N!~~~LAND ~~lj.)ji'tgt~i.i;'d;',ilj;.tgt:i., DUTCH MARITIME NETWORK

Transcriptie

1 N!~~~LAND ~~lj.)ji'tgt~i.i;'d;',ilj;.tgt:i., DUTCH MARITIME NETWORK

2 DE NEDERLANDSE WATERBOUWSECTOR Economische betekenis en structuur in opdracht van STICHTING NEDERLAND MARITIEM LAND uitgevoerd door POLICY RESEARCH CORPORATION N.V. Prof. dr. Chris Peeters Ir. Johan Nietvelt Rir. Sam Bruynseels Drs. Mirjam Pouwe Ir. Anja Lefever DELFT UNIVERSITY PRESS 1999

3 NEDERLAND MARITIEM LAND serie 1. De Nederlandse Maritieme Cluster: Literatuuronderzoek en Plan van Aanpak Economische Impact Studies 2. De Maritieme Arbeidsmarkt: Vraag en Aanbod van Zeevaartkennis 3. De Nederlandse scheepsbouw- en toeleveringsindustrie: economische betekenis en structuur 4. De Nederlandse offshoresector: economische betekenis en structuur 5. De Nederlandse binnenvaartsector: economische betekenis en structuur 6. De Nederlandse waterbouwsector: economische betekenis en structuur Stichting Nederland Maritiem Land De Stichting is op 27 juni 1997 opgericht teneinde de Nederlandse maritieme cluster te promoten en te versterken. Het bestuur van de Stichting bestaat uit N. Wijnolst (voorzitter), G.H. Bos (vice-voorzitter), Th.M. Oostinjen (secretaris/penningmeester) en verder, in alfabetische volgorde, K. Damen, C. van Duyvendijk, R. van Gelder, M. Harms, W. de Jong, G.J. Kramer, W.K. Scholten, R. Walthuis, H.W.H. Welters. De directeur van de Stichting is H.P.L.M. Janssens. Het adres van de Stichting Nederland Maritiem Land is Beurs-World Trade Center, Beursplein 37 (bezoekadres), Postbus 30145, 3001 DC Rotterdam. Tel.: , fax.:

4 DE NEDERLANDSE WATERBOUWSECTOR Economische betekenis en structuur in opdracht van STICHTING NEDERLAND MARITIEM LAND uitgevoerd door POLICY RESEARCH CORPORATION N.V. Prof. dr. Chris Peeters Ir. Johan Nietvelt Hir. Sam Bruynseels Drs. Mirjam Pouwe Ir. Anja Lefever DELFT UNlVERSITY PRESS 1999

5 Gepubliceerd en gedistribueerd onder auspiciën van de Stichting Nederland Maritiem Land door: Delft University Press Prometheusplein I 2628 ZC Delft Tel.: Fax.: Studie uitgevoerd door: Policy Research Corporation N.V. Jan Moorkensstraat 68 B-2600 Antwerpen Tel.: Fax.: info@policyresearch.be Internet: CIP-DATA KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG C. Peeters, J. Nietvelt, S. Bruynseels. M. Pouwe, A. Lefever De Nederlandse Waterbouwsector: Economische betekenis en structuur/co Peeters, J. Nietvelt, S. Bruynseels, M. Pouwe, A. Lefever Delft: Delft University Press. -III.- Lit. ISBN NUGl834 Trefwoorden: waterbouw, maritieme cluster, economische impact studie, beleid Copyright 1999 Stichting Nederland Maritiem Land All rights reserved. No part ofthe material protected by this copyright may be reproduced or utilized in any form or by any means, electronic or mechanical, including photocopying, recording or any information storage and retrieval system without written permission of the owner of this copyright. Permission may be obtained at the following address: Stichting Nederland Maritiem Land, Postbus 30145, 3001 DC Rotterdam, The Netherlands; info@dutch-maritime-network.nl.

6 Prof. dr. Chris Peeters is Voorzitter-Gedelegeerd Bestuurder van het strategisch management consuiting bureau Policy Research Corporation N. V, Antwerpen. Daarnaast is hij verbonden aan de Universiteit Antwerpen (RUCA). Hij doceert Openbare Financiën, Financiering van de Internationale Handel, Maritiem Transport en Algemene Transporteconomie aan de Faculteit Toegepaste Economische Wetenschappen. Prof. Peeters is auteur en co-auteur van 20 boeken en vele artikels inzake strategie en beleid. Ir. Johan Nietvelt is Senior Research Associate bij Policy Research Corporation N. V, Antwerpen. Hij behaalde het diploma van Burgerlijk Electrotechnisch Werktuigkundig Ingenieur aan de Katholieke Universiteit van Leuven en een diploma Burgerlijk Ingenieur in het Industrieel Beleid. Gedurende 10 jaren bekleedde hij belangrijke managementfuncties in diverse multinationale ondernemingen. Sinds zijn indiensttreding bij Policy Research is hij actief binnen grootschalige economische onderzoeksprojecten, projectmanagement en business development activiteiten. Hir. Sam Bruynseels is Research Assistant bij Policy Research Corporation N. V, Antwerpen. Hij heeft ervaring met financiële analyse van ondernemingen. Binnen Po/icy Research heeft hij consultingervaring in de zeescheepvaart. Drs. Mirjam Pouwe MA is Research Assistant bij Policy Research Corporation N. V, Antwerpen. Zij behaalde een graad in Internationale Betrekkingen aan de Universiteit van Groningen en een postdoctorale graad in Economics of International Trade and Eureopean Integration aan de Universiteit van Antwerpen. Binnen Policy Research heeft zij onderzoek verricht in het kader van studie van de Nederlandse maritieme cluster, met name betreffende de natte-infrastructuur en de scheepsbouw- en toeleverende industrie. Ir. Anja Lefever is Senior Research Associate bij Policy Research Corporation N. V, Antwerpen. Zij heeft ruime consuiting ervaring inzake beleidsstudies. Zij is projectleider voor de volledige maritieme-c1usterstudie, uitgevoerd in opdracht van Stichting Nederland Maritiem Land.

