Indexeringsites en auteursrechten, een spanningsveld?

Transcriptie

1 Indexeringsites en auteursrechten, een spanningsveld? Een analyse van de werking van verschillende indexeringswebsites en hun mogelijke rol in de schending van auteursrechten via internet. Universiteit Utrecht, Faculteit der Rechtsgeleerdheid Maarten van Amerongen, Masterscriptie voor de opleiding Nederlands Privaatrecht, richting Intellectuele Eigendommen Begeleidster: mw. prof. mr. drs. M. de Cock Buning Datum:

2 Voorwoord: Na maanden zoeken en schrijven is dit het resultaat van mijn inspanningen. Deze scriptie is de afsluiting van mijn studie aan de Universiteit Utrecht. Met een sterke voorliefde voor het rechtsgebied van de intellectuele eigendommen in de digitale omgeving heb ik gepast genoten van het schrijven aan dit verhaal. Hopende dat met deze scriptie duidelijkheid wordt verschaft voor wat betreft het vraagstuk van de mogelijke auteursrechtenschending door indexeringsites van bestanden op de diverse peer-to-peer netwerken op het internet. Aangezien het door mij behandelde rechtsgebied met zekere regelmaat in het nieuws vertegenwoordigd is heb ik gebruik gemaakt van de bij mij ter kennis gekomen informatie tot 12 april Uitspraken of gebeurtenissen nadien zijn niet in mijn scriptie verwerkt. Graag wil ik van de gelegenheid gebruik maken om mijn dank te uiten naar enkele mensen. Ik meen dat zonder hen deze scriptie niet zou zijn geworden wat deze nu is. Op de eerste plaatst mijn ouders voor hun nimmer aflatende steun ten aanzien van mijn studie en hun commentaar op de teksten van mijn scriptie. Verder wil ik mevrouw prof. mr. drs. M. de Cock Buning bedanken voor haar enthousiasme en waardevolle feedback bij de eerste voorlopige versie van de tekst en de begeleiding van de scriptie. Tenslotte wil ik mr. Bernard Baas bedanken voor zijn kritische blik en nuttige commentaar op de tekst. Maarten van Amerongen 2

3 Inhoudsopgave: Voorwoord:.. 2 Inhoudsopgave: 3 Afkortingen:. 4 Hoofdstuk 1: Inleiding en probleemstelling 5 Hoofdstuk 2: De geschiedenis van Usenet en peer-to-peer Het ontstaan van het Internet De geschiedenis van Usenet en peer-to-peer Mogelijke inbreuk op vijf verschillende niveaus Geschiedenis van het auteursrecht Websites, verwijzingen en verwijstechnieken De software om gebruik te kunnen maken van P2P netwerken De bezoekers van indexeringsites De ISP als access provider De ISP als hosting provider De werking van indexeringsites. 26 Hoofdstuk 3: Verschillende netwerken, verschillende sites edonkey Bittorrent Usenet De Usenetaanbieders FTD en NZB s 47 Hoofdstuk 4: Handhaving.55 Hoofdstuk 5: Conclusie Algemeen Eerste deelvraag Tweede deelvraag Derde deelvraag Vierde deelvraag Hoofdvraag.. 66 Bronvermelding:.. 68 Bijlage:

4 Afkortingen: ARPA: Advanced Research Projects Agency A-G: Advocaat-Generaal AW: Auteurswet 1912 BREIN: Bescherming Rechten Entertainment Industrie Nederland BW: Burgerlijk Wetboek CERN: Conseil Européen pour la Recherche Nucléaire ed2k: edonkey2000 FIOD-ECD: Fiscale Inlichtingen en OpsporingsDienst Economische Controle Dienst FTD: Fill Threads Database FTP: File Transfer Protocol HTTP: HyperText Transfer Protocol IP-adres: Internet Protocol adres ISP: Internet Service Provider NAW: Naam, Adres en Woonplaats NZB: Newzbin ODBS: Opsporingsdienst Buma/Stemra OESO: Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling OM: Openbaar Ministerie P2P: Peer to Peer PC: Personal Computer RIAA: Recording Industry Association of America Rv: Rechtsvordering Sr: (wetboek van) Strafrecht TCP: Transmission Control Protocol TCP/IP: Transmission Control Protocol over Internet Protocol TLD: Top Level Domain TRIPs: Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights UAC: Universele Auteursrecht Conventie UMTS: Universal Mobile Telecommunications System URI: Uniform Resource Identifier URL: Uniform Resource Locator WIPO: World Intellectual Property Organization Wvs: Wetboek van Strafvordering WWW: World Wide Web xdsl: x Digital Subscriber Line 4

