Gouden driehoek. moet waterkennis vermarkten

Transcriptie

1 8 ste jaargang / nummer 2 / juni 2012 Magazine Online Live Gouden driehoek moet waterkennis vermarkten Nederlandse kennis als exportprodukt Veel belangstelling voor Building with Nature Kleine bedrijven veroveren wereldwatermarkt Keramische membramen bij drinkwaterbereiding Interviews: Dale Morris, Ingwer de Boer, Mark van Loosdrecht, Willem Mak

2 In de traditie van onze baanbrekende innovaties lanceren wij nu Flygt Experior Welkom in een nieuw tijdperk voor afvalwaterpompen. Een tijdperk waarin uitmuntende techniek en pioniersgeest worden gecombineerd met een ongeëvenaard inzicht in uw behoeften. Het resultaat is Flygt Experior, een unieke productlijn die state-of-the-art hydrauliek, motoren en aandrijftechniek combineert tot een uniek concept. Flygt Experior combineert onze unieke N-technologie, premium efficiency motoren en SmartRun - dé nieuwe intelligente pompbesturing. Flygt Experior is ontwikkeld omdat wij jarenlang naar U hebben geluisterd. Wij hebben onze kennis en expertise in het ontwerpen van de meest betrouwbare en energie-efficiënte afvalwaterpompen toegepast om aan te sluiten bij uw behoeften van eenvoud en betrouwbaarheid in combinatie met minimaal engergieverbruik. Flygt Experior. Inspired by you. Engineered by us. flygt.com/flygtexperior Flygt is een merk van Xylem, Xylem s 12,000 medewerkers pakken met enthousiasme de meest complexe uitdagingen aan in de wereldwijde watermarkt. Let s solve water.

3 Inhoud Pagina actueel 4 Nieuws 6 Mens in Beeld: Mark van Loosdrecht ontvangt de Lee Kuan Yew Water Prize Bezuinigingen en klimaatveranderingen dwingen tot heroveroverweging van waterbeleid in de stad Mark van Loosdrecht Ingwer de Boer Interview 12 Geografisch nadeel bezorgt Nederland internationaal voordeel in watermanagement. Dale Morris: Nederlanders kunnen niet alleen helpen, maar ook leren Over de Nederlandse manier van denken als exportproduct is Morris, senior econoom bij de Nederlandse ambassade in Washington D.C. positief. Voor het concept van Building with Nature ziet hij duidelijk toepassingsmogelijkheden in andere landen. Maar hij noemt ook een aantal kritische punten rond de Nederlandse manier van denken en werken. 30 Buitenlandse delegaties lopen hier de deur plat Programma directeur Ingwer de Boer over Ruimte voor de Rivier als export product Het onderscheidende van Ruimte voor de Rivier zit meer in de aanpak dan in de techniek, stelt De Boer. Daarbij benadrukt hij in zijn betoog over hoe Nederland zijn kennis kan vermarkten dat vooral de integrale aanpak buitenlanders erg aanspreekt. 36 Overheid en kenniscentra moeten meer over de eigen grenzen kijken Willem Mak over de samenwerking binnen de Gouden driehoek (Overheid, bedrijven en kenniscentra). Willem Mak vindt kennisuitwisseling en hergebruik van kennis een belangrijk item in de watersector. Maar Mak, plaatsvervangend programmadirecteur Top Sector Water en Water Internationaal bij het ministerie van infrastructuur en Milieu, vindt dat de mensen nog te veel vanuit hun eigen situatie denken. Verkwisting van kennis, zo stelt Mak in zijn pleidooi voor een betere samenwerking tussen kenniscentra, bedrijven en overheid. KENNIS VERMARKTEN 16 Wereldwijde roem trekt veel belangstelling Geld verdienen aan de unieke Nederlandse waterkennis is geen vanzelfsprekendheid. De dominante aanwezigheid van de overheid maakt de markt moeilijk te doorgronden. Een rondgang langs enkele bedrijven die waterkennis internationaal vermarkten, leert dat ieder daar op zijn eigen manier mee bezig is. 20 Markt bepaalt projecten voor Water Clean Tech Delta 22 Kleine bedrijfjes veroveren de wereld 26 De IJkdijk test nieuwe monitoring- en inspectietechnieken 28 De zandmotor loopt! Opinie en expertise 5 Redactioneel 32 Expertise: Weg vrij voor keramische membranen bij drinkwaterbereiding 39 Sociale media 40 Over de vloer: Drinkwater als voedingwater voor een stoomketel 42 Column Jack van Tuijn: De verleerde kunst van het normeren. 3

4 ACTUEEL Samenwerking Colombiaanse en Nederlandse bedrijven Een speciale watermissie bezocht in april Colombia in het kader van het Colombian Netherlands Water Partnership (CNWP). In de tot nu toe gevoerde gesprekken is door de Colombiaanse partijen aangegeven dat er concrete vraag is naar gerichte expertise vanuit de Nederlandse watersector en er is concreet gevraagd om de hulp van expert panels bij de ontwikkeling en aanleg van waterzuiveringsinstallaties in Bogota en Cali. Bekeken wordt of een leerstoel water governance kan worden opgezet bij de Universidad de Valle. De President van Colombia, Santos, heeft aangedrongen op een nauwe samenwerking met Nederland. De missie heeft aangegeven gericht te zullen werken vanuit de driehoek : overheid, kennisinstellingen en private sector. Op 18 en 19 juni a.s. brengen Ben Knapen (Staatssecretaris van Buitenlandse Zaken) en Simon Smits (Directeur-Generaal Internationale Betrekkingen van het Ministerie van EL&I) een officieel bezoek aan Colombia. In het kielzog van dit bezoek zal een parallelle bedrijfslevenmissie worden georganiseerd. Het voorlopige programma richt zich op: Watermanagement (gericht op flooding) Maritiem & havenontwikkeling (infrastructuur) Biomassa en waste management Ketenverduurzaming (in de agrarische sector, met mogelijkheden voor agro-technologie). Contactpersoon NCH: Roxana de Raad, rderaad@nchnl.nl, tel: Esther van Baaren neemt de prijs in ontvangst, links deltacommissaris en juryvoorzitter Wim Kuijken (foto Marijana Pajovic). Delta Water Award 4 Deltares heeft vele manieren om haar kennis in de markt te zetten. Recent heeft ze laten zien dat ook een prijsvraag een goede methode is om bij belangstellenden op het netvlies te komen. Met het project de KREEK terug behaalde het team Deltares/Imares bij de uitreiking van de Delta Water Award 2012 afgelopen april weliswaar niet de eerste plaats, maar wist wel de belangstelling te wekken bij een aantal bestuurders van waterschap, provincie en gemeenten. De Delta Water Award is een wedstrijd die uitgeschreven wordt door partijen die werkzaam zijn in de watersector in de Zuidwestelijke Delta. Met de prijsvraag willen zij jonge watertalenten stimuleren innovatieve ideeën te ontwikkelen ten behoeve van de Delta. De opdracht deze keer was ontwikkel een innovatief en duurzaam project dat de economische kracht van de Zuidwestelijke Delta versterkt.drie jonge onderzoekers van Deltares vormden samen met drie onderzoekers van Imares, het onderzoeksinstituut voor strategisch en toegepast marien ecologisch onderzoek, voor deze gelegenheid een team. Ze ontwikkelden het project de KREEK terug. Teamcaptain Esther van Baaren, onderzoeker bij Deltares, licht het idee toe: Het is een concept waarbij op slimme manier het schaarse zoet water dat op de Zeeuwse eilanden valt kan worden vastgehouden in kreekruggen ten behoeve van de landbouw. Tegelijkertijd maakt het de regio klimaatrobuust en weerbaar tegen droogte en zoutindringing en biedt het nieuwe kansen voor aquacultuur en natuur. Samenwerking flood management Tijdens de Ozwater exhibition & conference in Sydney, 8-10 mei, zijn de Nederlanders gevraagd om concrete voorstellen te doen voor samenwerkingsprojecten op het gebied van flood management. De thema's voor samenwerking zijn geselecteerd uit de aanbevelingen van het rapport van Queensland Flood Commission of Inquiry. Op de conferentie is ook de Australian Netherlands Water Challenge gelanceerd. Informatie over de competitie voor Australische studenten en young professionals : Annemarie Kruijt, a.kruijt@nwp.nl

