Participatie in welvaart

Transcriptie

1 9 Participatie in welvaart In Amsterdam wonen veel mensen met een relatief hoog inkomen en veel mensen met een minimuminkomen. In dit hoofdstuk wordt gekeken naar de welvaartssituatie van verschillende groepen en ontwikkelingen daarin.

2 12 De Staat van de Stad Amsterdam VIII Kernpunten Het gemiddelde inkomen van Amsterdamse huishoudens is in 212 voor het eerst sinds het begin van de crisis gestegen, zij het licht. Huishoudens met de laagste inkomens wonen vooral in Zuidoost (Bijlmer Centrum en Bijlmer Oost), Oud Noord en Geuzenveld/Slotermeer. Amsterdamse huishoudens hebben een doorsnee vermogen van 4., veel minder dan gemiddeld in Nederland ( 19.). Vooral in Zuidoost (Bijlmer Centrum en Bijlmer Oost) is het doorsnee vermogen van huishoudens laag. De groep 25- t/m 44-jarigen heeft relatief vaak een laag of zelfs negatief vermogen omdat hun koophuis hebben een lagere WOZ-waarde heeft dan de afgesloten hypotheek. Oudere Amsterdammers laten een tegengesteld beeld zien. De ongelijkheid in zowel inkomen als vermogen is in Amsterdam groter dan gemiddeld in Nederland. Sinds 21 is het aandeel heel lage inkomens in Amsterdam vrijwel gelijk gebleven. Het aandeel heel hoge inkomens steeg van 7% in 21 tot 12,4% in 212. In 212 had 19,8% van de huishoudens een laag inkomen (tot 11% WSM), vergelijkbaar met 211 (19,6%). In Amsterdam stijgt het aandeel huishoudens met een laag inkomen minder hard dan in heel Nederland en in de andere drie grote steden. In Bijlmer Centrum is het aandeel met 29,6% het hoogst. Vier van de tien Amsterdammers hebben moeite met rondkomen. Eenoudergezinnen hebben daar nog vaker moeite mee dan in 212 (55% in 212, 72% nu). Ruim een kwart van de Amsterdamse huishoudens geeft aan schulden te hebben. Eenoudergezinnen, ongeschoolden en 25- t/m 34-jarigen hebben het vaakst schulden. In 214 kwamen Amsterdammers in de schuldhulpverlening (-1% ten opzichte van 212). Het aantal vroege meldingen van betalingsachterstanden via het programma Vroeg Erop Af neemt toe: meldingen in 213 tegen ruim 8.5 in 212. In dit hoofdstuk komen achtereenvolgens de volgende thema s aan de orde: ontwikkeling in de koopkracht van Amsterdammers, inkomensverdeling, vermogens, economische ongelijkheid, armoede- en uitkeringsafhankelijkheid en armoederegelingen en -voorzieningen. Inkomen In 212 hadden Amsterdamse huishoudens gemiddeld 31.4 euro te besteden, voor het eerst sinds jaren weer een kleine stijging (+ 2.2%). 1 In de jaren voor de recessie (25-28) steeg het besteedbaar inkomen jaarlijks nog met gemiddeld 5,5%, van 28 tot en met 211 was sprake van een vrijwel gelijk blijvend inkomen. Het gemiddeld besteedbaar inkomen ligt in Amsterdam 3.1 euro onder het Nederlandse gemiddelde. Ook in de andere grote steden ligt het inkomen onder het Nederlandse gemiddelde, al komt Utrecht steeds dichter bij het Nederlandse Afb. 9.1 Ontwikkeling gestandaardiseerd besteedbaar inkomen in de G4, index (indexcijfer, Nederland=1) gemiddelde. Dit komt enerzijds door het grote aantal alleenstaanden in de stad en anderzijds doordat steden bovengemiddeld veel mensen zonder werk huisvesten. Om het inkomen van huishoudens van verschillende grootte en samenstelling te vergelijken, wordt het besteedbaar inkomen daarom omgerekend naar een gestandaardiseerd inkomen. Dit geeft niet het geldbedrag aan dat een huishouden kan besteden, maar op welk welvaartsniveau de leden van een huishouden zich bevinden. Ook het gestandaardiseerd inkomen ligt in Amsterdam iets onder het Nederlandse gemiddelde (afb. 9.1). Utrecht is de enige stad binnen de G4 waar het gestandaardiseerd besteedbaar inkomen boven het Nederlandse gemiddelde uitkomt. Tussen 1998 en 28 steeg het gestandaardiseerd inkomen van Amsterdamse huishoudens sneller dan gemiddeld in Nederland. Van 28 tot en met 21 is het verschil met Nederland vrijwel gelijk gebleven. Sinds 211 is het verschil met het Nederlands gemiddelde weer kleiner geworden en ligt het gestandaardiseerd besteedbaar inkomen nog maar 2 punten onder de Nederlandse index (98 versus 1, zie afb. 9.1). Een mogelijke verklaring hiervoor is dat in de afgelopen jaren tweeverdieners (met kinderen) steeds langer in de stad zijn blijven wonen; zij hebben een relatief hoog inkomen. Utrecht is al jaren de enige van de vier grote steden met een bovengemiddeld gestandaardiseerd inkomen. Rotterdam heeft al jaren het laagste besteedbaar inkomen van de vier grote steden. Een opvallende ontwikkeling is dat in Rotterdam en Den Haag het verschil met het Nederlandse gemiddelde juist groter wordt, in Den Haag sinds 27 en in Rotterdam vooral sinds Amsterdam Den Haag Rotterdam Utrecht Nederland bron: RIO CBS Tussen 21 en 212 steeg het inkomen van alle soorten huishoudens. De sterkste stijging deed zich voor onder paren met kinderen. Het inkomen van

