Probleemgedrag bij ouderen met cognitieve achteruitgang
|
|
- Thijmen de Vries
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Probleemgedrag bij ouderen met cognitieve achteruitgang Tom Declercq MD Huisarts Praktijkassistent Vakgroep Huisartsgeneeskunde en ELGZ UGent Majda Azermai RN MSc PhD Verpleegkundige & researcher klinische farmacologie Praktijkassistent Vakgroep Farmacologie UGent Heymans Instituut voor Farmacologie 1
2 Overzicht 1. NHG-standaard Dementie als uitgangspunt 2. Definities dementie, gedrag, probleemgedrag 3. Symptomatologie dementie niet-cognitieve symptomen/ BPSD/NPS (prevalentie, scores, DD, beïnvloedende factoren, visies) 4. Aanpak BPSD medicamenteuze aanpak, inz. antipsychotica (indicatie, productkeuze, gewenste en ongewenste effecten, afbouw) niet-medicamenteuze aanpak, inz. Leiehome Flow-chart best practice Take home messages 2
3 NHG-Standaard dementie (3 de herziening 2012) Diagnostiek van dementie adhv stappenplan Stap 1: signalen (omgeving, patiënt ) Stap 2: syndroomdiagnose Cognitieve (én niet-cognitieve) symptomen, beperking functioneren Geen delier DD cognitieve problemen bij ouderen: depressie, SK, medicatie, (fysisch onderzoek, biologie, ) 3
4 Stap 3: verwijzing voor verdere diagnostiek evt geriatrisch daghospitaal jonge leeftijd (<65jaar), vermoeden Parkinson, LBD, FTD, andere behandelbare vormen bvb normal pressure hydrocefalie Stap 4: in kaart brengen zorg en behandeling AD, vasculaire dementie: >75 j mengvorm comorbiditeit: somatisch (frailty): CV, DM, bot -of gewrichtsaandoeningen, psychiatrisch (depressie, angst) 4
5 Definiëring gedrag Cf. gedragswetenschappen Interactie individu (de ouderen met cognitieve problemen) en omgeving (WZC) binnen een maatschappelijke context (sociologische context) Bvb ADHD, ODD 5
6 Symptomatologie dementie 1. Cognitieve symptomen maar ook 2. NIET-COGNITIEVE SYMPTOMEN OF NEUROPSYCHIATRISCHE SYMPTOMEN OF BEHAVIOURAL AND PSYCHOLOGICAL SYMPTOMS OF DEMENTIA (BPSD) Memory loss BPSD clusters: Thinking Orientation Comprehension Calculation Learning capacity Judgement Hyperactivity Psychosis Affective symptoms Apathy 6
7 Gedragsproblemen bij dementie (BPSD) = umbrella - term Aanwezig bij 80% tot 90% van personen met dementie (~verloop van de ziekte) Fluctuerend patroon (individueel, in de tijd) Vaak geen afgelijnd symptoom, maar verschillende symptomen tegelijk en door elkaar Vaak onderhevig aan externe stimuli Belastend voor patiënt én omgeving (caregivers) In de klinische praktijk teveel focus op cognitieve symptomen en geen systematische screening van deze niet-cognitieve symptomen 7
8 Probleemgedrag meten Kwalificeren! (welk?) Kwantificeren! (hoe vaak? hoe erg?) Hoe? adhv schalen bvb NPI-Q (vgl MMSE) 8
9 Screening van BPSD Neuropsychiatric Inventory (NPI) 12 items frequentie, ernst, emotionele belasting (zorgverlener) BEHAVioral pathology in Alzheimer s Disease (BEHAVE-AD) deel 1: A-G: clusters deel 2: global rating Cohen Mansfield Agitation Inventory (CMAI) 29 gedragingen, frequentie (1-7) meet alleen observeerbaar gedrag, geen gemoedstoestand Middelheim Frontality Score (MFS) Onderscheid tussen FrontoTemporal Dementia en AD 9
10 Neuropsychiatric Inventory De NPI wordt door de onderzoeker of arts bevraagd bij een zorgverstrekker en bestaat uit ernst x frequentie (0-3) x (0-4) (+ evt. emotionele belasting). De NPI-Q kan zelfstandig ingevuld worden door een zorgverstrekker en bestaat eveneens uit 12 items, maar scoort alleen de ernst (0-3) (+ evt. emotionele belasting) Voor de NPI is het theoretisch maximum 144 (12 x 12) Voor de NPI-Q is het theoretisch maximum 36 (12 x 3) 10
11 Neuropsychiatric Inventory (NPI-Q) 11
12 Neuropsychiatric Inventory (NPI-Q) 12
13 Neuropsychiatric Inventory (NPI-Q) 13
14 Neuropsychiatric Inventory (NPI-Q) 14
15 Prevalentie van BPSD Zuidema et al Prevalence of neuropsychiatric symptoms in a large sample of Dutch nursing home patients with dementia (%) 15
16 BPSD ~ Type Dementie Engelborghs et al Neuropsychiatric symptoms of dementia from a prospective, longitudinal Belgian study 16
17 Onderscheid agitation resistiveness to care Agitatie onplezierige staat van opwinding, vnl. bij matige cognitieve stoornissen, wanneer de patiënt alleen is Weerstand tegen verzorging - vnl. bij interactie met anderen - vnl. bij persoonlijke verzorging - kan escaleren tot (fysiek of verbaal) agressie - neemt toe bij toenemende cognitieve stoornissen, doordat de patiënt het doel van de verzorging niet verstaat ofwel bij aanwezigheid van (paranoïde) wanen 17
18 Differentiaal diagnose - acathisie: motorische onrust bvb op medicatie - delirium: (sub)acuut begin, verhoogde/verminderde aandacht, visuele hallucinaties, gewijzigde psychomotore activiteit (ook bij niet-demente ouderen!!!) - manische episode: secundaire manie - serotoninerg syndroom: autonome (koorts, hypertranspiratie), psychische (hyperactiviteit, rusteloosheid) en neuromusculaire (tremor, bibberen, myoclonus) verschijnselen; ongewenst effect van serotoninerge medicatie (CAVE interacties) 18
19 maligne neuroleptisch syndroom: hyperthermie, nl. verhoging van de lichaamstemperatuur, zonder dat er een infectiebestaat, geassocieerd met bleekheid, transpiratie en een achteruitgang van de algemene toestand en extrapyramidaal syndroom met neurovegetatieve verschijnselen, nl. motorische verschijnselen ovv akinesie soms evoluerend naar stupor, soms evoluerend naar ernstige spierhypertonie en wisselende dyskinesieën thv gelaat en optreden van motorische verschijnselen, beginnend met akinesie, soms evoluerend naar stupor. Na enige tijd ontstaat tevens een ernstige spierhypertonie, met bovendien, wisselend in ernst en bij voorkeur ter hoogte van het gelaat, dyskinesieën.. psychose 19
20 Beinvloedende factoren Factoren in de fysieke omgeving bvb geluid, licht, privacy, ruimte (vrijheid vs fixatie), kleur, hulpmiddelen Factoren in de sociale omgeving bvb medebewoners, personeel (bejegening, taak- vs persoonsgerichte zorg, reactie op gedrag), anderen (familie, vrijwilligers ) Factoren gerelateerd aan daginvulling bvb variatie, keuzemogelijkheid, inspraak, over of onderstimulatie 20
21 Beinvloedende factoren Patiëntgebonden factoren Lichamelijke of psychische comorbiditeit PIJN: belangrijke oorzaak van BPSD!!! Fysieke en zintuiglijke beperkingen (bvb visus, gehoor) Slaapproblemen Voedingsfactoren Gebruik van medicatie Persoonlijke factoren Levensloop, persoonlijkheid, levensstijl Psychische factoren Angst, depressie, cognitieve beperkingen 21
