Prof. Dr. Diane Breesch Vakgroep Accountancy, Auditing en Bedrijfsfinanciering (ACCO, faculteit ESP) Vakgroep Sportbeleid en management (SBMA,

Transcriptie

1 Startersseminaries en bedrijfseconomische opleidingen voor nieteconomen Finance Prof. Dr. Diane Breesch Vakgroep Accountancy, Auditing en Bedrijfsfinanciering (ACCO, faculteit ESP) Vakgroep Sportbeleid en management (SBMA, faculteit LK) Tel. (02) versie juli 2008

2 Startersseminaries -3- Finance Inhoudstafel INHOUDSTAFEL Deel 1 Organisatievormen 6 Hoofdstuk 1 : Juridische vormen van organisaties 7 A Inleiding 7 B Commerciële versus niet-commerciële organisaties 7 1 Commerciële organisaties 7 2 Niet-commerciële organisaties 9 Hoofdstuk 2 : Enkele oprichtingsformaliteiten 11 A Inleiding 11 B Commerciële organisaties 11 1 Handelsvennootschappen 11 2 Eenmanszaak en maatschap 13 C Niet-commerciële organisaties 14 1 Vereningen zonder Winstoogmerk 14 2 Feitelijke vereniging 15 Deel 2 Boekhouden en Jaarrekeningen 17 Hoofdstuk 3 : De functie en het juridisch kader van boekhouden. 18 A Waarom is het voeren van een boekhouding belangrijk? 18 B Financieel en analytisch boekhouden? 18 C De boekhouder in de praktijk 19 D Het juridische kader 19 1 Het Belgisch boekhoudrecht 19 2 De onderworpen organisaties 20 Hoofdstuk 4 : Volledige Boekhouding: de Balans. 24 A Inleiding 24 B Algemeen aanvaarde boekhoudkundige beginselen 24 1 Inleiding 24 2 De boekhoudkundige entiteit 24 3 Objectiviteitsbeginsel (boekhoudkundige transactie - monetaire eenheid) 25 C Definities 25 D De boekhoudkundige gelijkheid 27 1 Het stelsel van dubbel boekhouden 27 2 Uitgewerkt voorbeeld: transacties m.b.t. de balans 27 Hoofdstuk 5 Volledige Boekhouding: De Resultatenrekening 32 A Definities 32 B Voorstelling van de resultatenrekening 32 C Overgedragen resultaat 34

3 Startersseminaries -4- Finance Inhoudstafel D Algemeen aanvaarde boekhoudkundige beginselen 36 1 De realisatie 36 2 De overeenstemming 37 E Uitgewerkt voorbeeld: transacties m.b.t. de resultatenrekening 37 F De cash basis versus de accrual basis 47 G Dividenden en overgedragen resultaat 48 Hoofdstuk 6 : Enkele bijzonderheden 51 A Immateriële vaste activa 51 B Leasing 53 C Indirecte belasting: Belasting op de toegevoegde waarde (BTW) 55 1 Principe van de BTW 55 2 Juridische achtergrond 57 D Directe inkomstenbelasting: vennootschapsbelasting 58 E Schulden betreffende het personeel met een arbeidsovereenkomst 59 Deel 3 Jaarrekingen Interpreteren en financiële vooruitzichten opstellen 61 Hoofdstuk 7 : Analysetechnieken. Over liquiditeit, rentabiliteit en solvabiliteit. 62 A Inleiding 62 B Horizontale en verticale analyse 65 1 Horizontale analyse of trendanalyse 65 2 Verticale analyse 68 C Ratioanalyse 70 1 Begrip 70 2 Bronnen 70 3 Evaluatie 71 4 Liquiditeit 74 5 Exploitatie 78 6 Solvabiliteit 82 7 Rentabiliteit 87 D Kasstroomanalyse 90 1 Cash is king?! 90 2 Kasstroomtabel 91 3 Berekeningswijze 92 4 Nettokasstroom uit exploitatieactiviteiten 93 5 Nettokasstroom uit investeringsactiviteiten 95 6 Nettokasstroom van financieringsactiviteiten 95 7 De vrije kasstroom 96 E Waarde van een aandeel 96 Hoofdstuk 8 : Financieel plan 99

4 Startersseminaries -5- Finance Inhoudstafel A Inleiding 99 B Inhoud 100 C Uitgewerkt voorbeeld 101

5 Startersseminaries -6- Finance Deel 1 Organisatievormen Deel 1 Organisatievormen

6 Startersseminaries -7- Hoofdstuk 1 Finance deel 1 Organisatievormen Juridische vormen Hoofdstuk 1: Juridische vormen van organisaties A Inleiding Wie een bepaalde activiteit wenst op te starten, dient zich eerst goed te beraden over de organisatievorm waarin hij/zij deze activiteit wenst uit te voeren. Elke organisatievorm heeft immers zijn eigen karakteristieken en is onderhevig aan verschillende administratieve formaliteiten inzake o.m. de oprichting, het voeren van de boekhouding en het betalen van belasting. In dit tweede hoofdstuk zetten we de verschillende organisatievormen en hun karakteristieken even op een rijtje. In het derde hoofdstuk wordt ingegaan op enkele oprichtingsformaliteiten. De boekhoudkundige verplichtingen bespreken we in het tweede deel, terwijl de fiscale aspecten in het derde deel aan bod komen. B Commerciële versus niet-commerciële organisaties Een eerste onderscheid kan gemaakt worden tussen commerciële organsaties en nietcommerciële organisaties, ook wel profit en non-profit organisaties genoemd. Commerciële organisaties (of ondernemingen) streven ernaar een vermogens- of stoffelijk voordeel (financieel overschot of winsten) te verwerven en deze onder de groepsgenoten te verdelen. Niet-commerciële organisaties (of verenigingen) daarentegen beogen niet-lucratieve activiteiten. Dit niet-winstgevend oogmerk wil echter niet zeggen dat non-profit organisaties geen financieel overschot mogen realiseren, maar wel dat ze de eventuele inkomsten niet mogen verdelen onder de leden, doch wel moeten besteden aan de verdere realisatie van het doel van de organisatie. 1 Commerciële organisaties Bij commerciële organisaties of ondernemingen kunnen verschillende rechtsvormen worden onderscheiden. Twee karakteristieken zijn hierbij kenmerkend. Bezit de onderneming al dan niet de rechtspersoonlijkheid en werkt de onderneming met slechts één eigenaar of is er een samenwerking tussen minstens twee groepsvennoten? Het bezit van de rechtspersoonlijkheid houdt in dat de organisatie beschouwd wordt als een afzonderlijke entiteit (de zogenaamde rechtspersoon) met bepaalde rechten en verplichtingen. De rechtspersoon kan o.a. verbintenissen aangaan en in rechte optreden, zonder dat de groepsgenoten (investeerders of leden) persoonlijk worden aangesproken. Deze rechtspersoonlijkheid vormt als het ware een scherm tussen het privé-vermogen van de groepsgenoten en het vermogen van de rechtspersoon.