5 commentaar Dagelijks nieuws online Op de website van WaterForum Online vindt u dagelijks nieuws uit de watersector. U kunt u ook aanmelden voor de gratis nieuwsbrief WaterForum Weeknieuws. Grensoverschrijdende waterbeheer Magazine Online Live Crossing Borders. Creating and Managing Cross-border Regional Alliances is een online publicatie waarin Jan van der Molen en Hannah Ietswaart manieren beschrijven waarop organisaties op het gebied van waterbeheer grensoverschrijdende samenwerking op regionaal niveau op gang kunnen brengen en uitwerken. Auteurs zijn beiden werkzaam bij het waterschap Velt en Vecht in Coevorden en beleidsmatig betrokken bij diverse grensoverschrijdende samenwerkingsprocessen, zoals de Nederlands-Duitse toekomstvisie op de rivier de Vecht. Het boek geeft inzicht in de theoretische achtergronden van het onderwerp, maar belicht ook de concrete uitwerking in de praktijk. De gratis publicatie is aangevuld met voorbeelden uit de praktijkervaring van de auteurs. Het boek kan worden gedownload via Gouden driehoek Kennis vermarkten? Kent u onze held nog? De zoon van de sluiswachter uit Spaarndam? Natuurlijk, Hans Brinker. De acht jarige jongen die, op pad om pannenkoeken naar een oude buurman te brengen, een gat in de dijk zag. Hij stopt zijn vinger in de dijk en het gat is gedicht. Zijn roep om hulp wordt pas de volgende ochtend door de pastoor gehoord en die begrijpt al snel dat Hans de stad voor een groot onheil heeft behoed. Mary Mapes Dodge, de schrijfster van het verhaal, zorgde ervoor dat Hans Brinker wereldwijd bekend werd om zijn inventiviteit en doorzettingsvermogen. Het imago van Nederland als bedenker van oplossingen tegen het water was een feit. Met zo n imago moet het voor Nederland toch niet moeilijk zijn om met nieuwe ideeën de wereld verder te overtuigen van onze kennis en mogelijkheden. Toch worstelen veel bedrijven en kenniscentra met het exporteren van hun projecten en de daaraan gekoppelde kennis. In dit nummer van WaterForum een zoektocht naar de problemen, de mogelijkheden, de werkwijze en de houding van de betrokkenen. We interviewden niet alleen Nederlandse deskundigen maar vroegen bijvoorbeeld ook aan de Amerikaan Dale Morris, directeur van het Nederlandse Watermanagement netwerk in de VS, hoe het buitenland naar Nederland kijkt. Morris is bijzonder enthousiast over de Nederlandse wijze van watermanagement en ziet veel exportmogelijkheden. Hij wijst er echter wel op dat de uitgekiende Nederlandse overheidsorganisatie waarbinnen ons watermanagement gestalte krijgt, een belangrijke succesfactor is. Onze waterschappen met hun 800 jaar ervaring zijn wat dat betreft uniek. In de reportages gaan we ook op zoek naar de rol van de verschillende Nederlandse spelers in de watermarkt. Zijn het alleen de grote ingenieursbureaus die interessante projecten voor de export maken of is er ook een rol voor het MKB? Daarnaast geven onder meer Frank van Heemskerk, Harry Baayen, Anneke Hibma, Ingwer de Boer en Willem Mak antwoord op de vraag welke projecten zich lenen voor het vermarkten en hoe die succesvol zijn te maken. Eén van de belangrijkste conclusies is dat het vermarkten alleen goed kan gaan als de drie partijen, overheid, kenniscentra en bedrijven goed samenwerken. Door de samenwerking binnen deze gouden driehoek moet het mogelijk zijn om niet alleen goede ideeën met creativiteit en doorzettingsvermogen uit te voeren maar deze ook, zonder de hulp van mevrouw Dodge, zelf te vermarkten. 8 ste jaargang / nummer 2 / juni 2012 moet waterkennis vermarkten Nederlandse kennis als exportprodukt Veel belangstelling voor Building with Nature Kleine bedrijven veroveren wereldwatermarkt Keramische membramen bij drinkwaterbereiding Interviews: Dale Morris, Ingwer de Boer, Mark van Loosdrecht, Willem Mak Jaap Groot Hoofdredacteur WaterForum Magazine 5

6 Actueel Ik ben niet ongelukkig met het toeval Mens in Beeld Prof.dr. dr.h.c.(eth) ir. Mark van Loosdrecht 1959 Geboren in Loon op Zand Assistant Professor in the section of Prof.dr.ir. J.J. Heijnen, department of Biochemical Engineering, Delft University of Technology Associate Professor at the same department Anthonie van Leeuwenhoek Professor at TU-Delft 2003 now Full Professor at the same department, head of the section Environmental Biotechnology 2008 now Scientific Advisor Water Cycle Research at KWR Water Cycle Research; since 2004 Fellow of the Royal Dutch Academy of Sciences (KNAW) since 2007 Fellow of the Dutch Academy for Technology and Innovation (AcTI) since 2010 Fellow of the International Water Association (IWA) 2010 now Honorary professor Queensland Unviersity (Advanced Water Management Centre) 6 Knight in the order of the Dutch Lion Fellow of the Royal Dutch Academy of Arts and Sciences (KNAW) Fellow of the Dutch Academy of Engineering (AcTI) Fellow of the International Water Association Honorary professor at University of Queensland, Australia.

