kinderen met developmentai coordination disorder
|
|
- Lodewijk Kuipersё
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Een nieuwe behandelaanpak voor kinderen met developmentai coordination disorder Cognitive 0rientation to daity OccupationaI Performance (C0-0P) Cognitive Orientation to daily Occupational Performance (CO-OP) is een in Canada ontwikkelde en in Nederland nog vrij nieuwe behandeling voor kinderen met developmental coordination disorder (DCD). De methode is gebaseerd op cognitieve leertheorieën. Door het zoekgedrag van het kind te sturen, komt dit tot nieuwe bewegingsoplossingen. Binnen de CO-OP geeft het kin d zelf aan welke vaardigheid het wil leren. Daardoor wordt de motivatie van kind en ouders verhoogd. Binnen de CO-OP wordt getracht generalisatie te verkrijgen door de geleerde, algemene oplossingsstrategieën toe te passen bij nieuwe, nog niet opgeloste probleemvaardigheden. De kracht van een goede Co-OP-therapeut zit vooral in het stellen van de juiste vragen en daarvoor is het nodig dat men voldoende inzicht heeft in de vaardigheid die door het kind geleerd wordt. Dit artikel bevat een kort overzicht van de hoofdpunten van de CO-OP. E.H.M. Catame, A.J.de Ktoet en B.C.M. Smits-Engetsman lnteiding In de laatste veertig jaar zijn er verschillende behandelnrethoden ontwikkeld voor kinderen met developntental coordination disorder (DCD ). Deze behandelmethoden kunnen grofi,rreg in twee categorieën worden verdeeld: methoden gebaseerd op de zogenoemde procesgeoriënteerde benadering en methoden gebaseerd op de product- of taakgeoriënteerde benadering.l'2 Globaal genomen kan worden gesteld dat men er bij de procesgeoriënteerde aanpak van uitgaat dat de behandeling van het verstoorde onderliggende proces leidt tot verbetering van de vaardigheid. Bij de taakgeoriënteerde aanpak richt men zich echter direct op de functionele vaardigheid waarmee het kind rnoeite heeft, zonder zich eerst bijvoorbeeld op algemene voorwaarden te richten. Voorbeelden van procesgeoriënteerde behandelmethoden zijn kinesthetische training volgens Laszlo et al.3 en de sensorische integratietherapie (SI) ontwikkeld door Ayres.a Volgens Laszlo speelt de kinesthesie een zeer belangrijke rol in de notorische controle. Zij veronderstelt dat de coórdinatieproblemen bij kinderen met DCD het gevolg zijn van een stoornis in de kinesthesie. De sensorische integratietherapie steunt op de veronderstelling dat bij kinderen met leerproblemen in het algemeen en bij kinderen n-ret motorische problemen in het bijzonder, stoornissen aanwezrg ztjn in de integratie van perceptuele informatie van de verschillende modaliteiten. De behandeling is dan ook gericht op stimulatie van tactiele, vestibulaire, visuele en andere sensorische systemen otrr kinderen te helpen deze sensorische informatie te integreren en te komen tot adequate motorische antwoorden. Blj ffsiotherapeuten, naar vooral ook bij ergotherapeuten is cle SI een van de populairste methoden, zowel nationaal als internationaal.s Hoewel de procesgeoriënteerde behandelmethoden populair zijn, is er weinig evidentie dat ze ook effectief zijn bij de behandeling van DCD. Pless en Carlsson voerden een meta-analyse uit naar de effectiviteit van behandelmethoden Ui.1 nco.0 Uit dit onderzoek bleek dat dit soort behandelingen slechts een zeer klein effect hadden. Mandich et al. vonden in een andere Nedertands Tijdschrift voor Efgothera pie 22 NR 1 - FEBRUART 2oo5
2 review geen bewus voor de effectiviteit van procesgeoriënteerde behandelmethoden.t Door deze teleurstellende resultaten zijn verschillende onderzoekers de laatste decennia, met als vertrekpunt een nieuw theoretisch kader, een andere aanpak gaan promoten, namelijk de taakgeoriënteerde methode. In Australië gebeurde dat door Revie en Larkin,s in Nederland zijn Smits-Engelsman en Van Tuyl voortrekkers van deze aanp"l.s'10 Ongeveer tegelijkertijd werd in Canada door Polatajko et al. de Cognitive Orientation to d aily O c cttp ati o n ai P erfor man ce CO-O P ) o n twikke I d.11'72 Hoewel deze behandelmethoden nog vrij nieuw zijn, zijn de eerste resultaten over de effectiviteit van zowel de Netu'ontotor Task Training1o,13 als de CO-OP11'12 veelbelovend. In de rest van dit artikel wordt ingegaan op de belangrijkste uitgangspunten van de CO-OP. ( DCD Onderzoek naar de problemen van kinderen met p6pt+'ts toonde aan dat deze heterogene groep verscheidene karakteristieke problemen vertoonde, zoals: - trager leren van motorische vaardigheden ondanks het feit dat hun mentale vermogens niet verminderd zijn; - een mindere bewegingskwaliteit, ook na extra oefenen of na therapie; -volharden in een inadequate strategie van het motorische handelen; - onvoldoende vermogen het geleerde te gebruiken in andere situaties of te benutten bij het leren van nieuwe motorische vaardigheden (generalisatie en transfer); - een lager motorisch competentiegevoel. Uitgangspunten van de C0-0P zijn elementen van de cognitieve leertheorieën en de dy n ami s ch e sy st e emthe orie C0-0P' een nieuwe behandelmethode Als motorisch leren wordt gezien als het oplossen van bewegingsproblemen, dan moeten kinderen met DCD het oplossen van een probleem leren. Er bestaan veel verschillende theorieën over motorisch leren. Een hedendaagse benadering, de dynamische systeemtheorie, gaat ervan uit dat nieuwe motorische vaardigheden ontstaan uit de interactie van veel, samenwerkende systemen (onder andere neurologisch en cardiorespiratoir systeem, spier- en skeletweefsel, plus taak- en omgevingsfactoren). Het lerende systeem is behalve van zijn interne constraints, ook taak- en omgevingsaflrankelijk. Zowel de parameters van de taak en de omgeving als de eigenschappen van het kind beïnvloeden het leren. Visies vanuit de cognitieve psychologie en vanuit de leerpsychologie, die aansluiten bij het ontwikkelen van het probleemoplossende vermogen van het kind, zijn: - Verh ale z elfinstr u cti e. Vygo ts ky ( ) hee ft ond erzoek gedaan naar het probleemoplossende vermogen van kinderen.lt Hij en Luria,18'1e een student van Vygotsky, zijn de ontdeld<ers van het belang van de verbale zelfinstructie tijdens het leren en uitvoeren van een vaardigheid. Jonge kinderen praten zich als het ware hardop, stap voor stap, door een oplossing van een probleem heen.ln een nieuwe of moeilijke situatie val je, ook als je ouder bent, vaak terug op verbale zelfinstructie tijdens handelingen. - Proble emopl o ssende strat e gie. Me ichenbaum en Good m an hebben deze ideeën verder uitgewerkt tot een probleemoplossende strategie: GOAL - PLAN - DO CHECI( (GPDC).20 Deze strategie faciliteert het toepassen van probleemoplossende vaardigheden. Er wordt gebruikgemaakt van dagelijkse activiteiten in een passende omgeving om het kind de vaardigheid te leren generaliseren. -Intermediaire technieken. Feuerstein et al. beschreven twee essentiële vormen van interactie: plaatsing van de taak in de omgeving en intermediaire (bemiddelende) leerervaringen.2l'22 Haywood werkte dit idee verder uit in zogenoemde intermediaire technieken.23'24 Deze technieken betreffen vraagstellingen over het leerpoces, bridging (linken leggen tussen heden en toekomst), vergelijken/beschrijven, voorbeeld geven, uitdagen en feedback geven. DCD kan dus ook worden beschouwd als een (motorisch) leerprobleem. Veel kinderen met DCD leren door middel van trial and error. Ze reflecteren weinig op hun eigen handelen en er is geen sprake van een spontaan impliciet leerproces. Een ander kenmerk van kinderen met DCD is dat