1 Na + Na + Na + ATP K +

Transcriptie

1 2 a + 1 a + a + P a + a + a + ATP Cytoplasma K + 6 K + 5 a + P a + K + P P K + a + 3 K + K

2 BILGIE THERIE 186

3 1 Inleiding HFDSTUK II Celdeling Celdeling bestaat uit de celdeling of cytokinese zelf en de kerndeling. Samen maken zij deel uit van de celcyclus. 2 Mitose Mitose is de eigenlijke kerndeling. De cel heeft zich gedeeld in twee dochtercellen waarvan de kernen identiek zijn aan de cel waaruit ze zijn ontstaan. Dit impliceert ook dat ze hetzelfde aantal chromosomen hebben als de moedercel. De mitose kunnen we onderverdelen in vier grote fasen: profase, metafase, anafase en telofase. Controlepunt Interfase Controlepunt Cytokinese Interfase S G1 Cytokinese Cytokinese Meiose / Mitose Delingfase De kerndeling kan op twee verschillende manieren gebeuren, mitose en meiose waarvan het uiteindelijke product twee diploïde dochtercellen (mitose) of vier haploïde cellen (meiose) is. G2 Anafase A) Profase Telofase Profase Interfase Metafase Bacteriën en sommige protisten kunnen zich aseksueel of binair splitsen in identieke kopieën. Dit is een andere manier van voortplanting. In deze cursus bespreken we alleen de mitose en meiose. Vooraleer we deze begrippen bespreken, zullen we eerst de voorbereidingsfase of interfase behandelen. Telofase Profase De interfase wordt opgedeeld in vier fasen: G 0 - fase, G 1 - fase, S- fase en G 2 - fase. In de G 1 - fase neemt het cytoplasma toe en worden eiwitten gesynthetiseerd die van belang zijn bij de mitose. Tijdens de S- Anafase of synthesefase worden het aantal chromosomen verdubbeld d.m.v. replicatie. In de G 2 - fase worden de stoffen gemaakt die belangrijk zijn bij de celdeling. Er zijn ook controlepunten (tussen G 1 en S en na de G 2 - fase) ingebouwd zodat kleine fouten hersteld kunnen worden. Vooral het controlepunt na de G 2 fase is essentieel. Hier wordt de DA replicatie gecontroleerd en goedgekeurd. Indien er hier grote fouten voordoen gaat de cel in apoptose, geprogrammeerde celdood. a de G 2 fase gaat de cel verder naar de mitose/meiose. Dit wordt ook wel eens point of no return genoemd. Het gehele cytoskelet depolymeriseert tot tubuline- dimeren. Deze worden later gebruikt voor de tot X- vormige chromosomen. Tijdens het condenseren verdwijnt de nucleolus. Metafase De vorming voor de deling van de kern. De vorming gebeurt vanuit twee centra die tegenover elkaar liggen aan weerszijde van de kern. In elk centrum (centrosoom) vinden we een centriolenpaar terug. Deze dienen als organiserend centrum. Er vormt zich een raster van korte microtubuli vanuit de centrosomen. Vanuit de centriolen vertrekken er grote aantallen draden richting de chromatide toe. Ze strekken zich uit tussen beide centriolenparen met kleine onderbrekingen (steundraden) over de hele lengte van de kern. 193