3 9 Participatie in welvaart 13 Amsterdamse alleenstaanden jonger dan 65 jaar ligt hoger dan gemiddeld in Nederland. Dit geldt zowel voor mannen als voor vrouwen. Het inkomen van alleenstaande 65-plussers verschilt juist vrijwel niet van het Nederlandse gemiddelde. Afb. 9.2 Gemiddeld besteedbaar inkomen Amsterdamse huishoudens naar type huishouden, (x 1. euro) 6 5 Door het gestandaardiseerde inkomen van huishoudens te indexeren op het Amsterdamse gemiddelde is inzicht te geven in de ruimtelijke spreiding van de inkomens over de stad (afb. 9.3). Huishoudens in Zuidoost (Bijlmer Centrum en Bijlmer Oost) hadden in 212 gemiddeld het minst te besteden, ook in Oud Noord en Slotermeer/Geuzenveld ligt het inkomen van huishoudens relatief laag. Huishoudens in Zuid (Zuid Noord en Buitenveldert/Zuidas), Centrum Oost en op IJburg/Zeeburgereiland hebben de hoogste inkomens. Vooral op IJburg hangt dit samen met het feit dat in deze wijken relatief veel tweeverdieners wonen eenpersoonshuishouden eenoudergezin paar zonder kinderen totaal paar met kinderen bron: RIO CBS Tussen 28 en 212 is het gestandaardiseerd inkomen van Amsterdamse huishoudens eerst gedaald om vervolgens weer te stijgen. In totaal ligt het inkomen in 212 3% hoger dan in 28. In drie gebieden was sprake van een daling van het inkomen van huishoudens: in Bijlmer Centrum lag het gemiddeld inkomen al relatief laag en dat daalde nog eens met 3%. Ook in De Aker/ Nieuw Sloten en Centrum Oost daalde het. In Oud Noord, Zuid Noord en Westerpark steeg het inkomen van huishoudens in deze periode het sterkst (afb. 9.3, aangegeven met driehoekjes). Vermogen Amsterdammers hebben een doorsnee (mediaan) vermogen van 4 euro. Dit is veel minder dan gemiddeld in Nederland (19. euro). De vermogens van Amsterdammers lopen dan ook sterk uiteen. Hierdoor wordt het gemiddeld vermogen sterk beïnvloed door extreme vermogens (zowel positief als negatief), daarom is ervoor gekozen om gebruik te maken van het doorsnee vermogen in plaats van het gemiddelde vermogen. 2 Afb. 9.3 Gemiddeld besteedbaar inkomen Amsterdamse huishoudens naar 22 gebieden, 212 en ontwikkeling gemiddeld besteedbaar inkomen Amsterdam bovengemiddeld iets boven het gemiddelde gemiddeld iets onder het gemiddelde ondergemiddeld bron: RIO CBS, bewerking OIS

4 14 De Staat van de Stad Amsterdam VIII Afb. 9.4 Doorsnee vermogen van huishoudens naar gebied, 213 mediaan vermogen Amsterdamse huishoudens 4. bovengemiddeld iets boven het gemiddelde gemiddeld iets onder het gemiddelde ondergemiddeld bron: Integraal vermogensbestand CBS, bewerking OIS De hoogste doorsnee vermogens zijn te vinden in Buitenveldert/Zuidas (24.2 euro), De Aker/Nieuw Sloten (23.1 euro) en Zuid Noord (17.7 euro). Dit zijn zoals eerder beschreven ook gebieden met relatief hoge inkomens. De laagste vermogens hebben huishoudens in Bijlmer Centrum (67 euro) en Bijlmer Oost (89 euro, zie afb. 9.4). Bijna 13% van de Amsterdammers heeft een negatief vermogen, kortom: meer schulden dan bezittingen. Afb. 9.5 Doorsnee vermogen en aandeel met negatief vermogen van huishoudens naar leeftijd, 213 doorsnee vermogen (x 1. euro) aandeel met negatief vermogen (%) jaar jaar doorsnee vermogen jaar jaar jaar aandeel met negatief vermogen jaar 75 jaar en ouder bron: Integraal vermogensbestand CBS, bewerking OIS Dit komt in veel gevallen doordat de WOZ-waarde van hun koopwoning lager is dan de hypothecaire lening. Dit betreft bijna 17% van de Amsterdamse huizenbezitters. Het komt relatief vaak voor in wijken waar veel jonge gezinnen met een koopwoning wonen, zoals IJburg/Zeeburgereiland (29%), Bijlmer Oost (19%), De Aker/Nieuw-Sloten (19%) en Bos en Lommer (19%). Het aandeel huishoudens met een negatief vermogen hangt sterk samen met de leeftijd van de bewoners. Onder begin twintigers is het aandeel negatieve vermogens nog beperkt, maar dit aandeel neemt snel toe onder eind twintigers en begin dertigers doordat veel mensen op deze leeftijd hun eerste huis kopen. Vanaf ongeveer 45 jaar daalt het aandeel negatieve vermogens weer. De doorsnee vermogens laten juist een tegengesteld patroon zien: deze nemen toe tot jaar en dalen daarna licht (afb. 9.5). Miljonairs Er zijn in Amsterdam bijna 7. huishoudens (1,8% van alle huishoudens) met een vermogen van meer dan 1.. euro ( huishoudens). Dit vermogen zit vaak voor een groot deel (ook) in de eigen woning. De miljonairs wonen vooral in Zuid Noord (31%), Centrum Oost (15%), Centrum West (14%), Buitenveldert/ Zuidas (9%) en Oud-West/De Baarsjes (6%). Een groot deel van de Amsterdamse miljonairs is 65 jaar of ouder (38%).