7 Startersseminaries -8- Hoofdstuk 1 Finance deel 1 Organisatievormen Juridische vormen De ondernemingsrechtsvorm waar er sprake is van minstens twee groepsgenoten betreft een vennootschap, geregeld door het Wetboek van Vennootchappen (W.Venn.) Een vennootschap wordt opgericht door een contract op grond waarvan twee of meer personen overeenkomen iets in gemeenschap te brengen met als doel één of meer nauwkeurig omschreven activiteiten uit te oefenen en met het oogmerk aan de vennoten een rechtstreeks of onrechtstreeks vermogensvoordeel te bezorgen (art. 1, W.Venn.). Indien deze vennootschap de rechtspersoonlijkheid bezit, betreft het een handelsvennootschap dan wel een burgelijke vennootschap met handelsvorm, afhankelijk van het doel dat wordt nagestreefd. Een handelsvennootschap heeft tot doel daden van koophandel te stellen (handel te drijven, bijvoorbeeld supermarkt). Burgelijke vennootschappen betreffen vooral vrije beroepen waarvan de activiteit hoofdzakelijk intellectueel van aard is (bijvoorbeeld boekhouders, advocaten, kinesitherapeuten, logopedisten, geneesheren,.). Indien een vennootschap zowel handels- als burgelijke activiteiten tot doel heeft, is de voornaamste activiteit van doorslaggevend belang (bijvoorbeeld de exploitatie van een tandheelkundige kliniek met als bijkomende activiteit de verkoop van prothesen, zal toch een burgelijke vennootschap zijn). De twee meest voorkomende handelsvennootschappen zijn de Naamloze Vennootschap (NV) en de Besloten Vennootschap met Beperkte Aansprakelijkheid (BVBA). Indien de vennootschap geen rechtspersoonlijkheid bezit betreft het een maatschap, met een burgerlijk dan wel een handelsdoel. Deze rechtsvorm wordt vooral gekozen door de beoefenaars van vrije beroepen. Zo kunnen geneesheren samen een praktijk uitbaten, waarbij zij bijvoorbeeld samen een gebouw huren en een secretariaat delen. De voordelen c.q. winst, behaald met de maatschap, dient tussen de maten te worden verdeeld. Dit geschiedt op basis van evenredigheid. Over het algemeen zal dit zo zijn indien de maten vergelijkbare of evenveel arbeid verrichten in de maatschap. Zijn er maten die geringere arbeid verrichten, zal het aandeel van deze in de winst ook relatief lager zijn. Het is echter niet geoorloofd een maatschapsovereenkomst aan te gaan, waarbij één van de maten niet meedeelt in het behaalde voordeel. Men is overigens wel vrij om onderling afspraken te maken over de verdeling. De bezittingen en schulden die de maten inbrengen in de maatschap blijven gewoon hun persoonlijk eigendom. Echter bezittingen die in de loop van de tijd binnen de maatschap worden verworven (bijvoorbeeld een aangeschafte bestelbus uit de winst) worden verhoudingsgewijs, gerelateerd aan de inbreng van de maat, eigendom van alle maten. Indien een maat zaken doet met een derde, dan ontstaan er in de maatschap slechts rechten en plichten tussen deze maat en derde. De andere maten staan hier dan buiten, tenzij de handelende maat op basis van een volmacht mede namens de andere maten