4 Telofase Profase B) Metafase Cytokinese 3 Meiose Interfase Interfase Meiose I Meiose II Metafase Door de kinetochoor- microtubuli komen de chromosomen naast elkaar te liggen in het equatorvlak (midden- vlak) van de cel. Telofase Dit noemen we de metafaseplaat. Profase Homologe chromosomen Dochter- nuclei I Dochter- nuclei II C) Anafase Anafase Alle chromatidenparen worden ter hoogte van hun centromeren uit elkaar getrokken door de microtubuli. In feite worden de trekdraden korter en de steundraden verlengen waardoor dit proces zeer snel Cytokinese lijkt te gaan. Elke chromatide wordt als een vrij chromosoom naar één van beide polen verplaatst. D) Telofase De meiose of halveringsdeling komt alleen voor bij de gonaden of voorplantingscellen. Deze noemt men ook gameten. Ze zijn haploïd in tegenstelling tot de lichaamscellen (somatische cellen) die diploïd zijn. Dit veronderstelt dat er maar half zoveel chromosomen aanwezig zijn in Metafase elke gameet. Bij de mens is dit een set van 23 chromosomen. Wanneer mannelijke en vrouwelijke gameten tijdens de bevruchting met elkaar versmelten ontstaat er een zygote. De kernen worden met elkaar versmolten met als gevolg dat er een optelling is van de chromosomen van beide gameten. De meiose is iets complexer als de mitose. Ze bestaat Interfase uit twee opeenvolgende kerndeling namelijk meiose I en II. De periode tussen deze twee delingen noemt men de interkinese. De interfase van de meiose verloopt analoog aan die van de mitose. 3.1 Meiose I Telofase A) Profase I De profase wordt onderverdeeld in vijf sub- fasen: leptoteen, zygoteen, pachyteen, diploteen en diakinesis. Profase Zodra de chromosomen (chromatide) bij hun respectievelijke polen aangekomen zijn, begint de telofase. De kinetochoor- microtubuli verdwijnen. De chromosomen despiraliseren. Rond elk groepje van chromosomen Anafase ontstaat een nieuw kernmembraan. Let wel, de centrosoom blijft buiten deze vorming. De nucleolus wordt weer zichtbaar. In de regel volgt nu cytokinese. Soms ontstaat er een twee- kernige cel. 194 De chromosomen zijn al gedupliceerd en elk chromosoom bestaat uit twee chromatiden die verbonden zijn aan het centromeer. Elke chromosoom is zichtbaar als één enkele draad. De uiteinden zijn verbonden aan het kernmembraan via speciale eiwitten. Metafase De homologe chromosomen paren associëren met elkaar in de lengterichting.

5 De chromosomen condenseren. De paring is voltooid en een vierdradige structuur (tetraden) wordt zichtbaar. u kunnen de chromatiden van verschillende chromosomen over elkaar gaan liggen en vormen zo kruisingen of chiasmata (chiasme). De chromosomen zijn duidelijker te onderscheiden en worden bijeengehouden door de chiasmata. De chromatiden kunnen breken bij de chiasme en stukken die oorspronkelijk niet bij elkaar horen kunnen aaneengroeien. p de plaats van de chiasmata gebeurt crossing- over, dit zijn fysieke uitwisselingen tussen homologe chromosomen. Dit heet recombinatie van het genetisch materiaal. Hoogste graad van condensatie wordt bereikt. De chromosomen zijn kleiner en dikker en komen los van het kernmembraan. B) Metafase I begint zicht te vormen, zoals dit voorkomt tijdens de mitose. De chromosomen plaatsen zich op het equatorvlak. Let wel, de positie van de chromosomen is hier verschillend als bij de mitose. Ze liggen hier ook wel in een vlak, maar twee aan twee gepaard en ieder chromosoom tegenover zijn homologe partner aan weerszijde van het equatorvlak. Vandaar de halveringsdeling of reductiedeling. Een metafase II. 3.2 Meiose II A) Metafase II De chromosomen worden in het equatorvlak geplaatst. B) Anafase II De homologe chromosomen worden gescheiden en de centromeren verdelen zich over de lengte. Elke chromatide migreert naar zijn pool. C) Telofase II Kernmembraan vormt zich rond de haploïde chromosomen. Er zijn nu vier dochtercellen elk met de helft van het oorspronkelijk aantal chromosomen. Het verschil tussen mitose en meiose is dat bij de meiose twee kerndelingen plaatsvinden en maar één keer een duplicatie van het chromosomenaantal. De eigenlijke reductiedeling gebeurt in meiose I. Dit is vergelijkbaar met de mitose. Behalve tijdens de anafase bewegen de volledige chromosomen naar de polen in plaats van de enkelvoudige chromatide. Het resultaat spreekt voor zich: bij de meiose eindigen we met vier haploïde cellen, bij de mitose met twee identieke diploïde cellen. C) Anafase I De gepaarde chromosomen (elk bestaande uit twee chromatiden) gaan uit elkaar (dus de homologe chromosomen blijven bijeen) en migreren naar hun respectievelijke polen. p het einde van deze fase bevindt zich aan elk pool één haploïd stel van chromosomen. D) Telofase I aan kernmembraan gevormd rond elk groepje (2) chromosomen. De eerste meiotische deling is compleet. De cel gaat over naar de tweede meiotische deling die volledig analoog loopt zoals bij de mitose. mdat aan meiose II geen interfase vooraf gaat, vindt er geen verdubbeling van het aantal chromosomen plaats Cytokinese Cytokinese is de eigenlijke celdeling (fysiek) door afsnoering. Het hoort niet bij de mitose/meiose, maar is de volgende stap in de celcyclus. Er vormt zich een ring van plasmamembraan tussen de dochterkernen die steeds smaller wordt. De groef wordt steeds dieper totdat de insnoering langs beide kanten met elkaar in contact komt en versmelt. u is de celdeling voltooid.