22 Beinvloedende factoren: illustratie Ellende in WZC (NL cijfers VPH) Doorligwonden (1/4) Ondervoeding (1/4) Incontinentie (urine ¾, faeces ½, dubbel ½) Vallen (1/10 voorbije maand) Depressie (17%) Delier (tot 6/10) BPSD (8/10) De verpleeghuispatiënt lichaam en geest a.h.w. voortdurend in brand, zgn. heidebrand, met sneller ontvlambaar gedrag (Schols, Maastricht) 22
23 Aanpak BPSD: Aanbevelingen Visies op probleemgedrag 1. Persoons -of belevingsgerichte benadering Versus 2. Antecedent-behaviour-consequence model
24 Aanbevelingen Alzheimer s society best practice guide (2011)
25 Behandelingsmogelijkheden 1. Niet-farmacologische aanpak is de eerstekeus behandeling 2. Medicamenteuze aanpak als ultiem redmiddel Antipsychotica Andere: Antidepressiva, benzodiazepines, cholinesterase inhibitoren, anti-epileptica
26 Medicamenteuze aanpak: antidepressiva Prevalentie Belgische WZC is 40% (KCE rapport, 2006) Welke? -SSRI: citalopram, sertraline vs trazodone Werkzaamheid? -beperkt Indicatie? -citalopram mogelijk bij agitatie of andere symptomen -trazodone bij agitatie bij FTD Ongewenste effecten? -gastro-intestinale problemen (ook bloedingen) -hyponatriëmie -vallen en QT-verlenging (citalopram max 20 mg ouderen) -anticholinerge problemen 26
27 Medicamenteuze aanpak: benzodiazepines Prevalentie Belgische WZC is 54% (KCE rapport, 2006) -Werkzaam bij acute agitatie Vb. Lorazepam (Temesta sl) opletten voor paradoxale reacties - Niet geïndiceerd voor chronisch gebruik - Staande orders??? 27
28 Medicamenteuze aanpak: cholinesterase inhibitoren -Prevalentie Belgische WZC is 8% (KCE rapport, 2006) - Donepezil & rivastigmine - Werkzaamheid??? vooral bij milde tot matige dementie -Ongewenste effecten vnl gastro-intestinaal (nausea, braken, diarree), ook centraal en urogenitaal - NMDA-agonist (memantine): vooral bij ernstigere vormen van dementie 28
29 Medicamenteuze aanpak: anti-epileptica Vooral carbamazepine Werkzaamheid? Indicatie? Mogelijks bij agitatie Ongewenste effecten: vallen, infecties, gastrointestinale problemen 29
30 Medicamenteuze aanpak: Rationale gebruik antipsychotica voor BPSD Prevalentie Belgische WZC is 33% Atypische: risperidone, olanzapine,quetiapine, aripiprazole, (clozapine) Typische:haloperidol Werkingsmechanisme Overmaat aan dopamine wordt in verband gebracht met symptomen als psychose Antipsychotica zijn dopamine antagonisten waardoor minder dopamine neurotransmissie Atypische APS: heterogeen bindingsprofiel, voornamelijk D2 en 5-HT Typische APS: voornamelijk D2 receptoren
31 Rationale gebruik antipsychotica voor BPSD Gewenste effecten: risperidone for psychosis/agitation Study Comparator N Result De Deyn et al, weeks Risperidone 115 Placebo 114 Haloperidol 115 Katz et al, weeks Risperidone 462 Significant behavioral symptom improvement over placebo Significant improvement over haloperidol on aggressive symptoms Significantly less EPS compared with haloperidol and no significant difference compared with placebo Significant symptom improvement over placebo Dose-related increases in somnolence and EPS Placebo 163 Brodaty et al, weeks Risperidone 167 Significant symptom improvement Placebo 170 over placebo
32 Rationale gebruik antipsychotica voor BPSD Olanzapine for psychosis/agitation Study Comparator N Result Street et al, weeks Olanzapine 159 Placebo 47 Significant behavioral symptom improvement over placebo with low dose (5-10 mg) Well tolerated but significantly higher somnolence and gait disturbance with olanzapine Fontaine et al, weeks Risperidone 19 Olanzapine 20 No difference between 2 agents in efficacy and tolerability
33 Rationale gebruik antipsychotica voor BPSD Effectiveness of atypical antipsychotics CATIE-AD Study Outcome: improvement in CGI-C %
34 Rationale gebruik antipsychotica voor BPSD Effectiveness of atypical antipsychotics CATIE-AD Conclusions Median time to discontinuation of treatment due to lack of efficacy favored olanzapine and risperidone (p=0.002) Time to discontinuation of treatment due to adverse events or intolerability favored placebo (p=0.009) No significant differences were noted with regard to improvement on the CGI-C scale (p=0.22) Adverse effects offset advantages in the efficacy of atypical antipsychotic drugs for the treatment of psychosis, aggression, or agitation in patients with AD. Schneider LS et al. N Engl J Med, 2006
35 Rationale gebruik antipsychotica Ongewenste effecten APS Extrapyramidale symptomen (EPS, tardieve dyskinesieën) Vallen (sedatie ++) Dehydratatie Infectie (pneumonie) Metabole effecten (diabetogeen!, lipiden, GW ) Enkeloedeem DVT/longembool Aritmie, hypotensie, CVA (risico grootst eerste 4 weken) Mortaliteit! voor BPSD
36 Rationale gebruik antipsychotica voor BPSD Mortality and antipsychotics in people with dementia FDA 2005: meta-analysis of 17 placebo-controlled trials of atypical antipsychotics in AD: a significant 1.7 fold increase in mortality compared to placebo Schneider et al, JAMA 2005: meta-analysis of 15 trials, with significant 1.54 fold increased mortality risk, with absolute increase of 1% (NNH 100) Wang et al, NEHM 2005: mortality risk even higher with typical antipsychotics Concreet UK: 1800 extra doden jaarlijks
37 Rationale gebruik antipsychotica voor BPSD Warnings against the use of antipsychotics in older persons with dementia EM(E)A in 2004 FDA in 2005 FDA in 2008 antipsychotics are not indicated to treat dementia related agitation and psychosis
38 Rationale gebruik antipsychotica voor BPSD Risperidone: enige antipsychoticum met een licentie voor dementiegerelateerde agressie, maximum gebruik van 6 weken (bijsluiter), NICE maximum gebruik 12 weken + cardiac risk assessment Start dosis 0.25 mg 2 dd Minimum therapeutische dosis 0.5 mg/d Maximum 1 mg 2 dd (verhoogd risico op bijwerkingen) Aripiprazole, (olanzapine) en quetiapine: minder bestudeerd Quetiapine ineffectief voor BPSD Clozapine: bijwerkingen +++
39 Extra aandacht Cocktails met psychofarmaca Dubbel gebruik of hoge dosis APS Typische APS bij Parkinson APS bij DLB APS bij CVA en cardiovasculair risicoprofiel Chronisch gebruik, d.i. meer dan 3 maanden
40 Reasons to prescribe antipsychotics for BPSD 23 Dutch nursing homes All felt benefits of antipsychotics outweigh risks Main reasons for initiation: agitation and aggression Success rate: physicians 50%, nurses 53%, family 55% Physicians felt pressured to prescribe by nurses in 17%