8 Startersseminaries -9- Hoofdstuk 1 Finance deel 1 Organisatievormen Juridische vormen handelde. Indien een maat ook voor zijn collega-maat handelde, worden alle gebonden maten in een burgelijke maatschap voor gelijke delen aansprakelijk. Om voldoening te bekomen zullen schuldeisers iedere maat individueel moeten aanspreken voor zijn deel van de schuld. Indien het een maatschap met handelsdoel betreft, zijn de maten hoofdelijk aansprakelijk. Dat wil zeggen dat een schuldeiser om het even welke maat individueel kan aanspreken voor de voldoening van de volledige schuld. De aangesproken maat kan zelf wel verhaal uitoefenen op de andere vennoten. Aangezien de maatschap geen rechtspersoonlijkheid bezit zijn de maten onbeperkt aansprakelijk met hun privé-vermogen voor de schulden van de maatschap. De maten doen er hierom goed aan duidelijk afspraken te maken over ieders bevoegdheden. De maten kunnen uit naam van de maatschap namelijk zelfstandig optreden, hetgeen het belangrijk maakt om een en ander (ook bv. de winstdeling) goed te regelen in een zogenaamd maatschapcontract. De onderneming kan ook slechts één eigenaar hebben die werkt voor eigen rekening. Dit kan zowel als natuurlijk persoon zonder rechtspersoonlijkheid (ook wel eenmanszaak genoemd), dan wel onder de vorm van een eenpersoonsvennootschap die de rechtspersoonlijkheid wel bezit. Deze laatste rechtsvorm kan enkel onder de vorm van een BVBA worden opgericht. Enkel deze vennootschapsvorm laat immers toe dat de oprichting geschiedt door slechts één persoon (art. 211, W. Venn.) en dit in tegenstelling tot de algemene definitie van een vennootschap (zie hoger). 2 Niet-commerciële organisaties Net zoals commerciële organsiaties kunnen ook niet-commerciële organsiaties al dan niet de rechtspersoonlijkheid bezitten. In het eerste geval spreken we van een Vereniging zonder Winstoogmerk (VZW) wettelijk geregeld door de VZW-wet van 27 juni 1921, o.m. gewijzigd door de Wet van 2 mei 2002 (VZW-Wet). De Vereniging zonder Winstoogmerk is die, welke niet nijverheids- of handelszaken drijft en welke niet tracht een stoffelijk voordeel aan haar leden te verschaffen. De vereniging geniet de rechtspersoonlijkheid (art. 1 VZW-wet) Aangezien het niet-winstgevende oogmerk van een VZW volgens de heersende opvatting ter zake wordt bepaald als het niet-verdelen van de eventuele inkomsten onder de leden, doch wel het besteden ervan aan de verdere realisatie van het doel van de vereniging, zou men de omschrijving eerder kunnen verfijnen en stellen dat een VZW een vereniging is "zonder winstverdelingsoogmerk". Natuurlijke personen kunnen er echter ook voor opteren om zich te verenigen zonder enige juridische grond. Op dat moment spreekt men van feitelijke verenigingen 1. De 1 De term feitelijke vereniging wordt ook soms gebruikt in de profit sector (feitelijke vereniging met winstoogmerk). In dit geval doelt men eigenlijk op de maatschap.

9 Startersseminaries -10- Hoofdstuk 1 Finance deel 1 Organisatievormen Juridische vormen feitelijke vereniging leidt in tegenstelling tot de VZW geen zelfstandig bestaan en kan bijgevolg geen verbintenissen aangaan, noch eigendommen bezitten. Het zijn de leden die zich persoonlijk verbinden en die bezittingen verwerven. Door dit gebrek aan rechtspersoonlijkheid zijn de leden van de feitelijke vereniging net zoals de leden van de maatschap of de natuurlijk persoon in de eenmanszaak, onbeperkt aansprakelijk voor de schulden van de vereniging, wat betekent dat zij met heel hun privé-vermogen instaan voor de schulden van de vereniging. Het financieel risico is voor de groepsgenoten bijgevolg veel groter. Naast dit financiële risico, maakt ook de aard van de activiteiten het soms noodzakelijk om de keuze in de richting van een feitelijke vereniging dan wel een VZW of een vennootschap te sturen. Heel wat subsidiereglementen bepalen immers dat de aanvrager een VZW moét zijn om in aanmerking te komen. Voor de vennootschappen bestaat er vaak een vergelijkbare verplichting tot rechtspersoonlijkheid voor het verlenen van een erkenning of vergunning. Ook als de vereniging schenkingen of legaten wil aanvaarden zal de rechtspersoonlijkheid een noodzakelijke voorwaarde zijn. Schematisch kunnen de verschillende organisatievormen als volgt in kaart worden gebracht: Organisatievormen Zonder rechtspersoonlijkheid Maatschap met burgerlijk of handelsdoel Commercieële organisaties Met winstoogmerk Met rechtspersoonlijkheid (W. Venn.) Handelsvennootschap / Burgelijke vennootschap met handelsvorm Niet-commerciële organisaties Zonder rechtspersoonlijkheid Feitelijke vereniging Zonder winstoogmerk Met rechtspersoonlijkheid (VZW-Wet) VZW Eenmanszaak Eenpersoonsvennootschap

10 Startersseminaries -11- Hoofdstuk 2 Finance Deel 1 Organisatievormen Oprichtingsformaliteiten Hoofdstuk 2: Enkele oprichtingsformaliteiten A Inleiding Dit hoofdstuk gaat in op enkele belangrijke (doch niet exhaustieve lijst van ) oprichtingsformaliteiten die gelden ten aanzien van de hoger aangehaalde organisatievormen 2. B Commerciële organisaties 1 Handelsvennootschappen Zoals hoger aangehaald worden de bepalingen inzake (handels)vennootschappen opgenomen in het Wetboek van Vennootschappen (W.Venn.). Als belangrijkste handelsvennootschappen kunnen we de BVBA en de NV aanstippen. Andere vennootschapsvormen zijn o.m. de Vennootschap Onder Firma (VOF), de Gewone Commanditaire Vennootschap (Comm. V), de coöperatieve vennootschap met beperkte (CVBA) en onbeperkte (CVOA) aansprakelijkheid en de Commanditaire Vennootschap op Aandelen (Comm. VA). We zetten onder de voornaamste kenmerken van de twee belangrijkste vormen van vennootschappen op een rijtje: 1. de Besloten Vennootschap met Beperkte Aansprakelijkheid (BVBA). De BVBA is een vennootschap opgericht door één of meer personen die slechts hun inbreng verbinden. In het geval van een eenpersoonsvennootschap (EBVBA), kan een natuurlijk persoon slechts de enige vennoot zijn van één enkele BVBA. Het kapitaal bedraagt ten minste 18,550. De aandelen van de BVBA zijn steeds op naam. In de zetel van de vennootschap wordt daartoe een register van vennoten gehouden. De BVBA wordt bestuurd door één of meer zaakvoerders, natuurlijke personen, al dan niet vennoten. 2. de Naamloze Vennootschap (NV). De NV is een vennootschap waarin de vennoten slechts een bepaalde inbreng verbinden. Het kapitaal bedraagt ten minste 61,500. De aandelen konden in het verleden op naam of aan toonder zijn. Vanaf 1 januari 2008 is de uitgifte van nieuwe effecten aan toonder in België echter verboden en mogen enkel nog effecten op naam worden uitgegeven 3. In de zetel van de vennootschap wordt een register bijgehouden voor de aandelen op naam. De 2 Een goede bedrijvengids wordt o.m. aangeboden op de website van het Ministerie van Economie, KMO, Middenstand en Energie: 3 Wet van 14 december 2005 houdende afschaffing van de effecten aan toonder: het werkelijk doel van deze wet is de fiscale misbruiken (cfr. belastingontduiking) tegen te gaan die de anonimiteit van effecten aan toonder met zich meebrengt.

