BOUW VAN HET ZENUWSTELSEL

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "BOUW VAN HET ZENUWSTELSEL"

Transcriptie

1 BOUW VAN HET ZENUWSTELSEL Tijdens de evolutie is ons zenuwstelsel geëvolueerd van een simpele streng zenuwcellen, die slechts de simpelste reflexbewegingen kon realiseren, zoals bij b.v. het lancetvisje. Dit diertje is zowat het meest eenvoudige gewervelde dier en is niet veel gecompliceerder dan een worm. Aan de andere kant van deze ontwikkelingslijn staat de mens met het meest gecompliceerde zenuwstelsel. Het meest belangrijke principe van deze ontwikkeling is dat er steeds nieuwe delen aan het zenuwstelsel werden toegevoegd, zonder dat er oude delen verloren gingen. Integendeel de oudere delen werden a.h.w. bespeeld door de nieuw geëvolueerde, hogere delen. Ons zenuwstelsel bestaat zo uit op elkaar gesuperponeerde regelkringen, die steeds gecompliceerder gedrag mogelijk maken. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen het centraal zenuwstelsel (CZS), waarmede de hersenen en het ruggemerg worden aangeduid en het perifere zenuwstelsel, dat de aanduiding is voor alle zenuwen buiten het CZS. Deze zenuwen bestaan uit de axonen van neuronen die in het CZS liggen. Een ander onderscheid dat gemaakt wordt is van functionele aard, n.l. tussen het willekeurige en het onwillekeurige zenuwstelsel. Met het eerste geeft men dat deel aan dat alle lichamelijke acties reguleert die onder bewuste contrôle staan, dus via de skeletspieren werkt. Het laatste dat ook wel als autonome zenuwstelsel (AZS) bekend staat, reguleert alles dat niet onder bewuste contrôle staat: de werking dus van de interne organen: hart, maag, etc.het AZS wordt dan weer verdeeld in tweeën: het sympathische deel, dat activeert en het parasympathische deel dat de-activeert. 1 / 20

2 Het centraal zenuwstelsel is uit de volgende delen opgebouwd: Ruggemerg Het "laagste" deel van ons zenuwstelsel is het ruggemerg. Het is in principe nog steeds vergelijkbaar met het zenuwstelsel van het lancetvisje. We zagen al hoe de kniepeesreflex verloopt over het ruggemerg en al onze bewegingen komen tot stand door het bespelen van zulke reflexkringen door de hogere zenuwcentra. Daarnaast lopen door het ruggemerg ook alle verbindingen met de hersenen. Vanuit de hersenen lopen twee dikke axonenkabels naar die reflexkringen om bewegingen te veroorzaken: de pyramidebanen. Daarnaast lopen vanuit alle zintuigjes in de huid, de spieren enz. dikke axonenbundels naar de hersenen, om op die wijze de sensorische input van het brein te verzorgen. 2 / 20

3 3 / 20

4 4 / 20

5 fig. 7. Schematische opbouw van de hersenen Hersenstam Eigenlijk is dit het voorste deel van het oorspronke-lijke ruggemerg, dat steeds ingewikkelder werd omdat de belangrijkste waarnemingsorganen (in volgorde van hun evolutionele ontwikkeling de reuk en de smaak, de ogen en de oren) aan de voorzijde van het lichaam werden gelocaliseerd. De verwerking van die informatie leidde tot steeds verder-gaande vergroting van de hersenen. In de hersenstam zijn de zgn. vitale functies georganiseerd. Hier zit het ademhalingscentrum, hier wordt de bloeddruk geregeld, het waken en slapen gereguleerd. Alle voor het (passief) in leven blijven noodzakelijke functies worden van hieruit bestuurd. 5 / 20

6 Kleine hersenen (Cerebellum) De kleine hersenen spelen een belangrijke rol in de beweging. Terwijl het ruggemerg slechts eenvoudige reflexen "zelfstandig" kan regelen, worden in de kleine hersenen gecompliceerde bewegingspatronen, "bewegingsmelodieën", tot stand gebracht en als vaste patronen opgeslagen. Het is al bij primitieve vissen aanwezig en neemt in de evolutie een steeds grotere plaats in. Hoe gecompliceerder het motorisch gedrag van een dier, hoe groter het cerebellum. Limbisch systeem. Het limbisch systeem zou het best kunnen worden omschreven als het eerste begin van de grote hersenen. Door onderzoek zijn de functies van dit systeem enigszins in kaart te brengen. Zowel de aard van zulk onderzoek als de bevindingen zijn het beste te illustreren aan de hand van het volgende fameuze voorbeeld. De spaanse neurofysioloog DELGADO plantte bij een spaanse vechtstier electroden in een bepaald deel van het limbische systeem en voorzag deze van een ontvangertje zodat wanneer dmv een zendertje een signaal werd uitgezonden een stroompje door een der electroden ging en de betreffende cellen prikkelde. Nadat de operatiewond genezen was werd de stier de arena ingebracht en op de bekende spaanse wijze door de toreadores tot razernij gebracht. Daarop betrad Delgado de arena en daagde de stier uit die vervolgens op hem afstormde, de kop bij de grond om hem op de horens te nemen. 6 / 20

7 7 / 20

8 fig.8. Defensieve houding bij de kat, links natuurlijk, rechts t.g.v. electrische prikkeling. Toen de stier nog slechts enkele meters van Delgado verwijderd was drukte deze op een van de knoppen van de zender die hij in zijn zak had en stimuleerde daardoor het brein van de stier die daarop terstond kalmeerde. Pogingen van de toreadores het dier opnieuw tot razernij te brengen mislukten zolang Delgado het stierenbrein bleef prikkelen. Pas door de andere knop in te drukken en een ander deel van het limbische systeem te prikkelen kon Delgado de stier opnieuw tot razernij brengen ook zonder hulp van de toreadores. Kennelijk reguleren de cellen 8 / 20

9 waarin Delgado zijn electroden plantte woede en kalmte. De desbetreffende cellen behoren tot het limbische systeem en liggen in de amandelkernen, de amygdala. Op vergelijkbare wijze kunnen ratten en andere dieren door selectieve stimulatie van andere delen van het limbisch systeem aangezet worden tot eten, resp. juist het weigeren van voedsel, angstreacties, sexueel geprikkeld resp. ongevoelig gemaakt voor de gebruikelijke sexuele prikkels. Kortom het limbische systeem reguleert een aantal zeer vitale emoties. Ook bij mensen kan dit effect worden opgeroepen: "the first time we were able to demonstrate that systems in the limbic brain that both start and stop attack behaviour was with patient Thomas R. Thomas' chief problem was his violent rage..."(2) Electroden werden ingebracht in zijn amygdala en door bepaalde delen ervan (de laterale) dagelijks te stimuleren, bleef hij twee maanden vrij van woede aanvallen. Omdat het onmogelijk was dit levenslang te herhalen werden uiteindelijk die delen van zijn amygdala waarvan prikkeling juist resulteerde in woede aanvallen (de mediale) electrisch vernietigd. Nadien kreeg hij geen woedeaanvallen meer. Deze operatie is overigens wel aanleiding geworden tot een proces tussen de beide neurochirurgen en de moeder van Thomas R. die de operatie aanvocht (3). De uitslag van het proces is mij onbekend. Op vergelijkbare wijze kunnen ratten en andere zoogdieren door selectieve stimulatie van andere delen van het limbisch systeem aangezet worden tot eten resp. juist het weigeren van voedsel, sexueel geprikkeld resp. ongevoelig gemaakt voor de gebruikelijke sexuele prikkels. Kortom het limbische systeem reguleert een aantal zeer vitale emoties. Opmerkelijk is in dit verband dat stoornissen in deze regulaties leiden tot gedragsstoornissen welke weliswaar niet altijd als verslaving maar toch als "zucht" bekend staan, vraatzucht, magerzucht, gokzucht etc. We mogen veronderstellen dat het verslavende effect van sommige drugs verband houdt met hun invloed op de receptoren in het limbische systeem. Voorts beïnvloed het limbische systeem via de hypophyse, een kleine klier die aan de basis van de hersenen vastzit, het hormonale systeem. Tenslotte speelt het limbische systeem, met name dat deel dat met de naam hip pocampus wordt aangeduid, een zeer belangrijke rol bij het geheugen. Het limbische systeem begint zich bij vissen te ontwikkelen en is volledig ontwikkeld bij de reptielen. In aanleg heeft het vooral een functie bij het verwerken van reukprikkels, later verschuift die functie naar het reguleren van emoties. Een echo van die oude functie is nog 9 / 20

