Geschiedenis in het primair onderwijs

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Geschiedenis in het primair onderwijs"

Transcriptie

1 Geschiedenis in het primair onderwijs De tekst geschiedenis in het basisonderwijs is het leerplan voor het basisonderwijs dat ontworpen is door Cees van der Kooij en Theo Beker voor het SLO te Enschede. Meer informatie over de leerinhouden is te vinden in de onderstaande basisschoolmethode. In de rechterkolom van onderstaande tekst zijn de hoofdstukken te vinden die aansluiten op de leerinhouden uit het SLO leerplan. Cees van der Kooij, Verleden, heden Toekomst, Wolters Noordhof Groningen eerste druk o In september verschijnt een geschiedenisboek van de hand van Cees van der Kooij en Marian de Groot-Reuvekamp met daarin zowel vakinhoud als vakdidactiek. Ron de Bruin & Meereke Bosua, Geschiedenis geven, Koninklijke van Gorcum Assen eerste druk 2004 o Let op: in deze methode worden de tien tijdvakken nog niet gebruikt; binnenkort verschijnt er een nieuwe druk. o Omdat in deze methode de tien tijdvakken nog niet gebruikt worden is het soms moeilijk exact aan te geven wat voor welk tijdvak geleerd moet worden. Onderwerpen worden soms thematisch aangeboden bijv. hoofdstuk 8 Groterdan gedacht: ontdekking van de wereld gaat over de 15 en 16 e eeuw en het koloniale verleden van Nederland. Dit omvat meerdere tijdvakken. o In rode blokjes rechtsonder in ieder hoofdstuk staat een goed overzicht van belangrijke jaartallen. Wim Kratsborn, Onvoorspelbaar Verleden, Koninklijke van Gorcum Assen o In de inleiding van ieder hoofdstuk staat een goede samenvatting over de tijd, de samenleving en de ruimte. o In onvoorspelbaar verleden staan een aantal onderwerpen die niet van toepassing zijn voor de toets Mens en Wereld. Deze onderdelen zijn dus niet genoemd in onderstaand overzicht. Dat zijn bijv. de onderdelen Toen en nu en Hier en daar. Liek Mulder, Anne Doedens, Yolande Kortlever, Van huis uit. Compacte geschiedenis voor de Pabo. HB uitgevers 2005 Baarn o Bij ieder hoofdstuk staat een zeer gedetailleerde tijdtabel. Daarin staan ook jaartallen die niet van belang zijn voor de toets Mens en Wereld. Advies: wat betreft de jaartallen uitgaan van de leerinhouden uit het SLO leerplan of het boek Geschiedenis voor de basisschool van het Cito. Aangezien niet bekend is of er veel Pabo s van dit boek gebruik maken, is dit boek niet opgenomen in onderstaand overzicht. Brandaan, geschiedenismethode voor het basisonderwijs, Malmberg o De methode Brandaan is semi-concentrisch. De tien tijdvakken worden dus twee keer behandeld in de methode. o In deel 5 en 6 worden de tien tijdvakken behandeld en vervolgens weer in deel 7 en 8. Henk Wagenaar (red) Geschiedenis voor de basisschool. Een domeinbeschrijving als resultaat van een cultuurpedagogische discussie.cito tweede, gewijzigde, druk Arnhem o De inhoud van dit boek is volgens de tien tijdvakken geordend en daarom niet apart vermeld in onderstaand overzicht. Basisinzichten zijn belangrijk, in de uitwerking staat een toelichting. In de kantlijn van het boek staan voorbeelden. Handig zijn de bijlagen bij ieder hoofdstuk met jaartallen en perioden en de overzichten van historische kaarten.

2 Verder kan ook het Geschiedenisspel van Wolters Noordhoff, dat op veel basisscholen aanwezig is, het spel Vroeger of Later over de Nederlandse geschiedenis van Anno en uiteraard de website Entoen.nu De Canon van Nederland (let vooral op het tabblad kinderen: een goede samenvatting!) gebruikt worden om de stof voor de toets Mens en Wereld te leren. De tijdvakken met de 1.De tijd van jagers en boeren (tot 3000 voor Christus) De levenswijze van jagers en verzamelaars Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen In deze tijd ontbreken geschreven bronnen: de prehistorie. Nomadische samenleving: de mensen leven van jagen, vissen en het verzamelen van zaden en vruchten. De mensen trekken rond in groepen van 25 tot 50 personen. Af en toe komt de stam bijeen. Ontwikkeling van werktuigen van vuursteen en hout. Grote afhankelijkheid van de natuur: verering van goden, kunst in de vorm van grotschilderingen en beeldjes. Voorbeeld: Rendierjagers voor Chr voor Chr. Agrarische samenleving: de mens gaat zelf voedsel produceren. Het ontstaan van landbouw en veeteelt: Agrarische Revolutie. Ontstaan in het Nabije Oosten vanaf ongeveer 9000 voor Chr., vandaar verspreiding naar Europa. Landbouwers leven in dorpen van ongeveer 100 personen. Ontwikkeling van voorwerpen van steen en hout, gevolgd door voorwerpen van brons en daarna van ijzer. Verering van goden en kunst. Voorbeelden: Bandceramiekers (Limburg) v. Chr. Hunebedbouwers (Drenthe) v. Chr. 1 Hunebedden Landbouwers en veetelers op de zandgronden in Drenthe (Noord- Duitsland en Scandinavië). Trechterbekercultu ur, genoemd naar de vorm van het aardewerk. Agrarische Verleden, heden, toekomst: Hst Hst Hst Hst Geschiedenis geven: p oudste jagers en verzamelaars (Bij Geschiedenis geven: Let vooral op die passages die gaan over prehistorie in het gebied dat nu Nederland heet) P eerste boeren: bandceramiekers en hunebedbouwers Onvoorspelbaar Verleden Hst 1.1De jagers 1.4 De boeren Brandaan 5. thema 1

3 Vroege landbouwers leefwijze: eergetouw en sikkel. Hunebedden als graf (met grafgiften) 2.De tijd van Grieken en Romeinen (3000 voor Chr na Chr.) Van prehistorie naar historie: in deze tijd ontstaan de eerste geschreven bronnen over de Lage landen. Omstreeks 50 voor Chr. gaat de prehistorie in de Lage Landen over in de historie. Agrarisch - stedelijke samenleving: ontwikkeling van steden en stadsstaten in het Nabije Oosten en rond de Middellandse Zee. Verleden, heden, toekomst: Hst. 3.2 Hst Geschiedenis geven: Hst 3.2 Grieken Let vooral op de!

4 De verspreiding van de Grieks-Romeinse cultuur en de confrontatie met de Germaanse cultuu Het christendom in het Romeinse Rijk Ontstaan van het Romeinse Rijk vanuit de stadstaat Rome. Veroveringen van nieuwe gebieden o.m. door Julius Caesar met uiteindelijk in het noorden de Rijn als grens. Romeinse Rijk, een keizerrijk met Romeinse burgers, met geloof in vele goden, een goed georganiseerd leger en een goede infrastructuur (wegen over land en water). Ontstaan van Romeinse steden als Nijmegen en Maastricht (romanisatie). Verval van het Romeinse Rijk: vanaf 400 na Chr. onder meer door invallen van Germanen. Vanuit Israel verbreidt zich in het Romeinse Rijk het geloof in één god: het christendom: Jezus, Paulus en Petrus. In de vierde eeuw na Chr. krijgen de christenen in het Romeinse Rijk vrijheid van godsdienst en wordt het christendom staatsgodsdienst (380 na Chr.). Omstreeks 350 na Chr. wordt bisschop Servatius de eerste bisschop in de Lage Landen. 2 De Romeinse Limes Op de grens van de Romeinse wereld Verdedigingslinie met grensposten langs de grote rivieren zoals de Rijn en Waal met steden als o.m. Nijmegen, Utrecht, Alphen aan de Rijn, en Katwijk. De Rijn een belangrijke transportweg. Bataven en Cananefaten werken samen met de Romeinen m.u.v. de opstand in 69 na Chr. Romanisatie. 4.2 Romeinen Let vooral op de e.v. Nederland voor de komst van de Romeinen p belangrijk! Onvoorspelbaar Verleden Hst 2, Brandaan 5. Thema 2 7. Thema 2 2 De tijd van monniken en ridders ( ) Andere naam voor deze tijd: Vroege Middeleeuwen Verleden, heden, toekomst: Hst. 4 in zijn geheel De verspreiding van het christendom tot in de Lage Landen Het heidense geloof van de Germanen maakt plaats voor het christendom, dankzij de bekeringsactiviteiten van monniken (kerstening). Stichting van kloosters van waaruit het geloof verspreid wordt en waar de schriftelijke cultuur bewaard wordt. In de Noordelijke Nederlanden brengen Ierse en Angelsaksische monniken het christendom. Omstreeks 700 na Chr. Willibrord (Utrecht) en even later Bonifatius (in 754 bij Dokkum vermoord). Hun werk wordt voorgezet door leerlingen, zoals de Friese Liudger. Vanuit het Midden Oosten verbreidt zich de 3 Willibrord Verbreiding van het christen Willibrord, een Engelse monnik komt in 690 naar de Lage Landen om het christendom te verspreiden. Aartsbisschop van de Friezen. Hij sticht bij Geschiedenis geven: Hst 5.2 De vroege Middeleeuwen p Onvoorspelbaar Verleden Hst Brandaan 5. Thema 3 7. Thema 3

5 Hofstelsel en horigheid Islam (ontstaan in ). Terugkeer naar de agrarische samenleving. Roerige tijd van volksverhuizingen Opbouw vanaf 500 rijk van de Franken. Invoering van het leenstelsel (feodale stelsel).de vorst geeft grond in leen aan een leenman, die horigen op het land laat werken. De vorst reist rond langs zijn hoven (paltsen), onder meer in Nijmegen en Aken. Belangrijkste vorst: omstreeks 800 Karel de Grote. Het Frankische rijk wordt een groot rijk in Europa. Tijdens zijn opvolgers zijn er invallen van Noormannen (Dorestad) ( ) 4 Karel de Grote Keizer van het Avondland Utrecht een klooster met een kloosterschool om missionarissen op te leiden. Hij heeft ervoor gezorgd dat in de Lage Landen het christendom geaccepteerd wordt als de godsdienst. Eerst koning, vanaf 800 keizer van het Frankische rijk. Hij is de bouwer van een groot Frankisch rijk (strijd met en onderwerping van de Saksen). Hij regeerde via vazallen / leenmannen en betaalt met lenen (eerst niet erfelijk) (ridderverhalen). Hij bevordert verbreiding van het christendom in zijn rijk (biograaf Einhard). Hij laat zijn rijk na aan drie zonen, die het onderling verdelen (Verdrag van Verdun, 843). 4. De tijd van steden en staten ( ) Deel van de periode de middeleeuwen Late middeleeuwen 5 Hebban olla vogala Regels uit een liefdeslied omstreeks Verleden, heden, toekomst: Hst. 5.1

