INFORMATICA Tweede graad TSO Handel, TSO Handel-talen en TSO Toerisme 1e leerjaar / 2e leerjaar LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "INFORMATICA Tweede graad TSO Handel, TSO Handel-talen en TSO Toerisme 1e leerjaar / 2e leerjaar LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS"

Transcriptie

1 VLAAMS VERBOND VAN HET KATHOLIEK SECNDAIR ONDERWIJS GIMARDSTRAAT BRSSEL LEERPLAN SECNDAIR ONDERWIJS INFORMATICA Tweede graad TSO Handel, TSO Handel-talen en TSO Toerisme 1e leerjaar / 2e leerjaar LICAP BRSSEL D/2005/0279/049 MAART 2005

2

3 INFORMATICA HANDEL, HANDEL-TALEN TOERISME TWEEDE GRAAD TSO 1e leerjaar / 2e leerjaar LEERPLAN SECNDAIR ONDERWIJS LICAP BRSSEL D/2005/0279/049 september 2005 ISBN Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel

4

5 INHOD Deze brochure bevat de volgende leerplannen: INFORMATICA...5 2e graad TSO Handel 1e leerjaar 3 5 uur/week 2e leerjaar 3 5 uur/week INFORMATICA e graad TSO Handel-talen 1e leerjaar 3 4 uur/week 2e leerjaar 3 4 uur/week INFORMATICA e graad TSO Toerisme 1e leerjaar 2 uur/week 2e leerjaar 2 uur/week BIJLAGE: HET VLAAMS ICT-ATTEST (VIA)

6 OVERZICHTSTABEL VAN DE LEERPLANONDERDELEN HANDEL HANDEL- TALEN TOERISME Kennismaking met computers en netwerken Verplicht Verplicht Verplicht Klavier- en muisbeheersing Verplicht Verplicht Verplicht Een oplossing ontwerpen en beschrijven: basisbegrippen, sleutelvaardigheden en -attitudes Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een toepassingsgericht softwarepakket Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een eenvoudige, contextvrije ontwikkelomgeving Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving Taakgericht werken met softwarepakketten: sleutelvaardigheden en -attitudes Verplicht Verplicht Verplicht Verplicht Verplicht Verplicht Facultatief Facultatief Facultatief Verplicht Verplicht Verplicht Verplicht Systeemprogrammatuur Verplicht Verplicht Verplicht Toepassingsprogrammatuur Algemeenheden Tekstverwerking Rekenblad Gegevensbeheer Presentaties Communicatie met de buitenwereld Verplicht Verplicht Verplicht Maatschappelijk-ethische aspecten Verplicht Verplicht Verplicht

7 INFORMATICA 2e graad TSO Fundamenteel gedeelte Handel 1e leerjaar 3 5 uur/week 2e leerjaar 3 5 uur/week Licap, Brussel D/2005/0279/049 Vervangt het leerplan D/2003/279/029 vanaf 1 september 2005 of 1 september ste leerjaar D/2003/0279/029 of D/2005/0279/049 D/2005/0279/049 D/2005/0279/049 2 de leerjaar D/2003/0279/029 D/2003/0279/029 of D/2005/0279/049 D/2005/0279/049

8

9 INHOD INHOD... 7 INLEIDING... 9 HET VLAAMS ICT-ATTEST (VIA) ALGEMENE DOELSTELLINGEN KENNISMAKING MET COMPTERS EN NETWERKEN Beginsituatie Leerplandoelstellingen Leerinhouden Gegevens, gegevensverwerking, informatie Het computersysteem Werking van de systeemeenheid Opslag van gegevens Invoer en uitvoer van gegevens Netwerken Evolutie van computerapparatuur Pedagogisch-didactische wenken en didactische middelen KLAVIER- EN MISBEHEERSING Beginsituatie Leerplandoelstellingen Leerinhouden Klavierbeheersing Pedagogisch-didactische wenken en didactische middelen ONTWERPEN EN BESCHRIJVEN VAN OPLOSSINGEN Beginsituatie Leerplandoelstellingen Leerinhouden Een oplossing ontwerpen en beschrijven: basisbegrippen, sleutelvaardigheden en -attitudes Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een toepassingsgericht softwarepakket Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een ontwikkelomgeving Een eenvoudige, contextvrije ontwikkelomgeving Een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving Pedagogisch-didactische wenken en didactische middelen Een oplossing ontwerpen en beschrijven: basisbegrippen, sleutelvaardigheden en -attitudes Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een toepassingsgericht softwarepakket Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een ontwikkelomgeving Een eenvoudige, contextvrije ontwikkelomgeving Inhoud 7 Handel

10 Een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving TAAKGERICHT WERKEN MET SOFTWAREPAKKETTEN Beginsituatie Leerplandoelstellingen Leerinhouden Sleutelvaardigheden en -attitudes Systeemprogrammatuur Toepassingsprogrammatuur Algemeenheden toepassingsprogrammatuur Tekstverwerking Rekenblad Gegevensbeheer Presentaties Communicatie met de buitenwereld Pedagogisch-didactische wenken en didactische middelen Sleutelvaardigheden en -attitudes Systeemprogrammatuur Toepassingsprogrammatuur MAATSCHAPPELIJK-ETHISCHE ASPECTEN Beginsituatie Leerplandoelstellingen Leerinhouden Pedagogisch-didactische wenken en didactische middelen EVALATIE MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN Programmatuur Apparatuur Infrastructurele vereisten BIBLIOGRAFIE Inhoud 8 Handel

11 INLEIDING De wijzigingen in vergelijking met het leerplan AV / TV Dactylografie/Toegepaste informatica (D/2003/0279/029) van 1 september 2003 zijn beperkt en hebben enkel te maken met de reductie van het aantal verplichte lestijden van 4 4 naar 3 3. De wijzigingen ten opzichte van het leerplan AV / TV Dactylografie/Toegepaste informatica (D/1999/0279/023) van 1 september 1999 zijn wel omvangrijk en situeren zich rond de volgende punten: De doelstellingen die deel uitmaken van het raamplan Informatie- en communicatietechnologie in de eerste graad (D/2003/0279/027), zijn geschrapt uit het leerplan in de tweede graad. In de tweede graad dient men dus expliciet voort te bouwen op de vaardigheden die verworven zijn via het raamplan van de eerste graad. Alle doelstellingen die deel uitmaken van het Vlaams ICT-attest (VIA, zie blz. 13) en die nog niet in de eerste graad behandeld werden, zijn letterlijk opgenomen. Dit heeft tot gevolg dat het maken van presentaties toegevoegd is. De VIA-doelstellingen zijn in de lijsten gemarkeerd met een vinkje in de middelste kolom. Het leerplanonderdeel Ontwerpen en beschrijven van oplossingen dient enerzijds gerealiseerd te worden in de context van toepassingsgerichte software en anderzijds in de context van een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving. Eventueel kan men bij dit laatste als aanloop een eenvoudige, contextvrije ontwikkelomgeving hanteren. Tenslotte zijn nog enkele items aangepast of geactualiseerd. Vaardigheden en attitudes Omwille van de zeer snelle evolutie van de informatica heeft het vanzelfsprekend geen enkele zin bij de leerlingen vaardigheden na te streven die sterk tijdsgebonden zijn. Als ze eenmaal afgestudeerd zijn en zich op de arbeidsmarkt begeven, worden ze geconfronteerd met totaal nieuwe situaties. Het kan daarom niet voldoende worden beklemtoond dat kennis, vaardigheden en attitudes nagestreefd moeten worden die zo weinig mogelijk tijds- of pakketgebonden zijn. Veel belangrijker zijn kennis, vaardigheden en attitudes die transfereerbaar zijn naar andere situaties en contexten, en die generatief zijn, namelijk in zich het vermogen dragen om in nieuwe situaties nieuwe kennis, vaardigheden en attitudes te ontwikkelen. De sleutelvaardigheden en -attitudes van punt en spelen daarbij een centrale rol. Ontwerpen en beschrijven van oplossingen In dit leerplanonderdeel is het de bedoeling dat de leerlingen leren om problemen systematisch op te lossen en leren om daarbij een vaste methode te hanteren. Voor het ontwerpen en beschrijven van de oplossingen van de gestelde problemen dienen twee verschillende contexten aan bod te komen: Enerzijds de context van toepassingsgerichte software (tekstverwerking, rekenblad, gegevensbeheer, presentatie, Internet en ). Hierbij staat het inzichtelijk en efficiënt gebruik van de typische functionaliteiten van de toepassingssoftware centraal. Er worden in deze context dus geen opdrachten gecodeerd, er wordt niet met een ontwikkelomgeving of een programmeertaal gewerkt (ook niet met de ontwikkelomgeving die binnen de toepassingssoftware beschikbaar is, dus niet met VBA). Anderzijds de context van een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving. Binnen deze omgeving ontwikkelen de leerlingen toepassingen in een programmeertaal. Daarbij moet men er op toezien dat het leren programmeren een middel blijft (namelijk om te leren problemen systematisch op te lossen) en dat dit zeker geen doel op zich wordt, aangezien het leren gebruiken van een ontwikkelomgeving en van een programmeertaal vrij omslachtig is. Het leren werken met een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving kan eventueel voorafgegaan worden door het leren werken met een eenvoudige, contextvrije ontwikkelomgeving. In een dergelijke algoritmische omgeving kunnen de leerlingen zich niet verliezen in de syntactische details van een programmeertaal. Men beperkt zich tot het oplossen van problemen aan de hand van algoritmen. Inleiding 9 Handel

12 Horizontale en verticale coördinatie Alle leerplanonderdelen worden bij voorkeur door éénzelfde leraar gegeven. Indien toch verschillende collega s aangesteld zijn, moeten ze alle leerplanonderdelen beheersen (met uitzondering eventueel van de objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving). Zonder deze beheersing is het immers onmogelijk om ernaar te streven dat vaak terugkerende vaardigheden (bijvoorbeeld het vlot gebruik van het toetsenbord; het werken met menu s, werkbalken en knoppen; het instellen van de werkomgeving; het navigeren op de harde schijf; het gebruik van de printer; de toegang tot het netwerk...), slechts eenmaal behandeld worden en dat deze vaardigheden vervolgens in elk leerplanonderdeel op uniforme wijze toegepast worden. Het lerarenteam ziet hier gezamenlijk op toe en maakt met het oog op horizontale en verticale coördinatie de nodige afspraken. De plaats van klaviervaardigheid in het secundair onderwijs Het is duidelijk dat de invulling van klaviervaardigheid sterk gewijzigd is onder invloed van diverse maatschappelijke ontwikkelingen. Belangrijke doelstellingen van klaviervaardigheid zijn nu: het systematisch toepassen van een correcte vingerzetting; het blind typen met tien vingers; het integreren van de muisbesturing met de vingerzetting, zodat het afwisselend gebruik van beide invoerinstrumenten zo efficiënt mogelijk verloopt; het verwerven en spontaan aangrijpen van inzichten in de taakinhoud teneinde het meest geschikte hulpmiddel te kiezen voor het invoeren, bewerken, verzenden en archiveren van teksten en gegevens; het ontwikkelen van kwaliteitszorg en verantwoordelijkheidszin. Voor leerlingen van handelsgeoriënteerde studierichtingen blijven dit belangrijke doelstellingen. Op het einde van het eerste jaar van de tweede graad dienen álle leerlingen het blind typen met tien vingers te beheersen. Volgorde van de leerplanonderdelen Het leerplan is een graadleerplan. De leerplandoelstellingen en -inhouden zijn dus niet gebonden aan een bepaald leerjaar. Voor bepaalde onderwerpen wordt zelfs aanbevolen de behandeling over beide leerjaren te spreiden, zodat de nodige verbanden gelegd kunnen worden met andere onderwerpen (bijvoorbeeld de link leggen tussen het gebruik van software en bepaalde componenten van de computer of van het netwerk, of de integratie van het probleemoplossend denken in het gebruik van toepassingssoftware). Ook de volgorde waarin de leerplandoelstellingen en -inhouden in het leerplan voorgesteld worden, houdt niet in dat ze in die volgorde behandeld moeten worden. Het lerarenteam legt deze volgorde gezamenlijk vast op basis van de concrete situatie op school. Het is zeer belangrijk dat met het oog op verticale coördinatie de nodige afspraken worden gemaakt voor de beide leerjaren. Het spreekt vanzelf dat het leerplanonderdeel Klavier- en muisbeheersing in het eerste leerjaar behandeld moet worden. Inleiding 10 Handel