zij hun motorische prestaties vaak onderschatten en frequent negatief attribueren.l6 BU het falen van de motorische vaardigheid ligt het aan henzelf, maar bij goede prestaties komt dat niet doordat zij het goed deden, maar doordat de opdracht bijvoorbeeld te gemakkelijk was. Zelfuertrouwen kan worden opgebouwd door uitdagingen aan te gaan en door het succesvol overwinnen van obstakels. Een van de voorwaarden hiervoor is wel dat kinderen een kans krijgen zelf hun problemen op te lossen. Vanuit dit perspectief kan DCD worden gezien als een probleem in het leren (verbeteren) van motorische vaardigheden. Nederlands Tijdschrift voor Ergotherapie 23 Vanuit deze kennis en met hun praktijkervaring ontwikkelde een groep Canadese onderzoekers onder leiding van Helene Polatajko een nieuwe behandelmethode voor kinderen met DCD. De CO-OP is een top-down-benadering, waarin elementen vanuit de cognitieve leertheorieën en de dynamische systeemtheorie de uitgangspunten zijn. In de CO-OP is strikt vastgehouden aan de visie van Vygotsky, namelijk dat een kind zichzelf door hardop praten moet begeleiden door zijn of haar probleemoplossing. Meichenbaums probleemoplossende structuur (GPDC)wordt als globale strategie gebruikt. Deze globale strategie wordt toegepast voor elke dagelijkse taak waaraan het kind tijdens de therapie werkt. Deze ideeën worden gecombineerd met de intermediaire technieken zoals die zijn uitgewerkt door Feuerstein en Haywood. NRl-FEBRUARI2OO5
3 C0-0P structuur en werkwijze kind kiest doelen sessiestructuur faciliterende principes strategieën participatie ouders l2 x ó0 minuten gtobaal(gpdc) pop + materialen ; 'make itfun' domeinspecifiek Figuur 1 Structuur en werkwijze van de CO-OP Structuur en werkwijze van de C0-0P De CO-OP heeft een duidelijke structuur en werkwijze, die hier kort besproken worden (figuur 1). Hoewel veel van de besproken ideeën waarschijnlijk al deels in kinderflisiotherapeutische behandelingen geïntegreerd zíjn, zal men - indien men de methode goed wil uitvoeren - training in het gebruik van de CO-OP-principes nodig hebben. Stellen vanbehandeldoelen en meten von effect Aan het begin van de behandeling kiest het kind zelf zijn of haar doelen voor de therapie, die daarmee kindgericht en vraaggestuurd is. De doelen worden uitgevraagd met behulp van de Canadian Occupational Performonce Measure (COPM), een dagboekje, een gesprek met de ouders en eventueel de Pedíatric Activity Card Sort (P-ACS). De COPM is een cliëntgericht meetinstrument bedoeld om de problematische vaardigheden van het kind te achterhalen en deze vervolgens door het kind zelf te laten scoren (op een 1O-puntsschaal)op uitvoering en tevredenheid. Uiteindelijk worden er drie doelen c.q. vaardigheden uitgekozen die het kind wil leren. Van deze drie doelen wordt het beginniveau vastgesteld met behulp van de Performance Qtality Rating Scale (PqRS). De PQRS is ontwikkeld door Martini2s en wordt gebruikt als instrument om de uitkomsten van de CO- OP-behandelingen te evalueren. De PqRS bestaat uit: - een 1O-puntsschaal voor de geschatte score van de uitvoering, waar er bij 1 geen uiwoering is en bij L0 aan alle impliciete uiwoeringscriteria wordt voldaan; - een 1O-puntsschaal voor de geschatte grootte van verandering waarbij -5 staat voor een vijfmaal slechtere uiwoering, 0 voor geen verandering en 5 voor een vijê maal betere uiwoering. De score van beide schalen is gebaseerd op observatie van het motorisch gedrag door de therapeut, zonder dat de waarden van de score nader omschreven zijn. Er is dus sprake van een subjectieve schaal die nog niet verder gevalideerd is. De PqRS wordt als voor- en nameting van de door het kind gekozen activiteiten gebruikt. Goal-plan-do-check Tijdens elke behandeling, die 60 minuten duurt, wordt gebruikgemaakt van de globale en van domeinspecifieke strategieën. De globale strategie: GOAL - PLAN - DO - CHECI( (GPDC)is direct ontwikkeld door Meichenbaum.26 De globale strategie is erop gericht het metacognitieve begrip te vergroten en het kind te trainen in zelfmonitoren en zelfevaluatie (figuur 2). De globale strategie geeft een structuur waarbinnen het kind zichzelf door de problemen, die zich voordoen bij de uiwoering van de taak, heen praat. Het kind ontwild(elt op deze manier probleemoplossende vaardigheden. Tijdens de behandeling wordt een pop gebruikt als geheugensteuntje voor de GPDC-strategie. De pop is bij de behandeling een intermediair tussen het kind en de therapeut. Aan de pop kunnen vragen worden gesteld en de pop kan ook hints geven. De pop is neutraler dan de therapeut en kan door beiden te hulp worden geroepen. De globale strategie wordt voortdurend gebruikt tijdens de behandeling. De GPDC geeft het kind ook een mogelijkheid de domeinspecifieke strategieën te ontdeld<en (figuur 2). GOAI -Wat ga ik doen? PLA,N - Hoe ga ik het doen? DO - Uitvoering van het plan zelfondentraging zelfmonitoren zelfobsentatie CHECK - Hoe goed werkte mijn plan? zelfevaluatie Figuur 2 De globale GPDC-strategie De domeinspecifieke strategieën zijn expliciete cogni tieve strategieën die gericht zljn op het vergemakkelijken of verbeteren van de uiwoering van een vaardigheid. Deze strategieën zijn taak- en/of kind- en/of omgevingsspecifiek. Ze worden gebruikt tussen de PLAN- en DO- fase in. In totaal kent de CO-OP zes domeinspecifi eke strategieën : 1 'bodyposition':verbaliseren van de aandacht voor of de verandering van de lichaamshouding, behorend bij een optimale uiwoering van de taak; 2 'attention to doing': plan om aandacht vol te kunnen houden tijdens de uitvoering van de taak; Nedertands Tijdschrift voor Ergof herapie 24 NR r - FEBRUART 2oos
4 3 'task specification modification': specificatie of modificatie van de taak of delen van de taak, zodat de motorische uitvoering vergemald<elijkt wordt (btjvoorbeeld tape op de vloer om te weten waar je moet staan); 4 'feeling the movement':verbaliseren van het voelen van het specifieke in een beweging (bijvoorbeeld het schrijven van de letter B in de lucht om de bochten te voelen); 5 'verbal motor mnemonic': het geven van een naam aan de taak of lichaamspositie, zodat dit een geheugensteuntje is om de motorische uitvoering te begeleiden (bijvoorbeeld'tarzan-greep' voor pengreep); 6 'verbal rote script': rijmpje, zinnetje, ritme of nummers als 'ondertiteling' bij de uiwoering van de taak (bijvoorbeeld '1, 2 cha cha cha' of 'stuit, stuit, gooi'). Ter ondersteuning van de strategieën worden gewerkt met onder andere certificaten, huiswerkbladen en strategieschriftjes. Dy n amic P erfor m anc e Analy si s Om als therapeut het kind te kunnen helpen bij het vinden van verschillende taakoplossingen, speelt de Dynamic Performance Analysis (DPA) een belangrijke rol (figuur 3). De DPA is een stapsgewijze analyse van de taakuitvoering, in de vorm van een beslisboom (zie casus). De DPA is samen met de CO-OP ontwildceld en vormt de basis om problemen in de uitvoering op te sporen en deze door trial and error op te lossen. De eerste resultaten wijzen erop dat de C}-OP helpt bij het aanleren van vaardigheden Motivatie speelt een belangrijke rol bij de CO-OP. Wanneer een kind gemotiveerd is, heeft dit een positief effect op het leren, het verweryen van vaardigheden, het uiwoeren van handelingen en zal het kind minder snel gevoelens van frustratie ervaren. Naast motivatie zijn kennis van en inzicht in de vaardigheden van belang. Ten slotte is het belangrijk dat de uiwoering van de vaardigheid een resultaat is van de interactie tussen het individu, de taak en de omgeving. Wil de uiwoering van de vaardigheid slagen, dan moet er een balans zijn tussen de mogelijkheden van het kind en de eisen die de handeling en de omgeving aan het kind stellen. De DPA spoort verstoringen in deze balans op. Voorwaarden kind 1 Wil het kind de taak doen? 2 Weet het kind meestal hoe het moet handelen? STOP DPA 3 ls de uitvoering adequaat? 4 Waar gaat het in de uitvoering mis? a Weet het kind hoe deze taak moet worden uitgevoerd? b ls de motivatie van het kind nu voldoende? c Kan het kind deze taak uitvoeren? Beschikt het kind over de benodigde vaardigheden? 2 Zijn de taakeisen en taakvoorwaarden passend? 3 Zijn de omgevingseisen passend? Figuur 3 Beslisboom Dynamic Performance Analysis (vertaling van de DPA Ainical Decision Tree van H. Polatajko et al.). Nederlands Tijdschrirt voor Ergotherapie 25 NR t - FEBRUARI 2005