10 terug te vinden in het gegeven dat geen sensorische prikkeling sterkere emoties kan opwekken dan een geur. Het limbische systeem van de mens is vrijwel onveranderd ten opzichte van dat van de reptielen. Het representeert de "krokodil" in ons. Subcorticale kernen Dit zijn de verbindingsstations tussen de hersenstam en het limbische systeem enerzijds en de hersenschors anderzijds. Hier worden gecompliceerde gedragspatronen georganiseerd. Een in dit verband belangrijk onderdeel van deze kernen, dat overigens volgens sommigen tot het limbisch systeem behoort, is de nucleus accumbens. De rol die deze kern speelt, komt het duidelijkst tot uiting bij experimenten waarbij proefdieren in staat worden gesteld door op een knop te drukken zichzelf via een permanent ingebrachte electrode electrisch of door een permanent infuus pharmacologisch te stimuleren. Wanneer zo'n electrode in de nucleus accumbens is geplaatst en het proefdier erachter komt dat het gevoel dat hij krijgt door het drukken op het knopje wordt veroorzaakt, gaat het op het knopje liggen, zo prettig is het. Op andere locaties in deze kern is het effect juist tegengesteld. De theorie nu is dat deze kern als een soort straf/beloningscentrum fungeert, in die zin dat eten als je honger hebt ook het beloningscentrum prikkelt, maar bij verzadiging juist het strafcentrum geprikkeld wordt als je dan toch dooreet. Prikkeling van deze kern zou dus het beloningsgevoel geven, zonder dat daarvoor sprake hoeft te zijn van enig "beloonbaar" gedrag. Waarom zou je nog eten, drinken, vrijen etc. als je het ultieme beloningsgevoel ook per electrode (of per naald in je arm) kunt opwekken? Deze subcorticale kernen kunnen we samen met sommige delen van de hersenschors die de andere zoogdieren ook hebben, aanduiden met het "paard" in ons. 10 / 20

11 Cortex cerebri (de hersenschors) De hersenschors is het meest gecompliceerde deel van het zenuwstelsel. De hersenschors wordt verdeeld in 4 stukken: de frontale (voorhoofds-)kwab, de parietale (zij-)kwab, de temporale (slaap-)kwab en de occipitale (achterhoofds-)kwab. Alle zintuigelijke gewaarwordingen worden "geprojecteerd" op de hersenschors. In deze projectievelden is de buitenwereld zo gerepresenteerd, dat b.v. elk punt in het gezichtsveld is gerepresenteerd door een punt in het visuele projectieveld, dat ligt in de achterhoofdskwab. Hier komt overigens het verhaal vandaan dat je blind kunt worden als je op je stuitje valt. De schok daarvan wordt dan langs de ruggegraat naar het achterhoofd geleid en daar slaat de schedel dan tegen het visuele projectieveld. Als dit beschadigd wordt resulteert dat in blindheid, zonder dat er iets aan de ogen mankeert. Op dezelfde wijze zijn alle geluiden van hoog naar laag in het auditieve projectieveld in de temporaal kwab gerepresenteerd, is er een representatie van het hele lichaamsoppervlak in de sensorische schors op de pariëtaalkwab en van alle spieren in de frontaalkwab. Naast deze projectievelden herkent men ook de zgn. associatievelden waar de relaties tussen deze sensorische input en motorische output gelegd worden. Met name dat deel van de hersenen waar onze taal "zetelt" is zeer groot ten opzichte van zelfs onze meest nauwe verwant, de chimpansee. In dat associatieveld worden de verschillende aspecten van taal: horen, zien (van objecten, maar ook van letters) en strotten-hoofdspieren (spreken) met elkaar in verband gebracht. Hele kleine beschadigingen in dit gebied kunnen leiden tot zeer merkwaardige afwijkingen als afasie, dyslexie, etc. De hersenschors tenslotte is vooral door het laatstgenoemde associatieveld, "de ruiter" in ons. Elke psychosociale hulpverlener dient zich te realiseren dat we geen mensen zijn, maar ruiters, gezeten op een paard, dat weer op een krokodil staat. We letten hooguit op het paard, maar als de krokodil in ons plotseling links- of rechtsaf slaat, tuimelen we op de grond: een levenscrisis noemen we dat dan. 11 / 20

12 DE NEUROTRANSMITTERS 12 / 20

13 Achtereenvolgens zullen de belangrijkste neurotrans-mittersystemen kort worden behandeld. Acetylcholine Acetylcholine (ACh) was zoals we zagen de eerst ontdekte neurotransmitter die signalen van de nervus vagus overbracht naar het hart. ACh is ook de stof die de berichten overbrengt van de perifere zenuwen naar de spieren, zodat deze samen-trekken. Het pijlgif van sommige indianenstammen bevat de stof curare, die de ACh-receptoren op de spiervezels blokkeert, waardoor verlamming optreedt. Daarnaast gaan cholinerge vezels van het CZS naar de bijnier, die onder andere het hormoon adrenaline afscheidt, dat het lichaam in staat stelt te vechten of te vluchten in stress-situaties. Andere cholinerge vezels gaan naar de darm, blaas etc. en hebben daar een de-activerende (parasym-pathische) werking. Het is inmiddels gebleken dat er twee soorten receptoren zijn die door ACh geprikkeld kunnen worden. Sommige ACh-receptoren n.l. reageren op muscarine, een bestanddeel van de vliegenzwam (Amanita muscaria) en andere niet. De laatsten daarentegen reageren daarentegen op nicotine, het alcaloid uit tabak. De receptoren op de spiervezels en in de bijnier zijn van het nicotine-type, de parasympathische in het algemeen van het muscarine-type. Alle ACh-receptoren in het CZS zijn nicotinerg. De stimulerende werking van nicotine berust op beinvloeding van deze receptoren. In de betelnoot welke als genotmiddel gekauwd wordt in grote delen van Z.O.Azie bevat het alcaloid arecoline, dat op beide typen receptoren werkt. 13 / 20

14 Noradrenaline De stof noradrenaline speelt een belangrijke rol bij de reacties op stress-situaties: het maakt alert (deze activering van de hersenen vanuit de hersenstam wordt arousal genoemd. Het stelt het lichaam in staat te vluchten of te vechten, onder andere door de hartslag, de bloedsomloop en de ademhaling zo te stimuleren dat meer zuurstof naar de spieren wordt getransporteerd en door de blaas en darm te ledigen. Dat laatste kennen we als "je doet het in je broek van angst". Tenslotte geeft het het gevoel "dat het lukt, dat je het kan", niet onbelangrijk als je moet vechten of vluchten voor je leven. Er zijn aanwijzingen dat een waarschijnlijk genetisch bepaald hoge noradrenalinespiegel leidt tot hypersensitivi-teit. Verlegen kleine kinderen hebben een hoog cortisol en noradrenaline-gehalte in hun bloed. Een te lage spiegel zou darentegen gerelateerd zijn aan gebrekkige concentratie en onvermogen belangrijke van onbelangrijke zaken te scheiden. Noradrenaline werkt zowel als neurotransmitter in het CZS, als als hormoon, wanneer het samen met adrenaline wordt afgescheiden door de bijnier. De meeste cellichamen van noradrenerge neuronen liggen in de locus coeruleus, een kern in de hersenstam. Deze neuronen zenden hun axonen naar het limbische systeem (eetlustremming), de subcorticale kernen en de hersenschors (arousal). Het geneesmiddel clo nidine dat gebruikt wordt tegen hoge bloeddruk remt ook de activiteit van de locus coeruleus. Dat effect hebben ook de opiaten en de endorfinen. Bij het afkicken is de locus coeruleus hyperactief (de opiaat-remming valt dan weg) en daarom wordt clonidine wel eens gebruikt om het afkicken te vergemakkelijken, doordat het dan de hyperactiviteit van de locus kan bestrijden. De overige noradrenerge cellichamen liggen elders in de hersenstam en zenden hun axonen deels naar de amygdala, deels naar het ruggemerg waar ze vooral invloed hebben op neuronen die de bloeddruk reguleren. 14 / 20