13 Mogelijke verdeling van de beschikbare lestijden Dit schema geeft een mogelijke verdeling van de lestijden over de leerplanonderdelen voor de 2 leerjaren samen: Leerplanonderdeel 1e jaar 2e jaar Kennismaking met computers en netwerken 6 6 Klavier- en muisbeheersing 30 Ontwerpen en beschrijven van oplossingen ( * ) met behulp van toepassingssoftware ( * ) ( * ) met behulp van een eenvoudige, contextvrije ontwikkelomgeving met behulp van een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving 6 14 Taakgericht werken met software Sleutelvaardigheden en -attitudes ( * ) ( * ) Systeemprogrammatuur 6 6 Tekstverwerking 7 15 Rekenblad 6 8 Gegevensbeheer 8 16 Presentaties 8 Communicatie met de buitenwereld 4 Maatschappelijk-ethische aspecten 2 2 Vrij te besteden Totaal ( * ) Dit leerplanonderdeel dient geïntegreerd behandeld te worden en aan bod te komen bij alle softwarepakketten waarmee gewerkt wordt. Concreet betekent dit dat de leraar vrij beschikt over 12,5 % van de toegemeten tijd. Deze besteedt hij naar keuze aan één of meer van de genoemde leerplanonderdelen. Pc s bij leerlingen thuis Volgens de resultaten van de volkstelling van eind 2001 van het NIS (Nationaal Instituut voor de Statistiek, beschikte in het Vlaamse gewest 48,1 % van de huishoudens over een pc en 31,0 % over een Internetaansluiting; 63,6 % van de pc s thuis is dus van een Internetaansluiting voorzien. Eén Vlaams gezin op twee blijkt dus thuis niet over een pc te beschikken en twee Vlaamse gezinnen op drie niet over een Internetaansluiting. Bovendien blijkt volgens vroegere enquêtes van het NIS de aanwezigheid van een pc sterk te correleren met de inkomensklasse van het gezin: het aantal gezinnen in de hoogste inkomensgroep dat over een pc beschikte, was vijf maal groter dan het aantal gezinnen in de laagste inkomensgroep dat over een pc beschikte. Vanzelfsprekend zijn deze gegevens voortdurend in evolutie en zal de situatie steeds gunstiger worden. Toch impliceert de maatschappelijke opdracht van de school nog steeds dat ze leerlingen die thuis geen toegang hebben tot een pc, de gelegenheid biedt buiten de lesuren voldoende praktijkervaring op te doen op een pc. Daartoe dienen een voldoende aantal pc s in de computerklassen ook buiten de lesuren gedurende een voldoende lange periode toegankelijk te zijn. Inleiding 11 Handel

14 De voorkennis van de leerlingen die thuis wel toegang hebben tot een pc, beperkt zich vaak tot separate feitenkennis of specialistische, technische kennis. Zelden is deze kennis goed gestructureerd tot een functioneel samenhangend en geordend geheel. In die gevallen dient de leraar bijzondere aandacht te besteden aan het structureren van deze kennis tot een inzichtelijk geheel. Enkele praktische afspraken met betrekking tot de leerplantekst De minimale leerplandoelstellingen en leerinhouden zijn in romein weergegeven. De facultatieve uitbreidingsdoelstellingen en -leerinhouden zijn cursief afgedrukt. Indien in de rechterkolom een lijst met leerinhouden voorafgegaan wordt door de omschrijving 'Onder meer', dan betekent dit dat de leraar minimaal alle genoemde leerinhouden behandelt. De omschrijving Onder meer tekst, getal, datum, logisch betekent dus dat de leraar minimaal de gegevenstypes tekst, getal, datum, logisch moet uitleggen, maar dat daarnaast eventueel ook nog andere gegevenstypes aan bod kunnen komen. Wordt de lijst met leerinhouden voorafgegaan door de omschrijving 'Bijvoorbeeld', dan betekent dit dat de leraar één of meer van de genoemde leerinhouden en/of een willekeurig aantal andere, analoge leerinhouden behandelt. De omschrijving Bijvoorbeeld staafdiagram, cirkeldiagram, lijndiagram betekent dus dat de leraar van deze drie soorten grafische voorstellingen één, twee of drie voorstellingen mag behandelen, maar ze ook volledig mag vervangen door een willekeurig aantal andere grafische voorstellingen (radardiagram, ringdiagram, spreiding...). Bij de leerplandoelstellingen (linkerkolom) verwijst de omschrijving 'spontaan' naar een attitude. Zo slaat bijvoorbeeld de leerplandoelstelling 'Gebruik maken van de beschikbare hulpmiddelen' op een vaardigheid, terwijl de leerplandoelstelling 'Spontaan gebruik maken van de beschikbare hulpmiddelen' zowel naar een vaardigheid als naar een attitude verwijst. Inleiding 12 Handel

15 HET VLAAMS ICT-ATTEST (VIA) Omschrijving van het Vlaams ICT-attest Het Vlaams ICT-attest (VIA) wordt uitgereikt aan leerlingen die op het einde van de tweede graad (ASO, KSO, TSO) een basispakket van ICT-kennis, -vaardigheden en -attitudes verworven hebben. Dit basispakket is vastgelegd in 134 doelstellingen en heeft betrekking op de volgende onderwerpen: Computer en randapparatuur, Besturingssysteem, Tekstverwerking, Rekenblad, Gegevensbeheer, Presentaties, Internet, Algemene vaardigheden en attitudes. Deze VIA-doelstellingen zijn integraal opgesomd in de bijlage achteraan in deze brochure (blz. 107). De VIAdoelstellingen zijn hoofdzakelijk utilitair gericht, maar een aantal algemene vaardigheden en attitudes in het laatste hoofdstuk reiken veel verder dan het strikt utilitaire. De VIA-doelstellingen zijn gespreid over de eerste en de tweede graad. Daartoe zijn ze letterlijk opgenomen in het raamplan Informatie- en Communicatietechnologie (eerste graad) en in het leerplan (tweede graad, ASO, KSO, TSO). De VIA-doelstellingen zijn telkens gemerkt met een -teken in de middelste kolom. Alle doelstellingen van het leerplan moeten echter in gelijke mate nagestreefd worden: op dit vlak is er geen onderscheid tussen de VIA-doelstellingen en de andere doelstellingen. Het Vlaams ICT-attest heeft geen wettelijke betekenis, maar wel een groot moreel gezag, want het wordt in gelijke vorm en onder gelijke modaliteiten uitgereikt door alle onderwijsverstrekkers van het secundair onderwijs in Vlaanderen. itreiking van het Vlaams ICT-attest In het secundair onderwijs kan het Vlaams ICT-attest op twee wijzen uitgereikt worden: leerlingen die op het einde van de tweede graad (ASO, KSO, TSO) slagen voor het leerplan van het vak, krijgen het VIA; leerlingen die om een of andere reden bij het voltooien van de tweede graad (ASO, KSO, TSO) het attest niet verworven hebben, kunnen later via de checklist aantonen dat ze de doelstellingen van het VIA verworven hebben. We lichten hierna beide procedures toe. itreiking van het Vlaams ICT-attest op basis van het leerplan Aangezien de VIA-doelstellingen deel uitmaken van het leerplan, worden leerlingen die op het einde van het tweede leerjaar van de tweede graad slagen voor het vak, geacht ook de VIA-doelstellingen te hebben verworven. Aan leerlingen die op het einde van het 2e leerjaar van de 2e graad ASO, KSO of TSO slagen voor het vak, wordt derhalve automatisch het Vlaams ICT-attest uitgereikt. Inleiding 13 Handel

16 Het eerste leerplan met VIA-doelstellingen is in voege getreden op 1 september Op 30 juni 2005 zullen derhalve de eerste leerlingen op basis van dit leerplan de tweede graad voltooien. Op dat ogenblik kunnen dus ook de eerste Vlaamse ICT-attesten uitgereikt worden op basis van dit leerplan. Het is essentieel dat het Vlaams ICT-attest voldoende geloofwaardigheid weet op te bouwen. Enkel leerlingen die het attest verdienen, mogen het VIA krijgen. Er moet te allen prijze vermeden worden dat scholen op het einde van de tweede graad het attest automatisch uitreiken aan alle leerlingen, los van het al dan niet geslaagd zijn voor het vak. itreiking van het Vlaams ICT-attest op basis van de checklist De lijst met VIA-doelstellingen (zie bijlage blz. 107) kan tevens gehanteerd worden als een checklist op basis waarvan leerlingen die op het einde van de tweede graad het Vlaams ICT-attest niet verworven hebben, toch het VIA kunnen behalen. Leerlingen die hiervoor in aanmerking komen zijn bijvoorbeeld: De leerlingen die in de tweede graad niet slagen voor het vak en dus geen VIA uitgereikt kregen. Zij kunnen in de derde graad als het ware een herkansing krijgen en het attest behalen. De leerplannen van een aantal studierichtingen van de derde graad bevatten verreweg de meeste VIAdoelstellingen: dit is het geval voor TSO Boekhouden-informatica, TSO Handel, TSO Secretariaat-talen, TSO beheer, BSO Kantoor en sommige overeenstemmende zevende jaren in BSO en TSO. Leerlingen van deze studierichtingen kunnen dus met een kleine extra inspanning vrij gemakkelijk de resterende doelstellingen verwerven. Deze leerlingen kunnen dus op het einde van het tweede leerjaar van de derde graad het attest behalen. Dit is enkel nog van toepassing voor 30 juni 2005 en 2006; vanaf 30 juni 2007 hebben de leerlingen van het tweede leerjaar van de derde graad het VIA immers in principe in de tweede graad verworven. In beide gevallen stippen de betrokken leraren op de checklist de VIA-doelstellingen aan die door de leerlingen reeds verworven zijn. Eventueel kunnen zij (in het kader van de lessen of daarbuiten) ertoe bijdragen dat deze leerlingen de resterende doelstellingen verwerven. De school dient er dan op toe te zien dat deze leerlingen op de resterende doelstellingen geëvalueerd worden. De leerlingen die volgens dit checklist-principe de VIA-doelstellingen verwerven, krijgen het Vlaams ICT-attest uitgereikt. Inleiding 14 Handel

17 1 ALGEMENE DOELSTELLINGEN De leerlingen 1.1 verwerven een functioneel inzicht in de computer als gegevensverwerkend systeem en als component van een netwerk; 1.2 verwerven elementaire domeinspecifieke kennis uit de wereld van de ICT; 1.3 beheersen het volledige toetsenbord, typen tegen een redelijke snelheid tienvingerblind en vrijwel foutloos en integreren hun klaviervaardigheid binnen het gebruik van softwarepakketten; 1.4 passen de gangbare normen toe en besteden aandacht aan het technisch correct invoeren van tekst-entiteiten en aan een doeltreffende en esthetisch verantwoorde vormgeving; 1.5 ontwikkelen hun probleemoplossend denken door oplossingen te ontwerpen en te beschrijven, zowel met behulp van een toepassingsgericht softwarepakket als met behulp van een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving; 1.6 worden door praktijkervaring vlot en efficiënt in het gebruik van de computer en de systeemprogrammatuur; 1.7 worden door praktijkervaring vlot en efficiënt in het gebruik van toepassingssoftware voor kantooromgevingen; 1.8 zien het belang in van zelfstandig werken en levenslang leren, en verwerven de eerste vaardigheden om met behulp van ICT autonoom te werken; 1.9 ontwikkelen attitudes zoals doorzettingsvermogen, zelfredzaamheid, zin voor efficiëntie, zelfreflectie, open ingesteldheid ten opzichte van veranderingen... teneinde in de toekomst ook in minder vertrouwde situaties problemen met een redelijke kans op succes aan te pakken; 1.10 brengen aandacht op voor de maatschappelijk-ethische implicaties van computertoepassingen en oordelen genuanceerd over de mogelijkheden en de beperkingen van de ICT. 1 Algemene doelstellingen Handel 15

