Concept. Gemeente Menameradiel. Woonvisie Menameradiel Krachtige regiogemeente met karakteristieke kernen

Transcriptie

1 Concept Gemeente Menameradiel Woonvisie Menameradiel Krachtige regiogemeente met karakteristieke kernen Vastgesteld door de gemeenteraad op 29 oktober 2009

2 Projectnr Boulevard Heuvelink KT Arnhem Postbus BD Arnhem Telefoon (026) Telefax (026) nl Gemeente Menameradiel Woonvisie Menameradiel Krachtige regiogemeente met karakteristieke kernen

3 Inhoud 1. Krachtige gemeente met sterke kernen Waarom een Woonvisie? Totstandkoming Woonvisie Leeswijzer 2 2. Bouwstenen voor de Woonvisie Bestaande beleidskaders Demografische ontwikkelingen Woningvoorraadontwikkeling en vraag en aanbod Woonforums en discussie met de raad geven richting Visie op het Wonen in Menameradiel Pijler 1: krachtige gemeente in Midden-Friesland Pijler 2: dorpen met identiteit en kwaliteit Pijler 3: slimme clusters van dorpen die op elkaar bouwen Pijler 4: differentiatie in bevolking en woningvoorraad Pijler 5: werken aan duurzaamheid Pijler 6: de gemeente als regisseur Wonen en leven in de dorpen Pijler 2: dorpen met identiteit en kwaliteit Pijler 3: samenhang tussen de dorpen: clusters die op elkaar bouwen Differentiatie in bevolking en woningvoorraad Gezinnen en kleine huishoudens tot 55 jaar Senioren Starters en koopstarters Huishoudens met een laag inkomen Pijler 5: werken aan duurzaamheid Pijler 6: de gemeente als regisseur Woningbouwprogramma Indicatief woningbouwprogramma Rollen van partijen Monitoring en evaluatie 40 Bijlage 1: Uitvoeringsagenda Bijlage 2: Richting voor bouwprogramma per kern 7 Bijlage 3: Genodigden Woonforum 34 Bijlage 4: Begrippenlijst 35

4

5 1. Krachtige gemeente met sterke kernen 1.1. Waarom een Woonvisie? De gemeente Menameradiel is een krachtige landelijke gemeente in Noordwest Friesland. De gunstige ligging van Menameradiel ten opzichte van Leeuwarden en de A31 richting Afsluitdijk en Amsterdam, de aanwezigheid van sterke kernen en de strategische positie in de Westergozone, bieden goede kansen om ook in de toekomst als woongemeente krachtig en gezond te blijven. Een belangrijk richtinggevend ontwikkelingskader is hierbij het gemeentelijk woonbeleid. Hiervoor heeft de gemeente Menameradiel deze actuele en integrale Woonvisie opgesteld. Dit woonbeleid herijkt het bestaande beleid en vormt de nieuwe leidraad voor het Wonen en Leven in de dorpen. Hierbij kijkt de gemeente verder dan alleen de woning, maar wordt wonen integraal opgepakt. Dit betekent ook rekening houden met bestaande sociale structuren, de aanwezigheid van voorzieningen en wonen-zorgwelzijn. Deze thema s samen bepalen immers het woongenot van de inwoners van Menameradiel. Waarde van de Woonvisie: sturingsinstrument voor de lokale woningmarkt Voor de gemeente Menaldumadeel is de Woonvisie een belangrijk beleidsdocument. Om richting te geven aan de ontwikkeling van de gemeente, biedt de Woonvisie belangrijke handvatten. Het geeft een kwalitatieve en kwantitatieve inkleuring aan de woningbouwontwikkeling in de gemeente. Modern woonbeleid krijgt haar betekenis niet via juridische afdwingbaarheid, maar vooral door het gezag dat de overheid hiermee opbouwt. De gemeente spreekt vanuit haar rol als gebiedsautoriteit over de gewenste ontwikkeling van de dorpen. Ontwikkelaars en corporaties hebben vervolgens rekening te houden met deze democratisch bepaalde ontwikkelingsrichting. Via deze lijn is de Woonvisie een belangrijk richtinggevend document voor de ontwikkeling van vitale dorpen. Het geeft de gemeente een instrument in handen om te sturen én, minstens zo belangrijk, om de koers vast te houden. Dat bepaalt uiteindelijk ook het succes van dit beleid. Vanuit een traditie van woonplannen De gemeente kent, met veel andere Friese gemeenten, een traditie van woonplannen. Deze plannen kenden een concrete programmering van woningbouwprojecten. De gemeente heeft ervoor gekozen om aan deze traditie een dimensie toe te voegen; namelijk de woonvisie. In de woonvisie staan de gemeentelijke ambities en beleidskeuzes op het veld wonen centraal. Daarmee werkt zij aan haar keuzekader voor de invulling van woningbouwplannen. Deze visie is hiervoor het vertrekpunt. In bijlage 2 is dit richtinggevend uitgewerkt naar aanbevelingen voor woningbouwplannen in de dorpskernen

6 1.2. Totstandkoming Woonvisie Wonen is een thema dat iedereen in de gemeente aangaat. Daarom heeft de gemeente gekozen voor een interactief proces zodat het beleid vanaf de basis mag rekenen op breed draagvlak. Het traject is begeleid door een projectgroep bestaande uit vertegenwoordigers van verschillende beleidsdisciplines binnen de gemeente Menameradiel en vertegenwoordigers van de in de gemeente werkzame corporaties: Wonen Noordwest Friesland, WoonFriesland en Habion. Binnen het proces is ook de samenwerking gezocht met andere partijen binnen het speelveld van het wonen. Dit is gebeurd in een tweetal woonforums. Een van de forums was specifiek gericht op de ervaringen van de mensen uit de dorpen. Hierbij waren alle dorpsbelangenverenigingen uitgenodigd. Het andere forum was gericht op aanbieders van wonen, welzijn en zorg. Een overzicht van hierbij betrokken partijen is opgenomen in de bijlage. De kennis en ervaring van de betrokken partijen is gebruikt als basis voor deze Woonvisie. Het proces is als volgt doorlopen: Inventarisatie Analyse van bestaand onderzoek: cijfers en feiten Inventariserende discussie in de Raadscommissie Interviews met bestuurders gemeente en corporaties 2 Woonforums met burgers en professionals Afstemming met de Provincie Fryslân Kaders Kaderstellende discussie in de Raadscommissie Visie Opstellen Woonvisie Behandeling door het College en Raadscommissie Inspraak Vaststelling Woonvisie door de Raad 1.3. Leeswijzer Karakteristiek voor Menameradiel zijn de dorpskernen met elk een eigen sociale en ruimtelijke identiteit. Dit maakt ook de woonvisie van Menameradiel anders dan een traditionele woonvisie. Centraal staat het leven in de dorpen. Traditionele thema s als doelgroepen en woningbouw volgen hierop. De Woonvisie is als volgt opgebouwd: Hoofdstuk 2 schetst kort een beeld van de woonopgaven voor Menameradiel waar de Woonvisie op in moet spelen. In hoofdstuk 3 wordt de visie op hoofdlijnen uitwerkt. Dit vormt de ruggengraat voor de volgende hoofdstukken. In hoofdstuk 4 werken wij de visie uit voor het wonen en leven in de dorpen. Hoofdstuk 5 werkt de visie uit naar de verschillende doelgroepen op de woningmarkt

