International business

Transcriptie

1 DIT IS EEN BIJLAGE BIJ DAGBLAD DE TELEGRAAF. DE INHOUD VAN DEZE BIJLAGE VALT NIET ONDER DE HOOFDREDACTIONELE VERANTWOORDELIJKHEID International business Apr i l 2010 Zakelijk reizen Slim en efficiënt reizen CEO Ben Verwaaijen van Alcatel-Lucent: Ook de politiek moet met oplossingen komen Op zoek naar groeimarkten India heeft behoefte aan Westerse producten en diensten Supply Chain Management Reduceer verspilling Ondernemers storten zich massaal op nieuwe technologie - Explosieve groei mobiel internet exorpt? Maak van export geen moeilijke puzzel. Lees het boekje Export. Een helder verhaal voor een goede start. Vraag nu gratis aan:

2 2 E ditor ial Leven na de kredietcrisis Een jaar geleden behoorde een complete instorting van het wereldwijde financiële systeem nog tot de mogelijkheden. We zijn echter voor de poorten van de hel weggesleept dankzij ongekend overheidsingrijpen. Maar alles heeft zijn prijs. Door de enorme stimulering zijn de overheidstekorten geëxplodeerd. Na huizenbezitters, banken en bedrijven dreigen nu landen failliet te gaan. De Franse bankgigant Société Generale schreef onlangs: All banks are insolvent but some are more insolvent then others. Oftewel: alle banken zijn failliet, maar sommigen zijn wat meer failliet dan anderen. Ons systeem blijft dus onder extreem grote druk staan. Centrale bankiers zullen daarom doorgaan op de ingeslagen weg: die van steeds grotere geldcreatie tegen een zo laag mogelijk rente. En de korte rente kan lang laag blijven omdat deze door de centrale banken zelf wordt bepaald. Dat kan allemaal omdat in dit financiële systeem geld uit het niets wordt gecreëerd. Een constante stroom van nieuwe kredieten is de basis van ons geld en de wereldwijde welvaart. Bij ons, in China, Japan en in de VS; overal wordt geld gedrukt alsof het niets kost. Op de kosten van de geldpersen, het papier en de inkt na, is dat ook nog eens zo. Ondanks de lage rente blijven veel bedrijven moeite hebben om goedkoop te financieren. Alleen bedrijven die in de ogen van de bank solide ondernemingen zijn, hebben nog steeds toegang tot makkelijk en goedkoop krediet. Bedrijven hebben in crisistijd trouwens nog een ander groot voordeel boven consumenten. Zij kunnen eenvoudig de tering naar de nering zetten. Met het sluiten van complete fabrieken en het ontslaan van veel personeel kunnen ze vrijwel altijd weer winstgevend worden. Dit verklaart ook waarom de beurskoersen zo snel zijn hersteld terwijl de economie ver achterblijft. De beurs is niet een barometer van de economie maar slechts een aardige indicator van toekomstige bedrijfswinsten. Een land waar het wel weer echt goed gaat, is China. Daar worden nu voor het eerst meer auto s verkocht dan in de VS. Het wegvallen van een groot deel van de export naar de VS kan eenvoudig worden opgevangen doordat de eigen interne markt zo goed ontwikkeld is. Het enige probleem voor ons is dat de gemiddelde Chinees slechts eigen waar koopt. Ja, ook in China werden er natuurlijk honderden miljarden overheidsgeld aan steun tegenaan gegooid. Het grote verschil is echter dat ze in China de miljarden uit de eigen spaarpot haalden, terwijl Amerika en wij in Europa alle geld extra moest lenen. Maar het bewijst dat er leven is na de kredietcrisis. Willem Middelkoop (Oprichter Gold&Discovery Fund en Amsterdamgold.com) De groeimarkten van nu 05 Vraag & antwoord 06 Supply Chain: vinger aan de pols 08 interview: Ben Verwaayen 10 e-business 10 e-payment 12 Internationale evenementen 13 Slim zakelijk reizen International Business april 2010 Project Manager: Wijnand Bakker, wijnand.bakker@smartmediapublishing.com Productieleider: Fredrik Lagergren Tekst: Arnoud Groot en Marloes Tervoort Grafische vormgeving: Fleur Westendorp, DTP Publishing Drukkerij: Drukkerij NoordHolland Voor meer informatie kunt een sturen naar fredrik.lagergren@smartmediapublishing.com Smart Media Publishing Holland B.V. Herengracht 282, BX Amsterdam, The Netherlands Tel Tel Over Smart Media Smart Media ontwikkelt, produceert en financiert themabijlagen die via landelijke, gerenommeerde kranten worden verspreid. Elke themabijlage wordt gemaakt door zorgvuldig samengestelde redactieteams. De grafische productie wordt verzorgd door creatieve vormgevers met gevoel voor de productie van moderne tijdschriften. Onze basisgedachte is een sterke onderwerpgerichtheid. Door zichtbaar te zijn in onze themabijlagen bereiken onze klanten het gehele verspreidingsterrein van de dragende krant. En selecteren ze automatisch de doelgroep die in de markt is voor de producten en diensten van het bedrijf. Smart Media is een jonge en dynamische onderneming met hoge doelstellingen. Wij ontwikkelen ons snel en onze planning is erop gericht een van de toonaangevende bedrijven van Europa in ons vakgebied te worden. Op dit moment zijn we vertegenwoordigd in Zweden, Noorwegen, Zwitserland en Nederland. Dit is een bijlage bij dagblad de telegraaf. De inhoud van deze bijlage valt niet onder de hoofdredactionele verantwoordelijkheid Als import of export voor u belangrijk wordt Heeft u de ambitie uw grenzen te verleggen naar bijvoorbeeld België, Duitsland of Frankrijk? Wilt u profiteren van de opkomende markten, wellicht in Azië? De Kamer van Koophandel ondersteunt u op elk terrein. Met maatwerkgesprekken, seminars en bijeenkomsten. Ervaren internationale handelsconsulenten en specialisten adviseren u over de stappen die u het beste kunt nemen om succesvol van start te gaan. Over transport, juridische en fiscale aspecten en betalingsverkeer. Kortom, wilt u uw grenzen verleggen? Kom voor meer informatie naar de Kamer van Koophandel bij u in de buurt of kijk op: De economie toont een stijgende lijn. Laat uw verzendkosten niet volgen. U kunt nu meer verzenden tegen minder kosten. Gebruik FedEx International Economy voor uw niet-spoedeisende zendingen en u bespaart flink, zonder in te leveren op kwaliteit en betrouwbaarheid. FedEx delivers to a changing world. fedex.com/nl 2009 FedEx.

3 4 5 toe komstig e MAR kte n toe komstig e MAR kte n Economie trekt wereldwijd aan Op zoek naar groeimarkten Nu de internationale economie weer begint aan te trekken, kijken ondernemers reikhalzend over de grenzen. Natuurlijk lonkt Azië maar ook dichterbij huis liggen volop mogelijkheden. Ewald Raben (nr. 408 in de Quote 500): Wij zien hier in Polen grote kansen en ook in alle buurlanden. Tekst Arnoud Groot Wie in Azië naar grote groeimarkten zoekt, denkt al snel aan China. Maar het werelddeel biedt veel meer mogelijkheden: India bijvoorbeeld. Na China het enige land ter wereld met meer dan een miljard inwoners. Dit op één na grootste land ter wereld, met tevens de grootste democratie, heeft haar welvaartsniveau de afgelopen jaren enorm zien stijgen. In de afgelopen vier jaar groeiden de consumentenuitgaven met meer dan 75 procent. Ongetwijfeld is het jeugdige elan van het nieuwe Aziatische Wirtschaftwunder daar mede debet aan: één op de drie Indiërs is jonger dan vijftien jaar. Grote kansen in India De eveneens snel groter wordende Indiase middenklasse heeft sterke behoefte aan De snel groeiende Indiase middenklasse heeft behoefte aan Westers producten en diensten Westers georiënteerde producten en diensten. Dat biedt onder meer grote kansen aan innovatieve Nederlandse designers, bemerkte eigenaar Paul Hughes van het Amsterdamse graphic designbureau Lava. Lava is gespecialiseerd in branding en visual identity, een veld dat in India nog grotendeels braak ligt. Hughes: Veel Indiase producenten beginnen nu pas te begrijpen dat zij een merk moeten opbouwen en laden om beter te kunnen concurreren. Hiervoor worden veel buitenlandse marketingspecialisten ingeschakeld. Op dit moment worden Westerse technieken en vormen vaak nog gewoon één op één gekopieerd, constateert Hughes. Ook al omdat de Indiase klant dat graag wil. Maar volgens mij valt straks enorm veel omzet te behalen voor met name de marketeers die deze kunnen vertalen naar de Indiase marktsituatie. Empire De meeste Indiërs spreken beter Engels dan Nederlanders, laat staan dan de gemiddelde Chinees. Een andere nalatenschap van the British Empire is het op Europese leest geschoeide juridische systeem. Dat is weliswaar zeer bureaucratisch en zeker niet ongevoelig voor corruptie. Maar je bent niet overgeleverd aan een ondoorzichtig systeem vol onzichtbare valkuilen zoals in China, vertelt directeur Jos Oberdorf van het Leidse NPK Design. Indiërs houden ook meer van een open discussie en zullen het veel sneller laten weten als hen iets niet bevalt. Oberdorf is ook enthousiast over de diversiteit, de daadkracht en de enorme energie die hij overal in het land aantreft. Dat enthousiasme resulteerde onder meer in een partnership met Indiaas grootste designbureau Elephant. Zij