18 2 KENNISMAKING MET COMPTERS EN NETWERKEN 2.1 Beginsituatie In de eerste graad hebben de leerlingen via het raamplan Informatie- en communicatietechnologie reeds een aantal doelstellingen verworven: Hoofdstuk 1: Kennismaking met de computerconfiguratie Gegevensverwerking Verwerking door de computer Opslag door een computer Invoer en uitvoer door een computer Communicatie en netwerken Een computersysteem gebruiken Hoofdstuk 7: Ergonomie In de tweede graad dient men voort te bouwen op deze voorkennis. Bovendien hebben sommige leerlingen extra computervaardigheden verworven (in het bijzonder klaviervaardigheid), namelijk als ze in het tweede leerjaar van de eerste graad de basisoptie Handel gevolgd hebben. 2.2 Leerplandoelstellingen Leerinhouden Gegevens, gegevensverwerking, informatie Het verband inzien tussen gegevens, gegevensverwerking en informatie De specifieke mogelijkheden en voordelen van automatische gegevensverwerking door middel van een computer kennen en waarderen. Gegevens, gegevensverwerking en informatie. Automatische gegevensverwerking en computer Het computersysteem Weten dat er verschillende soorten computers bestaan en de belangrijkste kenmerken ervan omschrijven De begrippen computersysteem, apparatuur en programmatuur omschrijven en hun onderling verband toelichten De belangrijkste componenten van een computersysteem situeren in het gegevensverwerkend proces Werking van de systeemeenheid Onder andere mainframe computers, pc s, laptopcomputers. Computersysteem, apparatuur, programmatuur. Systeemeenheid. Geheugeneenheden. Invoereenheden. itvoereenheden Enkele belangrijke componenten in het inwendige van een pc aanwijzen De functionele samenhang tussen de belangrijkste componenten van de systeemeenheid omschrijven en in een schema voorstellen Het onderscheid kennen tussen RAM en ROM. RAM, ROM Het onderscheid kennen tussen vluchtige en niet-vluchtige geheugentypes en weten voor welke toepassingen ze in aanmerking komen. Onder meer hoofdkaart, processor, intern geheugen, voeding, opslagmedia, uitbreidingskaarten. Centrale verwerkingseenheid (processor), intern geheugen, invoereenheid, uitvoereenheid. Vluchtige en niet-vluchtige geheugentypes. 2 Kennismaking met computers en netwerken Handel 16

19 Het verband leggen tussen de elementaire bouwstenen van een (digitale) computer en de binaire representatie van gegevens De noodzaak inzien van het gecodeerd voorstellen van gegevens De noodzaak inzien van standaardisatie bij het gebruik van een code Een gevolg kennen van het gebruik van een code. Bit. Chip. Gegevensrepresentatie. Byte De functie van de gegevensbus toelichten. Gegevensbus De rol en de functionele organisatie van het intern geheugen toelichten Opslag van gegevens Onder meer ASCII-code, nicode. Onder meer bij het alfabetisch rangschikken van gegevens. Onder meer geheugeninhoud, geheugenadres, lezen en schrijven, geheugencapaciteit De betekenis van de begrippen lezen en schrijven op opslagmedia toelichten Van enkele opslagtechnieken de fysische basisprincipes kennen Van enkele opslagmedia de praktische aanwendingsmogelijkheden vergelijken op grond van kenmerken bepaald door de onderliggende technologie. Lezen en schrijven. Lezen en schrijven, bijvoorbeeld op een harde schijf, diskette, cd-rom, dvd, magneto-optische schijf. Onder meer capaciteit, vluchtigheid, herschrijfbaarheid, snelheid Invoer en uitvoer van gegevens Het begrip randapparatuur toelichten. Van de belangrijkste randapparaten de functie en het gebruik kennen De belangrijkste mogelijkheden kennen om een randapparaat op de systeemeenheid aan te sluiten. Toetsenbord, muis, beeldscherm, diskettestation, harde schijf, cd-eenheid, dvd-eenheid, printer, scanner, multimedia-componenten... Onder meer poorten, interfaces en uitbreidingskaarten. Serieel en parallel gegevenstransport. Draadloze connectie Het beeldscherm instellen voor optimaal gebruik. Kantelhoek, helderheid, contrast Netwerken Enkele voordelen en enkele risico s noemen van Netwerken. het verbinden van pc s in een netwerk Het onderscheid kennen tussen lokale en wereldwijde Lokale en wereldwijde netwerken. netwerken De begrippen server en werkstation omschrijven. Server. Werkstation Enkele soorten connecties noemen en met elkaar Breedband versus smalband. vergelijken In algemene bewoordingen omschrijven hoe een computer op een netwerk aangesloten kan worden. Bijvoorbeeld modem, netwerkkaart, ADSL-modem, kabelmodem, switch, hub, router Weten dat in netwerken communicatie tussen computers tot stand komt via een protocol. TCP/IP. IP-adres Evolutie van computerapparatuur Computersystemen vergelijken op basis van enkele belangrijke kenmerken. Processortype, klokfrequentie, capaciteit van werkgeheugen en van harde schijf. 2 Kennismaking met computers en netwerken Handel 17

20 Diverse kenmerken van computerapparatuur in verband brengen met de toepassing waarvoor de apparatuur in een concrete bedrijfssituatie gebruikt wordt Aandacht opbrengen voor de hedendaagse evolutie van computerapparatuur. Bijvoorbeeld verwerkingssnelheid van de processor, capaciteit van het geheugen, resolutie en afmetingen van het beeldscherm, afdrukkwaliteit van de printer, kostprijs van het computersysteem. Evolutie van computerapparatuur. 2.3 Pedagogisch-didactische wenken en didactische middelen De leerinhouden met betrekking tot computers en netwerken dienen steeds gezien te worden in relatie tot het gebruik dat de leerlingen ervan zullen maken. De klemtoon ligt dus op functionele kennis en niet op encyclopedische kennis Het leerplanonderdeel Kennismaking met computers en netwerken wordt waar mogelijk geïntegreerd met andere leerplanonderdelen, zodat bijvoorbeeld bij de behandeling van de programmatuur voldoende de band gelegd kan worden met aspecten van de apparatuur In het leerplan zijn de leerplandoelstellingen en -inhouden systematisch opgesomd. Dit betekent niet dat deze volgorde ook vanuit didactisch standpunt de meest geschikte volgorde is. Het lerarenteam bepaalt gezamenlijk in welke volgorde de leerplanonderdelen behandeld worden Het is belangrijk dat de leerlingen een schematisch en functioneel model van de pc en zijn componenten en van zijn plaats in het netwerk leren hanteren Het is noodzakelijk de leerstof concreet te behandelen met behulp van de computer. Bij de bespreking van de bouw van de computer en de randapparatuur is de aanwezigheid van deze computerapparatuur onontbeerlijk. Het gebruik van multimediaal didactisch materiaal is sterk aanbevolen. Ook op diverse websites op het Internet kunnen de leerlingen veel nuttige, actuele informatie vinden. Het verdient aanbeveling dat de leerlingen zich niet beperken tot het vergaren van informatie, maar met de aldus vergaarde informatie effectief omgaan Het leren lezen van advertenties en folders waarin computerapparatuur te koop aangeboden wordt, kan bijdragen tot de motivatie. Toch mag dit niet leiden tot het uitbenen van technische details Indien naast een Engelse term een correcte, gangbare Nederlandse term bestaat, dient men aan deze laatste de voorkeur te geven. Sommige Engelse termen hebben hun vaste plaats in het Nederlands verworven. Het kan nuttig zijn van een aantal Nederlandse termen de Engelse vertaling te kennen. 2 Kennismaking met computers en netwerken Handel 18

21 3 KLAVIER- EN MISBEHEERSING 3.1 Beginsituatie In de eerste graad hebben de leerlingen via het raamplan Informatie- en communicatietechnologie reeds een aantal doelstellingen verworven: Hoofdstuk 3: Elementaire vaardigheden bij het werken met software Omgaan met het toetsenbord Omgaan met een grafische gebruikersinterface Hoofdstuk 7: Ergonomie In de tweede graad dient men voort te bouwen op deze voorkennis. Het is niet de bedoeling de leerstof van de eerste graad in de tweede graad uitgebreid te hernemen. Wel kunnen een beperkt aantal doelstellingen voor herhaling in aanmerking komen indien men vaststelt dat de leerlingen deze onvoldoende beheersen. Vele leerlingen, die in het tweede leerjaar van de eerste graad de basisoptie Handel gevolgd hebben, hebben binnen het vak TV Dactylografie reeds leren blindtypen op de computer. Zij kennen dus in principe de basiscomponenten van de pc en bezitten een elementaire vaardigheid in de bediening ervan. Zij zijn in staat om eenvoudige teksten blind in te typen. Bovendien zullen zij vlotter met de programmatuur omspringen, vooral indien meer uitvoerige teksten ingevoerd moeten worden. De leraar dient rekening te houden met deze heterogene beginsituatie. Hij/zij kan dit onder meer realiseren door verschillende moeilijkheidsgraden te hanteren bij de praktijkoefeningen. 3.2 Leerplandoelstellingen Leerinhouden Klavierbeheersing De letters en de tekens van de gidsrij, de onderrij en de bovenrij beheersen Cijfers en getallen vingerblind intypen. De cijferrij. Het numerieke klavier Speciale tekens op het toetsenbord probleemloos Onder [, ], {, }, \. vormen Alle courante diakritische tekens probleemloos Onder meer à, á, ò, ó, ù, ú, ì, í, ñ, ê, ë. vormen Teksten met letters, cijfers en allerhande tekens tienvingerblind vlot, efficiënt en technisch correct invoeren. 3.3 Pedagogisch-didactische wenken en didactische middelen De methode van blind typen met tien vingers blijft aangewezen om klaviervaardigheid op te bouwen. it het oogpunt van efficiëntie, moeten de handelingen met een zeker tempo en een zekere regelmaat uitgevoerd worden. Vorming van attitudes wint aan belang. Dit betekent vanzelfsprekend niet dat het niet meer zinvol zou zijn systematisch de typesnelheid op te drijven Bepaalde elementen van het leerplanonderdeel Klavier- en muisbeheersing zoals de invoer van speciale codes (harde spatie, regeleindemarkering...) moeten worden gespreid over het leerplanonderdeel Tekstverwerking bij de behandeling van de invoer van tekst-entiteiten. In het bijzonder moet erop worden toegezien dat de beheersing van het klavier, de muis en de tekstverwerkingsfuncties een nauw geïntegreerd geheel vormt. 3 Klavier- en muisbeheersing Handel 19

22 3.3.3 Men moet ernaar streven dat de leerlingen bij het invoeren van tekst van meet af aan goede gewoontes ontwikkelen. Bijvoorbeeld met betrekking tot het invoeren van harde spaties, harde returns... moet men ófwel teksten vermijden waarin dergelijke codes zouden moeten gebruikt worden, ófwel de leerlingen deze codes correct laten invoeren Een goede coördinatie tussen de leden van het lerarenteam moet garanderen dat de kennis, inzichten en vaardigheden die met betrekking tot de computerapparatuur verworven zijn, optimaal gebruikt worden bij de klavierstudie; en dat omgekeerd de leerlingen met klaviervaardigheid tijdens het werken met softwarepakketten de correcte vingerzetting blijven hanteren, ook indien het typewerk veelvuldig afgewisseld wordt met muisbesturing. 3 Klavier- en muisbeheersing Handel 20

23 4 ONTWERPEN EN BESCHRIJVEN VAN OPLOSSINGEN Het ontwerpen en beschrijven van oplossingen dient op twee wijzen aan bod te komen: enerzijds in het kader van toepassingsgerichte software (tekstverwerking, rekenblad, gegevensbeheer, presentatie, Internet en ). Hierbij staat het inzichtelijk en efficiënt gebruik van de typische functionaliteiten van de toepassingssoftware centraal. Er worden in deze context dus geen opdrachten gecodeerd, er wordt niet met een ontwikkelomgeving of een programmeertaal gewerkt (ook niet met de ontwikkelomgeving die binnen de toepassingssoftware beschikbaar is, dus niet met VBA); anderzijds in het kader van een ontwikkelomgeving. Hierbij dient men te werken met een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving gericht op de implementatie van algemene kantoortoepassingen. Als aanloop naar het gebruik van deze objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving kan men ervoor opteren om de algemene algoritmische principes, in het bijzonder het werken met controlestructuren, te behandelen met een eenvoudige, contextvrije ontwikkelomgeving. 4.1 Beginsituatie In de eerste graad hebben de leerlingen via het raamplan Informatie- en communicatietechnologie geen vaardigheden met betrekking tot het ontwerpen en beschrijven van oplossingen verworven. Sommige leerlingen zijn wellicht zeer bedreven pc-gebruikers, bijvoorbeeld via de computer thuis, maar zelden hanteren ze systematisch een bepaalde methode bij het oplossen van een probleem en het beschrijven van de oplossing. De leraar dient er daarom op toe te zien dat ook deze leerlingen de juiste methodes en attitudes verwerven en zo nodig slechte gewoontes afleren. 4.2 Leerplandoelstellingen Leerinhouden Een oplossing ontwerpen en beschrijven: basisbegrippen, sleutelvaardigheden en -attitudes Een probleem analyseren met het oog op de oplossing ervan met behulp van een computer en de oplossing voorstellen onder de vorm van een boomstructuur De stapsgewijze verfijning als methode van analyse en probleemoplossing toelichten, het belang ervan motiveren en deze methode spontaan toepassen De bottom-upmethode omschrijven en de complementariteit ten opzichte van de methode van de stapsgewijze verfijning (top-down) toelichten Ongeacht de eenvoud of de complexiteit van een probleem, een analyse maken en vooraleer tot het gebruik van de computer over te gaan, minimaal voor zichzelf het principe van een oplossing formuleren Bij de oplossing van een probleem systematisch een aantal stappen doorlopen: Voor een gegeven eenvoudig probleem een nauwkeurige probleemdefinitie formuleren. Een gegeven probleemstelling analyseren en een oplossing bedenken. De oplossing (eventueel schematisch) beschrijven (op papier, mondeling...). Probleemanalyse. Boomstructuur. Stapsgewijze verfijning. Grofstructuur en verfijningen. Bottom-upmethode. Eerst denken, dan doen. Beschikbare gegevens, uit te voeren verwerking, gewenste resultaten. Probleemanalyse. Bijvoorbeeld in eigen woorden, met een schets of met behulp van pseudocode, een boomstructuur of een structogram. 4 Ontwerpen en beschrijven van oplossingen Handel 21

24 De oplossing invoeren in de computer en testen aan de hand van enkele testgegevens. Fouten in de oplossing opsporen en de oplossing bijsturen Begrippen in verband met het beschrijven van algoritmen herkennen en hanteren in concrete situaties De drie controlestructuren kennen, gebruiken en voorstellen, bijvoorbeeld onder grafische vorm Spontaan gebruik maken van de beschikbare hulpmiddelen Zelfredzaamheid ontwikkelen teneinde zelfstandig oplossingen te realiseren Doorzettingsvermogen ontwikkelen bij het zoeken naar en realiseren van een oplossing, maar zo nodig tijdig advies vragen aan de leraar of aan teamgenoten Tijdens het oplossingsproces kritisch reflecteren op de eigen werkwijze en deze zo nodig bijsturen Een kritische instelling ontwikkelen t.a.v. gegevens en oplossingen, deze controleren en zo nodig corrigeren Efficiënte oplossingen nastreven Bij het realiseren van een oplossing defensieve oplossingswijzen nastreven en anticiperen op toekomstige evoluties in de probleemstelling De gehanteerde oplossingsmethodes overdragen naar andere contexten binnen en buiten de informatica. Bijvoorbeeld verkeerde analyse, verkeerde invoer in het pakket, verkeerde testgegevens. Processor, algoritme, deelalgoritme. Abstracte opdracht, concrete opdracht. Controlestructuren. Opeenvolging (sequentie), keuze (selectie), begrensde en voorwaardelijke herhaling (iteratie). Bijvoorbeeld ingebouwde helpfunctie, handleiding. Zelfredzaamheid. Doorzettingsvermogen. Zelfreflectie. Zelfreflectie. Kritische instelling Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een toepassingsgericht softwarepakket Met behulp van toepassingsgerichte softwarepakketten oplossingen voor praktijkgerichte problemen op systematische wijze beschrijven en realiseren Een breed gamma aan gegevens, operatoren, functies en functionaliteiten van toepassingsgerichte softwarepakketten creatief gebruiken bij probleemoplossende werkzaamheden De functionaliteiten van toepassingsgerichte softwarepakketten gebruiken om syntactisch correcte uitdrukkingen te formuleren, de oplossing te testen en te verbeteren. Verschillende types gegevens en hun operatoren. Logische operatoren (EN, OF, NIET) en combinaties van deze operatoren. Voorgedefinieerde functies. Ingebouwde functionaliteiten (onder meer controlestructuren) Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een ontwikkelomgeving Een eenvoudige, contextvrije ontwikkelomgeving Met een eenvoudig pakket zelf gevonden probleemoplossingen invoeren. 4 Ontwerpen en beschrijven van oplossingen Handel 22

25 Grofstructuur, verfijningen van abstracte deelalgoritmen, controlestructuren en samengestelde voorwaarden creatief gebruiken bij probleemoplossende werkzaamheden De faciliteiten van de ontwikkelomgeving gebruiken om de oplossing te testen en te verbeteren. Grofstructuur, verfijningen van abstracte deelalgoritmen, controlestructuren en samengestelde voorwaarden Een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving Een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving, gericht op de implementatie van algemene kantoortoepassingen, gebruiken om de oplossing van eenvoudige problemen te beschrijven en te realiseren De belangrijkste componenten van de objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving kennen en toepassen in eenvoudige oplossingen voor een kantooromgeving: gegevenstypes, operatoren, voorgedefinieerde functies en procedures, controlestructuren De functionaliteiten van de ontwikkelomgeving gebruiken om syntactisch correct te coderen. Objecten. Eigenschappen, methoden, gebeurtenissen. Gegevenstypes. Operatoren. (Combinaties van) logische operatoren EN, OF, NIET. Functies. Procedures. Controlestructuren. Syntaxis. 4.3 Pedagogisch-didactische wenken en didactische middelen De vaardigheid om oplossingen te beschrijven, uit te voeren en te controleren speelt een belangrijke rol bij een goede oriëntatie van de leerling naar de studierichtingen Handel, Boekhouden-informatica of beheer in de 3e graad Een oplossing ontwerpen en beschrijven: basisbegrippen, sleutelvaardigheden en -attitudes De basisbegrippen, sleutelvaardigheden en -attitudes opgesomd onder punt zijn fundamenteel. Ze dienen te worden nagestreefd tijdens elke les betreffende het ontwerpen en beschrijven van oplossingen. Ze zijn dus overkoepelend voor de drie leerplanonderdelen die er op volgen (toepassingsgericht softwarepakket, eenvoudige contextvrije ontwikkelomgeving en objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving). Vanzelfsprekend komen ze ook voortdurend aan bod in het hoofdstuk Taakgericht werken met softwarepakketten Het is de bedoeling dat de leerlingen problemen systematisch leren oplossen en daarbij een vaste methode hanteren, namelijk de methode van de stapsgewijze verfijning. Bij het ontwerpen en beschrijven van oplossingen is het gebruik van grafische voorstellingen wenselijk De probleemoplossende vaardigheden van de leerling worden niet aangescherpt door voorgekauwde probleemstellingen en oplossingen te presenteren. Aanvankelijk is de voorbeeldfunctie van de leraar van groot belang. De leerlingen moeten de wijze waarop de leraar systematisch problemen oplost, leren nabootsen. De leraar kan dit bevorderen door als het ware luidop na te denken. De leerlingen moeten oplossingen gaandeweg zien ontstaan en hieraan meer en meer actief participeren. Hun zelfwerkzaamheid is van groot belang en moet voortdurend groeien De oefeningen moeten systematisch uitgebouwd worden van relatief eenvoudig tot steeds moeilijker. De leraar moet elke leerling voor uitdagingen durven stellen en hem of haar daarbij gaandeweg begeleiden. Het is niet zozeer de kwantiteit van de oefeningen die telt, wel het feit dat de leerling ze zelf opgelost heeft De leerlingen kunnen veel leren uit hun fouten, indien de leraar daar gepast op inspeelt. Zo zullen de leerlingen niet gemakkelijk geneigd zijn veel energie en tijd te steken in de probleemstel- 4 Ontwerpen en beschrijven van oplossingen Handel 23

26 ling en de probleemanalyse. Geconfronteerd met fouten, moet de leraar hen er op wijzen hoe bepaalde fouten vermeden kunnen worden door de probleemanalyse voldoende grondig aan te pakken Het dient te worden beklemtoond dat niet zozeer het product (namelijk de ontworpen oplossing), maar wel het proces (de werkwijze van de leerlingen tijdens het zoeken naar een oplossing) van belang is Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een toepassingsgericht softwarepakket Dit leerplanonderdeel wordt gerealiseerd in toepassingsgerichte omgevingen zoals tekstverwerking, rekenblad, gegevensbeheer In dit leerplanonderdeel streeft men de probleemoplossende vaardigheden na zonder te werken met een ontwikkelomgeving of een programmeertaal. Het is dus niet het coderen van opdrachten dat centraal staat, maar wel het inzichtelijk en efficiënt gebruik maken van de ingebouwde functionaliteiten van de toepassingssoftware De klemtoon moet liggen op de systematische probleemoplossing. Het is dus niet de bedoeling meer lestijden te besteden aan een pakket, louter met de bedoeling meer commando s of meer menu-items aan te leren Er is een zeer nauwe band tussen de probleemoplossende vaardigheden en -attitudes die de leerlingen in dit leerplanonderdeel verwerven, en de leerplandoelstellingen en leerinhouden van het volgende leerplanonderdeel (5 Taakgericht werken met softwarepakketten). Beide hoofdstukken moeten in de klaspraktijk dan ook sterk verweven worden met de bedoeling de leerlingen te leren op een systematische en methodische wijze problemen aan te pakken Enkele voorbeelden van toepassingsgerichte probleemstellingen in tekstverwerking: vervang in een gegeven tekst op efficiënte wijze de tekstelementen 2005' en 2006' door respectievelijk 2006' en 2007'; verwissel in een gegeven tekst op efficiënte wijze de tekstelementen inclusief en exclusief ; vervang in een tekst op efficiënte wijze An door Anne ; in een gegeven tekst zijn alle getallen getypt met gewone spaties als scheidingsteken; vervang deze spaties op efficiënte wijze door vaste spaties; Enkele voorbeelden van toepassingsgerichte probleemstellingen voor een rekenblad: bij een berekening fouten opvangen (bijvoorbeeld deling door nul) gebruik makend van de alsfunctie; voorwaardelijke opmaak toepassen; reeksen op efficiënte wijze doorvoeren; aan een bestaande tabel waarvan de rijen en de kolommen gesommeerd worden, een rij (boven, midden of onder) of kolom (links, midden of rechts) toevoegen; statistische aardrijkskundige of economische gegevens verwerken, bijvoorbeeld in grafische vorm; een spaarplan opstellen voor de aankoop van een computer; een kasticket of een factuur maken, waarbij variabele gegevens ingevuld kunnen worden (diverse aankopen, korting, btw); een aankoop met contante betaling vergelijken met een aankoop op krediet; het opstellen van een begroting voor een studiereis, voor een klasfuif; een tabel opstellen met de prijzen van 1, 2, consumpties van diverse dranken (bier, cola, koffie...) voor een fuif; omzetcijfers per maand en/of per regio verwerken, bijvoorbeeld in tabelvorm of onder grafische vorm; het opstellen van een (al dan niet kruiselingse) omrekeningstabel tussen de koersen van verschillende munten (ER, SD, JPY, AD, CAD, NZD...);... 4 Ontwerpen en beschrijven van oplossingen Handel 24

27 Enkele voorbeelden van toepassingsgerichte probleemstellingen voor gegevensbeheer: een lijst maken van de namen en de leeftijden van personen op basis van een tabel met naam, voornaam en geboortedatum; een lijst maken van de jaarlijkse bijdrage van de leden van een sportclub op basis van hun leeftijdscategorie (bijvoorbeeld verschillende bijdragen voor minderjarigen, volwassenen en 50-plussers); in een tabel alle records verwijderen waarvan twee velden aan een gesteld criterium voldoen; gegevens actualiseren, bijvoorbeeld op basis van een prijsaanpassing, een levering, een verandering van leverancier; een lijst maken van de te bestellen goederen op basis van een minimum bestelpunt, met vermelding van het aantal te bestellen goederen om de maximum voorraad te bereiken; statistische aardrijkskundige of economische gegevens verwerken; de (bestaande) gegevens van een klantenbestand, een klantenkaart, een magazijn, een catalogus,... beheren; Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een ontwikkelomgeving Het ontwerpen en beschrijven van oplossingen met behulp van een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving heeft tot doel probleemoplossende vaardigheden te verwerven en tevens een kennismaking te vormen met ontwikkelomgevingen voor een betere oriëntatie naar de 3e graad Bovendien draagt dit bij tot een sterkere profilering van de studierichting Handel tegenover de studierichting Handel-talen. Een eenvoudige, contextvrije ontwikkelomgeving Dit leerplanonderdeel is facultatief. Het wordt gerealiseerd in een algoritmische omgeving. In een eerste fase beperkt men zich tot het oplossen aan de hand van algoritmen, zodat de leerlingen zich niet verliezen in de syntactische details van een programmeertaal. In dit opzicht vormt dit leerplanonderdeel een geschikte aanloop naar het werken met een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving. Een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving Dit leerplanonderdeel wordt gerealiseerd in een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving. Binnen deze omgeving ontwikkelen de leerlingen toepassingen in een programmeertaal Het leerplan schrijft geen bepaalde objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving voor. Wel dient men een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving te gebruiken die gericht is op de implementatie van algemene kantoortoepassingen. Het gebruik van een ontwikkelomgeving die gericht is op een beperkt deelaspect (bijvoorbeeld het bouwen van websites) wordt afgeraden Men moet er op toezien dat het gebruik van de ontwikkelomgeving en het leren programmeren een middel blijft (namelijk om te leren problemen systematisch op te lossen) en dat dit geen doel op zich wordt. De nadruk moet liggen op transfereerbare vaardigheden. 4 Ontwerpen en beschrijven van oplossingen Handel 25

28 5 TAAKGERICHT WERKEN MET SOFTWAREPAKKETTEN 5.1 Beginsituatie In de eerste graad hebben de leerlingen via het raamplan Informatie- en communicatietechnologie reeds een aantal doelstellingen verworven: Hoofdstuk 2: Sleutelattitudes bij het werken met software Hoofdstuk 4: Het besturingssysteem Organisatie van de harde schijf Omgaan met programma s Omgaan met gegevensbestanden Hoofdstuk 5: Tekstverwerking Elementaire tekstverwerking Invoer van tekst Opmaak van tekst en figuren Afdrukken van tekst Hoofdstuk 6: Het Internet Surfen op het Internet In de tweede graad dient men voort te bouwen op deze voorkennis. Allicht zullen sommige leerlingen thuis reeds met softwarepakketten gewerkt hebben. Vaak beperkt de voorkennis van deze leerlingen zich tot vingervlugheid met enkele van die pakketten. De leraar moet er dan ook op toezien dat ze de juiste vaardigheden verwerven en de juiste attitudes ontwikkelen (zie punt 5.2.1). Zo nodig moeten slechte gewoontes worden afgeleerd. Vele leerlingen hebben in het tweede leerjaar van de eerste graad de basisoptie Handel gevolgd en hebben binnen het leerplanonderdeel Computervaardigheden reeds leren typen. Zij zullen dus vlotter met de programmatuur omspringen, vooral indien meer uitvoerige teksten ingevoerd moeten worden. De leraar dient rekening te houden met deze heterogene beginsituatie. 5.2 Leerplandoelstellingen Leerinhouden Sleutelvaardigheden en -attitudes Inzicht hebben in de functionaliteit van softwarepakketten en een verantwoorde keuze maken uit de beschikbare software voor het efficiënt realiseren van de oplossing van een gegeven probleem Spontaan gebruik maken van alle beschikbare documentatiebronnen bij de realisatie van een oplossing Aandacht besteden aan leesbaarheid, aan uniforme, esthetisch verantwoorde en doeltreffende vormgeving en aan normering De gevolgen kennen van het binnendringen van virussen in een computersysteem, een preventieve houding ontwikkelen ten aanzien van de verspreiding van virussen en weten hoe gepast te reageren bij de confrontatie met een virus Bekende en minder bekende mogelijkheden van een pakket gericht exploreren en uitproberen om een oplossing te realiseren. Functionaliteit van softwarepakketten: tekstverwerking, rekenblad, gegevensbeheer, presentatie... Onder meer ingebouwde hulp, BIN-- voorschriften, softwarehandleiding, leerboek, eigen notities. Vormgeving. BIN-norm NBN Z Virussen. 5 Taakgericht werken met softwarepakketten Handel 26

ONTWERP 2 KENNISMAKING MET COMPUTERS EN NETWERKEN... 48

ONTWERP 2 KENNISMAKING MET COMPUTERS EN NETWERKEN... 48 INFORMATICA 2e graad TSO Fundamenteel gedeelte Handel-talen 1e leerjaar 3 4 uur/week 2e leerjaar 3 4 uur/week Licap, Brussel D/2005/0279/049 Vervangt het leerplan D/2003/279/029 vanaf 1 september 2005

Nadere informatie

INFORMATICA Tweede graad ASO KSO TSO Alle studierichtingen behalve TSO Handel, TSO Handel-talen en TSO Toerisme 1e leerjaar / 2e leerjaar

INFORMATICA Tweede graad ASO KSO TSO Alle studierichtingen behalve TSO Handel, TSO Handel-talen en TSO Toerisme 1e leerjaar / 2e leerjaar VLAAMS VERBOND VAN HET KATHOLIEK SECNDAIR ONDERWIJS GIMARDSTRAAT 1 1040 BRSSEL LEERPLAN SECNDAIR ONDERWIJS INFORMATICA Tweede graad ASO KSO TSO Alle studierichtingen behalve TSO Handel, TSO Handel-talen

Nadere informatie

INFORMATICA Tweede graad TSO Handel, TSO Handel-talen en TSO Toerisme 1e leerjaar / 2e leerjaar

INFORMATICA Tweede graad TSO Handel, TSO Handel-talen en TSO Toerisme 1e leerjaar / 2e leerjaar VLAAMS VERBOND VAN HET KATHOLIEK SECUNDAIR ONDERWIJS GUIMARDSTRAAT 1 B 1040 BRUSSEL LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS INFORMATICA Tweede graad TSO Handel, TSO Handel-talen en TSO Toerisme 1e leerjaar / 2e leerjaar

Nadere informatie

1069'42. INFORMATICA Tweede graad ASO KSO TSO Alle studierichtingen behalve TSO Handel, TSO Handel-talen en TSO Toerisme 1e leerjaar / 2e leerjaar

1069'42. INFORMATICA Tweede graad ASO KSO TSO Alle studierichtingen behalve TSO Handel, TSO Handel-talen en TSO Toerisme 1e leerjaar / 2e leerjaar VLAAMS VERBOND VAN HET KATHOLIEK SECNDAIR ONDERWIJS GIMARDSTRAAT 1 1040 BRSSEL LEERPLAN SECNDAIR ONDERWIJS INFORMATICA Tweede graad ASO KSO TSO Alle studierichtingen behalve TSO Handel, TSO Handel-talen

Nadere informatie

Advies over het algemeen vak Informatica in de tweede en derde graad van het ASO

Advies over het algemeen vak Informatica in de tweede en derde graad van het ASO Vlaamse Onderwijsraad Afdeling ASO Leuvenseplein 4 24 maart 2000 1000 Brussel ASO/RLE/ADV/001 Advies over het algemeen vak Informatica in de tweede en derde graad van het ASO 1 Situering Sedert 1993 bestudeert

Nadere informatie

VAK Informatica. LP NR September 2007 LICAP BRUSSEL D/2007/0279/046 KSO LEERKRACHT Kris Cauberghe

VAK Informatica. LP NR September 2007 LICAP BRUSSEL D/2007/0279/046 KSO LEERKRACHT Kris Cauberghe JAARPLANNING GRAAD 2 VAK Informatica 2 U/W 1 SCHOOLJAAR 2011-2012 HANDBOEK Desktopper Windows 7: Gegevensbeheer, Internet, Rekenblad STUDIERICHTING 4AVVa LP NR September 2007 LICAP BRUSSEL D/2007/0279/046

Nadere informatie

Leidraad bij het leerplan Informatica TSO Handel 2 e graad

Leidraad bij het leerplan Informatica TSO Handel 2 e graad Leidraad bij het leerplan Informatica TSO Handel 2 e graad 1 INLEIDING 1.1 Opzet van dit document Dit document vormt een leidraad bij het leerplan Informatica dat vanaf 1 september 2003 van toepassing

Nadere informatie

INFORMATICA TWEEDE GRAAD ASO-KSO-TSO ALLE STUDIERICHTINGEN BEHALVE TSO HANDEL, TSO HANDEL-TALEN EN TSO TOERISME

INFORMATICA TWEEDE GRAAD ASO-KSO-TSO ALLE STUDIERICHTINGEN BEHALVE TSO HANDEL, TSO HANDEL-TALEN EN TSO TOERISME INFORMATICA TWEEDE GRAAD ASO-KSO-TSO ALLE STUDIERICHTINGEN BEHALVE TSO HANDEL, TSO HANDEL-TALEN EN TSO TOERISME EERSTE EN TWEEDE LEERJAAR LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS September 2007 LICAP BRUSSEL ISBN:

Nadere informatie

Leidraad bij het leerplan Informatica TSO Toerisme 2 e graad

Leidraad bij het leerplan Informatica TSO Toerisme 2 e graad Leidraad bij het leerplan Informatica TSO Toerisme 2 e graad 1 INLEIDING 1.1 Opzet van dit document Dit document vormt een leidraad bij het leerplan Informatica (bestelnummer D/2003/0279/029) dat vanaf

Nadere informatie

Leidraad bij het leerplan Informatica TSO Handel-talen 2 e graad

Leidraad bij het leerplan Informatica TSO Handel-talen 2 e graad Leidraad bij het leerplan Informatica TSO Handel-talen 2 e graad 1 INLEIDING 1.1 Opzet van dit document Dit document vormt een leidraad bij het leerplan Informatica (bestelnummer D/2003/0279/029) dat vanaf

Nadere informatie

VAK Informatica. LP NR September 2011 VVKSO BRUSSEL D/2011/7841/039 KSO LEERKRACHT Kris Cauberghe

VAK Informatica. LP NR September 2011 VVKSO BRUSSEL D/2011/7841/039 KSO LEERKRACHT Kris Cauberghe JAARPLANNING GRAAD 2 VAK Informatica 1 U/W 1 SCHOOLJAAR 2011-2012 HANDBOEK Desktopper Windows 7: Computers en systeemsoftware, Tekstverwerking, Presentaties STUDIERICHTING 3AO & 3BAKc LP NR September 2011

Nadere informatie

INFORMATICA Tweede graad ASO KSO TSO 1ste leerjaar / 2de leerjaar LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS

INFORMATICA Tweede graad ASO KSO TSO 1ste leerjaar / 2de leerjaar LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS VLAAMS VERBOND VAN HET KATHOLIEK SECUNDAIR ONDERWIJS GUIMARDSTRAAT 1 1040 BRUSSEL LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS INFORMATICA Tweede graad ASO KSO TSO 1ste leerjaar / 2de leerjaar LICAP BRUSSEL D/1999/0279/023

Nadere informatie

Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming 1 september 2007 STUDIEGEBIED ICT. Modulaire opleiding Informatica: Programmeren AO IC 002

Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming 1 september 2007 STUDIEGEBIED ICT. Modulaire opleiding Informatica: Programmeren AO IC 002 STUDIEGEBIED ICT Modulaire opleiding Informatica: AO IC 002 Versie 2.0 BVR Pagina 1 van 21 Inhoud 1 Deel 1 Opleiding... 4 1.1 Korte beschrijving... 4 1.1.1 Inhoud... 4 1.1.2 Modules... 4 1.1.3 Niveau en

Nadere informatie

VOET EN STUDIEGEBIED HANDEL

VOET EN STUDIEGEBIED HANDEL Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel VOET EN STUDIEGEBIED HANDEL Elementen van de Stam Alle elementen van de stam zijn fundamenteel in de vorming van de leerling

Nadere informatie

VLAAMS VERBOND VAN HET KATHOLIEK SECUNDAIR ONDERWIJS LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS MULTIMEDIATECHNIEKEN. Derde graad TSO Eerste en tweede leerjaar

VLAAMS VERBOND VAN HET KATHOLIEK SECUNDAIR ONDERWIJS LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS MULTIMEDIATECHNIEKEN. Derde graad TSO Eerste en tweede leerjaar VLAAMS VERBOND VAN HET KATHOLIEK SECUNDAIR ONDERWIJS LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS MULTIMEDIATECHNIEKEN Derde graad TSO Eerste en tweede leerjaar Licap - Brussel september 1998 MULTIMEDIATECHNIEKEN Derde

Nadere informatie

3KA Toegepaste informatica

3KA Toegepaste informatica 3KA Toegepaste informatica Thierry Willekens, leerkracht Koninklijk Technisch Atheneum Mol 2008 WOORD VOORAF Alle leerlingen verwerven de basisvaardigheden van ICT in het eerste jaar van de eerste graad

Nadere informatie

Algoritmisch denken: analyseren, ontwerpen, beschrijven van oplossingen en implementeren met Alice

Algoritmisch denken: analyseren, ontwerpen, beschrijven van oplossingen en implementeren met Alice Algoritmisch denken: analyseren, ontwerpen, beschrijven van oplossingen en implementeren met Alice HA-9518-04 Alle studierichtingen tweede graad ASO TSO KSO Martine De Belder Werkgroep Handel 2012 Guimardstraat

Nadere informatie

VLAAMS VERBOND VAN HET KATHOLIEK SECUNDAIR ONDERWIJS LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS WISKUNDE. Derde graad BSO Derde leerjaar: 1 of 2 uur/week

VLAAMS VERBOND VAN HET KATHOLIEK SECUNDAIR ONDERWIJS LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS WISKUNDE. Derde graad BSO Derde leerjaar: 1 of 2 uur/week VLAAMS VERBOND VAN HET KATHOLIEK SECUNDAIR ONDERWIJS LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS WISKUNDE Derde graad BSO Derde leerjaar: 1 of 2 uur/week Licap - Brussel - september 1995 INHOUD 1 BEGINSITUATIE... 5 2

Nadere informatie

1.a. De leerlingen hebben een positieve houding tegenover ICT en zijn bereid ICT te gebruiken om hen te ondersteunen bij het leren.

1.a. De leerlingen hebben een positieve houding tegenover ICT en zijn bereid ICT te gebruiken om hen te ondersteunen bij het leren. Leerlijn ICT DERDE LEERJAAR 1 Kennismaken - aanzetten - occasioneel opbouwen - regelmatig VERWERVEN - systematisch 1.a. De leerlingen hebben een positieve houding tegenover ICT en zijn bereid ICT te gebruiken

Nadere informatie

Informatie- en communicatietechnologie. 1e graad 1e leerjaar A en/of 2e leerjaar

Informatie- en communicatietechnologie. 1e graad 1e leerjaar A en/of 2e leerjaar VLAAMS VERBOND VAN HET KATHOLIEK SECNDAIR ONDERWIJS RAAMPLAN SECNDAIR ONDERWIJS Informatie- en communicatietechnologie e graad e leerjaar A en/of e leerjaar Licap Brussel D/003/079/07 September 003 Inleiding

Nadere informatie

Pedagogische Begeleidingsdienst. contactdag leerkrachten informatica 24 februari 2011 namiddaggedeelte

Pedagogische Begeleidingsdienst. contactdag leerkrachten informatica 24 februari 2011 namiddaggedeelte Pedagogische Begeleidingsdienst contactdag leerkrachten informatica 24 februari 2011 namiddaggedeelte agenda namiddag INFORMATICA 1 info nieuwe leerplan(nen) 2de graad > kritische groepsbespreking > plenum

Nadere informatie

Leerlijn ICT VIJFDE LEERJAAR 1 Kennismaken - aanzetten - occasioneel opbouwen - regelmatig VERWERVEN - systematisch herhalen - verdiepen - verbreden -

Leerlijn ICT VIJFDE LEERJAAR 1 Kennismaken - aanzetten - occasioneel opbouwen - regelmatig VERWERVEN - systematisch herhalen - verdiepen - verbreden - Leerlijn ICT VIJFDE LEERJAAR 1 Kennismaken - aanzetten - occasioneel opbouwen - regelmatig VERWERVEN - systematisch herhalen - verdiepen - verbreden - 1.a. De leerlingen hebben een positieve houding tegenover

Nadere informatie

Jaarplan Informatica 5e jaar 2010-2011

Jaarplan Informatica 5e jaar 2010-2011 Jaarplan Informatica 5e jaar 2010-2011 Het volgende jaarplan is toepasbaar voor de volgende lerarenbezetting: 1 leraar (11u) 1 leraar Beheer van computersystemen en netwerken + basiskennis elektriciteit

Nadere informatie

Programmeren. Inleiding

Programmeren. Inleiding Programmeren Inleiding STAPPEN IN DE ONTWIKKELING VAN EEN PROGRAMMA 1. Probleem 1. Probleem Ideaal gewicht berekenen Wortel van een vierkantsvergelijking berekenen Schaakspel spelen Boekhouding doen 2.

Nadere informatie

Atheneum Boom en ICT. Inleiding

Atheneum Boom en ICT. Inleiding Inleiding Vermits computers niet meer weg te denken zijn uit onze maatschappij, doet onze school dan ook haar uiterste best om onze leerlingen vaardigheden en attitudes bij te brengen op het gebied van

Nadere informatie

Mogelijke opdrachten voor een vakwerkgroep informatica

Mogelijke opdrachten voor een vakwerkgroep informatica Mogelijke opdrachten voor een vakwerkgroep informatica In kolom 1 vind je 66 items waaraan je eventueel kan werken in de vakgroep informatica. Ze zijn ingedeeld in 8 categorieën. Duid in kolom 2 aan welke

Nadere informatie

DOCUMENT. Servicedocument VOET voor het vak ICT/Informatica. Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel VVKSO

DOCUMENT. Servicedocument VOET voor het vak ICT/Informatica. Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel VVKSO Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel DOCUMENT VVKSO Servicedocument VOET voor het vak ICT/Informatica Dit document is een aanvulling op het algemeen servicedocument

Nadere informatie

Taalvaardigheid Preventie en remediëring. -betrokkenheid verhogende werkvormen creëren -een maximale -herformuleren de lln het probleem

Taalvaardigheid Preventie en remediëring. -betrokkenheid verhogende werkvormen creëren -een maximale -herformuleren de lln het probleem Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel VOET LEREN LEREN EN GOK Voet@2010 leren leren en thema s gelijke onderwijskansen Socio-emotionele ontwikkeling (1ste graad)

Nadere informatie

TV DACTYLOGRAFIE/TOEGEPASTE INFORMATICA

TV DACTYLOGRAFIE/TOEGEPASTE INFORMATICA TV DACTYLOGRAFIE/TOEGEPASTE INFORMATICA Fundamenteel gedeelte TOERISME 1ste leerjaar 1 (+ 1) uur/week 2de leerjaar 1 (+ 1) uur/week In voege vanaf 1 september 1998 D/1998/0279/034 INHOUD INHOUD... 139

Nadere informatie

DOCUMENT. Servicedocument VOET voor het vak ICT/Informatica. Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel VVKSO

DOCUMENT. Servicedocument VOET voor het vak ICT/Informatica. Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel VVKSO Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel DOCUMENT VVKSO Servicedocument VOET voor het vak ICT/Informatica Dit document is een aanvulling op het algemeen servicedocument

Nadere informatie

Profilering derde graad

Profilering derde graad De leerling heeft in de 1ste en de 2de graad, de gelegenheid gehad zijn/haar interesses te ontdekken en heeft misschien al enig idee ontwikkeld over toekomstige werk- of studieplannen. Vaardigheden, inzet,

Nadere informatie

Het lijkt zo simpel: je voert een adres in, je browser toont een webpagina, je bladert er doorheen... Hoe kan dit allemaal? INVOER VERWERKING UITVOER

Het lijkt zo simpel: je voert een adres in, je browser toont een webpagina, je bladert er doorheen... Hoe kan dit allemaal? INVOER VERWERKING UITVOER 8 - Hoe je pc werkt Het lijkt zo simpel: je voert een adres in, je browser toont een webpagina, je bladert er doorheen... Hoe kan dit allemaal? Als je een webpagina wilt bekijken, schiet je pc in actie.

Nadere informatie

Cursus toegepaste informatica 6 TSO

Cursus toegepaste informatica 6 TSO Cursus toegepaste informatica 6 TSO T. Willekens Leerkracht Technisch Atheneum Mol 2010 WOORD VOORAF Deze bundel is samengesteld voor leerlingen van de 3 graad 2 leerjaar (TSO-niveau). Het vak Toegepaste

Nadere informatie

Inleiding. Algoritmiek

Inleiding. Algoritmiek Inleiding Algoritmiek Rush Hour Traffic Jam Game Je krijgt volgend spelbord voorgeschoteld. Alles begint met een probleem. en een duidelijke probleembeschrijving: Wat is de beginsituatie? Wat is het gewenste

Nadere informatie

TV DACTYLOGRAFIE/TOEGEPASTE INFORMATICA

TV DACTYLOGRAFIE/TOEGEPASTE INFORMATICA TV DACTYLOGRAFIE/TOEGEPASTE INFORMATICA Fundamenteel gedeelte ONTHAAL EN PUBLIC RELATIONS 1ste leerjaar 1 (+ 1) uur/week 2de leerjaar 1 (+ 1) uur/week In voege vanaf 1 september 1998 D/1998/0279/034 INHOUD

Nadere informatie

Hoe kan de school in het algemeen werk maken van het nieuwe concept (stam + contexten)?

Hoe kan de school in het algemeen werk maken van het nieuwe concept (stam + contexten)? Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel VOET EN STUDIEGEBIED ASO STUDIERICHTING : ECONOMIE Hoe kan de school in het algemeen werk maken van het nieuwe concept

Nadere informatie

DOCUMENT. Toelichting bij de lessentabellen. Inhoud. Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel

DOCUMENT. Toelichting bij de lessentabellen. Inhoud. Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel DOCUMENT Inhoud...1 1 VOORSTELLING VAN DE LESSENTABELLEN...2 1.1 De kolom Leerplannummer...2 1.2 De kolom B/S/C (niet

Nadere informatie

7 Kantoor/Verkoop Toegepaste informatica

7 Kantoor/Verkoop Toegepaste informatica 7 Kantoor/Verkoop Toegepaste informatica Thierry Willekens, leerkracht Koninklijk Technisch Atheneum Mol 2009 WOORD VOORAF Deze bundel is samengesteld voor leerlingen van de 3 graad 3 leerjaar (BSO-niveau,

Nadere informatie

VOET EN WISKUNDE. 1 Inleiding: Wiskundevorming

VOET EN WISKUNDE. 1 Inleiding: Wiskundevorming Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat, 00 Brussel VOET EN WISKUNDE Inleiding: vorming Een actuele denkwijze over wiskundevorming gaat uit van competenties. Het gaat om een

Nadere informatie

Profilering derde graad

Profilering derde graad De leerling heeft in de 1ste en de 2de graad, de gelegenheid gehad zijn/haar interesses te ontdekken en heeft misschien al enig idee ontwikkeld over toekomstige werk- of studieplannen. Vaardigheden, inzet,

Nadere informatie

Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel

Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel Nieuwe leerplannen en lessentabellen met ingang van 1 september 2010 In de regel worden alle graadleerplannen (en bijhorende

Nadere informatie

WISKUNDIGE TAALVAARDIGHEDEN

WISKUNDIGE TAALVAARDIGHEDEN WISKUNDIGE TLVRDIGHEDEN Derde graad 1 Het begrijpen van wiskundige uitdrukkingen in eenvoudige situaties (zowel mondeling als 1V4 2V3 3V3 (a-b-c) schriftelijk) 2 het begrijpen van figuren, tekeningen,

Nadere informatie

Onderwerp. Voorkennis. VVKBaO WIS DO 8 In wiskundige situaties samenwerken en communiceren met anderen

Onderwerp. Voorkennis. VVKBaO WIS DO 8 In wiskundige situaties samenwerken en communiceren met anderen Onderwerp Voorkennis Leerlingen leren samenwerken om fouten in programma s op te sporen en om het programma bij te sturen. Ze leren kritisch kijken naar andere Scratch projecten. Leerlingen hebben een

Nadere informatie

Secundair volwassenenonderwijs STUDIEGEBIED HANDEL

Secundair volwassenenonderwijs STUDIEGEBIED HANDEL Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming 1 september 2011 Secundair volwassenenonderwijs STUDIEGEBIED HANDEL Opleiding Telefonist-receptionist BO HA 004 Pagina 1 van 11 Inhoud 1 Opleiding...3 1.1 Relatie

Nadere informatie

Actualisering leerplan eerste graad - Deel getallenleer: vraagstukken Bijlage p. 1. Bijlagen

