Korte Leergang. Inbesteden en Publiek-Publiek samenwerken nu en straks: hoe doen we dat?

Transcriptie

1 Korte Leergang Inbesteden en Publiek-Publiek samenwerken nu en straks: hoe doen we dat? Welke mogelijkheden zijn er voor overheden om opdrachten en taken in eigen beheer uit te voeren of in samenwerking met andere overheden, zonder in strijd te handelen met het geldend recht? Data: dinsdag 11 en 18 november 2014 van uur, in de Raadzaal van de Universiteit Utrecht Voor de vijfde keer organiseert de Universiteit Utrecht de leergang Inbesteden en publiek-publiek samenwerken. Zoals het bij onze traditie past, is ook dit jaar de inhoud vernieuwd en afgestemd op de vele nieuwe vragen en ontwikkelingen uit de praktijk. De leergang is onder andere uiterst relevant voor de huidige decentralisatie binnen het sociaal domein! In deze korte leergang worden de grenzen behandeld die de interne markt (waaronder het mededingingsrecht, het staatssteunrecht, en het aanbestedingsrecht) en het Nederlands recht stellen aan uitvoering in eigen beheer en aan publiek-publieke samenwerking. Er wordt ook op de economische / inkoop-technische aspecten van de keuze voor inbesteding of voor samenwerking tussen overheden ingegaan. De leergang is zowel bedoeld voor overheden als voor marktspelers die met dergelijke juridische constructies worden geconfronteerd. Doel en doelgroep Het doel is om deelnemers op interdisciplinaire wijze op de hoogte te brengen van de allerlaatste ontwikkelingen op het terrein van inbesteden en Publiek-Publiek samenwerken: zowel vanuit juridisch perspectief (Europees en Nederlands recht) als vanuit inkoop-technisch perspectief. De leergang is gericht op advocaten, bedrijfsjuristen, juristen werkzaam bij de overheid, andere juridische beroepsbeoefenaars en bestuurders die regelmatig te maken krijgen met aanbestedingsrechtelijke kwesties, en die willen weten wat de actuele Europese en nationale ontwikkelingen ten aanzien van inbesteden en publiek-publiek samenwerken zijn. De leergang is ook goed toegankelijk voor niet-juristen die hetzij op operationeel niveau hetzij op beleidsniveau ervaring hebben met de regie over de keuze tussen inbesteden of uitbesteden en die meer willen weten over actuele juridische ontwikkelingen op dat terrein. NOvA: aan de leergang zijn 12 PO-punten toegekend. Inschrijven? Ga naar 1

2 Omschrijving thema Door de gewijzigde financiële en economische omstandigheden waarin Europa en haar lidstaten door de ingrijpende crisis verkeren, is de discussie over de omvang van de overheid gaan herleven. De vraag welke taken en werken (soms zelfs producten) beter door de overheid in eigen beheer of in samenwerking met andere overheden kunnen worden uitgevoerd, is op dit moment actueler dan ooit. Een aantal ontwikkelingen op Europees niveau maakt beantwoording van deze vraag moeilijker. Enerzijds heeft de Europese Commissie de afgelopen jaren het belang van marktwerking benadrukt als instrument om uit de economische crisis te komen. Anderzijds erkent het Verdrag van Lissabon een grotere beslissingsruimte voor decentrale overheden. Daarnaast bieden de nieuwe EU aanbestedingsrichtlijnen - gepubliceerd op 28 maart jl. - meer ruimte voor overheden om samen te werken dan voorheen. Er mag bijvoorbeeld voor uitvoering in eigen beheer gekozen worden, ook wanneer er geen sprake is van taken, diensten of werken gerelateerd aan het algemeen belang. In tegenstelling tot enkele jaren geleden, waarin de overheid in Nederland naar een steeds verdergaande liberalisering in tal van sectoren streefde, is men onder politieke druk steeds negatiever gaan denken over de noodzaak om tal van diensten aan te besteden, zoals de zorg, de thuiszorg, taalcursussen ten bate van het inburgeringsproces, het openbaar vervoer, het ophalen en verwerken van afval, op het terrein van de woningcorporaties, het forensisch onderzoek in strafzaken, vertaaldiensten, catering diensten, etc. In het laatste decennium is er mede hierdoor een sterke voorkeur bij tal van overheden ontstaan om deze taken in eigen beheer of in samenwerking met andere overheden uit te voeren. De trend werd in eerste instantie op decentraal niveau zichtbaar, vooral in de afvalsector. Sinds jaren kennen we ook het verschijnsel van de zogenoemde shared service centra, die als doel hebben om op tal van terreinen (ICT, personeel, inkoop) samen te werken. Door het huidige kabinet heeft inbesteden ook op Rijksniveau aandacht gekregen: sinds ruim een jaar is het kabinet aan het overwegen om nieuwe banen te creëren in de lage loonschalen. Om dit te realiseren zullen diensten op het terrein van beveiliging en schoonmaak worden inbesteed. Door de recente decentralisatie in het sociale domein overwegen overheden steeds vaker om samen te werken, bijvoorbeeld op het terrein van de AWBZ en Jeugdzorg. Welke juridische mogelijkheden zij tot hun beschikking hebben om deze samenwerking te realiseren, is voor deze overheden niet altijd even duidelijk. 2