41 Afbouw RedUse (reducing use of sedatives) DART-AD: antipsychotica STOP studie Cochrane review afbouw antipsychotica bij ouderen met BPSD (Declercq et al 2013) Fossey et al: medicatie review en psychosociale interventies 41
42 Afbouw Afbouw van antipsychotica bij ouderen met dementie en BPSD: conclusie van de Cochrane review - afbouw is mogelijk én geïndiceerd - kans op herval is onduidelijk, mogelijks gerelateerd aan ernst van BPSD (NPI) en/of aan de indicatie (responders met agitatie/agressie - psychose) - Herval van symptomen is niet noodzakelijk bij iedereen te verwachten - Graduele afbouw blijft aangewezen, maar abrupt stoppen is haalbaar bij lagere dosis - the proof of the pudding is in the eating 42
43 Aanbevelingen Alzheimer s society best practice guide (2011)
44
45
46 Aanbevelingen voor de praktijk Meten! Meten is weten, schalen, vaste zorgverlener NPI-Q -> multidisciplinair! Kwalificeren: sommige BPSD reageren niet op medicatie (apathie, roepgedrag, zwerven, )(Target), andere (agitatie,fysieke agressie, irritability, psychotische symptomen, depressie, angst) wel Kwantificeren: mild, matig, ernstig versus aanbevelingen -> alleen bij ernstige distress (patiënt en/of verzorgende) medicatie Niet-medicamenteus is eerste optie 46
47 - Watchfull waiting is een optie! (expectatio armata) - Bij voorschrift: startdatum én stopdatum (Tijd), start low, go slow (Titreren!) concreet: risperidone 0.5 tot 2 mg chronisch gebruik, haloperidol 3 tot 5 dr 2 tot 3dd acuut gebruik - Geen AP als staand order! - Wees bedacht op interacties! - Afbouw: the proof of the pudding is in the eating 47
48 Bronnen - NHG-Standaard dementie, derde herziening 2012 (via standaarden.htmnhg) - NICE guideline via - Best practice guide Alzheimer s Society Phebe-studie via - WZC Formularium 2013 ook Geneesmiddelenbrief september 2012 (via - Cochrane review Declercq et al 2013 (via )
49 49
50 Niet medicamenteuze aanpak van probleemgedrag bij ouderen met cognitieve achteruitgang 50
51 Omgaan met moeilijk hanteerbaar gedrag: De persoon veranderen of de omgeving veranderen? 51
52 Storend gedrag komt voort uit een verstoord beleven. Rien Verdult 52
53 De beleving van gedrag van demente mensen door zorgverleners bepaalt of gedrag als problematisch wordt benoemd of niet. Rien Verdult 53
54 Niet medicamenteuze aanpak van BPSD 1. Belevingsgerichte attitude 2. Antecedent-Behaviour-Consequence aanpak (methodiek) Beide toegepast op: A. Persoonsgebonden factoren B. Fysieke omgeving C. Sociale omgeving D. Daginvulling 54
55 1. Belevingsgerichte attitude: Zijn waar de pijn is. Echtheid, respect en empathie zijn wezenlijk. De respectvolle zorgverlener respecteert de persoon met dementie in zijn anders zijn. De zorgverlener gaat uit van de goede wil van de persoon met dementie. Uiten en delen van gevoelens. 55
56 1. Belevingsgerichte attitude: Brengt veiligheid bij angst Stelt grenzen als de persoon buiten zichzelf dreigt te geraken Brengt troost als het de persoon teveel wordt. 56
57 1. Belevingsgerichte attitude: Belevingsdiagnose a. Hoe ervaart de demente mens in dit stadium zijn achteruitgang? b. Welke aspecten uit het verleden worden herbeleefd? c. Hoe ervaart de betrokkene zijn verblijf in de voorziening? 57
58 a. Hoe ervaart de persoon in dit stadium zijn achteruitgang? Isolement Angst Rouw Verlieservaring Bedreigde ik Verdwaalde ik Verzonken ik 58
59 b. Welke aspecten uit het verleden worden herbeleefd? Anamnese (auto en hetero) Levensverhaal Verbinding maken met het verleden 59
60 c. Hoe ervaart de betrokkene zijn verblijf in de voorziening? 60
61 2. Antecedent-Behaviour-Consequence aanpak Analyse van het probleemgedrag in interactie met de omgeving Patronen/lijnen vinden Functie van het gedrag verklaren Wat lokt het gedrag uit en/of wat levert het op? 61
62 2. Antecedent-Behaviour-Consequence aanpak Stimuluscontrole: uitlokkende factoren (A) onder controle houden Negeren/bekrachtigen: in stand houdende factoren (C) negeren, ander gedrag belonen iedereen moet meewerken, zowel bij observatie als bij aanpak 62
63 2. Antecedent-Behaviour-Consequence aanpak: voorbeelden Dementia Care Mapping: Interactie tussen persoon met dementie en verzorger observeren om: Gedrag en achterliggende emoties beter te begrijpen én De zorg objectief te analyseren en verbeteren Zeer intensieve nieuwe methodiek met invloed op agitatielevel bij personen met dementie. 63
64 Eenvoudige observatieschalen Stemming Wat Vooraf Beschrijving Gedrag Huidige Situatie Wat Gedaan Effect op groep/bewoner Tijd Naam Tijd Naam Tijd Naam 64
65 2. Antecedent-Behaviour-Consequence aanpak: voorbeelden Signaleringsplan (vnl. voor agressie) Voorkomen is beter dan genezen Interventie afhankelijk van crisisstadium Evenwicht zoveel mogelijk ingaan Angst voor controleverlies ondersteunend Controleverlies directief zijn Acting out verweers- en fixatietechnieken, time out Ontspanning onderhoud contact en evalueer niet 65
66 2. Antecedent-Behaviour-Consequence aanpak Conclusie analyse : Je kent reden en lost het op. Je kent de reden niet en kunt het niet oplossen Je accepteert het risico Je past alternatieven toe (trial and error), doorbreekt patronen Je aanvaardt het onbeïnvloedbare 66
67 Niet medicamenteuze aanpak van BSPD 1. Belevingsgerichte attitude 2. Antecedent-Behaviour-Consequence aanpak (methodiek) Beide toegepast op: A. Persoonsgebonden factoren B. Fysieke omgeving C. Sociale omgeving D. Daginvulling 67
68 A. Persoonsgebonden factoren Lichamelijke factoren: Fysieke en zintuiglijke beperkingen Persoonlijke factoren: persoonlijkheid, levensgeschiedenis Psychische factoren: copingstrategieën, cognitieve beperkingen Anneke van der Plaats: Zen dementerende Dolers Evenwichtzoekers 68
69 B. Fysieke omgeving Als de zorg goed is, ziet alles er normaal uit. Er is weinig ruimte van de persoon om zich aan te passen aan de ruimte. Beslissingen kunnen intuïtief genomen worden. Eenvoudig grondplan en referentiepunten die beslissingen vereenvoudigen en bijdragen aan de oriëntatie Duidelijk verschil tussen ruimtes met verschillende functies Gebruik van technologie mag geen training vragen. 69
70 B.Fysieke omgeving Binnenmilieu Alles wat men binnen ziet, hoort, voelt, ruikt en ervaart Licht Luchtkwaliteit/thermisch comfort Akoestiek en geluid 70