5 9 Participatie in welvaart 15 Afb. 9.6 Inkomensverdeling Amsterdamse huishoudens ten opzichte van het Nederlandse gemiddelde, 21, 25, 21 en % 212 (procenten) 1e 2e 3e 4e 5e 6e 7e 8e Amsterdam 21 Amsterdam 25 Amsterdam 21 Amsterdam 212 Nederland 9e 1e bron: RIO CBS, bewerking OIS Economische ongelijkheid Economische ongelijkheid staat momenteel, mede dankzij Piketty (214), wereldwijd sterk in de belangstelling. In Nederland heeft de WRR (214) zich gebogen over economische ongelijkheid. De ongelijkheid in Nederland is internationaal gezien, zeker wat betreft inkomens, vrij beperkt. In de Economische verkenningen Metropoolregio Amsterdam (215) werd ook aandacht besteed aan economische ongelijkheid binnen de regio. Een belangrijke conclusie is dat de inkomensongelijkheid in de MRA, waarin zowel arme als rijke mensen wonen, niet alleen groter is dan in heel Nederland, maar de afgelopen jaren ook is toegenomen. 3 Ook de vermogensongelijkheid is in de MRA groter dan in heel Nederland. Aantal hoge inkomens neemt verder toe In de grote steden is de verdeling van inkomens meer gepolariseerd dan gemiddeld in Nederland. Relatief veel stedelingen hebben een heel laag of een heel hoog inkomen, terwijl middeninkomens relatief weinig voorkomen. Er is de afgelopen tien jaar sprake van een kleine verschuiving. Het aandeel huishoudens in de laagste inkomensgroep neemt geleidelijk af, terwijl het aandeel huishoudens in de hoogste inkomensgroep geleidelijk toeneemt. Vergeleken met de andere grote steden in Nederland heeft Amsterdam het hoogste aandeel huishoudens met een zeer laag inkomen, 18,1% van de Amsterdamse huishoudens heeft een inkomen van maximaal 13.2 euro. 4 Sinds 21 is het aandeel heel lage inkomens in Amsterdam vrijwel gelijk gebleven. Het aandeel heel hoge inkomens nam toe van 7% in 21 naar 12,4% in 212. Dit zijn de huishoudens met een besteedbaar inkomen boven de 58.3 euro. Afbeelding 6 laat dit zien. In Zuid Noord ligt het besteedbaar inkomen het hoogst. Dit is ook het gebied met de meeste heel hoge inkomens: 24,5% van alle inkomens valt in de hoogste 1%. Ook in Centrum, in Buitenveldert/ Zuidas en op IJburg/Zeeburgereiland zijn relatief veel heel hoge inkomens te vinden. Bijlmer en Geuzenveld/Slotermeer hebben juist heel weinig huishoudens met heel hoge inkomens. Daar wonen, evenals in Bos en Lommer, juist veel huishoudens met een inkomen in de laagste 2% van de inkomensverdeling. Westerpark en Oud-West/De Baarsjes zijn de gebieden met een inkomensverdeling die het meest lijkt op die van heel Amsterdam. Inkomensongelijkheid De inkomensongelijkheid is in Nederland, en ook in Amsterdam, relatief beperkt. Wel is de inkomensongelijkheid in Amsterdam groter dan in Nederland en dan in de Metropool Regio Amsterdam (MRA). De afgelopen tien jaar nam de ongelijkheid maar heel beperkt toe (afb. 9.7). Afb. 9.7 Inkomensongelijkheid (Gini-coëfficiënt*) in Amsterdam, MRA en Nederland, 21, 26, 29 en 211 (hoe hoger, des te meer inkomensongelijkheid) Afbeelding 9.8 laat zien dat in de meeste buurten een sterke relatie bestaat tussen inkomensongelijkheid en het gemiddeld besteedbaar inkomen. Twee gebieden vallen daarbij op: De Aker/Nieuw Sloten en IJburg/Eiland Zeeburg. Daar is het gemiddeld besteedbaar inkomen veel hoger dan de ongelijkheid. Dit zijn gebieden met relatief veel huizen in dezelfde prijsklasse, waarin dus huishoudens zijn komen wonen met vergelijkbare inkomens. In Centrum West is het gemiddeld inkomen juist relatief laag ten opzichte van de inkomensongelijkheid (afb. 9.8 en noot 3). Vermogensongelijkheid De vermogensongelijkheid is in Amsterdam groter dan gemiddeld in Nederland en in de MRA. Ook Amsterdam,35,37,314,314 MRA,277,277,282,283 Nederland,254,252,257,257 * Een maatstaf voor ongelijkheid die tussen de en 1 ligt. Hoe dichter bij, hoe bron: CBS gelijker de verdeling. Deze maatstaf is gevoelig voor veranderingen rond het gemiddelde.