7 In hoofdstuk 6 wordt het beleid vertaald naar een passend en praktisch woningbouwprogramma voor de gemeente Menaldumadeel. Ten slotte besteden we in hoofdstuk 7 aandacht aan de kaders voor monitoring en implementatie van het beleid

8 - 4 -

9 2. Bouwstenen voor de Woonvisie Wonen in Menameradiel ontwikkelt zich binnen een brede maatschappelijke context. Deze context verandert voortdurend, bijvoorbeeld door de vergrijzing en de daarmee gepaard gaande vraag om de integratie van wonen, zorg en welzijn. In dit hoofdstuk schetsen we de bestaande context, inclusief de vigerende beleidskaders, en de verwachte ontwikkelingen. Er is een analysenotitie beschikbaar die een verdere uitwerking van deze analyses biedt, ook naar de dorpskernen (zie ook bijlage 2) Bestaande beleidskaders Huidig lokaal (woon)beleid Het Woonplan van de gemeente Menameradiel dateert van maart In dit Woonplan is voor de belangrijkste woningbouwlocaties benoemd welke kwaliteiten hier het best gerealiseerd kunnen/konden worden. Dit in relatie tot de kwantitatieve mogelijkheden binnen de beschikbare contingenten voor de gemeente Menameradiel. Een actualisatie van het vigerende Woonplan heeft plaatsgevonden in Het betreft hier een getalsmatige actualisatie, om ook de verkregen extra woningbouwcontingenten te verwerken (raadsbesluit ). Daarnaast is de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en het daaraan verbonden welzijnsbeleid sturend voor het woonbeleid. Welzijnsthema s als sociale samenhang, ontmoeting en de aanwezigheid van gemeenschapsvoorzieningen bepalen namelijk in belangrijke mate de kwaliteit van het wonen in de dorpen. De start met het omtinkersbeleid is hiervan een essentieel voorbeeld. De woonvisie borduurt hierop voort. Provinciaal (woon)beleid: Het streekplan Het streekplan Fryslân Om de kwaliteit fan de romte is in december 2006 vastgesteld. De provincie wil veel ontwikkelingmogelijkheden bieden voor wonen en werken, die tegelijkertijd bijdragen aan de ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid van Fryslân. Met ruimtelijke kwaliteit wordt bedoeld dat in ruimtelijke plannen, in ontwerpen en in de uitvoering expliciet gebruikswaarde, belevingswaarde en toekomstwaarde worden toegevoegd aan de omgeving. Voor de kleine kernen staat de provincie een terughoudend woningbouwbeleid voor. Woningbouw op het platteland is primair gericht op de plaatselijke woningbehoefte, dat wil zeggen op de reële woningvraag die voortkomt uit het gebied zelf. De provincie hanteert in haar woonbeleid woningbouwrichtgetallen per regio en (daarvan afgeleid) per gemeente om de gewenste woningbouwverdeling te bereiken en te sturen op kwalitatieve doelen. Er wordt een beroep gedaan op de gemeentelijke verantwoordelijkheid voor onderlinge regionale afstemming van hun woningbouwplannen. Verder dient er voldoende aandacht te zijn voor de realisering van voldoende betaalbare en levensloopbestendige woningen in het lagere segment en het middensegment. Dit zowel in de huur- als in de koopsector. De provincie streeft er naar dat 3 tot 4 van de netto woningtoename in bestaand bebouwd gebied wordt gerealiseerd. Door het bestaande bebouwde gebied optimaal te - 5 -

10 benutten wordt bijgedragen aan een efficiënt gebruik van de ruimte en daarmee aan een duurzame ruimtelijke inrichting. De noodzakelijke veranderingen in de samenstelling van de woningvoorraad zullen in belangrijke mate tot stand moeten komen door aanpassing en herstructurering van de bestaande voorraad. Daarbij zal niet alleen de fysieke kwaliteit, maar ook de energiezuinigheid van de woningvoorraad moeten worden aangepast. VROM-raad advies:tijd voor Keuzes Eind 2007 heeft de VROM-raad het advies Tijd voor keuzes; Perspectief op een woningmarkt in balans uitgebracht. Aanleiding voor het advies was de constatering van de VROM-raad dat op de woningmarkt een aantal ernstige problemen optreedt. De raad concludeert dat; 1. Hervorming van het woonbeleid noodzakelijk is De woningmarkt werkt niet goed en het huidige beleid is niet consistent en effectief. Het woningaanbod is beperkt, uitbreiding vergt tijd en de mogelijkheden hiertoe worden beïnvloed door het ruimtelijk beleid, het kwaliteitsbeleid en het grondbeleid. Tegelijk is er voor velen een (forse) ondersteuning van de vraag. 2. Optreden van de overheid op de woningmarkt is en blijft nodig Volgens de VROM-raad is het aan de overheid om voor een betere werking van de woningmarkt te zorgen Demografische ontwikkelingen Een belangrijk aandachtspunt voor Menameradiel is de vraag hoe de bevolking zich de komende jaren zal gaan ontwikkelen. Bevolkingsontwikkeling De gemeente Menameradiel kent de laatste jaren een afname van het aantal inwoners; van in 2001 naar in Deze ontwikkeling wordt veroorzaakt door een dalend geboorteoverschot (geboorte minus sterfte) en een negatief migratiesaldo (meer vertrek dan vestiging van inwoners). Er vertrekken vooral meer jongeren tussen 15 en 25 jaar uit Menameradiel dan dat er zich vestigen. Dit zien we in meer gemeenten met een beperkt opleidings- en werkaanbod. Het gaat dan ook om vertrek met veelal andere redenen dan een gebrek aan geschikte woningen! Uitdaging is wel om jongeren die in de gemeente willen blijven wonen, de mogelijkheden te bieden om er te blijven wonen. Op termijn blijft het aantal jongere huishoudens licht dalen. Behalve onder jongeren kent de gemeente Menameradiel onder alle andere leeftijdsklassen een negatief migratiesaldo, maar wel minder dan onder jongeren. De komende jaren zet de bevolkingskrimp zich naar verwachting door, als we uitgaan van een gelijkblijvend vertrekoverschot. Volgens recente prognoses van de provincie Fryslân daalt de bevolking van in 2008 tot circa in 2023 (-11%). De vergrijzing gaat ook voort. Nu is 14% van de inwoners 65 jaar of ouder (6% 75- plusser). In 2023 bestaat 25% van de bevolking uit 65-plussers (11% 75-plusser; de zogenaamde dubbele vergrijzing)