71 B. Fysieke omgeving Licht Heeft een + werking op welzijn en gezondheid. Algemene verhoging van licht niveau. Vermijden van helderheidsverschillen. Vermijden van schaduwen. Verschil dag/nacht verlichting (rode verlichting voor nachtoriëntatie) 71
72 B. Fysieke omgeving Luchtkwaliteit/thermisch comfort Voldoende verluchting. Geen kunstmatige luchtverfrissers. Ventilator samen met licht kan beangstigend zijn, vb badkamer/toilet (Steinfeld 2002). Bewegende gordijnen door verluchting kunnen achterdocht opwekken. Olfactory sense activation (geuren gebruiken om bepaalde ruimtes te vinden). Vervormde perceptie van binnenmilieu. Airco biedt bescherming maar geen comfort. 72
73 B. Fysieke omgeving Akoestiek en geluid Betekenisloos achtergrondgeluid voorkomen (gehoortoestellen!). Stromend water/doorspoelende toiletten, ventilatoren, verkeer, geluid buiten de leefruimte (vb verkeer of personen). Lawaai tijdens de maaltijden. Nagalmtijd verminderen door geluidsabsorberende materialen. Geluidsarme slaapkamer voor iedereen! 73
74 C. Sociale omgeving Alle mensen die NU rond de persoon met dementie zijn Principe van institutionalisering begrijpen Goede basiszorg is preventief voor MHG Hoor zorgdragers rond MHG en erken de impact ervan op hun werk 74
75 D. Daginvulling Holding environment en Containment Leefgroepwerking Werken met een leefplan Prosentia hypothese Sensorische stimulatie 75
76 D. Daginvulling Andere alternatieven/aanvullingen voor belevingsgerichte en ABC-aanpak: Emotie georiënteerde aanpak vb. reminiscentie, validation Stimulatiegerichte aanpak vb. activiteiten, muziek, aromatherapie, snoezelen Cognitie georiënteerde aanpak vb. geheugentraining, realiteitsoriëntering Chung J. Snoezelen for dementia. The Chochrane database Syst Rev
77 Conclusie moeilijk hanteerbaar gedrag: Laat psychofarmaca steeds de 2de optie zijn Gedrag heeft zelden één oorzaak Aanpak bestaat uit: Observatie en registratie Uitsluiten medische of medicamenteuze oorzaak Analyse van mogelijke andere oorzaken Voorlopige diagnose Actieplan opstellen (evalueren, aanpassen, ) 77
78 Proces van vallen en opstaan. 78
Psychofarmaca bij d e de ouderen Waarom slikken zij? A D. D Hooghe Hooghe
Psychofarmaca bij de ouderen Waarom slikken zij? A. D Hooghe Psychofarmaca Benzodiazepines en aanverwanten Antidepressiva Antipsychotica Antipsychotica Assessment of antipsychotic prescribing in Belgian
Nadere informatieDE AANPAK VAN GEDRAGSSTOORNISSEN BIJ OUDEREN MET DEMENTIE IN EEN WZC
DE AANPAK VAN GEDRAGSSTOORNISSEN BIJ OUDEREN MET DEMENTIE IN EEN WZC Infomoment voor huisartsen en verplegend personeel van WZC Sint-Camillus in Wevelgem Dokters Fien Dendoncker en Jan Vanroose 25/09/2014
Nadere informatieNeuropsychiatrische symptomen bij Nederlandse verpleeghuispatiënten
Proefschrift: S.U. Zuidema Neuropsychiatrische symptomen bij Nederlandse verpleeghuispatiënten met dementie Samenvatting Dementie is een ongeneeslijke aandoening met belangrijke effecten op cognitie, activiteiten
Nadere informatieDag van de geriatrie: Psychiatrie en dementie. Dr. P. Geerts
Dag van de geriatrie: Psychiatrie en dementie Dr. P. Geerts Voorstelling en disclosure Psychiater AZ Groeninge Afdelingspsychiater STAP (ouderenpsychiatrie) Afdelingspsychiater liaisonpsychiatrie Systeemtherapeut
Nadere informatieMedicatie bij dementie. Dr. L.K. Pul Huisarts Mw. L.A. Klarenbeek MSc Verpleegkundig specialist
Medicatie bij dementie Dr. L.K. Pul Huisarts Mw. L.A. Klarenbeek MSc Verpleegkundig specialist Inhoud Terug naar de basis De hersenen en de ziekte van Alzheimer Het geheugen Het autonoom zenuwstelsel De
Nadere informatieProbleemgedrag bij ouderen
Probleemgedrag bij ouderen https://www.youtube.com/watch?v=8sbtxdpcndg https://www.youtube.com/watch?v=5tu-1faasp8&t Definitie probleemgedrag Alle gedrag van de patiënt dat door deze patiënt en/of zijn
Nadere informatieUniversitair Medisch Centrum Groningen
Universitair Medisch Centrum Groningen Beter af met minder Reduction of Inappropriate psychotropic Drug use in nursing home residents with dementia Claudia Groot Kormelinck Prof.dr. Sytse Zuidema Probleemgedrag
Nadere informatieOnderzoekssessie over dementie op jonge leeftijd UKON symposium, 10 april 2018
Onderzoekssessie over dementie op jonge leeftijd UKON symposium, 10 april 2018 Britt Appelhof, psycholoog/ promovenda, Archipel Zorggroep Ans Mulders, specialist ouderengeneeskunde/ promovenda, Thebe Inleiding
Nadere informatieProbleemgedrag bij Dementie. Duodagen 6 en 7 April 2017 M.Y.E. Cappetti, Klinisch Geriater H.P.A. Bom en A.A. Tewarie, huisartsen
Probleemgedrag bij Dementie Duodagen 6 en 7 April 2017 M.Y.E. Cappetti, Klinisch Geriater H.P.A. Bom en A.A. Tewarie, huisartsen Inhoud Definitie Differentiaal diagnose Gevolgen Probleemgedrag Signalering
Nadere informatiePharmacologische behandeling delirium. Etienne Joosten UZ GHB
Pharmacologische behandeling delirium Etienne Joosten UZ GHB Wat is een delirium? CAM 1. Acuut begin en wisselend verloop a) acute veranderingen gaande van enkele uren tot dagen tov aanvankelijke toestand
Nadere informatieDelier in de palliatieve fase DR. KARIN SCHOTTE MEDISCHE ONCOLOGIE- PALLIATIEF SUPPORTTEAM
Delier in de palliatieve fase DR. KARIN SCHOTTE MEDISCHE ONCOLOGIE- PALLIATIEF SUPPORTTEAM 1. Definitie en voorkomen 2. Pathofysiologie 3. Oorzaken 4. Diagnose 5. Behandeling Definitie en voorkomen: 1.
Nadere informatieZorgen voor cliënten met gedragsproblemen
Zorgen voor cliënten met gedragsproblemen CineMec Ede 29-5-2015 Dr. Martin Kat (ouderen)psychiater Amsterdam/Alkmaar psykat@hetnet.nl Med. Centrum Alkmaar Afd. Klin. Geriatrie Praktijk Amsterdam Experiment!
Nadere informatiePsychofarmaka in de eerste lijn: capita selecta. Tom Declercq MD, huisarts Vakgroep Huisartsgeneeskunde UGent
Psychofarmaka in de eerste lijn: capita selecta Tom Declercq MD, huisarts Vakgroep Huisartsgeneeskunde UGent Overzicht Zit u in de juiste zaal? Update psychofarmaka: de voorbije 20 jaar in pilvorm Casuïstiek:
Nadere informatieWaarom schrijven specialisten ouderen- geneeskunde psychofarmaca voor?
UMCG Waarom schrijven specialisten ouderen- geneeskunde psychofarmaca voor? Verenso Jaarcongres 2011 Dr. S.U. Zuidema (Sytse) Afdeling Eerstelijnsgeneeskunde UMC St Radboud Nijmegen Afdeling Huisartsgeneeskunde
Nadere informatieMedicatie als instrument om onrust en agressie te beheersen? Niet agressief, maar duf? dr. Martin Smalbrugge. Wie ben ik??