helpen ons de Indiase markt op, vat Oberdorf samen, en wij helpen hen met verbetering van de product- en proceskwaliteit. Die laat in India vaak nog te wensen over. In Nederland is NPK onder meer bekend van het design van de alom aanwezige Beertenders, oranje brievenbussen en blauwwitte ANWB Routeborden. In India opereert het bureau met name op het snijvlak tussen culturele en commerciële activiteiten. Oberdorf: De Indiërs zijn zeer zelfbewust en willen zich niet verder ontwikkelen als melkkoe voor goedkope productiekrachten. Wij sluiten aan op dat gevoel. Zo heeft NPK zich voor één van haar succesvolle projecten bijvoorbeeld gefocust op een aantal traditioneel Indiase ambachten. Die dreigen door de hang naar Westerse producten en de steeds verder oprukkende industrialisering uit te sterven. Zoals de koperslagers bijvoorbeeld, vertelt Oberdorf. Dat zijn vaak buitengewoon begaafde vakmensen die fijn bewerkte koperen schalen en andere gebruiksobjecten maken. Wij printen daar met laser een persoonlijk verhaal over de maker in. Zo krijgt zo n product veel meer belevingswaarde. Handelsmissie Door snelle groei van de export én de binnenlandse consumptie bestaat ook in de logistieke sector grote behoefte aan Westers advies. Een van de Nederlandse bedrijven die daarvan profiteert is Districon, een Maarssense consultancyfirma die veel ervaring heeft met de inrichting van lucht- en zeehavens. De firma had baat bij een handelsmissie van minister van Verkeer & Waterstaat Eurlings in Wij deden al een project in India maar er gaan dan toch veel nieuwe deuren open, aldus Bisschop. Sindsdien zijn wij betrokken bij onder meer bij de uitbreiding van de luchthaven van Delhi. Om de remmende invloed van de forse Indiase overheidsbureaucratie te beperken, is deze in 2006 geprivatiseerd. Districon adviseert nieuwe eigenaar GMR dat door heel India nieuwe energiecentrales, snelwegen en andere infrastructuur aanlegt. Wij hebben veel geïnvesteerd in onze relatie met GMR en merken dat dat zeer gewaardeerd wordt, constateert Bisschop. Natuurlijk kijkt men ook naar de prijs maar vertrouwen en een goede onderlinge werkrelatie is in India erg belangrijk. Men is hier zeker loyaler dan in China. En daar kunnen ook andere Nederlandse ondernemers veel plezier van hebben volgens hem. India investeert fors in havenontwikkeling, logistieke netwerken, baggeren en binnenvaart. Dat zijn branches waarin traditioneel veel Nederlandse expertise beschikbaar is. Half miljard omzet Niet elke ondernemer zit echter te wachten op een avontuur aan de andere kant van de wereld. Gelukkig liggen ook dichterbij huis nog volop mogelijkheden. Volgens Ernst & Youngs European Attractiveness Survey Report is de interesse om in Oost- Europa te investeren zelfs zo groot dat dit gebied in de komende drie jaar China zal inhalen als populairste bestemming voor nieuwe investeringsprojecten. Polen bijvoorbeeld, het enige EU-land dat ondanks de economische crisis nog bescheiden economische groei wist te realiseren. Een van de Nederlandse bedrijven die hiervan volop profiteert, is de Winterwijkse Raben Group. Dankzij het sterk presterende transportbedrijf klom de familie Met 38 miljoen consumenten is Polen de grootste markt in Centraal Europa Raben het afgelopen jaar 37 plaatsen in de Quote 500 naar plaats 408. Volgens het zakenblad ligt dat vooral aan de focus op Oost Europa. Vorig jaar werd bijna een half miljard euro omzet geboekt, waarvan de helft in Polen. En ook in omliggende landen als Tsjechië, Slowakije, Oekraïne en de Baltische staten maakte Raben flinke slagen. Zonnige toekomst CEO Ewald Raben ziet de toekomst dan ook zonnig in. Met 38 miljoen consumenten is Polen de grootste markt in Centraal Europa, meldt hij vanuit het Raben-hoofdkantoor in het Poolse Poznan. De middenstand groeit enorm en ook de industrie ontwikkelt zich in versneld tempo. Polen moet nu hard rennen om de infrastructuur met de economische vooruitgang mee te laten groeien. Het wegennet wordt bijvoorbeeld fors uitgebreid om het sterk groeiende aantal auto s en vrachtwagens te kunnen faciliteren. Ook Raben zelf investeert flink in infrastructuur. Onlangs werd een nieuw warehouse in Poznan opgeleverd en in Grodzisk Mazowiecki wordt gebouwd aan het inmiddels 26ste Poolse distributiecentrum. Tachtig procent van Rabens vracht bestaat uit levensmiddelen en fast moving consumer goods. De enorme groei van de middenstand en daarmee de retail heeft het van oorsprong Winsterswijkse transportbedrijf geen windeieren gelegd. Toen wij hier bijna twintig jaar geleden voor het eerst kwamen, was de kloof tussen arm en rijk aanzienlijk groter, aldus Raben. De economische crisis heeft voor een tijdelijke rem gezorgd maar dankzij de sterke Poolse overlevingsmentaliteit en de relatief zwakke zloty is het land snel teruggeveerd. Wij zien hier grote kansen en ook in onze buurlanden. De Oekraïne bijvoorbeeld. Dat is een erg moeilijke markt maar dankzij onze Centraal Europese know how en mensen die de taal spreken, verwachten wij ook volop te kunnen profiteren van de zich snel ontsluitende Oekraïense markt. Bescheiden minimumloon Ook Ralph van Beusekom van Dutron kwam 20 jaar geleden al naar Polen; Dutron is een firma die zich specialiseert in complexe assemblages voor bedrijven als DAF, Siemens en Philips. De omstandigheden die hem destijds lokten, zijn nog steeds grotendeels van kracht. Hoewel de lonen van de middenklasse de afgelopen jaren fors zijn gegroeid, is het minimumloon hier nog altijd redelijk bescheiden, aldus Van Beusekom. Zo n 1300 Zloty, omgerekend ruim 300 euro. Bovendien hebben we tegelijk toegang tot goed opgeleid technisch personeel en zitten we 200 kilometer van de Duitse grens waardoor we snel en flexibel kunnen schakelen. Echt de baas Volgens Van Beusekom moeten nieuwkomers wel goed rekening houden met strenge regelgeving en controles. Met name de Poolse belastingwetgeving is streng en complex, vertelt hij. Er wordt regelmatig gecontroleerd en wie zijn zaakjes niet op orde heeft, wordt flink aangepakt. Wij hebben daarom zelfs besloten een Poolse advocaat in dienst te nemen. Beusekom zag de mentaliteit van zijn ongeveer 600 Poolse werknemers de afgelopen 20 jaar langzaam maar zeker veranderen. Veel mensen hebben jarenlang geleefd met een systeem waarin elke vorm van eigen initiatief werd ontmoedigd, vertelt hij. Met name de eerste tien jaar was er dan ook geen personeelslid dat hier wilde toegeven dat er een fout was gemaakt. Dat werd altijd onder het tapijt geveegd zodat de leidinggevende het niet zag. De jongere generatie is daar inmiddels grotendeels overheen gestapt, maar nog steeds zijn de verhoudingen in Polen veel hiërarchischer dan in Nederland. Verkopers lopen bijvoorbeeld nog allemaal in driedelig pak, lacht Beusekom. En als baas ben je hier nog echt de báás. Vraag & antwoord Sta je er als Nederlandse ondernemer alleen voor als je een buitenlandse markt wilt veroveren? <naam geïnterviewde/bron toevoegen?>zeker niet. Het Agentschap NL van het ministerie van Economische Zaken adviseert en ondersteunt ondernemers met internationale plannen. Hoe gaat dat precies in zijn werk? Bij het Agentschap NL werken een groot aantal marktadviseurs die uitstekend op de hoogte zijn van de ontwikkelingen in een bepaald land of regio. Naast kennis van kansen en mogelijkheden, wetten en gebruiken kunnen ze u ook in contact brengen met lokale overheden, brancheorganisaties en andere partijen die u wellicht kunnen bijstaan. Hoe kom ik met deze mensen in contact? U kunt daar alles over lezen op de website Op de site vindt u overigens ook een groot aantal landen pagina s met specifieke informatie over het land waarin u geïnteresseerd bent. Er staat bijvoorbeeld ook een lijst op met alle kansrijke sectoren per land. In het hoofdartikel wordt gesproken over een Indiase handelsmissie van toenmalig minister van Verkeer & Waterstaat Eurlings in Dat lijkt me een goede binnenkomer. Worden er vaker van dat soort missies georganiseerd? Zeker! Van 5 tot 9 april is er bijvoorbeeld al weer een economische missie in India. In principe konden alle geïnteresseerde bedrijven mee, maar voor de drie kansrijke sectoren agro-industrie, watermanagement en automotive werden er aparte deelprogramma s georganiseerd. Informatie over nieuwe missies kunt u ophalen bij het Agentschap NL. En hoe zit het met Polen? Ook voor Polen zijn inmiddels alweer twee nieuwe missies ingepland. Van 5 tot 8 oktober vertrekt er handelsmissie in het kader van milieutechnologie naar Noord-Polen. Deze missie wordt gecombineerd met bezoek aan de vakbeurs Ekopolis. Een paar maanden later, van 24 tot 27 januari 2011, gaat er een handelsmissie energie efficiëntie en duurzaam bouwen naar Polen. Ook voor deze missies kunt u meer informatie ophalen bij het Agentschap NL.