6 16 De Staat van de Stad Amsterdam VIII Afb. 9.8 Inkomensongelijkheid en gemiddeld besteedbaar inkomen naar gebied, inkomensongelijkheid (p9/p1) gemiddeld besteedbaar inkomen (x 1.) N-West N-Oud-Noord ZO-Bijlmer Centrum ZO-Gaasperdam/Driemond W-Osdorp W-Slotermeer/Geuzenveld ZO-Bijlmer Oost inkomensongelijkheid (p9/p1) N-Oost W-Bos en Lommer W-De Aker/Nieuw-Sloten W-Slotervaart O-Oud-Oost W-Westerpark gemiddeld besteedbaar inkomen Amsterdam Z-Buitenveldert/Zuidas O-Watergraafsmeer O-IJburg/Eiland Zeeburg W-Oud-West/De Baarsjes O-Indische buurt/ Oostelijk Havengebied Z-De Pijp/Rivierenbuurt C-Centrum Oost C-Centrum West Z-Noord-West/Noord-Midden bron: RIO CBS, bewerking OIS binnen Amsterdam zijn er grote verschillen in de vermogensongelijkheid. In De Aker/Nieuw Sloten, Buitenveldert/Zuidas, Zuid Noord zijn de doorsnee vermogens het hoogst, maar is de vermogensongelijkheid het kleinst. Dit zijn dus huishoudens die qua vermogen sterk op elkaar lijken. In Bos en Lommer, Bijlmer Oost en Bijlmer Centrum is het doorsnee vermogen juist beperkt, maar de ongelijkheid in vermogens juist groot (afb. 9.9 en noot 3). Er zijn daardoor grote verschillen in vermogen tussen huishoudens. Armoede en uitkeringsafhankelijkheid Uit de eerdere paragrafen bleek al dat er veel verschillen zijn in inkomens van Amsterdamse huishoudens. Naast huishoudens met heel hoge inkomens zijn er ook huishoudens die moeten rondkomen van een uitkering of een heel laag inkomen. Deze paragraaf gaat dieper in op deze groepen. Een veelgebruikte manier om armoede in beeld te brengen is het vaststellen van de minima. Daarvoor gebruikt de gemeente Amsterdam een absolute inkomensgrens van 12% van het wettelijk sociaal minimum (WSM). Tot en met 214 lag deze grens op 11% WSM. Voor een alleenstaande kwam dit neer op een maximaal netto maandinkomen van 745 euro per maand, voor een eenoudergezin op 1.43 euro en voor een paar met of zonder kinderen op 1.49 euro. In 212 telde Amsterdam huishoudens met een laag inkomen tot 11% van het WSM, wat neerkomt op 19,8% van alle huishoudens. Het aantal huishoudens met een laag inkomen is tussen 26 en 28 eerst gedaald van 19,3% naar 17,9% en daarna weer gestegen. Hanteren we de grens tot 12% van het WSM dan gaat het om huishoudens, 23,7% van alle huishoudens in De meeste recente definitieve cijfers over het aandeel huishoudens met een laag inkomen betreffen het jaar 212. Met behulp van gegevens over de koopkrachtontwikkeling en recente gegevens over de ontwikkeling van de (beroeps)bevolking is een raming gemaakt voor 213 en De verwachte ontwikkeling is dat de armoede in Amsterdam langzaam blijft stijgen. Er zouden in 214 tussen 2,7% en 21,2% huishoudens zijn met een inkomen tot 11% Afb. 9.9 Vermogensongelijkheid Amsterdam naar gebied en doorsnee vermogen, 213 2, 1,8 1,6 1,4 1,2 1,,8,6,4,2, inkomensongelijkheid (p9/p1) doorsnee vermogen (x 1.) 3 vermogensongelijkheid (gini) doorsnee vermogen De Aker/Nieuw Sloten Buitenveldert/Zuidas Zuid Noord Centrum West Centrum Oost Noord Oost Watergraafsmeer Indische Buurt/ Oostelijk Havengebied Amsterdam De Pijp/Rivierenbuurt Oud Oost Noord West Slotervaart Oud-West/De Baarsjes Westpoort Westerpark, incl Westpoort Oud Noord Gaasperdam/Driemond Osdorp Slotermeer/Geuzenveld IJburg/Zeeburgereiland Bos en Lommer Bijlmer Oost Bijlmer Centrum bron: Integraal vermogensbestand CBS, bewerking OIS

7 9 Participatie in welvaart 17 Afb. 9.1 Huishoudens met laag inkomen in Amsterdam in 212 en raming voor 213 en raming 213 raming 214 abs. % abs. % abs. % ondergrens , ,7 inkomen tot 11% WSM ,8 bovengrens , ,2 ondergrens , ,5 inkomen tot 12% WSM ,7 bovengrens , ,2 bron: CBS (RIO)/CPB/DWI/ bewerking OIS WSM, en tussen 24,5% en 25,2% met een inkomen tot 12% WSM. Huishoudens met als belangrijkste bron van inkomen bijstand en eenoudergezinnen hebben de grootste armoedekans. Kijken we naar personen in plaats van huishoudens, dan hebben jongeren van t/m 17 jaar van niet-westerse herkomst, alle Amsterdammers van niet-westerse herkomst, 1- t/m 14-jarigen en vrouwen een relatief grote kans op armoede. Van de Amsterdamse jongeren tot en met 17 jaar groeide in % op in een huishouden met een laag inkomen. Dit aandeel is de afgelopen jaren nauwelijks veranderd. Dezelfde ontwikkeling zien we terug in de vier grote steden en in heel Nederland. In alle vier de grote steden zijn meer huishoudens met een laag inkomen dan gemiddeld in Nederland. In Utrecht zijn het er iets meer dan gemiddeld, in Amsterdam en Rotterdam veel meer dan gemiddeld en Den Haag neemt een tussenpositie in. In de periode nam het aandeel huishoudens met een laag inkomen mede als gevolg van de crisis in Nederland toe van 9,7% naar 11,7%, een stijging van 21%. In Utrecht steeg