Medicatie als instrument om onrust en agressie te beheersen? Niet agressief, maar duf? dr. Martin Smalbrugge Wie ben ik?? Specialist ouderengeneeskunde Hoofd opleidingsinstituut specialisme ouderengeneeskunde
Nadere informatieDelier 18-04-2011. Sini van den Boomen Anja Manders Marianne de Nobel
Delier 18-04-2011 Sini van den Boomen Anja Manders Marianne de Nobel Welkom Doel: Kennisoverdracht/bewustwording Signalering Verpleegkundige interventies Programma Film Medische aspecten delier Casus in
Nadere informatieTijdige detectie van dementie - Interventies bij diagnose dementie. Sophie Vermeersch Klinisch neuropsycholoog (MsC)
Tijdige detectie van dementie - Interventies bij diagnose dementie Sophie Vermeersch Klinisch neuropsycholoog (MsC) overzicht Detectie van dementie - cognitieve screening in de eerste lijn - ADL evaluatie
Nadere informatieOmgaan met veranderend gedrag bij personen met dementie.
Omgaan met veranderend gedrag bij personen met dementie. Inleiding 1. Wat is veranderend gedrag 2. Ontstaan 3. Omgaan met: stappenplan 4. Verschillende vormen 5. Besluit 1. Wat is veranderend gedrag Ook
Nadere informatieAntipsychotica voor gedragsproblemen bij dementie: evidentie versus de praktijk 1
14.085 Tijdschr. voor Geneeskunde, 70, nr. 00, 2014 1 doi: 10.2143/TVG.70.00.2000000 Farmacotherapie Antipsychotica voor gedragsproblemen bij dementie: evidentie versus de praktijk 1 M. Azermai 2, 5, T.
Nadere informatieEen kwestie van maatwerk
Medicamenteuze interventies ter vermindering van agressief gedrag Een kwestie van maatwerk Dr Rob Heerdink Pharmacoepidemiology & Clinical Pharmacology Utrecht Institute for Pharmaceutical Sciences Universiteit
Nadere informatieMultidisciplinaire richtlijn probleemgedrag bij dementie (2018)
Multidisciplinaire richtlijn probleemgedrag bij dementie (2018) Spreker: Prof. dr. S.U. Zuidema Afdeling: Huisartsengeneeskunde & Ouderengeneeskunde, UMCG Geriatriedagen 2018 Disclosures: geen Richtlijn
Nadere informatieNEUROPSYCHIATRISCHE SYMPTOMEN BIJ M.PARKINSON
NEUROPSYCHIATRISCHE SYMPTOMEN BIJ M.PARKINSON - SLAAPSTOORNISSEN - STEMMINGSSTOORNISSEN - PSYCHOTISCHE SYMPTOMEN / DELIER - MCI / PDD W.Garenfeld 24092014 SLAAPSTOORNISSEN BIJ M.PARKINSON PREVALENTIE:
Nadere informatieHandreiking. Dementie
Handreiking Dementie Handreiking Dementie Doelgroep Ouderen met (een verdenking op) geheugen en overige cognitieve stoornissen die van invloed zijn op het dagelijkse leven. Diagnostiek (huisarts, wijkverpleegkundige)
Nadere informatieNachtelijke onrust bij dementie
Nachtelijke onrust bij dementie PRoF Themadagen Marieke Van Vracem 5 september 2014 dr. Nele Spruytte Prof. dr. Chantal Van Audenhove LUCAS LUCAS streeft ernaar de Onderzoek levenskwaliteit van personen
Nadere informatieACUTE VERWARDHEID NIET ALTIJD DEMENTIE 10 en 12/11/2015
ACUTE VERWARDHEID NIET ALTIJD DEMENTIE 10 en 12/11/2015 Niet steeds dementie Vraagstelling: 1) Kan elke verwardheid voorkomen worden? 2) Wat kunnen we doen om te voorkomen? 3) Wat kunnen we doen bij acute
Nadere informatie30-06-2015 1. Is er over 10 jaar nog plek voor antipsychotica bij mensen met dementie? Inhoud. Is er over 10 jaar nog plek voor antipsychotica?
Samenwerkende academische netwerken ouderenzorg (SANO) UNO-UMCG feliciteert UNC-ZH Is er over 10 jaar nog plek voor antipsychotica bij mensen met dementie? Sytse Zuidema, specialist ouderengeneeskunde
Nadere informatieDelirium Clinical Assessment Protocol (CAP) = 0
Delirium Clinical Assessment Protocol (CAP) = 0 De informatie over deze CAP-code wordt opgesplitst in twee delen: (I) Betekenis: De betekenis van code 0 bij de Delirium-CAP. (II) Richtlijnen: De stappen
Nadere informatieInFoP 2. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Inhoud. Inleiding
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatieInformatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatieDe 3D,s POH 02-04-2014
De 3D,s POH 02-04-2014 Doelstelling Onderscheid delier, dementie en depressie Vroegtijdig herkennen/signaleren van een delier. Behandeling delier Delier Dementie Depressie Casus Een 70-jarige vrouw wordt
Nadere informatieInhoudsopgave INHOUDSOPGAVE
INHOUDSOPGAVE 1. Omschrijving en situering van de problematiek... 15 1.1. Definitie dementiesyndroom (DSM-IV-RT)... 15 1.2. Symptomen... 16 1.2.1. Cognitieve symptomatologie... 16 1.2.2. Gedragsmatige
Nadere informatieRichtlijn Antipsychotica. Richtlijnenmiddag 2017
Richtlijn Antipsychotica Richtlijnenmiddag 2017 Voor wie Daarvoor is de indeling volgens de DSM 5: 297.1 Waanstoornis 298.8 Kortdurende psychotische stoornis 295.40 Schizofreniforme stoornis 295.90 Schizofrenie
Nadere informatieMedicatiegebruik bij mensen met een verstandelijke beperking
Medicatiegebruik bij mensen met een verstandelijke beperking Congres Mind the Body 12 februari 2015 Barber Tinselboer, AVG s Heeren Loo locatie Apeldoorn Inhoud Casus Medicatie en de cliënt met een verstandelijke
Nadere informatieWoord vooraf 13. Over de auteur 15. Redactionele verantwoording 17
Inhoud Woord vooraf 13 Over de auteur 15 Redactionele verantwoording 17 1 Zorg voor de kwetsbare oudere 21 1.1 Vergrijzing en dubbele vergrijzing 21 1.2 Verschil kalenderleeftijd en biologische leeftijd
Nadere informatiedeterminanten van agressie bij dementie: mogelijkheden tot preventie?
determinanten van agressie bij dementie: mogelijkheden tot preventie? Lonneke Schuurmans, Stichting de Zorgboog Bakel Interregionaal symposium NVVA, 7 april 2009 Opbouw Agressie bij dementie definitie
Nadere informatieDementie na de diagnose
Dementie na de diagnose 1. Beloop en symptomen 2. De rol van het ziekenhuis na de diagnose - Medicatie bij dementie 3. Samenwerking 1 e lijn en ziekenhuis: vragen/opmerkingen - Ziekte van Alzheimer - Vasculaire
Nadere informatieCasus. Weg met psychofarmaca. Number Needed to Treat ±5 26-11- 12
Casus Weg met psychofarmaca Pr Frans Verhey Alzheimer Centrum Limburg Maastricht University Medical Center 82 jarige man myocardinfarct Vanaf enkele jaren Alzheimer, met wanen Thuis, op wachtlijst voor
Nadere informatieVariaties van gedrag en beleving
Variatie in gedrag en beleving Tussen mensen Binnen mensen Frans Hoogeveen F.R.Hoogeveen@hhs.nl www.dehaagsehogeschool.nl/lectoraatpg Variaties van gedrag en beleving binnen het individu Gedrag Individu
Nadere informatieAntipsychotica en monitoren van bijwerkingen
Antipsychotica en monitoren van bijwerkingen Symptomatische behandeling bij psychosen Effectiviteit: 70 a 90% Indicaties Schizofrenie Manie Depressie met psychot. kenm. Waanstoornis Psychose NAO Psycho-org.