Actualisering leerplan eerste graad - Deel getallenleer: vraagstukken Bijlage p. 1. Bijlagen Bijlage p. 1 Bijlagen Bijlage p. 2 Bijlage 1 Domeinoverschrijdende doelen - Leerplan BaO (p. 83-85) 5.2 Doelen en leerinhouden 5.2.1 Wiskundige problemen leren oplossen DO1 Een algemene strategie voor

Nadere informatie

LEERLIJN BASISVAARDIGHEDEN ICT

LEERLIJN BASISVAARDIGHEDEN ICT Vlaams Verbond van het Katholiek Basisonderwijs Guimardstraat 1, 1040 BRUSSEL LEERLIJN BASISVAARDIGHEDEN ICT Dit is geen leerplan maar eerder als richtdocument te gebruiken bij de implementatie van de

Nadere informatie

3 LEERPLANDOELEN. De katholieke basisschool stelt zich als algemeen streefdoel voor mediaopvoeding:

3 LEERPLANDOELEN. De katholieke basisschool stelt zich als algemeen streefdoel voor mediaopvoeding: 3 LEERPLANDOELEN Algemeen streefdoel De katholieke basisschool stelt zich als algemeen streefdoel voor mediaopvoeding: De leerlingen kunnen op een behendige, zelfredzame en kritische manier participeren

Nadere informatie

Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming 25-9-2008 STUDIEGEBIED HANDEL. Modulaire opleiding Secretariaatsmedewerker BO HA 002

Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming 25-9-2008 STUDIEGEBIED HANDEL. Modulaire opleiding Secretariaatsmedewerker BO HA 002 RLLL/EXT/ADV/001bijl1 STUDIEGEBIED HANDEL Modulaire opleiding Secretariaatsmedewerker BO HA 002 Bijlage bij het Vlor-advies Pagina 1 van 34 Inhoud Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming 25-9-2008 1

Nadere informatie

Onderstaande studierichtingsfoto kan service verlenen in volgende contexten/het formuleren van antwoorden op:

Onderstaande studierichtingsfoto kan service verlenen in volgende contexten/het formuleren van antwoorden op: Leren in samenhang in de studierichting Kantoor bso: aanzet tot het uittekenen van leerlijnen, horizontale/verticale vak(groep)samenwerking, VOET, evaluatiebeleid, Scholen worden van langsom meer bevraagd

Nadere informatie

Toestellen waar gegevens worden opgeslagen (opslagmedia) horen niet echt in dit lijstje thuis.

Toestellen waar gegevens worden opgeslagen (opslagmedia) horen niet echt in dit lijstje thuis. Randapparatuur Om de computer effectief te kunnen gebruiken, hebben we aan aantal randapparaten nodig. Deze worden voornamelijk ingedeeld in in- en uitvoer en een aantal die beide kunnen, invoerapparaten

Nadere informatie

Profilering derde graad

Profilering derde graad De leerling heeft in de 1ste en de 2de graad, de gelegenheid gehad zijn/haar interesses te ontdekken en heeft misschien al enig idee ontwikkeld over toekomstige werk- of studieplannen. Vaardigheden, inzet,

Nadere informatie

Samengevat door Lieve D Helft ICT-coördinator Scholengemeenschap InterEssen

Samengevat door Lieve D Helft ICT-coördinator Scholengemeenschap InterEssen Samengevat door ICT-coördinator Scholengemeenschap InterEssen Eindtermen ICT Vanaf het schooljaar 2007-2008 zijn er eindtermen voor ICT in het lager onderwijs, dus zal men ICT meer en meer moeten integreren

Nadere informatie

PSD. Reeksen van logische procedures om problemen op te lossen in een eindig aantal stappen.

PSD. Reeksen van logische procedures om problemen op te lossen in een eindig aantal stappen. Inleiding Computers en andere digitale apparatuur is tegenwoordig niet meer weg te denken in de huidige samenleving. Zonder programma s zijn deze apparaten echter niets waard. Het zijn de programma s die

Nadere informatie

MEDEDELING. Moderne vreemde talen in de B-stroom en in het bso. 1 Algemeen

MEDEDELING. Moderne vreemde talen in de B-stroom en in het bso. 1 Algemeen Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel MEDEDELING referentienr. : M-VVKSO-2010-021 datum : 2010-03-26 gewijzigd : 2014-02-06 contact : Dienst Leren en onderwijzen,

Nadere informatie

Leerlijn basisvaardigheden ICT SCHOLENGEMEENSCHAP KOBRA BRASSCHAAT

Leerlijn basisvaardigheden ICT SCHOLENGEMEENSCHAP KOBRA BRASSCHAAT Leerlijn basisvaardigheden ICT SCHOLENGEMEENSCHAP KOBRA BRASSCHAAT Deze leerlijn is geen leerplan. Het is een leidraad waarin de ICT basisvaardigheden in een aantal leerdoelen zijn omgezet. De school streeft

Nadere informatie

IN1. Nr Omschrijving 2,5j 3j 4j 5j 6j 7j 8j 9j 10j 11j

IN1. Nr Omschrijving 2,5j 3j 4j 5j 6j 7j 8j 9j 10j 11j PLANNEN IN1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 De leerlingen zijn bereid ICT te gebruiken Bij het creatief vormgeven van hun ideeën. De leerlingen kunnen bepalen welke vorm (beeld, tekst, geluid) Relevant

Nadere informatie

Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming 1 september 2007 STUDIEGEBIED ICT

Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming 1 september 2007 STUDIEGEBIED ICT STUDIEGEBIED ICT Modulaire opleiding Informatica: Computer- & Besturingssystemen en Netwerken AO IC 001 Versie 2.0 BVR Pagina 1 van 16 Inhoud 1 Deel 1 Opleiding... 4 1.1 Korte beschrijving... 4 1.1.1 Inhoud...

Nadere informatie

STUDIEGEBIED HANDEL (bso)

STUDIEGEBIED HANDEL (bso) (bso) Tweede graad... Kantoor Derde graad Kantoor Kantooradministratie en gegevensbeheer (7de jaar) Studierichting Kantoor de graad Een woordje uitleg over de studierichting... Interesse voor werken met

Nadere informatie

Hardware, besturingssystemen, netwerken en internet

Hardware, besturingssystemen, netwerken en internet Hardware, besturingssystemen, netwerken en internet HA 5604 03 2e graad TSO (Handel Handel talen) Geert David, Stijn Maenhaut, Vik Pauwels, Marleen Vande Putte Werkgroep Handel 2013 Vlaams Verbond van

Nadere informatie

Hardware, besturingssystemen, netwerken en internet

Hardware, besturingssystemen, netwerken en internet Hardware, besturingssystemen, netwerken en internet HA 5603 02 2e graad ASO TSO KSO (niet Handel en niet Handel Talen) Geert David, Stijn Maenhaut, Vik Pauwels, Marleen Vande Putte Werkgroep Handel 2012

Nadere informatie

Hardware, besturingssystemen, netwerken en internet

Hardware, besturingssystemen, netwerken en internet Hardware, besturingssystemen, netwerken en internet Lerarenhandleiding bij boekje HA 5604 03 HA 5602 03 2e graad TSO (Handel Handel talen) Geert David, Stijn Maenhaut, Vik Pauwels, Marleen Vande Putte

Nadere informatie

WETENSCHAPPELIJK TEKENEN

WETENSCHAPPELIJK TEKENEN WETENSCHAPPELIJK TEKENEN TWEEDE GRAAD TSO TECHNIEK-WETENSCHAPPEN COMPLEMENTAIR LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS VVKSO BRUSSEL (Vervangt leerplan D/1998/0279/021A vanaf 1 september 2013) Vlaams Verbond van

Nadere informatie

INFORMATICA HANDEL, HANDEL-TALEN TOERISME TWEEDE GRAAD TSO LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS EERSTE EN TWEEDE LEERJAAR

INFORMATICA HANDEL, HANDEL-TALEN TOERISME TWEEDE GRAAD TSO LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS EERSTE EN TWEEDE LEERJAAR INFORMATICA HANDEL, HANDEL-TALEN TOERISME TWEEDE GRAAD TSO EERSTE EN TWEEDE LEERJAAR LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS VVKSO BRUSSEL September 2011 (vervangt D/2009/0279/017) Vlaams Verbond van het Katholiek

Nadere informatie

Het flexibele informaticapakket

Het flexibele informaticapakket MS6727/1/2 Het flexibele informaticapakket 4 GEACTUALISEERDE LEERWERKBOEKEN www.uitgeverijaverbode.be/stem www.uitgeverijaverbode.be/desktopper ( ( evolueert Desktopper Windows 10/Office 2016 is een informaticapakket

Nadere informatie

Mogelijke opdrachten voor een vakwerkgroep economie en handelsvakken

Mogelijke opdrachten voor een vakwerkgroep economie en handelsvakken Mogelijke opdrachten voor een vakwerkgroep economie en handelsvakken In kolom 1 vind je 70 items waaraan je eventueel kan werken in de vakgroep economie en handelsvakken. Ze zijn ingedeeld in 8 categorieën.

Nadere informatie

KANTOOR EN VERKOOP BEROEPSVOORBEREIDEND LEERJAAR BEROEPENVELD

KANTOOR EN VERKOOP BEROEPSVOORBEREIDEND LEERJAAR BEROEPENVELD KANTOOR EN VERKOOP BEROEPSVOORBEREIDEND LEERJAAR BEROEPENVELD september 003 LICAP BRSSEL D/003/079/077 KANTOOR EN VERKOOP BEROEPENVELD EERSTE GRAAD BVL LEERPLAN SECNDAIR ONDERWIJS September 003 LICAP

Nadere informatie

Hoofdstuk I: Eindtermen de basics

Hoofdstuk I: Eindtermen de basics Maatschappelijk debat eindtermen Hoofdstuk I: Eindtermen de basics Inhoud Inleiding... 2 Gewoon lager onderwijs... 2 Kleuteronderwijs... 2 Gewoon secundair onderwijs... 3 Buitengewoon onderwijs... 4 Overzichtstabel...

Nadere informatie

Didactische competentie algemeen (DCA) A. Algemeen. Theorie X Praktijk Semester 1 X Semester 2 Semester 3 Semester 4

Didactische competentie algemeen (DCA) A. Algemeen. Theorie X Praktijk Semester 1 X Semester 2 Semester 3 Semester 4 ECTS-FICHE MODULE Didactische competentie algemeen (DCA) A. Algemeen Situering binnen het programma Periode binnen het tweejarige modeltraject Theorie X Praktijk Semester 1 X Semester 2 Semester 3 Semester

Nadere informatie

Lokaliseren situeren van plaatsen op een landkaart (in een beperkt of ruim kader).

Lokaliseren situeren van plaatsen op een landkaart (in een beperkt of ruim kader). De volgende vakken komen aan bod Aardrijkskunde Maatschappelijke vorming (MAVO) Nederlands Godsdienst Niet-conventionele zedenleer LEERDOELSTELLINGEN LESFICHE C Door aan de slag te gaan met lesfiche C

Nadere informatie

Didactische competentie algemeen (DCA) A. Algemeen. Theorie X Praktijk Semester 1 X Semester 2 Semester 3 Semester 4

Didactische competentie algemeen (DCA) A. Algemeen. Theorie X Praktijk Semester 1 X Semester 2 Semester 3 Semester 4 ALGEMENE INFORMATIE MODULE Didactische competentie algemeen (DCA) A. Algemeen Situering binnen het programma Periode binnen het tweejarige modeltraject Theorie X Praktijk Semester 1 X Semester 2 Semester

Nadere informatie

Leerlingen hebben een introductie les gekregen rond Scratch. De leerlingen kunnen hulp vragen en zich laten helpen.