11 Startersseminaries -12- Hoofdstuk 2 Finance Deel 1 Organisatievormen Oprichtingsformaliteiten aandelen zijn steeds op naam totdat zij zijn volgestort. De NV wordt beheerd door de Raad van Bestuur. Die bestaat uit ten minste drie bestuurders (of, bij een NV met slechts twee oprichters of slechts twee aandeelhouders, ten minste twee bestuurders), benoemd voor een verlengbare periode van ten hoogste zes jaar. Het dagelijks bestuur van de NV kan worden opgedragen aan een of meer directeurs, zaakvoerders of andere personen. Bij de oprichting van een vennootschap moeten de aandeelhouders het kapitaal volstorten ten belope van een minimumbedrag. Die som bedraagt 61,500 in een NV, 6,200 in een BVBA en 12,400 in een EBVBA. Bovendien moeten de aandeelhouders het geplaatste kapitaal volstorten ten belope van 1/4 in een NV (in geld of in natura) en ten belope van 1/5 in een (E)BVBA (in geld, bij inbreng in natura is volledige volstorting vereist). De volgende voorbeelden kunnen dit verduidelijken: BVBA/EBVBA NV Geplaatst kapitaal 18,550 61,500 Minimum te volstorten 6,200/12,400 61,500 BVBA/EBVBA NV Geplaatst kapitaal 150, ,000 Minimum te volstorten 30,000 61,500 BVBA/EBVBA NV Geplaatst kapitaal 500, ,000 Minimum te volstorten 100, ,000 Bij de oprichting dient iedere vennootschap een uniek identificatienummer (= ondernemingsnummer) aan te vragen bij de Kruispuntbank van Ondernemingen 4. Dit nummer bestaat uit negen cijfers, bijvoorbeeld (en vervangt het vroegere BTW-nummer). De oprichters van een NV of een BVBA dienen statuten (de voor een organisatie geldende grondregels) op te stellen alsook een financieel plan. In dit financieel plan verantwoorden zij het bedrag van maatschappelijk kapitaal van de op te richten vennootschap. Indien de onderneming binnen de drie jaar na oprichting failliet gaat doordat het kapitaal bij de oprichting kennelijk ontoereikend was voor de normale uitoefening van de voorgenomen bedrijvigheid over ten minste twee jaar, kunnen de oprichters jegens de belanghebbenden hoofdelijk gehouden zijn voor de verbintenissen van de vennootschap (zie ook deel 4 ). 4 Deze Kruispuntbank van Ondernemingen (KBO) houdt het nummer bij van elke onderneming alsook de overeenstemmende identificatiegegevens (naam, adres, handelsnaam, ). Dankzij dit enig nummer hoeven de ondernemingen in de toekomst niet meer bij verschillende besturen dezelfde administratieve formaliteiten te vervullen. De Kruispuntbank zal instaan voor de uitwisseling van informatie tussen deze besturen.