3 De veronderstelling achter de keuze om in te besteden is dat een compactere overheidsorganisatie beter kan presteren en kosten kan reduceren. Los van de vraag of deze doelstellingen überhaupt met inbesteden en publieke samenwerking kunnen worden gerealiseerd, is het de vraag of de overheid wel of niet verplicht is om aan te besteden. In deze en soortgelijke gevallen gaat het immers om opdrachten die volgens het huidig aanbestedingsrecht aanbestedingsplichtig (kunnen) zijn. Omschrijving inhoudelijk programma De leergang start met een korte uiteenzetting van de meest actuele tendensen die zowel op Europees als op nationaal niveau de laatste jaren zichtbaar zijn geworden op het terrein van de publieke uitvoering van diensten, leveringen en werken. Daarna wordt aandacht besteed aan de democratische en rechtsstatelijke aspecten van de keuze voor publieke samenwerking, en aan de wijze waarop politieke verantwoordelijkheid en de democratische controle in Nederland plaatsvinden. Aansluitend daarop start de behandeling van de materieelrechtelijke aspecten van de mogelijkheden die overheden tot hun beschikking hebben om opdrachten en taken in eigen beheer uit te voeren - via een separate rechtspersoon of in samenwerking met andere overheden - binnen de kaders van het geldende en toekomstige aanbestedingsrecht. Welke criteria gelden überhaupt om te kunnen inbesteden of om met andere overheden samen te werken? Of om een alleenrecht/ exclusief recht te verlenen? Wat zijn de grenzen die het mededingingsrecht en de regels inzake de staatsteun aan de inbesteding en de publieke samenwerking stellen? Via welke juridische vormen kan op grond van het nationaal recht worden inbesteed of publiek worden samengewerkt? Wat zeggen rechtspraak en regelgeving hierover? En welke zijn de fiscaalrechtelijke implicaties, in het bijzonder die uit de BTW-regelgeving afkomstig zijn? Voorts is er aandacht voor de laatste ontwikkelingen op het gebied van de belastingplicht vennootschapsbelasting voor directe en indirecte overheidsbedrijven. Deze vragen zullen worden beantwoord aan de hand van het nieuwe juridisch Europees aanbestedingskader en de Aanbestedingswet 2012 en de Gids Proportionaliteit. Er zal ook aandacht worden besteed aan de gevolgen van de Wet Markt en Overheid. De leergang is interdisciplinair van aard. Naast de juridische problematiek wordt ook aandacht besteed aan de vraag of inbesteden of publiek samenwerken überhaupt voordelen met zich mee kunnen brengen aan de hand van overwegingen die ontleend worden aan de economische wetenschappen. Het inhoudelijke programma wordt afgesloten met een behandeling van deze problematiek bezien vanuit politiek-filosofisch perspectief. 3