11 Huishoudensontwikkeling Hoewel het aantal inwoners gaat dalen, blijft het aantal huishoudens bij deze bevolkingsontwikkeling op lange termijn nagenoeg stabiel. De komende tien jaar zal het aantal huishoudens nog toenemen: van tot in In de vijf jaar daarna neemt het aantal huishoudens weer af tot circa Verandering huishoudenssamenstelling Grootste verandering in de huishoudenssamenstelling is op termijn de sterke toename van het aantal één- en tweepersoonshuishoudens, vooral onder 75- plussers. De verandering in huishoudenssamenstelling betekent dat beleidsmatig een steviger accent op de gewenste kwalitatieve samenstelling van de woningvoorraad moet worden gelegd, en minder op kwantitatieve uitbreiding. Ook neemt met de vergrijzing het aantal mensen met een beperking en/of zorgvraag toe. Kwantitatieve woningbouwopgave Uitgaande van de huidige provinciale prognose, zoals hierboven beschreven, zou de gemeente Menameradiel circa 50 woningen moeten toevoegen in de komende 10 jaar. De ruimte die binnen de afspraken met de provincie en regio wordt geboden voor woningbouw ligt fors hoger: 374 woningen tot Om de gewenste kwantitatieve ontwikkelingen verder te onderbouwen is naast de vigerende provinciale prognose een beleidsneutrale variant berekend. De gemeenteraad wilde namelijk een onafhankelijk ijkpunt in beeld hebben dat niet voortborduurt op de (meer of minder toevallige) ontwikkeling in het verleden of op beleidsgestuurde woningbouwambities. Deze prognose geeft een nader gevoel voor verhoudingen. De gekozen variant gaat uit van balans in migratie: er komen evenveel mensen in Menameradiel wonen dan dat er naar elders vetrekken (migratie = 0). Op dit moment kent de gemeente een vertrekoverschot. Het uitgangspunt migratiesaldo = 0 zou dus een trendbreuk betekenen waarvan het niet waarschijnlijk is dat de gemeente die zondermeer kan realiseren. Als ijkpunt voor autonome bevolkingsontwikkeling is dit migratiesaldo bruikbaar, omdat het een beter zicht biedt op de vraag wat Menameradiel in aantallen zou moeten doen om de eigen bevolkingsontwikkeling ruimte te bieden binnen de eigen gemeente. Figuur 2.1: Gemeente Menameradiel, bevolkings- en huishoudensontwikkeling bij verschillende prognoses Bevolkingsontwikkeling < Prv M=0 HH-ontw. CBS Prv. M= < 25 jaar jaar jaar jaar jaar jaar Totaal Bron: provincie Fryslân, bewerking Companen

12 Bij beperking van het vertreksaldo (migratiesaldo = 0) blijkt dat er voornamelijk meer gezinnen en jongeren in de gemeente blijven wonen. Bij dit scenario, waarbij vestiging en vertrek aan elkaar gelijk zijn, zou de woningvraag de komende 10 jaar met 240 woningen toenemen. Dit is fors hoger dan de 50 woningen die uit de huidige provinciale prognose naar voren komen. Overigens heeft de gemeente volgens de provinciale richtgetallen ruimte om de komende 8 jaar 374 woningen toe te voegen, inclusief het aantal voor de regeling voor de tuinbouw. Dit is exclusief woningbouw in het kader van zorg en compensatie van sloop. Dit richtgetal biedt voldoende ruimte om kwantitatief in te spelen op de verwachte huishoudensontwikkeling. Hiermee zou zelfs sprake zijn van flinke bevolkingsgroei. Dit betekent ten opzichte van het recente verleden een stevige trendbreuk die geen vanzelfsprekendheid is. Door het volledig benutten van de mogelijkheid van de provincie zullen er mensen van buiten de gemeente aangetrokken moeten worden. Gelet op het recente verleden en mogelijke andere plannen in de stadsregio is de realiseerbaarheid hiervan zeer onzeker. Toch kiest de gemeente het richtgetal als uitgangspunt, mede om hiermee een organische groei van dorpen en ruimte voor transformatie in de bestaande woningvoorraad te bieden. De gemeente heeft echter niet als enige gemeente een dergelijk richtgetal. In stadsregionaal verband worden de komende jaren de nodige woningen toegevoegd. De gemeente Menameradiel houdt door eigen monitoring deze ontwikkeling nauwlettend in de gaten. In regionaal verband zijn ook afspraken omtrent afstemming en monitoring gemaakt. In hoofdstuk 6 werken we dit uit naar een woningbouwprogrammering. Hierbij staan niet zozeer de aantallen centraal, maar geven we een kwalitatieve verfijning en inkleuring Woningvoorraadontwikkeling en vraag en aanbod De grootste opgave ligt niet in het aantal te bouwen woningen (kwantiteit), maar in het investeren in de kwaliteit van de woningvoorraad. Uit de bevolkingsontwikkeling komt naar voren dat er een verschuiving plaats vindt: steeds meer één- en tweepersoonshuishoudens onder vooral 55- en 75-plussers en steeds minder jongeren en gezinnen. Dit vraagt beleidsmatig een stevig accent op de veranderde kwalitatieve samenstelling van de woningvoorraad. Hieronder brengen we in beeld hoe de huidige woningvoorraad is opgebouwd, welke plannen er zijn voor de komende jaren en welke woonwensen inwoners van Menameradiel hebben geuit. Huidige woningvoorraad Circa 75% van de bijna woningen in Menameradiel is een koopwoning en 25% een huurwoning. De huurwoningvoorraad bestaat grotendeels uit (half)vrijstaande woningen en rijwoningen (samen 77%). De rest van de woningen betreft een appartement of seniorenwoning. Vrijwel alle huurwoningen van Wonen Noordwest Friesland, WoonFriesland en Habion kennen een huur onder de aftoppingsgrens van de huurtoeslag waardoor deze woningen bereikbaar zijn voor lage inkomens

