Lucas van der Deijl & Rosemary Schadenberg. Fundamentele vragen over het academisch literatuuronderwijs
|
|
- Hendrik van de Velde
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Lucas van der Deijl & Rosemary Schadenberg verstand van zaken Onder professoren Fundamentele vragen over het academisch literatuuronderwijs In de rubriek Verstand van Zaken reflecteren deskundigen in een essayistische vorm op de stand van zaken in de hedendaagse literatuur, het boekenvak of de wetenschap. Trends worden geduid, catastrophes voorzien en normen bevraagd. In deze editie hebben onze Vooys-redacteuren Lucas van der Deijl en Rosemary Schadenberg verschillende professoren geïnterviewd over de status van de theoretische fundamenten in het literatuuronderwijs. Op welke manieren proberen opleidingen concreet de overbrugging tussen theorie en object kleiner te maken? Wat is de toekomst van de Digital Humanities in het onderwijs? Ook passeren onder meer gespreksonderwerpen zoals close reading als methode en de zin van hermeneutische reflectie de revue. Binnen de redactie van Vooys klinkt er soms vermoeid gekreun wanneer iemand weer eens een boom opzet over het nut van onze geesteswetenschappen. De retoriek raakt ingesleten, vinden sommigen. Anderen zijn van mening dat elke verdediging de vanzelfsprekendheid van dat nut eerder ondermijnt dan versterkt. Maar uiteindelijk blijven het wel onze geesteswetenschappen (vrij naar Job Cohen), en zijn al die pleidooien van Rens Bod tot Martha Nussbaum ons uit het hart gegrepen. Ook dit themanummer formuleert tenslotte een visie op de relevantie van het literatuuronderzoek, maar dan vanuit een nieuwe reflectie op de theoretische of methodologische fundamenten. Herbronning heet dat soms met een lelijk woord. In die inhoudelijke reflectie op de bronnen hoopten we een hernieuwde richting te vinden. We stelden onszelf de vraag: vindt er momenteel ook een herbezinning plaats in het academisch literatuuronderwijs? Sinds pakweg Wilhelm von Humboldt is de universiteit een symbiose tussen onderzoek en kennisoverdracht en dat is zij voor veel disciplines nog steeds. Steunen die twee academische taken anno 2015 nog op dezelfde fundamenten? Hoe leggen docenten dit verband in de colleges en welke problemen levert dat op? En wat hebben studenten aan de vaardigheden die zij geleerd hebben als zij buiten de universiteit een baan vinden? Voor een antwoord op zulke vragen mengden we ons onder professoren, gewapend met een lijst radicaal algemene vragen. 1 Interviews die aanvankelijk hadden 1 We danken Ann Rigney (Universiteit Utrecht), Frans-Willem Korsten (Universiteit Leiden), Geert Buelens (Universiteit Utrecht), Jos Joosten (Radboud Universiteit Nijmegen), Liesbeth Korthals-Altes (Rijksuniversiteit Groningen) en Thomas Vaessens (Universiteit van Amsterdam) voor hun medewerking aan dit stuk. 74 Vooys verstand van zaken
2 Illustratie: Vince Trommel moeten gaan over de status van de theoretische fundamenten in het literatuuronderwijs, werden al snel gepassioneerde gesprekken over nog essentiëlere vragen. Over de invulling, taakstelling en verantwoordelijkheid van de letterenstudie in een zoals het cliché wil geglobaliseerd mediatijdperk. En onze vragen werden duidelijk niet voor het eerst beantwoord. De Maagdenhuisbezetting in Amsterdam dwong de Nederlandse geesteswetenschappen tot introspectie en zowel Utrecht als Nijmegen vernieuwden onlangs hun bachelorprogramma s, met al het bureaucratische en inhoudelijke gepalaver dat daarmee gemoeid is. Daarnaast stelden we thema s aan de orde waar hoogleraren als roergangers van een opleiding voortdurend over nadenken, en niet zelden met zichtbaar plezier. Theorie Een van de lastigste kwesties in het onderwijs is de relatie tussen literatuurtheorie en object. Dat is onze ervaring als studenten, maar ook de professoren bevestigen dat het ingewikkeld is om die verhouding over te brengen. Bij veel opleidingen liet voorheen de aansluiting van de theoretische, inleidende vakken met de thematisch of historisch georiënteerde modules te wensen over. Studenten werd bij binnenkomst een palet aan theoretische tradities of methodologische invalshoeken aangereikt, waarna zij in daaropvolgende, op materiaal gerichte cursussen zelf aan de slag mochten. Kansloos, oordeelt Frans-Willem Korsten, hoogleraar Literatuurwetenschap in Leiden. Je moet studenten opleiden om theorie altijd in relatie tot het object te zien, waarbij dat object altijd het vertrekpunt is. Een tekst, film of kunstwerk laat ons denken. Het doet iets wat we niet snappen, waardoor we geïntrigeerd raken. Daaruit komt een theoretische lucas van der deijl & rosemary schadenberg 75