4 Coördinator: prof. mr. Elisabetta Manunza hoogleraar Europees en Internationaal aanbestedingsrecht, Faculteit Recht Economie Bestuur en Organisatie, Universiteit Utrecht; tevens bijzonder hoogleraar aanbestedingsrecht wegens de Nederlandse Vereniging voor Aanbestedingsrecht bij dezelfde Faculteit, Universiteit Utrecht, co-directeur Public Procurement Research Centre ( Sprekers: mr. Maurice Essers, advocaat bij Loyens & Loeff te Amsterdam / expert alleenrechten-verlening en wisselwerking mededigingsrecht en aanbestedingsrecht; prof. dr. Paul Frissen, voorzitter en decaan van de NSOB te Den Haag, hoogleraar Bestuurskunde Universiteit van Tilburg, Lid Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling; prof. mr. Elisabetta Manunza, voornoemd prof. mr. Remco Nehmelman, hoogleraar Publiek organisatierecht, in het bijzonder waterbeheer mr. dr. Laura Parret, advocaat bij Houthoff Buruma te Brussel, expert op het gebied van staatsteunrecht Wladimir Rouwenhorst RB Tax Partner PWC, expert fiscale aspecten bij publieke samenwerking prof. dr. Jan Telgen, hoogleraar Inkoopmanagement voor de Publieke Sector, Faculteit Management en Bestuur, Universiteit Twente mr. Florian Theissen, partner bij KokxDeVoogd, PhD-onderzoeker Universiteit Leiden. 4

5 Programma dag 1: 11 november Ontvangst met koffie en thee Europese ontwikkelingen; Publiek-Publieke Samenwerking en Inbesteden in het Europees recht Prof. mr. Elisabetta Manunza - Nieuwe tendensen op Europees en nationaal niveau - Hoe denkt Europa over Inbesteden en Publieke samenwerking? - Hoe denkt Nederland over Inbesteden en Publieke samenwerking? - Laatste ontwikkelingen in het aanbestedingsrecht: Inbesteden en Publieke samenwerking in de nieuwe richtlijnen van de Europese Commissie - Keuze tussen inbesteden en uitbesteden - Hoe verhoudt zich de keuze voor publieke uitvoering van overheidstaken- en opdrachten met de EU interne markt regels? Nieuwe spanningen? Democratische en rechtsstatelijke aspecten van inbesteden en publieke samenwerking Prof.mr. Remco Nehmelman Pauze - Politieke verantwoordelijkheid - Democratische controle - Welke voorwaarden stelt het bestuursrecht aan publieke samenwerking? Vervolg Prof.mr. Remco Nehmelman Lunch Vervolg Europese aanbestedingsrechtelijke aspecten; wisselwerking met het vraagstuk van de Diensten van Algemeen (Economisch) Belang Prof.mr. Elisabetta Manunza Pauze - Welke ruimte heeft de overheid om te kiezen voor de Publieke uitvoering van overheidstaken? - Is het onderscheid tussen Diensten van Algemeen Belang en Diensten van Algemeen (Economisch) Belang nog relevant om die keuze te kunnen maken? Zo niet, wat dan wel? - Welke soorten opdrachten/ taken/ diensten mogen publiek (eigen beheer of in samenwerking) worden uitgevoerd? - Juridische voorwaarden om met een andere overheid samen te kunnen werken - Juridische voorwaarden om via een aparte entiteit / rechtspersoon te kunnen inbesteden: * toezicht als op eigen diensten ; * eisen om aan de voorwaarde het merendeel van de activiteiten te mogen voldoen. - Rol van het mededingingsrecht en het staatssteunrecht 5