7 Inhoudsopgave INHOUDSOPGA VE VOORWOORD... v SAMENVATTING... ix SUMMARY... xiii INLEIDING... 1 I. DOEL VAN DE STUDIE AFBAKENING VAN DE SECTOR SECTORDEFINITIE... 7 li.2. BAGGERBEDRIJVEN WERELDWIJD ACTIEF... 8 li.3. WATERBOUW NEDERLAND EN EUROPA... 9 II.4. KLEINSCHALIGE WATERBOUW... 9 li.s. AANNEMERSHULPSCHEPEN ZANDVERVOER Il.7. STRUCTUURVANDEMARKT IJ.7.I. Internationale markt IJ 7.2. Nederlandse markt DE ECONOMISCHE BETEKENIS VAN DE WATERBOUWSECTOR lil. 1. INLEIDING Il1.2. DIRECTE ECONOMISCHE BETEKENIS IJ!. 2. I. Omvang van de waterbouwsector... IIl.2.2. Kostenstructuur.. IJ! Analyse per deelsector Waterbouw wereldwijd Stichting Nederland Maritiem Land -i-

8 De Nederlandse offshoresector al Economische betekenis van de Nederlandse vestigingen bi Economische betekenis van de buitenlandse vestigingen III Waterbouw Nederland en Europa... lli II Kleinschalige waterbouw.... De aannemershulpschepen Zandvervoer HI.3. TOTALE ECONOMISCHE BETEKENIS II1.3./. Directe en indirecte economische betekenis / IV. OVERHEIDSBELEID IV.I. INLEIDING IV.2. OVERHElDsrUNCTIES IV.3. NATTE-INFRASTRUCTUURBELElD IV.3./. Beleidskader Jv.3.2. Relatie beleid - waterbouwactiviteiten..42 Jv.3.3. Organisatiestructuur Jv.3.4. Het belang van de thuismarkt..44 IV.3.5. Integratiebeleid IV.4. BINNENVAARTBELEID IV.5. ZEEVAARTBELElD IV.6. INDUSTRlEBELElD V. SLOTBESCHOUWING REFERENTIES BIJLAGE 1: GEÏNTERVIEWDE PERSONEN... B.1 BIJLAGE 2: INDELING VAN WATERBOUWBEDRIJVEN IN DEELSECTOREN... B.3 -ii- Stichting Nederland Maritiem Land

9 Inhoudsopgave LIJST V AN FIGUREN Figuur 0.1 : De Nederlandse maritieme cluster... 3 Figuur II.! : Verdeling nationale markt over de deel sectoren, op basis van omzet Figuur IV.I: Voorbeeld van een horizontaal geïntegreerd infrastructuurproject...49 Figuur IV.2: Verticale integratie LIJST VAN TABELLEN Tabel IlI.1 : Tabel HI.2 : Tabel HI.3 : Tabel IlIA : Tabel HLS: Tabel IlI.6 : Tabel HU : Directe economische betekenis van de Nederlandse waterbouwsector Relatief aandeel per deelsector inzake directe economische betekenis (in procenten)..., Kostenstructuur van de Nederlandse waterbouwsector (1997), in procenten Samenstelling van de aankopen door de waterbouwsector (als percentage van de totale intermediaire aankopen) Gemiddelde omzet, intermediaire aankopen en toegevoegde waarde per werkende (1997), in duizend NLG Opdeling geconsolideerde kostenstructuur tussen de Nederlandse en buitenlandse vennootschappen van de waterbouw wereldwijd (in miljoenen NLG) Directe en indirecte economische betekenis van de Nederlandse waterbouwsector in 1997, in miljoen NLG en in personen Stichting Nederland Maritiem Land - iii -

10 De Nederlandse offshoresector Tabel ULS : Directe en indirecte economische betekenis per deelsector in 1997, in miljoen NLG en personen Tabel UI.9 : Het totale directe en indirecte effect voor de Nederlandse economie van de waterbouw wereldwijd '"'''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' Tabel III.lO: Geschatte overheidsinkomsten per deel sector (in miljoen NLG) Tabel IV.l: Relatie beleidsdoelstellingen - waterbouwactiviteiten Tabel IV.2 : Nationale uitgaven waterbouwwerkzaamheden, x 1000 NLG Tabel IV.3 : Perceptie van het huidige overheidsbeleid door de waterbouwsector...47 Tabel IV.4 : Redenen moeilijke vervulbaarheid van vacatures Tabel IV.5 : Perceptie van de huidige overheidsinspanningen iv - Stichting Nederland Maritiem Land

11 Voorwoord VOORWOORD Net voor Kerstmis 1994 boden Chris Peeters en ik de studie naar de Toekomst van de Nederlandse Zeevaartsector met daarin onder andere een analyse van de conomische betekenis van deze sector aan, aan staatssecretaris Vermeend, die inviel voor minister Jorritsma. De meest recente cijfers in deze studie dateerden uit 1993 en dat leverde toen een interessant beeld op ten aanzien van de belangrijkste economische effecten: de bruto toegevoegde waarde bedroeg NLG 2.5 miljard, de werkgelegenheid bedroeg personen en de terugvloei naar de overheid was NLG 765 miljoen. Op basis van deze studie werd destijds besloten - onder regie van voornoemde bewindslieden - tot een aantal ingrijpende wijzigingen in het scheepvaartbeleid, die in januari 1996, dus net een jaar later, werden ingevoerd. Dit heeft geleid tot een positieve beïnvloeding van het ondernemersgedrag in de scheepvaartsector, resulterend in een meer dan gemiddelde econonmische groei van 15% over de afgelopen drie jaar. Het samenspel tussen reders en overheid was een dermate succesvolle ervaring voor beide partijen, dat besloten werd tot de uitvoering van een tweede aanbeveling uit het Rapport Peeters: het versterken van de maritieme infrastructuur rond de scheepvaart. De overheid, met name het Ministerie van Verkeer en Waterstaat, meende dat het wellicht opportuun was om daarbij het gezichtsveld te verbreden naar de gehele maritieme cluster. En zo werd de basis gelegd van Nederland Maritiem Land, waarin naast de scheepvaart ook scheepsbouw en maritieme toelevering, offshore, havens, binnenvaart, natte waterbouw, maritieme dienst- Stichting Nederland Maritiem Land -v-

12 De Nederlandse waterbouwsector verlening, jachtbouw en recreatievaart, visserij en de Koninklijke Marine betrokken werden. Sinds juni 1997 heeft het Bestuur van NML zich sterk gemaakt voor een viertal aandachtsgebieden waarover u onder andere in de NML Krant regelmatig geïnformeerd wordt. Een van de grote projecten die NML geëntameerd heeft, betreft het doen uitvoeren van inventariserende en economische impact studies van de overige negen maritieme sectoren. Deze worden gepubliceerd in de serie Nederland Maritiem Land Publicaties. Dit boek nummer 6 betreft de sector natte waterbouw. De economische betekenis van de natte waterbouw laat zich vertalen in een aantal kemcijfers: de productiewaarde is ruim NLG 4 miljard, de toegevoegde waarde NLG 1.7 miljard, de werkgelegenheid bedraagt ruim personen en de terugvloei naar de overheid is bijna NLG 0.5 miljard. Dit geeft duidelijk het belang aan van een sector waarmede Nederland een belangrijke speler op wereldschaal is. Wat ook interessant en relevant is, zijn de relaties binnen de maritieme cluster. Hoe komt de toegevoegde waarde tot stand, wie levert toe aan wie en wie is aanjager van de innovatie? Deze relaties komen in het Maritieme Cluster Boek, dat in mei gepubliceerd wordt, aan de orde. Op basis hiervan kunnen ondernemers en overheid een kwantitatief inzicht krijgen in de waardeketen binnen de cluster en gezamenlijk maatregelen voorstellen om het ondernemersgedrag verder te dynamiseren. Een hechte maritieme cluster kan door intensief samenwerken een meer dan gemiddelde groei realiseren, waarmee de stelling van Michael Porter betreffende de elementen die leiden tot een Competitive Advantage of Nations voor Nederland wordt bewezen. - vi- Stichting Nederland Maritiem Land