Nadere informatieGedragsproblematiek bij dementie: een uitdaging!?
Gedragsproblematiek bij dementie: een uitdaging!? Martin Smalbrugge, specialist ouderengeneeskunde & onderzoeker Sandra Zwijsen, psycholoog & onderzoeker Wat gaan we vandaag doen? Warming up Gevolgen gedragsproblematiek
Nadere informatieDementie per leeftijdscategorie 6-1-2010. Dementie Dementiesyndroom. = ontgeesting. Omvang dementie in Nederland. Matthieu Berenbroek
Dementie Dementiesyndroom de-mens = ontgeesting Matthieu Berenbroek Fontys Hogeschool Verpleegkunde Omvang dementie in Nederland 2005 180.000 / 190.000 dementerenden 2050 400.000 dementerenden Bron CBO
Nadere informatieCasuïstiek bespreking. delier
Casuïstiek bespreking delier Bernarda Heslinga Huisarts, kaderarts palliatieve zorg, lid consultatieteam palliatieve zorg Helma Mebius Verpleegkundige, lid consultatieteam palliatieve zorg Palliatieve
Nadere informatieDe delirante patiënt van vergeetachtig tot verwardheid
De delirante patiënt van vergeetachtig tot verwardheid Marja Jellesma-Eggenkamp Klinische geriatrie Alysis 25 mei 2010 symposium Zevenaar 1 Kwetsbare ouderen inleiding >25% opgenomen patiënten 70+ 10-40%
Nadere informatiedeterminanten van agressie bij dementie Lonneke Schuurmans VOVA Onderzoek & Onderwijsdag 2009
determinanten van agressie bij dementie Lonneke Schuurmans VOVA Onderzoek & Onderwijsdag 2009 Opbouw Presentatie Inleiding definitie & prevalentie relevantie vraagstelling Methode zoekstrategie Resultaten
Nadere informatieAgressie en extreem gedrag bij Huntington
Agressie en extreem gedrag bij Huntington Welmoed Liefrinck Neuropsycholoog/GZ-Psycholoog 8 HNN 11-06-2018 Agressie Veel voorkomend probleem bij de ziekte van Huntington 22-66% Vroeg stadium van de ziekte
Nadere informatieMEDICAMENTEUZE BEHANDELING BIJ DEMENTIE
MEDICAMENTEUZE BEHANDELING BIJ DEMENTIE DR. PETER SOORS NEUROLOOG JESSA ZIEKENHUIS HASSELT HET COGNITIEVE CONTINUUM EEN ZIEKTE OF GEEN ZIEKTE? Normal MCI Alzheimer MEEST VOORKOMENDE DEMENTIES Alzheimer
Nadere informatieStoppen met langdurig antipsychoticagebruik voor gedragsproblemen. Gerda de Kuijper Arts verstandelijk gehandicapten/senior onderzoeker
Stoppen met langdurig antipsychoticagebruik voor gedragsproblemen Gerda de Kuijper Arts verstandelijk gehandicapten/senior onderzoeker Congres Focus op onderzoek Utrecht 22 juni 2015 Inhoud presentatie
Nadere informatiePROTOCOL Ontwerpen van een soundscape
PROTOCOL Ontwerpen van een soundscape 2 INLEIDING Het doel van dit protocol is het opstellen van een soundscape voor ouderen met matige tot ernstige dementie, die gedrags- en gevoelsmatige symptomen van
Nadere informatieCognitieve beperkingen & delier
Cognitieve beperkingen & delier Introductie Uit eerder onderzoek blijkt dat 16-40% van oudere patiënten op de SEH cognitieve beperkingen hebben Oorzaken: Dementie Delier Depressie Klinisch ziek zijn hypoperfusie
Nadere informatie14 april 2016 Dr. M. Burin
14 april 2016 Dr. M. Burin https://www.youtube.com/watch?v=9pfdtcl jezo https://www.youtube.com/watch?v=xakocii LlwY Ondergediagnosticeerd Onderbehandeld Zelden gebruik van aangepaste pijnschaal Discrepantie
Nadere informatieCONCERN. Inleiding: Inleiding: Doelstelling: Gevolgen van NPS: Een beloopstudie naar probleemgedrag bij mensen met dementie in de huisartspraktijk
CONCERN Een beloopstudie naar probleemgedrag bij mensen met dementie in de huisartspraktijk UKON symposium 15 april 2014 Petra Borsje Specialist ouderengeneeskunde Thebe Junior onderzoeker Radboudumc Nijmegen
Nadere informatiePalliatieve zorg en dementie
Palliatieve zorg en dementie 17 april 2014 Welkom Lied Leonie Meijer Inleiding op palliatieve zorg bij dementie Door Monique van den Broek Wat is dementie?door Lyan de Roos PAUZE Keten dementie adhveen
Nadere informatieVERPLEEGKUNDIGE AANDACHTSPUNTEN BIJ HET GEBRUIK VAN PSYCHOFARMACA
VERPLEEGKUNDIGE AANDACHTSPUNTEN BIJ HET GEBRUIK VAN PSYCHOFARMACA Het voorschrijven van geneesmiddelen is = een proces en niet louter een beslissing van de arts. Hierbij is een belangrijke taak weggelegd
Nadere informatieInformatieavond Bipolaire stoornis. Bart van den Bergh, verpleegkundig specialist GGz Ronald Vonk, psychiater
Informatieavond Bart van den Bergh, verpleegkundig specialist GGz Ronald Vonk, psychiater Bipolaire Stoornis Bipolaire Stoornis = Manisch Depressieve Stoornis (MDS) Algemeen Ziekteverschijnselen Beloop
Nadere informatieOnbegrepen gedrag. Trudy Jacobs en Maartje Willems Geriatrie Radboudumc. /
Onbegrepen gedrag Trudy Jacobs en Maartje Willems Geriatrie Radboudumc. Trudy.Jacobs@radboudumc.nl / maartje.willems@radboudumc.nl 2018 Definitie: Alle gedrag van de patiënt dat door deze patiënt en/of
Nadere informatiePsychiatrische symptomen bij Lewy body ziekten. Groot Haags Geriatrie Referaat April 2017 Marielle Hofman, aios geriatrie
Psychiatrische symptomen bij Lewy body ziekten Groot Haags Geriatrie Referaat April 2017 Marielle Hofman, aios geriatrie Inhoudsopgave Casus Diagnostische criteria Pathofysiologie Psychiatrische symptomen
Nadere informatie(on)rust op de ICU. Norinda Fennema
(on)rust op de ICU Norinda Fennema disclosure anesthesioloog-intensivist Kennemer Gasthuis Haarlem principal investigator UltiSAFE 2006 ICM MiDEX 2012 JAMA pagina 2 (on)rust op de ICU sedatie slaap DELIER
Nadere informatieBetere zorg door minder psychofarmaca?