13 De koopwoningvoorraad bestaat voornamelijk uit twee-onder-één-kap woningen en vrijstaande woningen (samen 91%). De koopwoningvoorraad kent een brede spreiding over de prijsklassen: 41% heeft een koopprijs onder en 59% boven Plannen voor nieuwbouw en herstructurering De afgelopen jaren groeide de woningvoorraad licht. Van 2003 tot en met 2007 kwamen er per saldo 95 woningen bij (gemiddeld bijna 20 per jaar), voornamelijk eengezinskoopwoningen. De laatste jaren zijn ook huurwoningen gerealiseerd. Voor de komende jaren heeft de gemeente circa 380 woningen aan plancapaciteit. Dit komt vrijwel overeen met de 374 woningen die de gemeente als richtgetal beschikbaar heeft. Het is echter voldoende als ook rekening wordt gehouden met een gewenste overcapaciteit van 3 tot 4 om vertraging bij de planontwikkeling op te vangen. Van alle plannen betreft 31% een huurwoning en 69% een koopwoning. Daarnaast gaat het in 12% van de plannen om een geschikte of verzorgd wonen woning. In 22% van de plannen speelt energiezuinig wonen een belangrijke rol. Kwalitatieve woningbehoefte Welke woningen worden gevraagd? Sluit de huidige woningbehoefte aan bij de huidige wensen van verhuisgeneigde huishoudens? We baseren ons hierbij op het WoBOF2007. Woonwensen van de verschillende doelgroepen 6 van de starters in Menameradiel is actief op zoek naar zelfstandige woonruimte. Ongeveer de helft oriënteert zich op een koopwoning, de andere helft wil huren. In totaal zegt 1 van de starters in Starters de eigen woonplaats te willen blijven wonen. Anderen geven aan hier nog niet zeker van te zijn, omdat dit afhankelijk is van werk en studieplaats. Doorstromers Senioren In totaal zijn circa 500 doorstromers in de gemeente Menameradiel op zoek naar een woning. Het betreft doorstromers uit de eigen gemeente, maar ook huishoudens die van elders in de provincie Fryslân naar Menaldumadeel willen verhuizen. Van alle doorstromers in de huursector wil circa 67% doorstromen naar de koopsector, bij voorkeur een koopwoning tot! Doorstromers in de koopsector zoeken een andere koopwoning in een hoger prijssegment. Doorstromers zijn op zoek naar kwaliteitsstappen die zij in hun wooncarrière kunnen maken. Circa 27% van alle doorstromers is een huishouden ouder dan 55 jaar. Van deze verhuisgeneigde huishoudens zoekt 8 een huurwoning. Meer dan de helft kiest daarbij voor een appartement. Bijna 7 van alle verhuisgeneigde 55-plussers vindt het belangrijk dat in de volgende woning alle primaire vertrekken (woonkamer, slaapkamer, douche, toilet en keuken) op één woonlaag beschikbaar zijn. Fricties in vraag en aanbod Wanneer we vraag en aanbod met elkaar confronteren, ontstaat zicht op de mogelijke fricties op de woningmarkt. Het geeft een beeld van de hypothetische situatie dat alle verhuisgeneigde huishoudens de komende vijf jaar ook daadwerkelijk verhuizen naar de woningen van hun keuze. Deze tekorten en overschotten belichten kansrijke marktsegmenten en mogelijke toekomstige risico s / zwakkere delen van de woningvoorraad. De Provincie heeft bij de uitwerking van het WoBOF en in haar prognosemodel drie scenario s uitgewerkt. In deze woonvisie maken we gebruik van de gemiddelde variant. De doorrekening van de provincie dateert van voor de kredietcrisis, die naar verwachting in elk geval de volgende effecten op de woningmarkt heeft

14 Starters en gezinnen zijn meer geneigd in een huurwoning te gaan/blijven wonen door de zekerheid die huren biedt in deze situatie. Mensen in een koopwoning stellen hun verhuizing naar een grotere/duurdere woning even uit. De zogenaamde kwaliteitsvraag neemt af, vanwege de verkoopbaarheid van de huidige woning. Senioren zullen nog steeds naar een senioren (huur)woning willen, maar krijgen hun huidige eengezinskoopwoning moeilijker verkocht, waardoor de doorstroming relatief afneemt. Tabel 2.1: Gemeente Menameradiel. Vraag- en aanbod woningen naar type in aantallen voor komende 5 jaar Vraag Aanbod (bij Woningtype Doorstromer Starters Totaal doorstroming Frictie* s ) Beneden- / bovenwoning Appartement Koop Huur Rijwoning (Half) vrijstaande woning Overig Subtotaal huur Appartement Rijwoning Half vrijstaande woning Vrijstaande woning Overig Subtotaal koop Totaal * - duidt op een tekort / + duidt op een overschot Bron: WoBOF In totaliteit is er een potentieel overschot aan huurwoningen en een potentieel tekort aan koopwoningen. Dit strookt met de verwachte ontwikkeling van de doelgroep van beleid die naar de komende tien jaar met circa 200 huishoudens zal afnemen. In de huursector is sprake van een potentieel overschot aan rij- en (half)vrijstaande woningen. Appartementen worden juist gevraagd. De tekorten in de huursector concentreren zich bij de prijsklasse tot 339, de echt goedkope voorraad. In de koopsector bestaat vooral een potentieel tekort aan rijwoningen en vrijstaande woningen. Dit duidt op de vraag van (koop)starters (vraag naar rijkoopwoningen), en kwaliteitsdoorstromers van koop naar koop (vraag naar vrijstaande woningen). De aanvullende vraag naar koopwoningen concentreert zich bij een prijs tot Inspelen op duurzame ontwikkeling Energielasten spelen een steeds belangrijkere rol in de totale woonlasten van huishoudens. Onderstaande figuren tonen die invloed aan bij twee energielabels, één met een ongunstig energielabel (F) en één met een gunstig energielabel (B). Wat hierin opvalt, is dat de woonlasten van de woningen met een ongunstig energielabel de komende jaren veel sneller gaan stijgen dan bij een gunstig energielabel. Dit heeft te maken met de te verwachten stijging van de energiekosten. Hieruit blijkt de noodzaak van hogere energieprestaties voor woningen, zowel in nieuwbouw als bestaande bouw

15 14000 Ontwikkeling woonlasten Label F (gecorrigeerd voor inflatie) Ontwikkeling woonlasten Label B (gecorrigeerd voor inflatie) huurprijs energielasten woonlasten totaal huurprijs energielasten woonlasten totaal Kansen in nieuwbouw en bestaande voorraad De geconstateerde kansen op de woningmarkt zijn niet alleen door nieuwbouw in te vullen. De bestaande voorraad is de basis, nieuwbouw is aanvullend. De belangrijkste kansen in de bestaande voorraad en nieuwbouw vatten we hieronder beknopt samen: Woningtype Prijs / eigendom Doelgroep Opwaarderen tot nultredenwoning: Bestaande appartementen met name huur senioren Bestaande eengezinswoningen huur en koop senioren Verkoop: Eengezins(rij)woningen huur (koop)starters Nieuwbouw: Eengezinswoningen goedkope koop (koop)starters Beperkt appartementen koop en huur starters Eengezinswoningen middeldure/dure koop gezinnen 35+ Nultredenwoningen huur en koop senioren 2.4. Woonforums en discussie met de raad geven richting De gemeente Menameradiel heeft voorafgaand aan het opstellen van de Woonvisie binnen twee Woonforums gesproken met professionele organisaties en met de dorpsbelangenorganisaties. Ook heeft een bijeenkomst plaatsgevonden met de gemeenteraad. Enkele in het oog springende belangrijke uitkomsten zijn: Leefbaarheid en sociale samenhang binnen de dorpen van Menameradiel wordt voor een belangrijk deel bepaald door de aanwezigheid of nabijheid van voorzieningen en een gedifferentieerde bevolkingsopbouw. Dit biedt een basis voor een prettig woonen leefklimaat en een rijk verenigingsleven. Leefbaarheid wordt mede bepaald door de betrokkenheid bij het eigen dorp en de eigen gemeenschap. De uitstraling van de dorpen als uniek onderdeel van het landschap, het eigen DNA, en de eigen identiteit worden als erg waardevol ervaren. Verrommeling of verval van bepalende bebouwing moet zoveel mogelijk voorkomen worden