13 Voorwoord Ik ben ervan overtuigd dat de ondernemers in de natte waterbouw daarbij voorop zullen lopen. Rotterdam, 29 januari 1999 N. Wijnolst voorzitter Stichting Nederland Maritiem Land - vii-

14 De Nederlandse waterhouwsector - viii - Stichting Nederland Maritiem Land

15 Samenvatting SAMENVATTING Dit boek geeft een up-ta-date beschrijving van de economische betekenis van de Nederlandse waterbouwsector. In dit boek wordt een beschrijving gegeven van de economische betekenis van de Nederlandse waterbouwsector. De analyse die hieraan ten grondslag ligt werd uitgevoerd in het kader van de Economische Impact Studie (EIS ) voor de Nederlandse maritieme cluster. Dit onderzoek richt zich op het verder stimuleren van het bedrijfsleven binnen de Nederlandse maritieme cluster. Middels de EIS"-methodologie wordt een gedetailleerd inzicht verkregen in de directe en indirecte betekenis van de Nederlandse waterhouwsector. De EIS -methodologie laat toe zeer gedetailleerde informatie te geven over de omvang en samenstelling van de directe en indirecte betekenis van de Nederlandse waterbouw sector in termen van toegevoegde waarde, werkgelegenheid en terugvloei naar de overheid, De indirecte effecten worden bepaald gebruik makend van moderne input-outputanalyse, De kwantitatieve analyse beschreven in dit boek zal dienen als uitgangspunt voor de evaluatie van het huidige beleid en van mogelijke beleidsscenario 's voor de toekomst. De EIS -methodologie laat ook toe de invloed van het overheidsbeleid op het functioneren van de sector te analyseren en te evalueren, Dit zal gebeuren in het vervolg van het onderzoeksproject Met deze publicatie wordt de aanzet gegeven tot een fundamentele discussie rond het Nederlandse overheidsbeleid met betrekking tot de maritieme cluster. Om een verfijnde analyse mogelijk te maken, werd de waterbouwsector opgedeeld in vijf deelsectoren, De meest omvangrijke deelsector is de deelsector 'waterbouw wereldwijd', Deze omvat de vier grote Nederlandse waterbouwbedrijven die samen een leiderspositie innemen op de wereldmarkt. Andere deelsectoren zijn: 'waterbouw Nederland en Europa', de 'kleinschalige waterbouw', de 'aannemershulpschepen' die internationaal actief zijn en het Policy Research Corporation N. V. - ix-

16 De Nederlandse waterbouwsector 'zandvervoer' dat naast beunschippers ook nationaal actieve sleep- en duwboten omvat. De vereiste data en strategische informatie werd verkregen door een gerichte bottom-up aanpak. Voor het verkrijgen van voldoende gedetailleerd cijfennateriaal en strategische infonnatie is een bottom-up aanpak gehanteerd. Dit houdt in dat de kwantitatieve gegevens zijn verzameld op bedrijfsniveau in elk van de gedefiniëerde deelsectoren, Hierdoor werden zeer betrouwbare resultaten verkregen, Naast een exhaustieve enquêtering onder de meer dan 300 Nederlandse waterbouwbedrijven werden vijftig strategische interviews gehouden met key-players uit de sector alsook met vertegenwoordigers van de overheid. De Nederlandse waterbouwsector genereert jaarlijks een omzet van ongeveer 2.4 miljard NLG. De toegevoegde waarde bedraagt ruim 850 miljoen NLG en de sector biedt werk aan ongeveer personen. Op deze wijze is berekend dat de Nederlandse waterbouwsector jaarlijks een directe omzet van ongeveer 2.4 miljard NLG en een toegevoegde waarde van ruim 850 miljoen NLG genereert, De sector biedt daarbij werkgelegenheid aan ongeveer personen, De gepresenteerde cijfers hebben alleen betrekking op de in Nederland gevestigde vennootschappen. Wordt de geconsolideerde omzet van de sector 'waterbouw wereldwijd' beschouwd, dan beloopt de sectoromzet 3.7 miljard NLG. Door de intermediaire aankopen in andere sectoren, heeft de waterbouwsector een belangrijk uitstralingseffect op de rest van de Nederlandse economie. Door de relaties met andere sectoren heeft de waterbouwsector een belangrijk uitstralingseffect op de rest van de Nederlandse economie. Deze elders in de economie gerealiseerde productie, toegevoegde waarde en werkgelegenheid moeten eveneens tot de sociaaleconomische betekenis van de sector worden gerekend. De totale economische betekenis van de waterbouwsector is dubbel zo groot als de directe betekenis. De deelsector 'waterbouw wereldwijd' is goed voor driekwart van de omzet, toegevoegde waarde en werkgelegenheid. Uit de analyse blijkt dat de totale (directe en indirecte) sociaal-economische betekenis van de waterbouwsector bijna dubbel zo groot is als de directe betekenis. De totale productie van de Nederlandse waterbouw overstijgt net 4 miljard NLG, De waterbouwsector creëert daarmee op directe en indirecte wijze een toegevoegde waarde van 1.7 miljard NLG en biedt direct en indirect werk aan meer dan personen. Uit de sector vloeit een bedrag van bijna 440 miljoen NLG naar de overheid, Dit betreft onder meer de sociale bijdragen van werknemers en werkgevers, inkomstenbelasting betaald door de werknemers van de sector en vennootschapsbelasting, De deelsector 'waterbouw wereldwijd' neemt driekwart van de omzet, toegevoegde waarde en werkgelegenheid voor haar rekening. Vooral de indirecte effecten van de deelsector 'waterbouw wereldwijd' -x- Policy Research Corporation N. V.