6 Opkomst van handel en ontstaan van steden Opkomst van de stedelijke burgerij en toenemende zelfstandigheid van steden Verbeterde landbouwmethoden leiden tot toenemende voedselproductie en handel. Toename van de handel een stimulans voor het ontstaan van handelscentra en van een geldeconomie. Stedelijke revolutie. Adel profiteert van belasting in geld en kunnen zo eigen legers vormen Steden eigen bestuur (kopen rechten van de heer), inwoners worden burgers, de stad wordt omgeven door muren met poorten. Ontwikkeling ambachten en handel (markten) Ontstaan van handelsorganisaties als de Hanze Gevaren voor de stad: branden en epidemieën. Kerkelijke en wereldlijke bouwkunst: kathedraal, stadhuis, de waag. Dagelijks leven in het teken van de kerk. Het Nederlands op schrift 6 Floris V Een Hollandse graaf en ontevreden edelen Schrijven het werk van monniken. Vroegst bekende Nederlands in gebruik als literatuur-opschrift in de volkstaal. Hollandse graaf omstreeks 1275 met Den Haag als hofstad (Ridderzaal ). Gebiedsuitbreiding West-Friesland en Utrecht (dwangburchten) Bouwer van het Muiderslot Der Keerlen God: steunt boeren tegen edelen In 1296 vermoord door leenmannen, waaronder Gijsbrecht van Amstel. Hst. 5.2 Hst. 5.3 Hst. 5.4 Geschiedenis geven: Hst 6.2 De Late Middeleeuwen: van land naar stad p Onvoorspelbaar Verleden Hst 4, Brandaan 5. thema 4 7. thema 4 7 De Hanze Handelssteden in de Lage Landen Kooplieden en later steden sluiten zich aaneen: de Hanze 12 e - 16 e eeuw, handel met de Oostzeegebieden. Lübeck het centrum. In het oosten van de Lage Landen o.m. Zwolle, Kampen, Deventer en Zutphen lid van

7 5. De tijd van ontdekkers en hervormers ( ) Het begin van de Europese overzeese expansie de Hanze. Handel in zout, granen, vis, hout, wijn, bier, dierenhuiden en laken. Vervoer per koggeschip. In 1500 begint de periode Nieuwe Geschiedenis (tot 1800). Eerste fase van de ontdekkingsreizen omstreeks 1500: Portugezen, Spanjaarden en Italianen. Afrika (Diaz), Azië (Da Gama), Amerika (Columbus, Vespucci), de wereld (Magelhaes). Tweede fase ontdekkingsreizen omstreeks 1600: op zoek naar routes naar Indië: N.O. Barentsz, NW Hudson, om Afrika De Houtman, Stichten van handelsnederzettingen en kolonies. 8 Erasmus Een internationaal humanist 9 Karel V De Nederlanden als bestuurlijke eenheid Desiderius Erasmus van Rotterdam, omstreeks 1500, humanistisch geleerde van internationaal aanzien met grote kennis van literatuur uit de oudheid. Auteur van een groot aantal geschriften, waarmee hij wilde opvoeden tot goede christen. In de strijd van Luther met de rooms-katholieke kerk in 1517 koos hij geen partij Vorst over een rijk waar de zon niet onder gaat: 1515 Heer der Nederlanden, 1516 Koning van Spanje (en de bezittingen in Amerika), 1519 keizer van het Duitse rijk. Hij maakt de Lage Landen (inclusief Gelre en Friesland) Verleden, heden, toekomst: Hst. 6.2 Hst. 6.3 Hst. 6.4 Geschiedenis geven: Hst 7.2 De uitvinding van Nederland tot p Hst 8.2 De ontdekking van de wereld p. 178 l84 Onvoorspelbaar Verleden Hst 5, Brandaan 5. thema 5 7. thema 5

8 tot een bestuurlijke eenheid. Als aanhanger van de eenheid van kerk en staat treed hij streng op tegen ketters (plakkaten). Hij doet in 1555 afstand ten behoeve van zijn zoon Filips II. 10 De Beeldenstorm Godsdienststrijd 1566: edelen verzetten zich tegen strenge kettervervolgingen (Geuzen). Aanhangers nieuwe geloof hielden godsdienstoefenin gen in de open lucht (hagepreken). In Vlaanderen start de Beeldenstorm: vernietiging van heiligenbeelden en plunderingen van kloosters. De Beeldenstorm vindt navolging in noordelijke richting. Zuivering van de kerken om ze geschikt te maken voor de gereformeerde

9 De Opstand en het ontstaan van een onafhankelijke Nederlandse staat 7 De tijd van regenten en vorsten ( ) Ontstaan van handelskapitalisme en begin van wereldeconomie Strijd tussen legers van Alva en huurtroepen van opstandelingen o.l.v. Willem van Oranje: 1568 de slag bij Heiligerlee als startpunt van de Tachtigjarige Oorlog Ontstaan van het Wilhelmus. Filips verklaart Willem van Oranje in 1580 vogelvrij. In 1581: Placcaat van Verlatinge: de opstandige gewesten los van Spanje. Willem van Oranje wordt in 1584 vermoord. Zoon Maurits volgt hem op. 1588: de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden wordt uitgeroepen: Noordelijke Nederlanden los van de Zuidelijke Spaanse Nederlanden. Katholieken in de Republiek getolereerd, maar geen toegang tot de ambten. De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden ontwikkelt zich in de 17 de eeuw tot een wereldmacht op economisch gebied. Handel over zee: Europa, Azië, Afrika en Amerika. Oprichting van de Verenigde Oostindische Compagnie in 1602: monopolie in Azië. 11 Willem van Oranje Van rebelse edelman tot vader des vaderlands eredienst. Filips II antwoordt met het instellen van de raad van Beroerten en het sturen van een leger onder leiding van Alva. Willem geboren op de Dillenburg in Duitsland. In 1544 erfenis prinsdom Oranje in Frankrijk. Katholiek opgevoed aan het hof van Karel V in Brussel. Vanaf 1555 stadhouder van Holland, woordvoerder van de adellijke oppositie onder Filips II. Hij vlucht voor Alva naar de Dillenburg en geeft van daaruit leiding aan de opstand. In feite de grondlegger van de nieuwe staat Verleden, heden, toekomst: Hst. 7.2 Hst. 7.3 Geschiedenis geven: Hst e.v. p Hst 8.2 De ontdekking van

10 Oprichting van de Westindische Compagnie in 1621 met monopolie voor het gebied tussen Afrika en Amerika. Voor de handelsreizen kaarten nodig (familie Blaeu) 12 De VOC Koloniale handel en overzeese expansie Eerste Hollandse schepen naar Indië via Afrika Handelscompagnie ën opgericht voor de vaart op Indië, in 1602 verenigd in de VOC. Handel in specerijen, porselein en andere oosterse producten: Indië, China, Japan, India, Ceylon o.m. J.P. Coen sticht Batavia (1619). Opheffing in de wereld p Onvoorspelbaar Verleden Hst Brandaan 6. Thema 1 8. Thema 1 Economische macht maakt andere landen jaloers; oorlogen met Engeland en Frankrijk in de 17 de eeuw met een belangrijke rol voor de vloot (Michiel de Ruyter) 13 De Atlas Major van Blaeu De wereld in kaart 14 Michiel de Ruyter Amsterdam het centrum van de internationale handel: de plaats bij uitstek voor kaarten- en atlasmakers als de familie Blaeu. In 1662 maken zij een atlas van toen bekende wereld de Atlas Major. Atlassen nodig voor de reizen, maar ze zijn ook statussymbool voor rijke burgers.

11 Burgerlijk bestuur en stedelijke cultuur in Nederland Een republiek uniek in Europa. Staten-Generaal en gewestelijke staten Stadhouders en raadpensionarissen Conflict tussen stadhouder Maurits en raadpensionaris Oldenbarnevelt tijdens Twaalfjarig Bestand. Zeehelden en de brede armslag van de Republiek 15 De Republiek Een staatkundig unicum Voorbeeld van een 17 de eeuwse zeeheld. Geboren in Vlissingen in Van bootsmansjongen tot kapitein/koopvaar der. Luitenant-generaal bij de marine. Oorlog met Engeland (Chatham 1667). Gesneuveld in de Middellandse Zee en begraven in de Nieuwe kerk in Amsterdam. De Republiek ontstaat in Hoogste orgaan de Staten-Generaal, bestaande uit vertegenwoordiger s van de zeven gewestelijke staten (ruggespraak) Gewest Holland het machtigst. (raadpensionaris) Gewesten een stadhouder, veelal een Oranje, tevens opperbevelhebber

12 Stadsbesturen worden gevormd door regenten (veelal kooplieden). In de zeventiende eeuw groeide het bevolkingsaantal door immigratie waardoor de steden uitgebreid moeten worden. van het leger (Maurits, Frederik Hendrik). In 1795 eindigt de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden: Bataafse Republiek. 16 De grachtengordel Stadsuitbreiding in de zeventiende eeuw Bevolkingsgroei leidt in de 17 de eeuw tot planmatige stadsuitbreidingen. Door middel van grachtenstelsels ontstaan nieuwe woon- en werkgebieden. In Amsterdam herenhuizen langs de grachten voor kooplieden/regent en, b.v. het Trippenhuis. Grachtengordel ook herkenbaar in andere Hollandse steden uit die tijd. De toenemende vraag naar voedsel leidt tot inpolderingen en droogmakerijen. 17 De Beemster Nederland en het water Bevolkingsgroei leidt tot vraag naar voedsel voor de groeiende steden. Financiering van bedijking en droogmakerij loont:

13 Amsterdamse kooplieden/regent en investeren o.m. in droogmaking van het meer De Beemster, uitvoering Leeghwater De Beemster in 1612 na vijf jaar malen met 43 windmolens droog. Grond strak ingedeeld in percelen voor landbouw en veeteelt. De Beemster staat op de werelderfgoedlijst van de UNESCO. De officiële kerk in de Republiek is de Nederduitse hervormde kerk. Alleen lidmaten van deze kerk konden ambten bekleden. Overige kerkgenootschappen getolereerd (schuilkerken) 18 De Statenbijbel Het boek der boeken De Republiek kent een officiële godsdienst De kerkelijke vergadering (synode) wil een nieuwe Bijbelvertaling, gebaseerd op de oorspronkelijke Bijbelboeken. Het project wordt gefinancierd door de Staten- Generaal. De Statenvertaling of Statenbijbel is gereed in In de Nederlandse taal uitdrukkingen

14 In de zeventiende eeuw bloeien kunst en wetenschappen. 19 Rembrandt Een van de grote schilders die afkomstig zijn uit de Statenbijbel. Rijkdom in de Republiek leidt tot bloei van de schilderkunst: portretten, schutterstukken, landschappen, bijbelse en mythologische geschiedenissen. Rembrandt van Rijn (Nachtwacht), maar ook Steen, Vermeer en een vele anderen. Bloeiende kunstmarkt in Amsterdam. 20 Hugo de Groot Pionier van het moderne volkenrecht Delfts wonderkind, al op 11-jarige leeftijd naar de universiteit van Leiden. Geleerde met grote internationale reputatie o.m. door zijn juridische inzichten: zijn pleidooi voor de vrije zee en zijn pleidooi voor volkenrecht. Als adviseur van Oldenbarnevelt veroordeeld tot

15 levenslange gevangenschap op Loevestein, ontsnapt en verder als balling levend in het buitenland. 21 Christiaan Huygens Wetenschap in de Gouden Eeuw 22 Spinoza Op zoek naar de waarheid Voorbeeld van een wetenschapper uit de Wetenschappelijke Revolutie van de 17 de eeuw. Studeerde rechten, maar zijn interesse ligt meer op het gebied van natuurkunde en astronomie. Uitvinding van het slingeruurwerk (1656) en ontwikkeling van astronomische kijkers. Ontdekker van de ring van Saturnus en de maan Titan. Hij correspondeert met een groot aantal wetenschappers in Europa. Nederlands beroemdste filosoof. Slijpt voor zijn levensonderhoud brillenglazen en microscooplenzen.

16 7 De tijd van pruiken en revoluties ( ) Pleit voor vrijheid van meningsuiting en voor een vrijzinnige uitleg van de bijbel. Voorstander van een vorm van democratie Vol afschuw over de moord op de gebroeders De Witt in 1672 in Den Haag ( barbaren ). Franse Revolutie (1789) de macht over: einde van het koningshuis, einde van de voorrechten van de adel, vrijheid en gelijkheid voor burgers: een nieuwe tijd met een nieuwe tijdrekening breekt aan, waarin mensen elkaar aanspreken met burger en burgeres. Ideeën vinden ook in Nederland weerklank onder de burgers, die een einde willen maken aan de gesloten machtspositie van een kleine groep regenten (oligarchie). 23 Slavernij Mensenhandel en gedwongen arbeid in de Nieuwe Wereld In 200 jaar 12 miljoen Afrikanen als slaven naar Amerika vervoerd. Nederlands aandeel Omstreeks 1770 piek in de Nederlandse slavenhandel met een jaargemiddelde van Slechte omstandigheden tijdens vervoer op schepen; slavenmarkten, harde arbeid op plantages. In Suriname vluchten slaven van de plantages naar het binnenland: bosnegers. Opstand van Verleden, heden, toekomst: Hst 8.2 Hst 8.3 Geschiedenis geven: Hst 8.2 De ontdekking van de wereld p de negentiende eeuw: p (deels bestuderen, rest voor volgend tijdvak) Onvoorspelbaar Verleden Hst 7, Van Hst 7.3 alleen de Franse Revolutie Brandaan 6. thema 2 8. thema 2

17 Het streven naar grondrechten en naar politieke invloed van de burgerij in de Franse en Bataafse Revolutie De patriotten en de Bataafse Revolutie met hulp van Franse legers (1795). Erfstadhouder Willem V vlucht naar Engeland. slaven op Curaçao in 1795 (Tula). In de 18 de eeuw verliest de Republiek de In de

18 24 Buitenhuizen Rijk wonen buiten de stad In de 18 e eeuw verliest de Republiek de economische machtspositie in Europa aan Engeland en Frankrijk. Alleen de geldhandel bloeit nog. Een kleine groep rijk geworden kooplieden/regent en heeft de belangrijkste banen in handen en houdt deze in de familie. Franse levensstijl: pruiken In de 17 de en 18 de eeuw stichten rijke Amsterdamse families buitenplaatsen voor de zomermaanden, o.m. langs de Utrechtse Vecht, met fraai aangelegde tuinen, theekoepels, doolhoven. De economie gaat achteruit, de werkloosheid groeit. Burgers vormen een nieuwe politieke groep, die zich afzet tegen de

19 25 De patriotten Crisis in de Republiek oligarchie van stadhouder en regenten. Pamflettenoorlog: Aan het volk van Nederland (1781) (Van der Capelle tot den Pol). Patriotten organiseren vrijkorpsen (gewapende burgers). Willem V vlucht van Den Haag naar Nijmegen. De aanhouding van Wilhelmina bij Goejanverwelleslui s. Herstel met steun van Pruisisch leger (de vrouw van Willem V Wilhelmina komt uit Pruisen) Bataafse Revolutie: Franse troepen trekken de Republiek binnen; de erfstadhouder vlucht. De patriotten aan de macht. Begin van de Bataafse Republiek. De Verlichting: de wereld kan beter worden door kennis van zaken. In genootschappen

20 8 De tijd van burgers en stoommachines ( ) 26 Eise Eisinga De Verlichting in Nederland Vanaf 1800: de Nieuwste Geschiedenis. 27 Napoleon Bonaparte De Franse tijd studie van hemellichamen, natuurkundige proeven en discussies over maatschappelijke vraagstukken (Teylers Museum - Haarlem). Wetenschappers als de medicus Boerhaave. Maar ook amateurwetenschappers als Eise Eisinga, een wolkammer uit Franeker (zelfstudie wiskunde en astronomie), die na een voorspelling dat de aarde uit haar baan zou raken via een nagebouwd planetarium in zijn huis(1781) aantoont dat dat niet zal gaan gebeuren. Planetarium in Franeker het oudste nog werkende planetarium ter wereld. Napoleon zet in 1799 de Franse regering af en trekt de macht aan zich. In 1806 Verleden, heden, toekomst: Hst. 9.2 Hst. 9.3 Hst. 9.4 Hst. 9.5

21 wordt hij keizer. Oorlogen in Europa tot in Rusland. Broer Lodewijk Napoleon koning van Holland In 1810 Nederland ingelijfd bij Frankrijk. Napoleon verslagen bij Waterloo. Modernisering bestuur en rechtspraak (wetboeken Code Napoleon), uniformering maten gewichten, instellen burgerlijke stand (familienamen) Geschiedenis geven: Hst 9.2 p Onvoorspelbaar Verleden Hst 8, 8.1-8,4 Brandaan 6. thema 3 8 thema 3 28 Koning Willem I Het koninkrijk van Nederland en België In 1813 zoon van Willem V terug als koning Willem I, in 1815 noordelijke en zuidelijke Nederlanden samen: Verenigd Koninkrijk. Koopman-koning - energiek bezig met de economie, verbindingen (kanalen en wegen), Nederlandse Handelmaatschapp ij, afstemming productie België,

22 handel Nederland en productie Indië (cultuurstelsel) 1830 Belgische Opstand (Willem II, Van Speyck) 1839 België onafhankelijk afstand voor zoon Willem I Het ontstaan van een parlementair stelsel en de toename van volksinvloed Eerste grondwetten voor Nederland van de patriotten. Ook Willem I koning met een grondwet. Midden 19 de eeuw groeiende macht van de burgerij: 1848 revolutiejaar Nederland een nieuwe grondwet (Thorbecke). Rechten van de Mens beter beschermd en macht van de koning ingeperkt ten koste van de volksvertegenwoordiging. Strijd om uitbreiding van in eerste instantie beperkt kiesrecht. 29 De Grondwet De belangrijkste wet van de staat Grondwet regelt de macht in een staat. De eerste grondwet in In 1815 de grondwet van het Koninkrijk der Nederlanden, herzien in Koning dan minder macht en het volk meer macht (parlementair stelsel), begin van de democratie. Kiesrechtstrijd pas geregeld in 1917 voor mannen en in 1919 voor vrouwen De industriële revolutie en de opkomst van emancipatiebewegingen Industriële Revolutie start in Engeland in de 18 de eeuw, langzaam ook naar het Europees vasteland. Industriële samenleving: inzet stoommachines, ambachtelijke productie maakt plaats voor industriële productie, fabrieken, trek naar de stad, woontoestanden, werktijden, sociale kwestie Vraag naar grondstoffen en afzetgebieden, strijd 30 De eerste spoorlijn De versnelling De eerste spoorlijn in Nederland in 1839 van Amsterdam naar Haarlem (de Arend), 1843 van Amsterdam naar Utrecht. Trein concurrent

23 om koloniën, derde fase van de ontdekkingsreizen (modern imperialisme). Opkomst van emancipatiebewegingen voor de arbeider (vakverenigingen) en voor de vrouw. van de trekschuit. Rond 1900 de trein een belangrijk vervoermiddel. Na 1870 mede dank zij het spoorwegnet industrialisatie van Nederland NV Nederlandse Spoorwegen. Roep om sociale wetten tegen kinderarbeid en voor regeling van de arbeidstijden. 32 Aletta Jacobs Vrouwenemancipatie 31 Verzet tegen kinderarbeid De werkplaats uit, de school in Eerste vrouw die toegelaten wordt tot een universiteit. Wil arts worden. Strijdend voor de rechten van de vrouw in het algemeen en voor winkelpersoneel. IJverend voor algemeen kiesrecht ook voor vrouwen. In 1980 de wet op de gelijke behandeling. Kinderen ingezet in fabrieken, slechte werkomstandighed en, lange werktijden. Voorbeeld: Regout - Maastricht. Vanaf 1860 groeiende kritiek:

24 Nieuwe denkbeelden over omgaan met de koloniën. kinderen horen op school Kinderwet van Van Houten 1900 Leerplichtwet 33 Max Havelaar Aanklacht tegen wantoestanden in Indië Douwes Dekker ambtenaar in Indië. Zag daar de gevolgen van het Cultuurstelsel en schreef Max Havelaar onder de naam Multatuli, een aanklacht tegen de wantoestanden in Indië. Boek vertaald in 140 talen. 9 De tijd van wereldoorlogen ( ) 34 Vincent van Gogh De moderne kunstenaar Kunstenaar geboren in Zundert (Brabant). Schilderde in 1885 het schilderij De Aardappeleters in Nuenen. Naar Frankrijk: Parijs, Arles, kleurrijke landschappen. Zenuwziekte, in een inrichting, 1890 zelfmoord. Van Gogh Museum Amsterdam grote publiekstrekker. Verleden, heden, toekomst: Hst (van blz. 308-

25 35 De Eerste Wereldoorlog Oorlog en neutraliteit Grote Oorlog tussen Centralen en Geallieerden, loopgravenoorlog, gifgas deelname V.S. geeft de doorslag wapenstilstand. Grote consequenties: in Rusland einde tsarenrijk en Oostenrijk- Hongarije en Duitsland voortaan een republiek. Nederland neutraal, mobilisatie, opvang Belgische vluchtelingen, werkloosheid, voedsel op de bon, veel schepen op zee verloren. 312) Hst Hst Geschiedenis geven: Hst 10.2 p Onvoorspelbaar Verleden Hst Brandaan 6. thema 4 8. thema 4 Economische ontwikkelingen steeds meer op wereldniveau: de crisisjaren startend met de beurskrach in Amerika Grote werkloosheid. 36 De Stijl Revolutie in de vormgeving Opgericht in bestaan tot Kunstrichting met o.m. Mondriaan en Rietveld. Verlangen naar harmonie, zuiverheid en waarheid in vormen en kleurgebruik (rood, blauw, geel, zwart, grijs en wit).

26 De economische wereldcrisis Regering probeert werkverruiming, werkverschaffing en werklozensteun. Parlementaire democratie onder druk door opkomst fascisme. 37 De crisisjaren Samenleving in depressie Rietveldstoel 1918 en Rietveld- Schröderhuis in Utrecht. De Duitse bezetting en de Jodenvervolging In Duitsland nazi s aan de macht o.l.v. Hitler (1933) 1939 begin WO II met Duitse inval in Polen, gevolgd door aanvallen op Denemarken, Noorwegen, Nederland, België en Frankrijk in In 1941 valt Duitsland Rusland aan en Amerika raakt betrokken bij de oorlog na een Japanse aanval op Pearl Harbour. Duitse nederlaag bij Stalingrad (1943) en de geallieerde landing in Normandië op D-day begin van het einde. 8 mei 1945 zelfmoord Hitler; 10 mei einde van de oorlog 6 augustus 1945 atoombommen op Japan: Japanse capitulatie op 15 augustus Door inzet van vliegtuigen en tanks veel meer burgerslachtoffers. Joden en zigeuners door Duitsers afgevoerd naar concentratiekampen en vermoord. 38 De Tweede Wereldoorlog Bezetting en bevrijding Periode van In werklozen, in 1936 piek met werklozen. Regering Colijn: steun, werkverschaffing (grote openbare werken als het Amsterdamse Bos). Opkomst van de NSB, pleitend voor krachtig leiderschap. 10 mei 1940 Duitse aanval op Nederland ondanks neutraliteit. Bombardement op Rotterdam, besluit tot capitulatie. Regering en koningin naar Engeland. Duitse bezetting: inzet Nederlandse mannen in Duitse industrie (Arbeitseinsatz) Verzet; illegale pers, hulp onderduikers,

27 sabotage. Najaar 1944 zuiden bevrijd. Westen hongerwinter. Indië vanaf 1942 bezet door Japan. Internering van blanken, werk aan spoorwegen Bevrijding Nederland 5 mei 1945 en capitulatie Japan 15 augustus Anne Frank Jodenvervolgingen Concentratiekamp Vught, doorgangskamp Westerbork. Anti-Joodse maatregelen: isolering Joden. Deportatie of onderduiken? De familie Frank en het Achterhuis. Meer dan Joden komen niet meer terug uit de Duitse kampen. Dagboek van Anne Frank Nederland en de dekolonisatie Al voor W.O. II beweging in Indië

28 40 Indonesië Een kolonie vecht zich vrij voor zelfbeschikking en autonomie Japanse inval Na Japanse capitulatie poging van Nederland het gezag te herstellen Indonesië verklaart zich onafhankelijk onder leiding van Soekarno. Periode van strijd (politionele acties) erkenning onafhankelijkheid Indonesië m.u.v. Nieuw-Guinea ook Nieuw- Guinea naar Indonesië komst naar Nederland: (Molukkers uit het KNIL en Indische Nederlanders. 10 De tijd van televisie en computer (1950-heden) De blokvorming tussen Oost en West en de Koude Oorlog Na W.O. II de Verenigde Staten en de Sovjet- Unie de nieuwe wereldmachten. De wereld gescheiden in twee machtsblokken: NAVO versus Warschau-pact. De Koude oorlog tot 1989 (val van de Muur in Berlijn). Internationalisering: oprichting Verenigde Naties en samenwerking in Europa: de Europese Unie. Dekolonisatie: kolonies worden zelfstandige staten. Groeiende verschillen tussen rijke en Verleden, heden, toekomst: Hst Hst Geschiedenis geven: Hst 11.2 p

29 arme landen. Onvoorspelbaar Verleden Hst (let bij deze hoofdstukken vooral op de leerinhouden van het SLO en de leerinhouden van de canoncvensters) 41 Willem Drees De verzorgingsstaat Bekend als vadertje Drees, één van de populairste ministerpresidenten. Hij zorgt in 1947 voor een voorziening voor ouden van dagen, in 1956 AOW (trekken van Drees). Aspect van de verzorgingsstaat. Lid van de SDAP, van premier roomsrode coalitie. Jaren van wederopbouw en herstel van de economie. Hulp van Amerika (Marshallplan). Sterke verzuiling van de samenleving gaat in de jaren vijftig minder worden. Vanaf einde jaren vijftig groei van de welvaart. Brandaan 6. thema 5 8. thema 5

30 42 De watersnood De dreiging van het water 1 februari 1953 grote Watersnoodramp in Zuid-West Nederland. Enorme storm doet dijken doorbreken slachtoffers, mensen dakloos, veel land onder (zee)water. Deltawerken als antwoord op de ramp: afsluiten zeegaten met dammen, dijken en stormvloedkering m.u.v. de Westerschelde. Zeeland nu beter bereikbaar. 43 Suriname en de Nederlandse Antillen Dekolonisatie van de West Suriname en de Nederlandse Antillen vrij tijdens W.O. II (steun aan de oorlogsindustrie met o.m. bauxiet). Overzeese gebiedsdelen na WO II regionale autonomie: 1954 Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden. In 1975 Suriname onafhankelijk: uittocht van Surinamers naar Nederland

31 ( ). Aruba in 1986 status aparte; sinds 2005 gesprekken over vernieuwing van de verhoudingen tussen Nederland en de Nederlandse Antillen. 44 Srebrenica De dilemma s van vredeshandhaving Nederland na W.O. II een actieve rol in de vredeshandhaving in de wereld: 1948 in Israël, in 1993 in voormalig Joegoslavië en nog recenter in Afghanistan. Opdracht in Bosnië in Srebrenica moslimvluchtelinge n te beschermen. In 1995 Bosnische Serviërs nemen zonder strijd Srebrenica in (Mladic) en doden de moslimmannen (ongeveer 7000). Nederlanders mochten niet vechten en stonden tegenover een overmacht en kregen geen VNsteun. Onderzoek NIOD in 1996 leidde tot val kabinet Kok in

32 Haven van Rotterdam Poort van de wereld 46 De gasbel Een eindige schat In 19 de eeuw groeide Rotterdam uit tot de belangrijkste haven van Nederland, enerzijds door een nieuwe, betere verbinding met zee (Nieuwe Waterweg, Caland), anderzijds door het achterland Ruhrgebied. Zwaar beschadigd in W.O. II Wederopbouw hoge prioriteit. Sindsdien enorme groei (Europoort, Maasvlakte, Betuwelijn). Knooppunt in handelsrelaties met buitenland. In 1959 bij Slochteren een gasveld ontdekt, vermoedelijk 300 miljard kubieke meter. Nederland gaat over op gas. NAM schat nu nog op een voorraad voor ongeveer 25 jaar. Ook elders gasvelden:

33 De Europese integratie Na W.O. II discussies over samenwerkingsvormen in Europa: Organisatie voor Europese Economische samenwerking (1948) en Raad van Europa 91949) In 1952 de start van wat uit zal groeien tot de Europese Unie; de Europese Kolen- en Staalgemeenschap (EGKS), waar de Benelux zich bij aansluit. 1957: Verdrag van Rome: Europese Economische Gemeenschap (EEG) en de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie (Euratom). 1967: Europese Gemeenschap/ Europese Unie Groei aantal deelnemers: van zes naar 25 lidstaten aantal landen de euro als munt. Economieën in Europa sterk vervlochten. 47 Europa Nederlanders en Europeanen Noordzee, Waddenzee. Aardgasbaten voor de staat. Nederland vormt met België en Luxemburg de Benelux en doet vervolgens intensief mee in de ontwikkelingen in Europa naar de Europese Unie Sociaal-culturele veranderingen en toenemende pluriformiteit vanaf de jaren 60 Groei van de welvaart, verbeterde levensomstandigheden. Televisie en computer grote invloed op het dagelijks leven. Toename deelname vrouwen aan het arbeidsproces. Stijgende ontkerkelijking. Overname van een Amerikaanse levensstijl. Jeugd wordt een belangrijke commerciële doelgroep. Ontstaan jeugdculturen. Meer vrije tijd en geld om te besteden aan sport en recreatie. 48 De televisie De doorbraak van het massamedium Ontwikkeling naar een informatiemaatsch appij met verschillende communicatiemidd elen, waaronder de televisie. Philips in de jaren vijftig. Proeven met televisie al voor W.O. II, maar experimentele uitzendingen vanaf 1948 In 1961 al 1 miljoen toestellen. Rond 1970 ieder gezin een zwartwit televisie en in sommige gezinnen een kleurentelevisie.