5 Hoofdstuk 1: Inleiding en vraagstelling Hoe moeilijk is het om een muziekalbum te downloaden? Afhankelijk van de kennis en interesse in PC s en programmatuur meen ik aan te mogen nemen dat het antwoord op deze vraag niet moeilijk zal luiden. Het aantal mogelijkheden om aan fysieke audiodragers te komen is inmiddels net zo uitgebreid als het aantal online mogelijkheden. Zo berichtte Apple onlangs dat het inmiddels meer dan 4 miljard muzieknummers heeft verkocht via haar online winkel itunes, 1 inmiddels met afstand de grootste online distributeur van digitale muziek. Ook de filmtak van de entertainmentindustrie heeft, met een Worldwide box office omzet van $26,7 miljard in 2007, geen reden tot klagen. Relatief nieuw binnen de wereld van entertainment is de game-industrie. Het belang van deze vorm van digitaal vermaak mag evenmin genegeerd worden. Met een jaaromzet van circa $30 miljard is de game-industrie groter dan de filmindustrie. 2 Toch kent de medaille een keerzijde. Het online aanbod van films, muziek, software en games is groter dan het aanbod in welke winkel ook. Niet enkel via de hierboven genoemde internetwinkels, maar tevens zonder daarvoor te betalen via diverse netwerken. Het onbetaald downloaden van auteursrechtelijk beschermde bestanden is voor steeds meer mensen een populaire bezigheid aan het worden. De wijze waarop een thuisgebruiker vanaf zijn PC met internetverbinding bestanden via de onbetaalde, genoemde netwerken kan downloaden is dusdanig eenvoudig dat het gebruik van deze uitwisselingstechniek niet zonder reden zo immens populair is geworden; iedereen kan het en het kost niets. De Stichting Bescherming Rechten Entertainment Industrie Nederland (Brein) is sinds haar oprichting in 1998 de voornaamste Nederlandse organisatie die optreedt (dit namens ruim 130 nationale en internationale bedrijven) ter handhaving van de rechten van auteurs- en naburigrechthebbenden. Stichting Brein handelt namens auteurs, uitvoerend kunstenaars, uitgevers, producenten en distributeurs van muziek, film, video en interactieve software en bestrijdt - volgens haar doestelling - intellectuele eigendomsfraude en piraterij van de productie van de aangesloten leden. Stichting Brein 3 levert expertise aan strafrechtelijke onderzoeken en onderneemt zelfstandig civiele acties tegen mogelijke inbreukmakers. De Stichting Brein schat de financiële schade als gevolg van het downloaden over 2004 op minimaal 350 miljoen. 4 Hierbij wordt uitgegaan van tientallen miljoenen muziek- en filmdownloads per maand. 5 Het effect dat door deze organisatie in ons land teweeg wordt gebracht valt op te maken uit de door Stichting Brein gepubliceerde jaaroverzichten. Zo werden in 2007 door de Stichting Brein 96, naar eigen zeggen, illegale peer-to-peer websites afgesloten, of staakten zij hun activiteiten naar aanleiding van een sommatie afkomstig van Stichting Brein. Deze 96 websites hadden meer dan Stichting Brein presenteert zichzelf als deskundige, 4 Ik plaats de nodige vraagtekens bij deze schatting. Het is, om een voorbeeld te noemen, allesbehalve aannemelijk dat iemand indien een gratis download niet voorhanden mocht zijn direct een betaalde versie in een winkel gaat aanschaffen