3 behoefte voort. Geen van beide is ondergeschikt of instrumenteel, maar het gaat om de volgorde. Bij de opleiding Nederlands in Nijmegen zocht men ook een oplossing voor dit probleem, zo legt hoogleraar Jos Joosten uit. Volgend collegejaar gaat een nieuw programma van start waarin theorie en materiaal geïntegreerd worden via vier thema s die de hele bachelor zullen structureren: tekst en macht, tekst en wereld, tekst en auteur en tekst en medium. Een oplossing op een wat ander niveau is die van Thomas Vaessens, hoogleraar Moderne Nederlandse Letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Daar wordt literatuurgeschiedenis niet gedoceerd als een historische opeenvolging van teksten, maar als de som van alle teksten die ooit geschreven zijn, zonder dat die uitsluitend gecategoriseerd worden op basis van hun historische ontstaanscontext. Want teksten hebben in verschillende periodes en culturen verschillende reacties en betekenissen weten te ontlokken. Theorie voorziet in de alternatieve modellen die nodig zijn om het object en zijn receptie te begrijpen wanneer de historische context als betekenisvol frame niet langer het dominante is. Materiaal Een andere trend: binnen de opleidingen van literatuurwetenschap en letterkunde wordt het object de laatste jaren breed opgevat. Schuilt de unieke waarde van een literatuurstudie dan niet langer in het materiaal? De professoren achten de verbreding van literatuur naar andere media belangrijk, Schuilt de unieke waarde van een literatuurstudie dan niet langer in het materiaal? maar de meningen verschillen over hoe die verbreding plaatsvindt. Bij de onderzoeksmaster Comparative Literary Studies in Utrecht wordt het vak Literature as Cultural Medium gegeven, waarin literatuur in verband wordt gebracht met andere media. Ann Rigney, hoogleraar Comparative Literature in Utrecht, legt uit dat studenten leren hoe zij hun expertise op het gebied van literatuur kunnen gebruiken voor een uitwisseling met expertises over andere media, zoals film. Geert Buelens, hoogleraar Nederlandse letterkunde in Utrecht, vult aan dat het lezen en interpreteren van teksten het uitgangspunt blijft. Als je deze vaardigheid eenmaal beheerst, dan ben je in staat deze ook op andere vlakken toe te passen; om de hele wereld te lezen zoals de semiotiek ons leerde. Binnen een cultuur waarin visuele media steeds dominanter worden, zullen mensen de vaardigheid van het interpreteren van teksten verliezen. De taak voor de letterkunde is dan ook het beheersen en het onderwijzen van deze vaardigheid. Wij zijn op het gebied van tekst de experts, vindt ook Vaessens, maar dat betekent niet dat de opleiding in Amsterdam zich beperkt tot tekst. Hij definieert het object van studie nadrukkelijk als literaire cultuur. En dan zijn andere vragen net zo relevant. Bijvoorbeeld: Waarom heet een belangrijk koffiekeurmerk vandaag de dag nog Max Havelaar? Vindt er ook een geografische verbreding van het object plaats bij de Neerlandistiek-opleidingen, weg van de nationale kaders? Het korte antwoord is ja : Buelens be- 76 Vooys verstand van zaken
4 nadrukt het belang van internationalisering van zowel het onderzoeksobject als de onderzoekspraktijk. Wel waarschuwt hij voor een al te simpele opvatting van dat woord: internationalisering mag vooral niet betekenen dat alles in het Engels moet, want dan blijft al snel de immense meerderheid in elk taalgebied aan onvertaalde teksten buiten beeld. Er is een trend gaande waarin het corpus beperkt wordt tot datgene wat internationaal toegankelijk is, en zo ontstaat er iets waartegen literatuurwetenschappers zich decennialang juist verzet hebben: een nieuwe (academische) canon, ditmaal van literatuur die in het Engels beschikbaar is. Dat gaat ten koste van de culturele diversiteit. Binnen de ontwikkelingen van de literatuurwetenschap mag daarom een nationale contextualisering van literatuur in welke taal dan ook niet verloren gaan. Maar dat alles betekent niet dat de nationale of culturele ontstaanscontext zomaar als gegeven gezien wordt, waartegen een kritische houding niet mogelijk is. Integendeel, de Nederlandse letterkunde is geen promotiefolder voor Nederland, en transnationale bewegingen en globalisering dwingen voortdurend om het nationale kader als abstractie te blijven problematiseren. Want, zoals Vaessens grapt: Strikt genomen waren alleen al Harry Mulisch, Joost van den Vondel of Anne Frank geen Nederlandse auteurs. Hou maar op dus. Methode Een andere kwestie die tot veel discussie leidt, is de rol die kwantificeerbare methodes gaan spelen binnen het veld van de literatuurwetenschap. Studenten vinden bijvoorbeeld de Digital Humanities en distant reading steeds interessanter, zo signaleren Joosten en Vaessens, en universiteiten proberen aan deze vraag te voldoen. Tegelijkertijd is de consensus dat close reading niet mag en kan verdwijnen, en moet zoiets als distant reading niet een manier worden om in aanmerking te komen voor NWObeurzen, die de laatste tijd veel aan dergelijk onderzoek toegekend worden. Voor Frans-Willem Korsten blijft close reading de kern van alle benaderingen. De Digital Humanities die ons de laatste jaren hebben lastiggevallen, bieden volgens hem niets meer dan een versnelde vorm van een type onderzoek dat al decennia wordt gebruikt. Als we het hebben over fundamenten ; daar is fundamenteel niets veranderd. Verder staat hij in deze discussie alleen: Rigney en Vaessens beschouwen distant reading wel degelijk als een aanvulling op close reading. Distant reading creëert de mogelijkheid om gemakkelijker grote hoeveelheden teksten te bestuderen en maakt zo nieuwe interpretaties mogelijk. Buelens sluit zich hierbij aan, maar plaatst wel de kanttekening dat distant reading niet als excuus gebruikt mag worden om teksten niet meer in detail te hoeven bestuderen. Liesbeth Korthals Altes, hoogleraar Algemene Literatuurwetenschap in Groningen, noemt een belangrijke vaardigheid die in andere gesprekken niet ter sprake kwam: een methode die zij metahermeneutiek noemt. Studenten moeten getraind worden om hun interpretaties te laten horen in colleges, waarna zij leren reflecteren op interpretaties van elkaar. De verschillende manieren van interpreteren worden zo samengebracht of gecontrasteerd opdat een gemeenschappelijk begrip ontstaat, of in ieder lucas van der deijl & rosemary schadenberg 77