15 Dopamine Dopamine wordt gesynthetiseerd door slechts enkele honderduizenden cellen, maar deze vervullen een uiterst belangrijke rol in de hogere delen van het CZS. Deze dopaminerge neuronen kunnen worden onderscheiden in drie subgroepen met verschillende functies. De eerste groep reguleert bewegingen: bij een tekort aan dopamine in dit (nigro-striatale) systeem zien we de ziekte van Parkinson ontstaan, die gekenmerkt is door beverigheid, houterigheid en andere bewegingsstoornissen terwijl in latere fasen ook dementie optreedt. De tweede groep, de meso-limbische, heeft een functie in het reguleren van het emotionele gedrag. De derde groep, het meso-corticale systeem, projecteert uitsluitend op de prefrontale cortex. Dit schorsgebied is betrokken bij verschillende cognitieve functies, geheugen, planning van gedrag en abstract denken, maar is ook ook bij emotionele aspecten, met name in relatie tot stress, betrokken. Het eerder genoemde beloningssysteem maakt deel uit van dit laatste systeem. De nucleus accumbens is er een belangrijk tussenstation in. Stoornissen in de laatste twee systemen worden worden geassociëerd met schizophrenie. Endorfine In de zeventiger jaren werd een groep eiwitachtige stoffen, endorfinen en enkephalinen genaamd, geïdentificeerd als neurotransmitter, die de al eerder aangetoonde opiaat-receptoren specifiek prikkelden. Deze receptoren (die overigens meestal als opiaatreceptoren worden 15 / 20

16 aangeduid) kunnen we in de hersenen traceren door radioactieve opiaten in te spuiten en vervolgens na te gaan waar deze radioactiviteit zich in de hersenen ophoopt. (fig. 9). Dat blijkt op zeer specifieke plaatsen in de hersenen te zijn. In het hoofdstuk over de opiaten komen we hier uitgebreid op terug. 16 / 20

17 fig.9. Radiogram van rattenhersenen. Hoe donkerder hoe meer opiaatreceptoren. Serotonine 17 / 20

18 De neuronen die werken d.m.v. serotonine (ook wel 5-hydroxytryptamine (5-HT) genoemd, de serotonerge neuronen, hebben hun cellichamen in de zogenaamde raphe-nuclei in de hersenstam en zenden hun uitlopers (axonen) naar vele delen van onze hersenen. Het eerste wat opvalt aan deze neuronen is het feit dat ze in tegenstelling tot veel andere zenuwcellen uit zichzelf rithmisch actief zijn, actiepotentialen genereren. Wat dat betreft zijn ze te vergelijken met een pacemaker, het apparaat dat rithmisch impulsen afgeeft om het hart tot samentrekken aan te zetten. Deze spontane activiteit wordt vervolgens gemoduleerd (versneld of verlangzaamd) door veel andere neurotransmitters, waaronder serotonine zelf. Er bestaat dus een zelfregulerend systeem: serotonine komt vrij bij synapsen, maar remt vervolgens het vrijkomen van meer serotonine. Er is sprake van negatieve terugkoppeling. De serotonerge neuronen hebben vooral hun verbindingen naar de hersenschors, het limbische systeem en een reeks van andere hersencentra die vooral een regulerende functie hebben op sensorisch, motorisch en associëerend gebied. Met associëerend wordt bedoeld dat prikkels uit verschillende systemen een onderlinge samenhang krijgen. Het beste voorbeeld daarvan is weer "taal": taal betekent dat acoustische (horen), visuele (zien van voorwerpen en zien van woorden:lezen) en motorische (besturen van de strottenhoofdspieren) aspecten een onderlinge samenhang krijgen, geassociëerd worden tot een geheel. Om al deze functies op de juiste wijze te integreren hebben onze hersenen een groot aantal tussenstations, relais. Serotonine werkt inhiberend (remmend) op sensorische relais en exciterend (stimulerend) op motorische relais. Tenslotte is opvallend dat de effecten van serotonine relatief langzaam aanvangen en verdwijnen, wat suggereert dat ze vooral modulerend werken op snellere synaptische activiteit. Het serotonine systeem heeft kennelijk een belangrijke homoiostatische invloed op de coördinatie van complexe sensorische en motorische activiteitspatronen bij zeer verschillende gedragstoestanden. Hoe alerter het individu, hoe actiever het serotonine systeem of liever: hoe actiever het serotonine systeem, hoe alerter het individu. Alleen bij de REM-slaap, wanneer het brein "heel wakker" is en men droomt, ligt het serotonine-systeem stil. Dat lijkt gek, maar komt overeen met de aard van de REM-slaap: heftige interne activiteit van het brein bij sterk geremde motoriek. 18 / 20

19 Psychiatrische ziektebeelden worden in toenemende mate in verband gebracht met stoornissen in het serotoninesysteem: affectieve stoornissen, schizofrenie en hyperagressieve toestanden. Bij ernstige depressies en suïcidale toestanden lijkt sprake te zijn van een gebrekkig functioneren van dit systeem. In dit verband is relavant dat vele antidepressieve geneesmiddelen lijken te werken door het verhogen van de serotonerge activiteit. Daarnaast wordt een verband gelegd tussen verminderde serotonine-functie en de anti-social personality disorder, gewelddadigheid en impulsief gedrag (4). Fenfluramine, een veelvuldig gebruikte eetlustremmer, (merknaam Ponderal), heeft een sterke negatieve invloed op het serotoninesysteem: eenmalige i.v. toediening van 40 mg/kg bij ratten verlaagt gedurende twee weken het serotoninegehalte. GABA In 1976 ontdekten Braestrup en Squire alsmede een onafhankelijk team van Hoffman La Roche dat er in het brein receptoren zijn die specifiek reageren op de benzodiazepines. Zij zochten vervolgens de natuurlijke transmitter en vonden er een die nog sterker bindt aan deze receptoren dan valium. Zij noemden de stof gamma substance. De stof bleek gamma-aminoboterzuur te zijn, met de amerikaanse afkorting GABA. Het is een van de meest verbreide neurotransmitters in het CZS: vrijwel alle neuronen hebben GABA-receptoren. GABA is een remmende neurotransmitter: het werkt dus allerlei activerende systemen tegen. GABA receptoren zijn er in 2 soorten: GABAa en GABA-ß waarvan alleen de eersten door alcohol, benzo-diazepinen en barbituraten worden geprikkeld, hetgeen een verminderde gevoeligheid voor andere prikkels tot gevolg heeft. De anxiolytische werking van alcohol wordt gemediëerd door GABA-receptoren. 19 / 20

20 GLUTAMAAT Zoals GABA de belangrijkste inhiberende neurotransmitter in het CZS is, is glutamaat de belangrijkste exciterende transmitter. In relatie tot de psychopharmacologie is het subtype de N-methyl-D-aspartaat receptor (NMDA-receptor) het belangrijkste. Activering ervan verhoogt de prikkelgevoelig-heid voor andere neurotransmitters. Zowel alcohol als PCP remmen de invloed van glutamaat en verlagen dus de prikkelgevoeligheid (5). 20 / 20

WERKING VAN HET ZENUWSTELSEL

WERKING VAN HET ZENUWSTELSEL WERKING VAN HET ZENUWSTELSEL Om de werking van psychopharmaca, de pharmaca die op onze hersenen inwerken en daarmee onze geest beïnvloeden, te begrijpen is enig inzicht in de werking en de bouw van hersenen

Nadere informatie

Samenvatting door Hidde 506 woorden 31 maart keer beoordeeld. Biologie Hoofdstuk 14: Zenuwstelsel Centraal zenuwstelsel

Samenvatting door Hidde 506 woorden 31 maart keer beoordeeld. Biologie Hoofdstuk 14: Zenuwstelsel Centraal zenuwstelsel Samenvatting door Hidde 506 woorden 31 maart 2017 0 keer beoordeeld Vak Biologie Biologie Hoofdstuk 14: Zenuwstelsel 14.1 Centraal zenuwstelsel Zenuwstelsel bestaat uit 2 delen: - centraal zenuwstelsel

Nadere informatie

Samenvatting Biologie Thema 6

Samenvatting Biologie Thema 6 Samenvatting Biologie Thema 6 Samenvatting door Saar 879 woorden 10 april 2018 0 keer beoordeeld Vak Biologie Aantekeningen Biologie P3: Homeostase en regelkringen: Bij meercellige organismen: de cellen

Nadere informatie

Het zenuwstelsel. Het zenuwstelsel bestaat uit het centrale zenuwstelsel (hersenen en ruggenmerg) en het perifere zenuwstelsel. Figuur 3.7 boek p. 68.

