Een diabetes-simulator voor multidisciplinaire educatie

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Een diabetes-simulator voor multidisciplinaire educatie"

Transcriptie

1 Een diabetes-simulator voor multidisciplinaire educatie ir. I. Saadane, medisch ingenieur, dr. ir. C. van Pul, klinisch fysicus, H. van Vroenhoven, research en diabetes verpleegkundige, N. de Bonth, diabetes verpleegkundige en dr. H.R. Haak, internist Samenvatting De educatie van de diabetespatiënt en zijn behandelaar speelt een belangrijke rol in de behandeling van diabetes. Een diabetessimulator kan helpen om zowel zorgverleners als patiënten te trainen. AIDA is de meest bekende diabetessimulator. Dit is een on-line, educatief programma waarmee de invloed van insuline en maaltijd op de bloedglucoseregulatie bij type 1-diabetespatiënten gesimuleerd wordt. Aangezien de meerderheid van onze patiënten type 2-diabetes heeft en er, voor zover ons bekend, geen type 2-diabetessimulator is, willen we een type 2-diabetessimulator ontwikkelen. Deze simulator wordt ontworpen volgens de MASTER-methode. Deze methode bestaat uit drie hoofdstappen: Training Needs Analysis (TNA), Training Program Design (TPD) en Training Media Specification (TMS). In dit artikel is de eerste stap voor het ontwerp, Training Needs Analysis, beschreven. Inleiding Diabetes mellitus, in het vervolg diabetes genoemd, is een stofwisselingsziekte die zich kenmerkt door een verstoorde bloedglucoseregulatie. Dit wordt veroorzaakt door een onvoldoende aanmaak of werking van insuline. Er zijn verschillende typen diabetes, waarvan type 1- en type 2-diabetes de meest voorkomende zijn. Type 1-diabetes is een auto-immune ziekte waarbij het lichaam antilichamen aanmaakt die de insulineproducerende cellen (β-cellen) in de alvleesklier aanvallen. Bij type 2-diabetes zijn de β- cellen wel aanwezig, maar werkt de insuline minder goed (insuline-resistentie) en wordt de insuline niet adequaat (vertraagd) door de alvleesklier afgegeven. Diabetes kan op lange termijn gepaard gaan met complicaties in de vorm van beschadigingen van verschillende organen, zoals de ogen (retinopathie), de nieren (nefropathie), de bloedvaten (artherosclerose) en de zenuwbanen (neuropathie). Wanneer glucose niet of onvoldoende in de cellen opgenomen kan worden, stijgen de bloedglucosewaarden en treedt er hyperglycemie op. Glucose kan reageren met verschillende eiwitten. Dit proces wordt glycosylering genoemd en leidt tot de vorming van Advanced Glycation End products (AGE s). Deze ontstaan door een niet enzymatische reactie tussen glucose en eiwitten. AGE s vormen zich snel bij hyperglycemie en geven aanleiding tot snellere verergering van de complicaties van diabetes 1. Wanneer glycosylering optreedt van de hemoglobine wordt geglycosyleerd hemoglobine (HbA1c) gevormd. HbA1c wordt in de kliniek veelvuldig gemeten als maatstaaf voor de glucose-instelling over de afgelopen drie maanden 1. De kwaliteit van de glucoseregulatie is een belangrijke factor voor het ontstaan en de ernst van de complicaties: hoe slechter de bloedglucose geregeld is, hoe groter de kans is op het ontstaan en verergeren van de complicaties. Het is dus van groot belang dat diabetespatiënten een effectieve behandeling krijgen die leidt tot een goede bloedglucoseregulatie. Wereldwijd hebben 171 miljoen mensen diabetes. Verwacht wordt dat dit aantal zal stijgen naar 366 miljoen in het jaar In Nederland hebben mensen diabetes. Ook in ons land wordt een stijging verwacht. In 2030 zullen Nederlanders diabetes hebben 3. Ongeveer 90% van de diabetes patiënten heeft type 2 diabetes 4. De behandeling van diabetes bestaat uit een combinatie van dieet, insuline of medicijnen die de insulineproductie en/of de insulinegevoeligheid verhogen, beweging en emotionele controle. Het doel is een goede glucoseregulatie te bewerkstelligen, waardoor de kans op complicaties wordt verkleind. In de loop der jaren is de behandeling van diabetes veranderd van een star behandelregime naar een dynamische benadering, waarbij zelfmanagement centraal staat 5. Dit houdt in dat de patiënten worden geacht zelf insuline te spuiten, rekening te houden met voedingsrichtlijnen, beweging en emoties en hun bloedglucose zelf te controleren. Ondanks intensieve poliklinische zorg en het optimaliseren van de medische behandeling blijkt zelfmanagement in de praktijk voor veel patiënten lastig. Om de patiënten kennis en vaardigheden bij te brengen die nodig zijn voor een adequate zelfzorg wordt er gebruik gemaakt van zogenaamde diabeteseducatie, die in de praktijk gecoördineerd wordt door diabetesverpleegkundigen. Diabeteseducatie gaat in op het dagelijks omgaan met diabetes, zoals het prikken en bepalen van bloedglucose, het spuiten van insuline, het voorkomen van hypoglycemieën, het bepalen van de juiste voeding, omgaan met emoties en beweging. Dit is een tijdrovend en continu leerproces. Simulatoren kunnen helpen bij het opleiden van diabetesverpleegkundigen, algemene verpleegkundigen, diëtisten, arts-assistenten, artsen maar ook de diabetespatiënten zelf. Deze simulatoren kunnen inzicht geven in de invloed van medicatie, voeding, beweging, stress en emotie op de bloedglucoseregulatie. Met behulp van een dergelijk programma kan onmiddelijk worden gezien wat het effect is van de behandeling (insuline dosis, aanpassing dieet) en hoeft er niet zoals bij 'echte patiënten' worden gewacht tot het volgende bezoek. Daarnaast kan met behulp van een simulator worden geëxperimenteerd in een veilige omgeving en zodoende fouten in de praktijk worden vermeden. 147 Medisch Journaal, jaargang 35, no