5 Voorbeeld werkwijze C0-0P Casus Anne Anne is 8 jaar en is verwezen naar het revalidatiecentrum. Ze heeft een coórdinatiestoornis die haar belemmert een aantal dagelijkse bezigheden uit te voeren. Touwtjespringen is er één van. Haar moeder, oudere zusje en g;rmleerkracht hebben al geprobeerd Anne te leren touwtjespringen, maar dit is mislukt. Anne's zelf gekozen doel voor de therapie is te leren hoe ze moet touwtjespringen, zodaï ze dit samen met haar vriendinnetjes kan doen. Een DPA ziet er in dit geval ongeveer zo uit: dicht bij het eind van het touw. Ze startte niet in het midden van het touw waar het laag over de grond gaat of ze raakte tijdens het springen uit het midden van het touw. Door het stellen van vragen aan Anne onderzoek de therapeut het specifieke punt van falen, namelijk de lichaamspositie ten opzichte vanhet touw. aweet Anne waar ze moet springen ten opzichte vanhet touw? Nee, Anne begreep niet dat ze in het midden van het touw moest blijven. Ook besefte zij niet dat z j uit het midden raakte tijdens het springen. lwil Anne leren touwtjespringen? Ja, ze is zeer gemotiveerd om te leren touwtjespringen omdat al haar vriendinnetjes het al kunnen. 2Weet Anne inhet algemeenhoe ze moet touwtjespringen? Ja, ze begrijpt in het algemeen wat ze moet doen. Ze weet dat ze moet springen wanneer het touw draait. De therapeut vraagt nu aan Anne om touwtje te springen. De hele taakuiwoering wordt geobserveerd. 3Was de uitvoering geslaagd? Nee, ondanks dat ze kan springen en aan de therapeut vertelde dat ze klaar was om te springen, stapte ze steeds op het touw, raakte het touw verstrikt tussen haar voeten en sprong ze voordat de therapeut het touw draaide. 4Waar ginghet in de uitvoering mis? Er waren enkele moeilijkheden tijden het springen. Eén daarvan was de lichaamspositie van Anne ten opzichte van het touw. Anne stond in het algemeen te bwil Anne inhet midden springen? Ja, toen ze eenmaal wist dat ze in het midden moest springen, wilde ze dat ook. c Kan Anne in het midden beginnen en daar" blijven tijdens op eenv olgende sprongen? l Heeft Anne de mogelijkheid om inhet midden te komen en daar te blijven? Nee, Anne heeft voldoende motorische vaardigheid, maar ze kon geen adequate uitvoering tonen, omdat er onvoldoende aanwijzingen waren om haar te helpen het midden van het touw en haar positie ten opzichte van het midden van het touw tijdens opeenvolgende sprongen te ontdekken. 2Vraagt de handeling te veel van Anne? Nee, er zijn onvoldoende aanwijzingen voor haar om het midden te zien. 3Is de omgeving toereikend om haar doel te bereiken? Nee, er zijn onvoldoende aanwijzingen in de omgevingscontext. Daar bedenkt Anne oplossingen voor, die vervolgens worden geprobeerd. En ablín g p r in c ipl e s (f a c ilít e r e n d e p r i n c ip e s ) Binnen de CO-OP worden vier zogenoemde enabling principles gebruikt die mede het succes van de CO-OP bepalen, namelijk: -'make it fun': speel spelletjes en gebruik een rijmpje; - doe één ding tegelijk: één activiteit oféén strategie; leer en versterk strategieën voordat je aan een andere begint; - werk naar onafhankelijkheid: het kind noemt en gebruikt een strategie, de therapeut gaat meer naar achtergrond en de fanilieleden worden meer en meer ingeschakeld; -'guided discovery': stel vragen en vertel het kind niet wat hij of zij moet doen! Coach het kind maar help niet bij de uitvoering. Experimenteer, vergelijk en contrasteer, maak gebruik van transfers en generalisatie. Ook de rol van de ouders is erg belangrijk bij het toepassen van de CO-OP. Zlj zljn zo veel mogelijk bij de behandeling van het kind aanwezig, want zlj zljn de belangrijkste schakel bij de transfer en generalisatie van de door het kind aangeleerde strategieën. Effectiviteit van de C0-0P De CO-OP wordt sinds de tweede helft van de jaren negentig in Canada met succes gebruikt als ergotherapeutische behandelmethode bij kinderen met DCD. De effectiviteit van de CO-OP bij kinderen met DCD wordt in tien single case-onderzoeken en in een preëxperimenteel onderzoek door Polatajko et al. aang"4ni4.tt'12 Deze resultaten moeten echter met enige voorzichtigheid worden geïnterpreteerd. Om te beginnen is de populatie kinderen anders dan de Nederlandse. De kinderen met DCD in deze onderzoeken zijn namelijk kinderen met LD (learning dfficulties) en vaak ook met ADHD, die mogelijk meer baat hebben bij een cognitieve strategie om een bewegingsprobleem te leren oplos- Nederlands Tijdschrift voor. Ergotherapie 26 NR1-FEBRUARI2OO5
6 sen. Daarnaast gaat het om single case-onderzoeken en een preëxperimenteel onderzoek en is de behandeling niet vergeleken met een andere behandeling of een placebobehandeling bij een controlegroep. Toch wijzen deze eerste resultaten erop dat de CO-OP helpt bij het aanleren van vaardigheden als gemeten wordt met schalen zoals de COPM en de PqRS. Of de aangeleerde strategieën het kind vervolgens helpen nieuwe vaardigheden aan te leren, zal nog moeten blijken. Voorlopig lijkt de CO-OP een welkome aanvulling op het bestaande behandelarsenaal van de kinderftsiotherapeut. De therapie is lcindgericht en vraaggestuurd Tot slot De CO-OP is een in Nederland nog vrij onbekende behandelmethode voor kinderen met DCD, die een groot deel van het kinderfysiotherapeutische patiëntenbestand vormen. Voor de benadering van kinderen met DCD die vooral een probleem hebben met de cogniteve componenten van het motorisch leren, lijkt een top-down-behandelmethode als de CO-OP geschikt. De beschikbare effectonderzoeken naar de CO-OP in Canada lijken deze veronderstelling te ondersteunen. De eerste trainingen in de methode hebben eind 2003 plaatsgevonden en op de kinderafdeling van Sophia Revalidatie Den Haag worden op dit moment de eerste ervaringen opgedaan met de CO-OP-methode. De methode past goed in het nieuwe zorgstelsel. De CO-OP is namelijk kind- en vraaggericht, de betrokkenheid van de ouders is groot en daarmee is er ook een grote kans op transfer van het geleerde naar de dagelijkse handelingen van het kind. De behandeling duurt kort (tien sessies van een uur) en subjectiefervaren effecten zijn met behulp van de PQRS voor en na de behandeling mald<elijk vast te leggen. Dit artikel is eerder verschenen in línclerfysiotherapíe, ntaart 2004 Over de auteurs E.H.M. Calame is fysiotherapeut op de kinderafdeling en projectleider in Sophia Revalidatie in Den Haag. AJ. de l0oet is orthopedagoog en projectleider in Sophia Revalidatie in Den Haag. B.C.M. Smits-Engelsman is lector en hoofd masteropleiding kinderfysiotherapie, HSBB in Breda. Correspondentieadres E.H.M. Calame en AJ. de Kloet: Sophia Revalidatie, Fysiotherapie kinderafdeling, Vrederustlaan 