6 miljoen geregistreerde leden. 6 Over het jaar 2008 wordt een aantal van 398 websites gemeld met in totaal enige tientallen miljoenen gebruikers. 7 Het effect van de werkwijze van de stichting leidt dat veel beheerders hun activiteiten staken om een procedure te voorkomen, nog voordat een rechter een juridisch oordeel over de activiteiten van de betreffende site heeft kunnen geven. De chilling effects van de dreigende taal en mogelijke gevolgen van het in stand houden van veelal hobbyprojecten laten de beslissing in veel gevallen doorslaan naar een voorzorgshandeling waarbij de website gesloten wordt. Veel downloaders worden in hun zoektocht naar bestanden in meer of mindere mate voorzien van informatie die te vinden is op websites welke zelf geen content aanbieden, maar die wel een relevante rol spelen in het proces van het openbaarmaken en verveelvoudigen van, mogelijk auteursrechtelijk beschermde, digitale bestanden. Hierbij moet men met name denken aan URL links, 8 URI links, torrents en andersoortige metadata. Juist gezien de passieve rol van deze websites in het gehele proces van het daadwerkelijke downloaden lijkt het mij juridisch het meest interessante onderdeel. De servers van de indexeringsites bevatten gewoonlijk niet de films, muziek, software of spellen die de rechthebbenden veelal trachten te beschermen. Dit vormt de basis van juridische frictie tussen de beheerders van verschillende in deze scriptie te behandelen websites en de auteursrechthebbenden. De rechthebbenden claimen dat dergelijke websites een onmisbare schakel vormen in de uitwisseling van digitale bestanden op peer-to-peer netwerken en nieuwsgroepen. De beheerders stellen dat louter het linken of verwijzen naar bestanden geen auteursrechteninbreuk op kan leveren aangezien de bestanden niet door hen of door de beheerde websites geopenbaard of verveelvoudigd worden. Derhalve is een controversiële situatie ontstaan waarbij inmiddels een aantal rechterlijke uitspraken bekend zijn met meerdere, uiteenlopende, dicta. Aangezien deze materie zowel het civiele recht als, in mindere mate, het strafrecht regardeert, en het onderwerp actueel is leek het mij een boeiend onderwerp om een scriptie over te schrijven. Met deze scriptie wil ik de status van indexeringswebsites, die de bestanden op verschillende peerto-peer netwerken en Usenet groepen indexeren, nagaan en vaststellen of de bezigheden van de beheerders van dergelijke websites in strijd is met de rechten van de houders van het auteursrecht op de bestanden op de peer-to-peer netwerken. De hoofdvraag die hierbij centraal staat is of de beheerders van peer-to-peer indexeringsites inbreuk maken op enig auteursrecht ofwel op andere wijze onrechtmatig handelen door het beschikbaar stellen van toegang tot een dergelijke indexeringsite. Deelvragen die voor beantwoording van de hoofdvraag beantwoord dienen te worden zijn: 1. Wat zijn de juridisch relevante verschillen in de aanwezige peer-to-peer netwerken? 2. Op welk niveau speelt de Internet Service Provider een relevante rol? 3. Vormt een link een openbaarmaking of verveelvoudiging in de zin van de Auteurswet dan wel een onrechtmatige gedraging? 4. Hoe wordt door de rechthebbenden opgetreden tegen dergelijke indexeringsites? Metadata zijn data die kenmerken van bepaalde gegevens beschrijven. 6

