio Rijn-Waal bestaan, zodat aansluitend gezamenlijk met de andere Nederlands- Duitse Euregio s een programma ontwikkeld kan worden, dat gebaseerd is op reeds bestaande initiatieven en waar nodig nieuwe initiatieven ontplooit. Om er voor te zorgen, dat kennis niet voor de regio verloren gaat en de Euregio Rijn-Waal als werkgebied voor jonge mensen met een HBO of universitair diploma interessant blijft, is het belangrijk dat studenten al tijdens hun studie de interessante bedrijven in de regio leren kennen. Daarvoor is een nauwe samenwerking tussen de universiteiten/hogescholen het bedrijfsleven an beide zijden van de grens noodzakelijk. 13

17 4) Cultuur, toerisme, recreatie, natuur Uitgangssituatie De regio Zuid-Oost-Nederland en de Niederrhein wordt gekenmerkt door een grote culturele verscheidenheid en bijzondere natuur. De musea, kastelen en andere bezienswaardigheden laten de afwisselende rijkdom van de regio goed zien. Intacte natuurlijk en cultureel erfgoed biedt de bewoners van de grensregio goede recreatiemogelijkheden en is een belangrijke omgevings- en vestigingsfactor. Dit natuurlijk en cultureel erfgoed biedt daarnaast de mogelijkheid om duurzaam, grensoverschrijdend toerisme als belangrijke economische sector in het Euregiogebied verder te ontwikkelen. Thema s als landschappelijk en cultureel erfgoed en toerisme en recreatie stoppen niet bij de grens. Een verdieping van de grensoverschrijdende samenwerking op deze gebieden is voor de Euregio Rijn-Waal ook in de toekomst bijzonder belangrijk. Voor een economische groei in deze sector spelen echter ook milieu- en in het bijzonder klimaatbescherming een steeds belangrijkere rol. Een blijvend concurrerende economie kan tenslotte niet zonder een zorgvuldige omgang met natuurlijke hulpstoffen en nieuwe uitgangspunten voor de beschreven sectoren. Euregionale kansen Kansen liggen er met name in de verbinding van grensoverschrijdend toerisme met het grensoverschrijdende culturele aanbod in de Euregio Rijn-Waal. Belangrijk is in deze samenhang dat de bestaande promotiestructuren worden gekoppeld en benut, aangezien er in de afgelopen jaren veel grensoverschrijdende structuren zijn opgebouwd, die ook in de toekomst gebruikt en verder ontwikkeld dienen te worden. Kansen dienen echter benut te worden in de verbinding van grensoverschrijdend toerisme met natuurbeschermingsinitiatieven, bijv. door de promotie van het natuurlijke bijzonderheden van de regio of de opwaardering van een landschapsvriendelijk natuurbelevenis- en recreatieaanbod. Voor het gebied van de Euregio Rijn-Waal is de verdere ontwikkeling van het natuurlijk en cultureel erfgoed, duurzaam toerisme (grensoverschrijdende ontwikkeling van klimaat neutrale, natuur en cultuur georiënteerd toerisme) eveneens een kans, die ook door de lokale toerismeaanbieders en de horeca gegrepen zou moeten worden. Een andere voor de regio belangrijke factor zijn de mogelijkheden die voortkomen uit de ecologische verbindingen, grensoverschrijdende verbindingen tussen biotopen etc. Natuur- dienstverlening mens zou als een mogelijk concept in de regio ontwikkeld kunnen worden en mogelijkheden voor het MKB bieden. Voor gevestigde organisaties als de waterschappen en de Wasser- en Deichverbände kan grensoverschrijdend gedacht worden aan ecosysteemdiensten, waterkwaliteit, drinkwaterverzorging, en afvalwaterverwerking. Tenslotte is ook het creëren van grensoverschrijdende verbindingen tussen landschappen die beschermd dienen te worden bij de planning en uitvoering van gezamenlijke activiteiten een mogelijk uitgangspunt voor de intensivering van de grensoverschrijdende samenwerking. Realisering Voor de realisatie van de kansen in de Euregio Rijn-Waal dient in de eerste plaats het netwerken en de vorming van ronde tafels voor de thema s natuurlijk en cultuur erfgoed en (duurzaam) toerisme tussen de reeds actieve en potentiële actoren in de regio te staan. Een belangrijk aspect is de sterkere integratie van bedrijven bij de grensoverschrijdende implementatie van producten en diensten binnen de natuur- en culturele sector en de op het gebied van duurzaam toerisme en recreatie. In deze samenhang is een actieve deelname van de lidorganisaties van de Euregio Rijn-Waal gevraagd. Hierdoor kunnen toeristische en culturele highlights in de gemeenten sneller geïdentificeerd, verbonden en gepromoot worden. Een ander voor de Euregio Rijn-Waal zeker interessant uitgangspunt zou bovendien het innovatieve promoten van de zachte vestigingsfactoren zijn, waarvan alle gemeenten en het bedrijfsleven in het werkgebied van de Euregio Rijn-Waal zouden profiteren. Bij de ontwikkeling van nieuwe initiatieven voor de beschreven themagebieden speelt een cross-over-aanpak een belangrijke rol en deze verhoogt mogelijkerwijs de kansen op ondersteuning uit EU-programma s, zoals bijvoorbeeld het INTERREG V programma. 