Het zenuwstelsel. Het zenuwstelsel bestaat uit het centrale zenuwstelsel (hersenen en ruggenmerg) en het perifere zenuwstelsel. Figuur 3.7 boek p. 68. 1 Elke gedachte/ gevoel/ actie komt op de één of andere manier door het zenuwstelsel. Ze kunnen niet voorkomen zonder het zenuwstelsel. is een complexe combinatie van cellen (functie: zorgen dat organismen

Nadere informatie

Wat is hersenletsel? Het centrale zenuwstelsel bestaat uit 5 onderdelen die allemaal met elkaar in verbinding staan:

Wat is hersenletsel? Het centrale zenuwstelsel bestaat uit 5 onderdelen die allemaal met elkaar in verbinding staan: Wat is hersenletsel? Hersenletsel, een beschadiging aan de hersenen die ervoor zorgt dat je hersenen niet meer zo goed werken als voorheen. De gevolgen van hersenletsel zijn voor iedereen anders. De plaats

Nadere informatie

Onwillekurig of Autonoom Ingedeeld in parasympatisch en orthosympatisch

Onwillekurig of Autonoom Ingedeeld in parasympatisch en orthosympatisch Paragraaf 8.1 en 8.2 perifere zenuwstelsel Uitlopers van zenuwcellen buiten de hersenen en het ruggenmerg centrale zenuwstelsel Zenuwcellen en uitlopers in hersenen en ruggenmerg autonome zenuwstelsel

Nadere informatie

H5 Begrippenlijst Zenuwstelsel

H5 Begrippenlijst Zenuwstelsel H5 Begrippenlijst Zenuwstelsel acetylcholine Vaak voorkomende neurotransmitter, bindt aan receptoren en verandert de permeabiliteit van het postsynaptische membraan voor specifieke ionen. animatie synaps

Nadere informatie

H2 Bouw en functie. Alle neuronen hebben net als gewone cellen een gewone cellichaam.

H2 Bouw en functie. Alle neuronen hebben net als gewone cellen een gewone cellichaam. Soorten zenuw cellen Neuronen H2 Bouw en functie Alle neuronen hebben net als gewone cellen een gewone cellichaam. De informatie stroom kan maar in een richting vloeien, van dendriet naar het axon. Dendrieten

Nadere informatie

Fysiologie / zenuwstelsel

Fysiologie / zenuwstelsel Fysiologie / zenuwstelsel Zenuwcel/neuron. 5 1. Korte uitlopers dendrieten 2. Lange uitloper neuriet of axon 3. Myelineschede/schede van Schwann 4. Motorische eindplaat of synaps 5. Kern of nucleus Zenuwcel/neuron.

Nadere informatie

2. Van welke van de onderstaande factoren is de hartslagfrequentie NIET afhankelijk? a. de wil b. lichamelijke activiteiten c.

2. Van welke van de onderstaande factoren is de hartslagfrequentie NIET afhankelijk? a. de wil b. lichamelijke activiteiten c. Take-home toets Thema 4.6 Anatomie en fysiologie van het centrale en perifere zenuwstelsel 1. Door activiteiten van de nervus vagus wordt a. de hartslagfrequentie verhoogd b. de hartslagfrequentie verlaagd

Nadere informatie

Examen Medische Vakken

Examen Medische Vakken Examen Medische Vakken Neurologie, psychiatrie, dermatologie AGN 4e jaar, cohort 07-11 1. Het aantal paren hersenzenuwen is a. 4 b. 12 c. 6 d. 8 2. Met het begrip Centraal Motorisch Neuron (CMN) wordt

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING Wat verandert er in het zenuwstelsel als een dier iets leert? Hoe worden herinneringen opgeslagen in de hersenen? Hieraan ten grondslag ligt het vermogen van het zenuwstelsel om

Nadere informatie

De Hersenen. Historisch Overzicht. Inhoud college de Hersenen WAT IS DE BIJDRAGE VAN 'ONDERWERP X' AAN KUNSTMATIGE INTELLIGENTIE?

De Hersenen. Historisch Overzicht. Inhoud college de Hersenen WAT IS DE BIJDRAGE VAN 'ONDERWERP X' AAN KUNSTMATIGE INTELLIGENTIE? De Hersenen Oriëntatie, september 2002 Esther Wiersinga-Post Inhoud college de Hersenen historisch overzicht (ideeën vanaf 1800) van de video PAUZE neurofysiologie - opbouw van neuronen - actie potentialen

Nadere informatie

Samenvatting Biologie Hoofdstuk 14 Zenuwstelsel

Samenvatting Biologie Hoofdstuk 14 Zenuwstelsel Samenvatting Biologie Hoofdstuk 14 Zenuwstelsel Samenvatting door Elin 1218 woorden 9 april 2018 7,9 8 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Biologie Hoofdstuk 14 14.1 * Het zenuwstelsel bestaat

Nadere informatie

18. Gegeven zijn de volgende uitspraken: I. Tyrosine is de precursor van serotonine II. Een overmaat aan serotonine kan leiden tot agressief gedrag.

18. Gegeven zijn de volgende uitspraken: I. Tyrosine is de precursor van serotonine II. Een overmaat aan serotonine kan leiden tot agressief gedrag. 1. Welke uitspraak is WAAR? a. Evertebraten hebben geen zenuwstelsel dat hun toelaat gecoördineerde bewegingen uit te voeren. b. Evertebraten hebben niet meer dan 10.000 zenuwcellen. c. Het telencephalon

Nadere informatie

Les 18 Zenuwstelsel 1

Les 18 Zenuwstelsel 1 Les 18 Zenuwstelsel 1 Zenuwweefsel, neuron, depolarisatie, neurotransmitters, CZS, vegatatief, sensorisch, motorisch ANZN 1e leerjaar - Les 18 - Matthieu Berenbroek, 2000-2011 1 Zenuwweefsel Cellen met

Nadere informatie

Samenvatting Biologie hoofdstuk 14 - zenuwstelsel

Samenvatting Biologie hoofdstuk 14 - zenuwstelsel Samenvatting Biologie hoofdstuk 14 - zenuwstelsel Samenvatting door een scholier 1962 woorden 5 oktober 2016 7,1 11 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Biologie hoofdstuk 14 Zenuwstelsel 14.1 Centraal

Nadere informatie

Chapter 14. Samenvatting

Chapter 14. Samenvatting Samenvatting Inleiding Schizofrenie is een chronische en ernstige psychiatrische aandoening die wordt gekenmerkt door abnormale gedachten en verstoord gedrag. De eerste beschrijving van schizofrenie dateert

Nadere informatie

Beide helften van de hersenen zijn met elkaar verbonden door de hersenbalk. De hersenstam en de kleine hersenen omvatten de rest.