17 Samenvatting springen in het oog. Zij zijn beduidend hoger dan bij de andere vier deelsectoren. Het beleidskader wordt belicht met focus op het integratiebeleid gepromoot door het Ministerie van Economische Zaken, het natte-infrastructuurbeleid en het marktvormingsproces. De overheid vervult een meervoudige rol in relatie tot de sector. Naast beleidsmaker is de overheid eveneens een belangrijke opdrachtgever. In het boek wordt dieper ingegaan op het huidig beleidskader met inbegrip van het infrastructuurbeleid, maar ook op de aspecten uit het binnenvaart- en zeevaartbeleid die relevant zijn voor de waterbouwsector. Binnen het geschetste beleidskader wordt onder meer aandacht besteed aan het integratiebeleid dat wordt gevoerd onder impuls van het Ministerie van Economische Zaken. Verder vormt de marktvorming in de sector en de rol die de overheid hierin kan spelen een belangrijk onderdeel van de beleidsanalyse. De uiteindelijke beleidsaanbevelingen worden gepubliceerd in het najaar van In het verder verloop van de studie zullen op basis van een analyse en evaluatie van het huidig beleid, beleidsscenario's worden uitgewerkt. De verwachte kosten en baten van deze scenario's zullen worden berekend. De concrete beleidsaanbevelingen voor de cluster van maritieme sectoren en de waterbouwsector in het bijzonder zullen worden opgenomen in een tweede boek over de waterbouwsector. De publicatie hiervan is voorzien in het najaar van Policy Research Corporation N. V. - xi-

18 De Nederlandse waterbouwsector -xii - Policy Research Corporation N. V.

19 Summary SUMMARY This book analyses the economic importance of the Dutch dredging sector. This book analyses the economic importance of the Dutch dredging sector. The analysis is conducted within the framework of the Economic Impact Study (EIS ) for the Dutch Maritime Cluster and focuses on the stimulation of business opportunities within the Dutch Maritime Cluster. The EIS' methodology makes it possible to collect detai/ed informat ion on the impact and composition of the direct and indirect importance of the Dutch dredging sector. The EIS methodology makes it possible to col\ect detailed information on the impact and composition of the direct and indirect importance of the Dutch dredging sector in terms of value added, employment and back-flow to the govemment. The indirect effects are determined using modem Input-Output analysis. The quantitative analysis in this book wil/ be the starting point for the evaluation of present-day policy and for possible future policy scenarios. The EIS methodology also makes it possible to analyse and evaluate the influence of govemment policy on the performance of the sector, which will be conducted in the second part of the study. This publication aims to open the debate conceming the role of Dutch govemment with re gard to the maritime industry. In order to arrive at a detailed analysis, the dredging sector has been divided into five sub-sectors. A first sub-sector, 'Dredging Worldwide', contains the four largest Dutch dredging companies and has a leading position in the world market. The other sub-sectors are;, Dredging The Netherlands and Europe '; 'Small-scale Dredging '; 'Support Dredging Vessels " (considering intemationally active support vessels) and 'Sand and Soi! Vessels' which incorporates both shippers carrying dredged material and nationally operating tow and pusher tugs. Policy Research Corporation N. V. - xiii-

20 The Dutch dredging sector The required data and strategie informatioll at the per-firm level have been collected using a bottom-up approach In order to obtain the required quantitative data and strategic information, a comprehensive bottom-up approach has been used, The different sub-sectors are therefore analysed using data at the level of individual finns. The results obtained through this type of approach are completely reliable. A comprehensive questionnaire distributed to 300 Dutch dredging companies and fifty strategic interviews with key-players in the sector and with govemment representatives provides the basis for the bottom-up procedure. The Dutch dredging sector generales an annual turnover of 2,400 million Dutch guilders. The value added is approxi mately 850 miltion Dutch guilders. The sectors employs 5,000 people. Using this method, it has been computed that the Dutch dredging sector generates a direct tumover of about 2,400 million Dutch guilders annually and a value added of 850 million Dutch guilders. In addition, the sector employs 5,000 people. It should be borne in mind that all figures presented here are based solely on the companies based in The Netherlands. The consolidated tumover amounts to 3,700 million Dutch guilders. Due 10 intermediate purchases in other sectors, the dredging sector hos on important spillover effect on the Dutch economy. The dredging sector has an important spill-over effect on the Dutch economy due to its relation with other sectors. As aresuit, production, value added and employment generated in other economic sectors must also be taken into account when assessing the socio-economic importance of the dredging sector. The tatal economie importance of the dredging sector is twice the size of its direct importonee. The 'Dredging World-wide' sub-sector generates 75% of total turnover, value added and employment. The analysis reveals that the total (direct and indirect) socioeconomic importance of the dredging sector is al most twice the size of its direct importance. Total production of the Dutch dredging sector amounts to just over 4,000 million Dutch guilders. Directiy and indirectly, the sector generates a value added of 1,700 million Dutch guilders and provides employment to 12,300 people. A total amount of 464 million Dutch guilders flows back to the govemment. This back-flow is generated by the social contributions of employers and employees, income tax and corporate tax. The 'Dredging Worldwide' sub-sector accounts for 75% of total tumover, total value added and total employment. The indirect effects of the 'Dredging World-wide' sub-sector are of particular importance since they are significantly higher than in the other four sub-sectors. -xiv - Policy Research Corporation N. V.

21 Summary The policy framework of the sector is focused on the integralion policy of the Ministry of Economie AjJairs, infrastructure policy and the process of marketformation. The govemment plays a multiple role with respect to the dredging sector. It is not only a policy maker, but also a very important contractor. This book analyses the policy framework, including infrastructure policy, aspects from inland shipping policy and shipping policy relevant to the dredging sector. Within this framework attent ion will be paid to, among other things, integration policy as conducted by the Ministry of Economic Affairs, Furthermore the formation of the dredging market will also be examined and the possible role of the govemment in this respect. The policy recommendations wil/ be published in the autumn of In the next phase of the research project, policy scenarios based on the analysis and evaluation of present-day policy will be presented, The expected profits and losses will be computed in these scenarios, More concrete policy recommendations for the maritime cluster and the dredging sector in particular will be presented in the second book on the dredging sector. The publication of this book may be expected in the autumn of 1999, Policy Research Corporation N. V. -xv -

22 The Dutch dredging sector -xvi - Policy Research Corporation N. V.

23 Inleiding INLEIDING In opdracht van de Stichting Nederland Maritiem Land wordt momenteel een Economische Impact Studie (EIS') uitgevoerd voor het geheel van maritieme sectoren. De studie kan worden gezien als vervolg op de zeevaartstudie uit Sinds 1 Januari 1996 is het nieuwe zeescheepvaartbeleid in Nederland van kracht. Teneinde de Nederlandse maritieme cluster te promoten en te versterken werd in juni 1997 de Stichting Nederland Maritiem Land opgericht. Een van de eerste initiatieven van de Stichting is het doen uitvoeren van een Economische Impact Studie (EIS ) voor het geheel van maritieme sectoren, als uitbreiding op de studie uit 1994 voor de zeevaartsector'. Het project werd gestart op 1 oktober 1997 en loopt over een periode van twee jaar. Met behulp van het instrument EIS' kunnen de economische betekenis en het huidige overheidsbeleid met betrekking tot de maritieme cluster en haar afzonderlijke sectoren worden geanalyseerd. De EIS -methodologie leent zich uitstekend voor het bepalen van de economische betekenis van een cluster van sectoren. Tevens kan deze methode worden toegepast om de effecten van een nieuw beleid te berekenen. Op deze wijze wordt invulling gegeven aan het interactieve proces van analyse en ontwikkeling, dat een belangrijke stap markeert in de implementatie van beleidsaanbevelingen. In een eerste deel van het onderzoek wordt de economische betekenis van de maritieme sectoren in kaart gebracht. De eerste twee sectoren waarvoor dit reeds is gebeurd, zijn de Nederlandse scheepsbouw- en toeleveringsindustrie 2, de Nederlandse offshoresector' en de Nederlandse binnenvaartsector'. In dit boek wordt de economische betekenis van de Nederlandse waterbouwsector gepresenteerd en besproken. Belangrijk is op te merken dat in dit boek steeds de Nederlandse natte waterbouw wordt bedoeld wanneer termen als baggersector of waterbouwsector worden gehanteerd. Zie Peelers, Debisschop, Vandendriessche, Wijnols1 (1994). Peelers, Webers, Lefever, Van der Linden (1998). Peelers, Webers, Van der Beek, Lefever (1998). Peelers, Joos, Webers, Lefever (1999). Stichting Nederland Maritiem Land - 1 -