Betere zorg door minder psychofarmaca? Sytse Zuidema, specialist ouderengeneeskunde Hoofd sectie ouderengeneeskunde Afdeling huisartsgeneeskunde UMCG 19-11-2013 UKON 10 jaar! 1 Opbouw Psychofarmaca Gebruik,
Nadere informatieAcute ingrijpmedicatie. Dr. Maarten Bak, psychiater Benjamin Richartz, afdelingshoofd Mondriaan / Universiteit Maastricht
Acute ingrijpmedicatie Dr. Maarten Bak, psychiater Benjamin Richartz, afdelingshoofd Mondriaan / Universiteit Maastricht Disclosure Maarten Bak Speaker fees received from: Astra Zeneca, Lundbeck Positions
Nadere informatieOmgaan met ongewenst gedrag bij Dementie
Omgaan met ongewenst gedrag bij Dementie Bunnik 30-4-2015 Dr. Martin Kat (ouderen)psychiater Amsterdam/Alkmaar psykat@hetnet.nl inhoud Ongewenst gedrag bij dementie: definitie Neuropsychiatrische stoornissen:
Nadere informatieValpreventie bij ouderen met cognitieve problemen
Valpreventie bij ouderen met cognitieve problemen Sirpa Hartikainen, MD, Professor of Geriatric Pharmacotherapy School of Pharmacy University of Eastern Finland, Kuopio, FINLAND Het risico op vallen en
Nadere informatiealrisico, mobiliteit en edicatie
alrisico, mobiliteit en edicatie Shanty Sterke 23 november 2015 Normale looppatroon heelstrike foot flat midstance heel strike heel foot flat off midstance heel off toe off midswing heelstrike http://jeugdjournaal.nl/item/656286-oma-van-91-jaar-rent-marathon.html
Nadere informatieAntipsychotica. [ Geneesmiddelbeoordeling voor de kwetsbare oude patiënt in het Farmacotherapeutisch Kompas ]
Antipsychotica [ Geneesmiddelbeoordeling voor de kwetsbare oude patiënt in het Farmacotherapeutisch Kompas ] Projectgroep Drs. A.L. van Ojik, projectapotheker Dr. P.A.F. Jansen, geriater klinisch farmacoloog
Nadere informatieOpbouw praatje. Wat is dementie? Vormen van dementie Diagnose dementie Behandeling van dementie De verloop van dementie Conclusie
DEMENTIE Opbouw praatje Wat is dementie? Vormen van dementie Diagnose dementie Behandeling van dementie De verloop van dementie Conclusie Definitie dementie Dementie is een syndromale diagnose, een ziekte
Nadere informatieAnatomische correlaties van neuropsychiatrische symptomen bij dementie
Anatomische correlaties van neuropsychiatrische symptomen bij dementie K.J. Kaland, AIOS klinische geriatrie, Parnassia Groot Haags Geriatrie Referaat 6 februari 2017 Gedragsproblemen bij dementie Behavioral
Nadere informatieVerantwoord gebruik van psychofarmaca bij mensen met gedragsproblemen. Astrid de Wit, specialist ouderengeneeskunde 30 november 2017
Verantwoord gebruik van psychofarmaca bij mensen met gedragsproblemen Astrid de Wit, specialist ouderengeneeskunde 30 november 2017 Programma 3 Voorbeeld casus Vragen aan jullie Pillenpraat Hoe vaak gebruiken
Nadere informatieKlassiek ziektemodel vs. geriatrische presentatie
Klassiek ziektemodel vs. geriatrische presentatie Klassiek Symptomen 1:1 Ziekte Klassiek Geriatrische ziekte uiting Waarom? Ziektebeloop: Patiënten met bv. kanker, hartfalen, dementie. Lorenz KA Ann Int
Nadere informatieSamenvatting BPSD (behavioural and psychological symptoms of dementia) of gedragsmatige en psychiatrische symptomen bij dementie is bij de huisartsen
Samenvatting BPSD (behavioural and psychological symptoms of dementia) of gedragsmatige en psychiatrische symptomen bij dementie is bij de huisartsen een nog onbekende afkorting, maar een vaak voorkomende
Nadere informatieOntremd Dement. Seksueel Ontremd Gedrag in Verpleeghuizen bij Mensen met Dementie. Een Verstoorde Impulscontrole? Inhibited in Dementia
Ontremd Dement Seksueel Ontremd Gedrag in Verpleeghuizen bij Mensen met Dementie. Een Verstoorde Impulscontrole? Inhibited in Dementia Sexual Disinhibited Behaviour on people with Dementia Living in Nursinghomes.
Nadere informatieFarmacotherapie bij 80+ers. Cholinesteraseremmers bij M. Alzheimer. Waar zijn we eigenlijk mee bezig?
Farmacotherapie bij 80+ers Cholinesteraseremmers bij M. Alzheimer Waar zijn we eigenlijk mee bezig? Cholinesteraseremmers bij M. Alzheimer Waar zij we eigenlijk mee bezig? David Jansen, AIOS klinische
Nadere informatiePalliatieve Zorg. Marjolein Kolkman en Ingrid Kienstra. Verpleegkundigen Palliatieve Zorg
Palliatieve Zorg Marjolein Kolkman en Ingrid Kienstra Verpleegkundigen Palliatieve Zorg Wat is het belangrijkste speerpunt van palliatieve zorg? A Genezing B Kwaliteit van leven C Stervensbegeleiding
Nadere informatieCopyright 2016 M. de Ruijter & L..Tammenga. Bijwerkingen in de GGZ
Copyright 2016 M. de Ruijter & L..Tammenga Bijwerkingen in de GGZ Ideaal middel farmacologisch eenvoudig werkingsmechanisme = therapeutische indicatie weinig tot geen andere farmacologische effecten Realiteit
Nadere informatiePsychotische stoornissen & Schizofrenie. Rob Lutterman Verpleegkundig consulent psychiatrie Psychiatrie en Medische Psychologie, OLVG
Psychotische stoornissen & Schizofrenie Rob Lutterman Verpleegkundig consulent psychiatrie Psychiatrie en Medische Psychologie, OLVG filmpje niels is psychotisch Inhoud Inleiding Psychose Schizofrenie
Nadere informatieWat is dementie? Radboud universitair medisch centrum
Wat is dementie? Bij de diagnostiek en behandeling van mensen met dementie werkt het Jeroen Bosch Ziekenhuis nauw samen met het Radboud Alzheimer Centrum in het Radboudumc te Nijmegen. We wisselen voortdurend
Nadere informatieKwaliteit van leven. Kwaliteit van leven bij verpleeghuisbewoners met. Britt Appelhof psycholoog, promovendus. UKON symposium, 11 april 2017
Kwaliteit van leven bij verpleeghuisbewoners met dementie op jonge leeftijd Britt Appelhof psycholoog, promovendus UKON symposium, 11 april 2017 Introductie Doelen Methoden Resultaten Conclusie Kwaliteit
Nadere informatieDr. Teus van Laar UMC Groningen. 25 November 2011, Den Bosch
Dr. Teus van Laar UMC Groningen 25 November 2011, Den Bosch Waarom? Voor wie? Welke mogelijkheden? Resultaten! heden: 50.000 (RIVM) 2005-2025: 47% toename 2025: 73.500 patienten Proc, September 2002,
Nadere informatieWorkshop onbegrepen- en probleemgedrag bij ouderen
Workshop onbegrepen- en probleemgedrag bij ouderen Dr. Wim Houtjes, verpleegkundig specialist ggz Hoofdopleider GGZ-VS Dr. Robbert Gobbens, lector Gezondheid en Welzijn van kwetsbare ouderen, Hogeschool
Nadere informatieAfbouw en opstart medicatie / niet-medicamenteuze aanpak. Familie-avond WZC De Wingerd 21/01/2019
Afbouw en opstart medicatie / niet-medicamenteuze aanpak Familie-avond WZC De Wingerd 21/01/2019 Dr. E. Triau Dr. S. Buggenhout DEMENTIE : medicatie «Alzheimer-medicatie» = inwerkend op de cognitieve verschijnselen
Nadere informatieAPATHIE BIJ DE ZIEKTE VAN ALZHEIMER EN PARKINSON. Rosa Drijgers Vitalis WoonZorggroep UKON jubileumsymposium 16 april 2013
Rosa Drijgers Vitalis WoonZorggroep UKON jubileumsymposium 16 april 2013 CASUS Mevrouw S. 78 jaar Verwezen door huisarts naar geheugenpoli Vergeetachtigheid Zit de hele dag op de bank, doet weinig meer
Nadere informatieVEILIGHEID & VOORSCHRIJVEN VAN MEDICATIE SARAH JANUS
VEILIGHEID & VOORSCHRIJVEN VAN MEDICATIE SARAH JANUS OVER MIJ Veiligheid & voorschrijven van medicatie 6-11-2014 2 IK ZAL HET VANDAAG HEBBEN OVER Onderzoek doen OF waarom onderzoek doen leuk is en soms
Nadere informatieBEWEGINGSSTOORNISSEN IN DE PSYCHIATRIE Katatonie. Prof. dr. Peter N van Harten. PN van Harten
BEWEGINGSSTOORNISSEN IN DE PSYCHIATRIE Katatonie Prof. dr. Peter N van Harten KATATONIE IN BEWEGING Classificatiecriteria DSM-5 Katatonie 1. Stupor Geen psychomotorische activiteit; geen actieve interactie
Nadere informatieGebruik psychofarmaca en alternatieven?
Gebruik psychofarmaca en alternatieven? Sytse Zuidema, specialist ouderengeneeskunde Hoogleraar ouderengeneeskunde en dementie Afdeling huisartsgeneeskunde UMCG Minisymposium farmacotherapie bij ouderen
Nadere informatieZiektebeelden Vormen van gedrag. Waar wordt gedrag door beïnvloed? Casus Kernelementen SOFI (DCM)
Ellen Bos-Ruijer, GZ-(neuro)psycholoog Wat gaan we doen? Ziektebeelden Vormen van gedrag. Waar wordt gedrag door beïnvloed? Casus Kernelementen SOFI (DCM) Ellen Bos-Ruijer, GZ-(neuro)psycholoog Algemeen
Nadere informatieSCHIJNDISSERTATIE VAN HET PROEFSCHRIFT: Appropriate psychotropic drug use in institutionalized people with dementia.
SCHIJNDISSERTATIE VAN HET PROEFSCHRIFT: Appropriate psychotropic drug use in institutionalized people with dementia. The PROPER-study COLOFON ISBN/EAN 978-94-028-0872-8 Nijmegen, 2018 De studie is uitgevoerd
Nadere informatiePsychofarmaca en probleemgedrag bij mensen met dementie
Psychofarmaca en probleemgedrag bij mensen met dementie Een 10 jaars reis. in vogelvlucht dr. Martin Smalbrugge Afdeling huisartsgeneeskunde en ouderengeneeskunde Inhoud Epidemiologie gedragsproblemen
Nadere informatieType Dementie als Oorzaak van Seksueel Ontremd Gedrag. Aanwezigheid van het Gedrag bij Type Alzheimer?
Type Dementie als Oorzaak van Seksueel Ontremd Gedrag Aanwezigheid van het Gedrag bij Type Alzheimer? Type of Dementia as Cause of Sexual Disinhibition Presence of the Behavior in Alzheimer s Type? Carla
Nadere informatieZorg voor mensen met dementie en ernstig probleemgedrag
Zorg voor mensen met dementie en ernstig probleemgedrag De Nieuwe Afdeling De Waalboog en Pro Persona 18 juni 2015 Cindy van Emden, gz psycholoog, de Waalboog Carolien Benraad, klinisch geriater, Pro Persona
Nadere informatieJonge mensen met een dementie: Een bijzondere doelgroep
Jonge mensen met een dementie: Een bijzondere doelgroep Sandra Hazebroek, GZ-Psycholoog Christian Bakker, GZ-psycholoog Florence, Lokatie Mariahoeve Expertisecentrum voor jonge mensen met een dementie
Nadere informatieAntipsychotica bij ouderen in woon-en zorgcentra: in kaart brengen van redenen voor opstart, duur van het gebruik en drempels voor stop
Antipsychotica bij ouderen in woon-en zorgcentra: in kaart brengen van redenen voor opstart, duur van het gebruik en drempels voor stop Hannah Govaert, Universiteit Gent Promotor: Prof. Dr. T. Christiaens,
Nadere informatieProbleemgedrag 26-11-13. Het eerste AP: chloorpromazine (1950) Gebruik van psychofarmaca bij dementerende ouderen
Gebruik van psychofarmaca bij dementerende ouderen Rob van Marum Klinisch geriater- klinisch farmacoloog Sietse Zuidema Het eerste AP: chloorpromazine (1950) When Thorazine is administred to the agitated
Nadere informatiePsychofarmacologie bij kinderen en jongeren voor niet-kinder- & jeugdpsychiaters: Is dit wel een goed idee? Dr. Daniel Neves Ramos ZNA UKJA
Psychofarmacologie bij kinderen en jongeren voor niet-kinder- & jeugdpsychiaters: Is dit wel een goed idee? Dr. Daniel Neves Ramos ZNA UKJA Casus 4 Op de wachtpost komt een oproep binnen van wanhopige
Nadere informatieWat, waar, voor wie en waarom?
COGNITIEVE DIAGNOSTIEK voor ERGOTHERAPEUTEN Assessmentinstrumenten voor cognitieve problemen Prof. dr. Patricia De Vriendt Wat, waar, voor wie en waarom? 1 Woonzorgcentrum Zorgprogramma voor de geriatrische
Nadere informatieNHL symposium. Down & Alzheimer. dr. Alain Dekker Rijksuniversiteit Groningen Universitair Medisch Centrum Groningen
NHL symposium Down & Alzheimer dr. Alain Dekker a.d.dekker@umcg.nl Rijksuniversiteit Groningen Universitair Medisch Centrum Groningen Wat is het verschil tussen dementie en de ziekte van Alzheimer? Dementie
Nadere informatieWorkshop dementie diagnostiek
Workshop dementie diagnostiek Bernard Prins, huisarts Medisch Centrum Gelderlandplein, lid Academisch Huisartsen Netwerk van het Vumc en Coöperatie Huisartsen in Amsterdam Zuid Karel Brühl, specialist
Nadere informatieMedicatie bij Probleemgedrag
Medicatie bij Probleemgedrag Reehorst 10-6-2016 Dr. Martin Kat psychiater M.C.Alkmaar afd. Klin. Geriatrie/ Amsterdam/ CCE psykat@hetnet.nl inhoud Probleemgedrag en de ouderenpsychiatrie Wat doet medicatie
Nadere informatieNeurocognitieve stoornissen
Neurocognitieve stoornissen DSM IV DSM 5 Lieve Lemey Carmen Vranken Neurocognitieve stoornissen Context: vergrijzing met prevalentie leeftijdsgebonden ziekten: diabetes, osteoporose, depressie, delier,
Nadere informatie27/10/2015. Pijn bij mensen met dementie Veerle De Bou. Pijn. Onderbehandeling. Ziekte van Alzheimer en pijn
Pijn bij mensen met dementie Veerle De Bou Pijn Misverstanden: Ouderdom en pijn gaan samen Ouderen voelen minder pijn Angst voor belastende onderzoeken, durven/mogen niet klagen Ouderen verdragen geen
Nadere informatiePsychogeriatrie of gerontopsychiatrie.
Psychogeriatrie of gerontopsychiatrie. Psychogeriatrie : geneeskunde cognitieve beperkingen Gerontopsychiatrie psychiatrische ziekenhuizen - curatief Bedenkingen Binnen gerontopsychiatrie goede balans
Nadere informatieVZA Psychiatrie Workshop DVZA Apr Siska Desplenter
VZA Psychiatrie Workshop DVZA 05.02.2019 Apr Siska Desplenter Casus 26/08/2016 Casus Man, 30 jaar, 73 kg DSM: schizofrenie, paranoïde type Wisselend cannabis gebruik Expliciete vraag patiënt switch Xeplion
Nadere informatie