Beroepsprofiel. Conservator/restaurator van vlak en architecturaal glas. Sector Conservatie/restauratie

Transcriptie

1 Brussel, april 2005 Beroepsprofiel Conservator/restaurator van vlak en architecturaal glas Sector Conservatie/restauratie In samenwerking met het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Afdeling Monumenten en Landschappen (AML) en Vlaams Instituut voor het Onroerend Erfgoed (VIOE)

2 Beroepsprofiel Conservator/restaurator van vlak en architecturaal glas Sector Conservatie/restauratie De infobank over beroepenstructuren en beroepsprofielen kan worden geraadpleegd op de SERV-website: via de link beroepsprofielen. Het copyright over de SERV-beroepsprofielen hoort toe aan de SERV. Gebruik van gegevens en tekst is toegestaan mits een correcte bronvermelding. WD/2005/4665/08 SERV l Wetstraat l 1040 Brussel l Tel: l Fax: l serv@serv.be l

3 Inhoud Inhoud... 3 Inleiding Afbakening en omschrijving Domein Afbakening Beroepsbenaming conservator/restaurator van vlak en architecturaal glas Beroepsinhoud Doorgroeimogelijkheden Taken en Competenties Onderzoek Uitvoeren van het wetenschappelijk onderzoek Analyseren en synthetiseren van de elementen uit het onderzoek Opmaken van een onderzoeksverslag Voorstellen van maatregelen voor een preventieve conservering Uitwerken van voorstel voor een conservatie/restauratie Documenteren van de onderzoeksfase Conservatie/restauratie Plannen en organiseren van de conservatie/restauratie Voorstellen van maatregelen vόόr de aanvang van de werken Demonteren van het vlak en architecturaal glas Hanteren, (laten) vervoeren en opbergen van het vlak en architecturaal glas Ontloden van het vlak en architecturaal glas Conserveren/restaureren van het vlak en architecturaal glas Conserveren van het lood, solderen en mastieken Terugplaatsen in de raamomlijsting Nazien en beoordelen van het vlak en architecturaal glas Documenteren van de conservatie/restauratie Milieu Instaan voor welzijn op het werk Instaan voor het bedrijfsbeheer (alleen voor zelfstandigen) Voeren van de boekhouding Voeren van het financieel beleid Naleven van de fiscale verplichtingen Beginnende beroepsbeoefenaar

4 3. Competenties Algemene beroepskennis Sleutelvaardigheden Specifieke vereisten Bijzondere arbeidsomstandigheden Arbeidsorganisatie Knelpunten Toekomstige evoluties Algemeen Taken Competenties Beroepenfiche Lijst van organisaties en bedrijven die uitgenodigd werden op de conferenties conservator/restaurator van vlak en architecturaal glas Bijlagen Bronnen Literatuurlijst

5 Inleiding In dit beroepsprofiel wordt het beroep conservator/restaurator van vlak en architecturaal glas beschreven. Het uitschrijven gebeurt volgens het format dat de SERV voor al zijn profielen gebruikt. De SERV beroepsprofielen zijn steeds ingedeeld in een aantal hoofdstukken, waar elk hoofdstuk een deelaspect van het beroep bespreekt. In hoofdstuk 1 komen we tot een afbakening en omschrijving van het beroep. Op de eerste plaats wordt het domein waarin de conservator/restaurator van vlak en architecturaal glas werkzaam is verkend, namelijk de conservatie/ restauratiesector. Daarna volgt een afbakening voor de verdere uitwerking van het beroepsprofiel. In de afbakening wordt onder meer weergegeven met welke andere beroepen het beroep conservator/restaurator van vlak en architecturaal glas niet mag worden verward. Vervolgens worden de beroepsinhoud en de doorgroeimogelijkheden omschreven. In hoofdstuk 2 wordt dieper ingegaan op de taken en competenties van de conservator/restaurator van vlak en architecturaal glas. Het onderliggend doel van deze takenanalyse is het detecteren van de competenties die vereist zijn voor de uitoefening van het beroep. Dit beroepsprofiel slaat op de doorsnee beroepsuitoefening waardoor bij de uitbouw van dit document abstractie wordt gemaakt van verschillen die tussen conservator/restauratoren van vlak en architecturaal glas bestaan op grond van de projecten, organisaties of musea waarvoor zij werken. Hoofdstuk 3 behandelt het geheel van de competenties voor het beroep conservator/restaurator van vlak en architecturaal glas. Er volgt een overzicht van de algemene beroepskennis, de sleutelvaardigheden en de specifieke vereisten noodzakelijk voor de uitoefening van dit beroep. De bijzondere arbeidsomstandigheden met betrekking tot dit beroep, vindt u terug in hoofdstuk 4. De mate waarin het werk kan leiden tot lichamelijke en psychische belasting en de mogelijke preventieve maatregelen worden in dit hoofdstuk beschreven. De arbeidsorganisatie waarmee de conservator/restaurator van vlak en architecturaal glas te maken krijgt, bespreken we in hoofdstuk 5. Hierbij wordt weer abstractie gemaakt van de eigenheid van elke organisatie, project of museum. Hoofdstuk 6 behandelt de knelpunten die voor het beroep in de bedrijven worden aangetroffen. De toekomstige evoluties die voor het beroep van de conservator/restaurator van vlak en architecturaal glas verwacht worden, zijn opgenomen in hoofdstuk 7. In verband met de leesbaarheid van de tekst is er voor gekozen om de mannelijke vorm te gebruiken. Waar hij of hem staat wordt uiteraard ook zij of haar bedoeld. Deze sector heeft er ook voor geopteerd, naar analogie van hun eigen documenten, om zo vaak als mogelijk de mannelijke vorm te vervangen door de afkorting C/R. Deze afkorting staat voor conservator/restaurator. 5

6 1. Afbakening en omschrijving 1.1. Domein Monumenten en musea vormen het erfgoed van een bepaalde gemeenschap. Om dit gemeenschappelijk patrimonium te kunnen doorgeven aan de volgende generaties, moet dit in goede toestand bewaard worden: dit kan gaan van regelmatig nazicht tot grotere herstellingen of restauraties. Vandaar wordt er ook gesproken van erfgoedzorg. Tot erfgoed behoren alle materiële (roerende en onroerende) en immateriële overblijfselen van de beschavingsgeschiedenis van onze samenleving waaraan waarde gehecht wordt: gebouwen, schilderijen, beelden, meubilair, literatuur, UNESCO omschrijft cultureel erfgoed als: Monuments: architectural works, works of monumental sculpture and painting, elements or structures of an archaeological nature, inscriptions, cave dwellings and combinations of features, which are of outstanding universal value from the point of view of history, art or science. Groups of buildings: groups of separate or connected buildings which, because of their architecture, their homogeneity or their place in the landscape, are of outstanding universal value from the point of view of history, art or science. Sites: works of man or the combined works of nature and man, and areas including archaeological sites which are of outstanding universal value from the historical, aesthetic, ethnological or anthropological point of view. (UNESCO, 1972) Bij de staatshervorming van 1988 werd de bevoegdheid monumenten en landschappen (met inbegrip van het onroerend archeologisch patrimonium) afgesplitst van de culturele aangelegenheden, een gemeenschapsbevoegdheid, en toevertrouwd aan de gewesten. Bijgevolg is het Vlaamse Gewest bevoegd voor de monumenten en landschappen op zijn grondgebied. Tot de erfgoedzorg behoren de conservering en de restauratie, die op erfgoedobjecten bepaalde handelingen uitvoert. De erfgoedzorg bestrijkt verschillende economische sectoren, paritaire comités en kwalificatieniveaus. Uitgaande van de voornaamste fasen in het globale proces van materiële instandhouding kunnen we zes variabelen onderscheiden: begeleiding, onderzoek, onderhoud, conservatie/restauratie en reconstructie (Delmotte, 2000). Begeleiding bevat de bepaling van de onderzoeksbehoeften en de coördinatie van de onderzoeken; de bepaling van de conserverings-/restauratieopties; de bepaling en beschrijving van te verrichten handelingen; de selectie van de uitvoerder; begeleiding en controle bij 6

7 de uitvoering; controle bij de voltooiing. De begeleiding is van belang vanaf het onderzoek tot en met de oplevering. Vaak zal niet één persoon de begeleiding op zich nemen, maar vormt men een begeleidingsteam. Onderzoek is het geheel van procedures dat erop gericht is het object in al zijn aspecten te begrijpen. De onderzoeksresultaten vormen de basis voor een coherente diagnose en vervolgens voor de bepaling van de restauratieopties. Het onderzoek bepaalt verder de voorzienbare consequenties van alle geplande ingrepen. Het onderzoek gaat aan de ingrepen vooraf, maar loopt ook door tijdens en na de behandeling van het kunstvoorwerp. Tot slot maakt ook de documentatie van de uitgevoerde ingrepen en van de bevindingen tijdens de uitvoering deel uit van het onderzoek. Het onderzoek wordt grosso modo onderverdeeld in historisch onderzoek, materieeltechnisch onderzoek en bestemmingsonderzoek: Historisch onderzoek spitst zich toe op de ontstaansgeschiedenis en de contextbepaling (historisch, kunsthistorisch, ) van het voorwerp en op eventuele latere wijzigingen aan het voorwerp en/of zijn context. Op basis daarvan wordt de historische, documentaire en/of artistieke betekenis van het artefact bepaald. Materieeltechnisch onderzoek bestudeert de gebruikte materialen en technieken, zowel wat de structuur van het object als de afwerking betreft. Daarnaast brengt het de mate van verval, verandering of verlies in kaart, samen met de huidige (fysische, chemische, ) toestand van de objecten in hun omgeving. Tenslotte bepaalt het onderzoek ook de oorzaken van de degradaties en aantastingen. Bestemmingsonderzoek bepaalt de huidige mogelijkheden en beperkingen voor een maatschappelijk relevante bestemming van het project. Onderhoud groepeert de periodiek terugkerende voorzienbare handelingen, evenals tijdelijke ingrepen in afwachting van een aanpak ten gronde. Onderhoud is gericht op het voorkomen en tegengaan van verval of schade aan de cultuurgoederen. Conservatie/restauratie is opdeelbaar in preventieve conservering, curatieve en restauratie Preventieve conservering is het geheel van maatregelen en handelingen dat erop gericht is een optimale omgeving voor de bewaring van de voorwerpen te scheppen en te handhaven. Preventieve conservering tracht zowel de klimatologische karakteristieken (temperatuur, relatieve vochtigheid, lichtintensiteit) als de algemene bewarings- of tentoonstellingsomstandigheden te beheersen. Doel van preventieve conservering is het in stand houden van het voorwerp en het vertragen of voorkomen van mogelijk verval of schade om het zolang mogelijk beschikbaar te houden voor een verantwoorde maatschappelijke functie, in overeenstemming met zijn historischdocumentaire waarde en mogelijkheden. Bij preventieve conservering worden geen handelingen aan het voorwerp zelf verricht. Curatieve conservering is de behandeling van vastgestelde aantasting of andere vormen van schade aan de bestaande structuur en/of de afwerkingslagen. Bij curatieve conservering gaat het om handelingen die de uiterlijke verschijningsvorm van het vlak en architecturaal glas niet of weinig veranderen. Restauratie betreft de ingrepen die tot doel hebben om, met minimale ingrepen van esthetische, historische en materiële authenticiteit, het object (opnieuw) verstaanbaar te maken en het in een toestand te brengen die een verantwoorde maatschappelijke functie toelaat, in overeenstemming met zijn historisch-documentaire waarde 7

8 en mogelijkheden. Bij restauratie gaat het om handelingen, die het uitzicht van het object kunnen wijzigen. Reconstructie is het geheel van handelingen waarbij het object wordt wedersamengesteld of waarbij onderdelen worden hermaakt en toegevoegd of in het geheel geïntegreerd. De mate waarin conservering, restauratie en/of reconstructie noodzakelijk, wenselijk of toelaatbaar zijn, wordt per object bepaald. Daarbij wordt ook rekening gehouden met de gangbare opvattingen over een deontologisch verantwoorde erfgoedzorg. In het Charter van Venetië (1964) is opgenomen dat restaureren een ingreep is die een uitzonderingskarakter moet hebben. Het omschrijft de algemene principes van de conservatie/restauratie van cultureel erfgoed. Belangrijk voor het beroepsprofiel conservator/restaurator van vlak en architecturaal glas zijn: Guidelines for the conservation and restoration of stained glass (2004) Corpus Vitrearum. Sinds 1982 is het Technisch Comité ook geassocieerd met het Internationaal Comité voor glas-in-loodramen van ICOMOS. (zie bijlage 3) Charter van Venetië (ICOMOS, 1964) (zie bijlage 1) ICOM CC Het Charter van Kopenhagen (1984) - ethische code. ICOM Code of Professional Ethics (ICOM, Buenos Aires, 1986) The Guidelines on Education and Training in the Conservation of Monuments, Ensembles and Sites (ICOMOS, Colombo, 1993) De verklaring van Amsterdam (1975): deze introduceerde het concept van integrale conservatie. NARA-document over authenticiteit (1984) met betrekking tot culturele diversiteit. Pavia-document (1997). Ecco professionele richtlijnen (1997) (zie bijlage 2) Vermits een restauratie een ingrijpende en dure ingreep is, legt men nu meer dan vroeger de klemtoon op regelmatig onderhoud en preventieve of curatieve conservering. Binnen het Vlaamse monumentenbeleid wordt dit sinds 1993 formeel geconcretiseerd door een reglementering en een gedifferentieerd premiestelsel met onderhoudspremies enerzijds en restauratiepremies anderzijds. Ook het topstukkendecreet, dat bepaalt dat belangrijk erfgoed op Vlaams grondgebied moet bewaard blijven, en het decreet op het roerend erfgoed (anno 2005 nog zonder uitvoeringsbesluiten) spelen een rol in het Vlaamse beschermingsbeleid. Tot slot van deze domeinverkenning geven we nog een kort overzicht van de beleidsinstellingen en de niet-gouvernementele organisaties die actief zijn op het terrein van de Vlaamse Monumenten en Landschapszorg. 8

9 Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap - Afdeling Monumenten en Landschappen (AML). Deze afdeling bereidt op vlak van monumenten en landschappen het regeringsbeleid voor en voert het uit. Deze overheidsdienst behandelt de onderhouds- en conservatie/restauratiedossiers. Tevens wordt betoelaging gegeven voor initiatieven ter bevordering van het vakmanschap bij conservaties/restauraties. Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap -Vlaams Instituut voor het onroerend erfgoed (VIOE) Het instituut is een wetenschappelijke instelling waar geïntegreerd onderzoek wordt verricht naar het archeologisch, monumentaal en landschappelijk erfgoed in Vlaanderen in dienst van het beleid. In dit nieuwe instituut zijn het vroegere IAP (Instituut voor het Archeologisch Patrimonium) en de kenniscel van de Afdeling Monumenten en Landschappen opgenomen. Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen. Haar belangrijkste opdracht bestaat erin adviezen te verstrekken aan de Vlaamse Minister van Financiën, Begroting en Ruimtelijke ordening bij het behoud van een monument of landschap en op die manier bij te dragen tot de vrijwaring van het erfgoed in al zijn aspecten. Corpus Vitrearum is een internationale wetenschappelijke organisatie wiens doel is om historisch gebrandschilderd glas te onderzoeken en daarover te publiceren. (zie bijlage 3) Deze organisatie heeft een morele impact op alles wat een C/R vlak en architecturaal glas onderneemt in het kader van zijn beroep. ICOMOS Vlaanderen/Brussel ICOMOS Vlaanderen/Brussel behartigt voor Vlaanderen en Brussel de opdrachten van ICOMOS Internationaal (ICOMOS International Council on Monuments and Sites). Het is een internationale niet-gouvernementele organisatie van professionelen die zich bezig houdt met de conservatie van historische monumenten en landschappen over de hele wereld. De organisatie is de belangrijkste raadgever aan de UNESCO inzake de conservatie en de bescherming van monumentaal erfgoed en adviseert de opname op de lijst van het Werelderfgoed. In de schoot van ICOMOS werd ook de werkgroep Glass, Ceramics and Related Materials opgericht. Gesubsidieerde vzw s Erfgoed Vlaanderen: zoekt een oplossing voor monumenten met beheersproblemen en stelt de sites die ze zelf beheert open voor het publiek. Open Monumentendag (OMD) is een initiatief van de Raad van Europa sedert 1989 en wordt georganiseerd door de Stuurgroep Open Monumentendag Vlaanderen, op initiatief van de drie overheden: de gemeentes, de provincies en het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Erfgoed Vlaanderen verzorgt het secretariaat. Monumentenwacht Vlaanderen (MOWAV): voert preventieve controles van monumenten uit en stelt tekortkomingen vast en voert zelf kleine herstellingen uit. Ze zoeken naar de oorzaken van de schade en leggen alles vast in een bevattelijk rapport aan de eigenaar. VCM-Contactforum voor Erfgoedverenigingen: is het contactforum van erfgoedverenigingen, die actief zijn op het vlak van de monumenten- en landschapszorg. 9

10 Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur (CRKC): stelt zich tot doel het kunst- en cultuurhistorisch kerkelijk patrimonium in stand te houden en te valoriseren en tevens de hedendaagse religieuze kunst en cultuur in al haar uitingsvormen te bevorderen. Het CRKC richt zich in de eerste plaats tot de kloostergemeenschappen in Vlaanderen en ontwikkelt o.m. initiatieven op het vlak van de inventarisatie van het roerend patrimonium van deze instellingen en formuleert adviezen voor een goed en doeltreffend beheer. Vlaamse Museumvereniging vzw (VMV) is opgericht om de werking van de Vlaamse musea te ondersteunen en te promoten naar de verschillende instellingen en organisaties en naar het publiek, zowel nationaal als internationaal. De VMV treedt in dialoog met de verschillende actoren in het brede erfgoedveld en met de overheid. Culturele Biografie Vlaanderen vzw (CBV). De vroegere museumconsulenten kregen hierin een bredere opdracht binnen de sector van het roerend erfgoed. De consulenten van het steunpunt CBV zijn gespecialiseerd in een vakgebied, verlenen adviezen, verzorgen opleiding en vorming, informeren en ontwikkelen acties en werkinstrumenten op de specifieke werkterreinen van hun deskundigheid (behoud en beheer, publiekswerking, collectieregistratie en -automatisering) Afbakening Binnen de conservatie/restauratiesector is nog geen beroepenstructuur voorhanden. Een studie van het HIVA om een geordend overzicht van kernberoepen uit te werken, bleef zonder resultaat. Erfgoedzorg bestrijkt verschillende economische sectoren, paritaire comités en kwalificatieniveaus. Mede daardoor bestaat grote verwarring over wie en onder welke naam welke activiteiten uitoefent. De sector opteerde er dan voor om eerst enkele beroepen in kaart te brengen en op deze wijze tot een afbakening te komen. Dit document belicht slechts één beroep, met name de rol van de conservator/restaurator van vlak en architecturaal glas. Om te verduidelijken wat dit beroep inhoudt, zijn in dit document drie afbakeningscriteria gebruikt. Ten eerste, kan het beroep worden afgebakend naar de term glas in de beroepstitel. Van Daele omschrijft glas als een hard, doorzichtig materiaal, bereid uit gesmolten zand, kalk en soda. Onder vlak en architecturaal glas verstaan wij alle vlakke oppervlakken opgebouwd uit glas. Het gaat voornamelijk om gebrandschilderd glas, glas-in-lood, geëtst glas, glasplaten, glas-in-beton, spiegels, glasbouwstenen en historisch vensterglas. Deze lijst is niet exhaustief. De praktijk wijst uit dat de meeste conserveringsopdrachten die de C/R onderzoekt en uitvoert glas-in-loodramen betreft, hoewel de C/R ook de andere vormen vlak en architecturaal glas moet kunnen behandelen. 1 1 In de afbakeningscriteria binnen het beroepsprofiel conservator/restaurator muurschilderingen werd nog over conservator/restaurator glas-in-lood gesproken. Door het in dit document gevoerde onderzoek is de benaming verruimd. Voor deze sector is nog geen beroepenstructuur voorhanden; de initiële benamingen zullen nog kunnen wijzigen wanneer een juiste omschrijving van het beroep dit vraagt. 10

11 Ten tweede, heeft het vlak en architecturaal glas dat deze C/R behandelt een bepaalde waarde. Dit kan een artistieke, wetenschappelijke, historische, volkskundige, industrieelarcheologische of andere sociaal-culturele waarde zijn. Deze glassoorten vindt men vooral terug in beschermde en/of historische gebouwen of voorwerpen in musea of collecties. De conservator/restaurator van vlak en architecturaal glas beschouwt de glas-in-loodramen en andere glassoorten als een historisch gegeven waarvan de authenticiteit bewaard dient te worden. Binnen het kader van zijn beroep als conservator/restaurator maakt hij geen nieuwe ramen. De C/R van vlak en architecturaal glas is evenwel de aangewezen persoon om historisch correcte reconstructies te adviseren en/of te realiseren. Voor een C/R is het onderzoek zeker zo belangrijk als de conservatie/restauratie. Sommige conservators spreken in plaats van vlak en architecturaal glas ook van monumentaal glas, glaskunst of historisch glas. In dit document werd geopteerd om consistent de verzamelterm vlak en architecturaal glas te gebruiken. Ten derde, is het beroep afgebakend aan de hand van beroepen die er nauw bij aanleunen inzake deontologie en opleidingsniveau maar die door de aard van de behandelde voorwerpen en hun specifieke conserveringsopdracht toch aparte beroepen vormen. Conservator/restaurator van muurschilderingen Conservator/restaurator van grafische documenten, leder, perkament Conservator/restaurator van houtsculptuur Conservator/restaurator van hol glas Conservator/restaurator van metaal Conservator/restaurator van meubilair Conservator/restaurator van schilderijen Conservator/restaurator van steenachtige materialen Conservator/restaurator van textiel Conservator/restaurator van uurwerken Conservator/restaurator van water gedrenkt hout Conservator/restaurator van muziekinstrumenten Een aantal van deze beroepen moeten van de conservator/restaurator van vlak en architecturaal glas worden afgebakend omdat er duidelijke raakvlakken bestaan. Voor dit beroep zijn er raakvlakken met de conservator/restaurator van hol glas. Beide beroepen werken met hetzelfde materiaal. Toch zijn er daarnaast voldoende elementen aanwezig om te spreken van twee te onderscheiden beroepen. Hol glas en vlak glas hebben een andere conservatie/restauratieproblematiek en daardoor een andere aanpak nodig. 11

12 Naast de verschillende problematiek van de opbouw van vlak glas versus object, gaat het vaak ook om andere achterliggende kunsthistorische studiegebieden en tijdsperioden. Elk voorwerp, elke tijdsperiode stelt andere problemen bij de conservatie/restauratie van vlak en architecturaal glas. Het komt zelden in de praktijk voor dat een beroepsbeoefenaar zowel hol als vlak glas restaureert/conserveert en deze beide studiegebieden beheerst. Door zowel de verschillende manier van conservering als door het verschil in kennis dat het vooronderzoek vergt, heeft het bij elkaar voegen van deze twee beroepen weinig zin. Wanneer het kunstobject het vereist, zullen beide conservator/restauratoren interdisciplinair samenwerken. Daarnaast zijn er beroepen die onder leiding van de conservator/restaurator bij het conserveren van het vlak glas kunnen worden ingeschakeld. Het gaat in dit geval om een glazenier en een glaskunstenaar. Ondanks de raakvlakken onderscheidt het beroep van conservator/restaurator van vlak en architecturaal glas zich duidelijk van een glaskunstenaar of een glazenier. De technieken die een glaskunstenaar of glazenier gebruikt, moeten ook gekend zijn door een conservator/restaurator van vlak en architecturaal glas. Het verschil met deze beroepen situeert zich echter op wetenschappelijk vlak: een C/R is ook conceptueel bezig, het onderzoeksaspect in zijn beroep neemt een belangrijke plaats in. Bij een glaskunstenaar zal vooral het artistieke en het creëren van nieuwe kunstwerken doorwegen. De conservator/restaurator van vlak en architecturaal glas werkt soms met technici samen zoals ondermeer glaswerkers. Als technici worden ingeschakeld, is het de conservator/restaurator van vlak en architecturaal glas, die de werkzaamheden coördineert en begeleidt. 2 Tenslotte zijn er beroepen waarmee de C/R vooral samenwerkt op de werf. Het gaat vooral om de architect en de aannemer. Enerzijds moet de conservator/restaurator een aantal werken overlaten aan de architect (bijvoorbeeld stabiliteitsberekeningen). De architect zorgt in hoofde van zijn beroep voor alle aspecten waarvoor hij verantwoordelijk is. De architect zal zorgen dat een dossier wordt geopend. De architect schept hiervoor een kader waarin de conservator/restaurator kan werken: het conceptualiseren van het conservatieproces wordt overgelaten aan de conservator/restauratoren. Bij het opstellen van het specifiek onderdeel in het conservatie/restauratiedossier en de werfopvolging van vlak en architecturaal glas werken zij samen. Een conservator/restaurator doet meer dan het uitvoeren van taken. Anderzijds kan de conservator/restaurator op de werf samen met de aannemer superviseren. De aannemer wordt onder meer aangesproken om bouwfysische werken uit te voeren. De conservator/restaurator van vlak en architecturaal glas kan belast worden met de taak om voor, na en tijdens het werk te controleren of het werk correct 3 wordt uitgevoerd. 2 Het beroepsprofiel glaswerker wordt uitgeschreven in samenwerking met FVB. 3 Correct betekent niet altijd waterpas. Als de paneel er schuin in zat, moet het paneel er terug schuin ingezet worden. 12

13 In musea werkt de C/R in overleg met de museumdirectie en eventueel met de consulenten van Culturele Biografie Vlaanderen Beroepsbenaming conservator/restaurator van vlak en architecturaal glas In dit document wordt de Europese benaming conservator/restaurator gehanteerd. In Angelsaksische landen gebruikt men voor dit beroep het begrip 'conservator' en in de andere landen 'restaurator'. Deze begrippen worden veelal op het Europees vlak aanvaard en begrepen. De term conservator/restorer combineert de beide begrippen en wordt gebruikt in internationale contacten en documenten. De term conservator/restaurator in de beroepsbenaming verwijst tevens naar de dubbele opdracht van dit beroep: conserveren en restaureren. Ook het Charter van Venetië, stelt dat men alle maatregelen voor preventieve conservering moet toepassen alvorens enige ingreep op het cultuurgoed uit te voeren Beroepsinhoud De algemene definitie die het ICOM Committee for Conservation 4 hanteert voor conservator/restaurator, is: the activity of the conservator-restorer (conservation) consists of technical examination, preservation, and conservation-restoration of cultural property. Examination is the preliminary procedure taken to determine the documentary significance of an artefact; original structure and materials; the extent of its decoration, alteration and loss and the documentation of these findings. Preservation is action taken to retard or prevent deterioration of or damage to cultural properties by control of their environment and/or treatment of their structure in order to maintain them as nearly as possible in an unchanging state. Restoration is action taken to make a deteriorated or damaged artefact understandable, with minimal sacrifice of aesthetic and historic integrity. Volgens deze algemene definitie is een conservator/restaurator bezig met onderzoek, conservatie/restauratie van kunst en cultuurgoed. De werkwoorden onderzoeken, conserveren/restaureren zijn kernbegrippen in de beroepen conservator/restaurator. Een conserva- 4 De tekst van het ICOM Committee for Conservation is ook (beter) bekend als het Charter van Kopenhagen van

14 tor/restaurator is meer dan een instrument om een kunstwerk te conserveren, ook bij het conceptualiseren van de conservatie heeft de C/R een centrale rol te vervullen. Dit wordt verder uitgewerkt in de aanbevelingen en richtlijnen voor het aanvaarden van gemeenschappelijke principes over conservatie/restauratie in Europa. De fundamentele rol van de C/R is het behoud van het cultureel erfgoed voor de huidige en toekomstige generaties. De C/R draagt bij tot de identificatie, de waardering en het begrip van de culturele objecten, met respect voor hun esthetische en historische betekenis en hun fysieke integriteit. (ECCO, 2001) Volgens artikel vier van het Charter van Venetië, houdt de conservatie van kunstwerken een permanent onderhoud in. In het geval van monumentaal vlak en architecturaal glas betekent dit een periodieke controle van: schade veroorzaakt door corrosie, condensatie en veranderingen in temperatuur (verweringslagen aan de binnen- en buitenkant, vermindering van de transparantie door verdonkeren, ontglazing, verlies van verf, etc de stabiliteit van het vlak en architecturaal glas (scheuren en breuken in het loden raamwerk etc ) de architecturale structuur van het raamwerk (maaswerk, verticale raamstijlen, ijzeren armaturen, enzovoort) het langs de buitenkant aangebrachte beschermingsmateriaal het beschermingsglas Om de beroepsinhoud naar derden te verduidelijken, heeft de SERV het document ingedeeld in drie onderdelen 5 : Onderzoek Conservatie/restauratie Bedrijfsbeheer (alleen van toepassing voor de zelfstandige beroepsbeoefenaars) Onderzoek Een conservator/restaurator van vlak en architecturaal glas kan bij de aanvang van een project via verschillende wegen worden gecontacteerd: via de eigenaar/beheerder van een glasraam via een architect die belast is met de conservatie/restauratie van het gebouw 5 Het documenteren loopt zowel doorheen de onderzoeksfase als door de conservatie/restauratiefase. Zie tabellen en

15 via de oproepingen door overheidsdiensten (bijvoorbeeld gemeenten). Het vooronderzoek heeft als belangrijkste doel het vlak en architecturaal glas an sich en het vlak en architecturaal glas binnen het architectonisch geheel te bestuderen en te begrijpen. Zonder onderzoek is de conservering van vlak en architecturaal glas onmogelijk. Doorheen de geschiedenis veranderden onder meer de toegepaste verfmaterialen, de glassoorten, de stijl en de techniek. Voor iedere ingreep moet de C/R daarom op voorhand een studie maken over de geschiedenis, de materiële toestand en de specifieke problemen die zich stellen. Met de verworven inzichten kan de C/R bepalen hoe de behandeling het best kan gebeuren. Een historisch glasraam is immers een uniek kunstwerk en zonder aangepaste behandelingen kan het vlak en architecturaal glas onherstelbaar worden beschadigd. (1992, Monumenten en Landschappen, M&L cahier). Aangezien elk glasraam uniek is, belicht een onderzoek verschillende aspecten en zal niet iedere behandeling op dezelfde wijze gebeuren. Het wetenschappelijk vooronderzoek verloopt volgens de methodiek die geldt voor wetenschappelijk onderzoek: onderzoek van bronnen, analyse, interpretatie en synthese. Het wetenschappelijk onderzoek gebeurt bovendien interdisciplinair waardoor de conservator/restaurator bepaalde beroepsinhouden uit andere disciplines moet kennen. Het onderzoek zal zowel vragen omtrent het archivalisch, het historisch, het kunsthistorisch en het laboonderzoek omvatten en beantwoorden. Met dit bijkomend wetenschappelijk onderzoek wordt de degradatie verder vastgesteld en zijn diepgaande technische analyses mogelijk. Er kunnen onder meer wetenschappelijke analyses van micro organismen en het voorkomen van micro organismen, het glas, het lood, de glasverf gebeuren en nauwkeurige onderzoeken naar de mechanisme van corrosie en naar specifieke fenomenen zoals ontglazen etc. uitgevoerd worden (Monumenten en Landschappen, 1992). Een onderzoek van het glasraam omvat 6 : Kunsthistorische onderzoek: beschrijving, identificatie van de voorstelling, auteur, datering, stijlkenmerken, vroegere ingrepen en restauraties, iconografische documenten. Grafische documentatie: fotosurvey van binnen- en buitenzijde van het geheel en van elk paneel apart (opvallend en doorvallend licht), opmetingsplannen. Materieeltechnische onderzoek: beschrijving en schema s van de bewaringstoestand, detailfoto s van het schadebeeld. Zo zal de C/R de conditie van het glas, de conditie van de glasverf, de conditie van de glasverbindende materialen zoals bijvoorbeeld het loodnet, de dragende structuren en andere condities van het gebouw die effect hebben op het glasraam onderzoeken. 6 Aangezien niet ieder glasraam hetzelfde is, zal niet elk onderzoek dezelfde facetten uitdiepen. Ondanks de verschillen die kunnen bestaan op basis van de projectspecifieke vragen die bij het onderzoek van een glasraam ontstaan, komen bepaalde elementen in een onderzoek terug: de kunsthistorische en materieeltechnische elementen; het conserveringsvoorstel. 15

16 Het gehele onderzoek wordt afgerond met het onderzoeksverslag en behandelingsvoorstel (diagnose en evaluatie van de schade, gevolgd door een beschrijving en verantwoording van de noodzakelijke conservering). Dit verslag wordt pas opgesteld wanneer de C/R een duidelijk beeld heeft om de diagnose en de conservatie/restauratieopties te bepalen. Het verslag omvat feitengegevens uit het onderzoek en is belangrijk om de mogelijke conservatie/restauratieopties rationeel te formuleren. Het kan volgende elementen bevatten: de geschiedenis van het vlak en architecturaal glas de techniek en de materialen van het vlak en architecturaal glas de technische en kunsthistorische aspecten van het vlak en architecturaal glas de huidige toestand van de glasraam, de staat van bevinding en het schadebeeld (identificatie van de schade en van haar oorzaken) de omgevingsparameters de diagnosenota (evaluatie, motivatie van de verdere handeling 7 ) de meetstaat de raming van tijdsduur en budget het behandelingsvoorstel (algemene conservatie/restauratieopties en concrete uitvoeringsmogelijkheden) en raadgevingen voor preventieve conservering (onder meer onderhoud). andere (bijvoorbeeld aanbevelingen in verband met verzekeringen) Het onderzoeksverslag wordt, samen met het geargumenteerd behandelingsvoorstel aan de opdrachtgever overgemaakt, waarna beslist wordt of de voorgestelde conservatie/restauratie zal worden uitgevoerd. De procedures voor werkzaamheden aan beschermde monumenten en voor overheidsopdrachten zijn wettelijk vastgelegd. In deze gevallen moeten de voorschriften voor toewijzing van de werken aan een uitvoerder worden gevolgd. Uit het vooronderzoek zijn een reeks gegevens van materiaaltechnische en kunsthistorische aard te genereren waarop een diagnose volgt en niet alleen tot een behandeling maar tot de beste oplossing moet leiden. Een holistische kijk op het te conserveren kunstobject en zijn omgeving is enorm belangrijk. 7 Een C/R moet zichzelf en zijn handelingen continu kritisch in vraag durven stellen. De diagnosenota moet vanuit een holistische kijk worden geëvalueerd. 16

17 Als deskundige is het de taak van de C/R om gefundeerde argumenten te formuleren, deze af te wegen en hieruit de meest aangewezen conservatie/restauratie-opties af te leiden. Conservering/restauratie Elke behandeling moet gebeuren met een absoluut respect voor het kunstwerk en met het behoud van het oorspronkelijk materiaal (Monumenten en landschappen, 1992). ECCO definieert conservatie/restauratie als elke rechtstreekse of onrechtstreekse ingreep op een object of een monument, uitgevoerd om zijn materiële integriteit te bewaren en het respect voor zijn culturele, historische, esthetische en artistieke betekenis te waarborgen. Deze definitie beïnvloedt de aard, de omvang en de beperkingen van de mogelijke maatregelen, alsook van de eventuele interventies aan cultuurgoederen. (ECCO, 2001) De conservatie/restauratie van het vlak en architecturaal glas gebeurt zowel ter plaatse als in het atelier. Dit is onder meer afhankelijk van de fase waarin de conservatie/restauratie zich bevindt, de mate waarin op de werf kan worden gewerkt, de keuzes die in het vooronderzoek zijn gemaakt etc. De conservatie/restauratie van vlak en architecturaal glas in een gebouw, veronderstelt eerst een sanering van dat gebouw. Het gebouw moet aan een aantal voorwaarden voldoen met betrekking tot de toestand en de omgevingsfactoren. Deze condities, die buiten het bestek van de opdracht van de conservator/restaurator liggen, zijn heel divers en projectspecifiek. Het gaat onder meer over het dichten van daken en andere noodzakelijke herstellingen aan het gebouw. Wanneer aan de praktische voorwaarden is voldaan, kan het conservatie/restauratieproces beginnen, steeds voorafgegaan door een vooronderzoek. Vlak en architecturaal glas kan door verschillende oorzaken degraderen: verontreiniging en vervuiling (zoals vogeluitwerpselen, stof, mastiek- en cementresten, verfsporen ) beschadigingen (zoals breuken, krassen, verlies van stukken door weersomstandigheden, vandalisme, oorlog, brand, restauratiewerken aan het gebouw) verval van structurele elementen die het glas moeten samenhouden. Schade aan het raamwerk veroorzaakt vaak schade aan het glasraam. (De problemen kunnen optreden aan het loodnet, de mastiek, het stenen raamwerk, de raambruggen en de losse bruggen, hout-, giet- en ijzeren raamconstructie.) verwering of ontglazing van het glas zelf (glas is geen inert materiaal en oude glassoorten zijn corrosiegevoelig) schade in de glasschildering 17

18 vroegere conservatie/restauratie, herstellingen of aanpassingen onvakkundig opbergen of bewaring in ongunstige omstandigheden Afhankelijk van het vooronderzoek dat steeds de conservatie/restauratiefase vooraf gaat, wordt de conservatie/restauratie per object aangepast. Een verregaande behandeling is niet altijd nodig. Soms kan volgens het onderzoek het ontstoffen of een lichte reiniging van de onderdelen al voldoende zijn. In andere gevallen kan het onderzoek concluderen dat een doorgedreven restauratie nodig is. De conservatie/restauratie bij vlak en architecturaal glas kan onder meer inhouden: het demonteren van het vlak en architecturaal glas, het transporteren en bergen van het vlak en architecturaal glas, het onderzoeken van het vlak en architecturaal glas in het atelier, het reinigen van het vlak en architecturaal glas, het structureel consolideren van het vlak en architecturaal glas (verlijmen, aanpakken van glasbreuk, doubleren, retoucheren), het herloden, solderen en mastieken/kitten van het vlak en architecturaal glas. Wanneer zowel het gebouw als de monelen en het raamwerk hersteld zijn, en eventueel het beschermglas is aangebracht, kan de C/R het gerestaureerde raam opnieuw monteren. Zodra het gebouw en de architecturale drager is gerestaureerd en het beschermend glas is aangebracht door een aannemer, gaat de C/R het vlak en architecturaal glas terug monteren. De conservator/restaurator van vlak en architecturaal glas werkt met materialen en technieken die compatibel zijn met het kunstwerk en die een toekomstige behandeling zo minimaal mogelijk compromitteren. Alle interventies moeten zo minimaal mogelijk worden gehouden om verlies van authenticiteit te vermijden. Natuurlijke veroudering en onomkeerbare chemische alteraties (bijvoorbeeld in mangaanhoudend glas) maken deel uit van de geschiedenis. Als algemene regel, wordt corrosie aanzien als bewijs van de materiële geschiedenis van het glas. (Corpus Vitrearum, 2004). Hetzelfde geldt voor vroegere conservaties/restauraties, aanvullingen of overschilderingen. Deze zullen bewaard worden tenzij het voorafgaand onderzoek uitwijst dat deze schade toebrengen aan de materiële of esthetische integriteit van het werk. Reversibele behandelingen zijn de regel. Na het beëindigen van de conservatie/restauratie wordt een exemplaar van de documentatie overgemaakt aan de eigenaar of het opdrachtgevend bestuur en neergelegd bij een openbare instelling, waar deze informatie toegankelijk wordt gemaakt. Volledige documentatie van het vooronderzoek, alle stappen, methodes en materialen van het conservatie/restauratieproces is verplicht door het Corpus Vitrearum (zie bijlage 3 punt research and documentation). De C/R moet er voor zorgen dat het eindrapport van de conservatie/restauratiefase, de tekeningen en de relictendoos worden bewaard. 18

19 Bedrijfsbeheer (alleen voor de zelfstandige) Conservator/restaurators werken vaak als zelfstandigen. Dit onderdeel is alleen op zelfstandigen van toepassing. De takentabellen moeten worden vermeld omdat enerzijds de basiskennis verplicht is voor een startende ondernemer die een niet gereglementeerd beroep uitoefent. Elke KMO, natuurlijke persoon of rechtspersoon die een activiteit uitoefent en die in de Kruispuntbank voor Ondernemingen (KBO) wordt ingeschreven, moet over de basiskennis van het bedrijfsbeheer beschikken. Dit is zo sinds 1 januari 1999 door de inwerkingtreding van artikel 4 van de programmawet ter bevordering van het zelfstandig ondernemerschap. Anderzijds zijn deze taken onmisbaar om de onderneming te laten functioneren. Het is tenslotte de zelfstandige zaakvoerder die als eigenaar van zijn zaak de eindverantwoordelijkheid draagt. Samenvattend: De conservator/restaurator van vlak en architecturaal glas onderzoekt en behandelt vlak en architecturaal glas. Elke ingreep begint met een grondig vooronderzoek, waarin gegevens worden samengebracht over de historische en materiële geschiedenis van het werk, de huidige bewaringstoestand en de oorzaken van de schade, de voorgestelde behandeling volgens de technische en esthetische noodzaken. Het vooronderzoek wordt interdisciplinair uitgevoerd. Nadat het vooronderzoek is afgerond en het behandelingsvoorstel wordt aanvaard, zal de conservator/conservator van vlak en architecturaal glas de restauratie/conservatiefase uitvoeren. Dit gebeurt steeds op basis van de resultaten en beslissingen uit het vooronderzoek. Het conserveren/restaureren is objectspecifiek en kan onder meer inhouden: het glas demonteren, transporteren en bergen en onderzoeken in het atelier. Uit het onderzoek kan ook volgen dat de C/R instaat voor het reinigen en de structurele consolidatie van het glas, het opvullen van lacunes, het doubleren, herloden, solderen en mastieken van het glas. Zodra het gebouw en de architecturale drager is gerestaureerd en het beschermend glas is aangebracht door een aannemer, gaat de C/R het glas terug monteren. De C/R geeft daarbij de opdrachtgever enkele raadgevingen om de conservering te bestendigen. Alle stappen van onderzoek en behandeling moet de C/R documenteren. Ingrepen die de conservator/restaurator van vlak en architecturaal glas uitvoert moeten zo minimaal mogelijk gehouden worden om verlies van authenticiteit te vermijden. Indien de C/R als zelfstandige werkt, zal de C/R ook bedrijfskennis moeten bezitten om zijn onderneming te laten functioneren Doorgroeimogelijkheden Omdat het conserveren/restaureren een zeer grote vakkennis en vaardigheid vereist, is bijscholing en vervolmaking belangrijk. The European Confederation of Conservator-Restorers Asssociations (ECCO) heeft in 1993 de ECCO Professional Guidelines uitgewerkt, die de voorwaarden bepalen tot de uitoefening van de C/R beroepen. Deze richtlijnen bepalen de voorwaarden voor de uitoefening van het beroep van C/R, het vereiste niveau van opleiding en de ethische principes die door de beroepsmensen gerespecteerd moeten worden. (ECCO, 2001) 19

20 Het komt zelden of nooit voor dat een conservator/restaurator van vlak en architecturaal zijn werkzaamheden combineert met een ander beroep binnen de conservatie/restauratiesector. De eerste jaren van zijn loopbaan zal het aandeel aan zelfstandige opdrachten minder groot zijn. Dit wil zeggen dat hij vaker zal meewerken aan conserveringsopdrachten met ervaren conservator/restauratoren. Naarmate zijn ervaring toeneemt, zal ook het aandeel aan zelfstandige opdrachten die hij uitvoert toenemen. Een conservator/restaurator maakt een evolutie door in zijn opdrachten en door de jaren heen moet hij zijn kennis blijven uitbouwen. Tijdens het verloop van de loopbaan zullen sommige C/R van vlak en architecturaal glas zich verder specialiseren in bijvoorbeeld het conserveren/restaureren van spiegels, glas-in-beton, geëtst glas etc. Om een gedegen onderzoek te verrichten en de resultaten van het onderzoek uit te voeren, is het belangrijk dat de C/R zich permanent bijschoolt omdat het vakgebied onderhevig is aan technologische en deontologische evoluties. Bepaalde conservator/restauratoren van vlak en architecturaal glas hebben taken in het onderwijs en de permanente vorming. Na een master kunnen de C/R vlak en architecturaal glas een doctoraat in de kunsten aanvatten. 2. Taken en Competenties Hieronder volgt de takenanalyse voor de conservator/restaurator vlak en architecturaal glas. De taken zijn gegroepeerd in takenclusters, die elk een eigen titel kregen. Per taak zullen tevens de competenties vermeld worden, die noodzakelijk zijn voor het uitvoeren van die welbepaalde taak. Onder competenties verstaan we de reële en individuele capaciteit om kennis (theoretische en praktische kennis), vaardigheden en attitudes in het handelen aan te wenden, in functie van de concrete, dagdagelijkse en veranderende werksituatie en in functie van persoonlijke en maatschappelijke activiteiten. Vanaf eind 2004 wordt de takencluster Instaan voor welzijn op het werk standaard opgenomen in elk beroepsprofiel dat de SERV maakt. Het is een uitgebreide tabel die in overleg met alle meewerkende sectoren werd opgesteld en door hen is goedgekeurd. In principe is het dus een gestandaardiseerde tabel, waarvan de inhoud wel kan worden gespecificeerd indien nodig naargelang het besproken beroep. De takencluster is afkomstig uit de nota Welzijn op het werk die op aanvraag te verkrijgen is bij de SERV. De aanleiding voor deze aanvulling is dubbel, namelijk: de kritiek dat er in de oude SERV-profielen te weinig aandacht werd besteed aan welzijn op het werk; 20

21 de vraag van onderwijs om een eenvormige en gestandaardiseerde basistabel te krijgen over de taken en competenties die elke beginnende beroepsbeoefenaar moet uitoefenen en hebben om welzijn op het werk te garanderen. De betreffende tabel is dus groter van omvang dan wat in de oudere profielen stond over dit thema. We willen evenwel benadrukken dat de omvang van die takentabel geenszins iets zegt over het gewicht van deze takencluster in het gehele takenpakket van de beroepsbeoefenaar. De operationele kerntaken blijven de belangrijkste taken en competenties bevatten. In de toekomst zullen ook dergelijke takentabellen uitgewerkt worden voor de takenclusters milieu en kwaliteitszorg. In dit profiel wordt het takenpakket van een ervaren conservator/restaurator van vlak en architecturaal glas toegelicht. Naast de opsomming van taken en competenties van deze ervaren beroepsbeoefenaar wordt eveneens aandacht geschonken aan de taken en competenties van een beginnend beroepsbeoefenaar. Dit geeft een indicatie van wat iemand moet kennen en kunnen na een basisopleiding. De volgende takenclusters kunnen worden onderscheiden: ONDERZOEK Uitvoeren van het wetenschappelijk onderzoek (tabel 2.1.1) Analyseren en synthetiseren van de elementen uit het onderzoek (tabel 2.1.2) Opmaken van het onderzoeksverslag (tabel 2.1.3) Voorstellen van maatregelen voor een preventieve conservering (tabel 2.1.4) Uitwerken van voorstel voor een conservatie/restauratie (tabel 2.1.5) Documenteren van de onderzoeksfase (tabel 2.1.6) CONSERVATIE/RESTAURATIE Plannen en organiseren van de conservatie/restauratie (tabel 2.2.1) Voorstellen van maatregelen vóór aanvang van werken (tabel 2.2.2) Demonteren van het vlak en architecturaal glas(tabel 2.2.3) Hanteren, (laten) vervoeren en bergen van het vlak en architecturaal glas(tabel 2.2.4) (Indien noodzakelijk) ontloden van het vlak en architecturaal glas (tabel 2.2.5) Conserveren/restaureren van vlak en architecturaal glas (tabel 2.2.6) Conserveren van het lood, solderen en mastieken (tabel 2.2.7) Terugplaatsen in de raamomlijsting (tabel 2.2.8) Nazien en beoordelen van het vlak en architecturaal glas(tabel 2.2.9) Documenteren van de conservatie/ restauratie (tabel ) Milieu (tabel 2.3) Instaan voor het welzijn op het werk (tabellen 2.4) Instaan voor het bedrijfsbeheer (tabellen 2.5 alleen voor zelfstandigen) 21

22 2.1. Onderzoek Uitvoeren van het wetenschappelijk onderzoek Taken Uitvoeren van het vooronderzoek Competenties Kennis van methodologie van een wetenschappelijk onderzoek in het algemeen Kennis van archivalisch, historisch en kunsthistorisch onderzoek en deze studies kunnen toetsen aan de resultaten van het eigen materieeltechnisch onderzoek Kennis van de stijlen en de technieken van vlak en architecturaal glas door de eeuwen heen Kunnen geven van een iconografische en stilistische beschrijving Kunnen bepalen welk soort bijkomend onderzoek vereist is Kunnen achterhalen van de restauratiegeschiedenis Kunnen evalueren van vroegere ingrepen Kunnen inschatten van de bouwfysische toestand alvorens de werken te starten Kennis van onderzoekstechnieken Kennis van de materialen waaruit een glasraam is opgebouwd Elk onderdeel en dragende constructie van vlak en architecturaal glas kunnen onderzoeken Kennis van de analysemogelijkheden voor het onderzoeken van het glasraam en deze onderzoeksresultaten kunnen begrijpen en interpreteren Kennis van de verschillende schadebeelden en het kunnen achterhalen van de oorzaken hiervan Kennis van het maken van een fotosurvey (opvallend en doorvallend licht) Kunnen aanvragen/omschrijven van een bijkomend laboratoriumonderzoek 22

23 2.1.2 Analyseren en synthetiseren van de elementen uit het onderzoek Taken Competenties Evalueren van de waarden in het kunstwerk Kennis van de kunsthistorische, socio-culturele, wetenschappelijke en historische waarden Kennis van de lectuur en het begrip van het object doorheen de tijden Kunnen evalueren van het degradatieproces Kunnen synthetiseren van alle elementen in het onderzoek Opmaken van een onderzoeksverslag Taken Competenties Opmaken van het onderzoeksverslag Kunnen beschrijven van de bewaringstoestand van een glasraam, het schadebeeld en de oorzaken ervan Kennis van wetenschappelijke rapportagemethodes om een synthetisch onderzoeksverslag te kunnen opstellen Kennis van documentatietechnieken (grafische technieken: tekeningen, opmetingen, calques; fotografische technieken; fotogrammetrie e.d.) Kunnen interpreteren van opmetingstechnieken 23