Beide helften van de hersenen zijn met elkaar verbonden door de hersenbalk. De hersenstam en de kleine hersenen omvatten de rest. Biologie SE4 Hoofdstuk 14 Paragraaf 1 Het zenuwstelsel kent twee delen: 1. Het centraal zenuwstelsel bevindt zich in het centrum van het lichaam en bestaat uit de neuronen van de hersenen en het ruggenmerg

Nadere informatie

Het chemische brein: antwoorden bij de lesbladen 1

Het chemische brein: antwoorden bij de lesbladen 1 Het chemische brein: antwoorden bij de lesbladen 1 Inleiding Beste leerkracht, De voornaamste doelstellingen van de les over het chemische brein, zijn: De leerlingen - kunnen omschrijven wat hormonen en

Nadere informatie

Samenvatting Biologie Regeling

Samenvatting Biologie Regeling Samenvatting Biologie Regeling Samenvatting door P. 1319 woorden 20 maart 2016 10 1 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Biologie samenvatting Regeling SE2 Het zenuwstelsel Het zenuwstelsel

Nadere informatie

Anatomie / fysiologie. Zenuwstelsel overzicht. Perifeer zenuwstelsel AFI1. Zenuwstelsel 1

Anatomie / fysiologie. Zenuwstelsel overzicht. Perifeer zenuwstelsel AFI1. Zenuwstelsel 1 Anatomie / fysiologie Zenuwstelsel 1 FHV2009 / Cxx56 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Zenuwstelsel 1 1 Zenuwstelsel overzicht Encephalon = hersenen Spinalis = wervelkolom Medulla = merg perifeer centraal

Nadere informatie

7,3. Het zenuwstelsel. Zenuwcellen en zenuwen. Samenvatting door een scholier 1716 woorden 24 februari keer beoordeeld

7,3. Het zenuwstelsel. Zenuwcellen en zenuwen. Samenvatting door een scholier 1716 woorden 24 februari keer beoordeeld Samenvatting door een scholier 1716 woorden 24 februari 2008 7,3 67 keer beoordeeld Vak Biologie Biologie Samenvatting Thema 7: Regeling en gedrag Het zenuwstelsel Bij het waarnemen speelt het zenuwstelsel

Nadere informatie

De hersenen, het ruggenmerg en hun bloedvaten worden beschermd door drie vliezen.

De hersenen, het ruggenmerg en hun bloedvaten worden beschermd door drie vliezen. Samenvatting door R. 1795 woorden 30 maart 2016 6,7 11 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Biologie samenvatting hoofdstuk 14 zenuwstelsel 14.1 centraal zenuwstelsel het zenuwstelsel bestaat uit

Nadere informatie

Samenvattingen. Samenvatting Thema 6: Regeling. Basisstof 1. Zenuwstelsel regelt processen:

Samenvattingen. Samenvatting Thema 6: Regeling. Basisstof 1. Zenuwstelsel regelt processen: Samenvatting Thema 6: Regeling Basisstof 1 Zenuwstelsel regelt processen: - regelen werking spieren en klieren - verwerking van impulsen van zintuigen Zintuigcellen: - staan onder invloed van prikkels

Nadere informatie

Grijze stof wordt gevormd door de cellichamen van de neuronen en de. Witte stof wordt gevormd door de met myeline omgeven neurieten

Grijze stof wordt gevormd door de cellichamen van de neuronen en de. Witte stof wordt gevormd door de met myeline omgeven neurieten If the brain were so simple we could understand it, we would be so simple we couldn t - Lyall Watson Bart van der Meer theorieles 15 GOI Met bijzonder veel dank aan Ellen Brink, Rita Dijk Bewerkt door

Nadere informatie

SAMENVATTING. Inleiding. Black box? Signaalstoffen in de hersenen

SAMENVATTING. Inleiding. Black box? Signaalstoffen in de hersenen SAMENVATTING Inleiding Black box? Lange tijd werd het brein beschouwd als een zogenaamde black box waar processen plaatsvinden die we niet kunnen zien of meten. In de loop van de vorige eeuw kwam daar

Nadere informatie

Samenvatting in het Nederlands

Samenvatting in het Nederlands Samenvatting in het Nederlands Samenvatting Men schat dat in 2005 ongeveer 40.000 mensen in Nederland een nieraandoening hadden. Hiervan waren ruim 5500 patiënten afhankelijk van dialyse. Voor dialysepatiënten

Nadere informatie

Carol Dweck en andere knappe koppen

Carol Dweck en andere knappe koppen Carol Dweck en andere knappe koppen in de (plus)klas 2011 www.lesmateriaalvoorhoogbegaafden.com 2 http://hoogbegaafdheid.slo.nl/hoogbegaafdheid/ theorie/heller/ 3 http://www.youtube.com/watch?v=dg5lamqotok

Nadere informatie

V5 Begrippenlijst Hormonen

V5 Begrippenlijst Hormonen V5 Begrippenlijst Hormonen ADH Hormoon dat de terugresorptie van water in de nierkanaaltjes stimuleert. adrenaline Hormoon dat door het bijniermerg wordt afgescheiden. Adrenaline wordt ook door zenuwvezels

Nadere informatie

Block 1: Basic emotions, Brain structures and Stress.

Block 1: Basic emotions, Brain structures and Stress. Block 1: Basic emotions, Brain structures and Stress. Vraag 1 (10 punten) A. Wat is het Circuit van Papez en welke hersenstructuren maken hier deel van uit? (5 punten) B. Welke extra hersenstructuren zijn

Nadere informatie

H.6 regeling. Samenvatting

H.6 regeling. Samenvatting H.6 regeling Samenvatting Zenuwstelsel Het zenuwstelsel bestaat uit: Centrale zenuwstelsel ( bestaat uit: grote hersenen, kleine hersenen, hersenstam en ruggenmerg Zenuwen Functies van zenuwstelsel: Verwerken

Nadere informatie

Examentrainer. Vragen vmbo-bk. Scan

Examentrainer. Vragen vmbo-bk. Scan THEMA 4 REGELING EXAMENTRAINER OEFENVRAGEN 3 VMBO-bk Examentrainer Vragen vmbo-bk Scan In een Engelse folder staat informatie over een bepaald apparaat. Hiermee kan het centrale zenuwstelsel onderzocht

Nadere informatie

J.J. Schijf, GZ psycholoog Brijder Verslavingszorg jaap. schijf@brijder.nl

J.J. Schijf, GZ psycholoog Brijder Verslavingszorg jaap. schijf@brijder.nl J.J. Schijf, GZ psycholoog Brijder Verslavingszorg jaap. schijf@brijder.nl Waar gaan we het over hebben? Samen gaan Mechanismen misbruik Consequenties voor bejegening Schadelijke Gevolgen Middelen Kalant,

Nadere informatie

Voel jij wat ik bedoel? www.psysense.be 17/5/2008

Voel jij wat ik bedoel? www.psysense.be 17/5/2008 Voel jij wat ik bedoel? www.psysense.be 17/5/2008 Gevoel en emoties / definitie Emoties: in biologische zin: affectieve reacties. Prikkeling van dit systeem geeft aanleiding tot allerlei lichamelijke reacties.

Nadere informatie

Chapter 9. Dutch Summary

Chapter 9. Dutch Summary Chapter 9 Dutch Summary Samenvatting van het proefschrift GLP-1 en de neuroendocriene regulatie van voedsel inname in obesitas en type 2 diabetes: stof tot nadenken Chapter 9 Obesitas en type 2 diabetes

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING 188 Type 1 Diabetes and the Brain Het is bekend dat diabetes mellitus type 1 als gevolg van hyperglykemie (hoge bloedsuikers) kan leiden tot microangiopathie (schade aan de kleine

Nadere informatie

Onderzoek naar behandelingen voor de vermoeidheidstoestand

Onderzoek naar behandelingen voor de vermoeidheidstoestand 6 oktober 2014. Onderzoek naar behandelingen voor de vermoeidheidstoestand Volgens het meest recente epidemiologische onderzoek naar vermoeidheid (door het Ministerie van gezondheid en welzijn in Japan,

Nadere informatie

De grijze massa tussen je oren

De grijze massa tussen je oren De grijze massa tussen je oren Centraal zenuwstelsel: Functies bepaald door de interacties tussen gebieden Koppelen van structuur aan rol in gedrag Dierexperimenten Humaan: Spontane en chirurgische lesies

Nadere informatie

6,7. Samenvatting door een scholier 1580 woorden 20 juni keer beoordeeld

6,7. Samenvatting door een scholier 1580 woorden 20 juni keer beoordeeld Samenvatting door een scholier 1580 woorden 20 juni 2011 6,7 3 keer beoordeeld Vak Biologie Les 1. - Organen zorgen bijvoorbeeld voor je bloedsomloop, spijsvertering en uitscheiding. - Onder alle omstandigheden