7 Actueel Door zijn studenten vooral geroemd als motivating teacher, ontving een reeks aan toonaangevende prijzen voor zijn uitzonderlijke wetenschappelijke prestaties, reist in juli af naar Singapore om tijdens de International Water Week de prestigieuze Lee Kuan Yew Water Prize 2012 in ontvangst te nemen voor zijn bijdragen aan de verduurzaming van afvalwaterzuiveringstechnologie. In mei opent de Prins van Oranje zijn eerste innovatieve communale Nereda installatie in Epe: Mark van Loosdrecht, hoogleraar Milieubiotechnologie aan de TU Delft Mark van Loosdrecht ontvangt prestigieuze Lee Kuan Yew Water Prize 2012 Afvalwater zuiveren kan gewoon beter, goedkoper, compacter en slimmer Door Olav Lammers Wat heeft u toch met afvalwater? Ha, op zich niet zoveel, maar als onderzoeker is actief slib of een afvalwaterzuivering een heel mooi microbiologisch ecosysteem waarmee je ook nog eens een heleboel processen kunt ontwerpen. In industriële biotechnologie zijn alle reactoren min of meer dezelfde en daar hoeft het microorganisme alleen maar te groeien. In de afvalwaterzuivering ligt dat complexer en moet je de reactor zo ontwerpen dat de micro-organismen die je wilt hebben zich daarin ook kunnen handhaven. Een wat grotere speeltuin dus om in te werken Altijd al uw grote wens geweest? Biologie vond ik altijd een leuk vakgebied, maar niet zoals het normaal gesproken onderwezen wordt. Dus ik koos voor Milieuhygiene in Wageningen en deed de meer wetenschappelijke kant: microbiologie en colloidchemie. Na mijn promotieonderzoek, die niets met afvalwaterzuivering te maken had, kwam er toevallig een plek vrij aan de TU als universitair docent op het gebied van waterzuivering. Ik had net zo goed bij DSM of Unilever terecht kunnen komen. Maar ik ben beslist niet ongelukkig met het toeval. Een technicus of meer een wereldverbeteraar? Niet een wereldverbeteraar in de zin dat ik iedereen van schoon water kan voorzien; dat gaat een gemiddelde ingenieur niet oplossen. Misschien wel in de zin dat afvalwater zuiveren gewoon beter kan, goedkoper, compacter en slimmer met gebruik van microbiologie. Oplossingen vinden zoals met het Anammox procedé, ineens bacteriën vinden die iets moois kunnen, aeroob korrelslib vormen en aanmerkelijk goedkoper zijn en veel minder energie nodig hebben dan membraanbioreactoren. Echt iets voor de conservatieve waterschappen Zogenaamd conservatief! Terwijl Waterschap Veluwe momenteel in Epe een Nereda installatie uittest, gaan de andere waterschappen niet rustig zitten afwachten. Een aantal heeft al besloten om, voordat alles helder is hoe het in Epe precies loopt, toch al het traject in te gaan van deze nieuwe technologie. Een mooi voorbeeld van het succes van praktijkgerichte pilots in samenwerking met marktpartijen. Tip voor de Topsector Water? De watersector is de spreekwoordelijke kruiwagen met kikkers die alle kanten opspringen. De Topsector probeert iets regieachtigs te doen in een omgeving die meer coaching dan regie nodig heeft. Liever dus een regeling dan een programma. Dat werkt flexibeler en zo kan elke kikker zijn eigen vijverblaadje opzoeken en vrolijk meekwaken. Met een stramien gaat dat echt niet lukken. Nog nieuwe ideeën? Voor toiletspoeling zeewater gebruiken, zoals al tientallen jaren in Hong Kong gebruikelijk is. Bijvoorbeeld in Zeeland in de vakantie-accommodaties. Daarmee voorkom je de enorme druk op de schaarse zoetwatervoorraad in die provincie tijdens het toeristenseizoen. Extra voordeel: in zeewater zitten de benodigde chemische stoffen die nuttig zijn bij fosfaatterugwinning of.. bioplastics maken uit afvalwater. 7

8 Actueel Water in de stad biedt op nationaal en regionaal niveau inzicht in de samenhang tussen wateropgaven en trends in ruimtelijke ontwikkeling. Verschillende analyses en specifieke samenwerkingsvormen zijn uitgedacht om wateropgaven binnen integrale gebiedsontwikkelingen zo goed mogelijk in te passen. Samenwerking tussen technici en ontwerpers, kennis van alle aspecten en begrip voor elkaars standpunten en visies zijn hierbij uitgangspunten. Water in de stad is 13, 14 en 15 juni het thema van het TU congres in Delft. Nederland in Zicht combineert de belangrijkste water- en ruimteopgaven Bezuinigingen en dwingen tot heroverweging Door: Simone Verwoerd 8 Samenwerkende partijen, werkwijze en gewenste resultaten kun je redelijk eenvoudig in een contract vastleggen, zo stelt Maurits van Dendermonde, gemeentelijk adviseur in Noord Holland voor integrale gebiedsontwikkeling. Maar het wordt al een stuk moeilijker als je ervoor wilt zorgen dat iedereen dezelfde taal spreekt, dat er begrip en respect voor elkaars standpunt en visie is. Een landschapsarchitect heeft immers een andere manier van werken dan een waterbouwkundige. Terwijl zij toch samen moeten zorgen voor een goed eindresultaat. Bij integrale gebiedsontwikkeling is het dan ook belangrijk dat er één partij is die de regie op zich neemt over het hele traject dat loopt van de eerste plannen tot en met het beheer en onderhoud. In veel gevallen zal dit de lokale overheid zijn wat betekent dat de rol van bijvoorbeeld de gemeente of het waterschap aangepast moet worden aan het integrale denken en werken. Dat vraagt bij de lokale overheid om nieuwe vaardigheden zoals passie, creativiteit, ondernemerschap en het vermogen om netwerken op te bouwen. Die manier van werken is dan net zo belangrijk als bijvoorbeeld inhoudelijke deskundigheid en de aandacht die er moet zijn voor de samenhang tussen sociale en fysieke aspecten en cultuur en economie. Van Dendermonde: Er is al veel kennis voor integrale projecten waarbij water in de stad een grote rol speelt, maar die informatie is vaak moeilijk bereikbaar of laat zich slecht vertalen naar andere projecten. Aandacht voor kennisoverdracht, voor en na het project, en goede communicatie tussen alle partijen zijn punten die volgens Van Dendermonde bij integrale projecten veel meer aandacht moeten krijgen. Ook al wordt hier al de nodige aandacht aangegeven. Van Dendermonde: Kijk bijvoorbeeld naar de Trioloog (onderdeel van de Delta Dialogen). Hierin probeert initiatiefnemer Royal Haskoning partijen bij elkaar te brengen, een gezamenlijke beeldvorming te stimuleren, partijen samen een strategie te laten ontwikkelen en afspraken te laten maken over de uitvoering. Een perfect initiatief, maar het moet nog veel breder worden uitgerold en toegepast. Nederland in Zicht Maar welke samenwerkingsvorm je ook bedenkt, elk project begint met de vraag hoe passen de nieuwe plannen in de totale (duurzame) inrichtingsvisie van een gebied. Voor het inzichtelijk maken van die visie en de regionale planvorming noemt Van

9 Actueel Integrale aanpak biedt meer kansen om investeringen in watersystemen en ruimte beter op elkaar af te stemmen De knikpuntenbenadering zoekt naar de houdbaarheid van huidige strategieën. Hoe lang voldoet de wijk nog aan de norm? klimaatverandering van waterbeleid in de stad Dendermonde als belangrijk middel het rapport Nederland in Zicht. Een analyse voor de lange termijn waarin de belangrijkste water- en ruimteopgaven zijn onderzocht en gecombineerd. De resultaten zijn door middel van kaarten in beeld gebracht. Als eerste stap voor de beschrijving van de Nederlandse situatie zijn de afzonderlijke wateropgaven op de kaart gezet. De interactie tussen de wateropgaven is weergegeven op een samenvattende stapelkaart. Als tweede stap is de ruimtelijke ontwikkeling van de belangrijkste sectoren in beeld gebracht. Daarna zijn in stap drie de kaarten van stap één en twee gecombineerd. Hiermee wordt helder waar, voor wie en wanneer de belangrijke opgaven rond water en ruimtelijke ontwikkeling ontstaan. (De analyse is door Rijkswaterstaat-Waterdienst, Deltares en H+N+S Landschapsarchitecten uitgevoerd). Van Dendermonde: Bij integrale gebiedsontwikkeling zie je dat water een cruciale rol speelt. Deze analyse is daardoor voor iedereen heel bruikbaar. Maar je hebt ook analyses die nog meer gericht zijn op water in een bepaald project. Een voorbeeld daarvan is Dordrecht. Hier werkt men aan het benutten van kansen om waterbeleid en waterveiligheidsbeleid te ontwikkelen en te implementeren in stedelijke ontwikkelingen. Voor de planning van water in Dordrecht heeft men naast Nederland in Zicht, gebruik gemaakt van onder meer het samenwerkingsen leerproject MARE. MARE In de huidige tijd van bezuinigingen biedt de nieuwe integrale aanpak kansen om investeringen in watersysteem en ruimte beter af te stemmen en te plannen in de tijd. zo stelt Ellen Kelder, projectleider van MARE en programmamanager Water en Klimaat van de gemeente Dordrecht. De gemeente Dordrecht heeft voor het realiseren van de waterplannen verschillende leertrajecten opgestart binnen het samenwerkingsproject MARE ( Managing Adaptive REsponses to changing flood risk ). In MARE worden de ideeën samen met 17 partners uitgewerkt in twee praktijkgerichte leertrajecten. Één leertraject gaat over stedelijke ontwikkeling in combinatie met wateroverlast: Water in de Stad. Het andere leertraject gaat over waterveiligheid meenemen in stedelijke ontwikkeling: Stad in het water. De gemeente ondersteunt hiermee niet alleen het beleid van haar traditionele waterpartners, zoals waterschap en rijk, maar kan ook de ruimtelijke kwaliteit en diversiteit van haar eigen stad vergroten en zo bijdragen en 9

10 Actueel De interactie tussen watersystemen en ruimtegebruik wordt weergegeven aan de hand van de specifieke aandachtsgebieden die een meervoudige opgave hebben. Het rapport Nederland in Zicht. Water en ruimtelijke ontwikkeling in Nederland: De diagnose is te downloaden vanaf: Bij integrale gebiedsontwikkeling is het belangrijk dat één partij de regie op zich neemt Bij de huidige projectontwikkeling moet gekeken worden hoe de plannen in de totale (duurzame) inrichtingsvisie van een gebied passen 10 inspelen aan het imago van innovatieve waterstad. Bovendien denkt Dordrecht vooruit. We leren in te spelen op een onzekere toekomst vanwege klimaatverandering, stedelijke dynamiek en andere sociaaleconomische ontwikkelingen die onze stad mede zullen vormen, zo stelt Ellen Kelder. Water in de Stad In het leertraject Water in de Stad gebruikt Dordrecht de knikpuntenbenadering van Deltares en UNESCO- IHE. Hiermee wordt gezocht naar de houdbaarheid van huidige strategieën. Hoe lang voldoet de wijk nog aan de norm, bijvoorbeeld 1 keer in de 100 jaar water op straat? Op welk moment moet het huidige waterbeheer en/of beleid heroverwogen worden als gevolg van klimaatverandering? Ellen Kelder: Klimaatscenario s worden vervolgens gebruikt om de bandbreedte aan te geven tussen het moment waarop op zijn vroegst of op zijn laatst begonnen moet worden met de implementatie van een alternatieve strategie. Welke maatregelen kunnen we in de tussentijd nemen die zonder veel meerkosten kunnen worden meegenomen? Het antwoord op deze vragen helpt de planning van investeringen in bijvoorbeeld het rioolsysteem, maar stimuleert ook de toepassing van alternatieve ruimtelijke maatregelen. In plaats van het optimaliseren van het waterbeheer binnen de norm, worden maatregelen leidend. Nieuwe gebouw- en straatdetails zijn toepasbaar die de berging en afvoer van water beter mogelijk maken. Deze bijzondere details maken noodzakelijke aanpassingen zichtbaar voor mensen en kunnen ook de wijk mooier maken. Stad in het water In het leertraject Stad in het Water wordt gewerkt aan het omgaan met overstromingsrisico s in stedelijke ontwikkeling, aldus Kelder. waarbij het uitgangspunt de meerlaagsveiligheid is. Traditioneel ligt de nadruk in Nederland op de eerste veiligheidslaag: preventie om overstromingen te voorkomen. Tijdens de planvorming voor De Stadswerven heeft Dordrecht al ervaring opgedaan met het denken in de tweede en derde veiligheidslaag, respectievelijk ruimtelijke ordening en rampenbeheersing. De Stadswerven ligt immers buitendijks, omgeven door rivieren met wisselende waterstanden door eb en vloed. In de traditie van de stad is de wens met de fysieke inrichting van de Stadswerven het water op te zoeken in plaats van de stad ervan af te keren. Hierdoor doen zich nieuwe mogelijkheden voor om interessante en dynamische woonen leefmilieus te ontwikkelen die

11 Actueel Aangegeven zijn de gebieden in Nederland waar de samenhang tussen wateropgaven en ruimtelijke ontwikkeling complex zijn Bij integrale gebiedsontwikkeling zie je dat water een cruciale rol heeft gekregen Het gebied rond het IJsselmeer krijgt door de meervoudige water- en ruimteopgaven extra aandacht De ruimtelijke- en wateropgaven die een nauwe relatie met elkaar hebben zijn in kaart gebracht en beschreven. inspelen op de unieke kwaliteit van Dordrecht. Het Eiland van Dordrecht heeft in dit kader het voordeel dat de bestuurlijke context eenduidig is: één gemeente, één waterschap en één veiligheidsregio, binnen één provincie en met één regionale dienst van Rijkswaterstaat. Ellen Kelder Als meerlaagsveiligheid geen toegevoegde waarde biedt in Dordrecht, dan hoogstwaarschijnlijk ook niet voor de rest van Nederland. Met onze lessen willen we het nationale waterveiligheidsbeleid voeden. Unieke kruisbestuiving Het MARE project brengt een bijzonder gezelschap bij elkaar. Van preventie experts van Waterschap, Rijkswaterstaat en de TU Delft, via conceptontwikkelaars van Dura Vermeer en stedebouwkundigen van de gemeente, tot het Rode Kruis, politie, brandweer en het leger. Van Dendermonde: Op deze manier zie je dat er een goed werkend samenwerkingsverband wordt gevormd dat ook als model voor andere projecten kan opgaan. Ellen Kelder: Door het MARE project werden de deelnemende partijen verplicht, voor de verschillende gebiedstypen op het eiland, vanuit andere veiligheidslagen te denken en de meerwaarde van coördinatie te zoeken. Daarnaast ondersteunt het ook onze doelstellingen om het waterbeleid en waterveiligheidsbeleid van Dordrecht te ontwikkelen en te implementeren door het te vervlechten met haar stedelijke ontwikkelingen. Waarbij Ellen Kelder er tot besluit aan toevoegt: Bezuinigingen en klimaatverandering dwingen tot heroverweging van waterbeleid, hiervoor zijn innovaties en samenwerking noodzakelijk. MARE: Managing Adaptive REsponses to changing flood risk, is een innovatief, praktijkgericht en vraag gestuurd onderzoeksproject naar hoogwater- en klimaatbestendige stedelijke ontwikkelingen. In Nederland werkt de gemeente Dordrecht samen met: Waterschap Hollandse Delta, Rijkswaterstaat Zuid- Holland, Provincie Zuid-Holland, DG Water, Veiligheidsregio Zuid-Holland- Zuid, Dura Vermeer, UNESCO-IHE, Deltares en de TU Delft. MARE wordt ondersteund door het Interreg 4b Noordzee programma. 11

12 interview Natuurtalenten, zo beschrijft Dale Morris, Amerikaan en senior econoom bij de Nederlandse ambassade in Washington D.C., de Nederlanders op het gebied van watermanagement. Morris is directeur van het Nederlandse Water Management netwerk in de VS met als focus Louisiana, Florida and Californië. Daarnaast is hij een van de initiatiefnemers van Dutch Dialogues, een overlegorgaan waarin Nederlandse professionals op het terrein van watermanagement de dialoog aangaan met hun vakgenoten in Louisiana. Vanuit zijn positie als zeer betrokken buitenstaander geeft Morris zijn visie op datgene wat Nederland sterk maakt in het buitenland wanneer het gaat om watermanagement. Dale Morris: Nederlanders kunnen niet alleen helpen, maar ook leren Geografisch nadeel bezorgt Nederland internationaal voordeel in watermanagement Door Sandra Meulenbelt 12 Overleven in de delta en droge voeten houden, die al eeuwen gevoelde typisch Hollandse noodzaak heeft de Nederlanders tot grote hoogte gedreven waar het watermanagement betreft. Dale Morris constateert dat Nederlanders weliswaar niet de enige zijn die internationaal een rol van betekenis spelen op het terrein van watermanagement, maar dat de Nederlanders een streepje voor hebben door een geografisch nadeel. Nederlanders zijn natuurtalenten op sommige onderdelen van watermanagement omdat ze wel moeten. Het is in veel opzichten een kwestie van overleven bij hen. Door de ruime inzet van middelen en de sterke focus in onderwijs en onderzoek als noodzakelijk gevolg daarvan, heeft Nederland als vanzelfsprekend in veel opzichten de leiding genomen op het internationale toneel van watermanagement. Aldus Morris. Integratie als kracht Dijken bouwen, daar zijn Nederlanders traditioneel goed in. Dale Morris nuanceert dat beeld: Ik vraag mij af of de Nederlanders echt beter zijn in het daadwerkelijke bouwen van een dijk dan bijvoorbeeld de Amerikanen of de Chinezen. Waar het veel meer om draait is het vermogen tot integratie dat de Nederlanders geleidelijk aan hebben ontwikkeld. Verschillende onderdelen van overstromingsbeheer zoals primaire en secundaire dijken, pompstations, sluizen en waterkeringen hebben de Nederlanders leren integreren in een meervoudige verdedigingstrategie. Het op die manier met elkaar verbinden van verschillende interactieve instrumenten van overstromingsbeheer is zeer effectief en heeft de Nederlanders waarschijnlijk hun internationale voorsprong bezorgd. In het verlengde daarvan zijn Nederlanders ook heel goed in het inspecteren en monitoren van dijken en het ontwikkelen van technologieën op dat gebied. Vooral de manier waarop ze omgaan met de data overdracht binnen die systemen is erg sterk. Sinds de overstromingen van de grote rivieren in 1993/1995 vindt er elke vijf jaar een inspectie van alle dijken plaats. De technologie en inspectie methodologie die de Nederlanders daarvoor gebruiken, exporteren ze ook. Maar waar de Nederlanders onbetwist de slimste van de wereld in zijn is in hun integrale visie op stedelijk ontwerp, overstromingsbeheer, de veerkracht van het landschap en landschapsarchitectuur. Nederlandse landschapsarchitecten kijken naar het landschap op een andere manier en in een veel breder perspectief dan hun concurrenten. Misschien is ook die visie geboren uit noodzaak, maar in ieder geval inspireren ze hun Amerikaanse vakgenoten door de integratie van rood, blauw en groen op een manier die zowel esthetisch verantwoord als economisch waardevol is zonder ooit de beperkingen uit het oog te verliezen. Sterker nog, de beperking is het uitgangspunt dat de kracht van hun visie versterkt. Katrina Sinds orkaan Katrina de stad New Orleans in volle hevigheid

13 Het is aan het New Orleans Water Management Stategy team (WMS), waarin veel Nederlandse partijen deelnemen, om het Nederlandse Living with water concept in de stad New Orleans te implementeren I n t e r v i e w Nederland heeft geluk met een overheidsysteem dat een autonome waterautoriteit mogelijk maakt trof in 2005 hebben Dale en Nederlandse experts intensief contact met de overheid van Louisiana om hulp te bieden waar mogelijk. De Nederlandse ambassade deed een sterke steunbetuiging naar de Senator van Louisiana, Mary Landrieu, kort na de ramp. De motivatie hiervoor was zuiver altruïstisch en ingegeven door de behoefte hulp te bieden vanuit deskundigheid en ervaring met watermanagement. Niettemin betekende de hulp van Nederland aan Louisiana ook dat de promotie van Nederlands watermanagement sinds Katrina stevig op de kaart staat in de VS. Nederlandse bedrijven en Nederlandse kennis worden door de inspanningen van het Nederlandse watermanagement netwerk verbonden met de restauratiewerkzaamheden in Louisiana. Het New Orleans Masterplan (zie kader) dat is ontworpen in 2010, erkent bovendien openlijk te hebben geleerd van de Nederlandse ervaringen die in ons land hebben geleid tot het Deltaprogramma Nederland leeft met water en het kennisprogramma Building with Nature. Behalve in New Orleans, is het Nederlandse watermanagement netwerk sindsdien ook elders in de Verenigde Staten actief met het verspreiden van Nederlandse kennis en expertise. Voorbeelden daarvan zijn the California Bay Delta, the Everglades, New York, Galveston, Chesapeake Bay en langs de Mississippi River. Het gaat niet om verhoging van het beschermingsniveau, maar om verhoging van de veerkracht van een stedelijke omgeving Dale Morris: vraagt zich af of de Nederlanders echt beter zijn in het daadwerkelijke bouwen van een dijk dan bijvoorbeeld de Amerikanen of de Chinezen Nederlandse denkwijze als exportproduct De typisch Nederlandse denkwijze die ten grondslag ligt aan de programma s Nederland leeft met water en Building with Nature is kennelijk exporteerbaar. Building with Nature is een kennisprogramma dat als missie heeft het ontwikkelen van nieuwe kennis en expertise voor de duurzame inrichting van kust-, delta- en riviergebieden. Met deze kennis wil de Nederlandse watersector ecodynamische gebiedsontwikkeling bevorderen. Dat houdt in dat gegeven de infrastructurele, economische en maatschappelijke randvoorwaarden de kansen die het natuurlijke systeem biedt, optimaal benut worden. Nederland leeft met water heeft een vergelijkbaar uitgangspunt zoals verwoord in het daar aan ten grondslag liggende Nationaal Waterplan waarin ruimte geven aan het water in plaats van het tegen te houden de rode draad vormt. Dale Morris is zeer te spreken over beide programma s en roemt wederom integratie als drijvende kracht achter het kennisprogramma Building with Nature. Ik weet niet of Nederlandse wetenschappers op zich slimmer zijn dan Amerikaanse, maar de samenwerking van alle participanten van de watersector in Building with Nature en de sterke focus en steun die uitgaat van de Nederlandse overheid naar dit programma maken een cruciaal verschil. Nederland onderscheidt zich zo niet alleen door slimme onderzoekers en wetenschappers, maar ook door het aanbieden van een systeem waarbinnen deze mensen kunnen floreren. Over de Nederlandse manier van denken als exportproduct is Morris positief. Voor het concept van Building with Nature ziet hij duidelijk toepassingsmogelijkheden in andere landen. In een samenwerkingsprogramma met Louisiana proberen hij en zijn team de uitgangspunten van het programma al toe 13

14 Veilig leven in de delta begint bij Deltares Deltares is het onafhankelijke kennisinstituut voor water, ondergrond en infrastructuur. Wij richten ons op het veiliger maken van het leven in delta s, kustregio s en riviergebieden. Voortdurend verdiepen en vernieuwen we onze kennis. Nationaal en internationaal hebben vele overheden en bedrijven de weg naar ons al gevonden. Samen zoeken wij naar praktische, duurzame en innovatieve oplossingen. Zo maken we het leven in deltagebieden elke dag weer een stuk veiliger. Voor nu en straks. Deltares biedt: actuele kennis en onderzoek over veilig leven in delta s, kust- en riviergebieden; praktische, duurzame adviezen voor overheden en bedrijven; onderbouwing van strategische besluiten; meer dan 800 specialisten op het gebied van water, ondergrond en infrastructuur; een netwerk in meer dan 80 landen. Wetsus, centre of excellence for sustainable water technology is a facilitating intermediary for trend-setting know-how development. Wetsus creates a unique environment and strategic cooperation for development of profitable and sustainable state of the art water treatment technology. The inspiring and multidisciplinary collaboration between 90 companies and 16 EU research institutes in Wetsus results in innovations that contribute significantly to the solution of the global water problems. WaterForum op Twitter Naast de bekende wekelijkse nieuwsbrief brengt WaterForum Online zijn nieuwsberichten ook via Twitter onder de aandacht. Bovendien verzorgt WaterForum bij sommige symposia ook zogenaamde tweet-verslagen. In berichtjes van 140 tekens houdt een journalist van WaterForum vanuit de zaal de followers voortdurend op de hoogte. combining scientific excellence with commercial relevance

15 Nederlanders zijn de slimste in hun integrale visie op rood, groen en blauw interview te passen met betrekking tot de restauratie van de Louisiana wetlands die het grootste deel van de Louisiana kust beslaan. Morris: In de rivieren die door de wetlands lopen, in Cajun English Bayous genoemd, is veel sedimentafzetting. Door sediment over de dijken van de rivier de wetlands in te loodsen kun je de regeneratie van de wetlands bevorderen. Er zijn dan wel enige economische consequenties, bijvoorbeeld doordat je de garnalenvangst in de wetlands beperkt, maar het grote voordeel is dat je door het herstel van de wetlands een natuurlijke stormvloed vermindering creëert die de hoogte van de golven kan temperen in het geval van een orkaan. Ook voor Leven met water ziet Morris exportmogelijkheden: De leven met water component is bijna een delta technologie component waarbij het gaat om de integratie van een aantal technologieën, processen en benaderingen met als gevolg verhoging van het beschermingsniveau. Bij Leven met water gaat het niet om verhoging van het beschermingsniveau, maar om verhoging van de veerkracht van een stedelijke omgeving, wat iets anders is dan bescherming, maar het wordt bereikt op bijna dezelfde manier namelijk door de integratie van technologieën, processen en praktijken, en stedelijk ontwerp. In Louisiana kiezen wij duidelijk voor deze brede benadering gecombineerd met Amerikaanse ervaringen. 800 Jaar voorschrijdend inzicht Ondanks zijn optimisme plaatst Morris een belangrijke kanttekening bij de exportmogelijkheden van Nederlandse ideeën en denk- en werkwijzen: Nederlanders hebben behalve goede hardware in de vorm van dijken en sluizen en pompstations nog een heel belangrijke troef, namelijk een uitermate robuust en geraffineerd overstromingsbeheer systeem geleid door de waterschappen. Een systeem dat bovendien het resultaat is van 800 jaar voortschrijdend inzicht. Het Amerikaanse systeem is bij lange na niet zo geavanceerd en geraffineerd, sterker nog men is hier niet in die mate bezig met overstromingsbeheer als in Nederland. Nederland heeft geluk met een overheidsysteem dat een autonome waterautoriteit mogelijk maakt met een eigen heffingmogelijkheid. In de Verenigde Staten is het watermanagement verdeeld over de federale, statelijke en lokale overheden, elk met hun eigen autonomie en autoriteit. Dat brengt met zich mee dat er weinig coördinatie is betreffende watermanagement. Bovendien lopen de problemen, als ze zich al voordoen, wat in veel binnenlandse staten eenvoudig niet het geval is, te zeer uiteen om een integraal beleid mogelijk te maken. Bij het exporteren van Nederlandse ideeën speelt ook het beheer een belangrijke rol zoals de noodzaak van het inspecteren en monitoren van dijken en verzamelen van data volgens één procedure door alle waterschappen. Amerikanen erkennen het belang hiervan, maar zien tegelijkertijd in dat het niet haalbaar is in hun land door de politieke structuur en grote geografische verschillen. Leren van de Amerikanen Tot slot constateert Morris dat ook de Nederlanders nog wat kunnen, maar vooral willen leren van de Amerikanen. Morris: Het is duidelijk ondertussen dat de restauratiewerkzaamheden in Louisiana als onderdeel van het Louisiana Coastal Restoration and Protection Masterplan doorgang zal vinden. Dat betekent dat er veel werk aan de winkel is en dat er fondsen beschikbaar zullen zijn. De Nederlanders kunnen daarbij niet alleen helpen, maar ook leren. Voor Nederlandse wetenschappers is dit project een speelveld doordat er fundamenteel onderzoek plaatsvindt dat de Nederlanders meer inzicht kan bieden in hun eigen problemen met het Nederlandse landschap. Een beter begrip bijvoorbeeld rondom zoet waterbeheer; hoe zit het met droogteperioden en wat kun je er aan doen wanneer je zoetwater voorraden zoutig worden. Wat zijn de gevolgen van klimaatverandering op de stedelijke infrastructuur, enz., enz. Overal in de VS doen mensen cutting edge onderzoek naar dit soort vragen wat het voor Nederlanders extra interessant maakt om van de partij te zijn. De export van Nederlandse creativiteit genereert op die manier dus ook weer nieuwe creativiteit. Masterplan Net als de Nederlandse overheid, pakt ook de Amerikaanse overheid het probleem water planmatig aan. De Staat Louisiana beschikt over een Coastal Protection and Restoration Masterplan dat elke vijf jaar wordt geactualiseerd. De meest recente versie, januari 2012, wordt naar alle waarschijnlijkheid binnenkort vastgesteld en bevat een verstrekkende meervoudige strategie waarvan restauratie van de wetlands deel uitmaakt. Na vaststelling moeten alle beslissingen op het lokale en statelijke niveau in overeenstemming zijn met dit plan. Zo ook de beslissingen in het kader van het Masterplan van de stad New Orleans, dat het laatst is vastgesteld in De invloed van het Nederlandse waterbeleid is in zowel het statelijke als het lokale Masterplan merkbaar als gevolg van de inspanningen van de Nederlandse ambassade. Het sterkst is dit het geval in het Masterplan van de stad New Orleans dat de toekomst van de stad in verband brengt met het Leven met water concept. De invloed van het Dutch Dialogues proces ( is hier duidelijk merkbaar. Het is aan het New Orleans Water Management Strategy team (WMS), waarin veel Nederlandse partijen deelnemen, om het Nederlandse Living with water concept in de stad New Orleans te implementeren. In essentie vormen de voorstellen van het WMS, die de veerkracht van de stad in verband met overstromingen wil vergroten, de laatste verdedigingslinie van het Louisiana Coastal Protection and Restoration Masterplan. Om stakeholders bij het New Orleans Masterplan inzicht te geven in de activiteiten van het WMS lopende het werkproces, is een speciale website opgezet: 15

16 Kennis vermarkten Geld verdienen aan de unieke Nederlandse waterkennis is geen vanzelfsprekendheid. De dominante aanwezigheid van de overheid maakt de markt moeilijk te doorgronden. Een rondgang langs enkele bedrijven die waterkennis internationaal vermarkten, leert dat ieder daar op zijn eigen manier mee bezig is. Zo verpakken watertechnologiebedrijven als Paques en PWN Technologies hun kennis in een product of dienst. Ingenieursbureaus daarentegen gebruiken de kennis direct in hun advies of ontwerp. Copycats, lokale productie, terugverdienen van r&d. Het speelt allemaal een rol als het gaat om de internationale concurrentie voor te blijven. Een boeiend spel. Vermarkten van unieke Nederlandse waterkennis Wereldwijde roem trekt veel Door Jac vantuijn 16 Een groeiende export is een zeer effectieve manier om de Nederlandse economie uit het slop te halen. Geen wonder dat de export van watertechnologie extra in de belangstelling is komen te staan. Nog meer dan in toen minister Verhagen van Economische Zaken zijn topsectorenbeleid lanceerde speelt de gedachte dat innovaties in de watersector ook in het buitenland geld moet kunnen opleveren. Dat is echter niet zo vanzelfsprekend als het lijkt, want de sector steekt heel anders in elkaar dan een doorsnee wereldmarkt. Allereerst is er de armoede. Water is een primaire levensbehoefte maar veel mensen in de wereld kunnen zich nauwelijks schoon water veroorloven. Er is dus wel een marktvraag, maar het geld ontbreekt. Dat geldt in deltagebieden ook voor de bescherming tegen overstromingen. Een tweede complicerende factor is de dominante aanwezigheid van de overheid. Niet alle waterprojecten worden op rationele gronden uitgevoerd. Tenslotte is er de geografische verscheidenheid. Waar op de ene plek heel veel water is, is er op de andere plek een tekort. Kortom, bepaalde waterkennis kan het in Nederland goed doen maar dat hoeft in het buitenland niet automatisch ook zo te zijn. WaterForum sprak met enkele topbedrijven over het vermarkten van hun waterkennis. Dat leverde een heel divers beeld op. Elkaar meer de bal toespelen De kwestie van het vermarkten van de Nederlandse waterkennis is op dit moment actueel binnen de kerngroep Export en Promotie van de Topsector Water. Voorzitter van de werkgroep is oud-staatsecretaris Frank Heemskerk. Als lid van de raad van bestuur van Royal Haskoning heeft hij sinds kort de portefeuille water en is hij ook druk bezig met de fusie met DHV. Als een van zijn belangrijkste taken in de werkgroep ziet hij het nader bij elkaar brengen van de in het buitenland opererende watersector. Zowel bedrijven, als overheden, als maatschappelijke organisaties. De topsector water is nu in drie segmenten verdeeld: deltatechnologie, watertechnologie en maritiem. Ieder segment heeft zijn eigen kenmerken, zo laat Heemskerk weten. Hij ziet het als een belangrijke opdracht voor zijn werkgroep om de buitenlandse activiteiten meer met elkaar te verbinden zodat ze elkaar versterken. In het buitenland moeten overheid en bedrijven elkaar beter de bal toespelen. Dat kan met de inzet van economische diplomatie bijvoorbeeld door ambassades. Maar de bedrijven kunnen onderling veel meer van elkaars lokale marktkennis gebruik maken, aldus Heemskerk. Uitbouwen van een kenniseconomie De Nederlandse watersector richt zich vooral op wat in marketingtermen heet het high end segment. Hoogwaardige technologie met veel toegevoegde waarde in de vorm van kennis. Geen grondverzet voor het aanleggen van dijken, maar het ontwerpen van de dijken en opstellen van stroomgebiedsbeheerplannen. Geen aanleg van betonnen bezinkbassins, maar het regelen van de procestechnologie. Daarmee past de watersector precies in het Nederlandse en Europese beleid als het gaat om het uitbouwen van een

17 Kennis vermarkten Export van watertechnologie staat extra in de belangstelling om de Nederlandse economie uit het slop te halen belangstelling Het vermarkten van Nederlandse topproducten was onder meer zichtbaar op het Holland paviljoen tijdens de Aquatech kenniseconomie. Zonder noemenswaardige grondstofvoorraden en goedkope arbeidskrachten kan Europa als economische blok moeilijk concurreren tegen de productiefaciliteiten in de opkomende economieën als Brazilië, Rusland, India en China. Daar staat tegenover dat Europa beschikt over hooggeschoold personeel. Last van copycats is betrekkelijk Het watertechnologiebedrijf Paques is hiervan een goed voorbeeld. Consultants verdienen hun geld puur met de kennis. Wij verpakken onze kennis in producten, aldus de goed gemutste directeur Rob Heim van Paques. Zijn bedrijf heeft net een prima jaar achter de rug met een omzetstijging van 30 procent. Vanwege de financiële crisis zijn opdrachten even uitgesteld maar nu komen ze weer los en hebben we vorig jaar een mooie winst kunnen boeken. Heim ziet Paques als een frontrunner en dat betekent dat het bedrijf steeds zelf nieuwe kennis moet blijven ontwikkelen. Daarvoor heeft het eigen onderzoekers in dienst. Gecombineerd met creativiteit gebruiken we die kennis voor de technologische innovatie van onze producten. Natuurlijk hebben we last van copycats, erkent hij. We verliezen wel eens een klant die voor de laagste prijs gaat. Maar gelukkig gebeurt het ook dat die weer snel terugkomt als blijkt dat goedkope installaties in de praktijk teleurstellend presteren. Extra verkoop door lokale productie Sec kennis vliegt de hele wereld over en is voor een bedrijf moeilijk vast te houden, vervolgt Heim. Wij leggen onze kennis vast in onze producten en dat houden we in Nederland. De productie is een ander verhaal. Een groot deel van onze productie gebeurt bij onze vestiging in China. Niet alleen omdat het goedkoper is maar ook omdat het belangrijk is voor de lokale afzet. Lokaal gemaakte producten verkopen soms beter. Zo zijn we nu bezig ons op de Braziliaanse watermarkt te richten en we willen ook daar een productiefaciliteit beginnen, aldus Heim. Voor Paques breekt nu volgens hem een fase aan van verzilveren met innovatieve waterbehandelingstechnieken als Anammox, Biopaq AFR en Phospaq. Terugverdienen van r&d kosten Ook het Noord-Hollandse drinkwaterbedrijf PWN begeeft zich op het high-end segment van de mondiale watertechnologiemarkt. Maar - anders dan voor Paques is die markt voor PWN een nevenactiviteit. Wij willen als publiek drinkwaterbedrijf blijvend innoveren en daarbij onze eigen r&d kosten terugverdienen, zo legt directeur Martien den Blanken uit. In de loop der jaren heeft PWN de smaak van technologieontwikkeling goed te pakken gekregen. Eind 2009 is daarvoor een speciale dochteronderneming, PWN Technologies, in het leven geroepen.. Volgens Den Blanken is het drinkwaterbedrijf en de technologie-dochter een ijzersterke combinatie. Hij verwacht dat PWN Technologies zich langzaam ook gaat inlaten met de bouw van nieuwe hightech drinkwaterinstallaties. Zodra het bedrijf financieel wat meer vlees op de botten heeft, kan het zelf meer risicodragend deelnemen in nieuwe 17

18 Kennis vermarkten De belangrijkste taak van Deltares is het vasthouden van typisch Nederlandse topexpertise zoals het intensieve landgebruik in rivierdelta s Bepaalde waterkennis kan het in Nederland goed doen maar dat hoeft in het buitenland niet automatisch ook zo te zijn Kennis vliegt de hele wereld over en is voor een bedrijf moeilijk vast te houden 18 projecten. Dit is een heel interessante optie voor de Nederlandse watersector, aldus Den Blanken en hij denkt daarbij onder meer aan het vermarkten van het unieke Nederlandse concept van geheel chloorvrije productie van drinkwater. Gratis bezichtigingen van Nederlands waterbeheer Waar de watertechnologiebedrijven voor de bekendheid van hun producten continu de hort op moeten, zo vanzelfsprekend is de wereldwijde bekendheid van de Nederlandse deltatechnologie. Vooral internationaal opererende ingenieursbureaus als Arcadis, Fugro, Grontmij, DHV en Royal Haskoning profiteren sterk van de Nederlandse toppositie als het gaat om de natte waterbouw, al of niet in combinatie met waterbeheer. De wereldwijde roem trekt veel belangstelling en bijna dagelijks komen buitenlandse delegaties naar Nederland om de innovatieve waterbouwprojecten te bezichtigen. Directeur Harry Baayen van het kennisinstituut Deltares heeft geen problemen met die gratis bezichtigingen. Er zijn drie opties. Of ze doen er niets mee, of ze gaan zelf aan de slag, of het is te ingewikkeld en hebben ze voor de uitvoering hulp nodig. In het laatste geval zie je ze vaak terugkomen. Behouden van topexpertise voor Nederland Deltares is een groot technologisch instituut (GTI) en heeft de opdracht om de fundamentele kennis op het gebied van water, grond en ondergrond samen met andere instituten op aanpalende gebieden - toepasbaar te maken. Een deel van de ontwikkelde kennis wordt ook op de markt gebracht om zo voor het Rijk de kosten van het instituut te drukken. Volgens Baayen realiseert Deltares momenteel 25% van de omzet in het buitenland. Het gaat daarbij onder meer om de verkoop van het succesvolle waarschuwingsmodel FEWS tegen overstromingen. We doen ook steeds meer aan advisering bij complexe watervraagstukken waar naast de typische technologische onderdelen ook veel aandacht uitgaat naar besluitvorming of communicatie. Als de buitenlandse omzet stijgt naar 30% is Baayen al dik tevreden. Deltares hoeft niet veel meer te groeien. Baayen ziet vooral als belangrijke taak het vasthouden van typisch Nederlandse topexpertise zoals het intensieve landgebruik in rivierdelta s, of het effectief beheren van een zachte kustlijn met harde elementen. Daarvoor willen we expertise in huis kunnen houden die de reguliere ingenieursbureaus zich niet kunnen veroorloven, aldus Baayen. Net iets slimmer blijven dan de concurrentie De toenemende complexiteit van de waterbouwkundige werken ziet baggerbedrijf Van Oord als een nieuwe marktkans. Volgens Anneke Hibma zitten de Aziatische landen haar bedrijf op de hielen als het gaat om het goedkoop uitvoeren van bulkwerk. Door de innovatie van onze baggerschepen zijn we lang in staat geweest ons baggerwerk steeds goedkoper te maken. Om net iets slimmer te blijven dan de concurrentie, zijn we nu vooral op zoek naar nieuwe methoden om milieuvriendelijker te kunnen baggeren. Hibma is binnen Van Oord helemaal vrijgemaakt als programmamanager van het onderzoeksprogramma Ecoshape dat zich in het bijzonder richt