34 Tot 1964 één kanaal. Kabeltelevisie en satelliet. Invloed van de televisie op het gezinsleven Toenemende migratie leidt tot een samenleving met vele culturen, waardoor ook de religieuze pluriformiteit toeneemt. 49 Annie M.G. Schmidt Tegendraads in een burgerlijk land 50 Veelkleurig Nederland De multiculturele maatschappij erzen, liedjes, boeken, toneelstukken, musicals en hoorspelen met een komischtegendraads karakter. Jip en Janneke, Pluk van de Pletteflet, Otje zijn enige bekende titels. Jaren 50 op de radio met Familie Doorsnee. Op televisie Pension Hommeles en Ja zuster, nee zuster (in 2002 verfilmd). Criticus van het brave, burgerlijke en verzuilde Nederland. Nederland na 1945 emigratieland, vanaf begin jaren zestig immigratieland (gastarbeiders, asielzoekers) Nederland een

35 multiculturele samenleving o.m. blijkend uit de soorten basisscholen en bouw van moskeeën (1955 eerste in Den Haag)

De vijftig vensters en de kenmerkende aspecten van de tien tijdvakken van de commissie De Rooy

De vijftig vensters en de kenmerkende aspecten van de tien tijdvakken van de commissie De Rooy De vijftig vensters en de kenmerkende aspecten van de tien tijdvakken van de commissie De Rooy In blauw: de tijdvakken en de kenmerkende aspecten (alleen uitgewerkt voor het en ). In oranje: de canonvensters,

Nadere informatie

Geschiedenis kwartet Tijd van jagers en boeren

Geschiedenis kwartet Tijd van jagers en boeren Geschiedenis kwartet jagers en boeren jagers en boeren jagers en boeren Reusachtige stenen die door mensen op elkaar gelegd zijn. Zo maakten ze een begraafplaats. * Hunebedden * Drenthe * Trechterbekers

Nadere informatie

Beschrijven en herkennen dat zaken bij geschiedenis veranderen maar ook dat zaken hetzelfde blijven.

Beschrijven en herkennen dat zaken bij geschiedenis veranderen maar ook dat zaken hetzelfde blijven. Historische vaardigheden PO kern subkern inhoud PO tussendoel PO kerndoel Historische vaardigheden Tijdaanduidingen en tijdsindelingen. Tien tijdvakken met bijbehorende kenmerkende aspecten. Het plaatsen

Nadere informatie

Canon en kerndoelen geschiedenis PO

Canon en kerndoelen geschiedenis PO Canon en kerndoelen geschiedenis PO bron: http://www.entoen.nu/primair-onderwijs/didactisch-concept/leerplan-(slo)/geschiedenis In dit hoofdstuk over canon en geschiedenis wordt eerst ingegaan op de recente

Nadere informatie

GROTE-LIJN-OVERZICHT VAN TIJDVAKKEN BEHANDELD IN LEERJAAR 1

GROTE-LIJN-OVERZICHT VAN TIJDVAKKEN BEHANDELD IN LEERJAAR 1 GROTE-LIJN-OVERZICHT VAN TIJDVAKKEN BEHANDELD IN LEERJAAR 1 Tijdvak Jagers en boeren; van de eerste mensen 3000 v. C. prehistorie; van de eerste mensen - 3000 v.c. Samenlevingstype: eerst jagers/verzamelaars,

Nadere informatie

TULE - ORIËNTATIE OP JEZELF EN DE WERELD KERNDOEL 52 EN 53: INHOUD 234. T I J D V A N J A G E R S E N B O E R E N (tot 3000 v.chr.

TULE - ORIËNTATIE OP JEZELF EN DE WERELD KERNDOEL 52 EN 53: INHOUD 234. T I J D V A N J A G E R S E N B O E R E N (tot 3000 v.chr. TULE - ORIËNTATIE OP JEZELF EN DE WERELD KERNDOEL 52 EN 53: INHOUD 234 Inhoud T I J D V A N J A G E R S E N B O E R E N (tot 3000 v.chr.) de levenswijze van jagers en verzamelaars - jagers leven van de

Nadere informatie

Geschiedenis in het primair onderwijs

Geschiedenis in het primair onderwijs Geschiedenis in het primair onderwijs De tijdvakken met de 2 De tijd van jagers en boeren (tot 3000 voor Christus) Hst. 2.2.1 Hst. 2.2.3 Hst. 2.3.2 Hst. 2.3.3 De levenswijze van jagers en verzamelaars

Nadere informatie

Leerstofaanbod Geschiedenismethode Brandaan

Leerstofaanbod Geschiedenismethode Brandaan Leerstofaanbod Geschiedenismethode Brandaan Groep 5 Groep 6 Groep 7 Groep 8 01. Tijd van jagers en boeren 02. Tijd van Grieken en Romeinen 03. Tijd van monniken en ridders 04. Tijd van steden en staten

Nadere informatie

Toelichting beelden tijdbalk Argus Clou Geschiedenis groep 7

Toelichting beelden tijdbalk Argus Clou Geschiedenis groep 7 Toelichting beelden tijdbalk Argus Clou Geschiedenis groep 7 Hierbij treft u een toelichting aan bij de beelden die in de tijdbalk van Argus Clou Geschiedenis groep 7 zijn opgenomen. Inhoud Thema 1 Boze

Nadere informatie

Tijdwijzer. Het begin. Voor en na Christus

Tijdwijzer. Het begin. Voor en na Christus 138 Tijdwijzer Het begin Op deze tijdbalk past niet de hele geschiedenis van de mens. Er lopen namelijk al zo n 100.000 jaar mensen rond op aarde. Eigenlijk zou er dus nog 95.000 jaar bij moeten op de

Nadere informatie

NEDERLAND VAN TOEN TOT NU. Geschiedenis in gewone taal

NEDERLAND VAN TOEN TOT NU. Geschiedenis in gewone taal NEDERLAND VAN TOEN TOT NU Geschiedenis in gewone taal Inhoud Inleiding 6 De hunebedden 10 De Romeinse limes 12 Willibrord 14 Karel de Grote 16 Hebban olla vogala 18 Floris de Vijfde 20 De Hanzesteden 22

Nadere informatie

Jagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten

Jagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten Jagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten Van de oogst van hun land en van hun dieren Jagers & boeren Wat

Nadere informatie

Tijd van jagers en boeren? 3000 v. Chr. Prehistorie. Kenmerkende aspecten. Begrippen

Tijd van jagers en boeren? 3000 v. Chr. Prehistorie. Kenmerkende aspecten. Begrippen Tijd van jagers en boeren? 3000 v. Chr. Prehistorie 1. De levenswijze van jager-verzamelaars. 2. Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen. 3. Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen.

Nadere informatie

Tijdvakken en kenmerkende aspecten.

Tijdvakken en kenmerkende aspecten. Tijdvakken en kenmerkende aspecten. Tijdvak 1: Tijd van Jagers en Boeren. Periode: Prehistorie 1 De levenswijze van jagers-verzamelaars (Hoe zag deze samenleving eruit?) 2 Het ontstaan van landbouw en

Nadere informatie

Voorbeeld leerplan geschiedenis voor het Primair Onderwijs. Albert van der Kaap

Voorbeeld leerplan geschiedenis voor het Primair Onderwijs. Albert van der Kaap Voorbeeld leerplan geschiedenis voor het Primair Onderwijs Albert van der Kaap Voorbeeld leerplan geschiedenis voor het Primair Onderwijs Albert van der Kaap Enschede, juli 2008 Verantwoording 2008 Stichting

Nadere informatie

Instroom pabo geschiedenis

Instroom pabo geschiedenis Keuzedeel mbo Instroom pabo geschiedenis gekoppeld aan één of meerdere kwalificaties mbo Code K0050 Penvoerder: Sectorkamer zorg, welzijn en sport Gevalideerd door: Sectorkamer Zorg, welzijn en sport Op:

Nadere informatie

De Tien Tijdvakken. Tijd van de jagers en boeren, tot 3000 v.c.

De Tien Tijdvakken. Tijd van de jagers en boeren, tot 3000 v.c. De Tien Tijdvakken Tijd van de jagers en boeren, tot 3000 v.c. KA1: De levenswijze van jagersverzamelaars KA2: Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen KA3: Het ontstaan van de eerste stedelijke

Nadere informatie

Invalhoeken voor de canonclips entoen.nu blz.1 van 7

Invalhoeken voor de canonclips entoen.nu blz.1 van 7 01 Hunebedden Korte kennismaking en de verwondering over de bouw. Begrafenisrituelen in verschillende culturen. Plaatsing van hunebedden in de tijd. Aandacht voor het volk der bouwers (voorwerpen en de

Nadere informatie

De canon in het primair onderwijs

De canon in het primair onderwijs De canon in het primair onderwijs Canon uitwerking van vensters + relatie met diverse vakken SLO nationaal epertisecentrum leerplanontwikkeling De canon in het primair onderwijs Mei 2009 Verantwoording

Nadere informatie

Ontstaan van de Gouden Eeuw (1588-1648)

Ontstaan van de Gouden Eeuw (1588-1648) 1 Ontstaan van de Gouden Eeuw (1588-1648) H!to"sche context Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1515-1648 meneervanempel.nl 2 Hoofdvraag Waardoor ontstond in de Republiek de Gouden Eeuw, 1588-1648?

Nadere informatie

Tijd van monniken en ridders Vroege Middeleeuwen. Tijd van jagers en boeren Prehistorie. - 3000 v C 500-1000

Tijd van monniken en ridders Vroege Middeleeuwen. Tijd van jagers en boeren Prehistorie. - 3000 v C 500-1000 jagers en boeren Prehistorie - 3000 v C monniken en ridders Vroege Middeleeuwen 500-1000 Grieken en Romeinen Oudheid -3000 v C - 500 n C steden en staten - Hoge en Late Middeleeuwen 1000 1500 ontdekkers

Nadere informatie

8*. Na de dood van Karel de Grote werd de eerste grondslag gelegd voor Grenzen in Europa. Leg uit.

8*. Na de dood van Karel de Grote werd de eerste grondslag gelegd voor Grenzen in Europa. Leg uit. Gebruik bron 1 en 2 In 1897 werd in de venen bij Yde het lijk van een ongeveer zestienjarig meisje gevonden. Deze vondst gaf aanleiding tot twee voorlopige conclusies over de leefwijze van het volk waartoe

Nadere informatie

Calvijn. Vrede van Augsburg. Margaretha van Parma. Hertog van Alva. De keurvorst van Saksen. Karel V. Buitenlandse zaken en oorlog

Calvijn. Vrede van Augsburg. Margaretha van Parma. Hertog van Alva. De keurvorst van Saksen. Karel V. Buitenlandse zaken en oorlog In welk jaar publiceerde Luther zijn 95 stellingen? Welke Frans-Zwitserse hervormer kreeg veel aanhang in de Nederlanden? Welke vrede bepaalde, dat de vorst de religie van zijn volk bepaalt? 1517 Calvijn

Nadere informatie

Beter geschiedenisonderwijs met een canon?

Beter geschiedenisonderwijs met een canon? Beter geschiedenisonderwijs met een canon? Een reactie van het IVGD De volgende tekst is tot stand gekomen in overleg met de leden van de Adviesraad IVGD, een landelijk gezelschap van specialisten geschiedenisdidactiek

Nadere informatie

Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties

Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties Dit hoofdstuk gaat over opstand in Amerika, Frankrijk en Nederland. Deze opstanden noemen we revoluties. Opstand in Amerika (1775). De

Nadere informatie

Dagboek Sebastiaan Matte

Dagboek Sebastiaan Matte Vraag 1 van 12 Dagboek Sebastiaan Matte Uit het dagboek van Sebastiaan Matte: "Ik ben vandaag bij een hagenpreek geweest, in de duinen bij Overveen. Wel duizend mensen uit de stad waren bij elkaar gekomen

Nadere informatie

Nederland van toen tot nu

Nederland van toen tot nu Vragen en opdrachten bij Nederland van toen tot nu Tekst: Marianne Groep-Foncke en Remke van Veelen bladzijde 10 De hunebedden 1. Waarom zijn de huizen van de eerste bewoners niet bewaard gebleven? 2.

Nadere informatie

Hoofdstuk 1C8. Hoe ontstond Nederland?

Hoofdstuk 1C8. Hoe ontstond Nederland? Hoofdstuk 1C8 Hoe ontstond Nederland? Cursus 8.1 De koning en de prins Wat leer je deze cursus? Dat hervormers de Katholieke kerk wilden veranderen Dat zij de Protestante kerk stichtten Wat de reformatie

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 4 Samenvatting door een scholier 990 woorden 24 februari 2018 4,2 7 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Geschiedenis samenvatting hoofdstuk 3 + kenmerkende

Nadere informatie

CANON VAN NEDERLAND. Hunebedden. Karel de Grote ca v.chr.

CANON VAN NEDERLAND. Hunebedden. Karel de Grote ca v.chr. CANON VAN NEDERLAND De Canon van Nederland laat zien wat iedereen zou moeten weten van de Nederlandse geschiedenis. De Canon toont het verleden aan de hand van 50 verhalen, de zogenaamde Canonvensters.

Nadere informatie

Leerlijn Oriëntatie op Tijd VSO

Leerlijn Oriëntatie op Tijd VSO Leerlijn Oriëntatie op Tijd VSO Kerndoel 19: De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen, zoals aanwezig in ons cultureel erfgoed, en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling

Nadere informatie

Rijksuniversiteit Groningen Nameting kennis en argumentatie

Rijksuniversiteit Groningen Nameting kennis en argumentatie Rijksuniversiteit Groningen Nameting kennis en argumentatie Instructie onderdeel kennis: Hieronder staan 22 vragen over tijdvak 6 en 7. Probeer de vragen zo goed mogelijk te beantwoorden. Omcirkel met

Nadere informatie

Wereldoriëntatie en de kerndoelen

Wereldoriëntatie en de kerndoelen Wereldoriëntatie en de kerndoelen In de inleidende tekst van de kerndoelen bij 'Oriëntatie op jezelf en de wereld staat onder andere het volgende: 'Kinderen zijn nieuwsgierig. Ze zijn voortdurend op zoek

Nadere informatie

Thema 1 De gouden eeuw

Thema 1 De gouden eeuw Thema 1 De gouden eeuw Samenvatting Een rijke Republiek In de zeventiende eeuw was Nederland erg rijk. Dat kwam door de handel. Het was de gouden eeuw. Nederland bestond uit zeven gewesten. Dit heette:

Nadere informatie

35 oefenvragen over de Tweede Wereldoorlog 1

35 oefenvragen over de Tweede Wereldoorlog 1 35 Oefenvragen over de Tweede Wereldoorlog 1. De Tweede Wereldoorlog dankt zijn naam aan: a. Het aantal landen dat erbij betrokken was b. Het feit dat de oorlog in meerdere werelddelen werd uitgevochten

Nadere informatie

Toetsvragen Geschiedenis toelating Pabo. Tijdvak 7 Toetsvragen

Toetsvragen Geschiedenis toelating Pabo. Tijdvak 7 Toetsvragen Tijdvak 7 Toetsvragen 1 In de Tijd van Pruiken en Revoluties hielden kooplieden uit de Republiek zich bezig met de zogenaamde driehoekshandel. Tussen welke gebieden vond deze driehoekshandel plaats? A

Nadere informatie

De canon in de onderbouw VO

De canon in de onderbouw VO De canon in de onderbouw VO Canon uitwerking van vensters + relatie met diverse vakken SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling De canon in de onderbouw VO Juli 2009 Verantwoording 2009 Stichting

Nadere informatie

De geschiedenis van Nederland. in 50 teksten

De geschiedenis van Nederland. in 50 teksten De geschiedenis van Nederland in 50 teksten Verantwoording De teksten in dit pakket zijn geschreven naar aanleiding van de 50 vensters van de Canon van de Nederlandse geschiedenis. In deze canon worden

Nadere informatie

Leerdoel Leerlingen herhalen op een speelse manier kennis over het ontstaan en het bestuur van de Republiek.

Leerdoel Leerlingen herhalen op een speelse manier kennis over het ontstaan en het bestuur van de Republiek. HISTORISCHE BLINGO Korte omschrijving werkvorm Deze kennisquiz is een combinatie van Bingo en Lingo. De klas wordt verdeeld in zes teams. Ieder team heeft een bingokaart met daarop negen jaartallen. Het

Nadere informatie

NEDERLAND IN DE 16e EEUW

NEDERLAND IN DE 16e EEUW NEDERLAND IN DE 16e EEUW In de 16e eeuw vielen de Nederlanden onder de Spaanse overheersing. Er bestonden grote verschillen tussen de gewesten (= provincies), bv: - dialect - zelfstandigheid van de gewesten

Nadere informatie

Bronnen Noem een bron uit de tijd van de wereldoorlogen. Moet op het kaartje staan. Ooggetuigen Voedselbon Monument Museum Oorlogsgraven Filmbeelden

Bronnen Noem een bron uit de tijd van de wereldoorlogen. Moet op het kaartje staan. Ooggetuigen Voedselbon Monument Museum Oorlogsgraven Filmbeelden Bronnen Noem een bron uit de tijd van de wereldoorlogen. Moet op het kaartje staan. Ooggetuigen Voedselbon Monument Museum Oorlogsgraven Filmbeelden Bronnen Noem een museum uit die tijd. Openluchtmuseum

Nadere informatie

Noord-Nederlandse gewesten. Smeekschift

Noord-Nederlandse gewesten. Smeekschift Habsburgs gezag Vanaf dat moment stonden de zuidelijke Nederlanden onder Habsburgs gezag. Noord-Nederlandse gewesten Door vererving en verovering vielen vanaf dat moment ook alle Noord- Nederlandse gewesten

Nadere informatie

Bij de tijd Groep 6 thema 3, les 1 De Opstand Werkblad 1. dit is Klaas. Klaas is veer-tien jaar. hij loopt al heel lang.

Bij de tijd Groep 6 thema 3, les 1 De Opstand Werkblad 1. dit is Klaas. Klaas is veer-tien jaar. hij loopt al heel lang. Bij de tijd Groep 6 thema 3, les 1 De Opstand Werkblad 1 Rouwdouwen Kleur de woorden: sol-daat = geel vecht = rood vrij-heid = groen held = blauw dit is Klaas Klaas is veer-tien jaar hij loopt al heel

Nadere informatie

Eindexamen geschiedenis havo 2009 - I

Eindexamen geschiedenis havo 2009 - I Ten oorlog! Europese oorlogen 1789-1919. Oorlog als maatschappelijk fenomeen In de Coalitieoorlogen voerde de Franse regering de dienstplicht in. 2p 1 Leg uit dat zij hiermee de betrokkenheid van Franse

Nadere informatie

geschiedenis geschiedenis

geschiedenis geschiedenis Examen HAVO 2009 tijdvak 1 woensdag 20 mei 9.00-12.00 uur tevens oud programma geschiedenis geschiedenis Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 30 vragen. Voor dit examen zijn maximaal

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 8: Tijd van burgers en stoommachines

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 8: Tijd van burgers en stoommachines Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 8: Tijd van burgers en stoommachines Samenvatting door Larissa 665 woorden 18 januari 2016 5,4 5 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Hoofdstuk 8: Tijd van

Nadere informatie

Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen

Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen Verslag door Lotte 1570 woorden 19 juni 2017 3 4 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Tijdvak: Tijd van Grieken

Nadere informatie

TIJDVAK 7 Bepoederde pruiken, bruisende ideeën

TIJDVAK 7 Bepoederde pruiken, bruisende ideeën TIJDVAK 7 Bepoederde pruiken, bruisende ideeën Bepoederde pruiken, bruisende ideeën Tijd van Pruiken en Revoluties 1700-1800 Vroegmoderne Tijd Kenmerkende aspecten Uitbouw van de Europese overheersing,

Nadere informatie

Mens en maatschappij (aardrijkskunde, economie, geschiedenis, godsdienst)

Mens en maatschappij (aardrijkskunde, economie, geschiedenis, godsdienst) Mens en maatschappij (aardrijkskunde, economie, geschiedenis, godsdienst) Kerndoelen 36. De leerling leert betekenisvolle vragen te stellen over maatschappelijke kwesties en verschijnselen, daarover een

