VAD-berichten. Periodiek van de Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen vzw. maart-april 2003 N2

Transcriptie

1 Periodiek van de Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen vzw VAD-berichten Verschijnt vijf maal per jaar Afgiftekantoor: 9000 Gent X maart-april 2003 N2

2 AANKONDIGINGEN VAD-vormingen Werkwijze vormingsaanbod over alcohol en drugs Basisvorming voor hulpverleners in de alcohol- en drughulpverlening 8, 13 en 22 mei 2003, Brussel Laagdrempelige hulpverlening 15 mei 2003, Brussel Het motivationeel model 19 en 27 mei 2003, Brussel Behandelingsstrategieën bij problematisch gokken 21 mei 2003, Wemmel Het syndroom van Korsakoff 19 juni 2003, Wemmel Binnenlandse studiedagen naar Canossa gaan? Symposium over dwangopname in de verslaafdenzorg 12 september 2003, Brugge Info: Ludo Goderis, PZ Onze-Lieve-Vrouw, Brugge Tel INHOUD Buitenlandse congressen 4th Conference on Drugs and Young People Focusing on solutions - the way forward mei 2003, Wellington (Nieuw-Zeeland) Info: Conference Secretariat - Australian Drug Foundation Tel.: / Fax: events@adf.org.au Website: VI th European Conference on the Health Promotion and Education Equity, solidarity and responsibility for health juni 2003, Perugia (Italië) Info: Centro Sperimentale per l Educazione Sanitaria interuniversitario Tel.: / Fax: csesi@unipg.it Website: COLOFON REDACTIONEEL VAD-ACTIVITEITEN De Cowboy in actie. Gratis Drank. Alcohol. Bekijk het eens nuchter IN DE KIJKER Zk. poes, zndr. kater Het gebruik van zelfhulpboekjes als vroegtijdige interventies bij alcoholmisbruik VRIJE TRIBUNE BELEIDSINFO De nieuwe drugwet nu gestemd door de Kamer van Volksvertegenwoordigers Parlementaire vraag VOOR U GESURFT Nu alle info over drank, drugs en pillen binnen muisbereik GETUIGENIS Spoedverpleegkundige in het spotlight ONDERZOEK Het Early Warning System STUDIEDAGEN NIGZ-congres: gezondheid en risico s Measuring addiction in Europe BOEKENNIEUWS VOOR U GELEZEN Hulpverlening onder druk. Gerechtscliënten in de geestelijke gezondheidszorg HALLO, MET DE DRUGLIJN antwoorden over drank, drugs en pillen NIEUWE MEDEWERKER NIEUW MATERIAAL KORT GENOTEERD Word seksuele supermens met nieuwe alcoholpop New York bant sigaret Dronkenschap steekt deels in het hoofd Drugs te koop op internet Bierbuik niet alleen gevolg van teveel bier Jezus wondermiddel was cannabis Veredelde nederwiet sterker en sterker HOOFDREDACTIE: F. Matthys REDACTIE: I. Baeten I. Bernaert G. Geeraerts H. Heyvaert H. Kinable J. Rosiers ILLUSTRATIES: Pokke ABONNEMENTEN: vad@vad.be WEBSITE: LAY-OUT & DRUK Drukkerij EPO V.U.: S. Ansoms. E. Tollenaerestraat 15, 1020 Brussel 2 VAD- BERICHTEN, 2003, 2

3 Redactioneel De zeden zijn verruwd. In de media doen journalisten, beleidsmensen en andere BV s uitspraken, die je vroeger enkel aan de toog van het café hoorde, als iedereen al een paar glazen te veel op had. Ze moesten ze allemaal tegen de muur zetten of Alle politici zijn zakkenvullers en Voor drugdealers zouden ze beter de doodstraf weer invoeren. Het zijn maar enkele voorbeelden. Vaak ook worden individuen die in de kijker lopen op een platte of vettige manier afgemaakt. In televisiedebatten wordt niet meer met argumenten, maar met verwijten en niet terzake doende scheldwoorden gediscussieerd. De afgelopen weken kwamen de druggebruikers in het vizier. Zes drugdoden in één stad is ook een merkwaardig en beangstigend feit. Daar moet men zich vragen over stellen. Maar neen, zich iets afvragen is blijkbaar uit de tijd. Schieten op diegenen die in de problemen geraakt zijn en er alleen niet uit kunnen, is nu aan de orde. Als waren het pestlijders in de Middeleeuwen, inderdaad een bedreiging voor de volksgezondheid, zo worden drugverslaafden door sommige beleidsvoerders beschouwd als te mijden, weg te gooien vuilnis dat best zo snel mogelijk afsterft. Is dat wat we bereikt hebben na zoveel eeuwen ontwikkeling? Of is dat waar we naartoe evolueren in een tijd van slogans en snel, goedkoop succes, waarin nuancering wordt afgedaan als overbodig mist maken? Willen we een samenleving waar alleen plaats is voor wie gezond en succesvol is? Wat treurig dat iemand met een medische opleiding vergeet dat zieke mensen helpen de eerste opdracht van een arts blijft. Frieda Matthys VAD- BERICHTEN, 2003, 2 3

4 VAD-ACTIVITEITEN De Cowboy in actie Gratis Drank. Alcohol. Bekijk het eens nuchter Als u dit artikel onder ogen krijgt, is de tweede fase van de GRATIS DRANK-campagne gelanceerd. Ter herinnering: in november vond u bij Humo een bewaarboekje met negen strips van Cowboy Henk. Bedoeling was 17- tot 25-jarigen aan het denken te zetten over hun alcoholgedrag, met de nadruk op de kortetermijngevolgen van overmatig gebruik. In de tweede fase ligt de nadruk op informeren. De website vormt, zoals u in het vorige nummer van VADberichten kon lezen, het zwaartepunt van de campagne. Cowboy Henk belicht er de verschillende aspecten van drankgebruik bij jongeren: alcohol en sport, alcohol en seks, alcohol en verkeer, alcohol en gezondheid, alcohol en agressie, alcohol en werk, alcohol en studeren. Hij vertelt ook waar u terechtkan met vragen en problemen. Aan de website is een wedstrijd verbonden. Wie de vragen correct oplost, kan fijne prijzen, zoals concerttickets en T-shirts, winnen. Om de website bekend te maken, hebben we specifiek campagnemateriaal ontwikkeld. De klassiekers zijn en blijven: een affiche (50 x 70 cm), een postkaart en een sticker met Cowboy Henk als boegbeeld van de campagne. Daarnaast zijn er twee speciale Cowboy Henk-affiches voor cafés: één affiche met de tekst beteugeling van de dronkenschap (40 x 60 cm) (een tekst die verplicht in elk café moet uithangen) en een affiche (40 x 60 cm) die ruimte laat voor de eigen prijslijst. Als extra hebbeding hebben we dan nog een T-shirt en een kaartspel (waarin de bekende pictogrammen vervangen zijn door Cowboy Henk en zijn kompanen). De campagne wil organisaties die met jongeren werken aanzetten om initiatieven te nemen rond alcohol(preventie). Het gebruiken van het campagnemateriaal is een eerste stap. Daarom schreven we een heleboel diensten een brief waarin we aandacht vragen voor de thematiek jongeren en alcohol. We stuurden deze brief naar jeugddiensten, jeugdhuizen, jeugdwerkingen met maatschappelijk achtergestelde jongeren, jeugdbewegingen, clubs en discotheken, horecacoachen, buurtsportdiensten, schepenen van jeugd, gemeentelijke preventiewerkers en trekkers van een lokaal alcohol- en drugoverleg, Jongerenadviescentra, instellingen bijzondere jeugdzorg, justitiehuizen, Centra voor Leerlingenbegeleiding, sociale voorzieningen voor hogescholen en studentenvoorzieningen in het universitair onderwijs. In de brief stellen we de campagne voor. We voegden we er ook een bestelbon aan toe voor één gratis pakket met campagnemateriaal. Hoe u concreet aan de slag kunt met het campagnemateriaal, vindt u op Daarnaast stelden we ook alle koepels van voorgenoemde organisaties op de hoogte en vroegen hen om de campagne via hun tijdschriften, websites en andere kanalen verder bekend te maken. Els Vandenberghe Een overzicht van het beschikbare materiaal vindt u in de bestelbon op pagina VAD- BERICHTEN, 2003, 2

5 IN DE KIJKER Zk. poes, zndr. kater Met de ludieke affiche zk. poes, zndr. kater voert de Maatschappelijke Jongeren Actie (MJA) de komende maanden een alcopops-preventiecampagne bij jongeren. De affichecampagne is het eindpunt van een reeks acties van MJA om jongeren te wijzen op het niet zo onschuldige karakter van alcopops. je bent, worden niet getoond. Maar in deze wolfjes in schapenvacht schuilen meer gevaren. Cijfers tonen aan dat het aantal jongeren dat regelmatig alcohol drinkt, gestegen is van 18 tot 30 procent 1. Ze tonen ook dat jongeren op steeds jongere leeftijd voor het eerst in contact komen met alcohol en dat ze ook vroeger op regelmatige basis alcohol gaan drinken. De gegevens leren ook dat het precies de alcopops zijn die aan de grondslag liggen van het toenemende alcoholgebruik bij het jonge volkje. Verontrustend, want onderzoek wijst uit dat wie van jongs af aan regelmatig alcohol drinkt, meer kans maakt om later een probleemdrinker te worden. Alcohol is nog altijd de drug die de meeste slachtoffers maakt in onze maatschappij. Terwijl de bierconsumptie daalt, bestormt de ene alcopop na de andere tegenwoordig de jongerenmarkt. Alcopops zijn de voorgemixte alcohollimonades in hippe flesjes die vooral aanslaan bij het jonge volkje. Tieners drinken het goedje alsof het limonade is. Toch zijn deze drankjes niet zo onschuldig als de limonadesmaak doet vermoeden. Handige reclamejongens presenteren de drankjes als het elixir voor een bruisend en sexy jong leven. Reclame speelt in op de allerleukste aspecten van jong zijn. De kater, een belabberd gezicht, niet meer weten waar Om deze problematiek aan te kaarten, startte MJA haar alcopops-preventiecampagne in maart 2002 met de cartoonbundel al-cordelia. Al-cordelia Samen met huiscartooniste Ilah, de geestelijke moeder van het Cordeliafiguurtje in De Mix, ontwikkelde MJA de cartoon VAD- BERICHTEN, 2003, 2 5