6 1 DA P HFDSTUK III DA- RA- Eiwitsynthese P P P H 2 H H2 H H H H 2 H 2 H H 2 H H2 P P P P de informatie in het cytoplasma bij de ribosomen te krijgen, noemt men transcriptie. In DA wordt alle informatie van een organisme opgeslagen. Het molecule wordt gevormd uit een (desoxy)ribose suiker (pentose) waarvan de koolstoffen genummerd worden van 1 tot 5, een fosfaatgroep en vier verschillende basen. Een nucleotide is de eenheid die de suikerring, fosfaat en base omvat. De ruggengraat van deze molecule bestaat uit een lange keten van ribose suikers met telkens een fosfaatgroep tussen. De fosfaatgroep bindt aan de 3 - positie van de ene suikerring en vervolgens aan de 5 - positie van de volgende suikerring. De basen vormen dus het variabele gedeelte verbonden aan deze ruggengraat. De ribose suikers worden ook wel desoxyribonucleotiden genoemd. u kan men er ook van uitgaan dat elke keten een vrije 5 - (C)positie en 3- (C)positie bindingsplaats heeft. Dit wordt 5 - begin en 3 - einde genoemd. T < A G > C G > C T < A A < T Ruggengraat van suikerfosfaat Basepaar DA is een dubbele helixvormige structuur. Elk van de twee ketens is een polynucleotide. De ruggengraat bevindt zich bijgevolg aan de buitenkant en de basen aan de binnenkant. De ketens worden bijeengehouden door sterke H- bruggen tussen de complementaire basen: A- T (2 H- bruggen) en G- C (3 H- bruggen). Ze liggen eveneens op de ideale afstand van elkaar (2,8 A ) voor een goede donor- acceptor relatie. Hieruit volgt dat het begin van de ene streng tegenover het uiteinde van de andere streng ligt en vice versa. Guanine Cytosine A < T A < T G > C T > A G > C T > A C > G T > A Thymine Adenine De DA- sequentie (volgorde van de basen) is bepalend voor de volgorde van de aminozuren van alle proteïnes in het organisme. Deze informatie blijft onveranderd aanwezig in het DA- molecule. De proteïnes bepalen de functionele en structurele kenmerken van een organisme. Bijgevolg staan deze kenmerken dus vast in het DA. De informatie moet bruikbaar gemaakt (afgelezen) worden zodat proteïnes aangemaakt kunnen worden. En deze (genetische) informatie moet aankomen bij de plaats in de cytoplasma (de ribosomen) waar de eiwitsynthese (proteïnes) kan plaatsvinden. Het 196 A < T