Nadere informatie

Naam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel

Naam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel Naam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel Willibrord Willibrord werd geboren als zoon van pas bekeerde ouders en werd als zevenjarige jongen door zijn vader Wilgis toevertrouwd aan het klooster van Ripon nabij

Nadere informatie

Examenprogramma geschiedenis havo

Examenprogramma geschiedenis havo Examenprogramma geschiedenis havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Domein B Domein C Domein

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Kenmerkende aspecten (1 t/m 7 zijn uitgewerkt)

Samenvatting Geschiedenis Kenmerkende aspecten (1 t/m 7 zijn uitgewerkt) Samenvatting Geschiedenis Kenmerkende aspecten (1 t/m 7 zijn uitgewerkt) Samenvatting door S. 850 woorden 25 maart 2017 0 keer beoordeeld Vak Geschiedenis 01 De levenswijze van jagers-verzamelaars Het

Nadere informatie

Tijd van ontdekkers en hervormers (1500 1600) / Renaissance

Tijd van ontdekkers en hervormers (1500 1600) / Renaissance Tijdvakken Tijd van ontdekkers en hervormers (1500 1600) / Renaissance K.A. * Het begin van de Europese overzeese expansie * Het veranderende mens- en wereldbeeld van de Renaissance en het begin van een

Nadere informatie

Tijd van monniken en ridders ( ) 3.1 Leenheren en leenmannen ( ) ( ) Plundering Rome door Alarik in 410, tekening uit de 20 e eeuw

Tijd van monniken en ridders ( ) 3.1 Leenheren en leenmannen ( ) ( ) Plundering Rome door Alarik in 410, tekening uit de 20 e eeuw 3.1 Leenheren en nen 3.1 Leenheren en nen Gallië was rond 450 n. Chr. al meer dan 4 eeuwen (sinds Caesar) onder Romeins bestuur en een sterk geromaniseerd gebied, cultuur, bestuur, economie, taal en geloof

Nadere informatie

geschiedenis (nieuwe stijl)

geschiedenis (nieuwe stijl) Examen HAVO 2008 tijdvak 1 dinsdag 20 mei 9.00-12.00 uur geschiedenis (nieuwe stijl) Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 29 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 77 punten te behalen.

Nadere informatie

Toetsvragen Geschiedenis Toelatingstoets Pabo. Tijdvak 3 Toetsvragen

Toetsvragen Geschiedenis Toelatingstoets Pabo. Tijdvak 3 Toetsvragen Tijdvak 3 Toetsvragen 1 Op veel afbeeldingen wordt de Romeinse keizer Constantijn als een heilige afgebeeld met een stralenkrans om zijn hoofd. Welke reden was er om Constantijn als christelijke heilige

Nadere informatie

Tijd van monniken en ridders (500 100) 3.1 Leenheren en leenmannen (500 100) (500 100) Plundering Rome door Alarik in 410, tekening uit de 20 e eeuw

Tijd van monniken en ridders (500 100) 3.1 Leenheren en leenmannen (500 100) (500 100) Plundering Rome door Alarik in 410, tekening uit de 20 e eeuw 3.1 Leenheren en nen 3.1 Leenheren en nen Gallië was rond 450 n. Chr. al meer dan 4 eeuwen (sinds Caesar) onder Romeins bestuur en een sterk geromaniseerd gebied, cultuur, bestuur, economie, taal en geloof

Nadere informatie

1: De nederlanden komen in verzet tegen Filips II

1: De nederlanden komen in verzet tegen Filips II 1: De nederlanden komen in verzet tegen Filips II Wat wilden Karel V en Filips II bereiken? Op politiek gebied wilden ze dat de macht van de regering in Brussel vergroot werd Grote ontevredenheid onder

Nadere informatie

Eindexamen geschiedenis nieuwe stijl havo 2008-I

Eindexamen geschiedenis nieuwe stijl havo 2008-I Door de tijd heen De volgende gebeurtenissen hebben met verschillende godsdiensten te maken en staan in willekeurige volgorde: 1 Jezus Christus wordt geboren. 2 De profeet Mohammed trekt van Mekka naar

Nadere informatie

Wereldoriëntatie en de kerndoelen

Wereldoriëntatie en de kerndoelen Wereldoriëntatie en de kerndoelen In de inleidende tekst van de kerndoelen bij 'Oriëntatie op jezelf en de wereld staat onder andere het volgende: 'Kinderen zijn nieuwsgierig. Ze zijn voortdurend op zoek

Nadere informatie

Module 5 Geschiedenis en geografie

Module 5 Geschiedenis en geografie Module 5 Geschiedenis en geografie 5.1 De geschiedenis van Nederland Tekst 1: De gouden eeuw Handel In de zeventiende eeuw gingen Nederlanders steeds meer handelen. Nederland ligt aan zee en er zijn veel

Nadere informatie

Eindexamen geschiedenis n.s.havo 2007-II

Eindexamen geschiedenis n.s.havo 2007-II Prehistorie en Oudheid In Drenthe zijn veel prehistorische vuurstenen werktuigen gevonden. Het vuursteen van deze werktuigen is afkomstig uit de ondergrondse vuursteenmijnen bij Ryckholt in Zuid-Limburg

Nadere informatie

Tijdvak I. 31 oktober 2013 8: 30-10:00.

Tijdvak I. 31 oktober 2013 8: 30-10:00. 1 SCHOOLONDERZOEK Tijdvak I GESCHIEDENIS 31 oktober 2013 8: 30-10:00. Dit onderzoek bestaat uit 38 vragen. Bij dit onderzoek behoort een antwoordblad. Beantwoord de antwoorden uitsluitend op het antwoordblad.

Nadere informatie

Lijst met websites voor het project Moderne Geschiedenis van Alles-in-1

Lijst met websites voor het project Moderne Geschiedenis van Alles-in-1 Lijst met websites voor het project Moderne Geschiedenis van Alles-in-1 Algemene zoeksites: Denk van tevoren na over het trefwoord waarmee je zoekt. www.netwijs.nl www.meestersipke.nl www.google.nl ook

Nadere informatie

2 De oprichting van de VOC en de WIC zorgde ervoor dat overal op de wereld Zeeuwse en Hollandse schepen voeren.

2 De oprichting van de VOC en de WIC zorgde ervoor dat overal op de wereld Zeeuwse en Hollandse schepen voeren. Tijdvak 6 Toetsvragen 1 In de Tijd van Vorsten en Regenten werden in ook in de Nederlanden de eerste handelstochten naar Azië georganiseerd. Hoe werden deze tochten gefinancierd? A De Nederlandse overheid

Nadere informatie

Tijd van regenten en vorsten 1600 1700. 6.2 Wie heeft de macht? Deel 2. Wie hadden in de Republiek, in Frankrijk en in Engeland de politieke macht?

Tijd van regenten en vorsten 1600 1700. 6.2 Wie heeft de macht? Deel 2. Wie hadden in de Republiek, in Frankrijk en in Engeland de politieke macht? Onderzoeksvraag: Wie hadden in de Republiek, in Frankrijk en in Engeland de politieke macht? Kenmerkende aspect: Het streven van vorsten naar absolute macht. De bijzondere plaats in staatskundig opzicht

Nadere informatie

Naam: DE GOUDEN EEUW en Rembrandt

Naam: DE GOUDEN EEUW en Rembrandt Naam: DE GOUDEN EEUW en Rembrandt De Gouden Eeuw duurde niet precies honderd jaar. Hij begon aan het eind van de 16de eeuw, beleefde zijn hoogtepunt rond 1675 en was in de 18de eeuw voorbij. De Gouden

Nadere informatie

Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 10: tijd van televisie en computer

Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 10: tijd van televisie en computer Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 10: tijd van televisie en computer Verslag door Lotte 1361 woorden 19 juni 2017 6,2 10 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Tijdvak: Tijd van televisie

Nadere informatie

Welke wapens worden voor het eerst gebruikt in de Eerste Wereldoorlog? 1. Geweren en gifgas. 2. Machinegeweren en gifgas. 3. Gifgas en pistolen.

Welke wapens worden voor het eerst gebruikt in de Eerste Wereldoorlog? 1. Geweren en gifgas. 2. Machinegeweren en gifgas. 3. Gifgas en pistolen. Tussen welke twee landen is de Eerste Wereldoorlog begonnen? 1. Engeland en Frankrijk 2. Duitsland en Frankrijk 3. Duitsland en Engeland Nederland blijft neutraal. Wat betekent dat? 1. Nederland kiest

Nadere informatie

De klassieke tijdlijn

De klassieke tijdlijn De klassieke tijdlijn In de lessen geschiedenis heb je waarschijnlijk al gehoord over de tijdlijnen, of de historische periodes en waarschijnlijk ook over exacte datums zoals 476. In dit documentje kom

Nadere informatie

Werkboek klas 2 Hoofdstuk 3

Werkboek klas 2 Hoofdstuk 3 Werkboek klas 2 Hoofdstuk 3 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Marco Harmsen 13 oktober 2015 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/67292 Dit lesmateriaal is gemaakt

Nadere informatie

De trek en de canon van Nederland

De trek en de canon van Nederland De trek en de canon van Nederland In dit totaaloverzicht ziet u welke onderwerpen, begrippen, opdrachten en verhalen in De trek aansluiten bij de 50 vensters van de canon en de vertakkingen voor het basisonderwijs.

Nadere informatie

ONLINE BIJBELSTUDIE VOOR JONGEREN

ONLINE BIJBELSTUDIE VOOR JONGEREN STUDIONLINE JAARGANG 2, NR. 10 ONLINE BIJBELSTUDIE VOOR JONGEREN DL 2 D O M I N E E O N L I N E. O R G Vierhonderd jaar geleden vergaderde de synode in Dordrecht. Je weet inmiddels wat een synode is: een

Nadere informatie

TIJDLIJN WOII

TIJDLIJN WOII 1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945 TIJDLIJN WOII 1939 1 SEPTEMBER (begin van de Tweede Wereldoorlog) Nazi-Duitsland valt Polen binnen Er wordt een straatverbod voor Duitse Joden ingevoerd Hitler voert

Nadere informatie

Antwoordkernen zijn vrijwel nooit volledige zinnen. Antwoordkernen geven alleen aan, wat er beslist in het antwoord moet staan.