5) Zorg Uitgangssituatie Grensoverschrijdende samenwerking kan van levensbelang zijn. Hulp uit het buurland kan in sommige gevallen sneller ter plaatse zijn dan die uit eigen land. Ook in de niet-spoedeisende maar gerichte medische zorg zijn 14

18 goede grensoverschrijdende zorgmogelijkheden voor de burgers in de grensregio belangrijk en wenselijk. Patiënten moeten gebruik kunnen maken van de gezondheidszorgvoorzieningen die zo dicht mogelijk bij de eigen woonplaats liggen. De grote verschillen op het gebied van regelgeving en vergoedingssystemen vormen echter nog steeds een grote belemmering. De gezondheidszorg bevindt zich volop in transitie: verschillende maatschappelijke ontwikkelingen dwingen de zorgsystemen tot een andere benadering van zorgactiviteiten, zorgprofessionals en de patiënt. Zo leiden de toenemende vergrijzing, de toenemende medisch-technologische mogelijkheden (gezondheids-technologie) en de behoefte aan preventie en behoud van autonomie van patiënten tot een andere misschien wel ruimere invulling van zorg. De reeds bestaande grensoverschrijdende samenwerking tussen ziekenhuizen, ziektekostenverzekeraars en zorginstellingen binnen de Euregio Rijn-Waal heeft het voor de inwoners van de Euregio Rijn-Waal eenvoudiger gemaakt om gebruik te maken van medische zorg in het buitenland. De invoering van de internationale Zorgpas is een waardevol hulpmiddel bij de onderlinge afrekening tussen de ziektekostenverzekeraars. Aan de Duitse kant van het grensgebied van de Euregio Rijn-Waal kampt men met een tekort aan medisch personeel. Het zgn. Netwerk Euregionaal Forum Grensoverschrijdende Gezondheidszorg (ca. 55 organisaties waaronder overheden, ziekenhuizen, Ärztekammer, Kassenärztliche Vereinigung, verzekeraars etc.) initieert grensoverschrijdende projecten en grensoverschrijdende contacten worden geïntensiveerd. Euregionale kansen De vele projecten en netwerken tonen aan dat de Euregio Rijn-Waal een unieke regio is waar volop wordt samengewerkt en die als proeftuin kan dienen voor een groot scala aan grensoverschrijdende activiteiten. Door nadere samenwerking en grensoverschrijdende afstemming, kan het aanbod van voorzieningen in de zorg voor alle burgers in de Euregio Rijn-Waal verbeterd worden. Ook kan in euregionaal verband de innovatie van zorg en maatschappelijke voorzieningen worden opgepakt om in te spelen op ontwikkelingen als de vergrijzende bevolking en veranderende levenspatronen. Hierbij kan met name meer aandacht besteed worden aan zorgeconomie in brede zin, waaronder innovaties op het gebied van technologie en marketing. Het potentieel op het vlak van gezondheidszorg is nog niet ten volle benut en biedt volop kansen om in te spelen op toekomstige ontwikkelingen. Met name de deelthema s innovatie en technologie, preventie, patiënten mobiliteit en zorgaanbod bieden een toegevoegde waarde voor verdere ontwikkeling op euregionaal niveau. Realisering De grensoverschrijdende samenwerking op het gebied van innovatie en technologie in de zorg kan door gebruik te maken van ontwikkelingen als e-health, (bijv. ParkinsonNet) en samenwerking met o.a. Health Valley, Gesundheitsregion Niederrhein gestimuleerd worden. Grensoverschrijdende preventiecampagnes en de uitwisseling van best practices dragen bij aan een betere gezondheidstoestand in de Euregio Rijn-Waal. De samenwerking tussen ambulante (thuis)zorgvoorzieningen en tussen universiteiten/hogescholen en zorginstellingen kan verbeterd worden door aanbod, bestaande samenwerkingsverbanden en -potentieel in kaart te brengen, grensoverschrijdende initiatieven te stimuleren, met extra aandacht voor samenwerking binnen en tussen vakgebieden, innovatie, nabije en grensoverschrijdende dienstverlening voor senioren en promotie van zorgberoepen. Een uitdaging is het om een nauwere samenwerking tussen de gehele zorgkolom te bewerkstelligen, het opzetten van een gemeenschappelijk zorgaanbod op verschillende gebieden, en