7 2 RA A) Transcriptie RA is een enkelstrengige molecule, een enkele polynucleotide. Meestal zijn deze op zichzelf gevouwen (zie tra) zodat ze toch een welbepaalde ruimtelijke structuur verkrijgen. Door complementaire baseparing (A- U en G- C) in bepaalde stukjes van de keten gebeurt de opvouwing. Er zijn drie soorten RA. Het messenger RA (mra), ribosomaal RA (rra) en transport RA (tra). Ze worden alle drie van het DA afgelezen. mra verlaat de celkern om dan in het cytoplasma op de ribosomen vertaald te worden tot een proteïne. De tra en rra moleculen hebben een eigen functie en worden dus niet verder vertaald in een proteïne. Het rra heeft een structurele functie. Het is een element van het ribosoom. Het ribosoom bestaat uit rra en eiwitten. Het tra heeft een klaverbladstructuur, gevormd door het opvouwen van de baseparen tussen de complementaire stukken. Ze brengt de aminozuren aan voor de eiwitsynthese. Elk tra heeft een CCA- triplet aan het 3 - einde. Hiertegenover op de middelste lus bevindt zich het anti- codon. Dit anti- codon is een basevolgorde die complementair is aan het codon op het mra. Cel Gen m RA Eiwit Chromosoom DA Het grote verschil tussen DA en RA ligt in de suikergroep en de base. Bij DA is het een desoxyribose en bij RA een ribose als suiker. En de base Thymine in DA wordt Uracil in RA 3 Eiwitsynthese De eiwitsynthese gebeurt op vrije ribosomen in het cytoplasma en op ribosomen vastgehecht aan het RER. De eiwitten gesynthetiseerd aan ribosomen op het RER hebben een signaalsequentie die ervoor zorgt dat de eiwitten, terwijl ze gesynthetiseerd worden, doorheen het membraan worden geleid naar het ER- lumen. In het lumen van het RER wordt de signaalsequentie afgeknipt door een enzym (signaalpeptidase) Het mra wordt afgelezen door een ribosoom en volgorde van aminozuren. De volgorde ligt bepaald in de basenvolgorde van het mra. Dit proces heet translatie. Transcriptie houdt in: het opbouwen van RA onder invloed van verschillende eiwitten. RA- polymerase (enzym) verzorgt de RA synthese. De twee DA strengen komen van elkaar los. Uit een van de strengen wordt een complementaire, enkelstrengige RA- kopie gemaakt. Deze kopie is dus identiek aan de niet afgelezen streng van het DA. Het verschil is dat alle T- basen vervangen zijn door U- basen. De RA- synthese gebeurt niet op een willekeurige plaats in de DA- sequentie. RA- polymerase bindt op een bepaalde promotor- sequentie. Het enzym stopt pas met de transcriptie bij een stopsequentie. Deze twee sequenties hebben een (verschillende) polymerase begint en eindigt. Het DA wordt afgelezen in de 5 3 richting waardoor de RA aangroeit in de 3 5 richting. Dit is de enige manier om RA molecules aan te maken. RA kan zich immers niet zelf vermenigvuldigen. Er worden drie types RA aangemaakt in de kern: mra, tra en rra. Ze migreren naar het cytoplasma via de kernporïen. 197

8 B) Translatie Peptide binding Translatie Groeiende Polypepide ketting van aminozuren Ribosoom Aminozuur tra Anti- codon Codon mra Translatie gebeurt op het ribosoom, dat bestaat uit twee onderdelen: een kleine eenheid en een grote eenheid. De kleine eenheid bindt zich aan het mra en de grote eenheid zorgt voor de aanhechting van de aminozuren. Bij afwezigheid van mra zijn deze onderdelen los van elkaar. De proteïne worden langer aan hun basis. Een mra loopt door verschillende ribosomen en vormt zo een polysoom zoals kralen aan een koord. Dus alle ribosomen van een polysoom leiden tot de aanmaak van hetzelfde proteïne. Tweede letter Bij translatie worden dus nucleotiden vertaald in aminozuren. Er komen maar vier verschillende nucleotiden in het mra voor en eiwitten bestaan uit zo n twintig verschillende aminozuren. Een coderende eenheid van het mra kan dus nooit bestaan uit één nucleotide. Het bestaat uit drie nucleotiden: een triplet van nucleotiden of codon genoemd. Er bestaan 64 codons (4³). Dit wordt ook de genetische code genoemd. Elk codon vertaalt zich naar een aminozuur, behalve de drie stopcodons (UAA- UGA- UAG). Er bestaat ook een startcodon, namelijk AUG dat zich vertaalt in Methionine. Een methionine codon op het mra wordt dus door het ribosoom herkend als startplaats. Zie hieronder voor een tabel van de genetische code met vertaling naar corresponderende aminozuren. U C A G E e r s t e U C UUU UUC UUA UUG Phe Leu CUU CUCLeu CUA CUG UCU UCCSer UCA UCG CCU CCCPro CCA CCG UAU UGU UAC Tyr UGC UAA UGA ** UAG UGG CAU CAC CAA CAG His Gln Cys ** Trp CGU CGCArg CGA CGG U C A G U C A G D e r d e l e t t e r A G AUU AUC Ile AUA AUG* Met GUU GUCVal GUA GUG* ACU ACCThr ACA ACG GCU GCCAla GCA GCG AAU AAC AAA AAG GAU GAC GAA GAG Asn Lys Asp Glu AGU AGC AGA AGG Ser Arg GGU GGCGly GGA GGG U C A G U C A G l e t t e r 198