2 Doel Deze studie heeft als doel het ontwikkelen van een diabetessimulatieprogramma, waarmee verpleegkundigen, diëtisten, arts-assistenten, artsen maar ook de diabetes patiënten kunnen worden getraind op het regelen van de bloedglucose bij diabetes. Dit artikel beschrijft de eerste stappen in de ontwikkeling van dit simulatieprogramma. Bestaande diabetessimulator: AIDA De meest bekende en meest gebruikte diabetes simulator is AIDA 6. AIDA is een educatief programma waarmee de invloed van insuline (injecties) en koolhydraten uit de maaltijd op de bloedglucosespiegel bij type 1-diabetespatiënten kan worden gesimuleerd. Dit programma is on-line beschikbaar op het Internet en is sinds de lancering daarvan in 1996 door ongeveer mensen gebruikt 7. Met behulp van AIDA kunnen de gebruikers experimenteren met het regelen van de bloedglucose waarbij wordt benadrukt dat het om een educatief programma gaat en niet moet worden gebruikt om de bloedglucose werkelijk te reguleren. Er worden verschillende case-scenario s van ontregelde patiënten aangeboden. Hierbij wordt er bijvoorbeeld gevraagd de insulinedosis aan te passen zodat de patiënt een betere bloedglucoseregulatie krijgt. De in te geven parameters zijn de toe te dienen dosis insuline en de hoeveelheid ingenomen koolhydraten. Ook kunnen er verschillende soorten kortwerkende en langwerkende insuline gekozen worden. Verder kunnen de cases aangepast worden door wijzigingen aan te brengen in de nierfunctie en de insulinegevoeligheid in de lever en de periferie. In figuur 1 is een voorbeeld van een bloedglucose signaal vóór en na het aanpassen van de insulinedosis weergegeven. In deze figuur wordt ook de hoeveelheid ingenomen koolhydraten per maaltijd of snack grafisch weergegeven. Het plasma-insulinesignaal en de bijbehorende geïnjecteerde insulinedosis zoals die er na de aanpassing uitzien worden in figuur 2 weergegeven. AIDA model Het AIDA programma is gebaseerd op een compartimentenmodel. Dit model beschrijft de pathofysiologie van type 1-diabetespatiënten, waarbij is aangenomen dat de patiënt zelf geen insuline aanmaakt en dus alle insuline afkomstig is van subcutane injecties. Het model bestaat uit één extracellulair glucosecompartiment, waarin glucose via darmabsorptie en hepatische glucoseproductie binnenkomt. Glucose wordt zowel door het centrale zenuwstelsel en de rode bloedcellen als door de lever en de periferie gebruikt. Het eerste proces is insulineonafhankelijk, het tweede is insulineafhankelijk. Het model bevat twee gescheiden compartimenten voor insuline: plasmainsulinecompartiment en actieve insulinecompartiment 8. In figuur 3 is een schematische weergave van het AIDA model weergegeven. Evaluatie AIDA In een studie van Tatti en Lehmann 9 werd bij 24 type 1-diabetespatiënten aangetoond dat door het gebruik van AIDA als educatie middel de HbA1c waarde significant beter werd (van 7,2% naar 6,4%). Bij de controlegroep daarentegen, waarbij gebruik werd gemaakt van klassieke educatiemiddelen zoals transparante sheets en PowerPoint presentaties, was geen verandering in de HbA1c waarde waar te nemen. Ook het aantal hypoglycemieën daalde bij de AIDA groep van 31 naar 14, terwijl bij de controlegroep geen significante verandering optrad. In deze studie werd geconcludeerd dat AIDA kan worden gebruikt als educatiemiddel: een betere educatie leidt tot een verbetering van de bloedglucose regulatie bij type 1- diabetespatiënten. Figuur 1. Het gesimuleerde bloedglucosesignaal (een dag) en de ingenomen koolhydraten 7. Deze casus gaat over een type 1-diabetespatiënt met een normale nierfunctie en verhoogde insulinegevoeligheid in de lever en de periferie. Deze patiënt heeft hoge bloedglucosewaarden in de nacht en lage bloedglucosewaarden in de ochtend (rond 10 uur). De bovenste lijn in de figuur geeft het oorspronkelijke bloedglucosesignaal weer. De grafiek daaronder geeft het gesimuleerde bloedglucosesignaal, na het aanpassen van de insulinedosis, weer. De hoeveelheid ingenomen koolhydraten is grafisch weergegeven (balken) in de onderste grafiek. Medisch Journaal, jaargang 35, no

3 Figuur 2. Het gesimuleerde plasma-insulinesignaal (1 dag) en de hoeveelheid gespoten insuline na de aanpassing 7. Deze casus gaat over een type 1-diabetespatiënt met een normale nierfunctie en verhoogde insulinegevoeligheid in de lever en de periferie. Deze patiënt heeft hoge bloedglucosewaarden in de nacht en lage bloedglucosewaarden in de ochtend (rond 10 uur), zie figuur 1. De bovenste lijn in de figuur geeft het oorspronkelijk gesimuleerde plasma-insulinesignaal weer. De grafiek daaronder geeft het gesimuleerde plasma-insulinesignaal, na het aanpassen van de insulinedosis, weer. De hoeveelheid geïnjecteerde insuline is grafisch weergegeven (balken) in de onderste grafiek. Op de afdeling interne geneeskunde van Máxima Medisch Centrum locatie Eindhoven is het gebruik van AIDA getest. Een belangrijk knelpunt blijkt dat de meeste insulinetypen die in AIDA staan niet meer in Nederland worden gebruikt. De kortwerkende insulinetypen die in Nederland veel worden gebruikt staan daarentegen niet in het programma. Daarnaast blijkt AIDA gevoelig te zijn voor software fouten (crashes); vooral bij veelvuldig veranderen van de parameters kan dit tot foutieve waarden leiden. Verder is de userinterface van AIDA gebruiksonvriendelijk en wordt er tijdens de training geen feedback gegeven aan de trainee. Aangezien de meerderheid van de diabetespatiënten in onze kliniek type 2-diabetes heeft en gezien de knelpunten die zich in AIDA voordoen, kan dit programma niet worden gebruikt als educatiesimulator voor onze zorgverleners en diabetespatiënten. Daarom moet er een nieuwe diabetessimulator worden ontwikkeld. Methode nieuwe diabetes simulator Voor het ontwerpen van een nieuwe diabetessimulator is gebruik gemaakt van de MASTER-methode 10. Deze methode is ontwikkeld door de European Defence Force en is gebaseerd op de specificatie van de simulator op grond van trainingseisen (Training Needs). Hierbij moet er eerst worden geanalyseerd wat de toekomstige leerlingen moeten gaan leren, voordat de specificaties voor de trainingsimulator worden gedefinieerd. De MASTER-methode leidt de ontwerper door drie opeenvolgende stappen: 1. Training Needs Analysis (TNA) Hierbij worden de trainingseisen bepaald en beschreven aan de hand van trainingdoelen. 2. Training Program Design (TPD) Bij deze stap worden de trainingsdoelen vertaald naar trainingsinhoud en benodigdheden 3. Training Media Specification (TMS) Bij de TMS wordt stap 2 vertaald naar de specificaties voor de simulator. In dit artikel zal de eerste stap (TNA) van het ontwerp van de simulator worden beschreven. Daarnaast zullen ook de klinische data die zullen worden gebruikt bij het ontwikkelen van de simulator worden beschreven. Training Needs Analysis Bij deze stap van het ontwerp van de simulator wordt eerst de missie van de training geformuleerd. Vervolgens worden de taken die tijdens de training moeten worden uitgevoerd gedefinieerd. Daarna wordt de doelgroep samengesteld en wordt de huidige kennis van de toekomstige trainees bepaald (trainee analysis). Deze informatie is nodig om te bepalen of er een training nodig is, en zo ja, welke type training er moet worden gegeven. De laatste stap in de TNA is het definiëren van de doelen van de training (training analysis). Hierbij wordt bijvoorbeeld bepaald wat het gewenste niveau is van de verschillende vaardigheden en competenties. Figuur 3. Een schematische weergave van het AIDA model 8. CNS: central nervous system (centraal zenuwstelsel), RBC: rode bloedcellen. 149 Medisch Journaal, jaargang 35, no