19 Kennis vermarkten De Nederlandse regering heeft drie internationale programma s die steeds meer worden opengesteld voor de Nederlandse watersector om hun producten en diensten aan te kunnen bieden Om net iets slimmer te blijven dan de concurrentie, is Van Oord nu vooral op zoek naar nieuwe methoden om milieuvriendelijker te kunnen baggeren op het concept van building with nature. De nieuwe kennis die het programma oplevert, stelt ons als baggerbedrijf in staat om met de klant mee te denken over optimale oplossingen. Voorafgaande aan de officiële aanbesteding kan onze engineering afdeling een ontwerp eerst optimaliseren. Door deze design-construct benadering zitten wij als baggerbedrijf eerder bij de klant aan tafel, aldus Hibma. Echt internationaal te werk gaan Ook de ingenieursbureaus zien de groeiende markt voor complexe watervraagstukken. De wereldwijde verstedelijking vraag om nieuwe oplossingen, signaleert Heemskerk tot slot. Maar het volstaat niet meer om dure Nederlandse adviseurs in te vliegen. We zullen onze buitenlandse opdrachten meer en meer moeten gaan uitvoeren binnen lokale publiek-private samenwerkingsverbanden. Dat de lokale partners vervolgens de duur betaalde Nederlandse kennis overnemen en goedkoop aanbieden, baart Heemskerk niet al te veel zorgen. Natuurlijk is in het verleden veel te slordig met kennis omgesprongen en in groeimarkten als China moeten we voorzichtig blijven. Zeker als het gaat om het intellectuele eigendom. Heemskerk verwacht dat de druk geleidelijk zal afnemen als landen als China zelf ook nieuwe producten gaan ontwikkelen en ontdekken hoe belangrijk het intellectuele eigendom is. Ze zullen zich dan vanzelf meer gaan conformeren aan de internationale afspraken. De bereidheid te betalen voor innovatieve oplossingen om dichtbevolkte delta s bewoonbaar te houden, zal sterk toenemen, zo is de stellige overtuiging van Heemskerk. Het zoeken naar efficiëntere maatregelen zit ons in het bloed dus als we goed oog houden voor onze r&d, kunnen we de internationale concurrentie goed voorblijven. Marktoegang via landenplatforms De Nederlandse regering heeft drie internationale programma s die steeds meer worden opengesteld voor de Nederlandse watersector om hun producten en diensten aan te kunnen bieden: - Water mondiaal is een langjarige samenwerkingsprogramma voor kennisuitwisseling met zes deltalanden: Bangladesh, Egypte, Indonesië, Mozambique en Vietnam. - Water OS is een nieuw programma dat zich richt op het realiseren van publiek-private samenwerking in vijf ontwikkelingslanden: Benin, Ethiopië, Ghana, Kenia, Mali en Zuid-Soedan. - Transitiefaciliteit ondersteunt Nederlandse initiatieven in drie landen die hun economie hervormen zodat ze onafhankelijk worden van buitenlandse ontwikkelingshulp: Zuid-Afrika, Vietnam, Colombia. In al deze landen zijn de Nederlandse ambassades nauw betrokken bij het realiseren van waterprojecten. In Nederland organiseert het Netherlands Water Partnerships voor het Nederlandse bedrijfsleven regelmatig bijeenkomsten en missies. 19

20 Kennis vermarkten Clean Tech Delta-Water & Deltatechnologie is niet de zoveelste praatclub, maar een generator van concrete projecten in de regio Rotterdam, Delft en Dordrecht. Vooral het cluster van water- en deltatechnologie timmert aan de weg met tot de verbeelding sprekende projecten. De plannen waarbij sprake is van een sterke potentiële vraag uit de markt worden gezien als het meest kansrijk. Zestig bedrijven werken aan concrete projecten Markt bepaalt projecten voor Water Clean Tech Delta Door René Didde 20 Sinds 2010 groeit er iets moois in de regio tussen Rotterdam, Dordrecht en Delft. Onder de noemer Clean Tech Delta wordt daar concreet vorm gegeven aan de intussen bekende gouden driehoek tussen kennisinstellingen, bedrijfsleven en overheid. Circa zestig bedrijven werken aan concrete projecten in vier verschillende clusters. Sommige projecten vallen in de cluster Biobased economie en duurzame energie, anderen in infrastructuur en mobiliteit en weer anderen werken aan duurzaam bouwen en gebiedsontwikkeling. Het vierde cluster is water- en deltatechnologie (WDT). Clean Tech Delta is allerminst een praatclub, we werken aan dertig verschillende projecten, zegt Rolf Groenewoud, business developer in het cluster WDT en als projectleider werkzaam bij Dura Vermeer Bussiness Development in Hoofddorp. Andere deelnemende partijen in het WDTcluster zijn onder andere Deltares, TNO, Arcadis, DHV, Grontmij, Haskoning, gemeente Rotterdam, gemeente Delft, Evides en Hoogheemraadschap van Delfland. Sommige partijen financieren een deel van een project, anderen leveren menskracht in de vorm van uren (in kind), zegt Groenewoud. Er zijn tot nog toe dertig concrete projecten geformuleerd, vijftien ervan zijn als kansrijk naar voren gekomen, zo is uit gesprekken met de projectleiders gebleken. In werkgroepen worden deze projecten voorzien van het label studiefase, planfase, businesscase-fase of in de fase van uitvoering. Er is daarbij nadrukkelijk gekeken of er sprake was van een kansrijke potentiële vraag naar de dienst of het product, aldus Groenewoud. Hyperbaric test centre Een kansrijk project is bijvoorbeeld het hyperbaric test centre, een technisch, mede door TNO uitgedokterd, drukvat waarmee onderzoekers op vier kilometer diepte in zee apparatuur verkenningen kunnen laten uitvoeren ten behoeve van diepzee mijnbouw. De testdruk is 600 bar. Het speelt zich af op de grens van de techniek, maar het is mogelijk. Weerstand tegen deze enorme druk maakt dat dit vat geschikt is voor exploratie van onvermoede voorraden olie en ertsen in circa negentig procent van de wereldzeeën. Het vat, tweeënhalf bij acht meter kan uitgebreide testvoorzieningen bevatten en vergt naar schatting een investering van een slordige dertien miljoen euro. Overigens zijn ook founding fathers als Shell, IHC Merwede, TU Delft, Deltares betrokken. Waarom is dit project kansrijk? Materiaal- en energieschaarste maken dat een en ander mag worden besteed aan een dergelijke testfaciliteit, zegt Groenewoud. Bovendien