5 geval een dialoog over perspectieven en manieren van begrijpen. Distant reading kan daarbij als complementaire methode dienen. Want daardoor is het mogelijk om interpretaties te baseren op structureren en afwijkingen die met close reading alleen niet zo snel gevonden zouden worden. Metahermeneutiek is bovendien broodnodig om tot een zinvolle discussie te komen tussen traditionele interpretaties op basis van close reading en de aanvullingen die kwantificeerbare leestechnieken daarop bieden. Besluit En hoe zit het met die maatschappelijke taak voor letterenstudenten? Volgens Korthals Altes en Rigney begint de relevantie van het literatuuronderwijs al eerder dan wanneer studenten aan de universiteit beginnen, namelijk op middelbare scholen. Leerlingen zouden al eerder cruciale vaardigheden zoals close reading en hermeneutische reflectie moeten leren. Die zijn immers niet alleen voor lezers van belang; ook toekomstige juristen, psychologen, journalisten en politici kunnen een kritische houding ten aanzien van tekst en taal niet vroeg genoeg aangeleerd krijgen. De maatschappelijke relevantie van zulke vaardigheden wordt momenteel onderschat, zeker nu lezen vaak gelijkstaat aan swipen en scannen. Buelens benadrukt: Veel studenten leven in een cultuur die op natuurlijke wijze veelal visueel tot hen komt, dus moet je datgene oefenen wat hen niet natuurlijk bereikt. Overigens lijken precies die vaardigheden soms gewaardeerd te worden door bedrijven buiten de sectoren die letterenstudenten altijd in het vooruitzicht gesteld wordt (het uitgeverijwezen, de journalistiek, het onderwijs). Studenten die goed kunnen puzzelen met teksten komen in aanmerking voor een traineeship bij accountancygigant PwC, waarin letterenstudenten omgeschoold worden tot belastingadviseur. 2 Of dat zo n aantrekkelijke optie is, laten we hier even in het midden, maar het bevestigt wel wat Buelens al vaststelde over de dungezaaide bekwaamheid in het nauwkeurig en kritisch lezen. Mogelijk ontstaat er juist in een wereld waarin tekst niet langer natuurlijk komt meer dan alleen een commerciële behoefte aan lezers die de taal kritisch benaderen, die teksten kunnen contextualiseren, of waarheden ontmaskeren als interpretaties. En dan hebben we het alleen nog over vaardigheden. Zulke lezers beschikken na een letterenstudie ook over kennis van literaire, kritische, filosofische en historische tradities die volgens ons onmisbaar is voor een gezonde intelligentsia van docenten, journalisten en politici, maar evengoed voor accountants. De ongelukkige scholieren en hun al even beklagenswaardige leermeesters zoals Karel van het Reve de literatuurwetenschappers ooit typeerde in een beruchte lezing zullen elkaar daarom blijven opzoeken Karel van het Reve, in een beruchte lezing over het nut van de literatuurwetenschap Vooys verstand van zaken
Maatschappelijke vorming
toelichting Hoe kan de school de leerling helpen om zich te ontwikkelen tot een actieve, verantwoordelijke en sociale burger? Een belangrijke taak van de school is om leerlingen voor te bereiden op hun
Nadere informatieMaster in de westerse literatuur. Masterinfoavond 7 maart 2018
Master in de westerse literatuur Masterinfoavond 7 maart 2018 Master in de westerse literatuur 1. Inhoud 2. Focus 3. Programma 4. Taalpolitiek 5. Toelatingsvoorwaarden 6. Uitstroom/Doorstroom 2 1. Inhoud
Nadere informatieR E L I G I O U S J O U R N A L I S M C O M M U N I T Y O F P R A C T I C E T I L B U R G C O B B E N H A G E N C E N T E R
R E L I G I O U S J O U R N A L I S M C O M M U N I T Y O F P R A C T I C E T I L B U R G C O B B E N H A G E N C E N T E R 1 R E L I G I O U S J O U R N A L I S M C O M M U N I T Y O F P R A C T I C E
Nadere informatieSint-Jan Berchmanscollege
Sint-Jan Berchmanscollege Infobrochure Klassieke Talen (2de en 3de graad ASO) Leerlingprofiel Je leest graag, je wil je taalvaardigheid versterken, en je hebt interesse in cultuur en maatschappij? Een
Nadere informatiePDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen
PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is an author's version which may differ from the publisher's version. For additional information about this
Nadere informatieHanna Geurtsen. Het feit dat ik een familieband heb met Nederland en dat ik haast vloeiend Nederlands spreek maakt mij anders dan andere buitenlandse
Hanna Geurtsen 88 In deze rubriek laat Groniek studenten geschiedenis aan het woord over de periode die zij aan een universiteit'n het buitenland hebben doorgebracht. In dit nu mer worden de zaken een
Nadere informatieBIJ DIE WERELD WIL IK HOREN! HANS ROMKEMA 3 MAART 2010, DEN HAAG
BIJ DIE WERELD WIL IK HOREN! HANS ROMKEMA 3 MAART 2010, DEN HAAG STUDENTEN DOEN UITSPRAKEN OVER DE ACADEMISCHE WERELD, HET VAKGEBIED EN HET BEROEPENVELD.. onderzoek niet zo saai als ik dacht werken in
Nadere informatieOnderwijs- en examenregeling
Onderwijs- en examenregeling geldig vanaf 1 september 2017 Opleidingsspecifiek deel: Bacheloropleiding: Chinastudies Deze onderwijs- en examenregeling is gebaseerd op de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk
Nadere informatieSint-Jan Berchmanscollege
Sint-Jan Berchmanscollege Infobrochure Klassieke Talen (2de en 3de graad ASO) Leerlingprofiel Je leest graag, je wil je taalvaardigheid versterken, en je hebt interesse in cultuur en maatschappij? Een
Nadere informatieMaatschappelijke vorming