4 6 log isti e k Supply Chain: vinger aan de pols Neem je logistieke proces onder de loep en je ziet al snel: het kan efficiënter en voordeliger. Maar waar let je op bij het inrichten en verbeteren van je Supply Chain? Tekst Marloes Tervoort Nieuw product: de MLS Spider Het bedrijf RSW ontwikkelde de MLS Spider, een geautomatiseerd modulair grijpsysteem. Nieuw aan de Spider is dat het producten van verschillend formaat en materiaal, mits conveyable, kan oppakken en al deze verschillende producten tegelijk op pallets e n rolcontainers plaatst. Hierdoor verwerkt het apparaat zo n twee- tot vierduizend producten per uur. Dat is tien keer zoveel als een mens of robot aankan, aldus bedenker en ontwikkelaar Marcel van Schijndel, directeur RSW. Met de Spider kun je een hele verzamelslag in de Supply Chain overslaan. Je neemt er eigenlijk een schakel uit. Bij uitgaande goederen per dag is de Spider al rendabel Het apparaat heeft een relatief lage aanschafprijs en is ook voor kleinere magazijnen interessant. Bij uitgaande goederen per dag is het al rendabel, verzekert Van Schijndel. RSW bouwde een showmodel bij partner Sorbo, dat potentiële kopers over moet halen. Wat bij Sorbo staat, is het apparaat ten top. Overdone voor de activiteiten van Sorbo, maar goed om de machine in zijn ultieme vorm te kunnen laten zien. RSW sloot al internationale samenwerkingsovereenkomsten met systeemleveranciers als Vandelande, Siemens, Daifuku (JP), Savoye (FR) en Ulma (SP) en heeft de interesse gewekt van ondermeer Pepsi, Coca Cola en Lidl. Easy, fast, flexibel De digitale logistiek van DSV Road B.V. Zeker in deze (crisis)tijd moeten bedrijven zich optimaal positioneren. Bij DSV Road B.V. wordt daarom flink geïnvesteerd in interne verbeteringen en digitale faciliteiten, die het de klant zo makkelijk mogelijk maken. Moderne ICT-middelen spelen daarbij een grote rol: vervoersspecialist DSV is óók op de digitale snelweg een frontrunner. Op het digitale vlak zetten we flinke stappen, aldus Patrick van Ulft van DSV Road B.V.. Daarmee lopen we voorop in de logistieke dienstverlening. DSV Road B.V. ontstond in 2006 na de overname van de lokale gigant Frans Maas door DSV, een Deense logistieke groep die wereldwijd actief is met zijn divisies Road, Air & Sea en Solutions. Met kantoren in 59 landen en activiteiten via partners en agenten in meer dan honderd landen, beheerst DSV de hele logistieke supply chain en behoort het tot de top vijf logistieke dienstverleners van de wereld. De slechte economische situatie, die de logistieke sector in 2009 keihard trof, dwingt echter meer dan ooit om creatief te zijn en te kijken naar wat beter kan. Focus op wat de klant écht nodig heeft Belangrijk, zeker in deze tijd, is dat je niet puur op prijs, maar vooral ook op service en kwaliteit verkoopt, meent Patrick van Ulft. De kwaliteit van DSV bestaat uit ons Europees dekkend netwerk, onze betrouwbaarheid en de transparantie voor de klant. Zo hebben we de afgelopen jaren flink geïnvesteerd in faciliteiten voor het online tracken van zendingen en zullen we hier de komende jaren ook de focus op blijven houden. Klanten willen hun zendingen track & tracen gedurende het hele transport en stellen steeds vaker een POD ( proof of delivery ) als harde voorwaarde. Wij willen daarom dat eind 2010 negentig procent van onze zendingen via track & trace te volgen is. Medio 2010 zullen we ook starten met het gebruik van digitale pennen om de handtekening op de POD direct online beschikbaar te stellen voor onze nationale distributie en een aantal internationale verkeren. Daarmee lopen we voorop in de logistieke dienstverlening. Een andere verbeterslag is de aanstelling van een business proces manager, die met behulp van de LEAN-methodiek interne processen onder de loep gaat nemen om zo de kwaliteit, efficiency en resultaten van de organisatie te verbeteren. Zo gaan we nóg beter inspelen op wat de klant écht nodig heeft. E-Services De visibility gaat bij DSV nog een stap verder. Via DSV e-services kunnen klanten hun zendingen niet alleen tracken & tracen, maar ook zelf online boeken, het afhaaltijdstip vastleggen en de bijbehorende documenten en labels aanmaken. Easy, fast & flexibel. Visibility wordt standaard geïntegreerd. Dat is mogelijk omdat de logistieke sector praat in postcodetaal, legt Patrick van Ulft uit. Tachtig procent van onze nieuwe klanten gaat E-Services gebruiken. Dat is één van onze speerpunten voor Een andere vraag uit de markt heeft te maken met environment ; informatie met betrekking tot de CO2-uitstoot per zending. Naast de tijdsduur en de kosten van een zending worden CO2-emissies in toenemende mate een overweging voor klanten. Ook daar gaan we de focus op leggen: per zending kan dan, via geïntegreerde rekenmodellen en matrixen, de emissie van elke zending worden bepaald. Optimaal gebruiksgemak en efficiency voor de klant zijn de uitgangspunten. DSV Road BV Tasmanweg LH Venlo T Een van de grootste problemen bij logistieke processen is verspilling, zegt René de Koster, hoogleraar Logistiek & Operations Management aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Verspilling van tijd, materialen en taken. Het sluipt er volgens hem bij veel bedrijven in na verloop van tijd. Een besturingssysteem is bij de eerste opzet uitgegaan van de situatie zoals die toen was. In de jaren erna zijn er producten en diensten toegevoegd: een klant wil een strikje op zijn product of een hoesje ergens omheen. Je bent servicegericht en levert de dienst maar verlaagt er de efficiëntie mee, aldus De Koster. Zijn advies: bekijk je logistieke proces eens met de ogen van een buitenstaander. Dat kost tijd en energie maar levert zeker voordeel op. De recessie was voor veel bedrijven aanleiding om het logistiek systeem onder de loep te nemen Lean Thinking Volgens De Koster is de filosofie Lean Thinking hiervoor zeer geschikt. Lean Thinking gaat uit van een zo soepel mogelijk proces waarbij zaken uit het proces worden verwijderd die geen waarde toevoegen. Het idee achter Lean is ontstaan in Japan, bij de firma Toyota. Het Amerikaanse Motorola paste het aan in zijn missie zo efficiënt mogelijk te werken. Wat Lean anders maakt, is dat het uitgaat van de wensen van de afnemer. De Koster: Je analyseert het productieproces vanuit de ogen van de klant op vertraging en verspilling. Kijk bijvoorbeeld naar je voorraden. Zijn die adequaat, zodat ze service garanderen? En liggen de goederen op de juiste plek? De recessie die eind 2008 inzette, was voor veel bedrijven in 2009 de aanleiding om hun logistieke systeem ook daadwerkelijk eens onder de loep te nemen. Volgens De Koster is er nog een hele wereld te winnen in het verbeteren van orderprocessen. Lean is typisch iets dat je kunt toepassen als het even iets minder gaat, het kost tijd en energie om een grondige analyse te maken. Maar doe je het goed, kan het je winst opleveren. Een bedrijf als Heineken bijvoorbeeld zag zijn omzet in 2009 dalen maar maakte meer winst. Dat lag voor een groot deel aan het opsporen en verwijderen van waste, uitgevoerd door middel van het Total Cost Management-programma. Betrek werknemers bij vernieuwing, laat ze meedenken. Alleen met slogans aan de muur kom je er niet Investeren Bij Noppies, leverancier van zwangerschaps- en babykleding, was de aanleiding het logistieke systeem aan te pakken een positieve. Het bedrijf groeide de afgelopen jaren flink, van 35 werknemers in 2006 naar 110 in De toekomst voorspelt alleen nog maar meer groei: de kledingfabrikant levert momenteel wereldwijd aan 55 landen en breidt de collectie dit seizoen uit. Het bestaande magazijn in Lelystad werd daarmee te krap voor opslag. De twee miljoen kledingstukken die er jaarlijks doorheen gingen, werden allemaal nog handmatig gepickt. Wilde het bedrijf de groei aan blijven kunnen, dan zou er teveel mankracht nodig zijn. Er moest wat gebeuren, aldus Rianne Hoksbergen, Supply Chain Manager. We zijn ons gaan oriënteren op een sorteermachine. Terwijl we ons daarin We hebben een miljoen geïnvesteerd in een sorteermachine en WMS en denken dat in twee tot drie jaar terug te verdienen verdiepten, kwam de vraag op hoe we die machine moesten gaan aansturen. We hanteerden nog geen Warehouse Management Systeem (WMS). Daarmee werd het een groter project. Tegelijk met de aanschaf van een nieuw WMS en machine investeerde Noppies in het bijbouwen van een nieuw magazijn, waarmee het bedrijf van twee- naar zesduizend vierkante meter ging. Hoksbergen: Het was hét moment om de Supply Chain onder de loep te nemen. Gelukkig durfde oprichter en directeur Norbert Mutsaerts het aan om in een moeilijke tijd te investeren. Voor Noppies was het belangrijk dat het te kiezen softwaresysteem aansluiting vond bij het al in gebruik zijnde kassasysteem Onze snelle groei was hét moment om de Supply Chain onder de loep te nemen ACA en hoofdsysteem Pebblestone (Navision). Gekozen werd voor het systeem Manhattan van Integrated Logistics Solutions (ILS). We hadden duidelijk voor ogen wat we wilden bereiken met een WMS, maar de kennis ervan hadden we niet in huis. Marktleider ILS ging heel ver in meedenken hoe het proces er voor ons optimaal uit zou kunnen zien. Dat gaf een goed gevoel. 