12 Startersseminaries -13- Hoofdstuk 2 Finance Deel 1 Organisatievormen Oprichtingsformaliteiten De statuten en het financieel plan dienen door de notaris te worden behandeld. Deze legt de authentieke akte vervolgens neer bij de griffie van de rechtbank van koophandel, inclusief de akte betreffende de benoeming van de bestuurders (de personen die gemachtigd zijn de vennootschap te besturen en te verbinden) en de commissarissen (de personen die controle uitoefenen op de financiële informatie, zie verder); Een uitreksel 5 uit de statuten dient gepubliceerd te worden in de bijlagen van het Belgische Staatsblad. Een essentieel gemeenschappelijk kenmerk van de (E)BVBA en de NV is dat de vennoten zich maar verbinden tot hun (kapitaal)inbreng 6. Deze beperkte aansprakelijkheid geldt niet voor alle ondernemingen. Zo staan handelaars of beoefenaars van een vrij beroep onder de vorm van een eenmanszaak of een maatschap met hun volledige privé-vermogen borg voor de schulden van hun onderneming. 2 Eenmanszaak en maatschap Tegenover de onbeperkte aansprakelijkheid staat wel dat zowel de eenmanszaak als de de maatschap minder formaliteiten dienen te vervullen dan de handelsvennootschappen. Een eenmanszaak heeft namelijk geen minimumkapitaal en dient geen oprichtingsakte of financieel plan te voorzien. Ten aanzien van de maatschap is het niet verplicht, maar wel raadzaam om je door een notaris, een advocaat, een accountant of juridisch adviseur te laten adviseren bij het maken van een maatschapscontract. Hierin worden o.m. de regels inzake inbreng, winstdeling en verdeling van de bevoegdheden opgenomen. Dit is belangrijk aangezien de maatschap geen rechtspersoonlijkheid bezit en de maten bijgevolg onbeperkt aansprakelijk zijn met hun privé-vermogen voor de schulden van de maatschap. Als bij de verdeling van de bevoegdheden beslist wordt dat de maten allen zelfstandig uit naam van de maatschap kunnen optreden, zullen zij allen (in het geval van een maatschap met handelsdoel) hoofdelijk aansprakelijk zijn voor het voldoen van de schulden van de 5 Art. 69 W. Venn. bepaalt dat het uittreksel uit de oprichtingsakte van vennootschappen volgende elementen dient te bevatten: 1 de rechtsvorm van de vennootschap en haar naam; in het geval van een coöperatieve vennootschap, of zij met beperkte of onbeperkte aansprakelijkheid is; in het geval omschreven in boek X moeten deze vermeldingen worden gevolgd door de woorden " met een sociaal oogmerk "; 2 de nauwkeurige aanduiding van de zetel van de vennootschap; 3 de duur van de vennootschap, tenzij zij voor onbepaalde tijd is aangegaan; 4 de nauwkeurige opgave van de identiteit van de hoofdelijk aansprakelijke vennoten, de oprichters en de vennoten die hun inbreng nog niet volledig hebben volgestort; in dit laatste geval bevat het uittreksel voor elk van deze vennoten het bedrag van de nog niet volgestorte inbrengen; 5 in voorkomend geval, het bedrag van het maatschappelijk kapitaal; het gestorte bedrag; het bedrag van het toegestane kapitaal; voor de commanditaire vennootschappen, de bij wijze van geldschieting gestorte en te storten bedragen; voor de coöperatieve vennootschappen, het bedrag van het vaste gedeelte van het kapitaal; 6 de samenstelling van het maatschappelijk kapitaal of bij ontstentenis daarvan, het maatschappijk vermogen, en in voorkomend geval, de conclusies van het verslag van de bedrijfsrevisor met betrekking tot de inbrengen in natura; 7 het begin en het einde van het boekjaar; 8 de bepalingen betreffende het aanleggen van reserves, de verdeling van de winst en de verdeling van het na vereffening overblijvende saldo; 9 de aanwijzing van de personen die gemachtigd zijn de vennootschap te besturen en te verbinden, de omvang van hun bevoegdheid en de wijze waarop zij deze uitoefenen, hetzij alleen, hetzij gezamenlijk, hetzij als college; 10 in voorkomend geval de aanwijzing van de commissarissen; 11 de nauwkeurige omschrijving van het doel van de vennootschap; 12 de plaats, de dag en het uur van de jaarvergadering van de vennoten, alsook de voorwaarden voor de toelating tot de vergadering en voor de uitoefening van het stemrecht. 6 Indien de onderneming in faling wordt gesteld, zullen de vennoten worden aangeproken op het geplaatst kapitaal, zelfs indien zij slechts een kleiner bedrag zouden gestort hebben.

13 Startersseminaries -14- Hoofdstuk 2 Finance Deel 1 Organisatievormen Oprichtingsformaliteiten maatschap. Dit betekent dat als de maatschap een schuld heeft, schuldeisers deze kunnen terugvorderen ten aanzien van het vermogen van de maatschap maar ook ten aanzien van het privé-vermogen van alle maten uit de maatschap. Iedere vennoot is verplicht tot een bepaalde inbreng maar hiervoor worden geen minima voorzien. In beide gevallen dient er wel een ondernemingsnummer te worden aangevraagd. Er is echter geen enkele publicatie verplichting. C Niet-commerciële organisaties 1 Vereningen zonder Winstoogmerk Heel wat sportclubs hebben het statuut van een vereniging zonder winstoogmerk en zijn er - in tegenstelling tot de handelsvennootschappen - niet op gericht hun leden een financieel voordeel te verschaffen. De oorspronkelijke VZW-wetgeving van 27 juni 1921 werd gewijzigd door de Wet van 2 mei Deze nieuwe VZW-wetgeving verandert het VZW-landschap en de concrete werking van de vereniging zeer grondig 8. Het minimumaantal leden mag niet minder zijn dan drie (art. 2 VZW-wet). De leden zijn lid van de algemene vergadering, het hoogste gezagsorgaan in de vereniging. Elk lid heeft stemrecht op de algemene vergadering. De raad van bestuur, belast met de uitvoering van het beleid bestaat in principe uit ten minste drie bestuurders (of, als er slechts drie personen lid zijn van de vereniging, slechts twee personen). Het aantal bestuurders moet in elk geval altijd lager zijn dan het aantal personen dat lid is van de vereniging (art. 13). VZW s hebben een vermogen, zijnde het geheel van hun rechten en verplichtingen, maar ook in de betekenis van de goederen die zij bezitten. De basis van het vermogen in die laatste betekenis wordt gevormd door inbrengen die echter i.t.t. handelsvennootschappen - geen minimumomvang moeten bereiken, ondanks de beperkte aansprakelijkheid van de leden van de VZW (die evenwel geen handel mogen drijven). De VZW wordt eigenaar van de goederen die door de leden wordt ingebracht. Net als vennootschappen, dient ook een VZW een ondernemingsnummer aan te vragen. Om rechtsgeldg te zijn dienen de statuten 9 van een VZW door alle stichters getekend worden waarna een origineel ondertekend exemplaar moet neergelegd worden ter 7 De wet van 2 mei 2002 werd ondertussen ook reeds ettelijke malen gewijzigd. De 7 e editie is ondertussen gecoördineerd en bijgewerkt tot 31 januari Alle wetteksten i.v.m. VZW s zijn on-line beschikbaar op de website van het Vlaams Studie en Documentatiecentrum voor VZW s: 9 Inhoud van de statuten volgens Art. 2 van de nieuwe VZW-Wet : 1 de naam, voornamen, woonplaats, geboortedatum en -plaats van iedere stichter, of ingeval het een rechtspersoon betreft, de naam, de rechtsvorm en het adres van de zetel; 2 de naam en het adres van de zetel van de vereniging, alsook de vermelding van het gerechtelijk arrondissement waaronder zij ressorteert; 3 het minimumaantal leden, dan niet minder mag zijn dan drie;