toelichting Hoe kan de school de leerling helpen om zich te ontwikkelen tot een actieve, verantwoordelijke en sociale burger? Een belangrijke taak van de school is om leerlingen voor te bereiden op hun
Nadere informatieThije Adams KUNST. Wordt een mens daar beter van? vangennep amsterdam
Thije Adams KUNST Wordt een mens daar beter van? vangennep amsterdam Inhoud Vooraf 5 I. Inleiding 7 II. Wat doen wij met kunst? 9 III. Wat doet kunst met ons? 42 IV. Plato en Rousseau 59 V. Onzekerheid
Nadere informatieOpen dag 14 maart Welkom bij: Taal- en cultuurstudies
Open dag 14 maart 2015 Welkom bij: Taal- en cultuurstudies Taal- en cultuurstudies kiezen 3/16/2015 Bachelorvoorlichting 2 Taal- en cultuurstudies kiezen en combineren Taal- en cultuurstudies wetenschap
Nadere informatieHet CCE biedt scholing voor zorgprofessionals
Scholing en training 2016 Het CCE biedt scholing voor zorgprofessionals die werken met cliënten met ernstig en aanhoudend probleemgedrag. De cliënten bij wie wij betrokken zijn, hebben een stoornis of
Nadere informatieSint-Jan Berchmanscollege
Sint-Jan Berchmanscollege Infobrochure Klassieke Talen (2de en 3de graad ASO) Leerlingprofiel Je leest graag, je wil je taalvaardigheid versterken, en je hebt interesse in cultuur en maatschappij? Een
Nadere informatieHet Ontwikkelteam Digitale geletterdheid geeft de volgende omschrijving aan het begrip digitale technologie:
BIJGESTELDE VISIE OP HET LEERGEBIED DIGITALE GELETTERDHEID Digitale geletterdheid is van belang voor leerlingen om toegang te krijgen tot informatie en om actief te kunnen deelnemen aan de hedendaagse
Nadere informatieKWALON Conferentie 13 december 2012. Methodenleer aan de universiteit: ontwerpen, uitvoeren en reflecteren. Inge Bleijenbergh
KWALON Conferentie 13 december 2012 Methodenleer aan de universiteit: ontwerpen, uitvoeren en reflecteren Inge Bleijenbergh Bijdrage Het bieden van inzicht in en reflecteren op de plaats en organisatie
Nadere informatiePremaster Letterkunde, programma Literaire vorming en literair veld Vrije Universiteit Amsterdam - Faculteit der Letteren - P Letterkunde - 2012-2013
Premaster Letterkunde, programma Literaire vorming en literair veld Vrije Universiteit Amsterdam - - P Letterkunde - 2012-2013 Vrije Universiteit Amsterdam - - P Letterkunde - 2012-2013 I Inhoudsopgave
Nadere informatieOnderwijs- en examenregeling
Onderwijs- en examenregeling geldig vanaf 1 september 2016 Opleidingsspecifiek deel: Bacheloropleiding: Duitse taal en cultuur Deze Onderwijs- en examenregeling is opgesteld overeenkomstig artikel 7.13
Nadere informatieBachelor Italië studies. uva.nl/ba-italiaans
Bachelor 2019-2020 Italië studies uva.nl/ba-italiaans Italië is een land met vele gezichten: alom bekend om zijn architectuur, film, literatuur, mode en design, maar ook wereldberoemd om zijn landschappelijke
Nadere informatie3.6 Diversiteit is meer dan verschil in cultuur 91 3.7 Antwoorden uit de gezondheidswetenschappen
Inhoud Inleiding 7 1 Diversiteit in jouw leven 13 1.1 Identiteit 13 1.2 Sociale identiteit 15 1.3 Sociale deelidentiteiten 17 1.4 Multiculturele persoonlijkheden 20 1.5 Aspecten van persoonlijkheden 24
Nadere informatieSint-Jozefscollege: studierichtingen 3 de graad ASO
Economie-Moderne Talen Economie Moderne Talen natuurwetenschappen 2 2 Duits 3 3 Engels 3 3 Frans 4 4 economie 5 5 wiskunde 3 3 In deze studierichting wordt inzicht in het economisch gebeuren gecombineerd
Nadere informatieMaster in de taal- en letterkunde. Masterinfoavond 7 maart 2018
Master in de taal- en letterkunde Masterinfoavond 7 maart 2018 Masteropleidingen met rechtstreekse toegang vanuit BA taal- en letterkunde Master in de Taal- en Letterkunde Master in de Taalkunde Master
Nadere informatieBachelor Duitslandstudies. uva.nl/ba-duits
Bachelor 2018-2019 Duitslandstudies uva.nl/ba-duits De bachelor Duitslandstudies leidt je op tot academisch geschoolde Duitslanddeskundige met vloeiende beheersing van het Duits. In deze bachelor combineer
Nadere informatieCurriculumevaluatie BA Wijsbegeerte
Curriculumevaluatie BA Wijsbegeerte Beste student, U heeft onlangs alle onderdelen van uw bacheloropleiding Wijsbegeerte afgerond en kunt nu het BA-diploma aanvragen. Het bestuur van het Instituut voor
Nadere informatieDe DOELSTELLING van de kunstbv-opdrachten & De BEOORDELING:
beeldende vorming De DOELSTELLING van de -opdrachten & De BEOORDELING: Doelstellingen van de opdrachten. Leren: Thematisch + procesmatig te werken Bestuderen van het thema: met een open houding Verzamelen
Nadere informatieogen en oren open! Luister je wel?
ogen en oren open! Luister je wel? 1 Verbale communicatie met jonge spelers Communiceren met jonge spelers is een vaardigheid die je van nature moet hebben. Je kunt het of je kunt het niet. Die uitspraak
Nadere informatieONDERWIJS- EN EXAMENREGELING. Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen. Deel 2 (Opleidingsspecifiek deel): Bachelor Wijsbegeerte
ONDERWIJS- EN EXAMENREGELING 2015-2016 Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen Deel 2 (Opleidingsspecifiek deel): Bachelor Wijsbegeerte Deze onderwijs- en examenregeling (OER-FFTR) treedt
Nadere informatieProfilering derde graad
De leerling heeft in de 1ste en de 2de graad, de gelegenheid gehad zijn/haar interesses te ontdekken en heeft misschien al enig idee ontwikkeld over toekomstige werk- of studieplannen. Vaardigheden, inzet,
Nadere informatie3. Wat betekent dat voor de manier waarop lesgegeven zou moeten worden in de - voor jou - moeilijke vakken?