180, 2543 SW Den Haag. Correspondentieadres voor informatie over CO-OPtrainingen: B.C.M. Smits-Engelsman, Hogeschool Brabant Bedrij fsopleidingen, Lovensdij kstraat 63, 4818 AJ Breda. Lite ratu u r 1 Sugden DA, Wright HC. Motor coordination disorders in children. London: Sage Publications; Smits-Engelsman BCM, Halfsen JHG. Bewegingsprogramma's bij mensen met centraal neurologische aandoeningen: welke benaderingswijzen? In: Smits-Engelsman BCM, Ham I van, Vaes P, Aufdemkampe G, Dekker den JB, redacteuren. Jaarboek fysiotherapie. Houten : Bohn Stafleu Van Loghum; p Laszlo JI, Bairstow PJ, Bartrip J, Rolfe VT. Clumsiness or perceptuo-motor dysfunction. In: Colley A, Beech J, editors. Cognition and action in skilled behaviour. Amsterdam: North Holland; p Ayres AJ. Sensory integration and learning disorders. Los Angeles: Western Psychological Services; Mandich AD, Polatajko HJ, Missiuna C, Miller LT. Cognitive strategies and motor performance in children with developmental coordination disorder. Phys Occup Ther Pediatr 200'l;20:' Pless M, Carlsson M. Effects of motor skill intervention on developmental coordination disorder: a meta-analysis. Adapt Phys Act Quart 2000:77:381, Mandich AD, Polatajko HJ, Macnab lj, Miller LT. Treatment of children with developmental coordination disorder:what is the evidence? Phys Occup Ther Pediatr 2001;20: Revie G, Larkin D. Task-specific intervention with children reduces movenent problems. Adapt Phys Act Quart 1993;10: Smits-Engelsman BCM, Tuijl ALT. Toepassing van cognitieve motorische controle theorieën in de kinderfysiotherapie: het controleren van vrijheidsgraden en beperkingen. In: Smits- Engelsman BCM, Ham I van, Vaes P, Aufdemkampe G, Dekker den JB, redacteuren. Jaarboek fysiotherapie. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum; p.2o Schoemaker MM, Niemeijer AS, Reynders I(, Smits-Engelsman BCM. Evaluation of the effectiveness of a neuromotor task training for children with developmental coordination disorder. Neural Plast 2003;10(1-2): Polatajko HJ, Mandich AD, Miller LT, Macnab lj. Cognitive Orientation to daily Occupational Performance (CO-OP): part II - The evidence. Phys Occup Ther Pediatr 2001;20: Polatajko HJ, Mandich A, Misiuna C, Miller Lï Macnab JJ, Malloy-Miller T, et al. Cognitive orientation to daily occupational performance (CO-OP): part III - The protocol in brief. Phys Occup Ther Pediatr 200'1. ;20(2-3): Niemeijer AS, Smits-Engelsman BCM, Reynders K, Schoemaker MM. Verbal actions of physiotherapists to enhance motor learning in children with DCD. Hum Mov Sci 2003:22(4-5):s Nederlands Tijdschrift voor Ergotherapie 27 NRl-FEBRUARI2()O5
7 14 Wall AE, Reid G, Paton J. The syndrome of physi cal awlcwardness.ln:reid G, editor. Problems in nrovement control. Amsterdam: North-Holland; Polatajko HJ. Developmental coordination disorder (DCD)alias the clumsy child.in:willems GW, editor. A neurodevelopmental approach to specific learning disorders: the clinical nature of the problen'r. London:Macl(eith Press; Smits-Engelsman BCM, Reynders I(, Schoemaker M. Gedrags- en ontwikkelingsproblemen; kinderen met DCD: symptonatologie, diagr-rostiek en behandeling. In: Empelen R van, Nijhuis-van der Sanden R, Hartman A. IGnderfysiotherapie. Maarssen: Elsevier gezondheidszorg; p Vygotsky LS. Thinking and speech. In Reiber RW Carton AS, editors. The collected works of LS Vygotslcy p Luria A. The directive ftinction of speech in developnrent. Word :1.8 :3 41, Luria A. The role of speech in the regttlations of nornal and abnormal behaviour. New York: Liveright; Meichenbaum DH, Goodman J. Training impulsive children to talk to themselves: a means of developing selêcontrol. J Abnorm Psychol 1977:77:1.' Feuerstein R, Rand Y. Mediated learning experience: an outline of the proximal etiology for differential development of cognitive functions. Int Underst and'1974:9 1.0 : Feuerstein R, Hoffman M, Jensen M, Tzuriel D. Hoffn-ran D. Learning to learn: mediated learning experiences and instrumental enrichrnent. Spec Services Schools 1986;3: Haywood HC. A mediational teaching style. Thinking Teacher 7987 ;4(71: Haywood HC. Bridging:a special technique of mediation. Thinking Teacher 1988;4(4): Maltini R. Verbal selêguidance as an approacl-r to the treatment of children with developmental coordination disorder: a systetr-tatic replication study. Unpublished master's thesis. London Ont:University of Western Ontario; Meichenbaurn D. Cognitive behavior modification. Workshop presented at Child and Palent Research lnstitute Symposium. London Ont: Betekent deze H voor u Hogerop? U wilt hogerop? Als wetenschoppelijk onderzoeker, beleids- of kwaliteitsodviseur, klinisch e p i d e m i ol oog, h og e s ch oo I d oce nt, vo kre fe re nt of ze lfs a ls p ro m ove n d u s? Gun uzelf dan de tweeiorige uitdaging von de porttime U niversitoire Mosterstudie Evidence Based Proctice. Let op d e voorli chti n g sbi j ee n kom ste n in het AMC op 19 februori en 23 april 2ooj Qt.oo-t3.oo uur). Niet mokkeliik, wel meesterliik. De universiloire Moíerstudie [vidence Bosed Proclice is de ultieme uildoging voor HB0 bochelors: ervoren fysiotheropeuten, verpleegkundigen, logopedisten, diëtisten, ergolheropeulen en W0 borhelors: bewegings- en verplegingswelens(h0ppers. r Een eersleklos corrièreíop; geen HB0, moor een universiloire mosler o Geen korle rursus, m00r een volwoordige en inlensieve MoÍerstudie o Sl0rlpunl n00r een hoog welenschoppelilk niveou o Modern en odueel onderwiis. Multidisciplinoire benodering r (lnter)noli0nool gerespecleerd lnteresse? 0nderwiisbureou Mosleríudies Bel (020) oí e-moil: k.debock@om(.uvo.nl arn Acodemisch Medisch Centrum von een Wereldstod Nedertands Tijdschrift voor Efgothefa p ie 28 NRI-FEBRUARI2OO5
De CO-OP, een veelbelovende interventie!
De CO-OP, een veelbelovende interventie! Samenvatting Developmental Coordination Disorder (DCD) is een ontwikkelingsstoornis bij kinderen die niet verklaard kan worden door mentale retardatie of een bekende
Nadere informatieInformatie boekje CO-OP benadering
Informatie boekje CO-OP benadering Cognitive Orientation to daily Occupational Performance Heerlen, 2013 Dit informatieboekje is tot stand gekomen op vraag van therapeuten, ouders, partners en andere betrokkenen.
Nadere informatieCognitieve strategietraining
Cognitieve strategietraining CO-OP, PRPP en apraxierichtlijn Marieke Lindenschot Ergotherapeut, MSc De Vogellanden, Centrum voor Revalidatie te Zwolle Congres Vernieuwde Ergotherapierichtlijn CVA 7 maart
Nadere informatie"Ik heb wat nieuws geleerd en ik kan dat overal doen! De nieuwste inzichten rondom transfer van leren
"Ik heb wat nieuws geleerd en ik kan dat overal doen! De nieuwste inzichten rondom transfer van leren Kansen voor Kinderen 20 mei 2019 Jolien van den Houten Rianne Jansens Zuyd Hogeschool, CO-OP Academy
Nadere informatieAanleiding. Het Foto-interview. DCD diagnose en interventie Leeds Conference Statement
Het Foto-interview Revalidatie Centrum Leijpark Mytylschool Tilburg REC Midden Brabant Aanleiding Meer dan 15 jaar ambulante begeleiding Diagnose DCD: 20 % van de kinderen in Ambulante begeleiding Annelies
Nadere informatieAnnelies de Hoop, ergotherapeut
Annelies de Hoop, ergotherapeut a.de.hoop@mytylschooltilburg.nl De behandeling van kinderen met DCD dient: (www.eacd.org) activiteiten te omvatten die functioneel zijn en gebaseerd op activiteiten die
Nadere informatieHeeft kinderoefentherapie invloed op de motorische vaardigheden bij kinderen met een motorische hulpvraag.