betere informatie-uitwisseling. Hoewel er al veel informatie beschikbaar is, kan de informatievoorziening met betrekking tot zorg over de grens verbeterd worden. Belangrijke middelen hiertoe zijn de continuering van netwerkbijeenkomsten met bevoegde overheden, ziektekostenverzekeraars en zorginstellingen (waaronder ziekenhuizen) en dient de stand van zaken met betrekking tot de omzetting EU-patiëntenrichtlijn en actuele informatievoorziening over grensoverschrijdend zorgaanbod in kaart gebracht te worden. De zorginformatie kan bij wijze van service opgenomen worden in bestaande of geplande voorzieningen voor grensarbeiders in het kader van de zgn. EUpatiëntenrichtlijn 2011/24. 15

19 III. Euregionale betrokkenheid versterken 1) Betrokkenheid van leden/bedrijven/instellingen/organisaties vergroten Uitgangssituatie Als ledenorganisatie heeft de Euregio Rijn-Waal nauwe contacten met gemeenten en regionale overheden. Dit zijn belangrijke partners in de grensoverschrijdende samenwerking. Echter ook goede contacten met en betrokkenheid van bedrijven, instellingen en organisaties, die in de Euregio Rijn-Waal gevestigd zijn, zijn van eminent belang. Uiteindelijk vormen zij een belangrijke doelgroep voor de grensoverschrijdende samenwerking. De betrokkenheid en participatie van deze partijen bij de grensoverschrijdende samenwerking is helaas nog niet altijd vanzelfsprekend. Wel ontvangt de Euregio Rijn-Waal regelmatig signalen, dat deze partijen graag nauwer bij de Euregio Rijn-Waal betrokken willen worden. De Euregio Rijn-Waal wil daarom de bestaande verbindingen behouden en versterken en nieuwe duurzame verbindingen leggen. Voor een verbeterde ledenbinding zijn in samenspraak met de lidorganisaties diverse opties geïdentificeerd. Eerste stappen zijn al gezet. Zo is er sinds drie jaar een informele Euregioraadsvergadering waarin de Euregioraadsleden in een workshopachtige setting kunnen meepraten over actuele ontwikkelingen en richtinggevende onderwerpen. Daarnaast is in het najaar van 2013 begonnen met extra projectgerichte bijeenkomsten voor de Euregio-contactpersonen. Euregionale kansen De samenwerking binnen de Euregio Rijn-Waal op bestuurlijk vlak en binnen de zogenoemde 4 O s (Overheid, Onderzoek, Onderwijs en Ondernemingen) biedt mogelijkheden voor intensivering. Een verbeterde samenwerking op deze gebieden voert niet alleen tot een nauwere betrokkenheid bij de Euregio Rijn-Waal, maar biedt ook perspectief voor nieuwe vormen van grensoverschrijdende samenwerking op allerlei vlakken (innovatie, arbeidsmarkt en onderwijs). Ook voor thema s als ondernemerschap, vergrijzing (demografische ontwikkeling), CO₂ reductie en duurzame ontwikkeling is een functionerend grensoverschrijdend bestuurlijk netwerk tussen bedrijven, instellingen, organisaties en de Euregio Rijn-Waal van belang. Daarbij dienen burgerinitiatieven en cultuurprojecten niet vergeten te worden. Met name deze projecten dragen sterk bij het draagvlak voor grensoverschrijdende samenwerking. Op dit moment zijn bedrijven, instellingen en organisaties een directe doelgroep voor de projectontwikkeling in het kader van INTERREG. Door een meer structurele combinatie van de 4 O s kunnen betere en sterkere consortia gevormd worden, waarvan een extra impuls uitgaat voor de grensoverschrijdende projectontwikkeling. Door het creëren van Ronde Tafels van de 4 O s rond een aantal kansrijke sectoren (zwaartepunt 1 en 2) kan een gezamenlijk gevoel van urgentie ontstaan en kunnen kansrijke initiatieven worden gerealiseerd. Een virtuele bedrijvenpool met informatie over bedrijven in de Euregio Rijn-Waal zou ondernemers een platform kunnen bieden om te zoeken naar geschikte samenwerkingspartners en informatie over actuele (regionale) economische en branchespecifieke ontwikkelingen te delen. Social media bieden een goedkoop en relatief tijdsextensief platform om informatie uit te wisselen. De Euregio Rijn-Waal is sinds eind 2012 actief op de social media Twitter, Facebook en LinkedIn. Gebleken is dat deze social media met name aan Nederlandse kant veelvuldig als informatiebron worden gebruikt. De diverse social media kunnen echter nog doelgerichter en interactiever als informatie- en communicatieplatform ingezet worden. Verder liggen er nog kansen door bestaande netwerken als de Kennisalliantie Rijn-Waal 2020, Wirtschaftsförderer, jonge ondernemers, industriële kringen etc. beter te