Werkblad: 1. Wat is je leerstijl? Om uit te vinden welke van de vier leerstijlen het meest lijkt op jouw leerstijl, kun je dit simpele testje doen. Stel je eens voor dat je zojuist een nieuwe apparaat
Nadere informatieInhoud Inleiding Een nieuw beroep, een nieuwe opleiding Een nieuwe start bouwt voort op het voorgaande Relaties aangaan Omgaan met gevoelens
Inhoud Inleiding 9 1 Een nieuw beroep, een nieuwe opleiding 11 1.1 Het beroep Social Work 11 1.2 Beelden over leren mentale modellen 15 1.3 Competentiegericht leren 16 1.4 Een open leerhouding 17 1.5 Leren
Nadere informatieGrote Opdrachten voor het leesonderwijs Enkele slotopmerkingen
DEPARTEMENT TL&C / GRADUATE SCHOOL OF TEACHING 31 oktober 2018 Grote Opdrachten voor het leesonderwijs Enkele slotopmerkingen Erwin Mantingh (e.mantingh@uu.nl) Vakdidacticus Nederlands & Lerarenopleider
Nadere informatieCurriculumevaluatie BA Filosofie
Curriculumevaluatie BA Filosofie Beste student, U heeft onlangs het laatste onderdeel van uw bacheloropleiding Filosofie afgerond en staat op het punt het bachelorexamen aan te vragen. Om de kwaliteit
Nadere informatieASO - studierichtingen in VIA-TIENEN
ASO - studierichtingen in VIA-TIENEN De onderwijsvorm ASO is een breed algemeen vormende doorstroomrichting waarin de leerlingen zich voorbereiden op een academische of professionele bacheloropleiding.
Nadere informatieRevision Questions (Dutch)
Revision Questions (Dutch) Lees pagina s 1-44 van New Media: A Critical Introduction (2008). Maak bij het lezen de onderstaande vragen. Print je antwoorden uit en lever deze in bij de Vergeet niet je naam
Nadere informatieMeerwaarde voor onderwijs. De Pijlers en de Plus van FLOT
Meerwaarde voor onderwijs De Pijlers en de Plus van FLOT De vijf Pijlers: Cruciale factoren voor goed leraarschap Wat maakt een leraar tot een goede leraar? Het antwoord op deze vraag is niet objectief
Nadere informatieCollectievormingsprofiel Journalistiek en Nieuwe Media (CVP) Actuele relatie met O&O. Aankoop en -methodiek
Collectievormingsprofiel Journalistiek en Nieuwe Media (CVP) Actuele relatie met O&O De Universiteit van Leiden biedt de mogelijkheid voor bachelor studenten om andere studie te combineren met een PraktijkStudie.
Nadere informatieStuderen aan de Universiteit Utrecht Welkom bij de opleiding Frans
Studeren aan de Universiteit Utrecht Welkom bij de opleiding Frans Luuk Dijkstra (l.dijkstra@uu.nl) Bachelorvoorlichtingsdagen november 2015 Opbouw presentatie Inleiding Kenmerken van de opleiding De studie
Nadere informatieOnderwijs- en examenregeling
Onderwijs- en examenregeling geldig vanaf 1 september 2011 Opleidingsspecifiek deel: Bacheloropleiding: Islamitische Theologie Deze Onderwijs- en examenregeling is opgesteld overeenkomstig artikel 7.13
Nadere informatieExamen VWO. Nederlands. tijdvak 1 maandag 18 mei 9.00-12.00 uur. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen VWO 2009 tijdvak 1 maandag 18 mei 9.00-12.00 uur Nederlands Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 22 vragen en een samenvattingsopdracht. Voor dit examen zijn maximaal 50 punten
Nadere informatiePresenteren & Promoveren 2014
Presenteren & Promoveren 2014 Een training voor promovendi De dissertatie is af. Het was een klus, maar de manuscriptcommissie heeft haar goedkeuring gegeven. De datum voor de promotie is al weken bekend.
Nadere informatieDe leerlingen leggen hun ervaringen vast in een portfolio.
Het leergebied Arts in de bovenbouw staat voor: Leerlingen ontwikkelen kennis en vaardigheden om de wereld van kunst en cultuur te verkennen, begrijpen en zelf een bijdrage te leveren. Creativiteit is
Nadere informatieBachelor Kunstgeschiedenis. uva.nl/ba-kunstgeschiedenis
Bachelor 2019-2020 Kunstgeschiedenis uva.nl/ba-kunstgeschiedenis Als je Kunstgeschiedenis studeert, leer je hoe, door wie en voor wie kunst wordt gemaakt. Ook leer je kritisch te denken over de betekenis
Nadere informatieBachelor Filosofie. uva.nl/ba-filosofie
Bachelor 2019-2020 Filosofie uva.nl/ba-filosofie Zijn je zintuigen wel betrouwbaar? Wat is rechtvaardigheid? Kunnen we ons mensen voorstellen zonder geschiedenis? Wat is het zijn? Wanneer mag je het woordje
Nadere informatie1 en 2 oktober 2013. Bezoek aan Groningen
1 en 2 oktober 2013 Bezoek aan Groningen programma 1-2 oktober 2013 www.cultuurindespiegel.be 1. Stavaza van CIS Nederland 2. Emiel Copini (14-18jaar) en Theisje van Dorsten (4-10 jaar) 3. Astrid Rass
Nadere informatieCKV Festival 2012. CKV festival 2012
C CKV Festival 2012 Het CKV Festival vindt in 2012 plaats op 23 en 30 oktober. Twee dagen gaan de Bredase leerlingen van het voortgezet onderwijs naar de culturele instellingen van Breda. De basis van
Nadere informatieStudenten lerarenopleiding. In gesprek over de inhoud van het onderwijs
Studenten lerarenopleiding In gesprek over de inhoud van het onderwijs 1 Algemeen Doe mee en praat mee! Antwoord of reactie op deze vraag? Dé landelijke dialoog over ons onderwijs en de toekomst. Deel
Nadere informatieInhoud. Inleiding 9. 5 Planning 83 5.1 Leerdoelen en persoonlijke doelen 84 5.2 Het ontwerpen van het leerproces 87 5.3 Planning in de tijd 89
Inhoud Inleiding 9 1 Zelfsturend leren 13 1.1 Zelfsturing 13 1.2 Leren 16 1.3 Leeractiviteiten 19 1.4 Sturingsactiviteiten 22 1.5 Aspecten van zelfsturing 25 1.6 Leerproces vastleggen 30 2 Oriëntatie op
Nadere informatiePilot evaluatie Digital Humanities onderwijs binnen Research Masters in de faculteit Geesteswetenschappen