Leerlingen hebben een introductie les gekregen rond Scratch. De leerlingen kunnen hulp vragen en zich laten helpen. Onderwerp Voorkennis Leerlingen lossen eenvoudige opdrachten op om meer inzicht te krijgen in de mogelijkheden van Scratch. Leerlingen hebben een introductie les gekregen rond Scratch. WO 2.7 In concrete

Nadere informatie

LEERLIJN Basisvaardigheden ICT

LEERLIJN Basisvaardigheden ICT LEERLIJN Basisvaardigheden ICT EERSTE KLAS VVKaBO september 2001 Eerste klas Pagina 1 van 6 AANZETTEN IN DE EERSTE KLAS 1 De computer bedienen CB 5 Dubbelklikken. In één beweging twee keer klikken op de

Nadere informatie

Registratie ICT-doelen

Registratie ICT-doelen Registratie ICT-doelen Vierde leerjaar 1. De computer bedienen CB1 De benaming van de verschillende randapparaten CB9 CB10 actief gebruiken Het alfanumeriek klavier hanteren. Toetsen die gebruikt worden

Nadere informatie

Eerste graad. Uitgeverij Averbode. Uitgeverij De Boeck

Eerste graad. Uitgeverij Averbode. Uitgeverij De Boeck OVERZICHTSLIJST LEERBOEKEN VOOR HET VAK INFORMATICA Eerste graad Uitgeverij Averbode Desktopper Junior o Windows XP/Office 2003 o computerconfiguratie ergonomie - tekstverwerking presentatie Internet:

Nadere informatie

TV TOEGEPASTE INFORMATICA

TV TOEGEPASTE INFORMATICA TV TOEGEPASTE INFORMATICA BOEKHOUDEN-INFORMATICA 1ste leerjaar 4 (+1) uur/week (TV Toegepaste informatica) 2de leerjaar 4 (+1) uur/week (TV Toegepaste informatica) In voege vanaf 1 september 1998 D/1998/0279/034

Nadere informatie

Sint-Jan Berchmanscollege

Sint-Jan Berchmanscollege Sint-Jan Berchmanscollege Infobrochure ADMINISTRATIE & RETAIL (2de graad BSO, Kantoor & Verkoop) Leerlingprofiel Je bent 14-15 jaar. Je kiest voor een studierichting in de tweede graad. Je wilt meer te

Nadere informatie

Mogelijke opdrachten voor een vakwerkgroep Nederlands

Mogelijke opdrachten voor een vakwerkgroep Nederlands Mogelijke opdrachten voor een vakwerkgroep Nederlands In kolom 1 vind je 66 items waaraan je eventueel kan werken in de vakgroep Nederlands. Ze zijn ingedeeld in 8 categorieën. Duid in kolom 2 aan met

Nadere informatie

Profilering derde graad

Profilering derde graad De leerling heeft in de 1ste en de 2de graad, de gelegenheid gehad zijn/haar interesses te ontdekken en heeft misschien al enig idee ontwikkeld over toekomstige werk- of studieplannen. Vaardigheden, inzet,

Nadere informatie

Windows applicaties met VB.NET VB Express 2010

Windows applicaties met VB.NET VB Express 2010 Windows applicaties met VB.NET VB Express 2010 HA 2258 01 Informaticabeheer(nieuw leerplan D/2010/7841/004) Marc De Wandel, Gerry Everaert, Nicole Legroe Christel Valkeners, Ria Van Eysendeyk Werkgroep

Nadere informatie

Vakinhoudelijke uitwerking Keuzevak Applicatieontwikkeling van het profiel MVI vmbo beroepsgericht

Vakinhoudelijke uitwerking Keuzevak Applicatieontwikkeling van het profiel MVI vmbo beroepsgericht Vakinhoudelijke uitwerking Keuzevak Applicatieontwikkeling van het profiel MVI vmbo beroepsgericht Deze vakinhoudelijke uitwerking is ontwikkeld door het Redactieteam van de Schooleamenbank vmbo voor dit

Nadere informatie

Het Ontwikkelteam Digitale geletterdheid geeft de volgende omschrijving aan het begrip digitale technologie:

Het Ontwikkelteam Digitale geletterdheid geeft de volgende omschrijving aan het begrip digitale technologie: BIJGESTELDE VISIE OP HET LEERGEBIED DIGITALE GELETTERDHEID Digitale geletterdheid is van belang voor leerlingen om toegang te krijgen tot informatie en om actief te kunnen deelnemen aan de hedendaagse

Nadere informatie

Informatica dactylografie (2008)

Informatica dactylografie (2008) Aartsbisdom Mechelen Brussel Vicariaat Onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs Informatica dactylografie (2008) SITUERING VAN HET VAK ALGEMENE VISIE OP HET VAK INFORMATICA IN HET

Nadere informatie

EERSTE GRAAD BEROEPSVOORBEREIDEND LEERJAAR KANTOOR EN VERKOOP. 1 DACTYLOGRAFIE (2 e JAAR, 3 UUR)

EERSTE GRAAD BEROEPSVOORBEREIDEND LEERJAAR KANTOOR EN VERKOOP. 1 DACTYLOGRAFIE (2 e JAAR, 3 UUR) EERSTE GRAAD BEROEPSVOORBEREIDEND LEERJAAR KANTOOR EN VERKOOP 1 BEGINSITUATIE Voor de meeste leerlingen is de computer al lang geen onbekende meer. Wat echter wel nieuw is, is het vak dactylografie waar

Nadere informatie

INFORMATICA TWEEDE GRAAD ASO-KSO-TSO ALLE STUDIERICHTINGEN BEHALVE TSO HANDEL, TSO HANDEL-TALEN EN TSO TOERISME

INFORMATICA TWEEDE GRAAD ASO-KSO-TSO ALLE STUDIERICHTINGEN BEHALVE TSO HANDEL, TSO HANDEL-TALEN EN TSO TOERISME INFORMATICA TWEEDE GRAAD ASO-KSO-TSO ALLE STUDIERICHTINGEN BEHALVE TSO HANDEL, TSO HANDEL-TALEN EN TSO TOERISME EERSTE EN TWEEDE LEERJAAR LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS VVKSO BRUSSEL September 2011 (vervangt

Nadere informatie

Sint-Jan Berchmanscollege

Sint-Jan Berchmanscollege Sint-Jan Berchmanscollege Infobrochure SECRETARIAAT-TALEN (3de graad TSO) Leerlingenprofiel Je bent 16 jaar en je kiest voor een studierichting in de 3de graad. Zou de richting TSO Secretariaat-Talen iets

Nadere informatie

Vragenlijst Beroepsprofiel ICT-OA

Vragenlijst Beroepsprofiel ICT-OA Naam: Eric Vink Plaats: Maarssen Presentaties (via ICT) organiseren en hanteren Docenten informeren over de beschikbare infrastructuur en de weg wijzen naar de juiste informatiebronnen Op eigen niveau

Nadere informatie

Sint-Jan Berchmanscollege

Sint-Jan Berchmanscollege Sint-Jan Berchmanscollege Infobrochure Organisatie & Logistiek (2de graad BSO) Leerlingprofiel Je bent 14 jaar en je kiest voor een studierichting in de tweede graad. Je wil meer te weten komen over het

Nadere informatie

De computer als processor

De computer als processor De computer als processor DE FYSIEKE COMPUTER Componenten van de computerconfiguratie Toetsenbord Muis Scanner Microfoon (Extern geheugen) Invoerapparaten Uitvoerapparaten Monitor Printer Plotter Luidspreker

Nadere informatie

TV DACTYLOGRAFIE/TOEGEPASTE INFORMATICA TV TOEGEPASTE INFORMATICA

TV DACTYLOGRAFIE/TOEGEPASTE INFORMATICA TV TOEGEPASTE INFORMATICA TV DACTYLOGRAFIE/TOEGEPASTE INFORMATICA TV TOEGEPASTE INFORMATICA HANDEL 1ste leerjaar 2 uur/week (TV Dactylografie/Toegepaste informatica) 1ste leerjaar 1 (+1) uur/week () 2de leerjaar 2 uur/week (TV

Nadere informatie

Profilering derde graad

Profilering derde graad Profilering derde graad De leerling heeft in de eerste en de tweede graad de gelegenheid gehad om zijn of haar interesses te ontdekken. Misschien heeft hij of zij al enig idee ontwikkeld over toekomstige

Nadere informatie

Sint-Jan Berchmanscollege

Sint-Jan Berchmanscollege Sint-Jan Berchmanscollege Infobrochure INFORMATICABEHEER (3de graad TSO) Leerlingprofiel Je bent 16 jaar en je kiest voor een studierichting in de 3de graad. Zou de richting Informaticabeheer iets voor

Nadere informatie

LESSENTABELLEN VOLTIJDS SECUNDAIR ONDERWIJS

LESSENTABELLEN VOLTIJDS SECUNDAIR ONDERWIJS LESSENTABELLEN VOLTIJDS SECUNDAIR ONDERWIJS TWEEDE GRAAD KSO DERDE GRAAD KSO VANAF HET SCHOOLJAAR 2004-2005 September 2004 LICAP BRUSSEL LESSENTABELLEN TWEEDE GRAAD KSO DERDE GRAAD KSO LICAP BRUSSEL September

Nadere informatie

Computerconfiguratie en netwerken. Windows 7 HA 5337 01. Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs. Alle studierichtingen

Computerconfiguratie en netwerken. Windows 7 HA 5337 01. Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs. Alle studierichtingen Computerconfiguratie en netwerken Windows 7 HA 5337 01 Alle studierichtingen Lut Boogaerts - Ria Van Eysendeyk - Christel Valkeners - Guy Willems Werkgroep Integratie Informatica Handel 2011 Vlaams Verbond

Nadere informatie

Sint-Jan Berchmanscollege

Sint-Jan Berchmanscollege Sint-Jan Berchmanscollege Infobrochure Administratie & Retail (2de graad BSO) Leerlingprofiel Je bent 14 jaar en je kiest voor een studierichting in de tweede graad. Je wil meer te weten komen over het

Nadere informatie

2.3 Literatuur. 1.4.2 Schriftelijke vaardigheden 1.4.2.1 Lezen LES GODVERDOMSE DAGEN OP EEN GODVERDOMSE BOL LEERPLAN ALGEMEEN:

2.3 Literatuur. 1.4.2 Schriftelijke vaardigheden 1.4.2.1 Lezen LES GODVERDOMSE DAGEN OP EEN GODVERDOMSE BOL LEERPLAN ALGEMEEN: LES GODVERDOMSE DAGEN OP EEN GODVERDOMSE BOL ALGEMEEN: p.8 2.3 Literatuur In onze leerplannen is literatuur telkens als een aparte component beschouwd, meer dan een vorm van leesvaardigheid. Na de aanloop

Nadere informatie

Sint-Jan Berchmanscollege

Sint-Jan Berchmanscollege Sint-Jan Berchmanscollege Infobrochure Secretariaat-Talen (3de graad TSO) Leerlingprofiel Je bent 16 jaar en je kiest voor een studierichting in de derde graad. Zou de richting TSO Secretariaat-Talen

Nadere informatie

19/12/2010. Vakconcept LO. Soorten ET/OD. Vakgebonden ET/OD LO. Vakconcept LO. Eindtermen/Ontwikkelingsdoelen. Regiovergaderingen LO

19/12/2010. Vakconcept LO. Soorten ET/OD. Vakgebonden ET/OD LO. Vakconcept LO. Eindtermen/Ontwikkelingsdoelen. Regiovergaderingen LO Eindtermen/Ontwikkelingsdoelen In 1993 door overheid ingevoerd Algemene, kwalitatieve doelen die aangeven wat leerlingen van een bepaalde leeftijd en onderwijsvorm moeten bereiken (ET) of nastreven (OD)

Nadere informatie

1 INLEIDING. 1.1 General purpose computers. Special purpose computers. General purpose computers. Specific purpose computers

1 INLEIDING. 1.1 General purpose computers. Special purpose computers. General purpose computers. Specific purpose computers 1 Inleiding 1 1 INLEIDING Waarin je kennis maakt met een grote verscheidenheid aan computers. 1.1 General purpose computers Noteer de computertypes in de juiste categorie: de server van het schoolnetwerk

Nadere informatie

Onderwerp. VVKBaO. Kinderen leren moeilijkere problemen oplossen door pijltjes te verslepen en door stukjes te herhalen.

Onderwerp. VVKBaO. Kinderen leren moeilijkere problemen oplossen door pijltjes te verslepen en door stukjes te herhalen. Onderwerp Kinderen leren moeilijkere problemen oplossen door pijltjes te verslepen en door stukjes te herhalen. ICT 1 Hebben een positieve houding tegenover ICT en zijn bereid ICT te gebruiken om hen te

Nadere informatie

Inhoud. Introductie tot de cursus

Inhoud. Introductie tot de cursus Inhoud Introductie tot de cursus 1 Inleiding 7 2 Voorkennis 7 3 Het cursusmateriaal 7 4 Structuur, symbolen en taalgebruik 8 5 De cursus bestuderen 9 6 Studiebegeleiding 10 7 Huiswerkopgaven 10 8 Het tentamen

Nadere informatie