6 bundel al-cordelia. Ilah werd gekozen omdat haar cartoons door jongeren bijzonder gesmaakt worden. Op een luchtige, humoristische manier confronteert Ilah de jonge lezer met alcopops. In vaak zeer herkenbare situaties zet Cordelia de alcopopdrinker in zijn hemd. MJA doorprikt met al-cordelia op een luchtige manier de evidentie van alcopops. Jongeren wijzen op het gevaar van alcopops is een delicate zaak. Voor jongeren is het bijvoorbeeld des te moeilijker het afhankelijkheidsbegrip te vatten. Door de trage vorming van een alcoholafhankelijkheid duiken lichamelijke en geestelijke gevolgen van alcoholmisbruik pas later op. Weinig jongeren kampen daardoor zelf met een alcoholafhankelijkheid. Door dit alles komt het over alsof alcoholafhankelijkheid geen jongerenprobleem is. Inspelen op de leefwereld van jongeren en humor maken de boodschap al meer toegankelijk. MJA vond met al-cordelia deze balans. Met de calorie-cartoon speelt al-cordelia zeer direct in op de leefwereld van jongeren. Eten en diëten staan in het woordenboek van jongeren. Allerhande enge ziektes (nog) niet. Een vleug humor vinden we in de babe-cartoon waar al-cordelia de draak steekt met het dronken eigenbeeld. Een grootscheepse bierviltjesactie zet de campagne verder. De al-coolste inzending: zk. poes, zndr. kater In april 2002 verspreidde MJA bierviltjes met cordelia-cartoon. Jongeren werden uitgedaagd een passende slogan bij de cartoon te zoeken. Jong Vlaanderen reageerde massaal. Uit duizenden inzendingen nomineerde MJA de slogan zk. poes, zndr. kater van Jeroen Termote uit Leuven. Deze korte, maar krachtige boodschap prijkt vanaf nu op affiches. Vandaag sluit de affiche zk. poes, zndr. kater de MJA-campagne af. Siegrid Kerstens Educatief medewerkster MJA 1 Kinable, H. (2001). Bevraging van Vlaamse leerlingen in het kader van een drugbeleid op school. Syntheserapport Brussel: VAD. Zin om deze preventiecampagne te ondersteunen door de affiche op een zichtbare plaats op te hangen? Neem contact op met MJA vzw, Siegrid Kerstens, Sint-Jansstraat 32, 1000 Brussel, tel , siegrid.kerstens@mja.be, site Gratis affiches volgen. Al-cordelia bestellen kan op hetzelfde adres (kostprijs 3 inclusief verzending). KORT GENOTEERD Word seksuele supermens met nieuwe alcoholpop Deze zomer komt op de Britse markt een nieuw soort alcoholpop op de markt die - volgens de reclameslogan - niet alleen het libido, maar ook de seksuele prestaties zou verhogen. De nieuwe drinks worden voorgesteld als Viagra-pops, ook al hebben ze totaal geen uitstaans met het blauwe erectiepilletje van Pfizer. De echte naam waaronder ze verkocht zullen worden is Roxoff. Een flesje bevat, naast 5.4% alcohol, ook aftreksels van Chinese kruiden en zwammen die al eeuwen in de traditionele Chinese kruidengeneeskunde gebruikt worden en waarvan beweerd wordt dat het afrodisiaca zijn. Volgens de reclamejongens zou het zelfs gaan om een wetenschappelijk brouwsel dat krachtige afrodisiaca bevat in zoverre dat zij voor seksuele supermensen kunnen zorgen. New York bant sigaret Het Laatste Nieuws, 25/03/2003 Rokers op het versierderspad in de bars van New York moeten voortaan iets anders verzinnen dan het vlotte Hebt u een vuurtje?, of ze moeten hun jachtgebied beperken tot de rokers die samentroepen buiten cafés en restaurants. Burgemeester Michael Bloomberg, een ex-roker met een gezondheidsbewustzijn, heeft zijn zin doorgezet en een absoluut rookverbod afgekondigd in de bars en restaurants van de stad die nooit slaapt. Het rookverbod slaat op zo n zaken die ontsnapten aan het rookverbod dat in 1995 werd ingevoerd voor restaurants met meer dan 35 zitplaatsen. ( ) Het verbod, dat zaterdag 29 maart om middernacht inging, is bedoeld om passieve rokers en het personeel in cafés en restaurants te beschermen. ( ) Sommigen verwachten dat er illegale rooktenten zullen opduiken, naar analogie met de illegale drankgelegenheden tijdens de drooglegging in de VS begin vorige eeuw. ( ) De Morgen, 31/03/ VAD- BERICHTEN, 2003, 2

7 Het gebruik van zelfhulpboekjes als vroegtijdige interventies bij alcoholmisbruik Voor mensen met een alcoholprobleem is er zowel ambulant als residentieel heel wat gespecialiseerde hulp voorhanden. Wat echter met mensen die zich nog niet (voldoende) bewust zijn van het probleem om zelf al de stap naar de alcoholhulpverlening te zetten of voor wie die stap te groot is? Kan men bij hen enkel wachten tot het alcoholprobleem zo uit zijn voegen barst dat het niet meer ontkend kan worden? Of kunnen zij op andere manieren toch al bereikt en geholpen worden? De laatste jaren is er heel wat te doen geweest rond minimale, vroegtijdige interventies bij probleemdrinkers. Enkele jaren geleden verscheen bij VAD al een draaiboek voor hulpverleners over motiverende gespreksvoering in groep met probleemdrinkers. Nu is dit aanbod verruimd met drie zelfhulpboekjes, die voor (eerstelijns)hulpverleners een waardevol werkinstrument kunnen zijn bij de individuele begeleiding van probleemdrinkers. Deze boekjes bieden de mogelijkheid het drinkgedrag onder de loep te nemen en een keuze voor de toekomst te maken. hulpverlener. Ze remt de inzet om op systematische wijze vroegtijdig interventies te plegen bij een zich ontwikkelende alcoholproblematiek. Een aanpak die telkens opnieuw afgestemd is op de cliënt-contextmoment-situatie kan daarentegen juist veel immobilisme doorbreken. Hier stelt zich één van de grootste uitdagingen van de huidige genotmiddelenzorg. Het langdurig onbesproken laten van langzaam problematiserend gebruik bij zovele cliënten op de eerste lijn dient omgebogen. Op die manier kunnen welzijnswerkers bijdragen aan zorgcontinuïteit in de verslavingszorg. Hun coachend, hulpverlenend of onderwijzend, zelfs begrenzend beroep laat hen toe op geëigende wijze in contact te komen met de doelgroep en het gebruiksthema aan te brengen, via vroegtijdige en minimale interventies. Minimale interventies Verschijningsvormen van alcoholproblemen Misbruik van alcohol toont zich op diverse wijzen. Dat kan gaan van gezondheidsirrelevant gebruik, over stapsgewijs sterkere gewoontevorming, tot lichamelijke afhankelijkheid, terwijl in sommige gevallen het gebruik progressief de identiteit bepaalt, soms tot verloedering toe. Deze variatie aan alcoholproblemen vraagt om aangepaste handelswijzen. Er is niet slechts één geschikte aanpak, noch slechts één geschikt moment om te reageren. De dualiteit niet-verslaafd versus verslaafd is onvruchtbaar. Nog niet verslaafd wordt meer dan eens vertaald als geen belangrijk en bovendien privaat probleem. En dit terwijl verslaafd snel lijkt te klinken als een hopeloos, door mij niet met succes te beïnvloeden probleem. Zo n dichotome kijk werkt fnuikend op de motivatie van de cliënt én van de (eerstelijns)- De dualiteit niet-verslaafd versus verslaafd is onvruchtbaar. Miller, als basisauteur van de motiverende gespreksvoering, verwoordt de methodische kern van werkbare minimale interventies in het Engelse geheugenwoord FRAMES: de interventies bevatten ingrediënten van feedback, verantwoordelijkheid (responsability), advies, bieden een menu (opties eerder dan één aangewezen weg), empathie en cliëntgeoriënteerdheid en ten slotte een sterke focus op efficiëntiegevoel en zelfwaardeverhogende strategieën (self esteem). Wanneer kortdurende interventies deze ingrediënten bevatten, blijken zij een bijzonder kosteneffectieve werkvorm te zijn met diverse functies. De bewustwordingsfunctie beoogt het mentaal overwegen van de betrokkene zelf in beweging te brengen op een ogenblik dat dit (nog) niet spontaan gebeurt. Daarnaast bieden ze een ondersteuningsfunctie, die heel belangrijk is om het probleemoplossend vermogen te versterken en zo te voorkomen dat het probleem of de machteloosheid verder groeit. Veranderingsprocessen voeden zich immers niet enkel aan voldoende probleemnotie, evenzo behoeven ze voldoende zelfwaarde en zelfeffectiviteit en ten slotte vereisen ze inzicht in de paden waarlangs de verandering kan verlopen. Ten slotte bieden zulke interventies een noodzakelijke basis bij eventuele doorverwijzing naar de reguliere verslavingszorg. Vanuit deze functies bieden deze interventies reële perspectieven op gedragsveran- VAD- BERICHTEN, 2003, 2 7