Heeft kinderoefentherapie invloed op de motorische vaardigheden bij kinderen met een motorische hulpvraag. Johannes Noordstar & Mignon Biesta Inleiding Verschillende kinderen in de basisschoolleeftijd
Nadere informatieKEEK OP DE WEEK 20 mei 2019 Workshop. Jordi van Heeswijk en Pauline Aarts
KEEK OP DE WEEK 20 mei 2019 Workshop Jordi van Heeswijk en Pauline Aarts Effectiveness of paediatric occupational therapy for children with disabilities Novak, 2019 2 Bouwdorp Doelgroep Doelgroep: Kinderen
Nadere informatieOplossings- en handelingsgerichte interventie
CO-OP Approach Oplossings- en handelingsgerichte interventie Tekst: Rianne Jansens, Jolien van den Houten en Ine Bex-van de Schoor, CO-OP team Nederland Maatschappelijke ontwikkelingen wijzen op een toename
Nadere informatieWelkom in de Workshop
Cliëntgerichte doelbepaling Geïnspireerd door de CO-OP benadering Kansen voor Kinderen- Assessment en Participatie, 2016 Rianne Jansens & Jolien van den Houten, Zuyd Hogeschool CO-OP Academy, gecertificeerd
Nadere informatieMaakt leren schrijven. leuker. www.jufinabox.com
Maakt leren schrijven leuker www.jufinabox.com 1 op de 4 leerlingen heeft moeite met schrijven Motorische schrijfproblemen komen veel voor in het basisonderwijs. Cijfers in de literatuur variëren van 5
Nadere informatieUniversity of Groningen. Neuromotor task training Niemeijer, Anuschka Simone
University of Groningen Neuromotor task training Niemeijer, Anuschka Simone IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check
Nadere informatieA. Algemeen. B. Functioneel. C. Schools. D. Tips. E. Interventie
kinesitherapie A. Algemeen B. Functioneel C. Schools D. Tips E. Interventie A. Algemeen Grof motorisch bewegen vertrekt vanuit het eigen lichaam, maar vraagt ook heel wat organisatie in ruimte en tijd
Nadere informatiePsycho educatie bij DCD spreekbeurten en ervaringscircuits in de klas
Psycho educatie bij DCD spreekbeurten en ervaringscircuits in de klas Annelies de Hoop, ergotherapeut a.de.hoop@recmiddenbrabant.nl Jennifer Dennison, kinderfysiotherapeut j.dennison@recmiddenbrabant.nl
Nadere informatieUit de boot vallen. Developmental Coördination Disorder en Passend Onderwijs. Miriam Verstegen
Uit de boot vallen Developmental Coördination Disorder en Passend Onderwijs Miriam Verstegen Wie ben ik? Opleiding revalidatiegeneeskunde mei 2011 afgerond (RMC Groot Klimmendaal, Rijnstate) Juni 2011
Nadere informatieDevelopmental Coordination Disorder. Miriam Verstegen Kinderrevalidatiearts
Developmental Coordination Disorder Miriam Verstegen Kinderrevalidatiearts 11-06-2015 Inhoud Developmental Coordination Disorder Criteria Kenmerken Comorbiditeiten Pathofysiologie Behandeling Prognose
Nadere informatieWanneer is ergotherapie bij Parkinson effectief?
Wanneer is ergotherapie bij Parkinson effectief? Ingrid Sturkenboom, ergotherapeut-onderzoeker Radboudumc, Nijmegen Begeleiding vanuit Radboudumc: Promotoren: Ria Nijhuis- van der Sanden, Bas Bloem Co-promotoren:
Nadere informatieEffectiviteit van oefentherapie op het dagelijks functioneren van kinderen met DCD.
Effectiviteit van oefentherapie op het dagelijks functioneren van kinderen met DCD. Is er verschil in effectiviteit in het dagelijks functioneren door verschillende vormen van oefentherapie? Beroepsopdracht
Nadere informatieNEUROMOTOR TASK TRAINING
NEUROMOTOR TASK TRAINING Hulp aan bewegingszwakke kinderen vanuit een wetenschappelijk fundament. Cursuscoördinator Theo de Groot Neuromotor task training (NTT) is een wetenschappelijk onderbouwde behandelmethode
Nadere informatieKiezen van werkvormen voor docentprofessionalisering:
Kiezen van werkvormen voor docentprofessionalisering: evidence-based en nieuwe ontwikkelingen NVMO werkgroep docentprofessionalisering Programma Inzichten in gebruik en effect van methoden voor docentprofessionalisering
Nadere informatieDe fundamenten van CO-OP
Workshop: Waarom kan de CO-OP benadering ook een interessante interventie voor volwassen cliënten zijn? De fundamenten van CO-OP Jaarcongres Ergotherapie 2015 Utrecht, 6 nov. 2015 Ine van de Schoor, Jolien
Nadere informatieVisible Learning - John Hattie. Miljoenen leerlingen. Effect van het leerkracht. Effectgrootte
Visible Learning - John Hattie Wat maakt de school tot een succes? Daar is veel onderzoek naar gedaan. Maar wat werkt nu echt? In het baanbrekende boek Visible Learning verwerkt John Hattie de resultaten
Nadere informatieEffectiveness of a self-regulated remedial program for handwriting difficulties
Effectiveness of a self-regulated remedial program for handwriting difficulties Van Waelvelde, De Roubaix A, Steppe L, et al. (2017) Effectiveness of a self-regulated remedial program for handwriting difficulties.
Nadere informatieDevelopmental Coordination Disorder DCD & CP. Cerebral Palsy Congres
Developmental Coordination Disorder DCD & CP Cerebral Palsy Congres Congres 28 mei 2019 Op een stoel zitten. Aan- en uitkleden. Veters strikken. Fietsen. Uit je woorden komen. Een bal gooien. Tekenen.
Nadere informatieGroepsbehandeling kinderen & tieners: Vlog4Succes
13/04/2019 Groepsbehandeling kinderen & tieners: Vlog4Succes 1 Voor de behandeling Voordat de Vlog4succes behandelweek begint, gaan we verschillende metingen uitvoeren. De ergotherapeut gaat ook vooraf
Nadere informatieINHOUD WORKSHOP. Introductie Korte informatie over interventies. Interactieve discussie
INHOUD WORKSHOP Introductie Korte informatie over interventies Pathways and Resources for Engagement and Participation (PREP), Partnering 4 Change (P4C), Children s Meaningful Activities and Participation
Nadere informatieGastles 17 september 2009. van Theorie naar Praktijk. Door Theone Kampstra
Gastles 17 september 2009 van Theorie naar Praktijk De SI-behandeling Door Theone Kampstra Wie is Theone Bewegingswetenschappen 1992-1997 Ergotherapie 1997-1999 Sensorische Integratie opleiding 2000 Werkzaam
Nadere informatieVanuit het perspectief van de cliënt Het afnemen van de COPM bij hulpbehoevende ouderen en anderen in hun omgeving
Vanuit het perspectief van de cliënt Het afnemen van de COPM bij hulpbehoevende ouderen en anderen in hun omgeving Ank Eijkelkamp, ergotherapeut MSc, ArteveldehogeschoolGent Studiedag De ergotherapeut
Nadere informatieEBP: het nemen van beslissingen
EBP: het nemen van beslissingen EBP platform werkgroep Erica Baarends, Ergotherapie Ingrid Driessen en Xandra Gielen, Creatieve Therapie Saskia Duymelinck, Vepleegkunde Jacques Geraets, Fysiotherapie Michelle
Nadere informatieHET WERKEN met GEZONDHEIDSPROFIELEN in de MANUELE THERAPIE
HET WERKEN met GEZONDHEIDSPROFIELEN in de MANUELE THERAPIE Prof.dr. Rob A.B. Oostendorp Vrije Universiteit Brussel UMC St Radboud, Nijmegen NPi, Amersfoort 1 NVMT 4e LUSTRUM VAN HARTE PROFICIAT 2 WAAROM
Nadere informatie13/03/2014. Even kennismaken. Activiteiten van het dagelijkse leven. Identificatie van betekenisvolle activiteiten voor bewoners van een WZC
Patricia De Vriendt Dominique Van de Velde Elise Cornelis Activiteiten van het dagelijkse leven Identificatie van betekenisvolle activiteiten voor bewoners van een WZC Even kennismaken Prof Dr Patricia
Nadere informatieUitgebreide toelichting van het meetinstrument
Uitgebreide toelichting van het meetinstrument Pediatric Volitional Questionnaire (PVQ) December 2013 Review: 1) G. Hodenius, J. Issel, J. Ohl 2) J.B.Grondal Invoer: E. van Engelen 1 Algemene gegevens
Nadere informatieDevelopmental Coordination Disorder (DCD) Informatie en behandeling
Developmental Coordination Disorder (DCD) Informatie en behandeling Developmental Coordination Disorder Schrijven, met bestek eten, een bal vangen, een logisch verhaal vertellen of huiswerkopdrachten uitvoeren.