9 Belangrijk om te weten is dat sommige aminozuren aangeduid worden door verschillende codons (bv Threonine ACU- ACC- ACA- ACG). Dit wil zeggen dat de genetische code degenererend is. De genetische code is universeel: het wordt door alle organismen gebruikt. Uitzonderingen komen wel voor zoals bij de mitochandria: UGA betekent niet stop maar Trp. Het mra wordt afgelezen door het ribosoom en het leidt tot de productie van een proteïne. De aminozuren nodig voor de aanmaak van dit proteïne worden aangevoerd door tra s. Ze hebben een anti- codon (complementaire codon aan het codon van het mra) en een bindingsplaats voor één aminozuur dat overeenkomt met het anti- codon op het tra. De geladen tra geeft het aminozuur af ter hoogte van het ribosoom en gaat elders in de cel een nieuw aminozuur ophalen. De vertaling van een codon naar aminozuren gaat met een snelheid van 35 aminozuren per seconde. Zoals eerder gezien, ligt de volgorde van de aminozuren vast in het DA. De ruimtelijke structuur van de proteïne wordt bepaald door de aminozuurvolgorde en ligt dus onrechtstreeks vast in het DA. 4 Toepassingen Recombinant DA technologie Recombinant DA is een combinatie van genetisch materiaal dat door de mens op kunstmatige wijze gecreëerd is in een laboratorium. Het is virussen van verschillende soorten of dezelfde soort. Hierdoor krijgen nieuwe soorten bepaalde eigenschappen mee die anders niet in de natuur voorkomen. Recombinant DA technologie wordt vooral toegepast in de biotechnologie. B) Polymerase kettingreactie (PCR) PCR: polymerase- kettingreactie is een manier om bepaalde stukjes DA te kopiëren of in grote hoeveelheden na te maken. De reactie bestaat uit drie fase nl. 1) denaturatie, 2) hybridisatie en 3) extensie. 1) Denaturatie: tijdens deze fase wordt de DA- dubbelstreng (aanwezig in oplossing) uit elkaar gehaald door het DA te verhitten tot 90 à 96 C. Hierdoor krijgen we twee (enkelvoudige) strengen DA, matrijsen genoemd. 2) Hybridisatie: de matrijsen krijgen nu de kans om te hybridiseren met de primers* op een lagere temperatuur (40 à 65 C). 3) Extensie: DA- polymerase zet de primers om in het gewenste stukje DA. Door de bovenstaande stappen te herhalen verkrijgen we grote hoeveelheden van het gewenste DA *een primer is een klein stukje enkelstrengig DA, dat als startpunt van de PCR wordt gebruikt om de matrijs te kopiëren. Er zijn steeds twee primers nodig, één voor de 5 - streng en één voor de 3 - streng van het DA. C) Transgene organismen Transgene organismen bevatten een vreemd gen. Dit proces vindt ook plaats in de natuur zelf maar meestal is wel sprake van een menselijke tussenkomst. Het verschil met GG s is dat transgene organismen effectief vreemd materiaal ingebed krijgt, terwijl dit niet hoeft bij GG s. Het DA bij een GG kan namelijk zelf veranderd zijn zonder tussenkomst van een vreemd gen. A) Biotechnologie Biotechnologie doelt erop om natuurlijke processen te bevorderen. Dit kan varieert van kaas maken tot hightech laboratorium werk. Een onderdeel van de biotechnologie is het manipuleren van genetisch materiaal, m.a.w. het gericht veranderen van DA in de genen van een organisme. Het organisme dat zo ontstaat noemen bijvoorbeeld graangewassen. 199