Pilot evaluatie Digital Humanities onderwijs binnen Research Masters in de faculteit Geesteswetenschappen (EMP project Mastering your digital tools ) Femke Kirschner & Gerrit Bloothooft September 2016
Nadere informatieBachelor Spaanse en Latijns- Amerikaanse studies. uva.nl/ba-spaans
Bachelor 2019-2020 Spaanse en Latijns- Amerikaanse studies uva.nl/ba-spaans Spaans is een van de meest gesproken talen ter wereld. De Spaanstalige wereld is een hoofdrolspeler op het internationale toneel,
Nadere informatieJan Bransen Het Schrijven van een Filosofisch Essay
Jan Bransen Het Schrijven van een Filosofisch Essay Onderstaande tekst schreef ik jaren geleden om studenten wat richtlijnen te geven bij het ontwikkelen van een voor filosofen cruciale vaardigheid: het
Nadere informatieExpertopleiding Cultuur in de Spiegel
Expertopleiding Cultuur in de Spiegel 2019-2020 Muzische lessen, schoolvoorstellingen, mediaprojecten, erfgoeduitstappen, rondleidingen in musea, culturele reizen, kunstenaars in de klas, artistieke workshops,
Nadere informatieOnderwijs- en examenregeling
Onderwijs- en examenregeling geldig vanaf 1 september 2013 Opleidingsspecifiek deel: Bacheloropleiding: Film- en literatuurwetenschap Deze Onderwijs- en examenregeling is opgesteld overeenkomstig artikel
Nadere informatieFaculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen ONDERWIJS- EN EXAMENREGELING FFTR 2014-2015
Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen ONDERWIJS- EN EXAMENREGELING FFTR 2014-2015 Deel 2 Opleidingsspecifiek deel: Master Theologie Deze onderwijs- en examenregeling (OER-FFTR) treedt
Nadere informatie10 Masteropleiding Filosofie & Maatschappij
10 Masteropleiding Filosofie & Maatschappij 10.1 Inleiding Dit hoofdstuk bevat gedetailleerde informatie over de doelstellingen, eindkwalificaties en opbouw van de Masteropleiding Filosofie & Maatschappij.
Nadere informatieOnderwijs- en examenregeling
Onderwijs- en examenregeling geldig vanaf 1 september 2017 Opleidingsspecifiek deel: Bacheloropleiding: Russische studies Deze onderwijs- en examenregeling is gebaseerd op de Wet op het hoger onderwijs
Nadere informatieCollectievormingsprofiel Engelse taal en cultuur
Collectievormingsprofiel Engelse taal en cultuur Actuele relatie met O&O (specifieke opleidingen etc.) De collectie Engelse taal en cultuur richt zich met name op de studenten, docenten en onderzoekers
Nadere informatieliteratuur literariteit
De veelzijdigheid van literatuur literariteit Literariteit Levensvatbaarheid van teksten Een samenspel van factoren dat ervoor zorgt dat sommige teksten aldus literair zijn en als zodanig worden gekoesterd,
Nadere informatieInhoud. Introductie tot de cursus
Inhoud Introductie tot de cursus 1 Inleiding 7 2 Voorkennis 7 3 Het cursusmateriaal 7 4 Structuur, symbolen en taalgebruik 8 5 De cursus bestuderen 9 6 Studiebegeleiding 10 7 Huiswerkopgaven 10 8 Het tentamen
Nadere informatieUniversiteit Opleiding Cursus Beschrijving Link. Vaardigheidsonderwijs 2e jaar
Overzicht bachelorcursussen Dit overzicht geeft een groot aantal bachelorcursussen weer die aandacht besteden cultuur en/of gender op het gebied van gezondheidszorg. Het overzicht betreft cursussen uit
Nadere informatieAlgemene informatie. Beste aanstaande student,
Algemene informatie Beste aanstaande student, Ter voorbereiding op het gesprek vragen we je een korte enquête in te vullen. Met het invullen bevestig je tegelijk je komst naar het kennismakingsgesprek,
Nadere informatieOnderwijs Onderzoekschool Politieke Geschiedenis
Onderwijs Onderzoekschool Politieke Geschiedenis Voor promovendi en Research Masters 2012 2013 Onderzoekschool Politieke Geschiedenis 1 1. De Onderzoekschool Politieke Geschiedenis De Onderzoekschool Politieke
Nadere informatieSOCIOLOGIE FACULTEIT DER SOCIALE WETENSCHAPPEN
SOCIOLOGIE FACULTEIT DER SOCIALE WETENSCHAPPEN PROGRAMMA WAT GA IK DE KOMENDE 45 MINUTEN VERTELLEN? 1. Waarom sociologie studeren (wat is sociologie?) 2. Waarom sociologie studeren aan de VU? 3. Hoe ziet
Nadere informatieProfilering derde graad
De leerling heeft in de 1ste en de 2de graad, de gelegenheid gehad zijn/haar interesses te ontdekken en heeft misschien al enig idee ontwikkeld over toekomstige werk- of studieplannen. Vaardigheden, inzet,
Nadere informatieOverzicht curriculum VU
Overzicht curriculum VU Opbouw van de opleiding Ter realisatie van de gedefinieerde eindkwalificaties biedt de VU een daarbij passend samenhangend onderwijsprogramma aan. Het onderwijsprogramma bestaat
Nadere informatieGrenzen verleggen. Amsterdam, februari Beste Julian Baggini,
Grenzen verleggen Amsterdam, februari 2017 Beste Julian Baggini, Wij zijn ons verstand verloren en met die hartenkreet val je in jouw nieuwe boek meteen met de deur in huis. Was ons rede en rationaliteit
Nadere informatieOnderwijs- en examenregeling geldig vanaf 1 september 2011
Onderwijs- en examenregeling geldig vanaf 1 september 2011 Opleidingsspecifiek deel Masteropleiding: Nederlandkunde/ Dutch Studies Deze Onderwijs- en examenregeling is opgesteld overeenkomstig artikel
Nadere informatieSaving Mes Aynak Docenten
Doelgroep: 5 e en 6 e klassen van HAVO en VWO Voor u ligt de lesbrief die hoort bij een bezoek aan het wetenschapsfilmfestival InScience. Tijdens het festivalbezoek gaan uw leerlingen de documentaire Saving
Nadere informatieDossier opdracht 12. Vakproject 2: Vakdidactiek