4 Tabel 1. De geformuleerde taken, de doelgroep, de huidige kennis en het gewenste niveau van de vaardigheden en competenties. De trainees De taken Diabetes verpleekundige Algemene verpleegkundige Huisarts Medisch specialist Arts-assistent Patiënt Huidig Gewenst Huidig Gewenst Huidig Gewenst Huidig Gewenst Huidig Gewenst Huidig Gewenst Kennis opdoen op het gebied van diabetes, bloedglucoseregulatie bij diabetici en diabetische complicaties 1 Kiezen van de bloedglucosemeettechniek (continue/stick) geen geen geen geen geen geen Kiezen van de regulatiemethode (insuline/tabletten) geen geen geen geen geen Meten van de bloedglucose geen Interpretatie van het bloedglucosesignaal geen Voorspellen van de invloed van voeding, medicatie, beweging en emoties op de bloedglucoseregulatie geen Reageren op milde en acute noodsituaties 1 Het gewenste niveau zal per patiënt verschillen en mede afhangen van de wens/mogelijkheden van de patiënt Voor de nieuwe diabetes simulator wordt, volgens deze methode, de volgende invulling gegeven aan het ontwerp: a. De missie van het ontwerp is het verkrijgen van een adequate kennis over de invloed van voeding, beweging, stress, emotie en medicatie op de bloedglucoseregulatie bij type 1- en type 2-diabetespatiënten. Voor zover ons bekend is, is er nog geen type 2-diabetessimulator beschikbaar. Om deze reden zullen we beginnen met het ontwikkelen van een type 2-diabetessimulator. b. De taken die uitgevoerd moeten worden tijdens de training zijn het verwerven van kennis op het gebied van diabetes, van bloedglucoseregulatie bij diabetici en van diabetische complicaties; het kiezen van de bloedglucosemeettechniek; het kiezen van de regulatie methode, hetzij met insuline, hetzij met tabletten; het meten van de bloedglucose; de interpretatie van het bloedglucosesignaal; het voorspellen van de invloed van voeding, medicatie, beweging en stress op de bloedglucoseregulatie en het reageren op milde en acute noodsituaties. c. De trainee analyse. De doelgroep is als volgt samengesteld: diabetes verpleegkundigen, algemene verpleegkundigen, huisartsen, medisch specialisten, arts-assistenten en diabetes patiënten. d. De training analyse. De huidige kennis en het gewenste niveau per groep en taak zijn weergegeven in tabel 1. Medisch Journaal, jaargang 35, no Diabetes model Na het ontwerpen van de simulator wordt een methode gekozen om de glucose te simuleren. Dit kan op een analytisch model zijn gebaseerd, bijvoorbeeld compartimenten model zoals bij AIDA 6, of op een voorspellend algoritme. Ook een combinatie van beide is mogelijk. Het nadeel van compartimentenmodellen is dat niet alle complexe fysiologische processen erin kunnen worden verwerkt. Dit komt doordat niet alle processen in het lichaam zijn gedefinieerd en beschreven. Hierdoor kunnen belangrijke factoren die invloed hebben op de bloedglucoseregulatie in het model ontbreken. Een alternatieve methode is een methode die gebruik maakt van algoritmes. Bij deze methode wordt op basis van klinische data een algoritme bepaald dat de bloedglucose voorspelt, wanneer parameters zoals insuline en koolhydraten worden ingegeven. Klinische data Met behulp van bijvoorbeeld het Continue Glucose Monitoring System (CGMS TM ) van Minimed 11 kan er bij diabetespatiënten een 72-uur bloedglucosesignaal worden gemeten (figuur 4). Het CGMS systeem meet iedere vijf minuten de gemiddelde bloedglucosewaarden door middel van elektrochemische detectie in het interstitiële vocht van het onderhuidse vetweefsel van de buik 11. De patiënten bij wie dit signaal wordt gemeten, houden een diabetesdagboek bij. Hierin noteren ze de hoeveelheid ingenomen koolhydraten, de dosis geïnjecteerde insuline, de mate van beweging en de mate van stress en emotie. Met behulp van deze informatie kan het bloedglucosesignaal worden geïnterpreteerd. Zo kan bijvoorbeeld het optreden van een hoge bloedglucose waarde na het eten worden verklaard (figuur 4). De interpretatie van het bloedglucosesignaal is van groot belang bij de ontwikkeling van het algoritme. De klinische data zullen worden gebruikt voor de ontwikkeling en evaluatie van het diabetes model en eventueel voor het definiëren van de case-scenario s. 150

5 Figuur 4. Een continu (72-uur) gemeten bloedglucosesignaal. Dit signaal is gemeten met behulp van de CGMS gedurende 4 dagen (voorbeeld uit de klinische praktijk). De sensor wordt in het onderhuidse weefsel aangebracht (meestal in de buikstreek). Links boven in de figuur zijn de sensor en het uitleessysteem weergegeven. Tijdens de meting heeft de patiënt de hoeveelheid ingenomen koolhydraten (groene balken) en de geïnjecteerde dosis insuline (paarse balken) bijgehouden, zie groene en paarse balken in de figuur. De mate van beweging en stress heeft deze patiënt niet genoteerd. Resultaten De resultaten zijn nog niet beschikbaar en zullen op korte termijn volgen. Conclusie Een diabetessimulator is belangrijk voor het trainen van de zorgverleners en de diabetespatiënten. Op de markt is er geen goede diabetessimulator beschikbaar voor type 2-diabetespatiënten. Aangezien ongeveer 90% van de diabetes patiënten type 2-diabetes heeft, is er behoefte aan een goed type 2-diabetessimulator. Deze studie heeft als doel het ontwikkelen van een type 2-diabetessimulator en dit artikel beschrijft de eerste stappen in de ontwikkeling van deze simulator. De resultaten hiervan zullen op korte termijn volgen. Dankbetuiging Met dank aan Luísa Bastos, van het Instituto de Engenharia Biomedica in Porto, en Charlotte Lommen, medisch ingenieur Máxima Medisch Centrum Veldhoven voor hun hulp bij het ontwerpen van de diabetessimulator. Literatuur 1. Schalkwijk CG, van Hinsbergh VWM., Stehouwer CDA. De rol van niet-enzymatische glycosyleringsproducten bij het disfunctioneren van het endotheel en het ontwikkelen van vasculaire complicaties bij diabetes mellitus. Ned Tijdschr Klin Chem 1998; 23: Keers JC, Bouma J, Links TP. Diabetes revalidatie: effecten en toepassing van een multidisciplinair intensief educatie programma. Ned Tijdschr Diab 2004; 3: Reed K en Lehmann ED. Diabetes Website Review: org. Diab Tech Ther 2005; 7: Lehmann ED, Deutsch T, Carson ER, Sonksen PH. AIDA: an interactive diabetes advisor. Comput Methods Programs Biomed 1994; 41: Tatti P en Lehmann ED. A prospective randomised-controlled pilot study for evaluating the teaching utility of interactive educational diabetes simulators. Diabetes Nutr Metab. 2003; 16: Farmer E, van Rooij J, Riemersma J, Jorna P, Moraal J. Handbook of simulator-based training, Aldershot: Ashgate CGMS TM Glucose Monitor, Minimed, Medisch Journaal, jaargang 35, no

Samenvatting voor niet-ingewijden

Samenvatting voor niet-ingewijden voor niet-ingewijden Type 2 diabetes Diabetes is een ernstige chronische ziekte, die wordt gekenmerkt door te hoge glucosespiegels (de suikers ) in het bloed. Er zijn verschillende typen diabetes, waarvan

Nadere informatie

PATIËNTENINFORMATIE INFORMATIE BIJ OVERWEGING INSULINEPOMPTHERAPIE

PATIËNTENINFORMATIE INFORMATIE BIJ OVERWEGING INSULINEPOMPTHERAPIE PATIËNTENINFORMATIE INFORMATIE BIJ OVERWEGING INSULINEPOMPTHERAPIE 2 INFORMATIE BIJ OVERWEGING INSULINEPOMPTHERAPIE Algemeen Middels deze folder wil Maasstad Ziekenhuis u informeren over insulinepomptherapie.

Nadere informatie

Behandeling van diabetes type 2

Behandeling van diabetes type 2 Behandeling van diabetes type 2 Diabetes type 2 is de meest voorkomende vorm van diabetes: ongeveer negentig procent van de mensen heeft diabetes type 2. Hierbij is vaak sprake van een combinatie van factoren.

Nadere informatie

Diabetes en zwangerschap - Suikerziekte tijdens zwangerschap -

Diabetes en zwangerschap - Suikerziekte tijdens zwangerschap - Diabetes en zwangerschap - Suikerziekte tijdens zwangerschap - Dit document bevat vertrouwelijke informatie van JijWij. Het kopiëren en/of verspreiden van dit document zonder voorgaand schriftelijke toestemming

Nadere informatie

Interne Geneeskunde Diabetesverpleegkundigen

Interne Geneeskunde Diabetesverpleegkundigen Zelfregulatie voor mensen die drie keer per dag kortwerkende insuline voor de maaltijd en één keer (middel)langwerkende insuline spuiten en zo nodig bloedglucose verlagende tabletten gebruiken Zelfregulatie

Nadere informatie

INTENSIEVE INSULINETHERAPIE

INTENSIEVE INSULINETHERAPIE INTENSIEVE INSULINETHERAPIE Op de diabetespolikliniek van het Sint Franciscus Gasthuis wordt gewerkt met verschillende insulinetherapieën. In deze folder wordt de intensieve insulinetherapie besproken.