16 De kernkwaliteiten van dorpen verschillen. De aandachtspunten zijn verschillend voor grote, middelgrote en kleine kernen. Het is belangrijk om de juiste balans te vinden: o waarbij de grotere dorpen een sterke basis bieden aan andere dorpen in de gemeente; o waarbij in middelgrote dorpen een bepaald basisniveau aan voorzieningen belangrijk is, en; o waarbij de kleine kernen kunnen leunen op voorzieningen in middelgrote en grote kernen in de nabije omgeving. Een sterke basis voor zorgvoorzieningen vraagt om enige concentratie in de grote dorpen. Vanuit deze sterke basis is het belangrijk om een basisniveau aan zorg zo goed mogelijk aan huis te faciliteren, ook in de meest kleine dorpen van Menameradiel. Om de differentiatie in bevolkingsopbouw zo veel mogelijk te handhaven vinden betrokken partijen en burgers in het Woonforum het belangrijk dat een nieuwbouwprogramma niet volledig gedomineerd wordt door nieuwbouw voor senioren. Ook gezinnen en starters, vragen om voldoende aandacht. Het zoeken naar slimme combinaties is hierbij een must: het bouwen van levensloopgeschikte /flexibel inzetbare woningen die zowel voor gezinnen als senioren aantrekkelijk zijn. Om dorpen niet tot stilstand te brengen is het belangrijk om alle dorpen in passende mate ruimte te bieden voor nieuwbouw, zover dit planologisch mogelijk is. Ook hierbij geldt dat de mogelijkheden verschillen naar schaal van de verschillende dorpen

17 3. Visie op het Wonen in Menameradiel De analyse van de lokale woningmarkt, de informatie uit de Woonforums en de discussiebijeenkomsten met de gemeenteraad geven richting aan het te voeren woonbeleid in de gemeente Menameradiel. De raad heeft op basis van de verkregen informatie de kaders voor het woonbeleid vastgesteld. In dit hoofdstuk wordt beknopt verwoord welke visie en ambities de gemeente heeft op het vlak van wonen. Die hoofdlijnen zijn verwoord in zes uitgangspunten voor beleid, dit vormt de ruggengraat van de Woonvisie. De verdere uitwerking van de visie gebeurt in de volgende hoofdstukken. Hoofdlijnen van het woonbeleid Uitwerking in 1. Krachtige gemeente in de regio 2. Dorpen met identiteit en kwaliteit Hoofdstuk 4 3. Slimme clusters van dorpen die op elkaar bouwen Hoofdstuk 4 4. Differentiatie van bevolking en woningvoorraad Hoofdstuk 5 en 6 5. Werken aan duurzaamheid Hoofdstuk 6 6. De gemeente als regisseur Hoofdstuk Pijler 1: krachtige gemeente in Midden-Friesland Menaldumadeel is in de regio een sterke suburbane gemeente door een goede bereikbaarheid en gunstige ligging ten opzichte van Leeuwarden en de A31 richting Afsluitdijk. Menameradiel ligt strategisch tussen Leeuwarden en de meer landelijke gemeenten, dit maakt dat de gemeente een rol vervult in verschillende samenwerkingsverbanden. De gemeente maakt onderdeel uit van de Stadsregio Leeuwarden. Afspraken in stadsregionaal verband zijn daardoor van invloed op Menameradiel. Tevens maakt de gemeente deel uit van het Middelseeverband. In die gemeenten, veelal ten noorden van Leeuwarden, ligt een aantal woon- en leefopgaven die samenhangen met bevolkingskrimp. Daarnaast is Menameradiel onderdeel van de Westergozone 1, waarbinnen gemeenten samen met de provincie Fryslân, het bedrijfsleven en kennisinstellingen werken aan een duurzame en economische ontwikkeling. Binnen deze verschillende verbanden trekken gemeenten vaak al samen op. Menameradiel wil als gemeente met een positie in alle drie (deels overlappende) regio s een centrale rol spelen om ontwikkelingen aan elkaar te verbinden en ervoor te zorgen dat regio s elkaar versterken. Menameradiel is qua omvang weliswaar geen grote speler, haar ligging biedt volop kansen om in het netwerk een centrale rol te spelen, thema s te agenderen en het voortouw te nemen in het gezamenlijk zoeken naar oplossingsrichtingen: bijvoorbeeld ten aanzien van de afstemming tussen verstedelijking enerzijds en het krimpperspectief anderzijds. 1 De Westergozone is een economische kernzone en bestaat uit de gemeenten Leeuwarden, Menameradiel, Franekeradeel en Leeuwarden