7 Plan van aanpak: De beantwoording van de deelvragen vindt gaandeweg in verschillende hoofdstukken plaats. Alvorens te beginnen met de beantwoording van deze deelvragen wordt de oorsprong van het internet behandeld. Dit is naar mijn mening essentieel om een duidelijke weergave van het technische aspect te kunnen rijmen met het juridische punt van discussie. Hierbij is het voornaamste doel duidelijkheid te scheppen in de intentie van de makers van de noodzakelijke onderdelen van het internet. Deze uitleg staat centraal in hoofdstuk 2. Tevens geef ik in hoofdstuk 2 uitleg over de betrokkenheid van de Internet Service Provider (ISP) op twee verschillende niveaus, de softwaremakers, de bezoekers en linksites in het algemeen. Hoofdstuk 2 wordt afgesloten met een korte, voornamelijk praktische, uitleg over het bestaan van indexeringsites in het algemeen en de door mij gekozen websites op de verschillende peer-to-peer netwerken en Usenet. In hoofdstuk 3 staan de verschillende netwerken centraal, alsmede de technisch-juridische kwalificatie van de indexeringsites behorende bij hun specifieke netwerk. Welke beperkingen en uitzonderingen gelden er in het algemeen? Vervolgens wordt in hetzelfde hoofdstuk beantwoord of de indexeringsites een inbreuk maken op de rechten van de auteurs door het bestaan van hun site dan wel onrechtmatig handelen. Daarna wordt in hoofdstuk 4 de huidige situatie geschetst ten aanzien van de handhaving van de rechten door de bestrijders van intellectuele eigendomsfraude. Tot slot eindig ik met mijn conclusie in hoofdstuk 5, waarbij ik kort mijn deelvragen samenvat, waarna ik mijn hoofdvraag beantwoord alsook enige opinies mijnerzijds geef. Voor de volledigheid wijs ik erop, dat ik bij het schrijven van deze scriptie gebruik heb gemaakt van de leidraad voor juridische auteurs versie Ik heb ervoor gekozen een variant van het systeem van de uitgebreide voetnoten te hanteren. Tevens heb ik ervoor gekozen een uitgebreide bronvermelding op te nemen. De reden hiervoor is simpelweg gelegen in mijn persoonlijke voorkeur. 7

8 Hoofdstuk 2: De geschiedenis van internet en peer-to-peer 2.1 Het ontstaan van het Internet Buiten de telegraaflijnen waren er in het verleden, vóór het bestaan van het internet, geen fysieke infrastructurele netwerken die over lange afstanden berichten konden versturen. Toch werd bijna 150 jaar geleden al gedroomd over een dergelijke connectiviteit. In 1863 werd door de schrijver en visionair Jules Verne een voorspelling gedaan. Hij voorspelde een toekomst waarin "La phototélégraphie permettait d'envoyer très loin tout écrit, signature et illustration, et de signer un contrat à une distance de km. Toutes les maisons étaient câblées.". 9 De toekomst zou uitwijzen hoe juist deze voorspelling was. Algemeen wordt aangenomen dat het internet zoals wij dit nu kennen is ontstaan uit het militaire Advanced Research Projects Agency network, afgekort tot ARPAnet. Dit in 1969 in de Verenigde Staten in gebruikgenomen netwerk verbond meerdere instellingen zodat onderzoekers hun gegevens snel en makkelijk konden delen en/of uitwisselen met andere stations op het ARPAnet. 10 De eerste interconnected networks, ofwel internet. Hoewel het geen kerntaak van het systeem was, moest het netwerk wel in stand blijven bij eventuele (nucleaire) aanvallen. Resterende delen van het netwerk mochten geen functionaliteit verliezen bij uitval van één of meerdere computers of knooppunten. Dit is tevens een belangrijke eigenschap van het huidige internet. Dankzij redundantie kan bij verlies van een station in het systeem het netwerk ongehinderd blijven functioneren. Onderstaande afbeeldingen geven duidelijk aan welke voordelen een dergelijk gedistribueerd netwerk biedt bij lokale defecten. Uitval van knooppunten bij een gecentraliseerd of gedecentraliseerd netwerk veroorzaken een uitval van het gehele netwerk dan wel een substantieel deel daarvan. 9 Jules Verne, Paris au XXIe siècle, Eerst uitgegeven in Prof. mr. F.W. Grosheide, hoofdstukken communicatie & mediarecht beschouwingen over de juridische aspecten van openbare communicatie en massamedia, Ars Aequi Libri, 2000, p. 179 ev. 8

9 De techniek die bij het overbrengen van berichten over het ARPAnet werd toegepast heet Packet Switching. Deze techniek is ontwikkeld door Paul Baran. Een bericht wordt hierbij verdeeld over verschillende pakketjes met data en wordt vervolgens verzonden over het netwerk naar de computer die om het datapakket heeft gevraagd. Deze methode van communiceren wordt door het huidige internet nog steeds toegepast. Packet switching splitst bestanden in kleine datapakketjes zodat het netwerk niet overbelast raakt door enkele grote bestanden. 11 In 1973 werd het Transmission Control Protocol (TCP) ontwikkeld door Vinton Cerf en Robert Kahn. Het TCP is het connectiegeoriënteerde protocol dat zorgt voor de end-to-end verbinding tussen twee computers. De exacte werking van het protocol is zeer technisch van aard, niet relevant voor deze scriptie en wordt derhalve niet verder uitgewerkt. 12 Het TCP protocol werd in 1983 geïmplementeerd op het ARPAnet en het huidige internet maakt tot op de dag van vandaag ook gebruik van het TCP protocol. Velen zijn dan ook van mening dat Cerf en Kahn de feitelijke uitvinders van het internet zijn. Middels het Internet Protocol adres kan een individuele machine of website in het netwerk gevonden worden. Elke computer die aangesloten is op het internet heeft een eigen IP adres toegewezen gekregen van de Internet Service Provider waar de gebruiker klant is. 13 Men kan een vergelijking maken tussen het IP-adres van een computer en het postadres van een onroerende zaak. Tot dusver de basis van het internet. Zonder personal computers in een groot aantal huishoudens aangesloten op het internet praktisch gezien beperkt. Tot circa 1980 waren computers kolossale machines die per stuk al gauw een gemiddeld klaslokaal vulden. De machines waren dusdanig technisch in gebruik dat enkel wetenschappers en specialisten er gebruik van konden maken. IBM bracht op 12 augustus 1981 de 5150 IBM Personal Computer op de markt. Deze computer was de eerste in zijn soort. Vanaf dit moment had de gewone man de mogelijkheid met de computer aan de slag te gaan. Enige beperkingen waren er daarbij wel degelijk. De toepassingen van de PC waren, naar hedendaagse standaard, ronduit primitief te noemen. Zo was Microsoft in de beginjaren 80 de ontwikkelaar van het besturingssysteem MS-DOS. Via relatief eenvoudige commando s kon de gebruiker de PC taken laten verrichten. Modems bestonden al wel, maar er kan niet gezegd worden dat er met de komst van de PC ook een nuttig internet voor thuisgebruikers ontstond. Immers de fundamenten waren reeds gelegd, maar het World Wide Web bestond nog niet. Het World Wide Web (WWW) werd in 1989 in Europa ontwikkeld door Tim Berners-Lee en Robbert Cailliau, softwareontwikkelaars bij het Conseil Européen pour la Recherche Nucléaire (CERN). 14 Hun doel was om een platformonafhankelijk indexeringsysteem te maken voor documenten, die via elke computer met internetverbinding opgevraagd konden worden. Deze doelstelling zou de medewerkers van het CERN in staat stellen om documenten via het interne netwerk van het CERN vanaf elke terminal op te vragen door de toepassing van het HyperText Transfer Protocol (HTTP). Verwijzingen naar een HTTP locatie op het WWW worden Uniform Resource Locator (URL) genoemd, een adressering van een andere internetpagina. 15 Aangezien het CERN naar de mening van Berners-Lee te traag reageerde op zijn uitvinding, zocht hij in 1991 contact met de internetwereld 11 Prof. dr. Andrew S. Tanenbaum, Computer Networks, 4 th edition, Pearson Education International, p Prof. dr. Andrew S. Tanenbaum, Computer Networks, 4 th edition, Pearson Education International, p. 532 ev. 13 Arjan Dasselaar, De baas van internet, Elsevier, 9 augustus 2008, p Prof. dr. Andrew S. Tanenbaum, Computer Networks, 4 th edition, Pearson Education International, p Prof. mr. E.J. Dommering, Informatierecht fundamentele rechten voor de informatiesamenleving, Amsterdam, 2000, p

10 buiten het CERN. Langzaamaan begonnen anderen zijn uitvinding over te nemen en het begin van het huidige moderne internet was een feit. De eerste links naar webservers over de wereld werden geïndexeerd. Het doorwerkende belang van links in het algemeen is hiermee overduidelijk; zonder links kan het internet niet bestaan, zoals voor postbezorging een adres vereist is. De link vormt zo bezien de basis van het internet. Zoals reeds vermeld is elke aangesloten PC te vinden middels het unieke IP adres. Dit adres is een numeriek systeem bestaande uit vier cijferblokken in de reikwijdte van 1 tot 256. Zo is het IP adres van de website van de Universiteit Utrecht Omdat dergelijke reeksen nummers lastig te onthouden zijn is het domeinnamensysteem in het leven geroepen. 16 Dit systeem bestaat uit een grote database die namen aan IP adressen koppelt. Dankzij dit systeem kan een eindgebruiker in zijn internetbrowser ook het adres intypen en wordt de homepage van de Universiteit Utrecht weergegeven. 17 Dit systeem werkt voor iedere website. 18 De daarop volgende jaren ging nam het gebruik van het internet en PC s toe en de ging de ontwikkeling van de computersector en internetsector in sneltreinvaart. PC s werden gemeengoed en met de komst van breedband internet werd vrijwel elke PC aangesloten op het net. Microsoft zorgde voor een duidelijk besturingssysteem dat door velen nog steeds gebruikt wordt. Altavista, Yahoo, Google en vele andere organisaties behaalden hun succes met het aanbieden van mail- en zoekdiensten. Met de komst van sites als Facebook, Myspace, Digg, YouTube, Hyves, Wikipedia, Marktplaats en vele andere soortgelijke websites kan iedere individu zijn leven beschrijven op het internet. Het geheel van toepassingen, waarbij elke gebruiker in meer of mindere mate een bijdrage levert aan de informatievoorziening van het volledige systeem, wordt ook Web 2.0 genoemd. Hierbij verwijst de 2.0 nummering niet zozeer naar gewijzigde toepassingen maar naar de interactiviteit en bijdrage van de leden, de zogeheten user-generated content. Bij de social network site Hyves kan een gebruiker video s toevoegen aan zijn profiel door de embedded link van YouTube filmpjes op een Hyves profiel te gebruiken. Het internet is in de loop der jaren uitgegroeid tot een multimediaplatform waar men niet enkel kale teksten kan opvragen maar ook afbeeldingen, muziek, film, interactieve spellen en software. Het behoeft geen betoog dat het internet door deze ontwikkeling ook andere functionaliteiten creëert die juridisch interessant zijn. 2.2 Het ontstaan van peer-to-peer en Usenet In 1979 ontwikkelden Tom Truscott en Jim Ellis het digitale prikbord Usenet (Unix User Network). De opzet was om een ARPAnet-achtig systeem te creëren dat toegankelijk zou zijn voor meerdere 16 Prof. mr. E.J. Dommering, Informatierecht fundamentele rechten voor de informatiesamenleving, Amsterdam, 2000, p Prof. mr. F.W. Grosheide, hoofdstukken communicatie & mediarecht beschouwingen over de juridische aspecten van openbare communicatie en massamedia, Ars Aequi Libri, 2000, p Het individuele IP adres van uw eigen PC is op te vragen via 10