Nadere informatie

Glucoseregulatie en hemodialyse

Glucoseregulatie en hemodialyse Glucoseregulatie en hemodialyse door Jessica Kranenburg Lid SIG diabetes en nefrologie Inhoud KDOQI richtlijnen Informatie uit Dialyse Document Diabetes Casussen Aanbevelingen Dialyse- en diabetesverpleegkundige

Nadere informatie

Diabetes en zwangerschap

Diabetes en zwangerschap Diabetes en zwangerschap - Suikerziekte tijdens zwangerschap - Dit document bevat vertrouwelijke informatie van JijWij. Het kopiëren en/of verspreiden van dit document zonder voorgaand schriftelijke toestemming

Nadere informatie

Zorgpad chronische diabeteszorg

Zorgpad chronische diabeteszorg Zorgpad chronische diabeteszorg Zorgpad chronische diabeteszorg U wordt op de polikliniek van het Kennemer Gasthuis begeleid vanwege diabetes mellitus (suikerziekte). Uw internist heeft aangegeven dat

Nadere informatie

Het BolusCal Educatieprogramma & Accu-Chek Aviva Expert:

Het BolusCal Educatieprogramma & Accu-Chek Aviva Expert: Het BolusCal Educatieprogramma & Accu-Chek Aviva Expert: Een innovatie voor mensen die meermaaldaags insuline gebruiken. Deze innovatie biedt patiënten ondersteuning bij het berekenen en toedienen van

Nadere informatie

Diabetes en zwanger worden

Diabetes en zwanger worden Diabetes en zwanger worden Inhoudsopgave Inleiding... 1 Meld de (wens tot) zwangerschap aan uw arts... 1 Goede voorbereiding... 1 Foliumzuur... 2 Zelfcontrole... 2 De zwangerschap in vogelvlucht... 2 Medicijngebruik...

Nadere informatie

Toelichting op de jaarcontrole Voor mensen met diabetes mellitus

Toelichting op de jaarcontrole Voor mensen met diabetes mellitus Toelichting op de jaarcontrole Voor mensen met diabetes mellitus Afdeling interne geneeskunde Deze informatie is een aanvulling op de folder Jaarcontrole voor mensen met diabetes mellitus, die u heeft

Nadere informatie

Diabetescentrum voor volwassenen

Diabetescentrum voor volwassenen Diabetescentrum voor volwassenen In de behandeling van diabetes mellitus speelt u als patiënt een centrale rol. Immers, u draagt dag in dag uit zorg voor de regulatie van uw diabetes. Van belang is dan

Nadere informatie

Hoofdstuk 5 E Controleren van de bloedglucose: hoe?

Hoofdstuk 5 E Controleren van de bloedglucose: hoe? Hoofdstuk 5 E Controleren van de bloedglucose: hoe? Duur 20 minuten Leerdoelen deelnemers Deelnemers leren hoe zij hun bloedglucosewaarden in de gaten kunnen houden; op de korte termijn door middel van

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/33966 holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/33966 holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/3366 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Dijk, Marieke van Title: Type 1 diabetes and sleep : implications for glucoregulation

Nadere informatie

Diabetes mellitus. Diabetesverpleegkundigen IJsselland Ziekenhuis

Diabetes mellitus. Diabetesverpleegkundigen IJsselland Ziekenhuis Diabetes mellitus Diabetesverpleegkundigen IJsselland Ziekenhuis U hebt te horen gekregen dat u diabetes heeft. Uw internist en diabetesverpleegkundige zullen u veel informatie geven over deze aandoening

Nadere informatie

Diabetesvoorlichting Flexibele Insuline Therapie

Diabetesvoorlichting Flexibele Insuline Therapie Diabetesvoorlichting Flexibele Insuline Therapie (met Humalog of Novorapid als maaltijdinsuline) Voordelen van Flexibele insuline therapie Er wordt een natuurlijk ritme nagestreefd van extra insuline aanbod

Nadere informatie

Basaal Plus. Wat te doen als langwerkende insuline toegevoegd aan orale medicatie niet meer afdoende is? Duodagen april 2011

Basaal Plus. Wat te doen als langwerkende insuline toegevoegd aan orale medicatie niet meer afdoende is? Duodagen april 2011 Basaal Plus Wat te doen als langwerkende insuline toegevoegd aan orale medicatie niet meer afdoende is? Duodagen april 2011 2 Toetsvragen Bij Insuline Resistentie bestaat er een afname in vrije vetzuur

Nadere informatie

Inwendige geneeskunde. Diabetescarrousel

Inwendige geneeskunde. Diabetescarrousel Inwendige geneeskunde Diabetescarrousel 1 Diabetes mellitus, in de volksmond suikerziekte, is een aandoening waarbij het bloedglucose is verhoogd. Om de kans op complicaties te voorkomen of uit te stellen

Nadere informatie

Protocol Ontregelde Diabetes Mellitus Patiënt

Protocol Ontregelde Diabetes Mellitus Patiënt Doel: Het op verantwoorde wijze telefonisch heldere afspraken maken over het bijreguleren van diabetespatiënten met een hyperglycemische of hypoglycemische ontregeling. Hyperglycemie: Een episode van een

Nadere informatie

Patiënteninformatie. Diabetische ketoacidose

Patiënteninformatie. Diabetische ketoacidose Patiënteninformatie Diabetische ketoacidose Inhoud Inleiding... 3 Informatie over ziektebeeld diabetische ketoacidose... 3 Leer meer over DKA en bloedketonencontrole... 3 Symptomen... 4 Wie riskeert de

Nadere informatie

H.88011.0210. Diabetespolikliniek

H.88011.0210. Diabetespolikliniek H.88011.0210 Diabetespolikliniek 2 Inleiding Diabetes mellitus is een chronische ziekte, die steeds meer voorkomt. Om die reden is er een team van deskundigen dat u behandelt; het diabetesteam. Dit team

Nadere informatie

H.88011.0815. Diabetespolikliniek

H.88011.0815. Diabetespolikliniek H.88011.0815 Diabetespolikliniek 2 Inleiding Een goede diabetes behandeling bestaat, volgens de Nederlandse Diabetes Federatie, uit regelmatige controle voor uw diabetes. De inhoud van deze controles is

Nadere informatie

10-12-2012. Diabetes en het ziekenhuis. Diabetesregulatie op de afdeling en in het ziekenhuis. Diabetes en het ziekenhuis. Waarom goede regulatie?

10-12-2012. Diabetes en het ziekenhuis. Diabetesregulatie op de afdeling en in het ziekenhuis. Diabetes en het ziekenhuis. Waarom goede regulatie? Diabetes en het ziekenhuis Diabetesregulatie op de afdeling en in het ziekenhuis 30% van de patienten opgenomen in het ziekenhuis heeft (een) diabetes (gerelateerd) probleem) Henk Bilo Kontakt der Kontinenten,

Nadere informatie

Meten en weten. Focus op hypo s. Koen van Beers, arts-onderzoeker

Meten en weten. Focus op hypo s. Koen van Beers, arts-onderzoeker Meten en weten Focus op hypo s Koen van Beers, arts-onderzoeker Inhoud 1. Meten: waarom? 2. Continue Glucose Monitoring 3. IN CONTROL onderzoek 4. Flash Glucose Monitoring (FreeStyle Libre) 5. IMPACT onderzoek

Nadere informatie

Workshop voor apothekers en huisartsen. (on)juiste behandeling met orale bloedsuikerverlagende middelen bij

Workshop voor apothekers en huisartsen. (on)juiste behandeling met orale bloedsuikerverlagende middelen bij Workshop voor apothekers en huisartsen (on)juiste behandeling met orale bloedsuikerverlagende middelen bij Diabetes Mellitus type 2 Voorbeeld Programma Maken van de ingangstoets Bespreking leerdoelen l