100% ingangscontrole Noppies verwacht de investering in twee tot drie jaar terug te verdienen. We hebben een hoop geïnvesteerd maar de kosten die we jaarlijks kwijt waren aan het inschakelen van uitzendkrachten hebben we straks niet meer. Dat zou overigens alleen maar meer zijn geworden de komende jaren. Grote winst is ook de snellere afhandeling van de bestellingen. Deden we voorheen twee weken over een levering, straks doen we dat in een paar dagen. Internetbestellingen kunnen voor tweeën besteld dezelfde dag nog weg. Onze logistieke operatie is zo ingericht dat we verschillende kanalen tegelijk kunnen bedienen: de levering aan onze eigen winkels, onze traditionele wholesale klanten en particulieren. Het levert niet alleen een kostenbesparing op termijn op. Ook verbetert het nieuwe systeem de ingangscontrole van de kleding. Waar we eerst steekproefsgewijs de binnenkomende ladingen checkten, gaat nu alles over de band en hebben we 100 procent ingangscontrole. Het biedt ons een beter overzicht op onze voorraden. Ons nieuwe orderverwerkingssysteem geeft ons 100% ingangscontrole Iedereen betrokken Hoogleraar De Koster adviseert bedrijven die een WMS gebruiken om vinger aan de pols te houden. Managers zouden het toezicht op hun Supply Chain moeten inbedden in hun totale operationele strategie. Je moet het continue aandacht geven, anders sluipt na een half jaar de verspilling er weer in. Maar niet alleen het management dient zich aan te passen. Ook van de werknemer vereist de nieuwe aanpak medewerking. Het is belangrijk je mensen te betrekken. Neem het mee in werkbesprekingen en functioneringsgesprekken, geef ze mandaat Managers moeten Supply Chain meenemen in hun totale operationele strategie en verantwoordelijkheid, laat ze meedenken. Met alleen slogans aan de muur krijg je ze niet mee. Bij Noppies zijn de werknemers al in een vroeg stadium geïnformeerd over de veranderingen. Er hoefde niemand ontslagen te worden maar het werk is inhoudelijk wel veranderd. Er wordt meer gerouleerd en we hebben iedereen betrokken bij de testfase. Ze zien zelf de grote verandering en de voordelen die dat met zich meebrengt, voor het bedrijf en voor zichzelf. Van Doorn Packing Group B.V. Packing, global forwarding en service op maat Als het gaat om exportpacking wilt u geen risico s nemen. Uw producten moeten op tijd en onbeschadigd op de plaats van bestemming aankomen. Of het nu gaat om het verpakken, transporteren of exporteren van één product of een volledige productielijn; met Van Doorn Packing Group B.V. heeft u er geen omkijken naar. Vanuit onze specialismen Exportpacking, Containerstuwing, Marshalling en productie van maatwerkoplossingen nemen we u het gehele exporttraject uit handen. Maar ook voor losse diensten zoals maatwerkverpakkingen of transportondersteuning bent u bij ons aan het juiste adres. We beheersen alle exportfases tot in de puntjes en hebben de benodigde certificeringen en douanefaciliteiten. Nog niet overtuigd? Bekijk onze website en neem contact op! Van Doorn Packing Group Telefoon: +31 (0) g.v.doorn@exportpacking.nl Rahofer. Denk je aan douane? Wij hebben oplossingen! MIC Customs Solutions, gevestigd in Oostenrijk, is leverancier van maatwerk oplossingen voor uw douanerapportages. MIC software bespaart bedrijven (zoals NXP, Panasonic, PSA Peugeot Citroën e.v.a) tijd, werk en bovenal geld door het automatiseren van douane in en uitvoerprocessen. De MIC software is naar volle tevredenheid operationeel bij meer dan 700 klanten in ruim 40 landen verdeeld over vijf continenten. MIC Customs Solutions is gespecialiseerd in douanesoftware voor: In- en uitvoeraangiften in meerdere landen/ zelf archivering De grensoverschrijdende Single Authorization for Simplified Procedures (SASP) Entrepot opslag, actieve veredeling, passieve veredeling, behandeling onder douanetoezicht, vrije zones Automatisch omzetten en hergebruiken van exportdata naar importdata Data integratie/global Trade Data Chain (GTDC) Intrastat rapportage, Doorvoer/New Computerized Transit System (NCTS), vervoer van accijnsgoederen middels het Excise Movement Control System (EMCS) Geautomatiseerde product classificatie (Global Product Classification) Op Bill Of Material gebaseerde oorsprongbepaling alsmede het managen van het vooronderzoek (> 26 vrijhandelsovereenkomsten volledig ondersteund) Sanctielijst screening MIC software is beschikbaar als in-house oplossing maar ook als een hosted service oplossing MIC Customs Solutions is in Nederland actief en biedt u applicaties aan die rechtstreeks aansluiten op de Nederlandse douanesystemen, zoals Douane Sagitta Invoer, Douane Sagitta Uitvoer, etc. MIC Customs Solutions neemt ook deel aan het Platform Software Leveranciers en blijft zo volledig op de hoogte van de ontwikkelingen. Wilt u een persoonlijke voorlichting over onze producten, aarzel dan niet om rechtstreeks contact met ons op te nemen! MIC Customs Solutions Austria Tel.: +43 (0) sales@mic-cust.com AZ_DeTelegraaf_129x191_RZ.indd :39:12 Uhr

5 8 9 profi e l i nte rvi ew profi e l i nte rvi ew Top-CEO Ben Verwaayen: Nederland moet snel nieuwe koers inslaan De economische crisis is mogelijk over haar dieptepunt heen maar onze wereld zal nooit meer dezelfde worden. Volgens Ben Verwaayen, topman van de Frans-Amerikaanse telecomreus Alcatel-Lucent, wordt het hoog tijd dat Nederland een nieuwe koers inslaat. Dat vereist echter visie én guts, en die combinatie zie je momenteel helaas erg weinig in de Nederlandse politiek. TEKST Arnoud Groot We treffen Ben Verwaayen op een zeldzaam moment. Hij geniet van een korte vakantie in Krabi, een idyllische badplaats aan het azuurblauwe water van de Thaise Andamanzee. Relaxed onderuit geschoven aan het poederwitte strand is Verwaayen echter niet te beroerd even tijd vrij te maken voor een interview. Verwaayen is eigenlijk nóóit te beroerd iemand te woord te staan. Naast zijn strandbed liggen maar liefst drie mobiele telefoons in de aanslag. Eén BlackBerry voor snelle zakelijke communicatie, één voor berichten van het personeel en een derde om gewoon mee te bellen. Verwaayen: Vakantie of niet, ik probeer nog steeds al mijn berichten binnen een kwartier te beantwoorden. Ik geloof niet dat Nederland stuurloos is geworden Toch heeft de Nederlandse top-ceo zijn paar dagen rust ruimschoots verdiend. De afgelopen anderhalf jaar moesten alle zeilen bij om orde op zaken te stellen bij de Frans-Amerikaanse telecomgigant Alcatel-Lucent. Na de fusie in 2006 ontstond s werelds grootste leverancier van telecomapparatuur, met ruim man personeel in 130 landen. En een angstige reeks enorme verliezen die in de zes achtereenvolgende kwartalen na de fusie alleen maar verder opliepen. Tot ontzetting van de aandeelhouders moest er flink worden gesnoeid in dividend en boekwaarde van het draadloze netwerk. Verwaayen leek de ideale man om het bedrijf weer vlot te trekken. Hoewel hij eerder bij Lucent had gewerkt, kon hij als Nederlander onafhankelijk boven de twee bloedgroepen gaan staan. Bovendien had hij reeds bewezen dat hij als CEO van een multinational in zwaar weer zijn mannetje stond. Big Ben Na een degelijke carrière bij PTT/KPN begon Verwaayen in 2002 aan een tamelijk uniek avontuur bij British Telecom (BT), dat zichzelf onder meer in de voet had geschoten met disproportioneel hoge investeringen in mobiel internet. De inspirerende no-nonsense wijze waarop Verwaayen de telecomreus weer in relatief veilige haven loodste was voor koningin Elizabeth aanleiding hem te benoemen tot Honorary Knight of the British Empire, de op één na hoogste onderscheiding van het Britse koningshuis. De kritische Engelse pers en analisten gaven hem misschien nog wel een mooiere titel: Big Ben, waarmee in twee woorden precies duidelijk werd hoeveel aanzien hij in the City verwierf. Voor zijn nieuwe job moest hij wederom verhuizen maar daar had Verwaayen weinig moeite mee. Ik ben sowieso meer onderweg dan thuis maar over mijn prachtige appartement midden in Saint-Germain des Prés heb ik natuurlijk weinig te klagen, vertelt hij. Als ik tijd heb, geniet ik vooral heel erg van de architectuur. Parijs is echt een openluchtmuseum dat in elke nieuwe straat die je inloopt weer een nieuwe verrassing voor je in petto heeft. Verwaayen is ook zeer gecharmeerd van het Quartier Latin, vooral dankzij de vele restaurants. Ik kan erg genieten van een avondje lekker uit eten en dat hoeft hier echt niet heel duur te zijn. Gezamenlijke focus De tijd was rijp voor diepgaande maatregelen en