het aandeel lage inkomens in deze periode ook sterk (25%), gevolgd door Den Haag (19%) en Rotterdam (17%), terwijl in Amsterdam de stijging veel beperkter was (11%). Het verschil in het aandeel huishoudens met een laag inkomen is de afgelopen jaren afgenomen. In 212 had 19,8% van de huishoudens in Amsterdam een laag inkomen tegenover 18,5% van de huishoudens in de andere drie grote steden, een verschil van 1,3%. In 211 was dit nog 1,8%. Deze afname komt doordat het aandeel lage inkomens in de andere steden sneller steeg dan in Amsterdam. Vooral als het gaat om het aandeel jongeren in huishoudens met een laag inkomen is de ontwikkeling in Amsterdam opvallend vergeleken met Nederland en de andere grote steden. Elders is het aandeel jongeren in huishoudens met een laag inkomen gestegen, in Amsterdam is dit aandeel gelijk gebleven tussen 28 en 212. Het gaat hier waarschijnlijk om een verdunningseffect, als gevolg van de sterke bevolkingsontwikkeling in de hoofdstad in combinatie met minder suburbanisatie dan in de jaren daarvoor, en niet om een daling van de armoede in de stad. Afb Aantal en aandeel huishoudens en personen met een laag inkomen (tot 11% WSM), % huishoudens aantal huis- % personen aantal personen met een laag houdens met een met een laag met een laag inkomen laag inkomen inkomen inkomen (tot 11% WSM) (tot 11% WSM) (tot 11% WSM) (tot 11% WSM) 25 18, , , , , , , , , , , , , , , , Binnen Amsterdam zijn er eveneens grote verschillen in het aandeel huishoudens met een laag inkomen. Het loopt uiteen van 9,6% in De Aker/Nieuw Sloten tot 29,6% van de huishoudens in Bijlmer Centrum. Ook Bijlmer Oost (26,9%), Geuzenveld Slotermeer (25%), Noord Oud (24,9%) en Oost Oud (24%) hebben relatief veel huishoudens met een laag inkomen. Naast De Aker/Nieuw Sloten zijn Buitenveldert/ Zuidas (11,9%), Zuid Noord (13,3%) en IJburg/ Zeeburgereiland (13,7%) juist gebieden met relatief weinig lage inkomens. bron: RIO CBS, bewerking OIS Afb Aandeel huishoudens met een inkomen tot 11% WSM in Nederland % 25 en de vier grootste steden, (procenten) Amsterdam Den Haag Rotterdam Utrecht Nederland 212 bron: CBS Statline

8 18 De Staat van de Stad Amsterdam VIII Afb Aandeel huishoudens met een laag inkomen (tot 11% WSM) in Amsterdam naar gebied 212 en ontwikkeling gemiddeld Amsterdam ,8% bovengemiddeld iets boven het gemiddelde gemiddeld iets onder het gemiddelde ondergemiddeld bron: RIO CBS, bewerking OIS De afgelopen vijf jaar is alleen in Zuid Noord het aandeel huishoudens met een laag inkomen gedaald ( 4%). In Gaasperdam/Driemond (+27%), IJburg/ Zeeburgereiland (+18%) en Osdorp (+18%) steeg het aandeel minima tussen 28 en 212 het sterkst (afb. 9.13). Uitkeringsafhankelijkheid neemt toe door stijging werkloosheidsuitkeringen Begin 214 werden bijna 1. uitkeringen verstrekt aan Amsterdamse huishoudens met een hoofdbewoner tussen de 15 en 64 jaar oud. Dit wil zeggen dat ongeveer 16,6% van alle Amsterdammers tussen Afb Ontwikkeling uitkeringsafhankelijkheid (aantal uitkeringen als % van de bevolking van 15 t/m 64 jaar), % bijstand arbeidsongeschiktheid werkloosheidswet (ww) bron: RIO CBS, bewerking OIS de 15 en 64 jaar voor hun inkomen afhankelijk is van een uitkering. De afgelopen jaren (sinds 29) is het aandeel dat afhankelijk is van een uitkering langzaam gestegen. De laatste paar jaar wordt de stijging vooral veroorzaakt door een sterke toename in het aantal WW-uitkeringen en een beperkte toename van de bijstandsuitkeringen. Het aantal uitkeringen in het kader van arbeidsongeschiktheid nam juist geleidelijk af. In het hoofdstuk Arbeid wordt nader ingegaan op de ontwikkelingen in de WW-, bijstands- en arbeidsongeschiktheidsuitkeringen. Moeite met rondkomen Vier van de tien Amsterdammers van 18 jaar en ouder (37%) geven in de Staat van de Stad-enquête 214 aan eerder moeilijk dan makkelijk tot zeer moeilijk te kunnen rondkomen met het huishoudinkomen. Zes procent vindt dit zeer moeilijk, 16% moeilijk en 15% eerder moeilijk dan makkelijk. Dit verschilt niet van de resultaten in 212. In de jaren daarvoor steeg het aantal Amsterdammers dat aangaf moeite te hebben met rondkomen nog wel. Uiteraard hangt de ervaren moeite met rondkomen samen met de hoogte van het inkomen. Zo heeft 7% van de Amsterdammers met een huishoudinkomen van maximaal 1. euro netto moeite met rondkomen en 9% van de mensen met een inkomen van 3.2 euro netto of meer. In vergelijking met 212 geeft de hoogste inkomensgroep nu iets vaker aan