Nadere informatieOverprikkeling bij NAH en het ASITT-protocol
Overprikkeling bij NAH en het ASITT-protocol Marinka Jansen, ergotherapeut Ergotherapie Gouda Hoofddocent post hbo cursus sensorische integratie bij volwassen (ASITT) Inhoud van de presentatie Definitie
Nadere informatieMotorische ontwikkeling bij kinderen. Erika Velders Kinderfysiotherapeut 1 e lijn Docent Opleiding kinderfysiotherapie
Motorische ontwikkeling bij kinderen Erika Velders Kinderfysiotherapeut 1 e lijn Docent Opleiding kinderfysiotherapie Motorische ontwikkeling bij kinderen? Mijlpalen Motometrisch Kwantiteit Gebaseerd op
Nadere informatieDevelopmental Coördination Disorder (DCD)
Informatie voor kind en ouders Developmental Coördination Disorder (DCD) Laat zien wat je kunt Wat is DCD Waardoor is mijn kind zo onhandig? Heeft u zich dit als ouder al vaak afgevraagd en onvoldoende
Nadere informatieErgotherapeutische Energiemanagement interventies en de effecten op vermoeidheid
Ergotherapeutische Energiemanagement interventies en de effecten op vermoeidheid Resultaten van een systematisch review en een toepassing voor de praktijk Lyan Blikman, MSc. Bewegingswetenschapper PhD
Nadere informatieWorkshop: Aandacht voor de mantelzorger
Workshop: Aandacht voor de mantelzorger Dr. Maud Graff, Radboudumc afdeling revalidatie & IQ healthcare, Senioronderzoeker & docent EDOMAH Gera Lambrechts, docent EDOMAH en praktijkhouder 1 e lijns praktijk
Nadere informatieAls het op school niet gaat zoals ze willen
Als het op school niet gaat zoals ze willen Een occupation based en cliëntgerichte aanpak van de ergotherapeut bij kinderen met Developmental Coordination Disorder Eva Prenger Begeleider: Wil de Vries-Kempes
Nadere informatieFAALANGST DE BAAS! TRAINING 1. faalangst. de baas! training. www.kinderpraktijklandsmeer.nl info@kinderpraktijklandsmeer.nl
FAALANGST DE BAAS! TRAINING 1 faalangst de baas! training www.kinderpraktijklandsmeer.nl info@kinderpraktijklandsmeer.nl 2 KINDERPRAKTIJK LANDSMEER FAALANGST DE BAAS! TRAINING 3 faalangst de Baas! training
Nadere informatieFeedbacktool. Feestelijke lancering op het SOK-congres. De theorie. Nijverheidsstraat 10 > 1000 Brussel T >
Feedbacktool Feestelijke lancering op het SOK-congres Nijverheidsstraat 10 > 1000 Brussel T 02 894 74 70 > www.scholierenkoepel.be De theorie > 1 Onderzoek 1: leerkrachten zijn de sleutel Invloed op schoolprestaties
Nadere informatieDevelopmental Coördination Disorder (DCD)
Developmental Coördination Disorder (DCD) informatie voor kind ouders Wat is DCD Waardoor is mijn kind zo onhandig? Heeft u zich dit als ouder al vaak afgevraagd en onvoldoende antwoord gekregen, dan kunt
Nadere informatieCognitive Bias Modification (CBM): "Computerspelletjes" tegen Angst, Depressie en Verslaving
Cognitive Bias Modification (CBM): "Computerspelletjes" tegen Angst, Depressie en Verslaving Mike Rinck Radboud Universiteit Nijmegen Cognitieve Vertekeningen bij Stoornissen "Cognitive Biases" Patiënten
Nadere informatieDrs. Nathan Hutting Dr. Sarah Detaille
Drs. Nathan Hutting Dr. Sarah Detaille Inhoud presentatie Aspecifieke KANS Project GRIP op KANS Ontwikkeling GRIP op KANS Inhoud programma Voorlopige resultaten A-specifieke KANS Aan werk of activiteiten
Nadere informatiePROMOTIEONDERZOEK ARBEIDSPARTICIPATIE VAN JONGVOLWASSENEN MET LICHAMELIJKE BEPERKINGEN. Joan Verhoef
PROMOTIEONDERZOEK ARBEIDSPARTICIPATIE VAN JONGVOLWASSENEN MET LICHAMELIJKE BEPERKINGEN Joan Verhoef PROMOTIEONDERZOEK Eigen promotieonderzoek: Verbeteren arbeidsparticipatie van jongvolwassenen met lichamelijke
Nadere informatieNeuromotor task training Niemeijer, Anuschka Simone
Neuromotor task training Niemeijer, Anuschka Simone IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below.
Nadere informatieDoel. Programma. NAH symposium workshop balans. Plaats van balans binnen de ICF. Meetinstrument: CTSIB 10-11-2015
NAH symposium workshop balans Doel Ilse Oosterom & Myrthe Schwartz 13 oktober 2015 Bewustwording van complexiteit van balansproblemen bij jongeren met NAH en de gevolgen middels ervaren en casuïstiek Programma
Nadere informatieChange Your Mindset! Petra Helmond & Fenneke Verberg Research & Development, Pluryn
Change Your Mindset! Petra Helmond & Fenneke Verberg Research & Development, Pluryn Doel Change Your Mindset! Korte online interventie om jongeren te leren dat ze de potentie hebben om te veranderen! Theoretische
Nadere informatieweken na het ontstaan van het hersenletsel niet zinvol is. Geheugen Het is aangetoond dat compensatietraining (het aanleren van
Richtlijn Cognitieve revalidatie Niveau A (1) Het is aangetoond dat.. Aandacht Het is aangetoond dat aandachtstraining gedurende de eerste 6 weken na het ontstaan van het hersenletsel niet zinvol is. Geheugen
Nadere informatieWii Fit: wat kun je observeren en trainen bij kinderen met balansproblemen?