6 Economische en inkoop-technische aspecten bij inbesteden en publieke samenwerking Prof. dr. Jan Telgen - Criteria voor de keuze tussen uitvoering door de markt of uitvoering door de overheid Fiscale aspecten, in het bijzonder de BTW aspecten Wladimir Rouwenhorst RB - De samenwerking via een Shared Service Centre leidt in veel situaties tot een kostenpost omzetbelasting. Zeker indien de in de samenwerking deelnemende partijen de status van compensatiegerechtigd lichaam ontberen. In dat kader heeft de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) de staatssecretaris verzocht om met een passende oplossing te komen. De laatste ontwikkelingen op het gebied van de belastingplicht vennootschapsbelasting voor de directe en indirecte overheidsbedrijven worden besproken. Programma dag 2: 18 november Verlening van alleenrechten; Handhaving bij inbesteding (i), bij samenwerking met een andere overheid (ii), en bij de verlening van een alleenrecht (iii); Mr. Maurice Essers Pauze - Welke voorwaarden worden in de rechtspraak van de Nederlandse en de Europese rechter gesteld om een aanbestedingsplicht te vermijden bij inbesteding, bij de verlening van alleenrechten en bij publiek-publieke samenwerking? - Hoe moet de Aanbestedingswet 2012 worden toegepast op inbesteding, samenwerking met andere overheden en de verlening van alleenrechten? - Welke rechtsmiddelen kunnen worden aangewend tegen onderhandse gunning van opdrachten, alleenrechten en concessies aan overheidsbedrijven? - Is het mogelijk om te klagen bij de ACM of bij de Europese Commissie? Mededingingsrechtelijke aspecten bij inbesteden en Publiek- Publiek samenwerken Mr. Maurice Essers - Is het mededingingsrecht (kartelverbod, verbod van misbruik van machtspositie) van toepassing op een overheid die een concessie verleent of op andere wijze een samenwerking met een andere overheid aangaat? - Op welke wijze kan het mededingingsrecht overheden dwingen om op een bepaald gebied marktwerking te stimuleren? - Hoe werkt het bevoordelingsverbod uit de Mededingingswet bij samenwerking tussen overheden? 6

7 Lunch - Onder welke omstandigheden kan de ACM optreden tegen publiek-publieke samenwerking? Staatssteunrechtelijke aspecten bij inbesteden en publiekpubliek samenwerken Dr. Laura Parret - Wanneer is er sprake van staatssteun? - Hoe kan staatssteun voorkomen worden? - Hoe kan aanmelden voorkomen worden? - Hoe kan een snelle goedkeuring door de Commissie worden bereikt? Inbesteden en publiek-publiek samenwerken in het nationaal recht: hoe te realiseren? Mr. Florian Theissen - Inbesteden en horizontale samenwerking en samenwerking tussen decentrale overheden - Samenwerkingsvormen van de Wgr - Op welke wijze kan aan inbesteding vorm worden gegeven op grond van het nationaal publiekrecht? Pauze Vervolg voorgaande aspecten Mr. Florian Theissen - Toepassing van inbesteden en horizontale samenwerking op de samenwerkingsvormen van de Wgr - Dilemma s in de praktijk - Welke in de praktijk toegepaste vormen van samenwerking zijn in strijd met het Europees recht? - Samenwerking tussen decentrale overheden op basis van privaatrecht - Op welke wijze kan aan inbesteden vorm worden gegeven op grond van het nationaal privaatrecht? Politiek-filosofische aspecten van inbesteden en publieke samenwerking Prof. dr. Paul Frissen - Het discours van de terugtredende overheid - Waarom economische en juridische argumentaties tekortschieten - Inbesteden, uitbesteden, aanbesteden: rationaliteit en ideologie - Politiek-filosofisch perspectief 7

8 Praktische en organisatorische informatie Data: dinsdag 11 november 2014 en dinsdag 18 november 2014 van 9.30 (ontvangst) tot uur Locatie: Organisatie: Kosten en NOVA: Raadzaal te Utrecht (te zien op de foto op pag. 2 van deze brochure), Achter Sint Pieter 200 te Utrecht Juridisch PAO, Universiteit Utrecht de kosten voor deelname bedragen 1180,-. Aan de leergang zijn 12 PO-punten toegekend Vorm: Niveau: Materiaal: Interactieve collegevorm met ruimte voor vragen en discussie Verdiepingsniveau Documentatiemap. Meer informatie en inschrijven Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Mr. Lesley Fisscher via l.a.d.fisscher@uu.nl of telefoonnummer Inschrijven is mogelijk via 8