Nadere informatie

de diabetespolikliniek

de diabetespolikliniek patiënteninformatie de diabetespolikliniek Vanwege uw diabetes mellitus (suikerziekte) komt u regelmatig naar de diabetespolikliniek van de polikliniek Interne Geneeskunde. Het diabetesteam adviseert,

Nadere informatie

Zwangerschapsdiabetes - Zwangerschapssuiker-

Zwangerschapsdiabetes - Zwangerschapssuiker- Zwangerschapsdiabetes - Zwangerschapssuiker- Dit document bevat vertrouwelijke informatie van JijWij. Het kopiëren en/of verspreiden van dit document zonder voorgaand schriftelijke toestemming van JijWij

Nadere informatie

DIABETISCHE NEFROPATHIE

DIABETISCHE NEFROPATHIE DIABETISCHE NEFROPATHIE Onderdeel van de micro-angiopathie bij diabetes mellitus. Insuline-afhankelijke DM 30% vd ptn krijgt nefropathie Niet-insuline-dependente DM 5% vd ptn Pathogenese: Meerdere factoren

Nadere informatie

Refaja Ziekenhuis Stadskanaal. Zwangerschapsdiabetes. Begeleiding in het Refaja ziekenhuis

Refaja Ziekenhuis Stadskanaal. Zwangerschapsdiabetes. Begeleiding in het Refaja ziekenhuis Zwangerschapsdiabetes Begeleiding in het Refaja ziekenhuis ZWANGERSCHAPSDIABETES BEGELEIDING IN HET REFAJA ZIEKENHUIS INLEIDING waar het ziekenhuis, omdat tijdens heeft ontwikkeld. Zwangerschapsdiabetes

Nadere informatie

Informatie voor patiënten met diabetes mellitus In het traject bariatrische chirurgie

Informatie voor patiënten met diabetes mellitus In het traject bariatrische chirurgie Informatie voor patiënten met diabetes mellitus In het traject bariatrische chirurgie Afdeling interne geneeskunde U ontvangt deze folder omdat u een bariatrische behandeling gaat krijgen in Máxima Medisch

Nadere informatie

Vasculair Preventie Centrum

Vasculair Preventie Centrum Vasculair Preventie Centrum Afdeling interne geneeskunde Uw huisarts of specialist heeft u verwezen naar het Vasculair Preventie Centrum van Máxima Medisch Centrum, locatie Eindhoven. Bij u is een risicofactor

Nadere informatie

Refaja Ziekenhuis Stadskanaal. Zelfregulatie bij intensieve therapie

Refaja Ziekenhuis Stadskanaal. Zelfregulatie bij intensieve therapie Zelfregulatie bij intensieve therapie ZELFREGULATIE BIJ INTENSIEVE THERAPIE INLEIDING Deze folder geeft u algemene richtlijnen over zelfregulatie bij intensieve insulinetherapie. Zelfregulatie is het zelfstandig

Nadere informatie

Refaja Ziekenhuis Stadskanaal. Zwangerschapsdiabetes. Begeleiding in het Refaja ziekenhuis

Refaja Ziekenhuis Stadskanaal. Zwangerschapsdiabetes. Begeleiding in het Refaja ziekenhuis Zwangerschapsdiabetes Begeleiding in het Refaja ziekenhuis ZWANGERSCHAPSDIABETES BEGELEIDING IN HET REFAJA ZIEKENHUIS INLEIDING U bent verwezen naar het ziekenhuis, omdat u tijdens uw zwangerschap diabetes

Nadere informatie

SAMENVATTING. 140 Samenvatting

SAMENVATTING. 140 Samenvatting Samenvatting 140 Samenvatting SAMENVATTING Diabetes mellitus, ofwel suikerziekte, is een veelvoorkomende stofwisselingsziekte die gekenmerkt wordt door hyperglykemie (verhoogde bloedsuikerspiegels) als

Nadere informatie

Diabetes type 2. Het belang van gezonde voeding

Diabetes type 2. Het belang van gezonde voeding Diabetes type 2 Het belang van gezonde voeding Gezond eten is voor iedereen belangrijk, maar voor mensen met diabetes type 2 zijn er extra aandachtspunten. Onze voedingsadviezen helpen je. Wat gebeurt

Nadere informatie

24-06-12. Sporten en diabetes type 2 Van 15 minuten per dag bewegen tot de marathon, maar eerst een fietsproef. Sport is goed voor elk?

24-06-12. Sporten en diabetes type 2 Van 15 minuten per dag bewegen tot de marathon, maar eerst een fietsproef. Sport is goed voor elk? Sporten en diabetes type 2 Van 15 minuten per dag bewegen tot de marathon, maar eerst een fietsproef Jan Evert Heeg, internist, Isala Klinieken, Zwolle 1 Lichaamsbeweging is goed Voor DM type 2: Betere

Nadere informatie

Voorlichting diabetes type 2

Voorlichting diabetes type 2 Voorlichting diabetes type 2 www.novonordisk.nl P a s s i e v o o r l e v e n Hoe houdt u t leven met diabetes leefbaar? Op geen enkele wijze wil Novo Nordisk Farma B.V. de rol van behandelaar vervullen

Nadere informatie

Praktische adviezen bij een 2 keer daags insulineregime

Praktische adviezen bij een 2 keer daags insulineregime Praktische adviezen bij een 2 keer daags insulineregime Inhoudsopgave Bladzijde Streefwaarden voor de bloedglucose. 3 Bijstelregels 3 Wat te doen bij een hypoglycemie? 3 Bijstel-schema hypoglycemie 4 Voorkomen

Nadere informatie

Appendix. Nederlandstalige samenvatting (Dutch summary)

Appendix. Nederlandstalige samenvatting (Dutch summary) Appendix Nederlandstalige samenvatting (Dutch summary) 93 87 Inleiding Diabetes mellitus, kortweg diabetes, is een ziekte waar wereldwijd ongeveer 400 miljoen mensen aan lijden. Ook in Nederland komt de

Nadere informatie

DIABETES JAARCONTROLE

DIABETES JAARCONTROLE DIABETES JAARCONTROLE 284 Inleiding U krijgt deze folder omdat voor u afspraken gemaakt zijn voor de diabetes jaarcontrole. Mensen met diabetes type 1 of type 2 kunnen op termijn te maken krijgen met complicaties.

Nadere informatie

DIABETES KETENZORG ROHA 2015. Melanie Uytendaal, diabetesverpleegkundige Elise Kuipers, diёtist

DIABETES KETENZORG ROHA 2015. Melanie Uytendaal, diabetesverpleegkundige Elise Kuipers, diёtist . DIABETES KETENZORG ROHA 2015 Melanie Uytendaal, diabetesverpleegkundige Elise Kuipers, diёtist Pp PROGRpRAMM PROGRAMMA Kwaliteit en Ketenafspraken POH-er en diëtist 2015 Insuline-koolhydraatratio s Casuïstiek

Nadere informatie

Praktische adviezen bij een 2 keer daags insulineregime

Praktische adviezen bij een 2 keer daags insulineregime Praktische adviezen bij een 2 keer daags insulineregime Inhoudsopgave Bladzijde Streefwaarden voor de bloedglucose. 3 Bijstelregels 3 Wat te doen bij een hypoglycemie? 3 Bijregel-schema hypoglycemie 4

Nadere informatie

Zwangerschapsdiabetes - Zwangerschapssuiker-

Zwangerschapsdiabetes - Zwangerschapssuiker- Zwangerschapsdiabetes - Zwangerschapssuiker- Dit document bevat vertrouwelijke informatie van JijWij. Het kopiëren en/of verspreiden van dit document zonder voorgaand schriftelijke toestemming van JijWij