14 Startersseminaries -15- Hoofdstuk 2 Finance Deel 1 Organisatievormen Oprichtingsformaliteiten griffie van de rechtbank van koophandel. Dit mag zowel een onderhandse als een authentieke akte zijn. Naast de neerlegging van de statuten, dient ook een kopie van het ledenregister alsook de akten betreffende de bestuurders en commissaris (indien van toepassing, zie verder) te worden neergelegd bij de griffie van de rechtbank van koophandel. Dit ledenregister vermeldt de effectieve leden met naam, voornamen, woonplaats en de datum van toetreding. Een uitreksel van de statuten, bestuurders en commissaris dienen te worden gepubliceerd in de Bijlagen van het Belgisch Staatsblad. 2 Feitelijke vereniging Een feitelijke vereniging daarentegen ontstaat van zodra een bepaald doel gerealiseerd wordt of wil gerealiseerd worden door een aantal mensen. Er zijn geen expliciete wettelijke regels voorzien. Zo vereist een feitelijke vereniging geen statuten. Voor de goede werking wordt wel aangeraden een huishoudelijk reglement op te stellen betreffende doel, lidmaatschap, taakverdeling binnen het dagelijks bestuur, werking en beheer van het vermogen. Aangezien een huishoudelijk reglement vooral voor intern gebruik bedoeld is, dient het niet zo stevig gereglementeerd te worden zoals dat voor statuten wel het geval is. Een huishoudelijk reglement kan m.a.w. soepel gehanteerd worden zonder al te veel administratieve beslommeringen. Een model van zo n huishoudelijk reglement wordt hieronder gegeven: Modelstatuten van de feitelijke vereniging 10 : 1. De vereniging (x) is een feitelijke vereniging ( FV ), opgericht voor onbepaalde duur. 2. Het doel van de vereniging is : (x) Zowel de FV als haar leden beogen rechtstreeks noch onrechtstreeks enig winstoogmerk of vermogensvoordeel. 4 de precieze omschrijving van het doel of van de doeleinden waarvoor zij is opgericht; 5 de voorwaarden en de formaliteiten betreffende toetreding en uittreding van de leden; 6 de bevoegdheden van de Algemene Vergadering en de wijze van bijeenroeping ervan, alsook de wijze waarop haar beslissingen aan de leden en aan derden ter kennis worden gebracht; 7 a) de wijze van benoeming, ambtsbeëindiging en afzetting van de bestuurders, de omvang van hun bevoegdheden en de wijze waarop zij die uit- oefenen, ofwel alleen, ofwel gezamenlijk, ofwel als college, en de duur van hun mandaat; b) in voorkomend geval, de wijze van benoeming, ambtsbeëindiging en afzetting van de personen gemachtigd de vereniging overeenkomstig artikel 13, vierde lid, te vertegenwoordigen, de omvang van hun bevoegdheden en de wijze waarop zij die uitoefenen, ofwel alleen, ofwel gezamenlijk, ofwel als college; c) in voorkomend geval, de wijze van benoeming, ambtsbeëindiging en afzetting van de personen aan wie het dagelijks bestuur van de vereniging is opgedragen overeenkomstig artikel 13 bis, eerste lid, de omvang van hun bevoegdheden en de wijze waarop zij die uitoefenen, ofwel alleen, ofwel gezamenlijk, ofwel als college; d) geschrapt programmawet 9 juli 2004 (B.S. 15 juli 2004). 8 het maximumbedrag van de bijdragen of van de stortingen ten laste van de leden; 9 de bestemming van het vermogen van de vereniging ingeval zij wordt ontbonden, welk vermogen tot een belangenloze doelstelling moet worden aangewend; 10 de duur van de vereniging ingeval zij niet voor onbepaalde duur is aangegaan. 10 Bron: Procura vzw is een kenniscentrum voor non-profit en sociale economie.

15 Startersseminaries -16- Hoofdstuk 2 Finance Deel 1 Organisatievormen Oprichtingsformaliteiten 3. Het maximum aantal leden is onbeperkt. Het minimum is vastgesteld op... Een wijziging van het ledenbestand om welke reden ook, zoals overlijden, ontslag, afzetting, kan niet leiden tot ontbinding van de FV. 4. De algemene vergadering van de leden benoemt en ontslaat de leden. 5. De algemene vergadering van de leden wordt tenminste éénmaal per jaar, in de maand (x) gehouden, om de rekeningen goed te keuren en de begroting op te stellen. 6. De algemene vergadering van de leden kan één of meer leden of niet-leden met het dagelijks bestuur van de feitelijke vereniging belasten. Zij bepaalt de bevoegdheden van het dagelijks bestuur. 7. In geval van ontbinding van de feitelijke vereniging benoemt de algemene vergadering één of meer vereffenaars. Zij bepaalt hun bevoegdheid en, in de geest van het in artikel 2 omschreven doel, de bestemming die aan het vermogen van de FV moet worden gegeven. 8. De leden van de FV en hun rechtsopvolgers hebben zowel tijdens het bestaan als na de ontbinding van de feitelijke vereniging, geen enkele persoonlijke aanspraak op het vermogen van de FV. 9. Tenzij in deze statuten anders is bepaald, zijn alle ter zake dienstige regels van het burgerlijk recht toepasselijk. Opgemaakt te (x) op (x)