24 De Nederlandse waterbouwsector Met hetzelfde instrument kunnen ook de effecten van nieuw beleid berekend worden. Dat zal in het voorjaar van 1999 gebeuren. Dit boek behandelt de eerste stap in het onderzoek: de bepaling van de huidige betekenis en evaluatie van het huidige beleid. Nadien worden de onderlinge relaties tussen de sectoren uitgebreid geanalyseerd. De rapportage over deze clusterrelaties zal in boekvorm gepubliceerd worden in het voorjaar van Nadien zullen de sociaal-economische effecten van de ondertussen ontwikkelde beleidsscenario's worden doorgerekend, om de studie in september 1999 af te kunnen ronden. al Positie van de waterbouwsector binnen de Nederlandse maritieme cluster De waterbouwsector vervult een belangrijke rol binnen de gehele cluster van maritieme sectoren. De waterbouw heeft naast een duidelijk strategisch belang voor het vrijwaren van Nederland voor waterrampen ook een aanzienlijk economisch belang. Binnen de maritieme cluster koopt de waterbouwsector heel wat maritieme goederen en diensten aan bij onder meer de Nederlandse scheepsbouw- en toeleveringsindustrie. Dit geldt niet enkel voor de Nederlandse vestigingen maar ook voor de talrijke buitenlandse vestigingen die behoren tot de Nederlandse waterbouwgroepen die samen zorgen voor de leiderspositie op de wereldmarkt. De waterbouwsector kent een toenemend belang als toeleverancier aan de offshoresector. Verder heeft de waterbouwsector ook een inherente band met de binnenvaart en de havensector door haar activiteiten op vlak van het realiseren en onderhouden van vaarwegen, landaanwinningsprojecten, natte infrastructuur, havens en toegangswegen naar havens. De maritieme cluster wordt gevormd door tien sectoren. De sectoren die worden gerekend tot de maritieme cluster zijn': de zeescheepvaart; de scheepsbouw (inclusief de grote jachtbouw) en maritieme toelevering; de offshore; de binnenvaart; De studie voor de zeevaartsector werd in 1994 uitgevoerd door Policy Research Corporation N. V De sectoren waterbouw- en toelevering, offshore, binnenvaart, waterbouw, havens worden thans geanalyseerd door Policy Research. De dataverzameling voor de sectoren maritieme dienstverlening, zeevisserij, jachtbouwen recreatievaart geschiedt door NEIIMERC. Policy Reserach zal de gegevens inpassen in het model voor de gehele cluster. Voor wat betreft de marine wordt de dataverzameling verzorgd door de Koninklijke Marine, onder begeleiding van Policy Research. -2- Stichting Nederland Maritiem Land

25 Inleiding de natte waterbouw; de havens; de (overige) maritieme dienstverlening; de zeevisserij; de jachtbouw en recreatievaart; de marine. Figuur 0.1 : De Nederlandse maritieme cluster algemene toelevering van diensten en goederen nietwmaritieme sectoren fincl. overheldj particulieren de Nederlandse mariueme cluster Bron. Policy Research Corporation N. V. Figuur 0.1 geeft een aantal clusterrelaties weer op basis van toeleverancier-klant relaties. Echter, de clusterrelaties zijn ook gebaseerd op een gezamenlijk gebruik van de maritieme infrastructuur. De definitie van maritieme infrastructuur omvat zowel de havens en de waterwegen als de kennisinfrastructuur". Met kennisinfrastructuur wordt gedoeld op het samenspel van kennisgenererende organisaties (universiteiten en wetenschappelijk-technologische instituten), bemiddelde organisaties (innovatiecentra, brancheorganisaties), technologieverkenning door overheden, vakbladen en andere media, cursussen, conferenties en seminaries, kennis en expertise aanwezig bij concurrenten, toeleveranciers en afnemers alsook bij advies- en ingenieursbureau's (zie Jacobs, 1996). Stichting Nederland Maritiem Land -3-

26 De Nederlandse waterbouwsector bi Leeswijzer In Hoofdstuk I van dit boek wordt het doel van de studie voor de Nederlandse maritieme cluster uiteengezet. Hoofdstuk JI geeft een afbakening en definitie van de waterbouwsector zoals deze in het kader van deze studie zal worden gehanteerd. In Hoofdstuk JII wordt de economische betekenis van de sector geanalyseerd in termen van omzet, toegevoegde waarde en terugvloei naar de overheid. Hoofdstuk IV schetst het overheidskader waarbinnen de waterbouwsector functioneert. Hoofdstuk V geeft een slotbeschouwing. Aan de hand van de tekstboxen kan de hoofdlijn van het boek in een half uur worden gelezen. De gehaaste lezer kan in ongeveer een half uur de essentie van dit boek lezen aan de hand van de tekstboxen in de linkermarge. -4- Stichting Nederland Maritiem Land

27 Doel van de studie I. DOEL VAN DE STUDIE Het doel van deze studie is te komen tot nieuwe beleidsvoorstellen gericht op een duurzame groei van de maritieme cluster. Op deze wijze kunnen de verschillende sectoren uit de maritieme cluster optimaal hun bijdrage leveren aan de Nederlandse economie en worden de onderlinge relaties versterkt en uitgebreid. De optimalisatie van het beleid kan worden gerealiseerd indien de volgende acties ondernomen worden: het in kaart brengen van de betekenis en omvang van de maritieme sectoren en de huidige clusterrelaties binnen de maritieme sector; evaluatie van het huidige overheidsbeleid, zodat onder andere de huidige effecten berekend kunnen worden op het functioneren van de maritieme cluster; ontwerpen van beleidsscenario's. Ter vergelijking van effectiviteit en efficiëntie van beleidsscenario 's zullen de macro-economische effecten van beleidsscenario 's worden berekend. Om de effectiviteit en efficiëntie van de beleidsscenario's te vergelijken, worden de macro-economische effecten van deze beleidsscenario's berekend, in termen van toegevoegde waarde, werkgelegenheid en terugvloei naar de overheid (onder meer bijdragen tot de sociale zekerheid van werknemers en werkgevers, belastingen). Bij het berekenen van de effecten van de verschillende beleidsalternatieven worden naast de directe effecten ook de indirecte effecten in rekening gebracht. In het bijzonder zal er een afweging geschieden tussen de kosten en baten van de verschillende beleidsscenario 's. Hierdoor kan een objectieve evaluatie geschieden van het huidige overheidsbeleid. Belangrijker nog is dat daardoor optimale keuzes voor de toekomst kunnen worden gemaakt. Op basis van de studie zullen een aantal concrete beleidsaanbevelingen worden geformuleerd. Stichting Nederland Maritiem Land - 5-