18 3.2. Pijler 2: dorpen met identiteit en kwaliteit Gemeente Menameradiel telt 13 dorpen, elk met een eigen identiteit en kwaliteit. Vooral sterk zijn de sociale samenhang en de ruimtelijke kwaliteit van de dorpen. Dit bepaalt voor de inwoners van de dorpen in belangrijke mate het woongenot. Daarom wil de gemeente dit behouden en waar mogelijk versterken. Juist door hier op in te zetten, blijven de dorpen aantrekkelijk als woonplek en wordt onnodig vertrek voorkomen. Een belangrijk aandachtspunt hierbij is het borgen van de ruimtelijke kwaliteit van de dorpen. De gemeente wil hier actief een rol in spelen door, het waar nodig terugbrengen van kwaliteit in de omgeving, het adviseren over beschermde dorpsgezichten en inzetten van architectonisch passende nieuwbouw. Om de sociale kwaliteit te borgen wil de gemeente zorgen dat de dorpen de kans krijgen om in beweging te blijven. Door de dorpen de ruimte te bieden voor beperkte nieuwbouw en ontwikkelingen. Hierbij beseft de gemeente tegelijkertijd dat de dorpen verschillen naar aard en schaal. De (gewenste) kernkwaliteiten van de dorpen verschilt dan ook voor grote, middelgrote of kleine dorpen. De gemeente Menameradiel wil in haar woonbeleid haar ambities en inzet ook naar deze schaalniveaus differentiëren. Zo krijgt de Woonvisie een vertaling naar de dorpskernen, waardoor de woonvisie op alle schaalniveaus een bruikbaar beleidskader biedt Pijler 3: slimme clusters van dorpen die op elkaar bouwen Een dorp staat niet op zichzelf. Waar het gaat om (behoud) van voorzieningen gaat het vooral om nabijheid en bereikbaarheid hiervan vanuit alle dorpskernen. Soms zijn voorzieningen in de dorpskern zelf aanwezig, soms in een nabijgelegen dorp. Binnen de gemeente Menameradiel zijn verschillende ruimtelijke clusters van dorpen die functioneel met elkaar verbonden zijn. Zo hebben onder andere scholen, dorpshuizen en winkelvoorzieningen vaak niet alleen een functie voor het eigen dorp, maar ook voor nabijgelegen omliggende dorpen. De gemeente neemt deze samenhang tussen dorpen als vertrekpunt van beleid. Dit zijn doorgaans verschillende elkaar overlappende clusters. Een goede clustering is dan ook afhankelijk van logische functionele relaties tussen dorpen. Die kan voor onderwijs anders zijn dan voor de afstemming van wonen-welzijnzorg. De gemeente werkt dit op basis van een nadere analyse uit in haar accommodatiebeleid, voorzieningenbeleid en het Wmo-beleidsplan Pijler 4: differentiatie in bevolking en woningvoorraad Het functioneren van een gemeenschap vraagt een gedifferentieerde bevolkingsopbouw, zeker naar de aanwezige generaties / leeftijdsgroepen. Om dit te behouden is ook een gedifferentieerde woningvoorraad nodig. Dit betekent niet dat alle doelgroepen in een woningbouwprogramma gelijkwaardig moeten worden bediend. Voor sommige doelgroepen is de bestaande woningvoorraad beter afgestemd op de vraag dan voor anderen. Daarnaast is de ene groep zelfredzamer dan de ander. Tegen de achtergrond van de huidige woningmarktsituatie, actuele bevolkingsontwikkeling en de wens differentiatie in bevolkingsopbouw zo goed mogelijk te borgen, benoemt de gemeente Menameradiel de volgende aandachtsgroepen, naar volgorde van prioriteit:

19 1. Gezinnen met kinderen De verwachte demografische ontwikkeling laat zien dat het aandeel gezinnen zal afnemen, ook in Menaldumadeel. Ook is het migratiesaldo onder gezinnen de laatste jaren negatief. Het vestigingsklimaat in de gemeente sluit echter wel goed aan bij de wensen van veel gezinnen; goed ontsloten dorpen, met op steenworp afstand de stad Leeuwarden. De gemeente wil haar aantrekkingskracht benutten en gezinnen aan zich binden. Zowel voor gezinnen die nu al in Menameradiel wonen, als voor gezinnen die nu elders wonen, maar (wellicht) zijn te verleiden met de juiste woningen tegen de juiste prijs. Deze aandacht voor gezinnen is belangrijk, omdat bijvoorbeeld scholen en verenigingsleven sterk gebaat zijn bij deze doelgroep. 2. Senioren Het aantal ouderen neemt de komende jaren fors toe. Een belangrijk deel van deze ouderen wil bij voorkeur zo lang mogelijk zelfstandig in de eigen woning en woonomgeving blijven wonen. De huidige voorraad is hier nu nog onvoldoende op toegerust. De komende jaren wordt een kwaliteitsslag gevraagd, zowel in de huurals de koopsector. De gemeente Menaldumadeel wil hier voortvarend op inspelen. 3. Starters op de woningmarkt Het zijn vooral jongeren die de gemeente de afgelopen jaren hebben verlaten. Voor een deel om heel begrijpelijke redenen als studie, werk en relatievorming. Mogelijk heeft een deel van de starters de gemeente ook verlaten door het gebrek aan passende huisvesting. Deze jongeren wil de gemeente in het vervolg graag aan de gemeente binden. Hiervoor wil de gemeente voor starters doelgerichte accenten leggen, zowel in de bestaande woningvoorraad als bij nieuwbouw. Hiermee zet de gemeente Menameradiel belangrijke accenten, maar tegelijkertijd worden andere doelgroepen niet vergeten. In hoofdstuk 5 wordt dit nader uitgewerkt Pijler 5: werken aan duurzaamheid De komende jaren zullen woonlasten gaan stijgen doordat vooral energielasten toenemen. Dit vraagt energiebesparende maatregelen. De grootste kansen hiervoor liggen in de bestaande woningvoorraad. De gemeente wil hier samen met de corporaties sterk op inzetten en dit door het bieden van informatie- en stimuleringscampagnes oppakken. In de nieuwbouw is duurzaamheid voor een belangrijk deel geborgd in het Bouwbesluit. Aanvullend wil de gemeente samen met corporaties en ontwikkelaars kijken waar mogelijkheden liggen om een hoger duurzaamheidsniveau in woning en woonomgeving te behalen. Het energieakkoord is hiervan een goed voorbeeld. Een andere vorm van duurzaamheid betreft het bouwen van woningen die duurzaam aantrekkelijk zijn voor verschillende doelgroepen. De gemeente streeft hiervoor naar levensloopgeschikte nieuwbouw die flexibel inzetbaar is Pijler 6: de gemeente als regisseur Succesvol beleid is beleid dat in overleg met betrokken actoren tot stand komt. Dit vraagt open processen, met vroegtijdige betrokkenheid van bedrijven, instellingen en burgers (duurzame samenwerking). De basis voor samenwerking ligt vast in deze Woonvisie

20 De rol van de gemeente verschilt per situatie: meestal is de gemeente regisseur, soms initiator, soms participant. De gemeente Menameradiel wil telkens de rol die zij speelt concreet benoemen en duidelijk maken naar haar partners. De gemeente heeft hierin de verantwoordelijkheid dat het gevoerde beleid zoveel mogelijk het collectief belang dient. Steeds meer is de uitvoering van beleid een taak geworden van (markt)partijen, met een eigen verantwoordelijkheid en eigen bedrijfsvoering. Vanuit de regierol probeert de gemeente de uitvoerende partijen achter haar beleid te krijgen. De gemeente loopt met haar beleid vooruit op voorspelde ontwikkelingen en kansen. Het gaat dan om vergrijzing, bevolkingskrimp, extramuralisering, etc. De kans bestaat dat deze ontwikkelingen zich niet of anders dan voorspeld voordoen. De gemeente richt zich daarom niet op volledig vastomlijnd beleid, maar meer op een beleid dat ruimte biedt om in te spelen op nieuwe ontwikkelingen. Via prestatieafspraken met onder meer de corporaties, regelmatig overleg met de bij het wonen betrokken partijen en evaluatie van beleid hoopt de gemeente dit te bereiken