Nadere informatie

Diabetes en zwangerschap

Diabetes en zwangerschap Diabetes en zwangerschap DIABETES EN ZWANGERSCHAP Bij diabetes mellitus is er te veel glucose in uw bloed: de bloedglucosewaarde is te hoog. Diabetes kan al bestaan voordat u zwanger bent, er is dan sprake

Nadere informatie

Technologische ontwikkelingen: belangrijke tussenstap (pompen, sensoren, kunstalvleesklier )

Technologische ontwikkelingen: belangrijke tussenstap (pompen, sensoren, kunstalvleesklier ) De toekomst van diabetes. Eilandjes- en pancreas, een futuristische kijk Belangen gerelateerd aan deze presentatie Wetenschappelijk coordinator Diabetes Cell Therapy Initiative Consortium (DCTI) waarbij

Nadere informatie

6.4. Werkstuk door een scholier 1926 woorden 5 januari keer beoordeeld. Inhoud

6.4. Werkstuk door een scholier 1926 woorden 5 januari keer beoordeeld. Inhoud Werkstuk door een scholier 1926 woorden 5 januari 2004 6.4 84 keer beoordeeld Vak Biologie Inhoud Hoofdstuk 1: Wat is diabetes? Hoofdstuk 2: Wat zijn de symptomen van diabetes? Hoofdstuk 3: Wat zijn de

Nadere informatie

Diabetesregulatie op de afdeling en in het ziekenhuis. Henk Bilo Zoete broodjes bakken Utrecht, 9 april 2013

Diabetesregulatie op de afdeling en in het ziekenhuis. Henk Bilo Zoete broodjes bakken Utrecht, 9 april 2013 Diabetesregulatie op de afdeling en in het ziekenhuis Henk Bilo Zoete broodjes bakken Utrecht, 9 april 2013 Diabetes en het ziekenhuis 30% van de patienten opgenomen in het ziekenhuis heeft (een) diabetes

Nadere informatie

CASUÏSTIEK BESPREKING OVER DIABETESZORG IN DE PALLIATIEVE FASE

CASUÏSTIEK BESPREKING OVER DIABETESZORG IN DE PALLIATIEVE FASE CASUÏSTIEK BESPREKING OVER DIABETESZORG IN DE PALLIATIEVE FASE INLEIDING Diabeteszorg richt zich op leefstijl, scherpe streefwaarden en/of voorkoming van late complicaties (5-10 jaar) In de palliatieve/terminale

Nadere informatie

Kindergeneeskunde. Kinderdiabetes team. Het Antonius Ziekenhuis vormt samen met Thuiszorg Zuidwest Friesland de Antonius Zorggroep

Kindergeneeskunde. Kinderdiabetes team. Het Antonius Ziekenhuis vormt samen met Thuiszorg Zuidwest Friesland de Antonius Zorggroep Kindergeneeskunde Kinderdiabetes team Het Antonius Ziekenhuis vormt samen met Thuiszorg Zuidwest Friesland de Antonius Zorggroep Wat is Diabetes? Diabetes Mellitus is een ziekte waarbij de alvleesklier

Nadere informatie

Diabetes en zelfregulatie. Werkboek

Diabetes en zelfregulatie. Werkboek Informatie Diabetes en zelfregulatie Werkboek Inleiding Dit werkboek is bedoeld voor diabetespatiënten die in overleg met hun diabetesverpleegkundige gaan werken met zelfregulatie. Het doel van zelfregulatie

Nadere informatie

Diabetes. Inhoud. In Nederland hebben ongeveer 750.000 mensen diabetes. Van die 750.000 weten 200.000 personen niet dat ze de ziekte hebben.

Diabetes. Inhoud. In Nederland hebben ongeveer 750.000 mensen diabetes. Van die 750.000 weten 200.000 personen niet dat ze de ziekte hebben. Zorg bij diabetes Inhoud Vormen van diabetes 4 Klachten en symptomen 5 Oorzaken 6 Behandeling 7 Leven met diabetes 8 Meer informatie 9 Wat kan Kring-apotheek voor jou betekenen? 10 Diabetes Diabetes is

Nadere informatie

Refaja Ziekenhuis Stadskanaal. Diabetes mellitus en zwangerschap. Begeleiding in het Refaja ziekenhuis

Refaja Ziekenhuis Stadskanaal. Diabetes mellitus en zwangerschap. Begeleiding in het Refaja ziekenhuis Diabetes mellitus en zwangerschap Begeleiding in het Refaja ziekenhuis DIABETES MELLITUS EN ZWANGERSCHAP BEGELEIDING IN HET REFAJA ZIEKENHUIS INLEIDING U heeft diabetes en bent zwanger of wilt zwanger

Nadere informatie

Refaja Ziekenhuis Stadskanaal. Kind met diabetes en intensieve therapie. Algemene informatie voor kind en ouders

Refaja Ziekenhuis Stadskanaal. Kind met diabetes en intensieve therapie. Algemene informatie voor kind en ouders Kind met diabetes en intensieve therapie Algemene informatie voor kind en ouders KIND MET DIABETES EN INTENSIEVE THERAPIE ALGEMENE INFORMATIE VOOR KIND EN OUDERS INLEIDING Je bent voor de behandeling van

Nadere informatie

PATIËNTEN INFORMATIE. Reizen met diabetes. Vakantietips en paklijst

PATIËNTEN INFORMATIE. Reizen met diabetes. Vakantietips en paklijst PATIËNTEN INFORMATIE Reizen met diabetes Vakantietips en paklijst Vakantietips 1. Advies voor de diabetesmaterialen Neem voor de vakantieperiode ruim voldoende materiaal mee (zie paklijst). Verdeel uw

Nadere informatie

5-4-2012. Diabetes & Nierziekten Zelfcontrole en hypoglycemie. Inhoud. Hypoglycemie. Verschillende definities: NHG<3.5, ADA<3.

5-4-2012. Diabetes & Nierziekten Zelfcontrole en hypoglycemie. Inhoud. Hypoglycemie. Verschillende definities: NHG<3.5, ADA<3. Diabetes & Nierziekten Zelfcontrole en hypoglycemie Ingrid de Vries, dialyseverpleegkundige Casper Franssen, internist-nefroloog Universitair Medisch Centrum Groningen Inhoud Hypoglycemie Verschillende

Nadere informatie

DIABETES IN DE WERELD EEN GROEIENDE WELVAARTSEPIDEMIE

DIABETES IN DE WERELD EEN GROEIENDE WELVAARTSEPIDEMIE DIABETES IN DE WERELD EEN GROEIENDE WELVAARTSEPIDEMIE PROGRAMMA Wat is diabetes Wat doet Diabetesvereniging Nederland Internationale contacten Diabetes in de wereld: hoe verder? stofwisseling Lichaam functioneert

Nadere informatie

Diabetes mellitus VRAAG OVER UW MEDICIJNEN?? WWW.APOTHEEK.NL

Diabetes mellitus VRAAG OVER UW MEDICIJNEN?? WWW.APOTHEEK.NL Diabetes mellitus WAT IS DIABETES MELLITUS BEHANDELING: MEDICIJNEN EN DIEET WAT KUNT U ZELF DOEN WAT KAN UW APOTHEKER VUUR U DOEN ADVIES IN EEN PERSOONLIJK GESPREK INFORMATIE MEDICIJNEN OP RECEPT VRAAG

Nadere informatie

Praktische adviezen bij een 4 keer daags insulineregime

Praktische adviezen bij een 4 keer daags insulineregime Praktische adviezen bij een 4 keer daags insulineregime Inhoudsopgave Bladzijde Streefwaarden voor de bloedglucose 3 Bijstelregels 3 Wat te doen bij een hypoglycemie? 3 Voorkomen van hypoglycemie bij lichamelijke

Nadere informatie

CHAPTER 9. Samenvatting

CHAPTER 9. Samenvatting CHAPTER 9 Samenvatting Chapter 9 Advanced glycation endproducts (AGEs) ontstaan via chemische reacties waarbij er versuikering en oxidatie optreedt van o.a. eiwitten en vetten, waarbij vaak een onomkeerbare