28 De Nederlandse waterbouwsector Het gelijktijdig analyseren van meerdere sectoren binnen de maritieme cluster laat toe een overheidsbeleid op clustemiveau uit te werken. De maatregelen die binnen dergelijk kader worden uitgewerkt zijn minder fragmentarisch en daardoor effectiever. In de EIS" wordt reeds bij aanvang gewerkt aan de succesvolle implementatie van het voorgestelde beleid. Het EIS -project verschilt van vele andere onderzoeksprojecten in die zin dat reeds van bij aanvang van het project gewerkt wordt aan het creëren van voldoende draagvlak. Enkel op deze wijze is een succesvolle implementatie van voorgestelde beleidsalternatieven mogelijk. Daarom wordt tijdens het onderzoek niet alleen veel aandacht besteed aan informatieverzameling, maar ook aan informatieverstrekking. Dit verklaart het grote belang van bottom-up procedures teneinde de benodigde informatie te kunnen verzamelen. Het theoretisch kader wordt gevormd door het struc/ureconduct-performance model. Het theoretisch denkkader voor een EIS wordt gevormd door het structure-conduct-performance (SCP) model. In de structure fase worden de algemene karakteristieken van de huidige situatie geanalyseerd. Zo wordt onder meer gekeken naar de huidige economische betekenis, de sterktes en zwaktes, het huidige beleid en de uitdagingen voor de toekomst. Vervolgens worden verschillende beleidsalternatieven ontwikkeld. In de conduct fase wordt het effect van wijzigingen in het overheidsbeleid ingeschat en wordt nagegaan op welke wijze de overheid de juiste incentives kan creëren. In de performance fase worden de ontwikkelde beleidsalternatieven geëvalueerd vertrekkende van de resultaten uit de eerdere fasen. De rapportage in dit boek spitst zich toe op het in kaart brengen van de huidige economische betekenis en situeert zich daarmee binnen de structure fase. Door het uitbrengen van deze rapportage in boekvorm is het mogelijk op eenduidige en objectieve wijze de discussie omtrent de toekomst van de sector vorm te geven en daarmee de volgende onderzoeksfasen in te luiden. De conduct en performance fase zijn medio januari 1998 opgestart. Het onderzoeksproject zal in het najaar van 1999 worden afgerond Stichting Nederland Maritiem Land

29 Afbakening van de sector 11. AFBAKENING VAN DE SECTOR In dit hoofdstuk wordt de waterbouwsector afgebakend en worden de activiteiten van de verschillende deelsectoren kort beschreven. In Hoofdstuk IJ. 7. wordt de structuur en het functioneren van de internationale en nationale markt toegelicht. I1.l. De waterbouwsector omvat een verzameling bedrijven actief in het baggeren of in aanverwante activiteiten uit de natte waterbouw. SECTORDEFINITIE Binnen het kader van dit onderzoeksproject wordt met de waterbouwsector een verzameling van bedrijven bedoeld die actief zijn in het baggeren of in aanverwante activiteiten uit de natte waterbouw. De activiteiten zijn van diverse aard: van zeedijkverzwaring en het winnen van land over rijsvlechten tot het schoonmaken van slotgrachten. Door de diversiteit van de activiteiten is het aangewezen een aantal deelsectoren te onderscheiden. De indeling van de sector in deelsectoren is gebaseerd op de actuele VBK07-indeling. Vijf deelsectoren worden onderscheiden: - waterbouw wereldwijd; - waterbouw Nederland en Europa; - kleinschalige waterbouw; - aannemershulpschepen; - zandvervoer. In de hierna volgende hoofdstukken wordt een korte beschrijving gegeven van de vijf onderscheiden deel sectoren, met name: waterbouw wereldwijd; waterbouw Nederland en Europa; kleinschalige waterbouw; aannemershulpschepen; zandvervoer. VBKO staat voor Vereniging voor Waterbouwers in Bagger-, Kust- en Oeverwerken. Policy Research Corporation N. V. - 7-

30 De Nederlandse waterbouwsector De deelsector waterbouw wereldwijd wordt gevormd door de vier grootste Nederlandse baggerbedrijven die ongeveer de helft van hun omzet realiseren in het buitenland Deze dee/ sector maakt Nederland wereldleider op het vlak van baggeractiviteiten. BAGGERBEDRIJVEN WERELDWIJD ACTIEF De deel sector waterbouw wereldwijd bestaat uit de vier grootste Nederlandse baggerbedrijven die een groot deel - ongeveer de helft - van hun omzet creëren buiten Europa en slechts 10% tot 20% op de Nederlandse thuismarkt. De vier bedrijven die ervoor zorgen dat Nederland de wereldleider is op het vlak van baggeractiviteiten, zijn in alfabetische volgorde: Ballast Nedam Baggeren; Hollandsche Aanneming Maatschappij; Koninklijke Boskalis Westminster; Van Oord ACZ. Deze bedrijven hebben een netwerk van dochterbedrijven, jointventures, lokale vestigingen en andere constructies opgezet voor het beheren van hun activiteiten in verre landen. Landaanwinningsprojecten vormen een belangrijk aandeel binnen het activiteitenpakket van de wereldwijde waterbouwers. Typische activiteiten zijn het uitvoeren van grootschalige landaanwinningsprojecten en het baggeren van watergebonden toegangswegen zoals rivieren, kanalen en havens. Kenmerkend voor deze bedrijven is hun kapitaalsintensief karakter dat verder stijgt door de aanwending van steeds grotere sleephopperzuigers. De aanbouw van nieuwe schepen gebeurt vanuit de overtuiging dat nieuwe markten aangeboord kunnen worden en nieuwe toepassingsgebieden voor jumbo hopperzuigers verdere uitbreiding zullen kennen'. Door de vele investeringen zou er in de toekomst overcapaciteit kunnen ontstaan, vooral wanneer de financiële crisis in Zuidoost-Azië aanleiding geeft tot het uitstellen of afstellen van grote natte waterbouw infrastructuurprojecten. Voorlopig lijken de investeringen door de grote baggerbedrijven gerechtvaardigd voor het realiseren van grootschalige landaanwinningsprojecten en ook om onder meer oud materieel te kunnen vervangen. Recentelijk werden grote contracten afgesloten en tot nu toe heeft de financiële crisis in Zuidoost-Azië enkel een lichte daling van de activiteiten in bepaalde landen van die regio tot gevolg gehad. Deze daling werd bovendien gecompenseerd door een toename van de activiteiten in het Midden-Oosten. -8- Policy Research Corporation N. V.