Antwoordkernen zijn vrijwel nooit volledige zinnen. Antwoordkernen geven alleen aan, wat er beslist in het antwoord moet staan. Antwoordkernen Instap en Ontdekkingsreizen Eureka 2M volledig herziene 5 e druk, 2015-2016 Antwoordkernen zijn vrijwel nooit volledige zinnen. Antwoordkernen geven alleen aan, wat er beslist in het antwoord

Nadere informatie

geschiedenis (nieuwe stijl)

geschiedenis (nieuwe stijl) Examen HAVO 2007 tijdvak 2 woensdag 20 juni 9.00-12.00 uur geschiedenis (nieuwe stijl) Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 25 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 78 punten te behalen.

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Samenvatting Hoofdstuk 2

Samenvatting Geschiedenis Samenvatting Hoofdstuk 2 Samenvatting Geschiedenis Samenvatting Hoofdstuk 2 Samenvatting door Y. 1162 woorden 6 september 2012 10 1 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo 2.1 In Frankrijk regeerde absolute vorsten. Rond

Nadere informatie

Geschiedenis Amerika en Frankrijk in de tijd van pruiken en revoluties: een overzicht. Een les van: Bor

Geschiedenis Amerika en Frankrijk in de tijd van pruiken en revoluties: een overzicht. Een les van: Bor Geschiedenis Amerika en Frankrijk in de tijd van pruiken en revoluties: een overzicht. Een les van: Bor Terugkijken: Bij de ene revolutie ontstaat een nieuw en onafhankelijk land. Vrijheid is voor de inwoners

Nadere informatie

SCHOOLONDERZOEK GESCHIEDENIS

SCHOOLONDERZOEK GESCHIEDENIS SCHOOLONDERZOEK Tijdvak I GESCHIEDENIS Dit onderzoek bestaat uit 40 vragen. Bij dit onderzoek behoort een antwoordblad. Beantwoord de antwoorden uitsluitend op het antwoordblad. Meerkeuze antwoorden worden

Nadere informatie

Samenvatting Moderne Geschiedenis ABC

Samenvatting Moderne Geschiedenis ABC Samenvatting Moderne Geschiedenis ABC Week 1ABC: De Franse Revolutie Info: De Franse Tijd (1795 1814) Na de Franse Revolutie werd Napoleon de baas in Frankrijk. Napoleon veroverde veel Europese landen,

Nadere informatie

Lesbrief MAASVLAKTE 2 OPDRACHT 1 - TOPOGRAFIE EN AARDRIJKSKUNDE

Lesbrief MAASVLAKTE 2 OPDRACHT 1 - TOPOGRAFIE EN AARDRIJKSKUNDE Lesbrief Onderbouw voortgezet onderwijs - VMBO MAASVLAKTE 2 De haven van Rotterdam wordt te klein, omdat we steeds meer goederen bestellen uit verre landen. Daarom komt er een nieuw stuk haven: Maasvlakte

Nadere informatie

Het Congres van Wenen hertekent Europa (1815) (les 03 5des) Geschiedenis 5MEVO-5EM-5EI-5IW VTI Kontich

Het Congres van Wenen hertekent Europa (1815) (les 03 5des) Geschiedenis 5MEVO-5EM-5EI-5IW VTI Kontich (les 03 5des) Geschiedenis 5MEVO-5EM-5EI-5IW --- www.degeschiedenisles.com --- VTI Kontich 1. Voor het Congres van Wenen a. Rond 1750: het Ancien Regime komt ten einde => Enkele kenmerken van het Ancien

Nadere informatie

1.1 Leefwijze jagers-verzamelaars

1.1 Leefwijze jagers-verzamelaars 1.1 Leefwijze jagers-verzamelaars Tijd van jagers & boeren - Prehistorie - Tot 3.000 v. Chr. Nomaden + nauwelijks verschil in aanzien, bezit en macht 1.2 Landbouwrevolutie + landbouw Tijd van jagers &

Nadere informatie

Dagboek Sebastiaan Matte

Dagboek Sebastiaan Matte antwoord 1 van 12 Dagboek Sebastiaan Matte Uit het dagboek van Sebastiaan Matte: "Ik ben vandaag bij een hagenpreek geweest, in de duinen bij Overveen. Wel duizend mensen uit de stad waren bij elkaar gekomen

Nadere informatie

4 De Nederlandse opstand

4 De Nederlandse opstand 4 De Nederlandse opstand Kenmerken Nederlanden: * veel water * weinig goede wegen * weinig steden * veel dorpen * aparte gewesten * gewesten zeer zelfstandig Habsburgse Nederlanden 1477-1581 * 17 gewesten

Nadere informatie

1c. Losse opdracht- Memoryspel

1c. Losse opdracht- Memoryspel 1c. Losse opdracht- Memoryspel Instructie: Op de volgende pagina van deze instructie vindt u het memory-spel met de portretten van de hoofdrolspelers tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Op elk portret staat

Nadere informatie

quiz De Nederlandse geschiedenis

quiz De Nederlandse geschiedenis quiz De Nederlandse Wie is de eerste troonopvolger van koningin Beatrix? A. Prins Filip B. Prins Willem-Alexander C. Prinses Máxima Wie is de eerste troonopvolger van koningin Beatrix? A. Prins Filip B.

Nadere informatie

Eureka 2M volledig herziene 5 e druk,

Eureka 2M volledig herziene 5 e druk, Eureka 2M volledig herziene 5 e druk, 2015-2016 Antwoordkernen zijn vrijwel nooit volledige zinnen. Antwoordkernen geven alleen aan, wat er beslist in het antwoord moet staan. De bedoeling is, dat je eerst

Nadere informatie

een zee In de zeventiende eeuw worden de handelaren en kooplieden steeds belangrijker. De edelen en de geestelijken krijgen veel minder macht.

een zee In de zeventiende eeuw worden de handelaren en kooplieden steeds belangrijker. De edelen en de geestelijken krijgen veel minder macht. Werkblad 3 Ω De Republiek Ω Les : Regenten, burgers en gemeen In de zeventiende eeuw worden de handelaren en kooplieden steeds belangrijker. De edelen en de geestelijken krijgen veel minder macht. Rijk

Nadere informatie

1 Friesland 2 Stad en Lande 3 Drenthe 4 Overijssel 5 Gelre 6 Limburg 7 Sticht 8 Holland 9 Zeeland 10 Brabant 11 Vlaanderen 12 Artesië

1 Friesland 2 Stad en Lande 3 Drenthe 4 Overijssel 5 Gelre 6 Limburg 7 Sticht 8 Holland 9 Zeeland 10 Brabant 11 Vlaanderen 12 Artesië Werkblad Ω Hoe Nederland ontstond Ω Les : Nederland nu en toen Rond 500 krijgt ons land de naam de Lage Landen of de Nederlanden. Ons land ligt namelijk erg laag. Het gebied is zo groot als Nederland,

Nadere informatie

De VOGGP Wat is eigenlijk een VOGGP? De V staat voor een verschijnsel. Wat zijn verschijnselen?

De VOGGP Wat is eigenlijk een VOGGP? De V staat voor een verschijnsel. Wat zijn verschijnselen? De VOGGP Wat is eigenlijk een VOGGP? De V staat voor een verschijnsel. Wat zijn verschijnselen? Toestanden, instellingen die gedurende een lange tijd min of meer onveranderd hebben bestaan, een verschijnsel

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5 De Romeinen

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5 De Romeinen Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5 De Ro Samenvatting door S. 1180 woorden 29 maart 2016 6,4 11 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden Hoofdstuk 5 De Ro Paragraaf 1 t/m 7 1 Van dorp

Nadere informatie

De patriotten hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

De patriotten hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Auteur VO-content Laatst gewijzigd 16 September 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/61319 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken

Nadere informatie

X BASISLES LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - GESCHIEDENIS ANTWOORDEN OPDRACHTEN MAASVLAKTE 2

X BASISLES LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - GESCHIEDENIS ANTWOORDEN OPDRACHTEN MAASVLAKTE 2 X BASISLES LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - GESCHIEDENIS ANTWOORDEN MAASVLAKTE 2 X De haven van Rotterdam x werd te klein, omdat we steeds meer goederen bestellen uit verre landen. Daarom

Nadere informatie

Hoofdstuk 2: De Nederlandse Opstand (1555 1588)

Hoofdstuk 2: De Nederlandse Opstand (1555 1588) Hoofdstuk 2: De Nederlandse Opstand (1555 1588) Geschiedenis VWO 2011/2012 www.lyceo.nl 1555-1588 Politiek: Nederland onafhankelijk Economie: Amsterdam wordt de stapelmarkt van Europa Welke staatsvorm?

Nadere informatie

Examen HAVO. geschiedenis (nieuwe stijl)

Examen HAVO. geschiedenis (nieuwe stijl) geschiedenis (nieuwe stijl) Examen HAVO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 1 Maandag 22 mei 9.00 12.00 uur 20 06 Vragenboekje Voor dit examen zijn maximaal 78 punten te behalen; het examen bestaat

Nadere informatie

Eindexamen geschiedenis pilot havo 2009 - I

Eindexamen geschiedenis pilot havo 2009 - I Door de tijd heen De volgende historische gebeurtenissen hebben allemaal te maken met migratie en staan in willekeurige volgorde: 1 Afrikanen worden op slavenschepen naar Amerika gebracht om te werken

Nadere informatie

Naam: DE BEELDENSTORM Ketters Luther en Calvijn

Naam: DE BEELDENSTORM Ketters Luther en Calvijn Naam: DE BEELDENSTORM Ketters Luther en Calvijn Filips II In 1566, meer dan vierhonderd jaar geleden, zijn veel mensen boos. Er is onrust in de Nederlanden. Er zijn spanningen over het geloof, veel mensen

Nadere informatie

STEDELIJKE DYNAMIEK IN DE LAGE LANDEN ( ) Nascholingsconferentie geschiedenis 2019

STEDELIJKE DYNAMIEK IN DE LAGE LANDEN ( ) Nascholingsconferentie geschiedenis 2019 STEDELIJKE DYNAMIEK IN DE LAGE LANDEN (1050-1700) Nascholingsconferentie geschiedenis 2019 VANDAAG Programma: - Welkom - Kennismaking Historische Context Oriëntatiespellen (30 minuten) Pauze (10 minuten)

Nadere informatie