kostenbesparingen. Ruim 7000 werknemers, waaronder ook enkele topmensen, konden hun bureau uitruimen Na anderhalf jaar in Parijs heeft Verwaayen inmiddels duidelijk zijn stempel op Alcatel-Lucent gedrukt. Ruim 7000 werknemers, waaronder ook enkele topmensen, konden hun bureau uitruimen. De stevige saneringen lijken inmiddels hun eerste effect te sorteren. Het afgelopen kwartaal stond er weer een bescheiden winstje op de borden, tegen een verlies van vier miljard in het voorgaande jaar. Verwaayen verwacht het telecombedrijf in 2011 weer helemaal op de rit te hebben. Natuurlijk is het een ontzettend zware opgave het roer over te nemen bij een bedrijf waar het zo slecht gaat, bevestigt hij. Maar het betekende wel dat de tijd rijp was voor diepgaande maatregelen en kostenbesparingen. Het besef dat doorgaan op dezelfde weg geen optie meer was, stond iedereen duidelijk voor ogen. Er moesten harde maatregelen worden genomen. Dan is het belangrijk dat er iemand opstaat die een duidelijk toekomstdoel neerzet. Een stip aan de horizon noem ik dat. Vervolgens zet je drie à vier belangrijke tussenstations op de agenda zodat iedereen weet hoe je daar heen gaat. Door die gezamenlijke focus komt er ontzettend veel talent en energie vrij in je onderneming. Business as usual Verwaayen staat bekend als fervent volger van de Nederlandse politiek. In 2006 was hij zelfs medeverantwoordelijk voor het verkiezingsprogramma van de VVD. Ziet hij parallellen tussen de situatie bij zijn werkgever en de BV Nederland? Verwaayen: Ik geloof niet dat Nederland stuurloos is geworden. Het probleem is juist dat er nog steeds op dezelfde koers wordt gestuurd. Veel Nederlanders lijken er nog steeds van overtuigd dat de graaicultuur bij de banken de enige oorzaak van de crisis was en dat het straks weer allemaal business as usual is. Het is aan de politiek om die zeepbel door te prikken en een nieuwe richting in te slaan. Dat vereist echter visie én guts, en helaas zie je die combinatie momenteel weinig in de Nederlandse politiek. Het is natuurlijk electoraal ook veel aantrekkelijker om je enkel op de korte termijn te focussen. Grote veranderingen roepen over het algemeen nu eenmaal grote weerstand op. Dát Nederland een flinke koerswijziging moet maken, is volgens Verwaayen echter onvermijdelijk. Of je nu kijkt naar het aantal nieuwe patenten op slimme technische innovaties of de laatste rijkenlijst van Forbes: de machtsverhoudingen verschuiven in hoog tempo richting het Oosten. Wereldwijd willen steeds meer mensen een stuk van de grote taart. Dan moet je je er toch op instellen dat ons deel structureel een We moeten stevig inzetten om vernieuwende denkers structureel meer ruimte te geven stukje kleiner wordt. Als CEO van een internationaal telecomconcern zit Verwaayen eerste rang om deze fascinerende veranderingen te aanschouwen. De mobiele netwerken schieten als paddenstoelen uit de grond, illustreert hij. Kijk bijvoorbeeld naar Afrika. Daar vervijfvoudigde het aantal mobiele telefoongebruikers in een paar jaar tijd. Een paar honderd miljoen mensen, die voorheen nauwelijks een gewoon telefoongesprek hebben gevoerd, kunnen nu opeens instappen op breedbandniveau. Boeren, die tot voor kort volledig overgeleverd waren aan de willekeur van handelaren, zien nu op internet precies hoe het staat met de prijzen van hun producten en de mogelijkheden van eventuele alternatieven. We groeien toe naar een wereld waarin het opdoen en delen van kennis de essentie van economische groei zal zijn. Als het aan Verwaayen ligt, dan zou er in Nederland stevig worden ingezet op de kennisinfrastructuur. Ons land heeft een enorm potentieel aan talentvolle mensen, stelt hij. Die moet je een zo volledig mogelijke rugzak meegeven. Zo kunnen ze goed voor zichzelf zorgen en bijdragen aan de welvaart van het land. Verder zijn er wereldwijd ontzettend veel buitenlandse studenten die dolgraag een Nederlandse opleiding zouden willen volgen. Daar ligt een enorme kans! Verwaayen verwacht ook een grotere inbreng van andere Nederlandse bestuurders, zoals Philips-topman Gerard Kleisterlee. Met de European Round Table of Industrialists (ERT) riep Kleisterlee de Europese regeringsleiders op de investeringen in research, innovatie, onderwijs en infrastructuur drastisch te vergroten. Volgens Verwaayen moeten meer Nederlandse kopstukken zich nadrukkelijker in het debat mengen: De urgentie van de situatie moet bij iedereen duidelijk op het vizier komen te staan. Competence centres Dat de ondubbelzinnige keuze voor de kenniseconomie Nederland mooie groeikansen biedt staat vast, meent Verwaayen. De ontwikkelingen op het gebied van internet en groene energie gaan momenteel zo snel. Er ligt een uitgelezen kans voor Nederland om daar een coördinerende rol in te spelen. De verschillende disciplines te bundelen in competence centres; dat is een kolfje naar onze hand! Ik was eind vorig jaar bij de uitreiking van de Koningin Wilhelmina Onderzoeksprijs aan professor Jelle Barentsz. Die ontwikkelde met een paar man een nieuwe techniek om prostaatkanker beter, sneller én goedkoper in kaart te brengen. We zouden stevig moeten inzetten om dat soort vernieuwende denkers structureel meer ruimte te geven. In één adem door somt Verwaayen een reeks andere voorbeelden op waar hij enthousiast van wordt. De Eindhovense Design Academie die elk jaar weer een vrachtlading Nederlands én buitenlands talent voortbrengt. Of de creatieve internetbranche waarin het Hilversumse online gamesbedrijf Spil Games bijvoorbeeld groter werd dan de Amerikaanse internetgiganten MSN en Yahoo. Verwaayen: Als er structureel in die sectoren wordt geïnvesteerd kan Nederland daarin wereldwijd excelleren. Ik zeg niet dat het de enige juiste koers is. Maar het is in ieder geval een heldere keuze die nieuw perspectief biedt. Het wordt hoog tijd dat de Nederlandse politiek daar ook mee komt. CV Ben Verwaayen 1952 Geboren in Driebergen 1975 Doctoraal rechten en politicologie, Universiteit Utrecht. Verwaayen blijft zijn gehele carrière politiek bevlogen en heeft veel relaties in de politiek, zoals Eurocommissaris en goede vriendin Neelie Kroes 1975 Pr-manager bij telecombedrijf ITT, waar hij snel carrière maakt 1983 Promotie tot operationeel directeur bij ITT 1988 Directeur PTT Telecom. Onder zijn leiding wordt het logge staatsbedrijf omgevormd tot de succesvolle commerciële opvolger KPN. Belangrijke stap is de oprichting van Unisource, een samenwerkingsverband met de Zweedse en Zwitserse PTT s dat zich richt op grote bedrijven Vice-President, Lucent. Het Franse bedrijf was op dat moment nog niet gefuseerd met latere Amerikaanse fusiepartner Alcatel Ceo, British Telecom 2006 Benoemingen tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau. Tevens door de Franse regering benoemd tot Chevalier de la Légion d Honneur voor zijn grote inspanningen voor de Franse telecomsector. Gedeeltelijke samenstelling en presentatie VVD verkiezingsprogramma 2008 Benoeming tot Honorary Knight Commander of the British Empire. Verwaayen mag zich Sir noemen CEO Lucent-Alcatel Goedendag, mijn naam is Fred Louwerens en ik ben op uw geld uit Dit klinkt erger dan het is Ik ben op uw geld uit dat uw klanten nog aan u moeten voldoen. Schiphol Travel International Professionele Zakenreizen Exclusieve Dienstverlening En, ik ben ervan overtuigd dat mijn collega s en ik van Alektum in deze markt moeilijk zijn te verslaan. Wij kunnen dit bereiken door een combinatie van een uitgebreid productportfolio, hoogwaardige technologie en medewerkers die met beide benen op de grond staan. Van het versturen van een factuur tot het incasseren van uw openstaande vorderingen. Een vordering waarvoor uw bedrijf een prestatie heeft geleverd en dus Uw geld daar zijn wij op uit! Op het ogenblik heeft Alektum meer dan 400 medewerkers in 13 Europese landen. Waarom wij nog steeds groeien? Tevreden Klanten. Wij hebben het concept van themakranten niet bedacht, maar wij hebben de kranten juist onwikkeld, verbeterd en inspirerender gemaakt. Beheersbaar Travel Management Vaste ervaren Account Manager (minimaal 5 jaar ervaring) Gegarandeerd, de laagste ticketprijzen Professionele Management Informatie Global Travel Management Volledige creditcard kosten compensatie op KLM en partners Waarom probeert u Alektum niet eens? Voor meer informatie contact op met Fredrik Lagergren via tel.nr.: Nederland I Denemarken I Duitsland I Estland I Frankrijk I Finland I Hongarije Italië I Noorwegen I Oostenrijk I Slowakije I Tsjechië I Zweden Member of the Schiphol Travel Group Voor meer informatie bel: of ga naar