9 9 Participatie in welvaart 19 moeite te hebben met rondkomen (214 9%, 212 6%). De gemeente streeft ernaar om het aandeel Amsterdammers met een laag inkomen (tot 1.35 euro netto) dat zeer veel moeite heeft met rondkomen terug te dringen. Een vijfde van deze groep heeft zeer veel moeite met rondkomen (2%, 18% in 212). Een soortgelijk verband als bij het inkomen zien we tussen het kunnen rondkomen en het opleidingsniveau: hoe lager opgeleid, des te vaker moeite met rondkomen. In vergelijking met 212 ervaren ongeschoolde en laagopgeleide Amsterdammers wat minder vaak moeite met rondkomen (214 49%, %) en middelbaar opgeleiden juist vaker (214 45%, %). Daarmee is het verschil tussen deze opleidingsgroepen minder groot geworden. Ook het type huishouden maakt verschil. Eenoudergezinnen ervaren het vaakst moeite met rondkomen (72%) en paren zonder kinderen het minst vaak (27%). Alleenwonenden en paren met kinderen zitten op gemiddeld niveau ( 41% resp. 37%). Eenoudergezinnen geven in de enquête van 214 vaker aan moeilijk te kunnen rondkomen dan in 212 (72% tegenover 55%). Amsterdammers van niet-nederlandse afkomst hebben veel vaker (47%) dan Amsterdammers van Nederlandse afkomst (28%) moeite met rondkomen, vooral Amsterdammers van niet-westerse afkomst (55% tegenover 32% van westerse afkomst). Dat geldt sterker voor de eerste generatie migranten dan voor de tweede generatie (5% tegenover 41%). Binnen de tweede generatie hebben zij van wie één ouder in Nederland is geboren minder vaak moeite met rondkomen (35%) dan de overige migranten van de tweede generatie (46%). Wat verder opvalt is dat vrouwen iets vaker dan mannen aangeven moeite te hebben met rondkomen (39% tegenover 35%). De verschillen naar sociaaleconomische positie zien we weerspiegeld in de woongebieden van de stad. In stadsdeel Noord (47%), Nieuw-West (45%) en Zuidoost (43%) hebben bewoners het vaakst moeite met rondkomen en in Centrum (26%) en Zuid (28%) het minst vaak. Binnen de stadsdelen zijn de verschillen tussen de wijken van het gebiedsgericht werken soms groot. De meeste problemen met rondkomen worden ervaren in de gebieden Geuzenveld/Slotermeer (58%), Oud Oost (54%) en Bijlmer Centrum (49%). In de vorige rapportage kwam reeds naar voren dat moeite hebben met rondkomen een belemmering kan zijn voor participatie in de maatschappij. Amsterdammers die moeilijk kunnen rondkomen hebben dan ook een ongunstiger welzijnsniveau in de vorm van een lage score op de leefsituatie-index (96 tegenover 19) en op de verschillende domeinen. Ze gaan ook minder vaak uit (zie verder hoofdstuk 11). Verder sporten zij minder vaak en hebben ze vaker fysieke en psychische klachten dan zij die geen moeite hebben met rondkomen. In verschillende hoofdstukken van deze rapportage komt bovendien de sterke samenhang tussen de hoogte van het inkomen en participeren op verschillende terreinen naar voren. Afb Moeilijk kunnen rondkomen met het huishoudinkomen naar type huishouden, netto huishoudinkomen en opleidingsniveau, 214 (procenten) alleenwonend paar zonder kind paar met kind eenoudergezin max. 1 euro per maand euro per maand euro per maand euro per maand boven de 321 euro per maand laag (max. (V)MBO/MAVO, MBO-kort, leerlingwezen) middelbaar (MBO-lang, Havo, VWO) hoog (HBO, universiteit) % Armoederegelingen en -voorzieningen Er zijn in Amsterdam diverse regelingen en voorzieningen voor Amsterdammers met een laag inkomen. Het bestrijden van armoede in de stad is een speerpunt van het College. Er zijn allerlei minimaregelingen, zoals de Stadspas, de Scholierenvergoeding, de PC-regeling en een ziektekostenverzekering. In 215 zijn diverse maatregelen genomen, zoals het verhogen van de inkomensgrens voor minimaregelingen van 11 naar 12% van het wettelijk sociaal minimum. Daarnaast heeft het College besloten om in 215 het gratis openbaar vervoer voor minimaouderen te verlengen en een gratis aanvullende zorgverzekering voor alle minima te introduceren. Het College ziet werk echter als de belangrijkste manier om uit armoede te komen, reden waarom mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt hulp krijgen bij het vinden van werk en het ontwikkelen van de benodigde capaciteiten en vaardigheden. Kinderen uit minimagezinnen zijn een belangrijke doelgroep van het College. Voor (ouders van) kinderen die opgroeien in armoede zijn de scholierenvergoeding en de PC-voorziening beschikbaar. In 213 hebben huishoudens, met in totaal kinderen gebruikgemaakt van de scholierenvergoeding, ongeveer 47% van de doelgroep. Er werden in pc s verstrekt aan huishoudens met kinderen in het voortgezet onderwijs. 7 Daarnaast werd het Kindpakket geïntroduceerd, voor kinderen van 11 tot en met 13 jaar uit minimahuishoudens. Het bestaat uit bonnen voor kleding en activiteiten. De Stadspas werd in 213 door 44% van de huishoudens die er recht op hadden gebruikt. Het College wil het bereik van de Stadspas de komende jaren vergroten en streeft naar een bereik van 6% in 215 en 75% in 218.