10 231

11 BILGIE EFEIGE 232

12 efeningen Vraag 1 Vraag 4 Vraag 2 Welk soort microscoop zou je gebruiken om een celstructuur met een grootte van 5nm, scherp en duidelijk te kunnen observeren? A. een lichtmicroscoop B. een electronenmicroscoop C. een samengestelde microscoop D. geen enkele microscoop kan 5 nm gedetailleerd weergeven Welke van de volgende mogelijkheden zal men niet terugvinden in prokaryotische cellen? A. ribosomen Vraag 5 Welke van de volgende koppels kunnen niet gevormd worden. A. ribosomen - ruw ER B. proteïnen synthese - glad ER C. D. Welke van de volgende mogelijkheden wordt niet geproduceerd door het Golgi- apparaat. A. glycolipiden B. celwanden C. een nucleus D. fotosynthetische B. glycoproteïnen C. liposomen D. secretie vesikels Vraag 3 Welke van de volgende stellingen is niet juist A. Het DA in de nucleus is meestal gespiraliseerd in chromosomen. B. De nucleolus is de plaats waar ribosomale RA- synthese plaatsvindt. C. Sommige substanties passen zowel binnen als buiten de nucleus. D. Rode bloedcellen kunnen geen RA creëren. Vraag 6 Welk verschil bestaat er hoofdzakelijk tussen een primair en een secundair lysosoom? A. Primaire lysosomen zijn groter dan secundaire. B. Primaire lysosomen zijn actief, terwijl secundaire inactief zijn. C. Primaire lysosomen hebben een lage ph- waarde, secundaire echter een hoge. D. Primaire lysosomen hebben een laag protonen- niveau, terwijl secundaire lysosomen een hoog protonen- niveau bevatten. 233

13 Vraag 7 Proteïnen die binnen in de cel blijven worden geproduceerd... A. op beschikbare ribosomen in het cytoplasma. B. in de nucleolus. C. op ribosomen die vastliggen op het ruwe ER. D. op ribosomen en van daaruit langs het Golgi- appartaat lopen. Vraag 10 Welke functie voert het Golgi- apparaat ondermeer uit in een cel? A. De secretie van eiwitten B. De synthese van celmembraanmateriaal C. De vorming van lysosomen D. Alle bovenstaande functies. Vraag 8 Wat hebben het chloroplasme en het mitochondrion gemeen? A. Beiden komen voor in dierlijke cellen. B. Beiden bevatten hun eigen genetisch verhaal. C. Beiden zijn aanwezig in alle eukaryotische cellen. Vraag 11 Waar gebeurt de oxidatieve fosforilatie tijdens de lichtfase van de fotosynthese in een groene plantencel? A. In het endoplasmatisch reticulum B. In de buitenmembranen van de chloroplasten C. In de cristae van de mitochondriën D. Beiden zijn aanwezig in plantaardige cellen. D. In de buitenmembranen van thylacoïden Vraag 9 Welke van de volgende koppels zijn correct gebonden? A. Actine Microtubili rganiserend Centrum B. C. D. bewegingen Vraag 12 Hoe wordt de omzetting van C 2 in C 6 H 12 6 nog genoemd? A. B. De Krebz- cyclus C. Chemosynthese D. De Calvincyclus 234

14 Vraag 13 Welke van onderstaande beweringen vindt plaats tijdens de glycolyse? A. De omzetting van C 6 H 12 6 in C 2 +H 2 en energie B. De omzetting van zetmeel in glucose Vraag 16 Een autotroof, ééncellig organisme zal tijdelijk in een volledig anaëroob milieu leven. Welk celorganel zal tijdens die periode niet functioneel zijn? A. De Golgi- apparaten B. De mitochondriën C. De verbranding van suiker met 2 uit de lucht brengt energie vrij onder de vorm van ATP D. De omzetting van C 6 H 12 6 in pyrodruivezuur en energie Vraag 14 Indien er niet genoeg water aanwezig is, kunnen planten het fotosyntheseproces niet volhouden. Hoe komt dit? A. De cellen verliezen hun chloroplasten. C. De lysosomen D. De chloroplasten Vraag 17 De concentratie van een neutrale stof in een bepaald type bloedcel is hoger dan de concentratie in het omgevende bloedplasma. Desondanks blijft deze stof zich naar binnen in de cel bewegen. Wat is de naam van dit transportproces? B. De cellen verliezen hun mitochondriën. C. iet alle substraten voor de fotosynthesereactie zijn aanwezig. D. De producten van de fotosynthesereactie accumuleren. A. Diffusie B. smose C. Actief transport D. Transport met behulp van carriers Vraag 15 Wat is de primaire rol van licht tijdens het fotosyntheseproces? A. De synthese van zetmeel B. Het vrijmaken van zuurstof uit koolstofdioxide C. Het vrijmaken van waterstof uit water D. Het reduceren van koolstofdioxide tot fosfoglycerinezuur Vraag 18 Een aardappelproduct wordt in een 1 % acl- oplossing gelegd waarop er niets gebeurt. Vervolgens wordt dit product in een 4 % acl- oplossing gelegd waarop het korter en slapper wordt. Welke bewering is juist? A. De turgor neemt toe en dus afgifte van H 2 B. De turgor neemt toe en dus opname van H 2 C. De turgor neemt af en dus afgifte van H 2 D. De turgor neemt af en dus opname van H 2 235