8 dering. Ze bieden een zeer gunstige kosten-batenbalans. Coaching van verandering via zelfhulpboekjes Het bespreekbaar stellen van gebruik, het overschouwen van de winst-verliesbalans in zijn breedste inhoudelijke en affectieve betekenis, het vorm geven aan de beslissing en de voorbereiding van actiestappen vormen onvermijdelijke eerste stappen in élk duurzaam veranderingsproces. Deze stappen kunnen via methodische coaching worden geoptimaliseerd. Het gebruik van psycho-educatief materiaal enerzijds en het procesmatig aanwenden van daartoe opgebouwde zelfhulpboekjes anderzijds zijn hier zeer ondersteunend. Vele van de hierboven beschreven ingrediënten vinden immers hun operationalisering in het gebruik van zelfhulpboekjes. Mits een goed getimede toepassing stimuleren ze de zelfwerkzaamheid van cliënten. Objectieve informatie, stapsgewijs aangeboden - op het tempo van de cliënt - biedt betekenisvol materiaal voor bespreking. Naast deze vaste eigen inhoud bieden de boekjes vooral veel ruimte voor het registreren van het eigen gedrag. Ook is er plaats voor het neerpennen van opvattingen, het opmaken van winst-verliesbalansen en - in het tweede deel - het verwoorden van besluiten en veranderingsopties. Door deze inhouden neer te schrijven start een eerste persoonlijk verwerkingsproces; daarna kan de inhoud, voor een tweede verwerking, in de werkrelatie worden ingebracht. Het boekje wordt zo de lastige derde, met prangende vragen waarover de hulpverlener en de cliënt samen kunnen praten, zonder elkaar zélf voortdurend als bron van last te ervaren. Cliënten kunnen met delen instemmen, andere delen minder relevant of zelfs onbespreekbaar vinden. Gedoseerde en gepersonaliseerde feedback door een steunende coach-hulpverlener leidt tot verdiepte reflectie, internalisering en werkt zo gedragsbeïnvloedend. De Mits een goed getimede toepassing stimuleren zelfhulpboekjes de zelfwerkzaamheid van cliënten. inhoud wordt bovendien letterlijk mee naar huis gedragen. Het aantal reflectiemomenten neemt toe, zonder de begeleidingstijd extra zwaar te belasten. De cliënt is mee verantwoordelijk voor het lukken en mislukken van de verandering. Niet enkel motiverend voor de cliënt, zo is gebleken Inhoud van de drie werkboekjes Vooral de opsplitsing in diverse, in de tijd te spreiden modules, maakt dit materiaal verschillend van ander bestaand aanbod. Het bespreekbaar maken van en nadenken over de betekenis van het gebruik, vormt de inhoud van deel I: Tijd om na te denken. Met dit boekje kan de cliënt grotendeels zelf aan de slag. Tentatieve nabespreking met een begeleider verdiept de impact. Het expliciet verwoorden van een besluit (behoud, verminderen of stoppen) en het meedelen ervan aan anderen vormt het opzet van deel II: Maak uw keuze. Een aantal consequenties van de vooropstaande keuzes wordt best met de cliënt doorgesproken. De neergeschreven besluiten vormen ook een bruikbaar feedbackelement bij latere zorgperiodes. Het derde deel ten slotte, Matig uw drinken, kan ondersteunend zijn voor die cliënten die juist deze optie hebben vooruitgeschoven. Het boekje bevat tips en lokt een aantal actiestappen uit, waaronder alternatief gedrag. Terugval krijgt er zijn plaats als beïnvloedbare realiteit in menig veranderingsproces. Tot slot Aan preventiewerkers en hulpverleners wacht de taak de eerstelijnscoach zélf te motiveren tot het motiveren bij alcoholproblemen... Via toenemend probleembesef omtrent laattijdig optreden, via voldoende zelfwaarde- en competentiegevoel bij de hulpverlener ten aanzien van minimale interventies en psycho-educatie én via een methodisch haalbaar alternatief en beschikbaar ondersteunend materiaal, zou dit moeten lukken. Ook al zijn pillen soms nodig, timing én praten zijn basiscondities. Het gebruik van de hier voorgestelde zelfhulpboekjes vormt voor dit laatste een bereikbare optie. En elke bijkomende optie is winst. Marc Tack Coördinator CAT Deelwerking CGG Eclips De drie werkboekjes zijn van de hand van Marc Tack (CAT, Gent) en Jean- Pierre Broothaerts (Primavera, Brussel) en zijn schriftelijk te bestellen bij VAD. Ook het draaiboek Minimale interventies, een gezamenlijke uitgave van VAD en het Provinciaal Overlegcomité over alcohol en andere drugs Vlaams-Brabant, is nog verkrijgbaar bij VAD. Zie voor beide publicaties het bestelformulier achteraan deze VADberichten. KORT GENOTEERD Dronkenschap steekt deels in het hoofd Het gevoel dronken te zijn is gedeeltelijk iets dat wij in ons hoofd steken. Dat zeggen psychologen van de Victoria University in Nieuw-Zeeland na onderzoek omtrent dat thema. (...) Zelfs wanneer we in feite water drinken, kunnen we onszelf wijsmaken dat het alcohol is en ons daar ook naar gedragen. Dat blijkt uit een onderzoek onder 148 studenten. Zij kregen drankjes aangereikt in een ruimte die als pub was ingericht. De helft van hen kreeg te horen dat ze een wodka-tonic dronken, maar in feite dronken alle proefkonijnen water met citroen. Nadien kregen ze dia s te zien met afbeeldingen van misdrijven en moesten ze daarover verslag uitbrengen. De onderzoekers stelden vast dat zij die wodka meenden te hebben gedronken een slechter geheugen hadden dan zij die wisten dat ze nuchter waren. Ook bleken de wodkadrinkers minder betrouwbare bronnen te zijn. Het wodkaverhaal is een perfect voorbeeld van het zogeheten placebo-effect. De Morgen, 09/01/ VAD- BERICHTEN, 2003, 2

9 VRIJE TRIBUNE Uit Het Nieuwsblad van 05/03/2003: Drugprobleem lost zichzelf op : Van de twintig zware druggebruikers in Tongeren, zijn er de jongste maand al vijf gestorven aan een overdosis. Ze zijn goed bezig het probleem onderling te regelen. Jef Simon (VLD), de merkwaardige burgemeester van Tongeren, plaatsvervanger van minister-president Patrick Dewael, houdt er een sarcastisch gevoel voor humor op na als hij het heeft over de vijf drugdoden in zijn stad. En: hij meent wat hij zegt. We zijn die kerels liever kwijt dan rijk. Je kan dat geen mensen meer noemen. ( ) Tongeren heeft geen drugprobleem. Het is puur toeval dat er nu al vijf drugdoden zijn dit jaar 2. Dat is evenveel als normaal op één jaar in heel de provincie Limburg. ( ) Met die mensen is niet te praten. Ik stel me dikwijls de vraag of dat zelfs nog mensen zijn. Ik ben dokter, moet u weten. Ik zie en hoor hoe ze leven, hoe ze het iedereen - hun buren, hun familie - onmogelijk maken. Die mensen kunnen we niet helpen. Aan dhr. J. Simon Burgemeester van Tongeren Hooggeleerde heer dokter Simon, Sta me toe u mijn ongenoegen kenbaar te maken over uw uitlatingen in kranten van 5 maart 2003 naar aanleiding van het vijfde overlijden op korte tijd van drugverslaafden in uw stad. Door deze overlijdens, beweert u over het drugprobleem, lost dat zich vanzelf op. Geen greintje bekommernis of medeleven met nabestaanden, geen besef van het lijden van deze mensen. Dit heeft mij persoonlijk geschokt. Ik ben verantwoordelijk voor een organisatie die zich bijna een kwarteeuw voor deze mensen inzet en op professionele wijze helpt voorkomen dat ze aan deze problematiek doodgaan. Hier, en in tien andere vergelijkbare centra in Vlaanderen, werken mensen dag en nacht om verslaafden op te vangen, in leven te houden en van de drugs af te helpen. En dan lees ik dat een burgervader vindt dat het drugprobleem in zijn stad opgelost wordt door de verslaafden te laten doodgaan. Zo n uitspraak heb ik in geen vijfentwintig jaar zwart op wit in een krant gelezen! 2 Ondertussen is dit aantal alweer opgelopen (nvdr). Ook drugverslaafden zijn mensen, met menselijke rechten. U maakt het uzelf gemakkelijk in uw keuze voor een drastische Endlösung door te stellen: Je kunt hen geen mensen meer noemen. Dit druist in tegen elk rechtsgevoel. Ik denk dat dit niet geaccepteerd mag worden. U moet zich publiekelijk van deze foute voorstelling ontdoen! Ook drugverslaafden zijn mensen, met menselijke rechten. Het is niet omdat ze een probleem hebben of aan anderen problemen veroorzaken, dat men hen moet laten doodgaan op een wijze als heroïnomanen sterven wanneer ze een overdosis nemen. Zij stikken! Dat zou u moeten weten als arts. U zou ook moeten weten dat verslaving een ziekte is die de betrokkene dusdanig verzwakt, fysiek en psychisch, dat hij hulp nodig heeft om zich te stabiliseren. Maar u weigert die hulp en laat de verslaafden het onder zichzelf regelen. Zieke mensen hebben recht op medische verzorging, onverminderd of ze anderen last bezorgen of zich misdadig gedragen, en ook als ze door hun ongezonde levenswijze hun toestand in de hand hebben gewerkt of verergerd. Ik roep hierbij alle gezondheidswerkers, patiëntenverenigingen en belangenbehartigers zoals ziekenfondsen op om zich tegen dergelijke publieke rechteloosheid te verzetten. Deze rubriek biedt een discussieforum voor actuele onderwerpen die verband houden met alcohol- en ander druggebruik in ruime zin. De redactie beslist over het al niet opnemen van inzendingen. De auteur is verantwoordelijk voor zijn bijdrage. Het ergste vind ik dat u drugafhankelijkheid typeert als hopeloos. Vanuit mijn professionele ervaring kan ik getuigen dat dit geheel ten onrechte is. U groetend, Paul Van Deun Klinisch psycholoog Directeur De Spiegel Aan deze brief werd een petitie gekoppeld, die intussen overhandigd werd aan dhr. J. Simon. VAD als koepelorganisatie ondersteunt het standpunt van Paul Van Deun eveneens en schreef een gelijkaardige brief aan het Tongerse College van Burgemeester en Schepenen. KORT GENOTEERD Drugs te koop op internet Drugdealers promoten hun handeltje steeds meer via internet. In s die de wereld rond worden gestuurd maken ze publiciteit voor marihuana en andere drugs. Via een eenvoudig telefoontje kan u ingaan op verschillende aanbiedingen. De dealers beloven in alle discretie én overal ter wereld te leveren. Hun enige vereiste is dat de elektronische klant minstens eenentwintig is. Ook in ons land zoekt de federale politie samen met Europol naar dergelijke drugverkopers. Voorlopig werd er nog niemand opgepakt, maar in het buitenland werden al verschillende internetdealers aangehouden. Het Laatste Nieuws, 08/03/2003 VAD- BERICHTEN, 2003, 2 9

10 BELEIDSINFO De nieuwe drugwet nu gestemd door de Kamer van Volksvertegenwoordigers; wordt vervolgd... Op dinsdag 13 februari 2003 keurde de Kamer van Volksvertegenwoordigers het wetsontwerp tot wijziging van de drugwet van 1921 goed, na een uitgebreide bespreking in de Commissies Justitie en Volksgezondheid. Op 11 maart werd het wetsontwerp goedgekeurd in de Commissie Sociale Aangelegenheden van de Senaat, op 27 maart werd het eveneens goedgekeurd in de voltallige Senaat. De wetswijziging heeft reeds een lange voorgeschiedenis. Begin 2001 werd een wijziging van de drugwet van 1921 aangekondigd in het kader van de Drugnota van de federale overheid en sindsdien kwamen deze plannen meermaals en uitgebreid in de pers aan bod. Als gevolg van dit langdurige proces denken de meeste mensen dat deze nieuwe wet nu al in voege is en dat het gebruik van cannabis niet langer strafbaar is. Niets is minder waar. Wat is de huidige stand van zaken (op 28 maart 2003)? Het wetsontwerp is op 13 februari 2003 goedgekeurd door de Kamer van Volksvertegenwoordigers en op 27 maart door de Senaat. Nu moeten de uitvoeringsbesluiten (KB) nog door de ministerraad worden goedgekeurd en in het Staatsblad worden gepubliceerd. Daarna maakt de minister van Justitie met het college van procureurs-generaal een circulaire voor de parketten op. Na de verspreiding van de circulaire wordt de wet van toepassing. De nieuwe wet voorziet een onderscheid tussen verschillende categorieën van drugs (die in een KB zullen worden vastgelegd), wat een specifiek vervolgingsbeleid voor bijvoorbeeld cannabis mogelijk maakt. Cannabis wordt in geen geval gelegaliseerd en blijft in het strafrecht; de nieuwe wet voorziet enkel wijzigingen in het vervolgingsbeleid. De wet is enkel van toepassing op meerderjarigen; voor minderjarigen verandert er niks. Begrippen als maatschappelijke overlast en problematisch gebruik, die reeds in de federale Drugnota werden aangebracht als beperkende criteria, staan niet in het wetsontwerp, maar zullen in de uitvoeringsbesluiten en in de circulaire worden geconcretiseerd. Alle invullingen die nu in de media worden aangebracht (onder meer het aantal toegelaten gram voor eigen gebruik, het aantal toegelaten planten voor eigen kweek,...) zijn speculaties; de concrete invulling zal moeten blijken uit de uitvoeringsbesluiten en de circulaire die nog moeten onderhandeld worden. Dringend gevraagd: duidelijkheid Dat het zo lang duurt vooraleer een nieuwe wet van kracht wordt is niet uitzonderlijk. Wel uitzonderlijk is de grote mediabelangstelling, waardoor verkeerde signalen naar de burger worden gestuurd. De verschillende interpretaties die de politieke partijen aan de nieuwe drugwet geven, vergroten de verwarring en onduidelijkheid. Gaat het in deze drugwet om een versoepeling of een verstrenging van het huidige beleid, wordt alles duidelijker of vager, wordt de aandacht verlegd van meerderjarigen naar minderjarigen,...??? Zoals hierboven reeds aangegeven, zullen de uitvoeringsbesluiten en de circulaire voor de parketten pas enige duidelijkheid geven en ten slotte zal de praktijk pas definitief duidelijk maken hoe er in de toekomst in België tegenover cannabisgebruik wordt opgetreden. Ondertussen krijgen we vele vragen vanuit het jeugdwerk, het onderwijs, van ouders en opvoeders, van jongeren,...; vragen naar verduidelijking, vragen over wat hen te doen staat. Globaal kunnen we stellen dat een veranderde wetgeving het preventiebeleid als dusdanig niet grondig wijzigt. De algeme- 10 VAD- BERICHTEN, 2003, 2

11 ne doelstelling van preventie is dat individuen en samenleving verantwoord leren omgaan met drugs en druggebruik, waarbij men, afhankelijk van het product, de omstandigheden, de leeftijd en andere kenmerken van de gebruiker, differentieert van het aanmoedigen van niet-gebruik, uitstellen van experimenteergedrag, verantwoord gebruik, tot vroegtijdige interventies en schadebeperking. Preventief werken betekent rekening houden met de maatschappelijke context, de (sub)cultuur, het wettelijk kader, de kenmerken van de persoon van de gebruiker en van het product zelf. Voor ouders, voor scholen, voor jeugdhuizen, voor bedrijven,... hoeft een veranderde wetgeving geen wijziging in hun aanpak of beleid te betekenen. Het gaat trouwens enkel om een verandering in het vervolgingsbeleid, met meer ruimte voor preventie en vroeginterventie. Op basis van de wetenschappelijke literatuur 3 moeten we stellen dat de gezondheidsrisico s van cannabisgebruik eerder beperkt zijn en voornamelijk te maken hebben met de manier waarop cannabis wordt gebruikt (in casu roken). Binnen de hulpverlening zien we evenwel een beperkte groep van cannabisgebruikers die ernstige problemen ervaren op het vlak van hun gezondheid en levenskwaliteit. Het gaat meestal om mensen met een verhoogde maatschappelijke of psychische kwetsbaarheid, voor wie vroegdetectie en een aangepast hulpverleningsaanbod nodig zijn om problemen in een zo vroeg mogelijk stadium te herkennen en aan te pakken. Rekening houdend met de mogelijke risico s van cannabisgebruik vinden we vanuit de gespecialiseerde sector een ontmoediging van het gebruik van cannabis nodig (onder meer qua leeftijd, in het verkeer,...). De beperkende maatregelen moeten evenwel in verhouding staan tot de reële risico s en mogen niet meer schade berokkenen dan het gebruik op zich. Dit laatste geldt evenzeer voor minderjarigen als voor meerderjarigen. Vanuit een gezondheids- en welzijnsperspectief zijn preventie, vroeginterventie en hulpverlening voor alle doelgroepen prioritair. Marijs Geirnaert 3 VAD (2000). Visie op cannabis vanuit de gespecialiseerde drugsector. Brussel: VAD. U kan dit dossier bestellen via de bestelbon op pagina 24. Parlementaire vraag Vraag van de heer André Moreau aan mevrouw Mieke Vogels, Vlaams minister van Welzijn, Gezondheid, Gelijke Kansen en Ontwikkelingssamenwerking, over druggebruik bij jongeren (23 november 2002) We konden allen kennisnemen van de resultaten van het onderzoek van de Universiteit Antwerpen over het druggebruik bij jongeren. Het is erg om vast te stellen dat er steeds meer druggebruik is bij kinderen jonger dan twaalf jaar. In deze vraag zal ik het niet hebben over druggebruik bij jongeren boven twaalf jaar, maar alleen over dat bij de min-twaalfjarigen. De onderzoekers geven ons een opdracht mee. Ze vragen ons om de leerlingen van het lager onderwijs te wijzen op de gevaren van druggebruik. Sommigen zullen het misschien ontkennen, maar dit is een nieuw element. Vele mensen zijn geschokt door de vaststelling, want ze weten niet goed hoe ze het nieuwe gevaar moeten aanpakken. Kinderen die jonger zijn dan twaalf zijn zwakke mensen. Het is de plicht van alle bestuurders en beleidsmensen om de zwakkeren, en zeker de kinderen, zo goed mogelijk te beschermen. Geen enkele goede bestuurder, minister of staatshoofd - het weze een koning, een keizer of een president - kan dit grote probleem en gevaar naast zich neerleggen. Het drugpreventiebeleid wordt in onze deelstaat uitgestippeld door de minister bevoegd voor het gezin en voor de volksgezondheid. Mevrouw de minister, omdat ik ongerust ben over het toenemende druggebruik bij kinderen jonger dan twaalf, vraag ik u welke preventiemaatregelen u zult nemen? Bent u van plan om kenniselementen uit het drugpreventiebeleid dat wordt gevoerd in andere Europese landen of in de USA, in te bouwen in uw beleid? Antwoord van Mieke Vogels, minister van Welzijn, Gezondheid, Gelijke Kansen en Ontwikkelingssamenwerking: Ik deel uiteraard uw bekommernis over het toenemende druggebruik bij kinderen tussen zes en twaalf jaar. U hebt gelijk dat we een aangepast preventiebeleid zouden moeten voeren. Daarvoor zijn twee zaken nodig. Ten eerste moeten er meer middelen worden uitgetrokken om het preventiebeleid te kunnen voeren. Daarnaast moet er worden gezorgd voor een gecoördineerde visie op de preventie gericht op jongeren tussen zes en twaalf jaar. Dat betekent heel concreet dat een preventiebeleid moet worden uitgewerkt in die omgevingen waar kinderen van zes tot twaalf zich bevinden: de school, de sportclub, de jeugdbeweging en het thuismilieu. Vlaanderen heeft momenteel een aantal instrumenten om een preventief drugbeleid te voeren. In de eerste plaats wordt de laatste hand gelegd aan een drugpreventienota Er wordt daarover overlegd met de hele Vlaamse regering. In die nota wordt ook aandacht besteed aan de VAD- BERICHTEN, 2003, 2 11

12 doelgroep zes- tot twaalfjarigen. Dit vraagt een specifieke aanpak. Ik denk bijvoorbeeld aan het systeem van de leefsleutels in het onderwijs en aan een aantal organisaties die projecten hebben uitgewerkt voor die doelgroep. Daarnaast moeten er meer middelen komen voor drugpreventie. Vlaanderen heeft daar naar schatting een budget van 12,5 miljoen euro voor. Het grootste deel gaat naar drugpreventie bij jongeren. Die middelen zijn ingeschreven bij onderwijs, sport en mijn eigen begroting. In mijn begroting zit 2 miljoen euro die in hoofdzaak wordt besteed aan VAD, onze partner in preventief drugbeleid. In de begroting 2002 werd het bedrag opgetrokken naar 2,3 miljoen euro. In de Centra Geestelijke Gezondheidszorg werden tien extra preventiewerkers aangeworven. Ik deel uw bekommernis. Er wordt gewerkt aan een drugpreventienota met een hoofdstuk over jonge kinderen. We zullen in opvolging van die nota de inspanningen voor drugpreventie moeten verhogen. VOOR U GESURFT Nu alle info over drank, drugs en pillen binnen muisbereik In het januari-februarinummer van VAD-berichten kon u lezen hoe de VAD-site een grondige opknapbeurt kreeg. Deze keer is het de beurt aan de DrugLijn-site. De vernieuwing van beide sites sluit zowel qua timing als qua look sterk bij elkaar aan, wat gezien de nauwe samenwerking tussen VAD en de DrugLijn ook logisch is. Toch heeft de DrugLijn-site een heel eigen profiel en biedt ze een ander soort informatie aan. Waar VAD zich eerder richt op intermediairen, richt de DrugLijn zich tot het grote publiek en dat doet dus ook de nieuwe DrugLijn-site. Op die manier vullen beide sites elkaar mooi aan. Bedoeling van de vernieuwde site is om een zo ruim mogelijk publiek te informeren over drank, drugs en pillen en al wat daarmee samenhangt. Zowel wie meer wil weten over de DrugLijnwerking, wie op zoek is naar informatie over een specifiek product als wie op de hoogte wil blijven van de actualiteit, is op aan het juiste adres. Om de grote hoeveelheid informatie die wordt aangeboden overzichtelijk te houden, opent de site met een basisscherm met daarop drie aanklikmogelijkheden: Info DrugLijn, Info drugs en Nieuw. Wat valt er allemaal te ontdekken? Wie op Info DrugLijn klikt, krijgt een overzicht van alle mogelijke informatie die verband houdt met de DrugLijnwerking: wie belt er, hoe vaak wordt er gebeld, wie beantwoordt er, welke vragen kan ik stellen aan de DrugLijn, met wie werkt de DrugLijn samen, hoe kan ik de DrugLijn steunen,? Ook vindt u hier een overzicht van het materiaal dat de DrugLijn ter beschikking heeft. De DrugLijn krijgt regelmatig vragen naar Nederlandstalige sites waarop productinformatie te vinden is. Tot nu toe was er in Vlaanderen echter bitter weinig op dit vlak en was men grotendeels aangewezen op Nederlandse sites. Het luik Info drugs komt tegemoet aan deze vraag en biedt basisinformatie over drank, drugs en pillen, onder meer in de vorm van een uitgebreid Drugs-ABC. Over de meest voorkomende producten vindt u hier telkens - naast een afbeelding - wat het is, hoe het gebruikt wordt, wat de risico s zijn en wat de wet zegt. Onder dit luik werd ook een aantal veelgestelde vragen aan de DrugLijn gebundeld. Wie een werk moet maken over drugs of iets wil lezen over drugs, vindt hier tevens heel wat inspiratie. Onder de hoofding omgaan met drugs en druggebruik vinden gebruikers en hun ouders, partners of vrienden informatie over verantwoord omgaan met drugs en over hoe je kan reageren wanneer iemand in je omgeving teveel begint te gebruiken. Wie deze flinke brok informatie achter de kiezen heeft en wil overgaan tot actie, hoeft maar te klikken op kennistest om te weten hoeveel er is blijven hangen. Nieuw ten slotte geeft een overzicht van de meest recente campagnes en het meest recente materiaal van de DrugLijn. Mocht de drugwetgeving wijzigen of mocht er ander belangrijk nieuws zijn van het drugfront, dan zal u dat ook hier terugvinden. Bellen versus surfen? Voor jongeren, maar ook voor steeds meer volwassenen, is het internet het medium bij uitstek geworden om snel aan informatie te geraken. Op deze evolutie speelt de DrugLijn met haar nieuwe site alleszins helemaal in. Wie rondsurft op zoek naar informatie over drugs, vindt onder één van de drie voorgestelde luiken waarschijnlijk wel zijn gading. Daarnaast kan de DrugLijn met deze site ook mensen bereiken die de lijn nog niet kennen of voor wie de drempel om te bellen (nog) te hoog is. Dit is meteen ook de tweede bedoeling van de nieuwe site: de DrugLijn zelf verder bekendmaken. Wie echt specifieke informatie nodig heeft over drank, drugs of pillen, wie advies wil, een door- 12 VAD- BERICHTEN, 2003, 2

13 verwijsadres zoekt of wie eens wil praten over zijn eigen drugprobleem of dat van iemand uit zijn omgeving, blijft uiteraard aangewezen op de telefoonlijn zelf. De site verwijst heel regelmatig naar de telefoonlijn en biedt voldoende informatie over de anonieme manier van werken van de DrugLijn. Op die manier kan de nieuwe website drempelverlagend werken. Voorlopig wordt op de site geen mogelijkheid geboden om vragen te stellen per mail. Want internettijdperk of niet, de DrugLijn blijft sterk overtuigd van de meerwaarde en de onvervangbaarheid van persoonlijk, mondeling contact. Hadewijch Heyvaert De nieuwe DrugLijn-site gaat on line rond de tijd dat u dit leest. Bij deze is iedereen uitgenodigd om hem te testen en te keuren. Feedback is uiteraard welkom op druglijn@druglijn.be. De komende weken zal de site eveneens volop bekendgemaakt worden in allerlei media. Wie mee wil werken aan de bekendmaking, kan de DrugLijn contacteren per bovengenoemde mail of via het nummer De DrugLijn heeft heel wat gratis promotiemateriaal ter beschikking (flyers, affiches, folders, stickers, ). U kan dit eveneens bestellen met de bestelbon op pagina 24. Meer informatie over de werking van de DrugLijn, vindt u in het artikel op pagina 21. GETUIGENIS Spoedverpleegkundige in het spotlight Spoedgevallendiensten worden dagelijks geconfronteerd met alcohol- en druggerelateerde problemen. Hoe staat men op een spoeddienst tegenover dit soort problemen? Wat zijn de knelpunten? Luc Van De Wouwer is verpleegkundige en werkt al vijfentwintig jaar op de spoedafdeling van campus Sint-Elisabeth van het Algemeen Ziekenhuis Antwerpen. VAD-berichten: U werkt al vijfentwintig jaar als verpleegkundige op de spoedgevallendienst. Welke evolutie ziet u in de crisis- en spoedopvang van alcohol- en drugproblemen? Luc Van De Wouwer: In het begin van mijn loopbaan hadden de problemen alleen te maken met alcohol. Wat later zag je heroïne de kop opsteken. De laatste tijd situeren de problemen zich rond alle mogelijke producten. In al de tijd dat ik werk is het me opgevallen dat mensen veel toleranter zijn geworden tegenover allerlei middelen die ook gemakkelijk verkrijgbaar zijn. Dan heb ik het ook over producten als Red Bull, Black Booster en de alcopops. Blijkbaar zijn dat producten die mensen heel gemakkelijk gebruiken zonder te beseffen dat ze daardoor in de problemen kunnen komen. VAD-berichten: Wat zijn de meest voorkomende problemen in verband met alcohol en drugs op de spoedgevallendienst? Luc Van De Wouwer: Ten eerste zien we vooral jonge mensen die geen ervaring hebben met welke producten dan ook. Ze zijn het niet gewoon alcohol te drinken en worden comateus binnengebracht. Alcohol is sowieso een belangrijke factor in de spoedgevallendienst. Hoe meer mensen drinken, hoe meer agressie en hoe meer ongelukken er gebeuren. In de categorie van de illegale drugs zie je de meest onmogelijke combinaties opduiken. Mensen weten dikwijls niet wat ze slikken. Ik denk dat de helft van de mensen die tussen acht uur s avonds en acht uur s morgens op spoedgevallen binnenkomen, onder invloed zijn van alcohol of een andere drug. VAD-berichten: U bent gespecialiseerd in de alcohol- en drugproblematiek op de spoedgevallendiensten. U geeft hierover zelf vormingen.vanwaar uw interesse? Luc Van De Wouwer: Die is ontstaan vanuit de verbazing over het feit dat mensen niet depressief meer zijn, wanneer ze er na een zelfmoordpoging goed doorkomen. Ik ben daarover beginnen te lezen en het heeft iets te maken met neurotransmitters. Ook was ik dikwijls verbaasd dat mensen met zware lichamelijke traumata in verhouding weinig pijn hadden door een natuurlijk aanmaken van endorfine. Via de kennis over neurotransmitters kom je automatisch bij genieten, het rewarding system en alcohol en drugs. Hoe meer je daarin thuis bent, hoe meer je begrijpt waarom sommige producten sommige effecten genereren en andere niet. VAD- BERICHTEN, 2003, 2 13

14 VAD-berichten: Hoe blijft u op de hoogte van het bestaan van nieuwe synthetische drugs en hun effecten en de risico s die daar mee samenhangen? Luc Van De Wouwer: Ik ben geabonneerd op een aantal vakbladen, dat kost me wel wat geld, maar dat is investeren in kennis. Ik surf regelmatig op verschillende websites en kijk hoe dan ook na of er iets nieuws uitkomt. Ik pleit dan ook voor de mogelijkheid op elke spoedgevallendienst om internet te raadplegen. Wanneer er via het Early Warning System (EWS) een melding komt van een nieuw product, pluis ik dat uit. Ik kijk na of datgene dat gemeld wordt zich ook op onze dienst heeft voorgedaan. Het EWS is een goed systeem, maar zou nog sneller moeten werken. Er zou een link moeten zijn met de labo s van politie en justitie. Er zou meer geïnvesteerd moeten worden in informatie en opleiding over de alcohol- en drugproblematiek. Zowel ambulanciers, spoedverpleegkundigen als urgentieartsen krijgen te weinig scholing rond dit thema, zeker in verhouding tot de rest van de opleiding. VAD-berichten: Bestaan er afspraken tussen de spoedgevallendienst en het uitgaansmilieu in Antwerpen? Luc Van De Wouwer: Neen. Er zijn wel informele afspraken tussen de spoedgevallendiensten onderling om elkaar te informeren. Als je bijvoorbeeld geconfronteerd wordt met iets nieuws in de regio, verwittig je automatisch je collega s op andere spoedgevallendiensten. Die informatieoverdracht gebeurt zeker niet systematisch en is eerder afhankelijk van wie er werkt. Er zijn geen afspraken met het uitgaansmilieu en ik vrees dat dat ook nog niet voor direct is. Op grote party s of concerten is er wel een medische permanentie, maar die is verplicht vanwege veel volk op eenzelfde plaats. Het heeft in eerste instantie dus niets te maken met het mogelijk middelengebruik. De provincie Antwerpen verplicht organiserende instanties een risicoinschattingsformulier in te vullen waarbij wel rekening gehouden wordt met middelenmisbruik. Wanneer men inderdaad het risico hoog inschat, wordt de medische permanentie zwaarder bestaft. Maar dit geldt alleen voor de provincie Antwerpen. VAD-berichten: Wanneer wordt een cliënt gescreend op alcohol- en/of druggebruik? Luc Van De Wouwer: Alcoholscreening gebeurt zeer frequent om in te schatten hoeveel iemand gedronken heeft - misschien heeft die persoon wel een levensgevaarlijke dosis genomen - en om in te schatten hoe snel we kunnen verwachten dat die persoon nuchter zal worden. Medicatie wordt ook regelmatig gescreend, enerzijds als er een vermoeden is van medicatiegebruik en anderzijds om een therapeutische dosis van een bepaald medicament te bepalen. Drugs screenen wij alleen maar als wij vinden dat het moet. Als uit observaties bijvoorbeeld blijkt dat iemand duidelijk heroïne heeft gebruikt, gaan we niet screenen. Wel gaan we de cliënt goed klinisch observeren. Als de patiënt na een uur niet reageert op datgene wat we allemaal gedaan hebben, dan zal er toch een screening gebeuren. We nemen bij de patiënt meestal een aantal bloedtubes extra die we achter de hand houden. Als we zien dat er iets niet klopt met onze eerste redeneringen, dan hebben we toch een oorspronkelijke tube waarop we kunnen screenen. Ook is het zo dat mensen soms vragen om gescreend te worden, ze zijn bijvoorbeeld bang dat er misschien drugs in hun drank gedaan zijn. VAD-berichten: Hoe verloopt de samenwerking met andere (drugspecifieke) voorzieningen binnen jullie regio? Luc Van De Wouwer: Er is maar een minimale samenwerking met andere drugspecifieke voorzieningen. We hebben samengewerkt met het dagcentrum De Sleutel. De samenwerking had als doel dat cliënten die in het methadonprogramma zaten als alternatief ook op onze dienst terechtkonden voor methadon. Na drie jaar is dat project afgeblazen omdat er enorm veel misbruik van gemaakt werd. Mensen deden de moeite niet meer om naar De Sleutel te gaan. Het was veel handiger om s nachts naar het ziekenhuis te komen. Mensen die afhankelijk zijn van illegale drugs en die onder invloed zijn of aan het ontwennen, zijn ook geen gemakkelijke cliënten. Ze terroriseren de spoedgevallendienst, zijn veeleisend en begrijpen de situatie van andere cliënten niet. Bovendien zijn veel mensen die afhankelijk zijn van illegale drugs niet de braafste mensen: ze beginnen te stelen of zelfs te dealen. De enige oplossing die ik zie is dat je een soort crisiseenheid voorziet waarnaar je enkel en alleen alcohol- en drugcliënten kan doorsturen. Er is momenteel een eerste psychosociale interventie-eenheid voor middelenmisbruik op de spoedgevallendienst van het Stuyvenbergziekenhuis. De ervaring leert dat die bedden altijd bezet zijn of dat bepaalde mensen daar niet welkom zijn wegens een time-out. Zo n eenheid zou beter geplaatst zijn binnen een psychiatrisch ziekenhuis, een eenheid waar geen mensen worden binnengebracht met een messteek of een hartinfarct. De specifieke problemen die alcohol- en drugcliënten met zich meebrengen moeten maar opgevangen worden door de specialisten die zich specialist noemen in de alcohol- en drughulpverlening. Als je op dit moment op een zaterdagnacht iemand wil plaatsen in een psychiatrisch ziekenhuis omwille van een afhankelijkheidsproblematiek, kan dit niet. Dat kan je vergeten. Ook in het algemeen verlopen doorverwijzingen naar de alcohol- en drugspecifieke afdelingen zeer moeilijk. Bij verwijzingen naar psychiatrische ziekenhuizen is een gedwongen opname vaak de enige oplossing. VAD-berichten: Wat zou u graag veranderd zien ten aanzien van de alcohol- en drugproblematiek? Luc Van De Wouwer: Ten eerste zou ik graag hebben dat er meer aselecte alcohol- en drugcontroles komen in het verkeer. Ook pleit ik ervoor dat er bij elk verkeersongeval een alcohol- en drugtest komt, desnoods betaald door de verzekeringsmaatschappijen. Ten tweede moet de overheid zorgen voor een degelijke nachtopvang voor mensen die aan de rand van de maatschappij leven. Nu komen deze mensen dikwijls op een spoeddienst terecht, terwijl er geen acute medische problemen zijn. Ook moet de overheid zorgen voor een crisiseenheid voor middelenmisbruik - onafhankelijk van de huidige spoedgevallendiensten - die voldoende bestaft is en ook verplicht is om die mensen op te nemen. Ten slotte moet er nog meer aandacht gaan naar een degelijk informatienetwerk en (bij)scholing voor alle betrokken hulpverleners. VAD-berichten: Bedankt voor dit boeiende gesprek! 14 VAD- BERICHTEN, 2003, 2

15 ONDERZOEK Het Early Warning System Sinds 1997 bestaat er een Europees project dat als voornaamste doelstelling heeft zo snel mogelijk informatie over nieuwe drugs te verzamelen en door te geven: het Early Warning System (EWS). Het Europees Waarnemingscentrum voor Drugs en Drugsverslaving (EWDD) coördineert dit systeem vanuit Lissabon en staat in contact met elke lidstaat via een centrale dienst: de focal points. Vermits België onderverdeeld is in verschillende gemeenschappen, zijn er sub-focal points aangesteld die verantwoordelijk zijn voor hun gemeenschap. VAD is het sub-focal point voor Vlaanderen. zoek naar bevestiging of ontkrachting van deze nieuwe informatie. Vermits het dus vaak gaat om niet-getoetste informatie, wordt aan alle ontvangers van de EWS-brief gevraagd met de nodige discretie en professionaliteit om te gaan met deze informatie. Het is zeker niet de bedoeling dat deze informatie verspreid wordt via de pers. Indien dit nodig geacht wordt, zullen de bevoegde instanties hiertoe een aanzet geven. Wat wil EWS bereiken? EWS is een methode om zo snel mogelijk informatie omtrent nieuwe trends en producten te verzamelen en door te spelen. Het vroegtijdig opsporen van nieuwe trends of signalen geeft de mogelijkheid om gepaste interventies uit te werken, preventieve en hulpverlenende initiatieven efficiënt voor te bereiden, gebruikers te sensibiliseren, gericht te ageren en in te spelen op bestaande noden. Zowel beleidsmakers als veldwerkers kunnen dus met deze informatie aan de slag. Welke informatie komt terecht in dit systeem? STUDIEDAGEN Op Europees niveau focust men zich enkel op nieuwe synthetische drugs, zoals PMA, TMA- 4,... Informatie hierover wordt ons toegestuurd vanuit Lissabon en is vaak het resultaat van laboratoriumanalyses van inbeslagnames. Vlaanderen gaat verder dan enkel nieuwe synthetische drugs en verzamelt ook informatie over emerging trends. Dit houdt niet enkel nieuwe synthetische producten die op de markt zijn in, maar ook bijvoorbeeld nieuwe vormen van gebruik, nieuwe nietsynthetische producten, geografischgebonden trends, contextuele kenmerken die verbonden zijn met een bepaald gebruik, enzovoort. VAD krijgt deze informatie voornamelijk via meldingen op de DrugLijn. Het gaat hier niet steeds over getoetste informatie. Informatie vanuit Lissabon is (meestal) wel getoetst, vermits het voornamelijk gaat over laboratoriumanalyses. Meldingen die binnenkomen bij de DrugLijn zijn echter vaak geruchten. Men gaat dan op Wie krijgt deze informatie? Het Vlaamse netwerk bestaat voornamelijk uit professionelen die in contact komen met druggebruikers. Hieronder verstaan we therapeutische gemeenschappen, crisisinterventiecentra, spoedopnamediensten, psychiatrische diensten, straathoekwerkers, preventiewerkers,... De andere gemeenschappen ontvangen de EWS-brieven ook en vertalen ze om ze in hun netwerk te verspreiden. Tina Van Havere Nieuwe informatie over producten of trends in druggebruik is steeds welkom en kan u doorgeven aan de DrugLijn, telefonisch ( ) of per (ews@druglijn.be). Voor meer vragen over het systeem kan u steeds terecht bij Tina Van Havere ( of Tina.VanHavere@vad.be). NIGZ-congres: gezondheid en risico s Arnhem, januari 2003 Het tweedaagse congres van het Nationaal Instituut voor Gezondheidsbevordering en Ziektepreventie (NIGZ) is - alle verhoudingen in acht genomen - wat de jaarlijkse VADstudiedag in Vlaanderen is: het is een ontmoetingsplaats voor de sector, waarbij het die laatste ook informeert, nieuwe ideeën laat opdoen, ervaringen uitwisselt en stilstaat bij haar eigen werking. Toetsen en confronteren is dus ook belangrijk. Dit congres is dan ook hét preventiecongres van de Lage Landen. Diverse gezondheidsen leefstijlthema s komen aan bod: roken, gezonde voeding, sport en bewegen, stresspreventie, gedragsstoornissen, overgewicht,... en ook alcohol en drugs. Thema van deze derde editie: gezondheid en risico s. Wat gezonde risico s dan wel mogen zijn, werd bijzonder boeiend én taalkundig inventief toegelicht door de columnist van dienst, Hans Krosse, voorzitter van het NIGZ. Waarom blijven we niet van de sigaretten, de wijntjes, de biertjes en de vette happen af, als we toch weten dat het slecht voor ons is? Krosse VAD- BERICHTEN, 2003, 2 15

16 een combinatie van methoden, zowel wetten en regelgeving, voorzieningen als voorlichting. Succesvolle lokale initiatieven dienen veel vaker elders en op grote schaal navolging te krijgen. En tot slot: we moeten meer investeren in preventie. Voorkomen is niet alleen beter, maar in vele gevallen immers ook nog eens goedkoper. komt tot drie redenen: GEN, Gewoonte en Groep. GEN, of onze behoefte aan GENot of GENoegen, doet ons massaal van de genotmiddelen proeven: Wie dat niet doet, is een asceet, wie overdrijft is verslaafd... Mensen zijn vervolgens gewoontedieren, ook wat betreft hun ongezonde gedragingen. En gewoonten veranderen is niet evident. Mensen zijn tot slot ook sociale dieren, en wat de groep wil, dicteert ons gedrag. Gezondheid wordt ingeruild voor welbevinden en erbij horen... Maar is een samenleving zonder aangenamer??? Kortom, de toon was onmiddellijk gezet: af en toe risico s nemen is gezond voor het welzijn en dat moeten we als preventiewerker niet willen bestrijden ( Niks doen wat ongezond is, is het credo. Maar het lijkt soms wel of onze eigen sector ook verslaafd is. Niet aan genotmiddelen of risicovol gedrag, maar aan het op hoge toon verbieden ervan. ). We moeten mensen wel helpen om van gewoonte te wisselen en voor alternatieven zorgen. Uit de veelheid van informatie die zowel in de plenaire als in een vijftigtal themasessies aangeboden werd, kunnen we in dit artikel slechts enkele impressies geven. Meer info over het congres, en over de werking van het NIGZ, vindt u op We belichten een aantal inzichten voor beleidsverantwoordelijken, preventiewerkers en intermediairen om aan gezondheidsbevordering te doen. Vandaar dat vaak niet zozeer het thema, maar wel de besproken opzet en methodiek relevant zijn. En dan zijn niet-specifieke alcohol-en-andere-drugtopics ook interessant. Gezondheid op koers? Volgens Hans Van Oers (RijksInstituut voor Volksgezondheid en Milieu) leven we steeds langer en ook steeds langer in goede gezondheid. Maar die gezondheid lijkt te stagneren, zeker in relatie tot bepaalde gedragingen zoals roken, te weinig bewegen, alcohol- en druggebruik enzovoort. Preventie moet daarom (nog meer) op maat zijn, afgestemd op doelgroepen, zoals de jeugd, ouderen en allochtonen. Preventie moet zich ook (meer) richten op bestaande settings: in het gehele sociale leven, op school, tijdens sport en recreatie, op het werk of in de wijk. Ook Niek Klazinga (Academisch Medisch Centrum van Amsterdam, sociale geneeskunde) beklemtoonde het belang van werken naar sociale verbanden en zo het gezondheidsbeleid niet alleen te categoriseren naar risicogedrag en risicogroepen. Preventie moet verder bestaan uit Joop ten Dam (NIGZ) stond expliciet stil bij de toename van verschillen in gezondheid tussen de hogere en de lagere sociaal-economische groepen (in de Nederlandse samenleving), waarbij steden overduidelijk ongezonder zijn. Deze structurele ongelijkheid in gezondheid botst met het algemene principe van gelijke kansen. Het bereiken van groepen met een achterstand in gezondheid is echter moeilijk. Om deze groepen toch te kunnen bereiken, is volgens Joop ten Dam een ander paradigma nodig. Deze paradigmawisseling is nu gaande: van de klassieke gezondheidsvoorlichting en -opvoeding (GVO) naar lokale gezondheidsbevordering. Lokaal werken is dus de boodschap. Intersectorale samenwerking, politieke betrokkenheid en bevolkingsparticipatie zijn hierbij van groot belang. Jan Willem Duijvendak (Verweij Jonker Instituut) wees op de valkuilen van deze community approach. Hij waarschuwde voor het soms toch wat te romantische beeld dat onder gezondheidsbevorderaars leeft als het gaat om wijkgericht werken ( de wijk als kuuroord ). Ten eerste wees hij er op dat een wijk of locatie niets zegt over het al dan niet aanwezig zijn van een community. Het feit dat mensen samen in een wijk leven, zegt nog niet dat er sprake is van een zekere mate van sociale integratie, veiligheid en sociale netwerken. Naast de wijk als kuuroord zijn er ook wijken die men onder de term guuroord zou kunnen scharen: wijken met grote problemen en een slechte reputatie, die op zich al de ongezonde situatie van haar inwoners verergert. Evidence based preventie Don Nutbeam, hoofd van de Public Health Division van het Engelse ministerie van Volksgezondheid en een van de interna- 16 VAD- BERICHTEN, 2003, 2

17 tionale autoriteiten op vlak van gezondheidspromotie, gaf een zeer gesmaakte uiteenzetting over evidence based preventie. Dat deze term voor discussie vatbaar is, bleek ook in een aantal themasessies. De discussie tussen wetenschappers, praktijkwerkers en beleidsverantwoordelijken over wat goed onderzoek is, laaide vaak hoog op. Deze discussie is ook internationaal gaande. Over dit thema volgen, verspreid over dit en volgend jaar, vier internationale studiedagen in het kader van het project New health promotion, new research designs van de Gemeentelijke Gezondheidsdienst van Rotterdam. Quickscan uitgaansdrugs en preventie: start van een lokaal preventiebeleid Quickscan is een modewoord. In deze context is het een instrument om op lokaal niveau het gebruik van alcohol en uitgaansdrugs in kaart te brengen en de preventiemogelijkheden te verkennen om riskant gebruik te voorkomen. Het is een samenwerkingsproject tussen onder meer de gemeente, de horeca, uitgaande jongeren en hulpverleningsinstellingen, waarbij het accepteren van elkaars verschillende belangen een van de uitgangspunten is. Doordat de partijen samenwerken en ieder vanuit hun eigen invalshoek informatie verschaffen, ontstaat een genuanceerd beeld van het gebruik van alcohol en uitgaansdrugs in een lokale situatie. Quick is relatief: in principe heb je zes maanden nodig om een beeld te verkrijgen. Communities that Care Communities that Care (CtC) is een nieuwe manier om iets te doen aan probleemgedrag onder jongeren: geweld, jeugddelinquentie, problematisch gebruik van alcohol en drugs, schooluitval en tienerzwangerschappen. CtC is wijkgericht, kent een wetenschappelijke basis en werkt stapsgewijs aan het terugdringen van dat probleemgedrag. Het project is gericht op factoren die de kans op probleemgedrag vergroten (risicofactoren) of verkleinen (beschermende factoren). CtC sluit aan bij de sterke kanten van een wijk en geeft die een nieuwe impuls. Het is een verfijning en uitdieping van het VAD-concept van lokaal werken. En nog dit Tot slot nog even vermelden dat dit tweedaagse congres ook nog een annex, of beter een prefix had: op 22 januari was er een speciale dag rond gezondheidsbevordering op het werk (GBW). GBW wil bedrijven motiveren een proactief gezondheidsbeleid te voeren. Gemotiveerd en tevreden personeel, een betere werksfeer, minder ziektekosten en meer productiviteit zijn het resultaat. Bovendien leidt een gezondheidsbeleid tot verbeterde arbeidsverhoudingen en een positiever imago van het bedrijf (meer info: Marie-Claire Lambrechts Measuring addiction in Europe: clinical, sociological, cultural and policy aspects of the Addiction Severity Index (ASI) and other international instruments Skarpö, januari 2003 De ASI is een vragenlijst bedoeld voor afname bij druggebruikers en bestaat uit zes onderdelen die elk een zogenaamd levensdomein bevragen: lichamelijke gezondheid, arbeid, opleiding en inkomen, alcohol- en druggebruik, justitie/politie, familiale en sociale relaties en psychische, emotionele klachten. Na afname berekent men, op basis van de inschatting van zowel de cliënt als van diegene die de ASI afneemt, ernstscores en samengestelde scores per levensdomein, die een schatting van de ernst van de problematiek geven. De ASI wordt in zeer veel landen zowel als instrument in de hulpverlening als voor onderzoek gehanteerd. In 1993 werd een Europese versie ervan ontwikkeld: de EuropASI. Om ervaringen uit te wisselen en knelpunten te bespreken kwam in januari een vijftigtal deelnemers, hulpverleners en/of onderzoekers, samen in Zweden. Interessante meningsverschillen De mix van onderzoekers en hulpverleners zorgde vanaf de eerste dag voor boeiende discussies over de mogelijkheden en beperkingen van de EuropASI 4. Een steeds weerkerende discussie ging over het feit of de EuropASI nu eerder een hulpverlenings- dan wel een onderzoeksinstrument is: sommigen argumenteerden dat een instrument onmogelijk aan de verwachtingen van zowel onderzoekers als hulpverleners kan voldoen, terwijl anderen vonden dat de sterkte van de Europ- ASI juist schuilt in haar toepasbaarheid op beide terreinen. Er waren er ook die wezen op de kracht van de EuropASI als brug tussen hulpverlening en onderzoek. Al gauw bleek dat wat de enen als een voordeel zagen, de anderen veeleer als een nadeel zagen. Zo vereist een correcte afname van de EuropASI een degelijke training. Dit betekent dat niet iedereen de vragenlijst zomaar kan afnemen. Het risico bestaat dat de resultaten onbetrouwbaar worden, wanneer men de vragenlijst afneemt zonder de nodige training. Daartegenover staat dat, wanneer hulpverleners de training volgen, dit een verdere professionalisering van de staf met zich meebrengt. De EuropASI onder de scanner Ook de inhoud van de EuropASI kwam aan bod. Op een gegeven ogenblik merkte iemand op dat de EuropASI weliswaar een heel aantal levensdomeinen bevraagt, VAD- BERICHTEN, 2003, 2 17

18 In verschillende Europese landen ervaart men problemen met de implementatie van de ASI in de hulpverlening. Vanwege de noodzaak van trainingen vergt de implementatie heel wat financiële middelen. Bovendien bestaat er vaak weerstand bij hulpverleners om de ASI te gebruiken. Naast de regelmatig voorkomende weerstand tegenover het gebruik van wetenschappelijke instrumenten, ervaren hulpverleners de vragenlijst vaak als te lang (de afname duurt minstens vijfenveertig minuten). Eenmaal de weerstanden overwonnen zijn, kan de ASI nochtans een nuttig hulpmiddel zijn voor het therapeutische werk. Het biedt een zekere structuur, de hulpverlener wordt gestimuleerd om te luisteren naar het verhaal van de cliënt en naar zijn inschatting van de problemen en bovendien vergemakkelijkt het de doorverwijzing tusen verschillende diensten. Ook cliënten reageren vaak positief op de ASI: ze krijgen het gevoel dat ze hun verhaal mogen doen, dat er naar hun mening over hun problemen wordt geluisterd. maar dat nergens afhankelijkheid (addiction) aan bod komt. Als dusdanig maakt de ASI zijn naam dus niet echt waar en is het volgens de spreker eerder een life functioning index dan een addiction severity index. Dat de vragenlijst niet enkel druggebruik, maar ook andere levensdomeinen bevraagt, wordt algemeen positief bevonden. Nochtans bevat de vragenlijst ook heel wat lacunes: heel wat aspecten, die nuttige informatie opleveren voor het therapeutische proces, worden niet bevraagd. Er zijn bijvoorbeeld geen vragen over de levenskwaliteit, huisvesting, familiegeschiedenis, suïcide, schulden of over de motivatie tot verandering. De vragenlijst informeert ook niet naar verbanden tussen de verschillende levensdomeinen. Men komt bijvoorbeeld te weten dat iemand zich psychisch niet goed voelt, dat hij drugproblemen heeft en dat er familiale moeilijkheden zijn, maar men krijgt geen zicht op de samenhang tussen deze problemen. Zijn de familiale problemen een van de oorzaken van de drugproblemen of heeft hij problemen met zijn familie Ook cliënten reageren vaak positief op de ASI: ze krijgen het gevoel dat ze hun verhaal mogen doen, dat er naar hun mening over hun problemen wordt geluisterd. gekregen door zijn druggebruik? En wat is de oorzaak van de psychische problemen? Een veelgehoorde en terechte kritiek was dat de EuropASI erg probleemgericht is. Per levensdomein krijgt de druggebruiker vragen voorgeschoteld over de problemen die hij ervaart. Men informeert niet naar de mogelijkheden, de positieve punten in zijn leven waarmee hij kan verderwerken. Verder bevraagt de ASI problemen in diverse levensdomeinen en de mate waarin de cliënt hiervoor hulp nodig acht, zonder rekening te houden met de mate waarin de maatschappij aan deze hulpvraag kan tegemoetkomen. Bovendien bestaat het risico dat de vragen naar problemen in de perceptie van de cliënt problemen gaat genereren die er eigenlijk niet zijn. Implementatie van de EuropASI De EuropASI als onderzoeksinstrument De EuropASI hanteert in de meeste vragen hetzelfde tijdskader: ze bevraagt de laatste dertig dagen. Maar men mag niet vergeten dat deze periode bij een opname zeker niet representatief is. Het kan zijn dat de problemen van de cliënt in die periode ernstig geëscaleerd zijn en hij daardoor heeft besloten de stap naar de hulpverlening te zetten. Het is ook mogelijk dat de cliënt het, na zijn beslissing om die stap te zetten, net kalmer aan gedaan heeft, bij wijze van voorbereiding. De EuropASI werd destijds vanuit een onderzoeksperspectief ontwikkeld. Nochtans hadden heel wat onderzoekers vragen bij de bruikbaarheid van het instrument. Vooral de verwachting dat de EuropASI gebruikt zou kunnen worden voor systematische en grootschalige dataverzameling, deed sommige onderzoekers de wenkbrauwen fronsen. Zij argumenteerden dat het onmogelijk is om een instrument te ontwikkelen dat bruikbaar is voor alle onderzoeksvragen. Er waren dan ook onderzoekers die pleitten voor een kort basisinstrument dat aangevuld kan worden met specifieke modules. Door te werken met scores wekt men de indruk dat men over exacte data beschikt, terwijl het gaat om een combinatie van objectieve en subjectieve gegevens. Boven- 18 VAD- BERICHTEN, 2003, 2

19 dien doen zich op het vlak van interpretatie van de scores enkele problemen voor. Men kan de scores van verschillende levensdomeinen niet zomaar onderling vergelijken. Ook wanneer men veranderingen in scores na meerdere afnames wil vergelijken, is het moeilijk om eventuele veranderingen te interpreteren. Naast deze discussies kregen de deelnemers aan het congres talrijke voorbeelden van toepassingen Een veelgehoorde en terechte kritiek was dat de EuropASI erg probleemgericht is. in de hulpverlenings- en onderzoekspraktijk in de verschillende Europese landen en zelfs daarbuiten (Pakistan). Tijdens de afsluitende sessie van het congres kwam men tot het besluit dat er heel wat aanmerkingen op de Europ- ASI te maken zijn, maar dat er momenteel niet direct een valabel alternatief voorhanden is. De EuropASI is een bruikbaar klinisch instrument voor mensen die een training hebben gehad en die erin geloven en er graag mee werken. Als onderzoeksinstrument is de EuropASI niet altijd even toereikend, maar er zijn weinig alternatieven. Sommige landen overwegen om een nieuw onderzoeksinstrument te ontwikkelen, maar op dit moment bevindt dat zich nog in een premature fase. Hilde Kinable 4 De opmerkingen over de EuropASI zijn evenzeer van toepassing op de ASI. BOEKENNIEUWS Connolly, S. (2002). Wat je moet weten over XTC. Ars Scribendi BV: Harmelen. Dit boek maakt deel uit van de serie Wat je moet weten over, waarin mythen en misvattingen over drugs worden besproken om mensen bewust te maken van de feiten over drugs en de schade die ze kunnen toebrengen. In XTC wordt onder meer uitgelegd wat XTC is, welke schade het gebruik van deze drug kan aanrichten aan de gebruiker, zijn omgeving en de samenleving en wordt ook de wetgeving toegelicht. Het boek bevat illustraties van drugs en druggebruik, enkele informatiekanalen en een verklarende woordenlijst. gevolgen van sociaal geaccepteerd alcoholgebruik en binge-drinken. Instituut voor Onderzoek naar Leefwijzen & Verslaving: Rotterdam. Deze literatuurstudie vertrekt van het gegeven dat niet enkel de hoeveelheid genuttigde alcohol, maar ook het gebruikspatroon een rol speelt bij de ontwikkeling van morbiditeit en mortaliteit. Ze gaat in op de invloed van sociaal geaccepteerd alcoholgebruik op cardiovasculaire aandoeningen, op kanker, op het zenuwstelsel en op ongevallen. Ook de invloed van binge-drinken (gedefinieerd als de snelle consumptie van alcohol leidend tot een acute intoxicatie) op cardiovasculaire aandoeningen, op kanker, op neurologische aandoeningen, op acuut nierfalen en op botmetabolisme komt aan bod. Boonen, S. (2002). Gebruikt de juf drugs? Vragen van en voor kinderen over drugs. Mozaïek: Amsterdam - Hasselt. Wat zijn drugs, wat doen ze, hoe legaal of illegaal zijn drugs, waarom beginnen mensen met drugs, wat moet je als kind doen tegen drugs,...? Op deze en nog vele andere vragen wil dit boek op maat van lagereschoolkinderen een antwoord geven. Posma, R. (red.) (2001). In een spiraal naar boven: naar meer zelfcontrole over druggebruik. Jellinek: Amsterdam. Dit individuele werkboekje sluit aan bij het boek Het Afkickproces (Jellinek Preventie) en biedt een concreet handvat voor heroïneen cocaïnegebruikers die meer greep op hun leven willen krijgen. Het betreft een tienstappenplan, onderbouwd met praktische richtlijnen en gepersonaliseerde planningsschema s, voorbeelden en tips. Poppelier, A., Van de Wiel, A. & Van de Mheen, D. (2002). Overdaad schaadt. Een inventarisatie van de lichamelijke BIBLIOTHEEKNIEUWS De VAD-bibliotheek nu ook in uw openbare bibliotheek raadpleegbaar De bibliotheek van VAD is aangesloten op het netwerk voor interbibliothecair leenverkeer IMPALA. Nu ook de openbare bibliotheken hierop aangesloten zijn, is het mogelijk om boeken uit onze bibliotheek uit te lenen via de plaatselijke openbare bibliotheek van uw woonplaats. U kan er ook tijdschriftartikels uit onze collectie bestellen. Dit was eerder enkel mogelijk in de wetenschappelijke bibliotheken die zijn aangesloten bij IMPALA. De Belgische alcohol-, drug- en gokwetgeving in een databank Sinds vorig jaar bieden we via FLORIS (Flemish On line Resources Inventory on Substance Abuse) de boekencatalogus van de bibliotheek aan op internet. Er is nu een nieuwe databank met beschrijvingen van wetteksten toegevoegd. U vindt hier een handig historisch overzicht van de Belgische wetgeving inzake alcohol, illegale drugs en gokken, waarin u thematisch en/of chronologisch kan zoeken. De VAD-bibliotheek kan u on line raadplegen op VAD- BERICHTEN, 2003, 2 19

20 VOOR U GELEZEN Hulpverlening onder druk. Gerechtscliënten in de geestelijke gezondheidszorg Hulpverlening onder druk belicht hoe gerechtscliënten worden verwezen vanuit de rechtsbedeling naar de geestelijke gezondheidszorg. Het boek is gebaseerd op de jarenlange persoonlijke ervaring van de auteur, prof. dr. Joris Casselman, met verplichte hulpverlening ten aanzien van allerlei gerechtscliënten. Verwijzingen vanuit de rechtsbedeling Hulpverlening onder druk is logisch opgebouwd. Na een algemene inleiding worden zowel de geestelijke gezondheidszorg als de rechtsbedeling voorgesteld volgens het principe van echelonnering. Daarin wordt duidelijk dat de rechtsbedeling en de geestelijke gezondheidszorg verschillende raakvlakken hebben. De auteur benadrukt dat mensen uit de twee professionele werkvelden in toenemende mate met elkaar te maken hebben, maar elkaars werkveld toch nauwelijks kennen. De auteur stelt ook vast dat, ondanks het toenemende aantal gerechtscliënten binnen de geestelijke gezondheidszorg, veel hulpverleners niet bereid zijn om met die gerechtscliënten te werken of alleen wensen te werken met goed gemotiveerde (gerechts)cliënten. Dit boek pleit er dan ook voor om gerechtscliënten meer toegang te verlenen tot die hulpverlening. Anders lopen ze het gevaar in niemandsland terecht te komen. Om de lezer een goed beeld te geven van hoe een verwijzing vanuit de rechtsbedeling naar de geestelijke gezondheidszorg kan gebeuren, worden de verschillende gerechtelijke statuten opgesomd en bondig uitgelegd. De statuten ten aanzien van volwassenen en ten aanzien van minderjarigen worden afzonderlijk behandeld. Een aantal typische casussen illustreert de grote variëteit aan combinaties van misdrijf, persoonlijke problemen en gerechtelijk statuut. Verplichte hulpverlening bij gerechtscliënten De auteur benadrukt dat verplichte hulpverlening niet alleen iets is voor gerechtscliënten. Gerechtelijke externe druk is relatief ten aanzien van andere vormen van externe en interne (lijdens)druk. Naast een aantal voordelen van zo n gerechtelijke verwijzing, wordt ook een aantal mogelijke risico s en knelpunten opgesomd en belicht. Drie belangrijke knelpunten worden verder uitgediept, namelijk de gebrekkige motivatie bij veel cliënten (en bij hulpverleners), het beroepsgeheim dat met veel zorg gehanteerd moet worden en de rechtspositie van gerechtscliënten in een internationaal perspectief. De casussen uit het eerste deel worden hernomen. De lezer krijgt informatie over het verdere verloop van de verplichte hulpverlening. De casussen worden mooi onderverdeeld in illegaledruggebruikers, problematische alcoholgebruikers en plegers van seksuele misdrijven. Daarbij wordt er extra aandacht geschonken aan gedwongen opname en internering. Het boek geeft op bondige wijze de problematiek van gerechtscliënten in de geestelijke gezondheidszorg weer. Het geeft hulpverleners een houvast wat betreft de zaken waarmee ze rekening moeten houden bij deze doelgroep. Hulpverleners die zich willen verdiepen in dit thema, kunnen gebruikmaken van de uitgebreide literatuurlijst. De auteur beschouwt dit werk als een poging tot het bevorderen van de motivatie bij hulpverleners om aan de slag te gaan of te blijven met gerechtscliënten. Gilles Geeraerts Casselman, J. (2002). Hulpverlening onder druk. Gerechtscliënten in de geestelijk gezondheidszorg. Mechelen: Kluwer. Dit boek is verschenen in de reeks Naar een geestelijk gezonde samenleving. KORT GENOTEERD Bierbuik niet alleen gevolg van teveel bier Het bierbuikje van mannen is niet alleen een gevolg van veelvuldig cafébezoek. Volgens Italiaanse wetenschappers van de universiteit van Napels hebben sommige mannen gewoon aanleg voor een dikke buik door een specifiek gen. Er bestaan van dat gen drie varianten die bestudeerd werden bij 959 proefpersonen tussen 25 en 75 jaar oud. Mannen met een welbepaalde variant kampten dubbel zoveel met overgewicht dan proefpersonen met een ander type van het gen. Het gen produceert een enzym dat een rol speelt bij het regelen van de bloeddruk. In een medisch vakblad wijzen de vorsers erop dat bij het onderzoek alleen Italiaanse mannen betrokken waren, en dat de resultaten niet voor alle mannen hoeven te gelden Het Laatste Nieuws, 04/02/ VAD- BERICHTEN, 2003, 2