benutten. Realisering Bovenstaande kansen kan de Euregio Rijn-Waal alleen in samenwerking met haar leden en overige stakeholders realiseren. De Euregio Rijn-Waal als organisatie wil capaciteiten inzetten om de contacten naar haar leden en stakeholders te intensiveren en actief te benaderen. Belangrijk is af te stemmen, wat de partijen van elkaar verwachten, welke behoeften er zijn, welke rolverdeling passend is en hoe dit bestuurlijk omgezet kan worden. Het benaderen van de juiste spelers kan door de Euregio Rijn-Waal in samenwerking met de haar al bekende partners gebeuren. Hiervoor kan eventueel ook externe expertise worden ingezet, mits hiervoor middelen beschikbaar zijn. 16

20 2) Vorming van regionale clusters Uitgangssituatie De Euregio Rijn-Waal is begonnen als een werkgroep van enkele direct aan de grens liggende gemeenten in Nederland en Duitsland. Inmiddels is de Euregio Rijn-Waal uitgegroeid tot een samenwerkingsverband van 56 leden in drie provincies en de Niederrhein. Het werkgebied van de Euregio Rijn-Waal bestaat voornamelijk uit landelijke gemeenten, maar ook de grotere steden Arnhem, Ede, Nijmegen en Duisburg en Moers behoren tot de Euregio Rijn-Waal. Er zijn op dit moment al diverse gemeenten die zich in regionale clusters hebben verbonden om op bepaalde terreinen samen te werken. Te denken valt daarbij aan het Land van Cuijk of Region Niederrhein. Grensoverschrijdend werken de buurgemeenten Emmerich en Montferland nauw samen op gebied van transport en logistiek en recent hebben de gemeenten in het Land van Cuijk en de kop van Noord-Limburg samen met de Duitse gemeenten Weeze, Goch en Uedem in het kader van het INTERREG IV A project Grenzüberschreitende Kommunale Strategie terreinen geïdentificeerd, waarop grensoverschrijdende samenwerking een belangrijke meerwaarde kan leveren. Ook de drie grote steden Arnhem, Nijmegen en Duisburg werken op projectbasis samen aan een kansenatlas Het optrekken van meerdere gemeenten in regionale (grensoverschrijdende) clusters kan de grensoverschrijdende samenwerking vergemakkelijken. Temeer daar is gebleken, dat het voor met name kleinere gemeenten moeilijk is zelfstandig projecten te ontwikkelen en te cofinancieren. Deze vorm van samenwerking kwam ook naar voren tijdens de discussies in de informele Euregioraadsvergadering van maart 2013 en de commissievergaderingen voor Grensoverschrijdende Verstandhouding, Economische Aangelegenheden en Financiën en Projecten van april Euregionale kansen Uit de enquête strategische agenda 2020 is gebleken dat steeds meer gemeenten met hun buurgemeenten of vergelijkbare gemeenten samenwerken. Op bepaalde beleidsterreinen trekken zij gezamenlijk op en profiteren zij van elkaar. Door Nederlandse en Duitse clusters met vergelijkbare samenwerkingsterreinen te koppelen is het eenvoudiger om Euregionale kansen te identificeren. Uit de diverse discussieronden en de enquête strategische agenda 2020 zijn aan Nederlandse zijde o.a. de volgende beleidsterreinen als kansrijk voor euregionale samenwerking genoemd: duurzaamheid, economie, toerisme, food, life sciences, arbeidsmarkt, zorg, toerisme, innovatie en onderwijs. Aan Duitse zijde zijn dit demografie, toerisme, economie, cultuur, sport, ruimtelijke ordening, zorg, duurzaamheid, inclusie, samenwerking tussen hulpdiensten, arbeidsmarkt, gemeentelijke financiën en vestigingsfactorenbeleid. Deze punten komen grotendeels overeen met de sectoren die volgens de Potentieelanalyse Kennisalliantie Rijn-Waal 2020 kansrijk worden geacht. Tevens zijn deze beleidsterreinen grotendeels onder te brengen in de investeringsprioriteiten van het INTERREG V A programma Deutschland-Nederland. Tevens zouden de gemeenten in clusterverband hun begrotingen op vergelijkbare speerpunten kunnen vergelijken en deze als uitgangspunt nemen om gezamenlijk projecten te ontwikkelen, die ook grensoverschrijdend kunnen plaatsvinden. Het begrote budget voor deze speerpunten kan dan tevens als lokale cofinanciering worden ingezet. Zo kan het probleem, dat er vaak geen regionale/lokale cofinanciering beschikbaar is, vroegtijdig worden omzeild. Een centraal punt (al dan niet virtueel) waar aanvragen en ideeën verzameld en grensoverschrijdend gematcht worden, zou als verbindende factor tussen de regionale clusters kunnen optreden. Hier kunnen de contactpersonen van de lidorganisaties een belangrijke rol spelen. Realisering De regionale clustering van gemeenten en koppeling aan vergelijkbare gemeentelijke clusters aan de andere zijde van de grens kan alleen plaatsvinden in nauwe samenwerking en afstemming met de lidorganisaties. Alleen als deze zich prettig voelen in hun cluster is een dergelijke vorm van samenwerking productief. 17

21 3) Branding en Marketing Uitgangssituatie De Euregio Rijn-Waal heeft verschillende doelgroepen, die zij wil bereiken. Enerzijds zijn er de publieksgroepen, die belangrijk zijn voor bestaan en functioneren van de organisatie. Aan de andere kant zijn er de stakeholders, groepen die een belang hebben in de organisatie. De Euregio Rijn-Waal communiceert op diverse manieren met deze doelgroepen. Zo informeert de Euregio haar leden en stakeholders per en per post over actuele ontwikkelingen en mogelijkheden voor grensoverschrijdende samenwerking. Daarnaast zet de Euregio Rijn-Waal sinds begin 2013 versterkt in op social media. Om de brede buitenwacht te bereiken zijn verder ook de traditionele media, met name aan Duitse kan nog steeds een belangrijk communicatiemiddel. Om de communicatie te optimaliseren ontwikkelt de Euregio Rijn-Waal op dit moment een nieuw communicatiebeleid. Euregionale kansen De Euregio Rijn-Waal kan zich nog duidelijker positioneren en onderscheiden als expert op het gebied van grensoverschrijdende samenwerking. Daarnaast wil de Euregio Rijn-Waal zoals gezegd haar Nederlandse en Duitse netwerk stimuleren en mobiliseren tot verbondenheid en actieve samenwerking. Ook het uitbreiden en intensiveren van de contacten binnen het grote grensoverschrijdende netwerk biedt kansen. Tenslotte is duidelijk positioneren van het INTERREG- programma als een succesvol en toegankelijk programma dat veel kansen en mogelijkheden biedt, een kans om haar doelgroepen te motiveren grensoverschrijdend actief te worden. Deze kansen kunnen verzilverd worden door een gecoördineerde strategie van branding en marketing. De Euregio Rijn-Waal is na ruim veertig volledig in de regio verankerd en bovendien de enige grensoverschrijdende organisatie in dit gebied, die over expertise op zo veel verschillende terreinen beschikt. Door middel van corporate branding dient de organisatie gepositioneerd te worden als euregionaal expertisecentrum op de gebieden grensoverschrijdende samenwerking, cultuurverschillen, euregionale ontwikkeling en grensgeoriënteerde projectcoördinatie. Om dit gewenste imago te realiseren zal de Euregio Rijn-Waal externe activiteiten ondernemen op het gebied uitstraling, vindbaarheid, toegankelijkheid en deskundigheid. Intern zal de organisatie haar identiteit laten aansluiten op het gewenste imago. Hiervoor wordt onder meer gekeken naar bedrijfsstructuren en beschikbaarheid van medewerkers en middelen. In de komende jaren voert Euregio Rijn-Waal een actief marketingbeleid uit om haar doelstellingen te behalen. Kenmerkend voor de doelgroep waarop zij haar beleid richt is dat een groot deel ook belangen heeft in of bij het INTERREG-Programma Deutschland-Nederland. Daarom zal het INTERREG-Programma Deutschland- Nederland een grote rol spelen in de geplande activiteiten. Tweede kenmerk van de doelgroep is dat de belangen, wensen en behoeften zeer divers zijn. Hier dient rekening mee gehouden te worden. Een aantal ontwikkelingen in de omgeving dragen bij aan het realiseren van de marketingdoelstellingen. Zo is de Euregio Rijn-Waal een zeer actieve regio, waar veel interesse is voor grensoverschrijdende samenwerking. Nederlanders en Duitsers kijken steeds vaker over de grens voor nieuwe ideeën en partners. Ook de jeugd is internationaal georiënteerd en de vraag naar buurtaalonderwijs is gegroeid. Tot slot staat INTERREG V in de startblokken, waarmee de Euregio Rijn-Waal voor haar doelgroepen veel deuren kan openen. Realisering Voor de komende jaren zijn er zowel financiële als personele capaciteiten gereserveerd om een nieuw communicatiebeleid met bovengenoemde speerpunten te ontwikkelen en in te voeren. Verder is het belangrijk dat Bij de uitvoering van de nieuwe communicatiestrategie snel ingespeeld kan worden op nieuwe ontwikkelingen. 18

22 Euregioraad Punt 5 Stand van zaken voorbereiding INTERREG V A Programma De definitieve verordeningen voor de structuurfondsen zijn door de Europese Commissie nog niet vrijgegeven. De EU-begroting is nog niet door het Europese Parlement aangenomen. Beslissingen hierover worden pas eind november verwacht. Het nu voorliggende concept werd op basis van de discussies binnen de voorbereidingsgroep INTERREG V A opgesteld. Er dient te worden opgemerkt, dat nog niet over alle thema s/structuren consensus tussen de INTERREG-partners is bereikt. Deze samenvatting van het Operationele Programma dient uitdrukkelijk als werkdocument en discussienota te worden gebruikt. De voorlopige investeringsprioriteiten van het nieuwe Operationele Programma richten zich op; Verhoging van grensoverschrijdende economische potentie in het programmagebied, Grensoverschrijdende verbetering van het milieu en de natuurlijke leefomgeving in het programmagebied, Bevordering van de samenwerking tussen burgers en instituties, zodat een samenhangend grensgebied ontstaat, waarin de grens geen barrière meer vormt. De financiële omvang van het Interreg V A Programma Duitsland-Nederland is nog niet bekend, echter verwacht wordt een hoger EU-volume. Een percentuele verdeling van de middelen over de mogelijke investeringsprioriteiten wordt op dit moment in de voorbereidingsgroep, waarin de INTERREG-partners vertegenwoordigd zijn, bediscussieerd. De uitbreiding van het programmagebied met Weser Ems, Düsseldorf en Zuid-Oost Noord-Brabant is door de EU nog niet goedgekeurd. De goedkeuring hiervoor wordt binnenkort verwacht. De actuele stand van zaken zal tijdens de vergadering worden toegelicht. Besluitvoorstel: Bespreking en kennisname

23 Operationeel Programma Concept samenvatting september 2013 Het voorliggende concept is opgesteld op basis van de discussies binnen de Voorbereidingsgroep INTERREG V A. Daarbij moet worden aangemerkt dat er nog niet over alle thema's en structuren consensus is bereikt tussen alle INTERREGpartners. Het concept-op moet daarom nadrukkelijk als werkdocument worden gezien.

24 1. INTERREG Deutschland-Nederland: Strategie voor de regio Grensoverschrijdende samenwerking in het kader van INTERREG heeft in de Nederlands-Duitse grensregio een lange traditie. Hoewel samenwerken de laatste decennia gemakkelijker is geworden en het programmagebied zich tot een van de meest welvarende regio s in Europa heeft ontwikkeld, biedt de actuele sociaal-economische situatie organisaties, bedrijven en burgers in de grensregio op dit moment een groot aantal nieuwe uitdagingen. Uitdagingen, die te maken hebben met de financiële crisis, het optimaal benutten van het innovatiepotentieel en het MKB. Uitdagingen, die te maken hebben met de CO 2 -arme economie en het fysieke leefmilieu. En uitdagingen die zich direct richten op de samenwerkingsprocessen van Nederlanders en Duitsers. Op Europees niveau formuleert de EU strategie een antwoord op deze uitdagingen. De Europese Unie zal in de periode investeren in drie prioriteiten: slimme, duurzame en inclusieve groei. Daarbij zal extra aandacht worden besteed aan focus en resultaatgerichtheid: hoe kunnen projecten direct bijdragen aan het halen van de doelstellingen? Meer sturing op resultaten en duidelijker afgebakende thema s zijn kernpunten in de nieuwe subsidiefase. Het voorliggende Operationele Programma INTERREG V Deutschland-Nederland is een vertaling van de EU 2020-strategie naar de uitdagingen en problemen van de Nederlands-Duitse grensregio. Het is de gezamenlijke strategie van de 14 INTERREG-partners om essentiële ontwikkelingen in de regio in de komende zes jaar tot stand te brengen. 2. Uitgangspunten Operationeel Programma Het versterken van de concurrentiekracht van de regio door slimme groei is de eerste en belangrijkste prioriteit voor het nieuwe programma. Om als regio een koppositie in Europa te behouden, zijn investeringen in onderzoek en ontwikkeling nodig. De sterke vertegenwoordiging van hoogwaardige technologische bedrijven en kennisinstellingen in de regio biedt de kans om in constante grensoverschrijdende samenwerking marktkansen te verbeteren en het MKB duurzaam te ondersteunen. De transitie van het energiesysteem en een duurzamer gebruik van natuurlijke hulpbronnen is zowel voor Duitsland als voor Nederland een van de belangrijkste prioriteiten en een tweede grote uitdaging voor de grensregio in de komende jaren. Om de transitie van het energiesysteem te ondersteunen zijn nieuwe technologieën en innovaties nodig. Deze technologieen en innovaties leiden tot het versterken van de concurrentiekracht van de regio, maar zijn ook essentieel voor de ontwikkeling van het grensgebied tot een CO 2 -arme economie. Juist op dit gebied kan er grensoverschrijdend veel van elkaar geleerd worden. Een volgende uitdaging, die eveneens in de EU 2020-prioriteit duurzame groei naar voren komt, is de gezamenlijke aanpak op het gebied van milieubescherming en klimaatbescherming. Een steeds belangrijkere voorwaarde voor een duurzame economische groei vormt een zorgvuldig gebruik van 2

25 grondstoffen. De levenskwaliteit geldt als belangrijke vestigingsfactor. Voor een op lange termijn concurrerende economie is een zorgvuldige omgang met de natuurlijke hulpbronnen noodzakelijk. Nieuwe uitgangspunten en methoden op het gebied van bijvoorbeeld landschap, waterbeheer en regionale infrastructuur zijn hiervoor een voorwaarde. Omdat milieu- en klimaatvraagstukken niet aan de grens ophouden, is er meer grensoverschrijdende samenwerking op dit gebied nodig. Een intacte natuur en cultuur biedt de bewoners van de grensregio bovendien recreatieve mogelijkheden en is eveneens een belangrijke vestigingsfactor. Maar op het gebied van ruimtelijk beleid wordt onvoldoende grensoverschrijdend samengewerkt en worden nationale en regionale initiatieven niet voldoende grensoverschrijdend afgestemd. Als verdere uitdaging voor het nieuwe programma zal worden geïnvesteerd in het verder verminderen van de barrièrewerking van de grens, in lijn met de EU2020-prioriteit inclusieve groei. Sinds het begin van INTERREG begin jaren 90 is er op dit gebied veel verbeterd. Er bestaan wederzijdse contacten en vrij reizen over de grens is voor veel mensen de normaalste zaak van de wereld. Maar de Nederlands-Duitse grens vormt nog altijd een barrière bij het bereiken van bepaalde doelstellingen, bijvoorbeeld op het gebied van innovatie, MKB en CO 2 -reductie. De structuren in het grensgebied, o.a. op het gebied van onderwijs en mobiliteit, zijn nog onvoldoende coherent voor een optimale ontwikkeling. Er is een directe, vanzelfsprekende samenwerking tussen burgers en instituties nodig. 3. Smart Specialisation: Speerpunten van het programma De Europe2020-strategie, de position papers voor Nederland en Duitsland en de landenspecifieke aanbevelingen zijn een belangrijke leidraad geweest bij het opstellen van de strategie voor het operationele programma INTERREG V Deutschland-Nederland. Een strategische analyse, die is uitgevoerd door het consortium Buck Consultants/MCON heeft de EU2020-strategie en de aanbevelingen uit de position papers gecombineerd met de regionale en nationale behoeften met betrekking tot het programmagebied. Daarbij is gebruik gemaakt van de Smart Specialisation Strategies die voor de verschillende regio s zijn opgesteld. In deze Smart Specialisation Strategies geeft elke regio aan op welke kennis- en innovatiethema s of sectoren/clusters ze sterk is en zich in de toekomst verder wil specialiseren. De regio s in het Duits-Nederlandse grensgebied zetten de strategieën onder andere in als basis voor de operationele programma s binnen de EFRO-doelstelling 2. Een eigen, grensoverschrijdende Smart Specialisation Strategy is met de Strategie Nord voor het noordelijk deel van het programmagebied in ontwikkeling. Het INTERREG-programma Deutschland-Nederland omvat een groot geografisch gebied waaronder meerdere Smart Specialisation Strategies vallen. De strategische analyse voor het INTERREG-programma sluit daarom aan bij de Smart Specialisation Strategies en genereert waar mogelijk cross-over effecten tussen de verschillende regio's. Uit de strategische analyse en uit de Smart Specialisation Strategies is gebleken dat er een aantal overkoepelende speerpunten voor de Duits-Nederlandse grensregio bestaat. Op deze punten zal het programma zich concentreren en op deze punten worden sterke synergie-effecten verwacht: niet alleen over de Duits-Nederlandse grens maar ook tussen de verschillende regio s aan Nederlandse en aan Duitse zijde. 3

26 De speerpunten zijn: Agribusiness Health & Life Sciences High Tech Systems & Materials (HTSM) Logistiek Energie & CO 2 -reductie Uit de combinatie van de voorgaande overwegingen ontstaat de volgende schematische weergave van de programmastrategie. De nummering orienteert zich aan de nummering uit de EU-verordeningen Selected thematic objective Selected investment priority Versterking van onderzoek, technologische ontwikkeling en innovatie (1) Bevordering van bedrijfsinvesteringen in O&I, de ontwikkeling van producten en diensten, de overdracht van technologie, sociale innovatie en toepassingen voor overheidsdiensten, de stimulering van de vraag, het opzetten van netwerken, clusters en open innovatie door middel van slimme specialisatie, alsmede ondersteuning van technologisch en toegepast onderzoek, proefopstellingen, maatregelen voor snelle productvalidatie, geavanceerde productiecapaciteit en eerste productie in sleuteltechnologieën en verspreiding van universeel inzetbare technologieën; (1b) Bevordering van onderzoek, innovatie en implementatie op het gebied van CO 2-reducerende technologieën. (4f) Bescherming van het milieu en bevordering van efficiënte omgang met hulpbronnen (6) Bescherming, bevordering en ontwikkeling van cultureel en natuurlijk erfgoed (6c) Bescherming en herstel van biodiversiteit, bodembescherming en herstel en de bevordering van ecosysteemdiensten incl. NATURA 2000 en groene infrastructuur. (6d) Verbetering van de institutionele capaciteit en een efficiënt openbaar bestuur door het versterken van de institutionele capaciteit en het verhogen van de doeltreffendheid van het openbaar bestuur en de openbare diensten (11) Bevordering van juridische en administratieve samenwerking en van samenwerking tussen burgers en instituties. (11a) 4. Strategische initiatieven INTERREG zal in de genoemde speerpuntsectoren Agribusiness, Health & Life Sciences, High Tech Systems & Materials (HTSM), Logistiek en Energie & CO2-reductie onder andere investeren door in deze sectoren strategische initiatieven op te zetten. Deze strategische initiatieven zijn kernonderdelen van het nieuwe programma. Per strategisch initiatief wordt er een kader met inhoud en doelstellingen gecreeerd door sectorale experts. Vervolgens wordt extra aandacht besteed aan de projectontwikkeling van projecten binnen de strategische initiatieven. Een hoge kwaliteit van de uitgevoerde projecten is daarbij van uitermate groot belang. Voor de projectontwikkeling worden de in voorgaande INTERREG-programma s opgebouwde netwerken geactiveerd en wordt actief gezocht naar nieuwe, innovatieve partners. Door samenhang tussen de projecten te creeren kunnen de doelstellingen van het strategisch initiatief op programmaniveau worden bereikt, zonder dat de projecten door hun grootte moeilijk uitvoerbaar worden. 4

27 5. Programmagebied Om de werking van het programma te versterken, om de coherentie van het programmagebied te versterken en de optimale realisatie van de inhoudelijke en strategische ambities van het nieuwe programma in het kader van Europa 2020 mogelijk te maken, is het programmagebied ten opzichte van INTERREG IV uitgebreid met de volgende regio s: Landkreis Oldenburg Landkreis Vechta Landkreis Wesermarsch Stadt Delmenhorst (5) Stadt Oldenburg (4) Stadt Wilhelmshaven (1) Zuidoost-Noord-Brabant Stadt Düsseldorf (10) 5

28 6. Vereenvoudiging De vereenvoudiging van de projectuitvoering voor projectpartners heeft in de voorbereiding van de nieuwe subsidieperiode de allerhoogste prioriteit en is een voorwaarde voor een succesvol INTERREGprogramma in de Nederlands-Duitse grensregio. De ervaringen uit het INTERREG IV A-programma in de periode laten zien dat de effectiviteit en de publiciteit van het programma ernstig te lijden hebben onder de administratieve lasten. Om belangrijke vereenvoudigingen in de nieuwe subsidieperiode mogelijk te maken, heeft de voorbereidingsgroep INTERREG V de aanpassing en wezenlijke vereenvoudiging van de bestaande subsidieregelingen in opdracht gegeven. Een concept voor een nieuwe, eenduidige en vereenvoudigde regeling is in december 2012 voorgelegd. De vereenvoudiging berust vooral op de volgende punten: Reductie van het aantal kostensoorten tot personeelskosten en overige kosten Afrekening van personeelskosten met standaard uurtarieven/maandtarieven Afschaffing van de 100%-controle / centralisering van de First Level Control Vereenvoudigde omgang met projectafwijkingen N+1 voor projecten De vereenvoudigingen worden in de komende tijd nader uitgewerkt en afgestemd. 6

29 7. Thema s en prioriteiten De onder 2 genoemde uitgangspunten en thema s staan niet op zich, maar dragen gemeenschappelijk bij aan de slimme, duurzame en inclusieve groei binnen het programmagebied. De samenhang tussen de verschillende thema s wordt door het volgende schema verduidelijkt, waarna de afzonderlijke maatregelen per thema worden beschreven: 7