31 Afbakening van de sector II.3. De deelsector waterbouw Nederland en Europa is samengesteld uit ruim 30 aannemingsbedrijven in de baggerij en natte waterbouw, die voornamelijk in Europa actief zijn en 80% van hun omzet in Nederland genereren. WATERBOUW NEDERLAND EN EUROPA De deelsector waterbouw Nederland en Europa wordt gevormd door ruim 30 aannemingsbedrijven in de baggerij en natte waterbouw die hun omzet genereren ofwel uitsluitend op de Nederlandse thuismarkt ofwel via belangrijke waterbouwprojecten in Europa, zoals bijvoorbeeld het Oresund project in Denemarken. Onderhoudswerken aan waterwegen vormen naast natte nieuwbouwprojecten een belangrijk aandeel binnen het activiteitenpakket. HA. De deelsector kleinschalige waterbouw bestaat uit ruim 30 bedrijven. die voornamelijk in Nederland niche-activiteiten uitvoeren rond milieubaggeren. steenconstructies, wadwerken en het aanleggen van recreatiegebieden. KLEINSCHALIGE WATERBOUW De deel sector kleinschalige waterbouw bestaat uit een veetigtal bedrijven, voornamelijk actief in Nederland. De bedrijven voeren onder meer volgende typische activiteiten uit: milieubaggeren: het verwijderen van verontreinigde toplagen op milieuvriendelijke wijze uit sloten, meren of kanalen; het scheiden of ontwateren van baggerspecie; ambachtelijk rijsvlechten; aanleggen van beschoeiingen, steenconstructies; ondiep water- en wadwerken; het aanleggen van jachthavens en recreatiegebieden. Vele bedrijven uit deze sector hebben zich toegelegd op het uitbouwen van een niche-activiteit, ondermeer door het in eigen beheer ontwerpen en bouwen van gespecialiseerd materieel. H.S. De deelsector aannemershulpschepen bevat bedrijven die diensten verlenen aan de wereldwijd opererende baggerbedrijven. ÀANNEMERSHULPSCHEPEN De aannemershulpschepen vormen een groep bedrijven die assistentie verlenen aan grote baggerbedrijven uit de deelsectoren waterbouw wereldwijd en waterbouw Nederland en Europa. De dienstverlenende bedrijven voeren ondermeer volgende typische activiteiten uit binnen de waterbouwsector: peilingen of survey-opdrachten binnen baggerprojecten; vervoer van werknemers van en naar baggerschepen; Po/icy Research Corporation N. V. -9-

32 De Nederlandse waterbouwsector sleep- en duwtaken binnen baggerprojecten; bunkering binnen baggerprojecten; plaatsen en verzetten van ankers; bergingswerken binnen baggerprojecten. Kenmerkend voor de bedrijven in deze dee/sector is hun internationaal karakter, hun creatieve en innovatieve ingesteldheid alsook hun investeringsbereidheid. Kenmerkend voor de bedrijven in deze deel sector is hun internationaal karakter, hun creatieve en innovatieve ingesteldheid en verder hun investeringsbereidheid. De grotere bedrijven doen vaak beroep op tijdelijke krachten die ingehuurd worden via bedrijven gespecialiseerd in het uitzenden van tijdelijke arbeidskrachten in de natte waterbouw De dee/sector zandvervoer bestaat uit meer dan f 00 beunschiptransportbedrijven en enkele tientallen kleine bedrijven die in de s/eep- en duwvaart actiefzijn. ZANDVERVOER De deelsector zandvervoer bevat meer dan 130 beunschiptransportbedrijven. Beunschippers bezitten gemiddeld twee beunschepen, specifiek ontworpen voor het vervoer van zand of vervuilde baggerspecie. Daarnaast bestaat de deelsector uit enkele tientallen kleine bedrijven met één of enkele sleep- en duwvaartuigen, vaak van een niet recent bouwjaar. Deze bedrijven verlenen assistentie aan Nederlandse aannemingsbedrijven en zijn vooral actief op de Nederlandse markt. Bedrijven die zich expliciet toeleggen op de productie van zand en grind worden niet meegenomen in dit onderzoeksproject. Exploitatiebedrijven voor verhuur van baggermaterieel worden niet meegenomen in het onderzoeksproject Policy Research Corporation N. V.

33 Afbakening van de sector STRUCTUUR VAN DE MARKT Il Op de internationale markt vindt een harde concurrentie plaats. INTERNA TIONALE MARKT Op de internationale markt vindt een scherpe concurrentie plaats tussen de baggerbedrijven. Landen die naast Nederland een rol van betekenis spelen op de wereldmarkt zijn: België, Japan, en Zuid-Korea. Daarnaast voeren een groot aantal landen zoals bijvoorbeeld de Verenigde Staten een uitgesproken protectionistisch beleid met betrekking tot natte-waterbouw activiteiten. Concurrerende bedrijven werken vaak samen bu het uitvoeren van mega-projecten om risico 's te beperken. Kenmerkend is dat de verschillende concurrenten op bepaalde vlakken vaak samenwerken, zoals bijvoorbeeld inzake de uitvoering van mega-projecten. Deze vormen van samenwerking biedt de mogelijkheid om de risico 's verbonden aan mega-projecten tot aanvaardbare proporties te beperken. De wereldwijde waterbouw bedrijven bestaan uit een complexe structuur van dochterbedrijven en joint-ventures. Bedrijven actief op de Europese en wereldmarkt richten dochtermaatschappijen, joint-ventures of andere samenwerkingsverbanden op in de landen waar zij activiteiten uitvoeren. Meestal is samenwerking met lokale bedrijven of partners nodig en zelfs verplicht om een project te kunnen uitvoeren. Naast de vier wereldwijd opererende bedrijven, zijn op de Europese markt bedrijven actief: waarvoor expansie in Nederland moeilijk of onmogelijk is, bijvoorbeeld wegens hun hoge of maximale marktpenetratie op eigen bodem; die een niche activiteit uitoefenen en hiervoor in bepaalde Europese landen een gunstig klimaat aantreffen; die gezien de aard van hun activiteiten vooral bij grote natte infrastructuurprojecten op zee betrokken worden (sleep- en duwboten, hulp schepen, multicats). Policy Research Corporation N. V