15 Vraag 19 Indien een streng van een DA molecule de base sequentie ATTGCAT heeft, dan wordt de sequentie van de complementaire streng gegeven door: A. TAACGTA B. GCCATGC C. ATTGCAT Vraag 22 Welke van onderstaande is geen type van RA? A. tra (transfer RA) B. mra (messenger RA) C. rra (ribosomaal RA) D. nra (nucleair RA) D. CGGTACG Vraag 20 Uit welke bouwstenen is DA opgebouwd? A. Basen B. ucleotiden C. Proteïnen D. Deoxyribose Vraag 23 door: A. Een codon B. Een promotor C. Een mra molecule D. Meerdere genen Vraag 21 De basen voor RA zijn dezelfde als deze van DA met één uitzondering. Welke? A. Uracil in plaats van thymine B. Cytosine in plaats van guanine C. Urcal in plaats van adenine D. Cyrsteine in plaats van cytosine Vraag 24 In hoeveel combinaties kan het drie- nucleotide codon omgezet worden? A. 16 B. 20 C. 64 D

16 Vraag 25 Hoe wordt de plaats waar RA polymerase aan het DA molecule bindt om de vorming van RA te starten genoemd? A. De intron B. De exon C. De promotor D. De primer Vraag 28 De nucleotide sequenties op DA die informatie bezitten over de aminozuursequentie zijn de: A. Intronen B. Exonen C. UGA D. UAA Vraag 26 Wanneer een mra de celkern verlaat, wordt het vervolgens geassocieerd met: A. tra B. RA polymerase C. Proteïnen D. Een ribosoom Vraag 29 Bacteriën delen door: A. Mitose B. Replicatie C. Cytokinese D. Kernfusie Vraag 27 Indien een mra codon de sequentie UAC leest, dan is het complementaire anticodon: A. CAG B. AUG C. TUC D. ATG Vraag 30 Tijdens welke fase van de celcyclus wordt het DA gesynthetiseerd? A. S B. M C. G 1 D. G 2 237

17 Vraag 31 Wanneer zijn chromosomen zichtbaar onder een lichtmicroscoop? A. Tijdens de interfase B. Tijdens de mitose C. Wanneer ze aan de zuster chromatiden gevoegd zijn. D. Alle bovenstaande beweringen zijn correct. Vraag 34 De eukaryotische celcyclus wordt gecontroleerd op verschillende punten. Welke van onderstaande beweringen is fout? A. DA replicatie wordt geëvalueerd op het G 2 /M controlepunt. B. Celgroei wordt geëvalueerd op het G 1 /S controlepunt. C. De chromosomen worden geëvalueerd op het Vraag 32 Tijdens welke fase van de mitose worden de zuster chromatiden gescheiden en naar tegenovergestelde polen gebracht? D. mgevingsomstandigheden worden geëvalueerd op het G 0 controlepunt. Vraag 35 Bevruchting resulteert in: A. Een diploïde cel A. De anafase B. De interfase C. De metafase D. De telofase B. Een zygote C. Een cel met een nieuwe genetische combinatie D. Alle bovenstaande antwoorden Vraag 33 Wat is cytokinese? B. De beweging van kinetochoren. C. De splitsing van het cytoplasma en de vorming van twee cellen. D. Het proces verloopt hetzelfde in plantaardige als dierlijke cellen. Vraag 36 Het diploïde aantal chromosomen in de mens is 46. Wat is het haploïde aantal? A. 23 B. 46 C. 92 D