Nadere informatie

Diabeteszorg in uw ziekenhuis

Diabeteszorg in uw ziekenhuis Diabeteszorg in uw ziekenhuis Hoofddorp U heeft, sinds kort of al langer, diabetes mellitus (suikerziekte). Diabetes mellitus is een chronische stofwisselingsziekte. De aandoening komt zowel voor bij jonge

Nadere informatie

Diabetesvoorlichting FLEXIBELE INSULINETHERAPIE

Diabetesvoorlichting FLEXIBELE INSULINETHERAPIE Diabetesvoorlichting FLEXIBELE INSULINETHERAPIE WAT IS FLEXIBELE INSULINETHERAPIE? Bij flexibele insulinetherapie spuit u vier keer per dag insuline. Een keer langwerkende insuline en drie keer snelwerkende

Nadere informatie

Diabetes en zwangerschap - Marokkaans/Arabisch مرض السكر والحمل

Diabetes en zwangerschap - Marokkaans/Arabisch مرض السكر والحمل Diabetes en zwangerschap - Marokkaans/Arabisch مرض السكر والحمل Diabetes en zwangerschap Bij diabetes mellitus is er te veel glucose in uw bloed: de bloedglucose waarde is te hoog. Diabetes kan al bestaan

Nadere informatie

Kwaliteitsindicatoren diabetes type 2 (fase 2)

Kwaliteitsindicatoren diabetes type 2 (fase 2) Kwaliteitsindicatoren diabetes type 2 (fase 2) Nederlandse Diabetes Federatie 033-4480845 info@diabetesfederatie.nl Stationsplein 139 3818 LE Amersfoort Kwaliteitsindicatoren diabetes type 2 (fase 2) De

Nadere informatie

INFORMATIE OVER DIABETES

INFORMATIE OVER DIABETES INFORMATIE OVER DIABETES 1126 DIABETES MELLITUS In Nederland lijden naar schatting ongeveer 650.000 mensen aan diabetes mellitus (suikerziekte). Van de Nederlandse bevolking heeft 3,9 procent nu of binnenkort

Nadere informatie

Praktische adviezen bij een 4 keer daags insulineregime

Praktische adviezen bij een 4 keer daags insulineregime Praktische adviezen bij een 4 keer daags insulineregime Inhoudsopgave Bladzijde Streefwaarden voor de bloedglucose 3 Bijstelregels 3 Wat te doen bij een hypoglycemie 3 Voorkomen van hypoglycemie bij lichamelijke

Nadere informatie

Diabetes mellitus. De behandeling van diabetes mellitus

Diabetes mellitus. De behandeling van diabetes mellitus Diabetes mellitus Diabetes mellitus (suikerziekte) is een ziekte van de stofwisseling; hierbij zit er te veel glucose in het bloed Dat kan twee oorzaken hebben: bil type 1 diabetes maakt het lichaam niet

Nadere informatie

Samenvatting 161 NEDERLANDSTALIGE SAMENVATTING

Samenvatting 161 NEDERLANDSTALIGE SAMENVATTING Samenvatting 161 NEDERLANDSTALIGE SAMENVATTING 162 Samenvatting NEDERLANDSTALIGE SAMENVATTING Diabetes mellitus, of suikerziekte, is een groep stofwisselingsziekten. De kenmerkende eigenschap van deze

Nadere informatie

Diabetes en zwangerschap

Diabetes en zwangerschap Diabetes en zwangerschap Haarlem Bij diabetes mellitus is er te veel glucose in uw bloed: de bloedglucosewaarde is te hoog. Diabetes kan al bestaan voordat u zwanger bent, er is dan sprake van diabetes

Nadere informatie

Voorbereiding onderzoek bij diabetes

Voorbereiding onderzoek bij diabetes 00 Voorbereiding bij diabetes Insuline Interne geneeskunde Diabetespoli Binnenkort heeft u een afspraak voor een, waarvoor u gedurende langere tijd niets mag eten. Omdat u bekend bent met Diabetes Mellitus,

Nadere informatie

Zwangerschapsdiabetes

Zwangerschapsdiabetes Zwangerschapsdiabetes In deze folder krijgt u informatie over zwangerschapsdiabetes. Deze vorm van diabetes kan bij vrouwen ontstaan tijdens de zwangerschap, meestal rondom de 20e week. Als je zwanger

Nadere informatie

Zwangerschapsdiabetes

Zwangerschapsdiabetes Zwangerschapsdiabetes In deze folder krijgt u informatie over zwangerschapsdiabetes. Deze vorm van diabetes kan bij vrouwen ontstaan tijdens de zwangerschap, meestal rondom de 20e week. Hoe ontstaat zwangerschapsdiabetes

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Het aantal mensen met een gestoorde nierfunctie is de afgelopen decennia sterk toegenomen. Dit betekent dat er steeds meer mensen moeten dialyseren of een niertransplantatie moeten

Nadere informatie

Zwangerschapsdiabetes. Diabetesteam IJsselland Ziekenhuis

Zwangerschapsdiabetes. Diabetesteam IJsselland Ziekenhuis Zwangerschapsdiabetes Diabetesteam IJsselland Ziekenhuis Zwangerschapsdiabetes ontstaat tijdens de zwangerschap; meestal rondom de 30 e week. Wat is zwangerschapsdiabetes? Bij diabetes is het glucosegehalte

Nadere informatie

Werkboek Diabetes en zelfregulatie

Werkboek Diabetes en zelfregulatie Werkboek Diabetes en zelfregulatie Inleiding Dit werkboek is bedoeld voor diabetespatiënten die in overleg met hun diabetesverpleegkundige gaan werken met zelfregulatie. Het doel van zelfregulatie is het

Nadere informatie

Diabetes bij kinderen: behandeling en instructies

Diabetes bij kinderen: behandeling en instructies Diabetes bij kinderen: behandeling en instructies Als uw kind de diagnose diabetes heeft gekregen, heeft dit grote invloed op zijn dagelijkse leven. Zo zal uw kind zijn bloedglucose moeten meten, insuline

Nadere informatie

Diabetes. Wat zijn de oorzaken van diabetes?

Diabetes. Wat zijn de oorzaken van diabetes? Diabetes Diabetes of suikerziekte is een stofwisselingsziekte waarbij de bloedsuikerspiegel niet op peil blijft. Bij mensen met diabetes lukt het de insuline in het lichaam niet om de bloedsuiker (bloedglucose)

Nadere informatie

Kinderen met diabetes samen onze zorg! vzw Hippo & Friends

Kinderen met diabetes samen onze zorg! vzw Hippo & Friends Kinderen met diabetes samen onze zorg! vzw Hippo & Friends www.hippoandfriends.com Informatie voor leraren en zorgverleners Leerkrachten en zorgverleners komen waarschijnlijk op een bepaald punt in aanraking

Nadere informatie

Diabetes. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg

Diabetes. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg Diabetes Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies Jouw gezondheid is onze zorg Inhoud Diabetes 3 Vormen van diabetes 4 Type1 4 Type2 4 Klachten en symptomen 5 Type1 5 Type2 5 Oorzaken 6 Behandeling

Nadere informatie

Maak kennis met het diabetesteam van Maasziekenhuis Pantein

Maak kennis met het diabetesteam van Maasziekenhuis Pantein Maak kennis met het diabetesteam van Maasziekenhuis Pantein Diabetes mellitus (kortweg diabetes) is een chronische ziekte. Dat betekent dat u voor langere tijd voor deze ziekte behandeld moet worden. Bij

Nadere informatie

voorbereiding op behandeling voor diabetespatiënten

voorbereiding op behandeling voor diabetespatiënten voorbereiding op behandeling voor diabetespatiënten Inhoud 1. Behandeling s morgens: vanaf 24.00 uur nuchter... 3 2. Behandeling s middags: nuchter of licht ontbijt... 5 3. Behandeling s morgens: nuchter