10 11 De Staat van de Stad Amsterdam VIII Schulden Ruim een kwart van de Amsterdammers van 18 jaar en ouder (26%) geeft in de Staat van de Stad-enquête 214 aan schulden te hebben. Het gaat daarbij om schulden en lopende leningen bij instellingen (bijvoorbeeld huurachterstand) en vrienden, familie e.d. 8 Twee derde geeft aan geen schulden te hebben (67%; 7% gaf geen antwoord). Na een aanvankelijke toename na 21 wordt er nu minder vaak aangeven dat men schulden heeft dan in 212 (toen 32%, 64% geen schulden, 4% geen antwoord). Vier van de tien eenoudergezinnen (39%) hebben vaak schulden. Verder hebben ongeschoolden relatief vaak schulden (32%) en 25- t/m 34-jarigen het vaakst van de leeftijdsgroepen (39%). Ouderen hebben het minst vaak schulden (55-plussers 13%). Mensen met verschillende dagelijkse bezigheden hebben in ongeveer gelijke mate schulden, ook zij die in loondienst werken. Een uitzondering zijn de (vervroegd) gepensioneerden, zij hebben beduidend minder vaak schulden dan gemiddeld (11%). Kijken we naar herkomstgroepen dan hebben Amsterdammers van Marokkaanse, van Nederlandse en van overige westerse herkomst het minst vaak schulden (23%, 25% resp. 21%) en Amsterdammers van overige niet-westerse, Turkse en Surinaamse herkomst het vaakst (41%, 38% resp. 38%). Uiteraard hebben Amsterdammers die zeggen moeilijk te kunnen rondkomen vaker schulden (4%), maar ook een vijfde (19%) van de mensen die zegt (eerder) makkelijk te kunnen rondkomen zegt schulden te hebben. Ook geeft ruim een vijfde van de Amsterdammers met een hoog inkomen (22%) aan schulden te hebben. Bewoners van stadsdeel Zuidoost en Noord geven veel vaker dan gemiddeld aan schulden te hebben (38% resp. 35%). Binnen deze stadsdelen komen schulden het vaakst voor in de gebieden Bijlmer Centrum (46%) en Noord Oost (44%). Schuldhulpverlening In Amsterdam kan iedere Amsterdammer met problematische schulden gebruik maken van de schuldhulpverlening. Om de drempel te verlagen zijn specifieke aanpakken ontwikkeld, zoals het project School en Schuld, intensieve schuldhulpverlening aan jongeren met meervoudige problematiek en gespecialiseerde schuldhulpverlening aan (ex-)zelfstandigen, Top6- klanten en dak- en thuislozen. In 213 zijn in totaal Amsterdammers ingestroomd in een schuldhulpverleningstraject, ongeveer even veel als in 212 (afb. 9.16). In 214 stroomden Amsterdammers in een schuldhulpverleningstraject; een daling van 11% ten opzichte van 212). De reguliere schuldhulpverlening in de stadsdelen is in aantallen het sterkst afgenomen, maar blijft wel ruimschoots de grootste met een instroom van Amsterdammers in 214. De daling is deels het gevolg van een andere manier van registreren. Vanaf 212 betreffen de cijfers van reguliere schuldhulpverlening namelijk aanmeldingen, terwijl de cijfers vanaf 212 unieke klanten betreffen. De cijfers voor 212 kunnen helaas niet naar personen worden gecorrigeerd. Mogelijk is er ook een inhoudelijke reden voor de daling, namelijk dat er steeds meer vroege meldingen van betalingsachterstanden binnen komen via het programma Vroeg Erop Af. De gemeente kreeg in 213 fors meer signalen van zorgverzekeraars, energiebedrijven, de Belastingdienst en woningcorporaties over betalingsachterstanden van Amsterdammers. In totaal ging het om meldingen, tegen ruim 8.5 een jaar eerder. Voor deze groep mensen Afb Instroom in schuldhulpverleningstrajecten Amsterdam, Reguliere schuldhulpverlening in de stadsdelen* waarvan jongeren 2-26 jaar School en Schuld Intensieve Jongerenschuldhulpverlening Gespecialiseerde schuldhulpverlening aan (ex-)zelfstandigen Schuldhulpverlening Top Schuldhulpverlening OGGZ (FIBU)*** 15 7 Voorrangszorg (tot en met 211)/schuldhulpverlening op het Reïntegratiebedrijf Amsterdam (vanaf 213) totaal *Tot 212 betreffen de cijfers van reguliere schuldhulpverlening aanmeldingen; vanaf 212 betreffen ze unieke klanten. De daling bij de reguliere schuldhulpverlening is dus deels verklaarbaar door een andere manier van registratie. **Cijfers 214 excl. Vroeg Erop Af en schuldhulpverlening Werkpleinen. *** Financiële dienstverlening en budgetbeheer (FIBU) verzorgt schuldhulpverlening voor Amsterdammers met ernstige, chronische psychiatrische of verslavingsproblematiek. bron: Managementinformatie Schuldhulpverlening Amsterdam 215, Inkomen