Wii Fit: wat kun je observeren en trainen bij kinderen met balansproblemen?, Ede Dorothee Jelsma Ernst Smit Doel workshop Wii Fit Promotie onderzoek D. Jelsma, promotor Prof dr. B. Smits-Engelsman (AVANS+
Nadere informatieVandaag. Achtergrond NAH - oorzaken. Cognitive revalidatie Definitie. Achtergrond NAH - gevolgen
Disclosure belangen sprekers C5 Train je brein met strategietraining voor kinderen en jongeren met NAH Christine Resch onderzoeker/neuropsycholoog, Maastricht University Roeli Wierenga GZ-psycholoog/neuropsycholoog
Nadere informatieInterventie aan de keukentafel
Interventie aan de keukentafel Gezinsgerichte interventie voor kinderen en jongeren met NAH Ingrid Rentinck Inleiding Initiatiefnemers van project: Ingrid Rentinck Arend de Kloet Carolien van Heugten Opzet
Nadere informatieLeerbaarheid. Le ren. Overzicht. HersenletselCongres 2015 4-11-2015. A5 Leerbaarheid: veel besproken, weinig onderzocht
Disclosure belangen sprekers (Potentiële) belangenverstrengeling Geen A5 Leerbaarheid: veel besproken, weinig onderzocht Dr. Hileen Boosman De betrokken relaties bij dit project zijn: Financiering: Projectgroep:
Nadere informatieErgotherapie bij ouderen met dementie en hun mantelzorgers: het EDOMAH programma
Ergotherapie bij ouderen met dementie en hun mantelzorgers: het EDOMAH programma De toepassing van de richtlijn Ergotherapie aan huis bij ouderen met dementie en hun mantelzorgers Post - HBO cursus 2012
Nadere informatieNetwerkbijeenkomst Revalideren met een cognitieve beperking
Netwerkbijeenkomst Revalideren met een cognitieve beperking 29 maart 2018 Welkom op deze netwerkbijeenkomst! Ga je mee verdwalen? Linksom of rechtsom? Programma Revalideren met een cognitieve beperking
Nadere informatieHulp bij ADHD. Scholingsaanbod
Hulp bij ADHD Dit heeft mijn beeld van ADHD enorm verrijkt. Ik zie nu veel mogelijkheden om kinderen met ADHD goede begeleiding te bieden deelnemer workshop bij Fontys Hogescholen Copyright 2010 Hulp bij
Nadere informatieDe opleider als rolmodel
De opleider als rolmodel De opleider als rolmodel programma 14.00 welkom 14.15 voorstelronde/verwachtingen 14.35 excellent teacher en excellent rolemodel 14.55 groepswerk 15.10 plenaire rapportage 15.35
Nadere informatie! Nienke Nijhof! Onderzoeker Universiteit Twente! Projectleider Focus Cura. ! Geheugen en leren. ! Procedureel leren. ! Onderzoek bij patiënten
! Ilse van Tilborg! Klinisch neuropsycholoog, ZGT Almelo! Buitenpromovendus, Radboud Universiteit Nijmegen Ilse van Tilborg Klinisch neuropsycholoog Nienke Nijhof Onderzoeker Universiteit Twente Projectleider
Nadere informatieEvaluatie Pilot Klasse-ergo basisschool De Bolster Amersfoort Ergotherapie Kinderen Amersfoort
Evaluatie Pilot Klasse-ergo basisschool De Bolster Amersfoort Ergotherapie Kinderen Amersfoort Groep: 2 Leerkracht : Arianne van der Laan IB-er: Ria Ruyne Ergotherapeuten: Eelke van Haeften en Viviane
Nadere informatieWorkshop Spiegeltherapie in de praktijk
Workshop Spiegeltherapie in de praktijk vrijdag 15 april 2011 Erasmus MC, Rotterdam a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a
Nadere informatieDCD, Wat moet je ermee? CO-OP of NTT?
HOGESCHOOL VAN AMSTERDAM DCD, Wat moet je ermee? CO-OP of NTT? Scriptie over de therapiekeuze voor DCD Marlies Dullaart & Marjolein Rodermans SEM 1 2011-2012 Wat is de beste behandelvorm om DCD te behandelen,
Nadere informatieADHD. Behandelingsstrategieën DSM IV. Diagnostiek. Vragenlijst voor gedragsproblemen bij kinderen (VvGK) ( Attention deficit hyperactivity disorder )
ADHD ( Attention deficit hyperactivity disorder ) Behandelingsstrategieën Evelien Dirks Een ontwikkelingsstoornis Problemen met de concentratieperiode Problemen met de impulsbeheersing Problemen met de
Nadere informatieKan niet bestaat niet. Workshop Slotdag Project Van Hinderpaal naar Mijlpaal Stichting Perspectief 31 mei 2014
Kan niet bestaat niet Workshop Slotdag Project Van Hinderpaal naar Mijlpaal Stichting Perspectief 31 mei 2014 Agenda Workshop Invullen Vragenlijst met stellingen Opdracht Kruip in de huid van Tim Wat is
Nadere informatieDoordat bewegen en uitvoeren van activiteiten moeilijker gaat, voelt een kind met DCD zich soms onzeker. Ook kan het activiteiten spannend vinden.
Onlangs is uw kind gezien in het observatieteam en is de diagnose DCD gesteld. In deze folder leest u wat DCD is, wat de behandeling bij Libra Revalidatie & Audiologie locatie Blixembosch inhoudt en hoe
Nadere informatieFocus Group Seminar Versterk je persoonlijke balans en effectiviteit Zaterdag 23 Januari 2016
Focus Group Seminar Versterk je persoonlijke balans en effectiviteit Zaterdag 23 Januari 2016 olv Annemieke Meurs en Saskia van Wijngaarden Focus Group Seminar Focus Group is een workshop gefocust op creatieve
Nadere informatieConsensus ten aanzien van kenmerken, comorbiditeit en verwijzing van kinderen met luisterproblemen Hanzehogeschool Margreet Luinge
Consensus ten aanzien van kenmerken, comorbiditeit en verwijzing van kinderen met luisterproblemen De mening van Nederlandse logopedisten en audiologen Hanzehogeschool Margreet Luinge, Ellen de Wit, Karin
Nadere informatieStrategisch lezen voor beroep en studie
Strategisch lezen voor beroep en studie Roos Scharten (Expertisecentrum Nederlands) Georgia Vasilaras (ROC de Leijgraaf) Edith Vissers (KPC Groep) 9 december 2015 Leijgraaf: het uitgangspunt! Elke professional
Nadere informatieEffectieve strategieën voor zelfgereguleerd leren
Effectieve strategieën voor zelfgereguleerd leren NWO Onderzoek van Hester de Boer, Anouk S. Donker-Bergstra, Danny D.N.M. Kostons (2012, GION) Samengevat door Irma van der Neut (IVA Onderwijs) Zelf gereguleerd
Nadere informatieOnderwerpen presentatie
Wat Werkt? Voor het team is duidelijk geworden dat zij als leerkrachten de belangrijkste schakel zijn om opbrengsten te verhogen. Ze onderschrijven dat ze in staat moeten zijn om een goede instructie te
Nadere informatieBehandeling van executieve stoornissen bij mensen met hersenletsel. Danielle Boelen St. Maartenskliniek Nijmegen UMC St.
Behandeling van executieve stoornissen bij mensen met hersenletsel Danielle Boelen St. Maartenskliniek Nijmegen UMC St. Radboud Nijmegen Agenda Definitie executieve functies Behandeling van executieve
Nadere informatiefaculteit gedrags- en maatschappijwetenschappen Vroege ontwikkeling Motorische ontwikkelingspatronen bij jonge kinderen met ZEVMB
Datum 22-06-2015 1 Vroege ontwikkeling Motorische ontwikkelingspatronen bij jonge kinderen met ZEVMB Opzet en eerste resultaten Linda Visser Annette van der Putten Gertruud Schalen Bieuwe van der Meulen
Nadere informatieSamenvatting. Beloop van dagelijkse activiteiten bij adolescenten met cerebrale parese. Een 3-jarige follow-up studie
* Samenvatting Beloop van dagelijkse activiteiten bij adolescenten met cerebrale parese Een 3-jarige follow-up studie Samenvatting Tijdens de periode van groei en ontwikkeling tussen kindertijd en volwassenheid
Nadere informatieCOGNITIEVE REVALIDATIE THERAPIE VOOR KINDEREN, ADOLESCENTEN EN VOLWASSENEN
VOOR KINDEREN, ADOLESCENTEN EN VOLWASSENEN CURSUS VOOR ERGOTHERAPEUTEN OPLEIDING TOT CPCRT-GECERTIFICEERD THERAPEUT De cursus richt zich op de ergotherapeutische diagnostiek, benadering en behandeling
Nadere informatieProblemen met executieve functies bij kinderen met DCD: een literatuuroverzicht
1 Problemen met executieve functies bij kinderen met DCD: een literatuuroverzicht Marina Schoemaker, Merel Timmer, Marleen van der Wees, Heleen Reinders Messelink, Chiel Volman, Jolien van den Houten Wat
Nadere informatieSMART4U: een app om sociale contacten uit te breiden voor mensen met ernstige psychische aandoeningen. Dr. Willeke Manders Léon van Woerden MScN
SMART4U: een app om sociale contacten uit te breiden voor mensen met ernstige psychische aandoeningen Dr. Willeke Manders Léon van Woerden MScN Inhoud presentatie Wat is Smart4U Doel van het onderzoek
Nadere informatieOntwikkelingen. DGT bij ASS. Michelle Teluij. Eindreferaat 22-04-2014
Ontwikkelingen DGT bij ASS Michelle Teluij Eindreferaat 22-04-2014 Inhoud Achtergrond Vraagstelling Resultaten Literatuur Interviews therapeuten Database DGT Zetten Conclusie Aanbevelingen Achtergrond
Nadere informatieWerkgeheugen - Onderzoek - Praktijk
Het trainen van het werkgeheugen bij ontwikkelingsstoornissen: waarom zou je? Drs. B.J.L.Gerrits, psycholoog-psychotherapeut Presentatie Werkgeheugen wetenswaardigheden Onderzoek naar werkgeheugentrainingen
Nadere informatieNieuwsbrief Januari 2011
Nieuwsbrief Januari 2011 Eerste nieuwsbrief 2011 Het jaar 2010 is een jaar geweest waarin hard is gewerkt en ook weer veel is gebeurd. Een mens kan veel meer dan hij/zij denkt, als hij/zij vertrouwen heeft
Nadere informatieCognitieve revalidatie
Cognitieve revalidatie Caroline van Heugten Symposium MS 2 dec. 2013, Ede Dept P&N, MHeNS, FHML Dept NP&PP, FPN Cognitieve gevolgen van MS Cognitieve gevolgen: * geheugenstoornissen * verminderde mentale
Nadere informatieWerkgroep 5: Fit for the Future
Procesevaluatie van de implementatie van een bewegingsstimuleringsprogramma in de kinderfysiotherapeutische praktijk Werkgroep 5: Fit for the Future Leontien van Wely, MSc Bewegingswetenschapper Fysiotherapeut
Nadere informatieecourse Moeiteloos leren leidinggeven
ecourse Moeiteloos leren leidinggeven Leer hoe je met minder moeite en tijd uitmuntende prestaties met je team bereikt 2012 Marjan Haselhoff Ik zou het waarderen als je niets van de inhoud overneemt zonder
Nadere informatieBepaling toezichtvorm gemeente Stein
Bepaling toezichtvorm 2008-2011 gemeente Stein F i n a n c i e e l v e r d i e p i n g s o n d e r z o e k P r o v i n c i e L i m b u r g, juni 2 0 0 8 V e r d i e p i n g s o n d e r z o e k S t e i
Nadere informatiePeter Beek Hoogleraar coördinatiedynamica Vrije Universiteit Amsterdam
Peter Beek Hoogleraar coördinatiedynamica Vrije Universiteit Amsterdam Zijn wetenschappelijke werk heeft in de afgelopen drie jaar plaats moeten maken voor de taken die verbonden zijn aan de functie van
Nadere informatieDe Groeifabriek. Denken met een groeimindset!