6 10 E-B USI N ESS Ondernemers storten zich massaal op nieuwe technologie Explosieve groei mobiel internet De verkoop van smartphones stijgt snel. Steeds meer Nederlanders gebruiken hun mobiele telefoon om te internetten, te gamen, televisie te kijken of om met hun vrienden te chatten. Hoe haak je daar als ondernemer op in? Slim intern transport vergroot zakelijk succes Still going strong TEKST Arnoud Groot De smartphone wordt hét belangrijkste medium van het nieuwe decennium. Of het nu gaat om internet, televisie, social media, navigatie of games: de mobiele telefoon met PC-functionaliteit brengt alles samen in onze binnenzak. Sinds de iphone in 2007 de markt openbrak maakt de smartphone een stormachtige ontwikkeling door. Volgens vooraanstaand markanalist Gartner zijn in 2013 vier op de vijf mobieltjes in West-Europa Het is buitengewoon aantrekkelijk om zo diep in de leefwereld van de consument door te dringen smartphones. De gevolgen voor het mobiele internetgebruik zijn navenant. 2,4 miljoen Nederlanders Uit recente cijfers van online advertentiereus Admob blijkt dat 2,4 miljoen Nederlandse consumenten maandelijks internetten op hun mobiele telefoon. De Duitse telecomgigant T-Mobile sprak recentelijk de verwachting uit dat het verbruik van mobiel dataverkeer van haar klanten de komende vier jaar met een factor 300 zal toenemen. Op dit moment is deze dienst al verantwoordelijk voor ruim dertien procent van haar totale omzet. Wereldwijd haken bedrijven in hoog tempo in op de nieuwe mogelijkheden. Deze ontwikkeling mag terecht een nieuwe revolutie op telecomgebied genoemd worden. Maar liefst 9 miljoen Nederlanders koopt af en toe iets online. Met name boeken, toegangskaartjes en kleding gaan als warme broodjes over de virtuele toonbank. En de komende jaren zal de populariteit van webwinkelen alleen maar toenemen. Forrester, een onafhankelijk adviesbureau op het snijvlak van technologie en marktonderzoek, verwacht dat de bestedingen in de online retailsector de komende vier jaar nog zo n 11 procent per jaar zullen groeien. De totale online omzet in 2014 zou dan uitkomen op 5,2 miljard euro. Het aantal Nederlanders dat daaraan een bijdrage levert, zal zijn gegroeid tot 11 miljoen. De onderzoekers van Forrester constateerden tevens dat Nederlanders aanzienlijk meer vertrouwen hebben in de veiligheid van de veilige afhandeling van hun online betalingen dan de gemiddelde Europese consument. Een relatief kleine 7 procent van de Nederlanders maakt zich zorgen Corporate apps Een van de belangrijkste nieuwe ontwikkelingen op het mobiele internet is de onstuitbare opmars van de applications - kortweg apps genoemd. Deze kleine stukjes software voegen nog meer mogelijkheden toe aan de veelzijdige smartphones. Dat betreft niet alleen games maar ook zakelijke toepassingen, nieuws-, sport-, gezondheid- en reisapps. Begin januari maakte Apple bekend dat er in krap anderhalf jaar tijd drie miljard apps uit haar app store zijn gedownload. Andere telefoonmerken zijn bezig met een razendsnelle inhaalslag en de toestroom van nieuwe apps is enorm. Ook veel ondernemingen hebben, of werken aan, hun eigen corporate app. Het is immers buitengewoon aantrekkelijk om zo diep in de leefwereld van de consument door te dringen. over problemen die kunnen ontstaan bij online transacties. Dat is ongetwijfeld mede de verdienste van ideal, de online betaalmethode van de Nederlandse banken. Indrukwekkende omzetgroei Vorig jaar werd ruim 45 miljoen keer online afgerekend met ideal, tegen bijna 28 miljoen keer in In 2008 groeiende ideal ook al 28 procent ten opzichte van het jaar daarvoor. En steeds meer Nederlandse banken doen mee met ideal, vertelt woordvoerder Bob Goulooze van Currence, de eigenaar van ideal. Onlangs hebben we de 100 miljoenste transactie mogen vieren. Met een gemiddelde waarde per betaling van bijna 75 euro steeg de totale omzet van ideal met een indrukwekkende 62 procent in één jaar tijd. Voor Currence liggen de komende jaren twee interessante uitdagingen klaar. In Europa zijn er nog weinig alternatieve gps-functie Bij veel nieuwe apps wordt nadrukkelijk gebruik gemaakt van de gps-functie van de smartphone. Die is feilloos in staat de exacte locatie van de telefoon - en dus van de gebruiker - te bepalen. Goed voorbeeld zijn de pratende city guides van XS2TheWorld, een Amsterdams bureau dat zich specialiseert in mobiele marketing. Zowel Amsterdam, Den De computer is in Nigeria allang ingehaald als meest gebruikte ict-tool Haag, Tilburg als Zoetermeer gebruiken de app om toeristen langs de mooiste plekjes van de stad te loodsen. Een ander mooi voorbeeld is een app van BP die de gebruiker in staat stelt zelf de kilometerstanden bij te houden en het rijgedrag te analyseren. En uiteraard is er ook een mogelijkheid om de dichtstbijzijnde Online betalen nog nooit zo populair online betaalmethoden voorhanden die op dezelfde mate van succes en populariteit kunnen bogen. ideal zou dus kunnen worden uitgerold naar een Europees betaalsysteem, met 470 miljoen potentiële klanten. Uit onderzoek door de Europese Commissie blijkt dat er grote behoefte is aan een dergelijk systeem. Meer dan 60 procent van alle aankopen over de grens (maar binnen de EU) werd bij test niet afgehandeld vanwege betalingsproblemen. Currence, dat ook eigenaar is van betaalproducten als de Chipknip en PIN, kan dat echter niet op eigen kracht. Wij praten al geruime tijd met verschillende beoogde lokale partners, BP-pomp te vinden. Zo bied je je klanten toegevoegde waarde en dus een positieve merkbeleving, aldus Sander Munsterman van Xs2TheWorld. Meest gebruikte ict-tool Volgens Munsterman groeit de wereldwijde vraag naar dit soort nieuwe toepassingen duizelingwekkend snel. Wij waren onlangs in Nigeria waar het aantal mobiele telefoons in twee jaar is verdubbeld, vertelt hij. De computer is daar allang ingehaald als meest gebruikte ict-tool. Na Amsterdam, Londen en Jakarta openen we daarom nu ook een vestiging in Nigeria. Het land gaat immers hard achter Zuid-Afrika aan, waar de smartphone al goed is voor 90 procent van alle bekeken websites. Nog nooit kochten Nederlandse consumenten zoveel op het internet. Belangrijke succesfactor: ons bovengemiddeld hoge vertrouwen in de veilige afhandeling van online betalingen. Volgende uitdaging: betalen met de mobiele telefoon. TEKST Arnoud Groot Maar liefst 9 miljoen Nederlanders koopt af en toe iets online aldus Goulooze. Maar de economische crisis gooit voorlopig nog roet in het eten. Veel concurrentie Er ligt echter nog een andere grote groeimarkt in het verschiet: die voor betalingen met de mobiele telefoon. Mobiel betalen staat met het toenemende gebruik van smartphones (zie ook het artikel over mobiel internet in deze bijlage - red) weer volop in de belangstelling, stelt Frank de Groot van Thuiswinkel.org. De belangenvereniging van webwinkeliers heeft al aangegeven dat zij het Nederlandse betaalsysteem graag als basis voor alle mobiele betalingen zou verwelkomen. Groot probleem is echter dat er al veel verschillende systemen zijn waarin fors is geïnvesteerd, bijvoorbeeld PayPal, Google Checkout en de Apple istore. Zolang deze en andere belanghebbenden niet tot elkaar kunnen komen, lijkt een universeel mobiel betaalsysteem nog ver weg. Zonder transport staat alles stil, was de kreet destijds bij de verhoging van de dieselaccijns en -prijs. Nog altijd is de slogan actueel, maar hij strekt verder dan dat. Ook efficiënt intern transport is een basisvoorwaarde voor succes. Zowel nationaal als internationaal, want grenzen zijn er niet bij slimme interne logistiek, zo stelt Still. gaat ons er niet om een klant zoveel Het mogelijk heftrucks te verkopen, maar liever zo min mogelijk, stelt directeur Vincent Halma van Still Intern Transport uit Hendrik-Ido-Ambacht. Het klinkt ongeloofwaardig voor een bedrijf dat bestaat van het leveren en onderhouden van hef- en magazijntrucks, maar toch is het zo. Halma weet waarover hij spreekt. Meer dan ooit te voren is het binnen de kapitaalgoederenindustrie een noodzaak om zo goed mogelijk in te spelen op de werkelijke behoefte van de relatie. Eén of meerdere heftrucks om de hoek zetten is daarbij de kunst niet. Het gaat om het leveren van een vloot die exact past bij de behoefte en die naar wens flexibel kan worden uitgebreid of verkleind, voegt servicemanager Wim de Vries van Still er aan toe. Op die trend en behoefte spelen we dagelijks in met onze moderne trucks en ondersteunende systemen. Zinvol energie besparen Durf te innoveren Als een van de weinige leveranciers binnen het intern transport heeft Still Nederland kans gezien om tijdens de huidige crisisperiode haar marktaandeel aanzienlijk te vergroten. Vincent Halma: De gehele markt is met bijna 50% terug gelopen, maar Still heeft in 2009 haar marktaandeel zien groeien met 15%. Op het gebied van elektrische vorkheftrucks zijn we al sinds jaren marktleider. Halma en De Vries schrijven het goede resultaat toe aan de durf om te innoveren met nieuwe modellen, energiezuinige rationele concepten en een creatieve marktbenadering. We denken en handelen graag pro-actief, verklaart Halma