34 De Nederlandse waterbouwsector II De Nederlandse markt is van groot belang, zowel voor de kleine en middelgrote baggerbedrijven als voor de wereldwijd opererende baggerbedrijven. NEDERLANDSE MARKT De omvang van de binnenlandse markt in Nederland is van groot belang voor: J. de wereldwijd opererende bedrijven en bedrijven actief in Europa: deze bedrijven hebben de Nederlandse markt nodig, onder andere om volgende redenen: opleiding werknemers; experimenteren met technologieën en productietechnieken; etalagefunctie voor het demonstreren van know-how en het realiseren van mega-waterbouwprojecten; werkverschaffing voor terugkerende expatriates. 2. MKB-bedrijven voornamelijk actief in Nederland (en/of Europa), meestal met 30 tot 150 werknemers (de meeste bedrijven hebben 30 tot 50 mensen in dienst). Voor deze bedrijven is de Nederlandse markt per definitie van cruciale betekenis. Bij het tot stand brengen van hun marktaandeel spelen vooral volgende factoren een rol: concurrentie van de wereldwijd opererende bedrijven die de marktprijs soms negatief beïnvloeden; - concurrentie van kleine 'gezinsbedrijven' die werken tegen bodemprijzen. De MKB-bedrijven trachten hun rentabiliteit veilig te stellen en hun marktaandeel te behouden of uit te breiden door: het bewerkstelligen van langdurige contracten met verschillende opdrachtgevers; het uitvoeren van werken in onderaanneming; - het creëren van niche-activiteiten; - het bewerkstelligen van groei: wegens de stagnerende binnenlandse markt, kan dit vaak enkel door het ontplooien van activiteiten in het buitenland. 3. kleine bedrijven met één of enkele beun schepen, sleepboten, multipurpose vessels of duwvaartuigen. Deze bedrijven werken vaak in onderaanneming van grote aannemingsbedrijven en opereren slechts zelden rechtstreeks voor de opdrachtgever of overheid. Kleine bedrijven hanteren vaak bodemprijzen en kunnen zich bijgevolg geen of slechts minieme investeringen in nieuw materieel veroorloven Policy Research Corporation N. V.

35 Afbakening van de sector De verdeling van de nationale markt over de verschillende deelsectoren is weergegeven in Figuur!l.I. Figuur 11.1 : Verdeling nationale markt over de deelsectoren, op basis van omzet zv ww 52% Legende WW: NE: KW: ZV: All: waterbouw wereldwijd waterbouw Nederland en Europa kleinschalige waterbouw zandvervoer aannemershulpschepen Bron: Policy Research Corporation N. V. De deelsector waterbouw wereldwijd is via de activiteiten van de hoofdvestigingen en haar dochterondernemingen goed voor ruim de helft van de productie op de Nederlandse markt. Policy Research Corporation N. V

36 De Nederlandse waterbouwsector Policy Research Corporation N. V.

37 De economische betekenis van de waterbouwsector 111. DE ECONOMISCHE BETEKENIS VAN DE WATER BOUWSECTOR lil. I. In dit hoofdstuk wordt de economische betekenis van de waterbouwsector behandeld. Omzet, toegevoegde waarde en werkgelegenheid voor de totale sector en de afzonderlijke deelsectoren worden besproken. INLEIDING Dit hoofdstuk handelt over de directe en indirecte economische betekenis van de waterbouwsector voor de Nederlandse economie in termen van omzet, werkgelegenheid en gecreëerde toegevoegde waarde, Vooreerst dient echter opgemerkt te worden dat het belang van de waterbouwsector voor Nederland niet enkel van economische aard is. De sector is ook van een uitzonderlijk strategisch belang om de laaggelegen Nederlandse bodem te vrijwaren van overstromingen. De permanente dreiging van watergebonden natuurrampen staat mede aan de basis van de sterke ontwikkeling en het innovatieve karakter van de sector, Deze ontwikkeling gaat terug tot het midden van de negentiende eeuw toen de Nederlandse baggeraars - voordien gekenmerkt door conservatisme en gebrek aan innovativiteit - de gelegenheid kregen om grote projecten uit te voeren in Nederland samen met Engelse baggeraars die toen een dominante rol speelden in de baggerwereld. Vandaag is de Nederlandse waterbouwsector de uitgesproken marktleider in de wereld. De stevige internationale concurrentiepositie van vandaag is onder meer te danken aan de volgehouden inspanningen die vanuit de sector zelf en vanuit de maritieme cluster worden geleverd om een voortrekkersrol op vlak van know-how te blijven spelen. De leiderspositie wordt niet enkel bewerkstelligd door het ontwikkelen en bouwen van baggermaterieel maar ook door de expertise opgebouwd door het uitvoeren van mega-waterbouwprojecten in de gehele wereld. Het succes wordt verder verklaard door de continue Policy Research Corporation N. V

38 De Nederlandse waterbouwsector aandacht voor onderzoek en ontwikkeling. De sector investeert bovendien op eigen initiatief in belangrijke mate in opleidings- en trainingsmogelijkheden De totale economische betekenis van een sector wordt in twee stappen bepaald. DIRECTE ECONOMISCHE BETEKENIS Het bepalen van de economische betekenis van een sector gebeurt grosso modo in twee stappen. In de eerste stap wordt de directe economische betekenis van de sector in kaart gebracht. In de tweede stap wordt rekening gehouden met de indirecte effecten als gevolg van toeleveringen vanuit andere sectoren aan deze sector. De directe economische betekenis van de Nederlandse waterbouwsector is in kaart gebracht op basis van gegevens op bedrijfsniveau. Vervolgens is met behulp van input-outputanalyse de indirecte betekenis van de sector berekend. De bepaling van de directe economische betekenis van de sector en de hierbinnen onderscheiden deelsectoren is gebeurd op basis van een extensieve gegevensverzameling op bedrijfsniveau. De totale impact van de sector op de Nederlandse economie is berekend met behulp van input-outputanalyse'. Op deze wijze kan naast de directe tevens de indirecte betekenis van een sector worden bepaald. Beiden worden uitgedrukt in termen van omzet, toegevoegde waarde en werkgelegenheid. Het is cruciaal de directe impact zo optimaal mogelijk in kaart te brengen omdat op basis hiervan de indirecte economische betekenis wordt afgeleid. Daartoe is een ruime kennis inzake omvang en samenstelling van de bedrijven in de sector vereist. De cijfergegevens met betrekking tot de waterbouwsector die voorkomen in dit hoofdstuk werden hoofdzakelijk samengesteld op basis van informatie rechtstreeks verstrekt door de waterbouwbedrijven door middel van ingevulde enquêteformulieren. Het betreft vrijwel steeds gegevens van het jaar 1997, uitzonderlijk van het jaar 1996". Input-outputanalyse is een economische onderzoekstechniek die systematisch rekening houdt mct de economische effecten als gevolg van tocleveringen uit andere sectoren. De productie van de toelevcringen bepalen hct indirect effect. 10 Aan de respondenten werd gevraagd eventuele uitzonderlijke bedrijfskosten en -opbrengsten van het boekjaar buiten beschouwing te laten zodat de representativiteit van de kostenstructuur verzekerd is Policy Research Corporation N. V.