De Groeifabriek Denken met een groeimindset! Dr. Petra Helmond & Fenneke Verberg, MSc: Pluryn Research & Development & Universiteit van Amsterdam Prof. Dr. Geertjan Overbeek: Universiteit van Amsterdam
Nadere informatieWat leren sjoelen door kinderen met CP kan betekenen voor meedoen in sport
Wat leren sjoelen door kinderen met CP kan betekenen voor meedoen in sport John van der Kamp Faculteit Bewegingswetenschappen, VU Amsterdam Institute of Human Performance, University of Hong Kong inhoud
Nadere informatieTraining met persolog profielen
Training met persolog profielen Verkrijg de beste resultaten op het werk en in uw dagelijks leven Ontdek een praktische manier om uw persoonlijkheid te ontwikkelen: U leert verschillende gedragstendensen
Nadere informatieOuderlijke Controle en Angst bij Kinderen, de Invloed van Psychologische Flexibiliteit
1 Ouderlijke Controle en Angst bij Kinderen, de Invloed van Psychologische Flexibiliteit Nicola G. de Vries Open Universiteit Nicola G. de Vries Studentnummer 838995001 S71332 Onderzoekspracticum scriptieplan
Nadere informatie25 jaar whiplash in Nederland
25 jaar whiplash in Nederland Vanuit een fysiotherapeutisch perspectief Maarten Schmitt M.Sc 1 2 Fysiotherapeut & manueeltherapeut Hoofd van de Divisie Onderwijs Stichting Opleidingen Musculoskeletale
Nadere informatieAanbod scholingen PEDI-NL November 2010 SCHOLINGEN PEDI-NL
SCHOLINGEN PEDI-NL De PEDI-NL is de Nederlandse vertaling en bewerking van Pediatric Evaluation of Disability Inventory. Met de PEDI kan de mate van zelfstandigheid in het uitvoeren van de dagelijkse activiteiten
Nadere informatieAfd. Kinderfysiotherapie. Afd. Kinderfysiotherapie
Een syndroom, wat nu? Prof. dr. Ria Nijhuis-van der Sanden Hoofd Kinderfysiotherapie, UMC ST Radboud Hoogleraar paramedische wetenschappen, IQ Healthcare Met hulp van: Jeanne van der Burgt Annette van
Nadere informatieSamenvatting. Ontwikkeling en evaluatie van een implementatiestrategie voor het verzekeringsgeneeskundig protocol Depressieve stoornis
Ontwikkeling en evaluatie van een implementatiestrategie voor het verzekeringsgeneeskundig protocol Depressieve stoornis Algemene inleiding Sinds 2006 zijn er 20 verzekeringsgeneeskundige protocollen ontwikkeld
Nadere informatieFabel Positieve feedback in het schrijfschrift zorgt ervoor dat kinderen leesbaar leren schrijven.
Fabel of feit? Auteurs: Annelies de Hoop & Johannes Noordstar Goed zo! Kinderen leren leesbaar schrijven door positieve feedback. Kerndoel van het schrijfonderwijs is dat leerlingen gedurende de basisschool
Nadere informatiePathologisch huidpulken
Pathologisch huidpulken DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING VAN PATHOLOGISCH HUIDPULKEN (SKIN PICKING DISORDER) BIJ EEN AUTISMESPECTRUMSTOORNIS EVA ENSCHEDE, PSYCHOLOOG IN OPLEIDING TOT GZ-PSYCHOLOOG Skin picking
Nadere informatieHoe autonomie-ondersteunend werkt een docent binnen honoursonderwijs? Tineke Kingma Elanor Kamans Marjolein Heijne-Penninga Marca Wolfensberger
Hoe autonomie-ondersteunend werkt een docent binnen Tineke Kingma Elanor Kamans Marjolein Heijne-Penninga Marca Wolfensberger Fellow onderzoeker Adviseur en coördinator 2 Opzet onderzoekspresentatie 1.
Nadere informatieKennis van verpleegkundigen een probleem?
Kennis van verpleegkundigen een probleem? Jeroen Dikken Msc, BN jeroen.dikken@hu.nl Lectoraat Verpleegkundige en Paramedische Zorg voor Mensen met Chronische Aandoeningen Prof. dr. Marieke Schuurmans dr.
Nadere informatieSamenvatting. Cliëntgerichte benadering in de ergotherapie
Cliëntgerichte benadering in de ergotherapie Het implementeren van een cliëntgerichte benadering in de gezondheidszorg heeft in toenemende mate de aandacht gekregen van patiënten, hulpverleners en beleidsmakers.
Nadere informatieIlse van Tilborg Klinisch neuropsycholoog. met dank voor bijdrage dia s van prof. Roy Kessels
Ilse van Tilborg Klinisch neuropsycholoog met dank voor bijdrage dia s van prof. Roy Kessels Geheugen en leren Vormen van geheugen en leren Training opzetten Casus Vragen Dementie Leren? Leren = Het opnemen,
Nadere informatieDiagnose (voorbeeld CP) Activiteiten-Participatie. Motorische Ontwikkelingscurven. Motorische capaciteit. Zorg bij kinderen met CP
Research Making a Difference Echt samen met het gezin! Maar hoe? Over gezinsgerichte zorg vanuit het perspectief van de onderzoeker Gezin in zicht? www.canchild.ca Jan Willem Gorter MD, PhD, FRCP(C) Scotiabank
Nadere informatie14-7-2012. Carol Dweck. Wat is Intelligentie?
Carol Dweck Wat is Intelligentie? 1 Wat is Intelligentie? Wat is Intelligentie? Meervoudige Intelligentie - Gardner 2 Voorlopige conclusie In aanleg aanwezig potentieel (50% erfelijk bepaald) Domeinspecifiek
Nadere informatieBio (EEG) feedback. Reflecties vanuit de klinische praktijk. Kannercyclus 09-05-2011 Dr. EWM (Lisette) Verhoeven
Bio (EEG) feedback Reflecties vanuit de klinische praktijk Kannercyclus 09-05-2011 Dr. EWM (Lisette) Verhoeven Neurofeedback -Een vraag uit de spreekkamer- Minimaal 1500 Literatuur 2008 literatuur search
Nadere informatie