11 doeleinden dan uitsluitend defensie, wetenschappers en onderzoekers. Gebruikers konden berichten lezen en plaatsen in een wereldwijd, gedecentraliseerd netwerk van servers. Daarmee vormt Usenet het oudste nog operationele computernetwerk. Vele jaren vóór ingebruikname van het WWW door de CERN medewerkers konden mensen dus al gebruik maken van een ander soort internet. Kenmerkend voor Usenet is dat de geplaatste berichten slechts een tijdelijk karakter kennen. Na verloop van tijd worden de oude berichten automatisch verwijderd om ruimte te creëren voor nieuwe berichten. De tijdsduur dat de berichten voor een gebruiker te lezen zijn hangt af van de Usenetserver waar die specifieke gebruiker toegang toe heeft. De tijd dat een bericht op een lokale server blijft staan wordt de retentie(tijd) genoemd. (Schematische afbeelding van de werking van Usenet) Wat voorts van belang is ten aanzien van Usenet is dat het netwerk niet uitsluitend tekstberichten opneemt maar elke vorm van bestanden in de alt.binaries nieuwsservers. In deze Usenet groepen, of nieuwsgroepen wordt zonder controle elke vorm van data gepost door een enorme hoeveelheid personen of aanbieders. Deze data zal zonder twijfel een deel auteursrechtelijke beschermd materiaal in de vorm van films, muziek, spellen en software bevatten. De directeur van de Stichting Bescherming Rechten Entertainment Industrie Nederland (Brein), mr. T.J. Kuik, noemde reeds in 2006 Usenet als interessegebied om haar handhaving naar uit te breiden. 19 De digitale omvang van de alt.binaires nieuwsgroepen is enorm te noemen. 20 Eén van de bekendste Nederlandse Usenetaanbieders, Eweka Internet Services, geeft op haar website aan te beschikken over ruim Overzicht van de grootste alt.binaries groepen: 11

12 Terabyte aan opslagcapaciteit. Dit komt neer op normale enkellaags DVD schijfjes vol data. Onbetwistbaar dat bij dergelijke hoeveelheden aan bestanden, geplaatst door wie maar wil, minimaal een deel van de opgeslagen data auteursrechtelijk beschermd materiaal bevat. 21 Eind jaren 90 beschikten de meesten huishoudens over een PC en steeds meer mensen kregen toegang tot het internet. Waar het bulletin board Usenet en al jaren bekend waren ontstond er nu een nieuwe vorm van berichten publiceren, instant messaging, een techniek waarbij een gebruiker een bericht naar één of meerdere gebruikers verzend in realtime. Een stap verder in deze vorm van person-to-person communicatie is het verzenden van bestanden in plaats van berichten, de peer-to-peer techniek. Uitwisseling van bestanden is dus al relatief lang mogelijk maar eenvoudig was het niet. Dankzij Shawn Fanning, universiteitsstudent in Boston, werd het uitwisselen van digitale muziek een makkelijker proces. Hij is de ontwikkelaar van het uitwisselprogramma Napster. In juni 1999 werd Napster online gebracht door de maker. Een programma waarmee gebruikers op eenvoudige wijze muziek met elkaar konden delen. Gebruikers meldden de muziek aan op hun PC bij de Napster servers, waarna de muziek werd opgenomen in de database van het peer-to-peer programma. Andere gebruikers die op zoek waren naar een muzieknummer konden in de database zoeken en zo werden zoeker en aanbieder middels de server direct met elkaar verbonden. 22 Op het hoogtepunt van haar succes in februari 2001 waren ruim 26 miljoen mensen met Napster verbonden. 23 Hoewel hierbij geen sprake was van links werden gebruikers wel door Napster met elkaar in contact gebracht via het Napster programma. Het duurde niet lang voordat Napster werd ontdekt door de rechthebbenden van populaire uitgewisselde muziek en doelwit werd van juridische procedures. 24 De makers van Napster voerde als voornaamste verweer aan dat zij geen controle hadden over het gedrag van de gebruikers zoals ook het geval was in de Betamax zaak uit De rechter was van oordeel dat er enige nuance bestond tussen het gebruik van een videorecorder en het gebruik en beheer van een centrale server die het onderlinge verkeer van de gebruikers organiseerde. De makers van Napster hadden, naar oordeel van de rechter, de mogelijkheid om dit te voorkomen en de plicht om dit te doen. Voorts werd geoordeeld dat: "Napster users infringe at least two of the copyright holders' exclusive rights: the rights of reproduction, 106(1); and distribution, 106(3)." 