Nadere informatie

INTRODUCTIE STRESSHORMONEN

INTRODUCTIE STRESSHORMONEN 8 Samenvatting INTRODUCTIE Cocaïne behoort tot de stimulerende middelen; stoffen die energie en alertheid verhogen en een kortstondig goed gevoel of zelfs euforie geven. Herhaaldelijk gebruik van cocaïne

Nadere informatie

De ziekte van Parkinson is een neurologische ziekte waarbij zenuwcellen in een specifiek deel van de

De ziekte van Parkinson is een neurologische ziekte waarbij zenuwcellen in een specifiek deel van de Rick Helmich Cerebral Reorganization in Parkinson s disease (proefschrift) Nederlandse Samenvatting De ziekte van Parkinson is een neurologische ziekte waarbij zenuwcellen in een specifiek deel van de

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Dit proefschrift behandelt moleculaire veranderingen die plaatsvinden in de hersenen van de rat na blootstelling aan morfine, een verslavende stof. Dit type onderzoek is zowel

Nadere informatie

INFORMATIEFOLDER FYSIOTHERAPIE EN CHRONISCHE PIJN KLACHTEN

INFORMATIEFOLDER FYSIOTHERAPIE EN CHRONISCHE PIJN KLACHTEN INFORMATIEFOLDER FYSIOTHERAPIE EN CHRONISCHE PIJN KLACHTEN WAT IS PIJN? PIJN HOE EN WAT Pijn is een ontzettend complex en belangrijk mechanisme in ons lichaam. De definitie van pijn is: Een onplezierige

Nadere informatie

Serotonergic Control of the Developing Cerebellum M. Oostland

Serotonergic Control of the Developing Cerebellum M. Oostland Serotonergic Control of the Developing Cerebellum M. Oostland Nederlandse samenvatting De ontwikkeling van de hersenen is een proces dat nauwgezet gereguleerd wordt, zowel voor als na de geboorte, en is

Nadere informatie

De psychologische aspecten van pijn. Au! Marian Rikkert, GZ-psycholoog, Afdeling Medische Psychologie, Ziekenhuis Rivierenland Tiel

De psychologische aspecten van pijn. Au! Marian Rikkert, GZ-psycholoog, Afdeling Medische Psychologie, Ziekenhuis Rivierenland Tiel De psychologische aspecten van pijn Au! Marian Rikkert, GZ-psycholoog, Afdeling Medische Psychologie, Ziekenhuis Rivierenland Tiel Wat is pijn? Definitie: pijnis eenonplezierige, zintuiglijkeen emotioneleervaring

Nadere informatie

SAMENVATTING. Depressie. De geschiedenis van antidepressiva

SAMENVATTING. Depressie. De geschiedenis van antidepressiva SAMENVATTING Depressie De term depressie wordt van oudsher gebruikt voor neerslachtige gevoelens en sombere gedachten. In de oudheid werden verschillende termen gebruikt om dit syndroom te benoemen, en

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING Multiple Sclerose Multiple Sclerose (MS) is een ernstige chronische, inflammatoire aandoening van het centrale zenuwstelsel (CZS). Wereldwijd lijden er meer dan 2 miljoen mensen

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/22544 holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/22544 holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/22544 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Speksnijder, Niels Title: Determinants of psychosis vulnerability : focus on MEF2

Nadere informatie

Week 2 Focus De aard van de geest; Training van het brein

Week 2 Focus De aard van de geest; Training van het brein Week 2 Focus De aard van de geest; Training van het brein Voor velen onder ons wordt het leven overheerst door te veel denken, te veel hectisch doen, waardoor we te weinig tijd hebben om te zijn... Ons

Nadere informatie

De hersenen: het meest complexe orgaan van het menselijk lichaam

De hersenen: het meest complexe orgaan van het menselijk lichaam De hersenen: het meest complexe orgaan van het menselijk lichaam De hersenen C. Lafosse Revalidatieziekenhuis RevArte Om de stoornissen en beperkingen van iemand met een hersenletsel te leren kennen en

Nadere informatie

Let s talk about stress Copyright Institute of HeartMath

Let s talk about stress Copyright Institute of HeartMath Let s talk about stress Vechten Verstijven Veiligheid zoeken Vluchten Verzorgen Onze dagelijkse stress Een lichamelijke reactie op een onzichtbare tijger : Files en verkeersdrukte Financiën gezondheid

Nadere informatie

Stress en druk bij jongeren. Anke Berix Psycholoog - Apanta GGZ - afdeling Apanta Jong

Stress en druk bij jongeren. Anke Berix Psycholoog - Apanta GGZ - afdeling Apanta Jong Stress en druk bij jongeren Anke Berix Psycholoog - Apanta GGZ - afdeling Apanta Jong Inhoud Stellingen Introductie thema Werking van ons brein - adolescentie Oorzaken van stress en druk Is er een verklaring

Nadere informatie

De hersenen. 1. Anatomie en ontwikkeling 2. De grote hersenen

De hersenen. 1. Anatomie en ontwikkeling 2. De grote hersenen LES 13 De hersenen 1. Anatomie en ontwikkeling 2. De grote hersenen NOTA BENE Moeilijk: Complexe anatomie Gezichtspunten: voor, achter, boven, onder, links, rechts Vele functies Bewust / onbewust autonoom

Nadere informatie

Brein. Basisinformatie Brain Training. Brain Gymmer

Brein. Basisinformatie Brain Training. Brain Gymmer Brein Basisinformatie Brain raining Brain Gymmer nhoudsopgave Hoe doe je de dingen die je doet? 3 nderzoek 6 Het geheugen 9 ekenen & ellen 12 Hemisferen 14 Woordenlijst 16 2 Hoe doe je de dingen die je

Nadere informatie

1 Ontstaan van hersenletsel

1 Ontstaan van hersenletsel 1 Ontstaan van hersenletsel 11 Voor de trainer Voordat je begint is het goed om te inventariseren wat het beginniveau is van de groep mensen die je tegenover je hebt: Beginniveau 1: Onbekend met NAH Beginniveau

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting GABAerge neurotransmissie in de prefrontale cortex

Nederlandse samenvatting GABAerge neurotransmissie in de prefrontale cortex Nederlandse samenvatting GABAerge neurotransmissie in de prefrontale cortex De prefrontale cortex (PFC) is een hersengebied betrokken bij cognitieve functies als planning, attentie en het maken van beslissingen.

Nadere informatie

Regeling. Regeling is het regelen van allerlei processen in het lichaam. Regeling vindt plaats via twee orgaanstelsels: Zenuwstelsel.

Regeling. Regeling is het regelen van allerlei processen in het lichaam. Regeling vindt plaats via twee orgaanstelsels: Zenuwstelsel. Regeling Regeling is het regelen van allerlei processen in het lichaam. Regeling vindt plaats via twee orgaanstelsels: (1) Zenuwstelsel (2) Hormoonstelsel Verschillen in bouw en functie: bestaat uit functie

Nadere informatie

Betrokken bij Buiten. Het puberbrein als basis. Welkom. 4 februari 2016 Anniek Verhagen anniek.verhagen@xs4all.nl

Betrokken bij Buiten. Het puberbrein als basis. Welkom. 4 februari 2016 Anniek Verhagen anniek.verhagen@xs4all.nl Betrokken bij Buiten Welkom Het puberbrein als basis 4 februari 2016 Anniek Verhagen anniek.verhagen@xs4all.nl Pubers Welk (puber)gedrag valt jou het meest op? We zijn allemaal puber geweest Leef je in!

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting nelleke tolboom binnenwerk aangepast.indd 161 28-12-2009 09:42:54 nelleke tolboom binnenwerk aangepast.indd 162 28-12-2009 09:42:54 Beeldvorming van Alzheimerpathologie in vivo:

Nadere informatie

Medicatie bij dementie. Dr. L.K. Pul Huisarts Mw. L.A. Klarenbeek MSc Verpleegkundig specialist

Medicatie bij dementie. Dr. L.K. Pul Huisarts Mw. L.A. Klarenbeek MSc Verpleegkundig specialist Medicatie bij dementie Dr. L.K. Pul Huisarts Mw. L.A. Klarenbeek MSc Verpleegkundig specialist Inhoud Terug naar de basis De hersenen en de ziekte van Alzheimer Het geheugen Het autonoom zenuwstelsel De

Nadere informatie

Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud

Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module

Nadere informatie

Door: Charlotte Simons Arts, yogadocent yin en yang en acupuncturist io

Door: Charlotte Simons Arts, yogadocent yin en yang en acupuncturist io Door: Charlotte Simons Arts, yogadocent yin en yang en acupuncturist io Kracht van herhaling! Homeostase: een proces binnen het interne milieu van meercellige organismen dat voor een stabiel evenwicht

Nadere informatie

Drs. Charlotte Simons Arts voor leefstijl en acupunctuur yogadocent yin en yang

Drs. Charlotte Simons Arts voor leefstijl en acupunctuur yogadocent yin en yang Drs. Charlotte Simons Arts voor leefstijl en acupunctuur yogadocent yin en yang Kracht van herhaling Voornaamste functie van het bot: Ondersteunen, dragen Beschermen Beweging Opbouw van bloed Opslag en

Nadere informatie

CHAPTER 11 SAMENVATTING

CHAPTER 11 SAMENVATTING CHAPTER 11 SAMENVATTING Chapter 11 Drugsverslaving Drugsverslaving is een wereldwijd gezondheidsprobleem dat gekarakteriseerd wordt door dwangmatig drugsgebruik en een hoge mate van terugval na afkicken.

Nadere informatie

DOCENT: A. SEWSAHAI Havo HENRY N. HASSANKHAN SCHOLENGEMEENSCHAP LELYDORP [HHS-SGL] Thema: Regeling

DOCENT: A. SEWSAHAI Havo HENRY N. HASSANKHAN SCHOLENGEMEENSCHAP LELYDORP [HHS-SGL] Thema: Regeling DOCENT: A. SEWSAHAI Havo HENRY N. HASSANKHAN SCHOLENGEMEENSCHAP LELYDORP [HHS-SGL] Thema: Regeling Doelstellingen: De student moet: de bouw en functies van het zenuwstelsel kunnen beschrijven de functies

Nadere informatie

Aandacht training. Sessie 8. Bas Kniest

Aandacht training. Sessie 8. Bas Kniest Aandacht training Sessie 8 Bas Kniest Aandacht training Ervaringen week 7? Wat is belangrijk in de basishouding bij aandacht training op je stoel? 1. Hoofd lichtjes achterover 2. Handen op de stoel naast

Nadere informatie

MELATONINE. Het natuurlijke slaapmiddel

MELATONINE. Het natuurlijke slaapmiddel MELATONINE Het natuurlijke slaapmiddel Wat is Melatonine Melatonine is een hormoon dat in de pijnappelklier (epifyse) geproduceerd wordt uit serotonine (neurotransmitter betrokken bij stemming en pijn)

Nadere informatie

Lens plat of lens bol?

Lens plat of lens bol? Lens plat of lens bol? Lens plat of lens bol? In de verte kijken: plat Spannen kringspieren of radiale spieren in iris? Spannen kringspieren of radiale spieren in iris? Van donker naar licht: pupil wordt

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting proefschrift Renée Walhout. Veranderingen in de hersenen bij Amyotrofische Laterale Sclerose

Nederlandse samenvatting proefschrift Renée Walhout. Veranderingen in de hersenen bij Amyotrofische Laterale Sclerose Nederlandse samenvatting proefschrift Veranderingen in de hersenen bij Amyotrofische Laterale Sclerose Cerebral changes in Amyotrophic Lateral Sclerosis, 5 september 2017, UMC Utrecht Inleiding Amyotrofische

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting HET BEGRIJPEN VAN COGNITIEVE ACHTERUITGANG BIJ MULTIPLE SCLEROSE Met focus op de thalamus, de hippocampus en de dorsolaterale prefrontale cortex Wereldwijd lijden ongeveer 2.3

Nadere informatie

Hersenstichting Nederland. Hersenen en verslaving

Hersenstichting Nederland. Hersenen en verslaving Hersenstichting Nederland Hersenen en verslaving 1 Hersenen en verslaving Veel mensen gebruiken wel één of meer verslavende stoffen zoals alcohol, tabak of koffie. Maar wanneer is iemand nu verslaafd?

Nadere informatie

Onderzoeken naar ME/cvs brengen de problemen met het autonome zenuwstelsel in verband met de hersenen

Onderzoeken naar ME/cvs brengen de problemen met het autonome zenuwstelsel in verband met de hersenen 25 februari 2017 Onderzoeken naar ME/cvs brengen de problemen met het autonome zenuwstelsel in verband met de hersenen Dr. Barnden van het National Centre for Neuroimmunology and Emerging Diseases (NCNED)

Nadere informatie

3. Van welke structuren is het het meest waarschijnlijk dat je ze bij een rat in één (rechte) coronale doorsnede vindt?

3. Van welke structuren is het het meest waarschijnlijk dat je ze bij een rat in één (rechte) coronale doorsnede vindt? Vragen neuroanatomie en neurotransmissie 1. Gegeven zijn de volgende stellingen: I. De globus pallidus ontwikkelt zich uit het telencephalon II. De substantia nigra vindt zijn oorsprong in het mesencephalon

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Introductie 6. Hand-outs Bijeenkomst 1 8. Hand-outs Bijeenkomst Hand-outs Bijeenkomst Hand-outs Bijeenkomst 4 42

Inhoudsopgave. Introductie 6. Hand-outs Bijeenkomst 1 8. Hand-outs Bijeenkomst Hand-outs Bijeenkomst Hand-outs Bijeenkomst 4 42 Inhoudsopgave Introductie 6 Hand-outs Bijeenkomst 1 8 Hand-outs Bijeenkomst 2 17 Hand-outs Bijeenkomst 3 26 Hand-outs Bijeenkomst 4 42 Hand-outs Bijeenkomst 5 57 Hand-outs Bijeenkomst 6 69 Hand-outs Bijeenkomst

Nadere informatie

Om NAH te omschrijven maken we gebruik van de definitie van Horizon:

Om NAH te omschrijven maken we gebruik van de definitie van Horizon: Wat is NAH (niet aangeboren hersenletsel)? Om NAH te omschrijven maken we gebruik van de definitie van Horizon: "Niet-Aangeboren Hersenletsel is een hersenletsel ten gevolge van welke oorzaak ook, anders

Nadere informatie

IN HET PERSPECTIEF VAN DE ANGST. Dr. Fabiënne Naber Pedagogische Wetenschappen

IN HET PERSPECTIEF VAN DE ANGST. Dr. Fabiënne Naber Pedagogische Wetenschappen IN HET PERSPECTIEF VAN DE ANGST Dr. Fabiënne Naber Pedagogische Wetenschappen naber@fsw.eur.nl Interactie tussen biologische en omgevingsfactoren ANGST Angst is een emotie veroorzaakt door een waargenomen

Nadere informatie

Verslaving apart? Dubbele diagnostiek als standaardbehandeling. dr. C.A. Loth

Verslaving apart? Dubbele diagnostiek als standaardbehandeling. dr. C.A. Loth Verslaving apart? Dubbele diagnostiek als standaardbehandeling in de GGz dr. C.A. Loth Cijfers 1,2 miljoen alcoholisten/problematische drinkers 1,8 miljoen dagelijkse gebruikers benzo s, 22 % gebruikt

Nadere informatie

InFoP 2. Inhoud. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Psychose begrijpen Kwetsbaarheid-Stress model

InFoP 2. Inhoud. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Psychose begrijpen Kwetsbaarheid-Stress model Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module

Nadere informatie

We kunnen het zenuwstelsel daarom onderverdelen in de controlekamer: het centrale zenuwstelsel en informatiewegen: het perifere zenuwstelsel.

We kunnen het zenuwstelsel daarom onderverdelen in de controlekamer: het centrale zenuwstelsel en informatiewegen: het perifere zenuwstelsel. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 Het zenuwstelsel De hersenen, het ruggenmerg en de zenuwen in je lichaam vormen samen het zenuwstelsel.

Nadere informatie

Gating Neuronal Activity in the Brain Cellular and Network Processing of Activity in the Perirhinal-entorhinal Cortex J.G.P.

Gating Neuronal Activity in the Brain Cellular and Network Processing of Activity in the Perirhinal-entorhinal Cortex J.G.P. Gating Neuronal Activity in the Brain Cellular and Network Processing of Activity in the Perirhinal-entorhinal Cortex J.G.P. Willems Regulatie van neuronale activiteit in het brein Verwerking van verspreidende

Nadere informatie

Samenvatting Biologie Hoofdstuk 6 + 9: Regeling en Gedrag

Samenvatting Biologie Hoofdstuk 6 + 9: Regeling en Gedrag Samenvatting Biologie Hoofdstuk 6 + 9: Regeling en Gedrag Samenvatting door R. 858 woorden 19 juni 2014 7 7 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Zintuig = orgaan dat reageert op prikkels

Nadere informatie

Heleen Schoots-Wilke

Heleen Schoots-Wilke Heleen Schoots-Wilke Principe 7 Principe 7 Leerlingen: Heb vertrouwen in je zelf Maak het jezelf niet te gemakkelijk Docenten: Geef vertrouwen Zorg voor voldoende uitdaging Stress. 100 biljoen neuronen

Nadere informatie

Werkstuk Biologie Regeling en Gedrag.

Werkstuk Biologie Regeling en Gedrag. Werkstuk Biologie Regeling en Gedrag. Werkstuk door een scholier 2029 woorden 5 oktober 2007 6,1 24 keer beoordeeld Vak Biologie 1 Het zenuwstelsel. Het zenuwstelsel bestaat uit het centrale zenuwstelsel

Nadere informatie

Fig. 0. 1 De Leefstijlacademie

Fig. 0. 1 De Leefstijlacademie Inleiding Wat goed dat je hebt doorgezet naar de volgende cursus! Je wilt dus nog meer te weten komen over hoe je lichaam precies in elkaar zit en hoe het werkt! En dat precies is wat je in deze cursus

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/49260 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Alvarez-Jiménez, Ricardo Title: Challenging the cholinergic system : ageing, cognition

Nadere informatie

Hoofdstuk 11 D E W E R K I N G E N T O E P A S S I N G V A N B O T U L I N E T O X I N E A. Drs. Ed H. Wiltink

Hoofdstuk 11 D E W E R K I N G E N T O E P A S S I N G V A N B O T U L I N E T O X I N E A. Drs. Ed H. Wiltink Hoofdstuk 11 D E W E R K I N G E N T O E P A S S I N G V A N B O T U L I N E T O X I N E A Drs. Ed H. Wiltink 1 I n l e i d i n g Spieren trekken niet vanzelf samen, maar moeten daarvoor eerst via de zenuwen

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Inleiding Stress-ervaringen kunnen veelvuldig en onverwachts optreden. De fysiologische reacties die bij een stress optreden zijn belangrijk voor het behoud van psychische en fysieke controle over de situatie.

Nadere informatie

Autisme begrepen AUTENTIEK. Kees van Dorsten. Copyright AUTENTIEK 2017 Alle rechten voorbehouden.

Autisme begrepen AUTENTIEK. Kees van Dorsten. Copyright AUTENTIEK 2017 Alle rechten voorbehouden. Autisme begrepen Kees van Dorsten AUTENTIEK Definitie van autisme Autisme is een veelal erfelijke neurobiologische stoornis die tot gevolg heeft dat de hersenen anders omgaan met prikkelverwerking. Hierdoor

Nadere informatie

Cannabinoid Receptor Function in the Medial Prefrontal Cortex F.S. den Boon

Cannabinoid Receptor Function in the Medial Prefrontal Cortex F.S. den Boon Cannabinoid Receptor Function in the Medial Prefrontal Cortex F.S. den Boon Nederlandse samenvatting Het lichaamseigen cannabis-systeem, oftewel het endocannabinoïde systeem, is vernoemd naar de cannabis

Nadere informatie

Gedragsneurowetenschappen

Gedragsneurowetenschappen Hoofdstuk 2: Bouw van het zenuwstelsel Gedragsneurowetenschappen Andries Van Wesel (= auteursnaam: Andreas Vesalius) Wordt als een van de grootste anatomen beschouwd aller tijden Heeft precies beschrijvingen

Nadere informatie

Profielwerkstuk Biologie Invloed van kou op het concentratievermogen

Profielwerkstuk Biologie Invloed van kou op het concentratievermogen Profielwerkstuk Biologie Invloed van kou op het concentratievermogen Profielwerkstuk door R. 1428 woorden 20 februari 2013 7,2 19 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Voorwoord Wij hebben

Nadere informatie

Parkinson Blaas en Darm problemen

Parkinson Blaas en Darm problemen Parkinson Blaas en Darm problemen 7 november 2015 JP Kerklaan, Neuroloog Stellingen 1. Obstipatie komt weinig voor bij ziekte van parkinson 2. Vaak s nachts plassen past niet bij parkinson 3. Problemen

Nadere informatie

Uit waarnemingen en voorbeelden de relatie prikkel- reactie vaststellen

Uit waarnemingen en voorbeelden de relatie prikkel- reactie vaststellen School: Vak: AV Biologie Leerplan: D/2012/7841/004 Handboek: Biogenie 3.2 (leerboek + werkboek) Leerkracht: Graad: 2de graad ASO Leerjaar: 1ste leerjaar Aantal lestijden/week: 2u/week Schooljaar: les leerplan

Nadere informatie

Drs. Charlotte Simons Arts voor Integrative Medicine & acupunctuur yogadocent yin en yang, heartmath-therapeut

Drs. Charlotte Simons Arts voor Integrative Medicine & acupunctuur yogadocent yin en yang, heartmath-therapeut Drs. Charlotte Simons Arts voor Integrative Medicine & acupunctuur yogadocent yin en yang, heartmath-therapeut Ons bewegingsapparaat Bestaat uit: 1. Fascia (pezen en ligamenten) 2. Bot 3. Kraakbeen 4.

Nadere informatie

Fijn, mijn kind heeft een puberbrein

Fijn, mijn kind heeft een puberbrein Fijn, mijn kind heeft een puberbrein drs. Anje de Vries Bureau Meesterschap Oosterhoutstraat 9a 9401 NA Assen Ontwikkeling Ontwikkelingsgebieden A. Lichamelijke ontwikkeling groei, zintuigen en de motoriek

Nadere informatie

3 keer beoordeeld 15 maart Regelkring van de lichaamstemperatuur is homeostase. Homeostase is een voorbeeld van zelfregulatie.

3 keer beoordeeld 15 maart Regelkring van de lichaamstemperatuur is homeostase. Homeostase is een voorbeeld van zelfregulatie. 7 Boekverslag door H. 1590 woorden 3 keer beoordeeld 15 maart 2016 Vak Biologie Methode Biologie voor jou Biologie Thema 6 Bassisstof 1 Regelkringen en homeostase Een sensor à Normwaarde: De afgestelde

Nadere informatie

Anatomie / fysiologie. Centraal/perifeer zenuwstelsel AFI1. Autonoom zenuwstelsel algemeen. Zenuwstelsel 5. Staat niet onder invloed van de wil

Anatomie / fysiologie. Centraal/perifeer zenuwstelsel AFI1. Autonoom zenuwstelsel algemeen. Zenuwstelsel 5. Staat niet onder invloed van de wil Anatomie / fysiologie Zenuwstelsel 5 FHV2009 / Cxx56 9+10 / Anatomie & Fysiologie - Zenuwstelsel 5 1 Centraal/perifeer centraal perifeer medulla spinalis autonoom somatisch sympatisch parasympatisch FHV2009

Nadere informatie

Het puberbrein een handleiding. Calibris dr. Aletta Smits

Het puberbrein een handleiding. Calibris dr. Aletta Smits Het puberbrein een handleiding Calibris dr. Aletta Smits Waar gaan we het over hebben? Wie zijn pubers? Wat gebeurt er met pubers? Hoe kunnen wij er mee omgaan? Wie zijn pubers? En wie zijn wij? Wie zei

Nadere informatie