21 4. Wonen en leven in de dorpen De kracht van de gemeente Menameradiel ligt in het bijzonder in de sociale en ruimtelijke kwaliteit van de 13 dorpen. Juist deze dorpen bepalen als sterke identiteiten de kwaliteit van de gemeente als totaal. Om naar de toekomst toe een krachtige gemeente te blijven is investeren in het wonen en leven in de dorpen belangrijk. In dit hoofdstuk geven we een aantal handvatten die hiermee samenhangen. We staan stil bij de ruimtelijke kwaliteit van de dorpen, de sociale kwaliteit en bij de verschillen tussen de schaalniveaus van de kernen. We maken daarbij onderscheid in kleine, middelgrote en grote kernen. Tabel 4.1: Gemeente Menameradiel. Dorpsindeling naar schaalgrootte Schaalgrootte Klein Middelgroot Groot Dorp Bitgum, Blessum, Boksum, Ingelum, Skingen, Slappeterp, Wier Bitgummole, Marsum, Deinum Berltsum, Dronryp, Menaam 4.1. Pijler 2: dorpen met identiteit en kwaliteit Ruimtelijke kwaliteit De ruimtelijke kwaliteit in de dorpen hangt nauw samen met de zichtbare historische waarden en daarmee samenhangende uitstraling. Het geeft een dorp een eigen karakter en cultuur die bewoners samenbindt. Ook de kleinschalige opzet en landelijke kwaliteit van de omgeving draagt bij aan de ruimtelijke kwaliteit. De dorpen zijn hierbij een passend onderdeel van het landschap. De huidige uitstraling van de bestaande bebouwing is over het algemeen goed, maar staat onder druk door opkomende ontspanning op de woningmarkt. De gemeente wil de komende jaren de ruimtelijke kwaliteit van de dorpen bewaken en waar mogelijk versterken. Hiervoor zet zij de volgende instrumenten in. Inzetten op behoud van beeldbepalende bebouwing De gemeente wil bijzondere en waardevolle bebouwing behouden als beeldbepaalde elementen in de dorpen. Hiervoor wil zij ondersteuning bieden aan mensen bij wie het onderhoud van eigendommen terugloopt en verrommeling dreigt. o De gemeente participeert met onder andere Wonen Noordwest Friesland en de provincie in het Rotte Kiezen-project. Hierbij is het doel om lokale probleemsituaties, zoals verloederde panden die het straatbeeld negatief bepalen op te knappen. In dit project staat de coördinatie tussen de partijen (provincie, corporaties, gemeenten) en de inzet van bestaande instrumenten centraal. De gemeente gebruikt bij dit soort projecten de mogelijkheden in die tot haar beschikking staan, zoals de aanpak van de openbare ruimte. Een voorbeeld van een dergelijk project speelt op dit moment in Berltsum De gemeente wil hier haar steentje aan bijdragen, door bij dergelijke projecten ook haar bijdrage te leveren door bijvoorbeeld gelijktijdige aanpak van de openbare ruimte rondom het project. De gemeente start hiermee door een inventarisatie van de plekken met de grootste opgave

22 o Binnen de gemeente Menameradiel zijn verschillende dorpscentra aangewezen als beschermd dorpsgezicht. Een voorbeeld hiervan is het historisch centrum van Dronryp. De gemeente wil actief beleid blijven voeren ten aanzien van het behoud van karakteristieke dorpskernen met een goede inpassing in het landschap, en voor beeldbepalende en markante panden. Zij wil hiermee de belangrijkste historische structuurelementen behouden. De gemeente legt het initiatief hiervoor bij de dorpen zelf, door dit te agenderen in het overleg en bij de dorpsschouwen. Kwaliteit van de openbare ruimte De kwaliteit van de openbare ruimte (openbaar groen, infrastructuur, etc.) bepaalt voor een belangrijk deel de uitstraling van een dorp. Bij gebiedsontwikkeling is het daarom belangrijk een integrale aanpak te hanteren, waarbij aandacht bestaat voor woning of (woon)gebouw en woonomgeving. Voorbeelden van bepalende elementen in de openbare ruimte zijn bijvoorbeeld: de haag rondom de kerk en de begraafplaats en klinkerwegen in de dorpskernen. De gemeente zet hierop in in de geactualiseerde Welstandsnota. Nieuwbouw passend bij het karakter van het dorp Bij nieuwbouw in de dorpen toetst de gemeente de plannen op de architectonische kwaliteit. Uitgangspunt is dat planontwikkeling moet aansluiten bij het karakter van het dorp. Dit kan per locatie verschillen, waarbij inbreiding gaat voor uitbreiding. Ook in kwantiteit moet de nieuwbouw aansluiten bij de schaal en het karakter van het dorp. Dit werken we uit in hoofdstuk 6. Kwaliteit van het buitengebied Naast de dorpskernen zelf is ook de landschappelijke omgeving bepalend voor de woonkwaliteit. In het landschapsontwikkelingsplan (LOP) heeft de gemeente dit uitgewerkt, waarbij recreatie een belangrijke rol speelt. Bij gebiedsontwikkeling stimuleert de gemeente een integrale aanpak van woning, woonomgeving, groen / blauw, landbouw, recreatie en natuur. De noordelijke Elfstedenvaarroute geeft hier mogelijk een impuls aan. Actiepunten: 1. De gemeente stimuleert dorpen tijdens bijeenkomsten of dorpsschouwen om een inventarisatie uit te voeren van beeldbepalende panden en structuren in de dorpen. 2. Blijvend participeren in Rotte Kiezen projecten, mede afhankelijk van de inventarisatie door de dorpen. 3. Uitvoeren LOP en plannen voor woningbouw en openbare ruimte toetsen aan geactualiseerde Welstandsnota.. Sociale kwaliteiten De dorpen in Menameradiel zijn veelal hechte dorpsgemeenschappen met een sterk ontwikkeld verenigingsleven en mienskip. De gemeenschappen zijn gebaat bij trots en betrokkenheid bij de eigen kern. Dit geldt in principe voor alle afzonderlijke kernen in de gemeente, van klein naar groot. De gemeenschap bepaalt uiteindelijk de leefbaarheid in een dorp. De gemeente kan hierin faciliteren. Dit geeft zij op de volgende wijze vorm: Stimuleren van ontmoeting in de openbare ruimte In haar WMO-beleid benoemt de gemeente Menameradiel het belang om ontmoeting in elk dorp te stimuleren. Dit wil de gemeente faciliteren door de openbare ruimte