resoluut. Het gaat daarbij om het zo goed mogelijk beheersen en inzichtelijk maken van de werkelijke kosten die een gebruiker heeft. Alleen dan kan je goed calculeren en concurrerend acteren. Dat geldt voor ons, maar nog meer voor onze relaties. On line inzicht StillReport is een van de slimme management tools waarmee Still haar relaties ondersteunt bij het maken van de juiste beslissingen. Het zorgt voor 100% transparantie over de werkelijke exploitatiekosten van een vloot met hef- en magazijntrucks. Wim de Vries: In StillReport ziet de gebruiker online Ook bij de elektrische heftrucks doet Still van zich spreken. Met één druk op de Blue-Q knop schakelt de heftruck over op een zo gunstig mogelijke aansturing van de motoren en elektronica, goed voor 19% energiebesparing en dat vrijwel zonder productiviteitsverschillen. Blue-Q schakelt tevens elektrische nevenverbruikers slim aan en uit, zoals kachels, verlichting en ruitenwissers. De energiebesparing kan hierbij zelfs oplopen tot ruim 30%. Directeur Vincent Halma (rechts) en servicemanager Wim de Vries (links) zien door innovatie het marktaandeel van Still verder stijgen. via internet wat zijn kosten zijn. Dit geldt voor alle servicevarianten die we als Still aanbieden. Niets wordt daarbij vergeten. Het geeft werkelijk een real time inzicht. In Still Report wordt elke servicehandeling van elke truck bijgehouden en gespecificeerd. Ook de staat van de truck is online afleesbaar. Zo ziet de gebruiker in zijn overzicht de status van verplichte periodieke keuringen (BMWT Keur), de geregistreerde schades en de daaruit voortgevloeide kosten. Als je zo nauwkeurig registreert en rapporteert, kan je ook heel goed adviseren en motiveren, voegt Vincent Halma er aan toe. Dit leidt tot zinvolle beslissingen over de inzet, de omvang en het actuele gebruik van de trucks. Wie dat het best doet, profiteert er direct van. STILL Intern Transport B.V. Nijverheidsweg 5 Postbus AD HENDRIK-IDO-AMBACHT Tel.: first in intralogistics Over de grenzen heen StillReport werkt daarbij niet louter nationaal. Het systeem is bij uitstek geschikt voor het managen van internationale vloten. Vanuit één centraal punt is zo perfect de vinger aan de logistieke pols te houden. Wij beheren op deze manier de Grootste heftruckbedrijf van Europa Still Intern Transport maakt als 100% dochter van Still GmbH uit Hamburg onderdeel uit van het grootste heftruck - bedrijf van Europa. Al sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw is het merk gespecialiseerd in elektrisch aangedreven materieel. Vandaag de dag voegt Still daar ook hybride voertuigvarianten aan toe en maakt het furore met spraakmakende energieconcepten. internationale vloten van vele multinationals door heel west en oosteuropa, stelt Halma met zichtbare trots. We adviseren over het op- en afschalen van de grootte, springen bij pieken flexibel bij met huur en zorgen voor totale inzichtelijkheid van de operationele kosten. Ik weet zeker dat er veel meer bedrijven zijn die op deze manier kunnen profiteren van onze kennis en ervaring. Klein of groot is niet de vraag, het gaat puur om het maken van de juiste beslissingen.

7 12 13 I nte r nationale eve n e m e nte n Sli m zake lij k r e i z e n Holland goes international Amerika en Frankrijk blijven de meest bezochte landen voor congressen en events. Nederland doet het met een zesde plaats wereldwijd echter niet slecht. Waarom is Nederland een interessant land om je congres en corporate meeting te organiseren? TEKST Marloes Tervoort Amerika zullen we niet verslaan omdat we relatief een klein land zijn maar Nederland voldoet aan een hoop criteria om een goede host te zijn voor een congres of een meeting, vertelt Eric Bakermans, Manager Marketing Meetings & Conventions bij het Nederlands Bureau voor Toerisme en Congressen (NBTC). We spreken de talen, hebben mooie locaties, onze infrastructuur is goed en we hebben een stabiel politiek-economisch klimaat. Omdat in Nederland talloze stichtingen en verenigingen actief zijn op allerlei gebied, wordt er veel georganiseerd. De meeste events in Nederland vinden hun oorsprong in de wetenschap of zijn branchegerelateerd. Met name op het gebied van water, food & flower en chemie doet Nederland het internationaal goed. De creatieve industrie, zoals gaming en fashion, is een nieuw focusgebied. Member of the vckgroup De creatieve industrie is een nieuw focusgebied Bij een corporate event is de stad minder belangrijk Amerikanen draaien hun hand niet om voor 2 uur reizen vanaf Schiphol Zelf doen of uitbesteden? Vind de juiste balans. VCK Travel biedt ondernemers flexibele oplossingen bij de organisatie van hun zakenreizen. Simpele boekingen, wachtlijst- en lowcost airlines reserveringen en opties maakt u met onze online bookingstool. En voor reisschema s die u zelf teveel uitzoekwerk kosten, schakelt u ons direct in. Bel +31 (0) voor een kennismaking of ga naar onze website: Hoewel Amsterdam internationaal op de zevende plaats staat in de top tien van populaire congressteden, zijn er andere locaties in Nederland zeer populair bij de buitenlandse eventbezoeker. Bakermans: Groningen vindt men vaak interessant vanwege de relatie met aardgas. Nederlanders vinden Groningen of Maastricht ver maar een Amerikaan draait zijn hand niet om voor een reis van twee uur vanaf Schiphol. Andere gewilde congreslocaties in Nederland zijn Noordwijk aan Zee, Den Haag, Maastricht en Rotterdam. Welke locatie gekozen wordt, hangt vaak af van de aard van het event. Als het over mensenrechten gaat, zul je dat eerder in Den Haag organiseren. Bij een corporate event, bijvoorbeeld bedoeld om een nieuw product aan de man te brengen, zul je eerder letten op een bestemming die boardmeetings, teambuildingsessies, overnachtingen en presentaties tegelijk aankan. Dan is de stad weer iets minder belangrijk, aldus Bakermans. Top 10 internationale conferentielanden Nederland wordt een steeds gewildere locatie voor het organiseren van internationale congressen. In 2008 belandden we op nummer zes in de internationale top 10. AANTAL LAND CONFERENTIES Verenigde Staten 910 Frankrijk 660 Singapore 502 Duitsland 399 Italië/Spanje 397 Nederland 393 België 367 Japan 353 Groot-Brittannië 325 Oostenrijk 276 Bron: UIA Statistics Report 2009/08/07/06 met statistieken van 2008, 2007, 2006 en Vrijdag 18 juni 2010 Stephen Covey Dinsdag 14 september 2010 Marshall Goldsmith Internationale evenementen in Nederland en rest van Europa Verschillende data & locaties vanaf april exporteren Challenges of Change: World Congress on Information Technology (WCIT) mei Amsterdam RAI, Amsterdam Meeting of the Internet Engineering Task Force IETF juli 2010 MECC Maastricht Ice-B: International Conference on e-business July Athene, Griekenland Conference of the International Association of Prosecutors 5-9 september Kurhaus, Scheveningen The Business Travel Conference oktober 2010 Novotel London West, Hammersmith ICT & Logistiek november Jaarbeurs Utrecht Infosecurity.nl november Jaarbeurs Utrecht Top 10 internationale congressteden Amsterdam wordt internationaal gezien als een interessante stad om een congres te organiseren. In 2008 steeg onze hoofdstad naar nummer zeven op de internationale top 10, ingeklemd tussen Boedapest en Stockholm. AANTAL STAD CONGRESSEN Parijs 139 Wenen 139 Barcelona 136 Singapore 118 Berlijn 100 Boedapest 95 Amsterdam 89 Stockholm 87 Seoel 84 Lissabon 83 Profiteer van het beste managementdenken van onze tijd Vier seminars van de belangrijkste managementautoriteiten ter wereld Dinsdag 12 oktober 2010 John Kotter Dinsdag 23 november 2010 Robert Quinn Zakelijk reizen of virtueel vergaderen? Vorig jaar vlogen we een stuk minder vaak om onze internationale contacten te ontmoeten. Nu de vliegtarieven zijn gestegen, blijft de vraag wanneer zakelijk reizen noodzakelijk is, hoe we dat dan doen en wanneer virtueel vergaderen een alternatief biedt. tekst Marloes Tervoort Herman Huijer, voorzitter van de Nederlandse Associatie voor Travel Management (NATM), benadrukte het in zijn Nieuwjaarsspeech. Laten we het woord crisis nu maar weer uit ons woordenboek schrappen. We zijn een klein ondernemingslandje. Om opdrachten binnen te halen, zal er toch gereisd moeten worden. Maar moet dat met allemaal gouden strikken? Nee, ik geloof van niet. Wat mist Unilever als ik deze reis niet maak? Bewustwording Ook Wolter van Houwelingen, travelmanager Benelux bij Unilever, signaleerde een verandering in 2009 bij zijn reizende collega s. Er werd meer achter dan voor in het vliegtuig gevlogen, zeker op de Europese vluchten. Unilever introduceerde een extra functie op het interne boeksysteem die het voor werknemers inzichtelijk maakt welke kosten een reis met zich meebrengt en welke alternatieven er zijn. Op deze manier proberen we werknemers te betrekken bij ons reisbeleid. Tachtig procent van onze