16 Startersseminaries -17- Finance Deel 2 Boekhouden en jaarrekeningen Deel 2 Boekhouden en Jaarrekeningen

17 Startersseminaries -18- Hoofdstuk 3 Finance Deel 2 Boekhouden en jaarrekeningen Functie en juridisch kader Hoofdstuk 3: De functie en het juridisch kader van boekhouden. A Waarom is het voeren van een boekhouding belangrijk? Een goede boekhouding voeren is meer dan een wettelijke verplichting. Het is onontbeerlijk, want het geeft het een realistische kijk op de financiële situatie van een organisatie. Zonder goede boekhouding is een gezond bedrijfsbeheer onmogelijk. De bij een organisatie betrokken personen, de bedrijfsleiding, de aandeelhouders, de schuldeisers, en heel wat andere belangstellenden (o.a. concurrenten, werknemers, de overheid) - wensen informatie over het reilen en zeilen van deze organisatie. Ze stellen zich hierbij twee fundamentele vragen. In de eerste plaats wensen ze informatie over de financiële positie en het vermogen (patrimonium) van de organisatie. Waar staat de organisatie op een bepaalde dag? In de tweede plaats stellen ze belang in de resultaten 11 van de vennootschap. Hoe goed of slecht boerde de organisatie over een bepaalde periode. De boekhouder geeft het antwoord op beide vragen. Daartoe stelt hij twee financiële staten op, respectievelijk de balans en de resultatenrekening. Samen met een toelichting vormen zij de jaarrekening. Het boekhoudproces omvat eigenlijk vier componenten. Zoals onder schematisch weergegeven zal de boekhouder reële gebeurtenissen analyseren en boekhoudkundig verwerken. Hij vat het geheel dan op regelmatige tijdstippen samen in financiële staten die kunnen worden geraadpleegd door iedere belangstellende. Gebeurtenis > Boeking Financiële > staten > Gebruikers B Financieel en analytisch boekhouden Ter verduidelijking moeten we vooraf een onderscheid maken tussen twee onderscheiden disciplines in het domein van het boekhouden. 11 In geval van een vennootschap betreffen de resultaten eerder winst of verlies, zijnde het verschil tussen de opbrengsten en de kosten. In geval van een vereniging worden veeleer de termen surplus of tekort gebruikt, zijnde het verschil tussen de inkomsten en de uitgaven.

18 Startersseminaries -19- Hoofdstuk 3 Finance Deel 2 Boekhouden en jaarrekeningen Functie en juridisch kader Financieel of algemeen boekhouden (en de ermee verbonden openbaarmaking) is in hoofdzaak gericht naar buiten het bedrijf staande betrokkenen, zoals aandeelhouders, leveranciers, banken en de fiscus en behelst voornamelijk het registreren en verwerken van gebeurtenissen. Analytisch boekhouden daarentegen voldoet in hoofdzaak aan de informatiebehoeften van interne betrokkenen, zoals het topmanagement en de afdelingshoofden en omvat onder meer het opmaken van budgetten, een analyse van de kostprijzen Dit boek gaat uitsluitend in op de praktijk van het financieel boekhouden. Ter vereenvoudiging korten we dit in het vervolg gewoon af als boekhouden. C De boekhouder in de praktijk In de bedrijfswereld komt men boekhoudkundig geschoolde mensen in verschillende functies tegen. Een belangrijk onderscheid kan gemaakt worden naargelang de verhouding die bestaat ten opzichte van de onderneming waarvoor de boekhouding wordt gevoerd of waaraan de diensten worden aangeboden. 1) Heel wat kantoren of zelfstandigen voeren boekhoudkundige prestaties uit voor een onderneming in ruil voor een honorarium. In België maakt men op dat vlak nog een onderscheid tussen drie wettelijk beschermde beroepscategorieën. Het gaat om boekhouders, accountants en bedrijfsrevisoren. Boekhouders moeten lid zijn van het BIBF (Beroepsinstituut van erkende Boekhouders en Fiscalisten). Accountants behoren tot het IAB (Instituut van de Accountants en de Belastingsconsulenten). Bedrijfsrevisoren maken deel uit van het IBR (Instituut van de Bedrijfsrevisoren). 2) In alle andere situaties voert de boekhoudkundig gekwalificeerde persoon zijn arbeid in dienstverband uit binnen een vennootschap. Hij ontvangt een loon en geen honorarium. Ter vereenvoudiging zal de verantwoordelijke voor de boekhouding in dit boek steeds worden aangeduid met het woord boekhouder. D Het juridische kader 1 Het Belgisch boekhoudrecht Het Belgisch algemeen boekhoudrecht is het geheel van wettelijke en reglementaire bepalingen in verband met: 1. de boekhouding; 2. het opstellen van de (enkelvoudige en geconsolideerde) jaarrekening; 3. de controle van de (enkelvoudige en geconsolideerde) jaarrekening Alle wettelijke en reglementaire bepalingen die te maken hebben met het vennootschapsleven werden in 2001 herschikt en samengebracht in het Wetboek van Vennootschappen (W.Venn.) en zijn uitvoeringsbesluiten. Daar vinden we voortaan ook de wetgeving op de jaarrekeningen terug. De wetgeving inzake de boekhouding van de ondernemingen blijft evenwel afzonderlijk bestaan. Alzo ligt het Belgische algemeen boekhoudrecht vandaag vervat in verscheidene wetteksten, met name: 1. de Wet van 17 juli 1975 op de boekhouding van de ondernemingen (kortweg Boekhoudwet).