26 Vanwege het bestaan van een centrale database voor het verbinden van de individuele gebruikers, ook wel peers genoemd, was de uitschakeling van het programma eenvoudig. In juli 2001 werd het kortstondige maar succesvolle bestaan van het Napster P2P programma beëindigd. In onderstaande schematische weergave valt te zien hoe het programma Napster werkte en waarom uitschakeling zo eenvoudig was. Zonder Napster.com kon geen verbinding tussen user A en B tot stand worden gebracht. 21 Onder zgn. downloaders is in confesso dat het merendeel van het aangeboden materiaal heden ten dage auteursrechtelijk beschermd materiaal betreft. 22 Prof. dr. Andrew S. Tanenbaum, Computer Networks, 4 th edition, Pearson Education International, p Zie overzicht op 24 United States Court of Appeals for the Ninth Circuit; A&M Records, Inc. v. Napster, Inc., 239 F.3d 1004 (9th Cir. 2001). 25 Supreme Court of the United States; Sony Corp. of America v. Universal City Studios, Inc., 464 U.S. 417 (1984). 26 United States Court of Appeals for the Ninth Circuit; A&M Records, Inc. v. Napster, Inc., 239 F.3d 1004 (9th Cir. 2001),

13 (Schematische afbeelding van de werking van Napster) 27 Het succes van de dienst Napster had een sterk aantrekkende werking op andere ontwikkelaars en al snel zaten miljoenen Napster gebruikers digitale bestanden uit te wisselen via KaZaA. Een nieuwe generatie peer-to-peer software waarbij de ontwikkelaars lering hadden getrokken uit de tekortkomingen van Napster. Het P2P programma KaZaA werd door een Nederlands bedrijf gelanceerd en had, in tegenstelling tot Napster, geen centrale server nodig om het netwerk te laten functioneren. Uitwisseling van de bestanden geschiedde volledig zonder tussenkomst van door derden beheerde servers. Na installatie van het KaZaA programma stelt de gebruiker een deel van de harde schijfruimte op de PC beschikbaar voor andere KaZaA gebruikers. Dit is, indien de gebruiker het programma correct installeert, doorgaans beperkt tot één of enkele mappen. De bestanden die in de map staan zijn direct op te vragen door andere gebruikers. Met dit relatief eenvoudige principe is het uitwisselen van bestanden kinderlijk eenvoudig te noemen. Een gebruiker hoeft slechts over een beperkte computerkennis te beschikken. Tevens boden de makers middels KaZaA de mogelijkheid om naast geluidsbestanden ook andere digitale bestanden zoals beeld- en tekstbestanden te delen. De overeenkomsten met Napster zijn dus snel te constateren, maar interessanter zijn de verschillen; immers blijkens de Amerikaanse uitspraak diende het beheer van een centrale database gecontroleerd te worden op inbreukmakende handelingen. Alle na Napster ontwikkelde peer-to-peer netwerken kennen een gedecentraliseerd systeem zodat het netwerk niet offline kan gaan op het moment dat de ontwikkelaar, om welke reden dan ook, stopt met de ondersteuning van de programmatuur. Ook in het geval van KaZaA leek het initiële succes van korte duur. Op 29 november 2001 deed de Voorzieningenrechter uitspraak in de zaak KaZaA tegen Buma/Stemra en oordeelde dat de makers van KaZaA maatregelen moest nemen om inbreukmakende handelingen op het repertoire 28 toebehorend aan de Buma/Stemra te staken. Daar de uitspraak meer vragen dan antwoorden 27 Afbeelding uit Ariel Berschadsky, 'RIAA v Napster: A Window onto the Future of Copyright Law in the Internet Age' (2000) Intellectual Property 429, Vzr. Rb. Amsterdam, 21 november 2001, LJN: AD6395, (Kazaa / Buma-Stemra), Kazaa. 13