Nadere informatie

Aanpassen diabetesmedicatie tijdens laxeervoorbereiding met Kleanprep of Picoprep voor colonoscopie die vóór uur plaatsvindt

Aanpassen diabetesmedicatie tijdens laxeervoorbereiding met Kleanprep of Picoprep voor colonoscopie die vóór uur plaatsvindt Aanpassen diabetesmedicatie tijdens laxeervoorbereiding met Kleanprep of Picoprep voor colonoscopie die vóór 12.00 uur plaatsvindt Diabetespolikliniek Beter voor elkaar 2 Inleiding U heeft deze folder

Nadere informatie

PATIËNTEN INFORMATIE. Informatie bij overweging insulinepomptherapie

PATIËNTEN INFORMATIE. Informatie bij overweging insulinepomptherapie PATIËNTEN INFORMATIE Informatie bij overweging insulinepomptherapie Algemeen Door middel van deze folder wil het Maasstad Ziekenhuis u informeren over insulinepomptherapie. U ontvangt deze informatie,

Nadere informatie

H Zwangerschapsdiabetes (diabetes gravidarum)

H Zwangerschapsdiabetes (diabetes gravidarum) H.40051.0318 Zwangerschapsdiabetes (diabetes gravidarum) 2 Hoe het ontstaat Diabetes wordt veroorzaakt doordat u te weinig insuline aanmaakt, of doordat u minder gevoelig bent voor insuline. Insuline is

Nadere informatie

COMPLICATIES Lange termijn complicaties Complicaties van de ogen (retinopathie) Complicaties van de nieren (nefropathie)

COMPLICATIES Lange termijn complicaties Complicaties van de ogen (retinopathie) Complicaties van de nieren (nefropathie) COMPLICATIES Lange termijn complicaties Wanneer u al een lange tijd diabetes heeft, kunnen er complicaties optreden. Deze treden zeker niet bij alle mensen met diabetes in dezelfde mate op. Waarom deze

Nadere informatie

Peggy Roestenberg - The role of CTGF in diabetic nephropathy. Chapter 10. Samenvatting in het Nederlands

Peggy Roestenberg - The role of CTGF in diabetic nephropathy. Chapter 10. Samenvatting in het Nederlands Chapter 10 Samenvatting in het Nederlands Chapter 10 Peggy Roestenberg - The role of CTGF in diabetic nephropathy DIABETES MELLITUS Diabetes mellitus, in de volksmond beter bekend als suikerziekte of diabetes,

Nadere informatie

Als je diabetes hebt en ziek wordt

Als je diabetes hebt en ziek wordt Als je diabetes hebt en ziek wordt 1 Iedere infectie induceert insuline resistentie en daarmee verhoogde insuline behoefte Anticiperend beleid Diabetes patiënten waarschuwen voor ontregeling bloedsuiker

Nadere informatie

Bij type 1 diabetes verbetert. Lichaamsbeweging draagt bij aan goede regulatie type 2 diabetes

Bij type 1 diabetes verbetert. Lichaamsbeweging draagt bij aan goede regulatie type 2 diabetes L THEMA DIABETESZORG OP MAAT Lichaamsbeweging draagt bij aan goede regulatie type 2 diabetes J.E. Heeg, internist Isala Klinieken, Zwolle Lichaamsbeweging draagt bij aan een goede regulatie van diabetes

Nadere informatie

INDIVIDUEEL ZORGPLAN 17813

INDIVIDUEEL ZORGPLAN 17813 INDIVIDUEEL ZORGPLAN 17813 Inleiding Wij verzoeken u om dit zorgplan mee te nemen naar ieder bezoek aan het Sint Franciscus Gasthuis. Patiëntensticker Behandelaars Sint Franciscus Gasthuis Behandelend

Nadere informatie

Inwendige geneeskunde. Diabetes en ziekte. www.catharinaziekenhuis.nl

Inwendige geneeskunde. Diabetes en ziekte. www.catharinaziekenhuis.nl Inwendige geneeskunde Diabetes en ziekte www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl INW004 / Diabetes en ziekte / 24-07-2013 2 Diabetes en ziekte De

Nadere informatie

Nieuwe technologie bij pomptherapie, wat biedt het ons meer? Agaath Zeinstra & Jolanda Hensbergen Diabetesverpleegkundigen

Nieuwe technologie bij pomptherapie, wat biedt het ons meer? Agaath Zeinstra & Jolanda Hensbergen Diabetesverpleegkundigen Nieuwe technologie bij pomptherapie, wat biedt het ons meer? Agaath Zeinstra & Jolanda Hensbergen Diabetesverpleegkundigen Ontwikkelingen in diabeteshulpmiddelen Insulinepomptherapie Insulinepomp met sensor

Nadere informatie

Info spot. Diabetes en depressie. Inleiding. Oktober - november - december 2011

Info spot. Diabetes en depressie. Inleiding. Oktober - november - december 2011 Oktober - november - december 2011 Info spot Diabetes en depressie Inleiding Diabetes mellitus, ofwel suikerziekte, is een chronische stofwisselingsziekte die gekenmerkt wordt door een te hoog glucosegehalte

Nadere informatie

Diabetes Mellitus type 2 en tabletgebruik. Diabetesteam IJsselland Ziekenhuis

Diabetes Mellitus type 2 en tabletgebruik. Diabetesteam IJsselland Ziekenhuis Diabetes Mellitus type 2 en tabletgebruik Diabetesteam IJsselland Ziekenhuis Wat is diabetes type 2? Diabetes type 2 komt veel bij ouderen voor. Vroeger werd deze vorm daarom ook wel ouderdomssuiker genoemd.

Nadere informatie

Hypo-unawareness. Liliane Kempeneer Diabetesteam UZBrussel Gent 12 november 2012

Hypo-unawareness. Liliane Kempeneer Diabetesteam UZBrussel Gent 12 november 2012 Hypo-unawareness. Liliane Kempeneer Diabetesteam UZBrussel Gent 12 november 2012 Symptomen hypo s 2 5-12-2012 Hypo-unawareness. Wat? Niet /niet tijdig of minder goed een hypoglycemie voelen (klassieke

Nadere informatie

ORALE GLUCOSE TOLERANTIE TEST FRANCISCUS GASTHUIS

ORALE GLUCOSE TOLERANTIE TEST FRANCISCUS GASTHUIS ORALE GLUCOSE TOLERANTIE TEST FRANCISCUS GASTHUIS Inleiding Binnenkort krijgt u een suikerbelastingtest, oftewel orale glucose tolerantie test (OGTT). U krijgt deze test omdat gedacht wordt aan een afwijking

Nadere informatie

Bewegen en voeding als medicijn bij type 2 diabetes? de rol van fitnessprofessionals. Dr. Jan-Willem van Dijk

Bewegen en voeding als medicijn bij type 2 diabetes? de rol van fitnessprofessionals. Dr. Jan-Willem van Dijk Bewegen en voeding als medicijn bij type 2 diabetes? de rol van fitnessprofessionals Dr. Jan-Willem van Dijk Inhoud Introductie type 2 diabetes Meten van bloedglucose Gewichtsverlies en bloedglucose Fysieke

Nadere informatie

De contrastpoli Poli ter voorkoming van nierfunctieverlies

De contrastpoli Poli ter voorkoming van nierfunctieverlies De contrastpoli Poli ter voorkoming van nierfunctieverlies Afdeling radiologie/interne geneeskunde Locatie Veldhoven U heeft een afspraak op de contrastpoli: Datum:.. Dag/tijdstip: dag. uur Melden: polikliniek

Nadere informatie

Lichaamsbeweging en sport

Lichaamsbeweging en sport Hoofdstuk 6B Lichaamsbeweging en sport 6b.1 Inleiding Regelmatig bewegen heeft een positieve invloed op de gezondheid. En het zorgt voor ontspanning en plezier. Dit geldt voor iedereen, dus ook voor mensen

Nadere informatie