mensen boekt zijn reis zelf. We laten de verantwoordelijkheid voor het reizen bij hen maar vragen ze wel bewust na te denken over de vragen Wat mist Unilever als ik deze reis niet maak? en Wat levert het op als ik voor het goedkopere alternatief ga? Niet alleen een kostenbesparing, maar ook een milieubesparing vinden we belangrijk. Het bedrijf installeerde een team dat zich bezighield met new ways of working. Van Houwelingen: Je hoeft elkaar niet altijd te zien om iets te bespreken. Er is het afgelopen jaar veel vaker de telefoon gepakt. Gaat dat niet, dan is de volgende vraag of een bespreking via videoconferencing kan. Is dat geen alternatief, dan is reizen het gevolg. Met het vliegtuig of met de trein. Naar bestemmingen als Parijs en Brussel met de trein reizen, is voor ons een goed alternatief. Het is niet altijd goedkoper dan vliegen maar je krijgt er een milieuvoordeel voor terug, hoeft minder te wachten en met een internetaansluiting kun je zo drie uur werken onder reistijd. We zijn een klein ondernemingslandje. Om opdrachten binnen te halen, zal er toch gereisd moeten worden Virtueel vergaderen Op het gebied van videoconferencing was Unilever al eerder actief. Verspreid door Europa lagen drie jaar lang op vijf kantoren de faciliteiten om een videoconference te houden. Vorige week opende alleen al in Nederland de vierde unit. Van Houwelingen: Met de mogelijkheid tot videoconferencing kun je het reizen niet uitsluiten maar wel drastisch verminderen. Zeker voor intern overleg leent het zich goed. Wie nog denkt dat virtueel vergaderen een overleg kan verstoren door technisch falen en korrelige beelden, heeft het mis. Van Houwelingen: De systemen zijn zo opgezet dat je het gevoel hebt met de partij aan de andere kant van de wereld letterlijk aan één tafel te zitten. De hele vormgeving is daarop ingericht. Interne vergaderingen en ontmoetingen met managers kun je prima op deze manier doen. Ook bij NetApp, aanbieder van datamanagement en storage, nam videoconferencing het afgelopen jaar een vlucht. Werden de al staande sets tot vorig jaar misschien een paar keer per jaar gebruikt, in 2009 was dat bijna dagelijks. Ook NetApp hanteert de filosofie doe wat het beste is voor het bedrijf, jezelf en de klant, maar maak die afweging zelf. Ook zij zien dat met name interne overleggen prima virtueel te doen zijn. Voor onderhandelingen en het verkennen van nieuwe markten is dat natuurlijk een ander verhaal, aldus NetApp-travelmanager Steven van der Poel. Hij noemt naast kosten- en milieuoverwegingen ook het voordeel voor de work-life balance. Ook bij Unilever is dit een belangrijk punt. Van Houwelingen: We willen dat werknemers zich goed voelen in hun werk maar vinden het net zo belangrijk dat ze een juiste balans met thuis hebben. Verblijf Voor bestemmingen als Parijs en Brussel is de trein een goed alternatief Volgens NATM-voorzitter Huijer kan een goede travelmanager flink geld verdienen voor zijn bedrijf. De travelmanagers van Unilever en NetApp bevestigen dit. Van Houwelingen, Unilever: Onze doelstelling vorig jaar was om 30 procent te besparen op het reizen en dat is ruim gelukt. Bij NetApp werd er vorig jaar 25 procent minder gereisd in de regio s Europa, Midden-Oosten en Afrika. Van der Poel: Businessclass was bij ons altijd al een vloekwoord, dus daar is niet veel in veranderd. Wat we wel hebben gedaan, is mensen gewezen op Zakenreizigers zitten tegenwoordig vaker achter in het vliegtuig de duur en vorm van een buitenlands verblijf. Kunnen vier nachten ook drie worden en mag het hotel met vier sterren er misschien ook drie hebben? Unilever maakt het de zakenreizigers inzichtelijk dat het loont om een hotel te zoeken dat iets verder van de ontmoetingslocatie ligt, om er vervolgens met het openbaar vervoer heen te reizen. Natuurlijk levert het wisselende reacties op bij medewerkers maar over het algemeen is iedereen behoorlijk welwillend om mee te denken. En we zijn uiteindelijk altijd nog de mening aangedaan dat zakenreizen geen fun is en we goed voor onze mensen moeten zorgen. We willen alleen inzichtelijk maken dat reizen voordeliger kan. NATM-voorzitter Huijer verwacht in 2010 Interne overleggen zijn prima te doen via videoconferencing een kleine opleving in het reizen. Maar blijf dat wel afzetten tegen 2009 waarin het verkeer enorm daalde. Ik denk dat 2011 pas weer echt wat woeliger wordt qua besteding. Maar de luxe die we hadden met het businessclass-vliegen, komt mijns inziens niet meer terug. En dat is helemaal niet erg. Symposium Op 10 juni aanstaande vindt het Zakenreis- en Luchtvaartsymposium plaats, met als centrale thema Kwaliteit & Excellente dienstverlening. Het motto van het symposium luidt: Hoe zwaar weegt mijn klant?. Het Zakenreis- en Luchtvaartsymposium 2010 laat sprekers uit verschillende industrieën hun visie geven op het thema van de dag. Het evenement wordt georganiseerd door het NHTV Breda. Voor meer informatie: Wist je dat...? 65% van de travelmanagers in 2009 heeft bezuinigd op de zakenreisuitgaven 55% van hen het aantal vergaderingen buiten de deur terugbracht 52% van de travelmanagers verwacht dat het gebruik van de trein dit jaar zal toenemen 45% strenger controleerde op de naleving van het reisbeleid 52% van de travelmanagers verwacht dat het aantal zakentrips in 2010 zal toenemen Bron: De Nederlandse Travel Management Survey 2010, een samenwerking van Zakenreis en de Nederlandse Associatie voor Travel Management (NATM)

8 14 Sli m zake lij k r e i z e n Niet online, toch besparen Het lijkt logisch dat je door geautomatiseerd online boeken kosten bespaart. Toch is dat niet altijd zo.; je kunt in veel gevallen juist besparen via een zakenreisagent. Directeur Daan Lenderink van Schiphol Travel legt uit hoe. TEKST Marloes Tervoort THALYS MET WIFI AAN BOORD Blijf online bij 300 km/u Schiphol Travel biedt haar online diensten niet actief aan. Hoe kun je dan toch concurrerend zijn qua prijs? Bij het boeken van tickets kom je terecht in een oerwoud van tarieven en regelgeving. Als je deze regelgeving handig toepast, levert dat onze klanten veel geld op. Dit heet smart ticketing. Besparingen van meer dan 1.000,- op een intercontinentaal ticket zijn geen uitzondering. Voor een gemiddelde multinational besparen wij zo 20 tot 30 procent, iets dat online niet mogelijk is. Dergelijke besparingen bereik je alleen maar met hoogopgeleide en ervaren medewerkers. Daarnaast profileren we ons als een anti-callcenter; we zijn een dienstverlener met persoonlijke service van A tot Z. Deze combinatie van voordelige vliegtickets en persoonlijke service wordt door het bedrijfsleven bijzonder gewaardeerd. Jullie hebben ook het creditcard compensatieprogramma ontwikkeld. Hoe werkt het en waarom is het opgezet? Vanaf 1 april 2009 heft KLM een creditcardtoeslag van 7,50 op vliegtickets in de goedkopere boekingsklassen. Veel travelmanagers van grote bedrijven ergerden zich aan die toeslag. Daarom hebben wij in overleg met de NATM, de Nederlandse Associatie voor Travel Managers, geregeld dat onze klanten de toeslag volledig gecompenseerd krijgen. We zijn overigens de enige zakenreisagent in Nederland die dat doet. Heeft de financiële crisis binnen de zakenreizen gevolgen gehad voor de manier van boeken? De personeelsreductie als gevolg van de crisis leidde tot meer efficiencydruk binnen bedrijven, wat leidde tot uitbesteding. Wij zagen dat veel bedrijven tijdrovende online boekingsprocessen vervingen door bij de specialist te boeken. Bedrijven hebben daarbij behoefte aan een zakenreisagent die met hen meedenkt, bijvoorbeeld proactief doorrekent welk alternatief reisbeleid leidt tot welke besparing op jaarbasis. Men is nu meer dan ooit op zoek naar een partner in plaats van een pure leverancier die zaken alleen uitvoert. Dan zijn ze bij ons aan het goede adres. Wij hebben bovendien niet bespaard op personeel, zodat we geen concessies hebben hoeven doen aan kwaliteit. Welke voorspelling doe je voor 2010/2011: hoe zal het zakelijk reisverkeer zich ontwikkelen? Wij verwachten dat de druk op de vliegtarieven blijft. In dit kader zullen de producten van de low cost airlines en de reguliere maatschappijen verder naar elkaar toe groeien. Sommige maatschappijen zullen beide producten gaan aanbieden. De financiële crisis heeft dit reeds ingezette proces eigenlijk versneld. GRENZELOOS WIFI Thalys biedt u nu een draadloze breedbandverbinding* op het hele Thalys netwerk. Zo blijft u tijdens uw reis, zelfs bij hoge snelheden, gemakkelijk en altijd bereikbaar als u dat wilt. Deze dienst is geheel gratis in Comfort 1. *Onder voorbehoud van beschikbaarheid van de service op grond van de technische omstandigheden op de reisdag. Service geleverd door 21Net en geactiveerd door Nokia Siemens Networks en Telenet.

9 NL_Knot_Telegraaf_Special_262x390A4_ copy.pdf 3/24/10 11:24:08 PM C M Y CM MY CY CMY K