11 9 Participatie in welvaart 111 Afb Ontwikkeling gebruik voedselbank, mei 211-februari 215 (aantal huishoudens) per stadsdeel mei 211 aug 211 nov 211 feb 212 mei 212 aug 212 nov 212 feb 213 mei 213 aug 213 nov 213 feb 214 mei 214 aug 214 nov 214 feb 215 Centrum Nieuw-West Noord Oost West Zuid Zuidoost bron: Voedselbank Amsterdam geldt dat ze in het Vroeg Eropaf-traject terecht kunnen komen. Met deze preventieve aanpak hoopt de gemeente Amsterdammers uit de schuldhulpverlening te kunnen houden. In 213 heeft 64% van de Vroeg Eropaf-meldingen over betalingsachterstanden geleid tot een betalingsafspraak. In hoeverre deze aanpak leidt tot een vermindering van instroom in de reguliere schuldhulpverlening, is nog niet bekend en mogelijk een onderwerp voor toekomstig onderzoek. De effectiviteit van schuldhulpverlening is toegenomen. In 214 zijn schuldregelingen gestart; een stijging van 68% ten opzichte van 213 (toen werden er 1.82 gestart). Waar een schuldregeling niet mogelijk is, wordt gestreefd naar stabilisatie van de schulden. Ook het aantal stabilisaties is toegenomen in de periode , met 3% van 1.26 stabilisaties in 213 naar 1.33 in Maatschappelijke initiatieven Naast initiatieven vanuit de gemeente om armoede te bestrijden, zijn er ook talloze maatschappelijke initiatieven om minima te helpen en armoede te bestrijden, zoals de loopgroep Noorderpark in beweging, de stichting Amsterdammers helpt Amsterdammer, de cursus Koken voor weinig, het Vonk Maatjesproject van de Regenboog Groep, de stichting Amsterdam verbindt en de Voedselbank Amsterdam. De Voedselbank wordt hieronder nader uitgelicht. De Voedselbank Amsterdam (VBA) is in 25 opgericht om mensen die in armoede leven voedselpakketten aan te bieden. Daarnaast heeft de Voedselbank als doel het sociaal isolement te verminderen, bij te dragen aan zelfredzaamheid en voedselverspilling tegen te gaan. Er zijn inmiddels 13 locaties van de voedselbank in Amsterdam. Twee jaar geleden waren dit er nog 1. In Centrum, West en Noord is meer dan één distributiepunt. Het aantal huishoudens dat een voedselpakket ontving is tijdens de crisis sterk gestegen, van 1.16 in mei 211 tot 1.76 in februari 215. De afgelopen jaren steeg het aantal huishoudens dat een voedselpakket ontving in alle stadsdelen, vooral in Zuidoost. Sindsdien is het aantal Amsterdamse huishoudens dat gebruik maakt van de Voedselbank redelijk stabiel. Dit in tegenstelling tot veel andere plaatsen in Nederland: voedselbanken Nederland constateert nog steeds een stijging van het aantal huishoudens dat een beroep doet op de voedselbank. 1 In de huishoudens met een voedselpakket wonen in totaal personen, onder wie kinderen jonger dan 18 jaar.

12 112 De Staat van de Stad Amsterdam VIII Noten 1 De betrouwbaarste cijfers over inkomen zijn afkomstig van de Rijksbelastingdienst. Het CBS stelt deze cijfers beschikbaar op gemeente niveau. Vanwege de noodzakelijke controles op de gegevens komen de cijfers pas na ruim twee jaar beschikbaar. De meest recente cijfers zijn die over Bron CBS. Er worden alleen vermogens waargenomen van huishoudens met inkomen in box 3 (huishoudens die vermogensbelasting betalen over hun vermogen). Dit zorgt ervoor dat relatief kleine vermogens niet meegenomen kunnen worden. We kunnen bijvoorbeeld niets zeggen over schulden van huishoudens met een heel laag inkomen. 3 Er zijn drie veelgebruikte maten om de ongelijkheid tussen inkomens uit te drukken: de Gini-coëfficiënt, de Theil-index en de p9/p1 ratio. Alle met voor- en nadelen. De gini-coëfficiënt drukt de ongelijkheid uit in een waarde tussen de en 1. Hoe dichter bij de hoe gelijker de verdeling. Deze maatstaf is gevoelig voor veranderingen rond het gemiddelde. Indien ook negatieve waarden worden meegenomen bij de berekening (zoals negatieve vermogens), kan de coëfficiënt een waarde boven de 1 aannemen. De Theil-index kent een ondergrens van, de bovengrens wordt bepaald door (het logaritme van) het aantal waarnemingen. Deze maatstaf is gevoelig voor veranderingen in de staarten van de verdeling. De ratio p9/p1 geeft de verhouding tussen de waarde van het 9ste en 1de percentiel van de verdeling weer. Deze ratio drukt zo de verhouding tussen inkomen en vermogen aan de boven- en onderkant van de verdeling uit. 4 De inkomensverdeling van de Nederlandse bevolking met de daarbij behorende inkomensgrenzen worden jaarlijks door het CBS berekend. De genoemde bedragen gaan over Grens tot 12% van het WSM: voor een alleenstaande komt dit neer op een maximaal netto maandinkomen van 819,5 euro per maand, voor een eenoudergezin op 1.147,3 euro en voor een paar met of zonder kinderen op euro. 6 Voor deze raming zijn de meest recente cijfers doorgetrokken op basis van ontwikkelingen. De gebruikte systematiek is geïnspireerd door de jaarlijkse landelijke raming van het SCP en is aangepast aan de Amsterdamse context. De ramingen geven weer wat de verwachte trend is op basis van de meest recente gegevens en ontwikkelingen. Zie: OIS. Armoedemonitor 214: Lage inkomens in Amsterdam. Amsterdam, juni O+S, Amsterdamse armoedemonitor 213. september Hier is als volgt naar gevraagd: Heeft u schulden? Het gaat hierbij zowel om schulden/ lopende leningen bij instellingen (bijv. huurachterstand), als ook bij vrienden, familie e.d. Het gaat hierbij niet om de normale hypotheeklasten, wel om achterstanden daarin. 9 Bron: Jaarrekening 214, gemeente Amsterdam, DWI. 1 Bron: VoedselbankenNederland.nl