23 gebruiksvriendelijk in te richten (bankjes, voldoende beschutting, etc.), zodat die zich leent voor ontmoeting en gesprek. Inzetten voor de leefbaarheid De bewoners van de dorpen bepalen in belangrijke mate zelf de leefbaarheid in hun dorp. Door eigen initiatief en overleg met de gemeente, corporatie en dorpsbelangen. De gemeente stelt jaarlijks bijdragen beschikbaar, waarbij het college bevoegd is om maximaal per project aan dorpsbelangen beschikbaar te stellen voor kleine projecten die voortvloeien uit de dorpsvisies. Wonen Noordwest Friesland heeft ook budget beschikbaar (voor hun gehele werkgebied half miljoen euro per jaar) voor nieuwe projecten ten behoeve van sociale samenhang. De afstemming en inzet van beide budgetten werkt de gemeente met Wonen Noordwest Friesland uit in prestatieafspraken. Actueel houden van Dorpsvisies Bijna alle dorpen in Menameradiel hebben een eigen dorpsvisie. Dit eigen beleidsstuk is een belangrijke onderlegger voor de communicatie van de gemeente met de dorpsbelangenorganen. De gemeente vindt het belangrijk dat de dorpsvisies actueel blijven en zal de dorpsbelangen stimuleren deze (op eigen initiatief) actueel te houden door hiervoor de dorpscoördinator in te zetten. Inzet van nieuwbouw in de dorpen De gemeente beseft dat leefbaarheid gebaat is bij verandering en vernieuwing. Een dorp is geen museum. Daar waar mogelijk wil de gemeente daarom dorpen de ruimte bieden om nieuwbouw te plegen. Zo ontstaat ruimte voor Informatief: Collectief Particulier Opdrachtgeverschap Mensen zijn soms sterk aan hun dorp gebonden. De de eigen starters en gezinnen (on)beschikbaarheid van betaalbare of geschikte om ook binnen het eigen dorp woningen beperken echter de kansen voor jongeren wooncarrière te maken. De om in het eigen dorp te gaan wonen. Het vertrek als nieuwbouw moet wel passen bij gevolg hiervan zet op termijn de gemeenschapszin de aard en schaal van het dorp. onder druk. In Noord-Brabant is daartoe een instrument ontwikkeld: Collectief Particulier Opdrachtgeverschap. Hierbij krijgen starters kavels aange- In hoofdstuk 6 wordt dit nader uitgewerkt. boden tegen een gereduceerde prijs. Als collectief De gewenste invulling van de bouwen zij op deze kavels (onder begeleiding) hun nieuwbouw verschilt per dorp. In woning. Het collectief opdrachtgeverschap kent de kleine en middelgrote dorpen kostenvoordelen (gezamenlijk inkopen), wat een besparing tot ca. 35% kan opleveren. Daarnaast wil de gemeente hierop inspelen ontstaat door het collectieve karakter van de door de mogelijkheid tot maatwerk te bieden. Een instrument Het uitgeven van kavels in Collectief Particulier ontwikkeling meer gemeenschapszin. dat hieraan kan bijdragen is Opdrachtgeverschap kan ook in de gemeente Collectief Particulier Opdrachtgeverschap (zie kader). De Menaldumadeel één van de instrumenten zijn om starters in de eigen kern te houden en zo de leefbaarheid van de kernen te bevorderen. gemeente gaat dit in een pilotproject voor starters uitproberen. Zie ook hoofdstuk 5. Combineren van wonen en werken Leefbaarheid in de kernen is gebaat bij dynamiek en levendigheid. De gemeente wil daarom in de dorpen functiemenging van wonen en werken onder nader te bepalen voorwaarden toestaan. Doorgaans is de vraag naar wonen en werken zeer beperkt. In de dorpskernen ziet de gemeente echter nieuwe kansen. De dorpskernen kennen van oorsprong een natuurlijke menging van woon- en economische functies. De laatste jaren is dit verdwenen en is het accent in de dorpskernen (te) eenzijdig op

24 de woonfunctie komen te liggen. De gemeente wil dit ombuigen door menging van functies meer mogelijk te maken. Dit komt namelijk de levendigheid ten goede. De gemeente gaat actief beleid ontwikkelen om wonen en werken in de dorpskernen naast elkaar mogelijk te maken. Actiepunten Deels zie prestatieafspraken (hoofdstuk 6) 4. Vanuit het gemeentelijk Wmo-beleid stimuleren van ontmoeting in de openbare ruimte 5. De gemeente stimuleert de dorpsbelangen om hun dorpsvisies actueel te houden. 6. De gemeente wil combinaties van wonen en werken in de dorpen beperkt toestaan. Hiertoe brengt zijn in 2009 de normen en kaders in beeld Pijler 3: samenhang tussen de dorpen: clusters die op elkaar bouwen Bereikbaarheid van voorzieningen zoveel mogelijk borgen De leefbaarheid in de kernen is gebaat bij een bij de schaal van het dorp passend voorzieningenniveau. Het gewenste voorzieningenniveau verschilt voor de afzonderlijke schaalniveaus van kleine, middelgrote en grote kernen. In de praktijk zijn voorzieningen voor het merendeel van de inwoners van Menameradiel bereikbaar in de eigen kern en/of een nabijgelegen kern (binnen of net buiten de eigen gemeente). Zo bestaan er clusters waarbinnen dorpen op elkaar kunnen leunen. Deze clusters zijn vaak niet eenduidig te benoemen. Voor scholen kan die anders zijn dan voor een dorpshuis, commerciële voorzieningen of de afstemming van wonen-welzijn-zorg. De gemeente heeft weinig grip op commerciële voorzieningen, de markt bepaalt daar of een winkel bestaansrecht heeft of niet. Waar het gaat om meer sociale voorzieningen als scholen, bibliotheken en zorg en welzijn heeft de gemeente meer invloed. Vanuit haar verantwoordelijkheid wil zij borgen dat voorzieningen voor iedereen toegankelijk en bereikbaar blijven. De gemeente wil dit als volgt borgen: Bestaande voorzieningen zoveel mogelijk behouden De gemeente wil bestaande voorzieningen zoveel mogelijk behouden. Dit betekent dat de gemeente actief meedenkt met winkels, scholen, ontmoetingsruimten, verenigingen, etc. Met de corporaties wil de gemeente prestatieafspraken maken over de wederzijdse inzet ten aanzien van bestaande voorzieningen. De gemeente zal op basis van deze afspraken op termijn haar accommodatiebeleid actualiseren. Voorzieningen slim clusteren Behouden van voorzieningen is gelet op de veranderende bevolkingssamenstelling en economische schaalvergroting rond voorzieningen niet altijd haalbaar. Sommige winkels in dorpen zullen de deuren sluiten, en scholen zullen te maken krijgen met teruglopende leerlingaantallen. Als dit aan de orde is, gaat de gemeente met betrokken partijen op zoek naar passende oplossingen of mogelijkheden voor herlocatie al dan niet geclusterd met andere voorzieningen. Hierbij is de inzet dat de natuurlijke samenhang tussen dorpen blijft geborgd en dat zodanig slimme combinaties gemaakt worden dat het aanbod in de dorpen elkaar versterkt en niet beconcurreert. De samenhang tussen het gebruik van maatschappelijke voorzieningen en de gewenste spreiding hiervan over de dorpen past zeer nauw en vraagt nader onderzoek. Bij actualisering van haar accommodatiebeleid (uit 2003)