Dossier opdracht 12 Vakproject 2: Vakdidactiek Naam: Thomas Sluyter Nummer: 1018808 Jaar / Klas: 1e jaar Docent Wiskunde, deeltijd Datum: 12 november, 2007 Samenvatting Dit document is onderdeel van mijn
Nadere informatieInleiding. De incoherence turn in de literatuurwetenschap
Inleiding De incoherence turn in de literatuurwetenschap Literatuuropvattingen Of: poëticale opvattingen / poëtica "het geheel aan ideeën over doel, functie, aard, middelen, effecten en ontstaan van literatuur"
Nadere informatieDocent van het Jaar verkiezing 2018
1 Voorwoord Al vele jaren organiseren de ASVA studentenunie en de CSR de Docent van het Jaar verkiezing. Tijdens deze verkiezing wordt er extra aandacht gevestigd op goed docentschap en het daarmee samenhangende
Nadere informatieOnderwijs- en examenregeling
Onderwijs- en examenregeling geldig vanaf 1 september 2011 Opleidingsspecifiek deel: Bacheloropleiding: Griekse en Latijnse taal en cultuur Deze Onderwijs- en examenregeling is opgesteld overeenkomstig
Nadere informatieBest practices in academische vaardigheden bij bèta-bacheloropleidingen
Robert van Wijk & Esther Vleugel vaardigheden bij bèta-bacheloropleidingen Workshop op de ICAB conferentie 2015 Programma Achtergrond van ons academisch vaardigheden onderwijs Onze ervaringen en lessen
Nadere informatie1 Leren op de werkplek
1 Leren op de werkplek Wat is leren op de werkplek? Om dit te verduidelijken onderscheiden we in dit hoofdstuk twee vormen van leren: formeel en informeel leren. Ook laten we zien welke vormen van leren
Nadere informatieIntroductie. De onderzoekscyclus; een gestructureerde aanpak die helpt bij het doen van onderzoek.
Introductie Een onderzoeksactiviteit start vanuit een verwondering of verbazing. Je wilt iets begrijpen of weten en bent op zoek naar (nieuwe) kennis en/of antwoorden. Je gaat de context en content van
Nadere informatieOpmerkingen voor bestuurders en leidinggevenden 95 Vragen aan de auteur 99 Dankwoord 103 Over de auteur 107
Inhoud Voorwoord 7 Het Goede Boek 13 Max 19 Zeno 23 Waarom 27 Zelfs het onmogelijke 35 Omhoog 39 Reus 45 Eruit 49 Wie heeft mijn kaas gepikt? 53 Ik heb jouw kaas gepikt 59 Muren 65 De doolhof in de muis
Nadere informatieDe diep verstandelijk gehandicapte medemens
De diep verstandelijk gehandicapte medemens Eerste druk, mei 2012 2012 Wilte van Houten isbn: 978-90-484-2352-1 nur: 895 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming
Nadere informatieR E L I G I O U S J O U R N A L I S M C O M M U N I T Y O F P R A C T I C E T I L B U R G C O B B E N H A G E N C E N T E R
R E L I G I O U S J O U R N A L I S M C O M M U N I T Y O F P R A C T I C E T I L B U R G C O B B E N H A G E N C E N T E R 1 R E L I G I O U S J O U R N A L I S M C O M M U N I T Y O F P R A C T I C E
Nadere informatieOver nut en noodzaak van praktijkgericht onderzoek. Congres Focus op onderzoek - Oogsten en verbinden 1 en 2 december 2011, Galgenwaard, Utrecht
Over nut en noodzaak van praktijkgericht onderzoek Congres Focus op onderzoek - Oogsten en verbinden 1 en 2 december 2011, Galgenwaard, Utrecht Wat is het probleem? Volgens: 1. De professional 2. De wetenschapper
Nadere informatieTendensen bevraging docenten
Tendensen bevraging docenten Docenten werden aan de hand van een vragenlijst bevraagd. Het competentieprofiel omgaan met kansarmoede voor lerarenopleiders (zie kader) vormde hiervoor de basis, maar het
Nadere informatieDEEL B van de onderwijs- en examenregeling voor de bacheloropleiding Duitse taal en cultuur, 2014-2015
DEEL B van de onderwijs- en examenregeling voor de bacheloropleiding e taal en cultuur, 2014-2015 1 - Algemene bepalingen Artikel 1.1 Toepasselijkheid van de regeling Deze regeling bestaat uit deel A en
Nadere informatieARTISTIEK-CREATIEF ONDERZOEK BINNEN CKV - DOMEIN VERDIEPEN
ARTISTIEK-CREATIEF ONDERZOEK BINNEN CKV - DOMEIN VERDIEPEN De vier domeinen van CKV Verbinden (4) Verkennen (1) Verdiepen (3) Verbreden (2) Verdiepen Verbinden Verkennen Verdiepen Verbreden Op basis van
Nadere informatieWIJ DENKEN OVER KENNIS EN WETENSCHAP. Verwerkingsboek. Philippe Boekstal DAMON. WD kennis wetenschap 2601.indd 1 26-1-10 12:16
WIJ DENKEN OVER KENNIS EN WETENSCHAP Verwerkingsboek Philippe Boekstal DAMON WD kennis wetenschap 2601.indd 1 26-1-10 12:16 VOORWOORD Dit verwerkingsboek bevat een aantal teksten en opdrachten die aansluiten
Nadere informatieOnderwijs- en examenregeling
Onderwijs- en examenregeling geldig vanaf 1 september 2016 Opleidingsspecifieke deel: Bacheloropleiding: Kunstgeschiedenis Deze Onderwijs- en examenregeling is opgesteld overeenkomstig artikel 7.13 van
Nadere informatiePVA Jaar 2. Stefan Timmer S1001410 Klas: CE 2b
PVA Jaar 2 Stefan Timmer S1001410 Klas: CE 2b Inhoudsopgave blz. Voorblad - Inhoudsopgave 2 Plan van aanpak tweede jaar 3-4 Bijlage 1: Algemene domeincompetenties 5-6 (wat heb ik geleerd) Bijlage 2: Belangrijkste
Nadere informatieWelkom bij: Taal- en cultuurstudies
Welkom bij: Wat is bijzonder aan? De meerwaarde van taal en talen breed denken Programma Wat kun je ermee? Test jezelf voor Taal- en cultuuurstudies Student en afgestudeerde Vragen (panel ) Wat is bijzonder
Nadere informatieMethoden van het Wetenschappelijk Onderzoek: Deel II Vertaling pagina 83 97
Wanneer gebruiken we kwalitatieve interviews? Kwalitatief interview = mogelijke methode om gegevens te verzamelen voor een reeks soorten van kwalitatief onderzoek Kwalitatief interview versus natuurlijk
Nadere informatieIn twee dagen leer je wat scrum betekent, hoe je het doet en hoe je het intern kunt introduceren.
Ben je het oude communicatieplan zat? Wil je flexibeler werken en meer plezier beleven aan de projecten waarin je meedraait? In twee dagen leer je wat scrum betekent, hoe je het doet en hoe je het intern
Nadere informatieTijd voor herbezinning over de waarde van niet-betaald werk
Tijd voor herbezinning over de waarde van niet-betaald werk PAUL DE BEER HENRI POLAK HOOGLERAAR VOOR ARBEIDSVERHOUDINGEN UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM De afgelopen vijfentwintig jaar is het dominante discours
Nadere informatieAdvies Rapport Zoek ieders Talent & Excelleer! Hoe excellentie ook in het hoger onderwijs kan worden gestimuleerd
Advies Rapport Zoek ieders Talent & Excelleer! Hoe excellentie ook in het hoger onderwijs kan worden gestimuleerd Samenvatting Excellentie kan het beste worden gestimuleerd door het coachen van de persoonlijke
Nadere informatieBachelorexamen Nederlands
Bachelorexamen Nederlands 1. Richtlijnen Bachelorexamen Nederlands 1.1. Inleiding 1.2. Scriptie 1.3. Lectuurlijst 1.4. Literair essay 1.5. Map taalkunde 1.6. Map land en volk 1.7. Vertaling 1.8. Conclusie
Nadere informatieEindexamen maatschappijleer havo 2007-I
Vraag Antwoord Scores Opgave 2 Jongeren en massamedia 14 maximumscore 2 Het antwoord moet de volgende onderdelen bevatten: Marktsegmentering is het verdelen van de markt in afzonderlijke delen gericht
Nadere informatieTaalkunde in het schoolvak Nederlands: wat hebben methodes ons te bieden?
VIERENTWINTIGSTE CONFERENTIE HET SCHOOLVAK NEDERLANDS Ronde 5 Maria van der Aalsvoort ILS, Radboud Universiteit Nijmegen Contact: m.vanderaalsvoort@ils.ru.nl Taalkunde in het schoolvak Nederlands: wat
Nadere informatieLatijn en Grieks in de 21ste eeuw
Latijn en Grieks in de 21ste eeuw Kiezen voor Latijn en/of Grieks? Als leerling in het laatste jaar van de basisschool sta jij voor een belangrijke keuze. Welke studierichting moet je gaan volgen in het
Nadere informatieTransnationaal programma in gespecialiseerde vertaling: optie literair vertalen
Transnationaal programma in gespecialiseerde vertaling: optie literair vertalen Sinds academiejaar 2013-2014 bieden de KU Leuven en de Universiteit Utrecht je de gelegenheid om in een internationale context
Nadere informatieBijzonder Masterprogramma Leraar Duits
Bijzonder Masterprogramma Leraar Duits Simone Wolff Vrijdag 27 november 2015 Maatschappelijke trend Groeiend tekort aan eerstegraads leraren Duits in het voortgezet onderwijs: Vanaf 2016 zullen de tekorten
Nadere informatieOpgave 3 De troost van muziek
Opgave 3 De troost van muziek 12 maximumscore 2 een uitleg in welk opzicht de emotie van de ballade Where Are We Now? een acute emotie is: een waarneembare uiting in beeld / stem / melodie 1 een uitleg
Nadere informatieThemabijeenkomsten. Merlet College en Elzendaalcollege
Themabijeenkomsten Merlet College en Elzendaalcollege Studiejaar 2017-2018 1 Inhoud Hoofdstuk pag. Inhoud 2 1. Inleiding 3 2. Programma en data 4 3. Aanmelden 4 4. Inhoudelijke beschrijving van de thema
Nadere informatieFianne Konings en Marjo Berendsen over Culturele instellingen en een doorlopende leerlijn cultuuronderwijs door Jacolien de Nooij
Fianne Konings en Marjo Berendsen over Culturele instellingen en een doorlopende leerlijn cultuuronderwijs door Jacolien de Nooij De publicatie van Fianne Konings, Culturele instellingen en een doorlopende
Nadere informatieEindtermen. voor de. Bacheloropleiding Bewegingswetenschappen. Faculteit der Medische Wetenschappen. Rijksuniversiteit Groningen
Eindtermen voor de Bacheloropleiding Bewegingswetenschappen Faculteit der Medische Wetenschappen Rijksuniversiteit Groningen 1 Opbouw eindtermen BW Groningen De bewegingswetenschapper is op bachelor niveau
Nadere informatieEen neutrale literatuurwetenschapper? Forget it.
Lisanne Snelders Een neutrale literatuurwetenschapper? Forget it. Interview met Thomas Vaessens Thomas Vaessens Thomas Vaessens (1967) is hoogleraar Moderne Nederlandse Letterkunde aan de Universiteit
Nadere informatie