19 Startersseminaries -20- Hoofdstuk 3 Finance Deel 2 Boekhouden en jaarrekeningen Functie en juridisch kader De boekhoudwet bepaalt onder meer dat elke onderneming een passende boekhouding moet voeren, dat elke boekhouding door middel van een stelsel van boeken en rekeningen moet worden gevoerd met inachtneming van de gebruikelijke regels van het dubbel boekhouden; dat elke onderneming in principe ten minste eens per jaar een inventaris moet opmaken, enzovoort. 2. Het KB van 12 september 1983 tot uitvoering van de Boekhoudwet. Dit uitvoeringsbesluit geeft onder meer details over de vereenvoudigde boekhouding en over het houden en bewaren van de boeken. 3. Het KB van 12 september 1983 tot bepaling van de minimumindeling van een algemeen rekeningstelsel. In dit uitvoeringsbesluit zijn alle rekeningen van het genormaliseerd rekeningstelsel opgenomen. 4. Het Wetboek van Vennootschappen. In Boek IV van dit wetboek vinden we bepalingen over de jaarrekening die gemeenschappelijk zijn voor de vennootschappen met rechtspersoonlijkheid. 5. Het KB van 30 januari 2001 tot uitvoering van het Wetboek van Vennootschappen. Dit uitvoeringsbesluit geeft onder meer details over de waarderingsregels die bij een volledige boekhouding dienen gehanteerd te worden. Daarnaast publiceert de Commissie voor Boekhoudkundige Normen (CBN) regelmatig adviezen. Hoewel de adviezen van het CBN juridisch niet bindend zijn, hebben zij wel een grote morele waarde. Zij geven alleszins een indicatie van wat als de goede praktijk inzake boekhouding en jaarrekening moet worden beschouwd. Vaak liggen de adviezen van de Commissie rechtstreeks aan de basis van latere wetswijzigingen. Uiteindelijk dient opgemerkt dat ook de boekhoudprincipes aan internationalisering toe zijn. De International Accounting Standards Board (IASB) wil de financiële verslaggeving over de ganse wereld harmoniseren. Dit doet ze door het opstellen en publiceren van normen, de zogenaamde International Financial Reporting Standards (IFRS) of International Accounting Standards (IAS) zoals de voor 2002 gepubliceerde normen blijven heten. De IASB bracht 41 IAS uit, waarvan de meeste vandaag nog van toepassing zijn, en al 8 IFRS. Het naleven van de IAS / IFRS getuigt van goed boekhoudkundig gedrag in de gevallen waar geen afwijkende nationale wetgeving of normen bestaan. Vanaf 2005 kregen de IAS / IFRS ook wettelijke erkenning. Sindsdien moeten alle binnen de Europese Unie beursgenoteerde ondernemingen hun geconsolideerde jaarrekening opstellen in overeenstemming met de IAS / IFRS. Ondanks de nationale verschillen, zijn de onderliggende basisprincipes wereldwijd in belangrijke mate gelijkaardig. De einddoelstelling is immers steeds dezelfde: de gebruikers bruikbare en nuttige informatie verstrekken zodat ze goede beslissingen kunnen nemen. 2 De onderworpen organisaties Boven werden reeds de verschillende juridische vormen van organisaties besproken. Daarnaast werd ook het beginsel van de boekhoudkundige entiteit geïntroduceerd. Het Belgische boekhoudrecht bepaalt evenwel specifiek welke organisaties onderworpen zijn aan de verplichting een boekhouding te voeren. Het gaat meer bepaald om handelaars, handelsvennootschappen en VZW s. Ten aanzien van de feitelijke verenigingen en maatschappen bestaan er geen specifieke wettelijke boekhoudkundige verplichtingen.

20 Startersseminaries -21- Hoofdstuk 3 Finance Deel 2 Boekhouden en jaarrekeningen Functie en juridisch kader a Handelaars en zeer kleine ondernemingen Elke organisatie moet een voor de aard en haar omvang passende boekhouding voeren. Naargelang de grootte van de organisatie neemt het aantal boekhoudkundige verplichtingen toe. Handelaars (eenmanszaken), vennootschappen onder firma (VOF) en gewone commanditaire vennootschappen (GCV), met een omzet van minder dan EUR volstaat een vereenvoudigde boekhouding, gebaseerd op het principe van het enkelvoudig boekhouden. Dit betekent onder meer: dat ze slechts een beperkt aantal dagboeken moeten bijhouden: financieel boek, inkoopboek en verkoopboek. dat ze geen rekeningen moeten openen en dus geen rekeningstelsel toepassen; dat ze wel ten minste eens per jaar een inventaris moeten opmaken van alle bezittingen (bv. voorraad), vorderingen, schulden en verplichtingen (over te schrijven in een inventarisboek) maar de wet stelt wel geen eisen inzake waarderingsregels; en dat ze hun jaarrekening niet moeten opstellen volgens een bepaald schema en evenmin openbaar maken. De vereenvoudigde boekhouding is slechts een gunstregime toegestaan aan zeer kleine ondernemingen. De administratieve verplichtingen zijn er beperkter, evenals de in de boekhouding opgeslagen informatie. b Handelsvennootschappen Tot deze groep behoren alle handelsvennootschappen en burgelijke vennootschappen die de rechtsvorm van een handelsvennootschap hebben aangenomen (bijvoorbeeld BVBA of NV). De handelsvennootschappen dienen een volledige boekhouding te voeren, gebaseerd op het principe van het dubbel boekhouden. De wetgever maakt voor de handelsvennootschappen wel het onderscheid tussen kleine en grote vennootschappen. Kleine vennootschappen overschrijden de omzetlimiet voor zeer kleine ondernemingen (namelijk 500,000 euro, zie hoger) of hebben niet de vereiste rechtsvorm (VOF of GCV) maar blijven onder bepaalde drempels van balanstotaal, omzet en personeelsbestand. Zij mogen een verkorte jaarrekening publiceren. Alle andere ondernemingen zijn dan grote ondernemingen. Beursgenoteerde vennootschappen moeten, zelfs indien ze voldoen aan de criteria voor kleine vennootschappen, de bepalingen volgen die van toepassing zijn op grote vennootschappen. De jaarrekening dient binnen de dertig dagen na goedkeuring door de algemene vergadering te worden neergelegd bij de Nationale Bank van België. Schematisch kan dit alles als volgt in kaart worden gebracht: