Cursus. Preventie van Drugs, Tabak, en Alcohol misbruik door een goede opvoeding

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Cursus. Preventie van Drugs, Tabak, en Alcohol misbruik door een goede opvoeding"

Transcriptie

1 Case kaarten fase 2 Pagina 1 / 56 ( ) Cursus Preventie van Drugs, Tabak, en Alcohol misbruik door een goede opvoeding Document om de case kaarten te maken voor Fase 2 [van 4 tot 6 jaar] Dit document is bedoeld voor de ontwerpers van de cursus en voor diegenen die het document willen gebruiken om zelf case kaarten af te drukken. Labor improbus omnia vincit Het onvermoeid werken overwint alles

2 Case kaarten fase 2 Pagina 2 / 56 ( ) 1 Inhoudstafel 1 Inhoudstafel Inleiding Het doel van dit document voor Fase Versies van dit document Het maken van case kaarten voor Fase Het maken van de set Case kaarten voor Fase 2 aan de hand van een enkelzijdige printer Het maken van de set Case kaarten voor Fase 2 aan de hand van een dubbelzijdige printer Informatie over de bronnen die gebruikt werden De kaarten Case kaarten voor Fase 2, Thema 2 [evolutie van kinderen en ouders] Voorkant Case F2.T2 Kaartenbundel 1 Bundelcase Achterkant Case F2.T2 Kaartenbundel 1 Bundelcase Voorkant Case F2.T2 Kaartenbundel 1 Bundelcase Achterkant Case F2.T2 Kaartenbundel 1 Bundelcase Voorkant Case F2.T2 Kaartenbundel 1 Bundelcase Achterkant Case F2.T2 Kaartenbundel 1 Bundelcase Voorkant Case F2.T2 Kaartenbundel 1 Bundelcase Achterkant Case F2.T2 Kaartenbundel 1 Bundelcase Voorkant Case F2.T2 Kaartenbundel 1 Bundelcase Achterkant Case F2.T2 Kaartenbundel 1 Bundelcase Voorkant Case F2.T2 Kaartenbundel 1 Bundelcase Achterkant Case F2.T2 Kaartenbundel 1 Bundelcase Case kaarten voor Fase 2, Thema 3 [grenzen en normen en hun evolutie] Voorkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase Achterkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase Voorkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase Achterkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase Voorkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase Achterkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase Voorkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase Achterkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase Voorkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase Achterkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase Voorkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase Achterkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase Voorkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase Achterkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase Voorkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase Achterkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase Voorkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase Achterkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase Voorkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase Achterkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase Voorkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase Achterkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase

3 Case kaarten fase 2 Pagina 3 / 56 ( ) 5.23 Voorkant Case F2.T3 Kaartenbundel 2 Bundelcase Achterkant Case F2.T3 Kaartenbundel 2 Bundelcase Voorkant Case F2.T3 Kaartenbundel 2 Bundelcase Achterkant Case F2.T3 Kaartenbundel 2 Bundelcase Voorkant Case F2.T3 Kaartenbundel 2 Bundelcase Achterkant Case F2.T3 Kaartenbundel 2 Bundelcase Voorkant Case F2.T3 Kaartenbundel 2 Bundelcase Achterkant Case F2.T3 Kaartenbundel 2 Bundelcase Voorkant Case F2.T3 Kaartenbundel 2 Bundelcase Achterkant Case F2.T3 Kaartenbundel 2 Bundelcase Voorkant Case F2.T3 Kaartenbundel 2 Bundelcase Achterkant Case F2.T3 Kaartenbundel 2 Bundelcase

4 Case kaarten fase 2 Pagina 4 / 56 ( ) 2 Inleiding 2.1 Het doel van dit document voor Fase 2 De DTA Preventie Cursus is bedoeld om hulpverleners en ouders te leren hoe kinderen op te voeden zodat het risico dat ze aan drugs, tabak, alcohol verslaafd zouden geraken minimaal is. De cursisten moeten cases oplossen via groepsdiscussies. Dit document wordt gebruikt om de case kaarten te maken voor Fase 2 [van 4 tot 6 jaar]. Deze cases moeten behandeld worden als de cursus sessie fase 2 behandelt. 2.2 Versies van dit document Versies startend met 0 zijn klad versies. Versie Gepubliceerd Commentaar /08/ /09/13 (1) Auteur veranderd in Auteur van de verwerking van de brontekst (2) De vragen die tijdens de groepsdiscussie behandeld moeten worden werden in het vet gezet /11/13 Omschrijving thema 2 veranderd in Evolutie van kinderen en ouders

5 Case kaarten fase 2 Pagina 5 / 56 ( ) 3 Het maken van case kaarten voor Fase Het maken van de set Case kaarten voor Fase 2 aan de hand van een enkelzijdige printer Dit document laat toe om de kaarten te maken met een A4 printer die enkel enkelzijdig kan afdrukken en geen dik papier kan verwerken: Print al de A4 pagina's voor kaarten in dit document, telkens een voorzijde van een kaart gevolgd door de achterzijde ervan. Lijm voor elke kaart de 2 pagina's (voor- en achterzijde van de kaart) aan elkaar. Het resultaat moet zijn dat na het uitknippen van de kaarten de tekst van beide kaart zijden in dezelfde verticale richting staat. Knip de kaarten uit de afgedrukte en aaneengelijmde A4 pagina's. In het geval van een kaartenbundel (bijvoorbeeld voor een stappenplan) moeten al de kaarten van de bundel in de juiste volgorde aan elkaar worden bevestigd op één of andere manier, zoals bijvoorbeeld met een nietje in de linker bovenhoek. 3.2 Het maken van de set Case kaarten voor Fase 2 aan de hand van een dubbelzijdige printer Print al de A4 pagina's voor kaarten in dit document, telkens een voorzijde van een kaart en daarachter de achterzijde ervan. Knip de kaarten uit de dubbelzijdig afgedrukte A4 pagina's. In het geval van een kaartenbundel (bijvoorbeeld voor een stappenplan) moeten al de kaarten van de bundel in de juiste volgorde aan elkaar worden bevestigd op één of andere manier, zoals bijvoorbeeld met een nietje in de linker bovenhoek. 3.3 Informatie over de bronnen die gebruikt werden Er staat bij elke case een aanduiding van de bron(nen) die gebruikt werden om die case te bedenken. Die bronnen dienen door de spelers geraadpleegd te worden na de groepsdiscussie en het noteren van hun verwerking daarvan. Zo zien zij de mening van een gerespecteerd auteur ter zake. Bron aanduiding Bron [DTA3 Hx] Hoofdstuk x DTA -document uitgave 3: [DTA3 Pxxx-yyy] Pagina xxx t.e.m. yyy Informatie over Drugs, inclusief Tabak en Alcohol

6 Case kaarten fase 2 Pagina 6 / 56 ( ) Bron aanduiding [OIEG Pxxx-yyy] Pagina xxx t.e.m. yyy [PVDL Pxxx-yyy] Pagina xxx t.e.m. yyy Bron Het boek van Prof. Dr. Peter Adriaenssens: Opvoeden Is Een Groeiproces, 1ste druk, 1995, Lannoo, ISBN Het boek van Pol Craeynest: Psychologie Van De Levensloop, 2de druk, 2006, Acco, ISBN X 3.4 De kaarten Via de case kaarten pagina's kunnen de case kaarten (telkens voorzijde gevolgd door achterzijde) afgedrukt worden en uitgeknipt.

7 Case kaarten fase 2 Pagina 7 / 56 ( ) 4 Case kaarten voor Fase 2, Thema 2 [evolutie van kinderen en ouders]

8 Case kaarten fase 2 Pagina 8 / 56 ( ) Deze pagina is bedoeld om ervoor te zorgen dat de pagina's met de kaarten beginnen met een pagina met een oneven pagina nummer.

9 Case kaarten fase 2 Pagina 9 / 56 ( ) 4.1 Voorkant Case F2.T2 Kaartenbundel 1 Bundelcase 1 Fase: 2 [van 4 tot 6 jaar] Thema: 2 [evolutie van kinderen en ouders] Kaart naam: FEIT case F2.T2: Kaartenbundel 1: Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling: Bundelcase 1: Relatie met leeftijdgenoten Uitgave: 0.1 Hoewel de band met de volwassene voor een kleuter erg belangrijk blijft, krijgen ook leeftijdgenoten nu veel meer aandacht dan in de peuterjaren. Het parallelspel van vroeger evolueert steeds meer in de richting van samenspel. Hoe begint dat en tot wat evolueert het? De beschrijving is ook het vertrekpunt voor de groepsdiscussie met begeleiding door je leerfacilitator(en). Kijk na de groepsdiscussie in het document met als titel Commentaar op de gekozen oplossing van 'feit' cases voor de verklaring. Bron: [PVDL P193]

10 Case kaarten fase 2 Pagina 10 / 56 ( ) 4.2 Achterkant Case F2.T2 Kaartenbundel 1 Bundelcase 1 Taken van de moderator: De moderator (elke cursist om beurten) moet ervoor zorgen dat alle door een cursist geformuleerde meningen tijdens de groepsdiscussie door die cursist duidelijk gemotiveerd worden, zeker als ze klakkeloos één van de als vertrekpunt voorgestelde reacties op de case herhalen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert niet zomaar direct de eerste de beste plausibele mening door een andere cursist geformuleerd als 'dé juiste', omdat dikwijls 'dé juiste' mening enkel dient om verdere discussies en denkwerk te stoppen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert zowel intellectuele inhoud als emotionele inhoud, waarbij hij aan elk van die 2 aspecten het belang hecht dat het aspect heeft voor het individu of de groep. De moderator (elke cursist om beurten) waakt erover dat de cursisten respect tonen voor de mening van de andere cursist(en), alsook dat de discussie niet ontaardt in een welles-nietes spelletje. De moderator (elke cursist om beurten) gaat steeds meer een deelnemende lerende worden, een lid van de groep, die zijn mening uit als die van één enkel individu.

11 Case kaarten fase 2 Pagina 11 / 56 ( ) 4.3 Voorkant Case F2.T2 Kaartenbundel 1 Bundelcase 2 Fase: 2 [van 4 tot 6 jaar] Thema: 2 [evolutie van kinderen en ouders] Kaart naam: FEIT case F2.T2: Kaartenbundel 1: Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling: Bundelcase 2: Eerste vriendschapsrelaties Uitgave: 0.1 In de loop van de kleuterjaren ontstaan ook de eerste vriendschapsrelaties, zij het dat die doorgaans erg vluchtig zijn. Meestal kiezen kleuters hun vriendjes op basis van gemeenschappelijke spelinteresse, maar bij het minste conflict kan de vriendschap omslaan. Toch zijn die vriendschappen niet onbelangrijk. Waarom? De beschrijving is ook het vertrekpunt voor de groepsdiscussie met begeleiding door je leerfacilitator(en). Kijk na de groepsdiscussie in het document met als titel Commentaar op de gekozen oplossing van 'feit' cases voor de verklaring. Bron: [PVDL P ]

12 Case kaarten fase 2 Pagina 12 / 56 ( ) 4.4 Achterkant Case F2.T2 Kaartenbundel 1 Bundelcase 2 Taken van de moderator: De moderator (elke cursist om beurten) moet ervoor zorgen dat alle door een cursist geformuleerde meningen tijdens de groepsdiscussie door die cursist duidelijk gemotiveerd worden, zeker als ze klakkeloos één van de als vertrekpunt voorgestelde reacties op de case herhalen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert niet zomaar direct de eerste de beste plausibele mening door een andere cursist geformuleerd als 'dé juiste', omdat dikwijls 'dé juiste' mening enkel dient om verdere discussies en denkwerk te stoppen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert zowel intellectuele inhoud als emotionele inhoud, waarbij hij aan elk van die 2 aspecten het belang hecht dat het aspect heeft voor het individu of de groep. De moderator (elke cursist om beurten) waakt erover dat de cursisten respect tonen voor de mening van de andere cursist(en), alsook dat de discussie niet ontaardt in een welles-nietes spelletje. De moderator (elke cursist om beurten) gaat steeds meer een deelnemende lerende worden, een lid van de groep, die zijn mening uit als die van één enkel individu.

13 Case kaarten fase 2 Pagina 13 / 56 ( ) 4.5 Voorkant Case F2.T2 Kaartenbundel 1 Bundelcase 3 Fase: 2 [van 4 tot 6 jaar] Thema: 2 [evolutie van kinderen en ouders] Kaart naam: FEIT case F2.T2: Kaartenbundel 1: Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling: Bundelcase 3: Het ontwikkelen van een geslachtsidentiteit Uitgave: 0.1 Hoewel de meeste kinderen op het einde van de peutertijd al wel het onderscheid kennen tussen jongens en meisjes en eventueel ook al beseffen dat ze zelf tot één van beide categorieën behoren, heeft dat in het begin nog geen reële invloed op de manier waarop ze zichzelf ervaren. Velen lijken zich niet eens te realiseren dat het om een blijvende eigenschap gaat. Een jongetje kun je bijvoorbeeld wel eens horen opperen dat hij later ook een mama wil worden, en een meisje kan met stelligheid beweren mettertijd ook een piemel te zullen krijgen. Kinderen beginnen zich gaandeweg te realiseren dat bepaalde gedragingen ervaren worden als al of niet passend bij de eigen sekse. Van dan af beginnen ze daar in hun gedrag ook meer bewust rekening mee te houden. Hoe? De beschrijving is ook het vertrekpunt voor de groepsdiscussie met begeleiding door je leerfacilitator(en). Kijk na de groepsdiscussie in het document met als titel Commentaar op de gekozen oplossing van 'feit' cases voor de verklaring. Bron: [PVDL P194]

14 Case kaarten fase 2 Pagina 14 / 56 ( ) 4.6 Achterkant Case F2.T2 Kaartenbundel 1 Bundelcase 3 Taken van de moderator: De moderator (elke cursist om beurten) moet ervoor zorgen dat alle door een cursist geformuleerde meningen tijdens de groepsdiscussie door die cursist duidelijk gemotiveerd worden, zeker als ze klakkeloos één van de als vertrekpunt voorgestelde reacties op de case herhalen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert niet zomaar direct de eerste de beste plausibele mening door een andere cursist geformuleerd als 'dé juiste', omdat dikwijls 'dé juiste' mening enkel dient om verdere discussies en denkwerk te stoppen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert zowel intellectuele inhoud als emotionele inhoud, waarbij hij aan elk van die 2 aspecten het belang hecht dat het aspect heeft voor het individu of de groep. De moderator (elke cursist om beurten) waakt erover dat de cursisten respect tonen voor de mening van de andere cursist(en), alsook dat de discussie niet ontaardt in een welles-nietes spelletje. De moderator (elke cursist om beurten) gaat steeds meer een deelnemende lerende worden, een lid van de groep, die zijn mening uit als die van één enkel individu.

15 Case kaarten fase 2 Pagina 15 / 56 ( ) 4.7 Voorkant Case F2.T2 Kaartenbundel 1 Bundelcase 4 Fase: 2 [van 4 tot 6 jaar] Thema: 2 [evolutie van kinderen en ouders] Kaart naam: FEIT case F2.T2: Kaartenbundel 1: Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling: Bundelcase 4: Ontstaan van het geweten Uitgave: 0.1 Het is duidelijk dat kinderen van 2 à 3 jaar nog geen innerlijke gedragscode volgen en dat dit op het einde van de kleuterjaren wel het geval is. Peuters kunnen al wel bepaalde termen in de mond nemen die verwijzen naar 'goed' (braaf of flink) of 'slecht' (stout) gedrag. Ze leren ook al snel dat sommige gedragingen positief en andere negatief gesanctioneerd worden en dat het veilig is om daar althans in aanwezigheid van een volwassene rekening mee te houden. Maar het is pas in de loop van de kleuterjaren dat die extern opgelegde normen verinnerlijkt worden tot een stel inwendige overtuigingen van wat wel en niet mag. Hoe wordt dit geweten het best gevormd? De beschrijving is ook het vertrekpunt voor de groepsdiscussie met begeleiding door je leerfacilitator(en). Kijk na de groepsdiscussie in het document met als titel Commentaar op de gekozen oplossing van 'feit' cases voor de verklaring. Bron: [PVDL P ]

16 Case kaarten fase 2 Pagina 16 / 56 ( ) 4.8 Achterkant Case F2.T2 Kaartenbundel 1 Bundelcase 4 Taken van de moderator: De moderator (elke cursist om beurten) moet ervoor zorgen dat alle door een cursist geformuleerde meningen tijdens de groepsdiscussie door die cursist duidelijk gemotiveerd worden, zeker als ze klakkeloos één van de als vertrekpunt voorgestelde reacties op de case herhalen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert niet zomaar direct de eerste de beste plausibele mening door een andere cursist geformuleerd als 'dé juiste', omdat dikwijls 'dé juiste' mening enkel dient om verdere discussies en denkwerk te stoppen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert zowel intellectuele inhoud als emotionele inhoud, waarbij hij aan elk van die 2 aspecten het belang hecht dat het aspect heeft voor het individu of de groep. De moderator (elke cursist om beurten) waakt erover dat de cursisten respect tonen voor de mening van de andere cursist(en), alsook dat de discussie niet ontaardt in een welles-nietes spelletje. De moderator (elke cursist om beurten) gaat steeds meer een deelnemende lerende worden, een lid van de groep, die zijn mening uit als die van één enkel individu.

17 Case kaarten fase 2 Pagina 17 / 56 ( ) 4.9 Voorkant Case F2.T2 Kaartenbundel 1 Bundelcase 5 Fase: 2 [van 4 tot 6 jaar] Thema: 2 [evolutie van kinderen en ouders] Kaart naam: FEIT case F2.T2: Kaartenbundel 1: Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling: Bundelcase 5: Taakgerichtheid Uitgave: 0.1 In de peuterjaren werd de aanzet gegeven tot de vorming van een zelfbewustzijn, wat leidde tot een gevoel van zelfstandigheid: het zelf kunnen sturen (en eventueel intomen) van het eigen gedrag. Daarop wordt nu verder gebouwd. Uit de 'protesthouding' (het 'ik wil niet') van de peuter ontwikkelt zich een positief taakbewustzijn. Kleuters gaan zich allerlei doelen stellen. Hoe merkt men dat bijvoorbeeld bij het tekenen? Wat willen ze als volwassenen iets gaan doen? Het is pas tegen het einde van de kleuterperiode dat het kind tot een zekere werkhouding komt, wanneer het een taak die het opgenomen heeft, hoe dan ook tot een goed einde wil brengen. Waarvoor zal het dat werken naar een resultaat gaan nodig hebben? De beschrijving is ook het vertrekpunt voor de groepsdiscussie met begeleiding door je leerfacilitator(en). Kijk na de groepsdiscussie in het document met als titel Commentaar op de gekozen oplossing van 'feit' cases voor de verklaring. Bron: [PVDL P ]

18 Case kaarten fase 2 Pagina 18 / 56 ( ) 4.10 Achterkant Case F2.T2 Kaartenbundel 1 Bundelcase 5 Taken van de moderator: De moderator (elke cursist om beurten) moet ervoor zorgen dat alle door een cursist geformuleerde meningen tijdens de groepsdiscussie door die cursist duidelijk gemotiveerd worden, zeker als ze klakkeloos één van de als vertrekpunt voorgestelde reacties op de case herhalen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert niet zomaar direct de eerste de beste plausibele mening door een andere cursist geformuleerd als 'dé juiste', omdat dikwijls 'dé juiste' mening enkel dient om verdere discussies en denkwerk te stoppen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert zowel intellectuele inhoud als emotionele inhoud, waarbij hij aan elk van die 2 aspecten het belang hecht dat het aspect heeft voor het individu of de groep. De moderator (elke cursist om beurten) waakt erover dat de cursisten respect tonen voor de mening van de andere cursist(en), alsook dat de discussie niet ontaardt in een welles-nietes spelletje. De moderator (elke cursist om beurten) gaat steeds meer een deelnemende lerende worden, een lid van de groep, die zijn mening uit als die van één enkel individu.

19 Case kaarten fase 2 Pagina 19 / 56 ( ) 4.11 Voorkant Case F2.T2 Kaartenbundel 1 Bundelcase 6 Fase: 2 [van 4 tot 6 jaar] Thema: 2 [evolutie van kinderen en ouders] Kaart naam: FEIT case F2.T2: Kaartenbundel 1: Sociale en persoonlijkheidsontwikkeling: Bundelcase 6: Gevoelens en emoties Uitgave: 0.1 Nieuwe gevoelens zijn er bijvoorbeeld ten aanzien van leeftijdgenoten en vooral ook ten aanzien van broers en zusjes: rivaliteit en jaloezie bijvoorbeeld, maar ook vriendschap en meevoelen. Daarnaast is er hun ongebreidelde fantasie, die aanleiding kan geven tot het ontstaan van allerlei angsten. Welke zijn bijvoorbeeld gevoelens in verband met de vele plannen die ze maken? Kleuters verwerven ook heel wat kennis in verband met de mogelijke oorzaken en de gevolgen van emoties, en over de manier waarop je er het best mee omgaat. Zo weten ze bijvoorbeeld dat je maar beter op je hoede kunt zijn wanneer iemand boos is, want dat er dan klappen kunnen vallen. Ook leren ze hoe je bij anderen bepaalde emoties kunt uitlokken: welke bijvoorbeeld? De beschrijving is ook het vertrekpunt voor de groepsdiscussie met begeleiding door je leerfacilitator(en). Kijk na de groepsdiscussie in het document met als titel Commentaar op de gekozen oplossing van 'feit' cases voor de verklaring. Bron: [PVDL P ]

20 Case kaarten fase 2 Pagina 20 / 56 ( ) 4.12 Achterkant Case F2.T2 Kaartenbundel 1 Bundelcase 6 Taken van de moderator: De moderator (elke cursist om beurten) moet ervoor zorgen dat alle door een cursist geformuleerde meningen tijdens de groepsdiscussie door die cursist duidelijk gemotiveerd worden, zeker als ze klakkeloos één van de als vertrekpunt voorgestelde reacties op de case herhalen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert niet zomaar direct de eerste de beste plausibele mening door een andere cursist geformuleerd als 'dé juiste', omdat dikwijls 'dé juiste' mening enkel dient om verdere discussies en denkwerk te stoppen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert zowel intellectuele inhoud als emotionele inhoud, waarbij hij aan elk van die 2 aspecten het belang hecht dat het aspect heeft voor het individu of de groep. De moderator (elke cursist om beurten) waakt erover dat de cursisten respect tonen voor de mening van de andere cursist(en), alsook dat de discussie niet ontaardt in een welles-nietes spelletje. De moderator (elke cursist om beurten) gaat steeds meer een deelnemende lerende worden, een lid van de groep, die zijn mening uit als die van één enkel individu.

21 Case kaarten fase 2 Pagina 21 / 56 ( ) 5 Case kaarten voor Fase 2, Thema 3 [grenzen en normen en hun evolutie]

22 Case kaarten fase 2 Pagina 22 / 56 ( ) Deze pagina is bedoeld om ervoor te zorgen dat de pagina's met kaarten beginnen met een pagina met een oneven pagina nummer.

23 Case kaarten fase 2 Pagina 23 / 56 ( ) 5.1 Voorkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase 1 Fase: 2 [van 4 tot 6 jaar] Thema: 3 [grenzen en normen en hun evolutie] Kaart naam: F2.T3: Kaartenbundel 1: Straffen, Bundelcase 1: Wat is het doel? Uitgave: 0.1 Uitgangspunt: Straffen hebben hun plaats in de opvoeding, op voorwaarde dat ze bedoeld zijn om tot die opvoeding bij te dragen. Straf dient niet om wraak te nemen. Straffen zijn hulpmiddelen. Ze helpen het kind aan motivatie om zich medeverantwoordelijk te voelen voor het eigen gedrag. Er zijn een aantal voorwaarden om dat uitgangspunt te respecteren: (1) Wat moet men vooral bij jonge kinderen eerst nagaan? (2) Wat moet men eerst proberen vóór aan straffen te beginnen? [Voor wie fase 1 van deze cursus niet gevolgd heeft: zie de fase 1 cases over thema 3] (3) Kunnen straffen en boos zijn samengaan? Zijn zij hetzelfde? (4) Waarom juist straffen we het kind: omdat we het een slecht kind vinden? (5) Waarom moeten we best vooraf duidelijk maken dat er een straf hoort bij fout gedrag nadat alle andere middelen tevergeefs gebruikt zijn geweest? De beschrijving is ook het vertrekpunt voor de groepsdiscussie met begeleiding door je leerfacilitator(en). Kijk na de groepsdiscussie naar de aangeduide bron om de resultaten van de discussie te vergelijken met wat kinderpsychiater Peter Adriaenssens erover zegt. Bron: [OIEG P80-82]

24 Case kaarten fase 2 Pagina 24 / 56 ( ) 5.2 Achterkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase 1 Taken van de moderator: De moderator (elke cursist om beurten) moet ervoor zorgen dat alle door een cursist geformuleerde meningen tijdens de groepsdiscussie door die cursist duidelijk gemotiveerd worden, zeker als ze klakkeloos één van de als vertrekpunt voorgestelde reacties op de case herhalen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert niet zomaar direct de eerste de beste plausibele mening door een andere cursist geformuleerd als 'dé juiste', omdat dikwijls 'dé juiste' mening enkel dient om verdere discussies en denkwerk te stoppen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert zowel intellectuele inhoud als emotionele inhoud, waarbij hij aan elk van die 2 aspecten het belang hecht dat het aspect heeft voor het individu of de groep. De moderator (elke cursist om beurten) waakt erover dat de cursisten respect tonen voor de mening van de andere cursist(en), alsook dat de discussie niet ontaardt in een welles-nietes spelletje. De moderator (elke cursist om beurten) gaat steeds meer een deelnemende lerende worden, een lid van de groep, die zijn mening uit als die van één enkel individu.

25 Case kaarten fase 2 Pagina 25 / 56 ( ) 5.3 Voorkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase 2 Fase: 2 [van 4 tot 6 jaar] Thema: 3 [grenzen en normen en hun evolutie] Kaart naam: F2.T3: Kaartenbundel 1: Straffen, Bundelcase 2: Slaan, mag dat nog? Uitgave: 0.1 Ouders slaan kinderen. Dat wordt zelden hardop gezegd, maar het is zo. Wie in een druk winkelcentrum op ouders en kinderen let, ziet het voortdurend gebeuren. Ouders tikken op grijpgrage handjes, of geven een heftig en woedend krijsende kleuter een pak op de broek. Een pak rammel ontspoort gauw. Waarom? Als kinderen met opgeheven hoofd een rammeling kunnen trotseren, wat is dan het effect op leeftijdgenoten? Een rammeling geven, in het gezicht slaan, proberen raak te kloppen met schoen of vuist... Welke zware gevolgen kan dat hebben? Als de ouders eerder 'een tik geven': is dat te verantwoorden? Is het ook toepasbaar op wat oudere kinderen? Sommige ouders hebben als kind zelf klappen gekregen en er is hun altijd gezegd dat het hen goed heeft gedaan. Bestaat er een reden om aan te nemen dat er ook maar enig kind is, dat door fysiek geweld een beter mens geworden is of van het slechte pad werd afgehouden? Wat zijn de gevolgen op latere leeftijd? De beschrijving is ook het vertrekpunt voor de groepsdiscussie met begeleiding door je leerfacilitator(en). Kijk na de groepsdiscussie naar de aangeduide bron om de resultaten van de discussie te vergelijken met wat kinderpsychiater Peter Adriaenssens erover zegt. Bron: [OIEG P82-83]

26 Case kaarten fase 2 Pagina 26 / 56 ( ) 5.4 Achterkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase 2 Taken van de moderator: De moderator (elke cursist om beurten) moet ervoor zorgen dat alle door een cursist geformuleerde meningen tijdens de groepsdiscussie door die cursist duidelijk gemotiveerd worden, zeker als ze klakkeloos één van de als vertrekpunt voorgestelde reacties op de case herhalen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert niet zomaar direct de eerste de beste plausibele mening door een andere cursist geformuleerd als 'dé juiste', omdat dikwijls 'dé juiste' mening enkel dient om verdere discussies en denkwerk te stoppen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert zowel intellectuele inhoud als emotionele inhoud, waarbij hij aan elk van die 2 aspecten het belang hecht dat het aspect heeft voor het individu of de groep. De moderator (elke cursist om beurten) waakt erover dat de cursisten respect tonen voor de mening van de andere cursist(en), alsook dat de discussie niet ontaardt in een welles-nietes spelletje. De moderator (elke cursist om beurten) gaat steeds meer een deelnemende lerende worden, een lid van de groep, die zijn mening uit als die van één enkel individu.

27 Case kaarten fase 2 Pagina 27 / 56 ( ) 5.5 Voorkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase 3 Fase: 2 [van 4 tot 6 jaar] Thema: 3 [grenzen en normen en hun evolutie] Kaart naam: F2.T3: Kaartenbundel 1: Straffen, Bundelcase 3: Wat kan wel? Uitgave: 0.1 Een straf die het kind onttrekt aan de aandacht is: negeren. Het negeren van ongewenst gedrag is vaak een succesvol hulpmiddel. Waarom? Beperk je voor jonge kinderen tot één type straf, dat je telkens opnieuw gebruikt. Waarom? Een veelvoorkomende reden voor het uitproberen van telkens weer andere straffen, is dat ouders ervan overtuigd zijn dat hun kind niet of nauwelijks te straffen is. Ze hopen al doende toch eens 'de' straf te vinden die wel impact heeft. Hoe reageren kinderen hierop? Sommige ouders geven het dan maar op in de overtuiging dat het nooit zal lukken. Anderen verliezen zich in een gevaarlijke escalatie van steeds zwaardere sancties. Maar is er wel reden tot wanhoop? Het in de hoek zetten of bij een ouder kind naar de kamer sturen geniet van alle straffen de voorkeur. Waarom? De beschrijving is ook het vertrekpunt voor de groepsdiscussie met begeleiding door je leerfacilitator(en). Kijk na de groepsdiscussie naar de aangeduide bron om de resultaten van de discussie te vergelijken met wat kinderpsychiater Peter Adriaenssens erover zegt. Bron: [OIEG P83-87]

28 Case kaarten fase 2 Pagina 28 / 56 ( ) 5.6 Achterkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase 3 Taken van de moderator: De moderator (elke cursist om beurten) moet ervoor zorgen dat alle door een cursist geformuleerde meningen tijdens de groepsdiscussie door die cursist duidelijk gemotiveerd worden, zeker als ze klakkeloos één van de als vertrekpunt voorgestelde reacties op de case herhalen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert niet zomaar direct de eerste de beste plausibele mening door een andere cursist geformuleerd als 'dé juiste', omdat dikwijls 'dé juiste' mening enkel dient om verdere discussies en denkwerk te stoppen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert zowel intellectuele inhoud als emotionele inhoud, waarbij hij aan elk van die 2 aspecten het belang hecht dat het aspect heeft voor het individu of de groep. De moderator (elke cursist om beurten) waakt erover dat de cursisten respect tonen voor de mening van de andere cursist(en), alsook dat de discussie niet ontaardt in een welles-nietes spelletje. De moderator (elke cursist om beurten) gaat steeds meer een deelnemende lerende worden, een lid van de groep, die zijn mening uit als die van één enkel individu.

29 Case kaarten fase 2 Pagina 29 / 56 ( ) 5.7 Voorkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase 4 Fase: 2 [van 4 tot 6 jaar] Thema: 3 [grenzen en normen en hun evolutie] Kaart naam: F2.T3: Kaartenbundel 1: Straffen, Bundelcase 4: De straf moet in verhouding staan tot de ernst van de feiten Uitgave: 0.1 Voor het aan tafel omstoten van een beker moet een kind niet de hele avond in de hoek staan... Waarom gaan ouders soms toch onredelijk te werk? De beschrijving is ook het vertrekpunt voor de groepsdiscussie met begeleiding door je leerfacilitator(en). Kijk na de groepsdiscussie naar de aangeduide bron om de resultaten van de discussie te vergelijken met wat kinderpsychiater Peter Adriaenssens erover zegt. Bron: [OIEG P87]

30 Case kaarten fase 2 Pagina 30 / 56 ( ) 5.8 Achterkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase 4 Taken van de moderator: De moderator (elke cursist om beurten) moet ervoor zorgen dat alle door een cursist geformuleerde meningen tijdens de groepsdiscussie door die cursist duidelijk gemotiveerd worden, zeker als ze klakkeloos één van de als vertrekpunt voorgestelde reacties op de case herhalen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert niet zomaar direct de eerste de beste plausibele mening door een andere cursist geformuleerd als 'dé juiste', omdat dikwijls 'dé juiste' mening enkel dient om verdere discussies en denkwerk te stoppen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert zowel intellectuele inhoud als emotionele inhoud, waarbij hij aan elk van die 2 aspecten het belang hecht dat het aspect heeft voor het individu of de groep. De moderator (elke cursist om beurten) waakt erover dat de cursisten respect tonen voor de mening van de andere cursist(en), alsook dat de discussie niet ontaardt in een welles-nietes spelletje. De moderator (elke cursist om beurten) gaat steeds meer een deelnemende lerende worden, een lid van de groep, die zijn mening uit als die van één enkel individu.

31 Case kaarten fase 2 Pagina 31 / 56 ( ) 5.9 Voorkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase 5 Fase: 2 [van 4 tot 6 jaar] Thema: 3 [grenzen en normen en hun evolutie] Kaart naam: F2.T3: Kaartenbundel 1: Straffen, Bundelcase 5: Stel geen straf in zonder die te verbinden aan afspraken voor aanmoediging van gewenst gedrag Uitgave: 0.1 Als een kind voelt dat zijn ouders het normaal vinden dat het zich behoorlijk gedraagt en dus alle aandacht schenken aan ongewenst gedrag wat zal het kind dan doen? De beschrijving is ook het vertrekpunt voor de groepsdiscussie met begeleiding door je leerfacilitator(en). Kijk na de groepsdiscussie naar de aangeduide bron om de resultaten van de discussie te vergelijken met wat kinderpsychiater Peter Adriaenssens erover zegt. Bron: [OIEG P87-88]

32 Case kaarten fase 2 Pagina 32 / 56 ( ) 5.10 Achterkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase 5 Taken van de moderator: De moderator (elke cursist om beurten) moet ervoor zorgen dat alle door een cursist geformuleerde meningen tijdens de groepsdiscussie door die cursist duidelijk gemotiveerd worden, zeker als ze klakkeloos één van de als vertrekpunt voorgestelde reacties op de case herhalen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert niet zomaar direct de eerste de beste plausibele mening door een andere cursist geformuleerd als 'dé juiste', omdat dikwijls 'dé juiste' mening enkel dient om verdere discussies en denkwerk te stoppen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert zowel intellectuele inhoud als emotionele inhoud, waarbij hij aan elk van die 2 aspecten het belang hecht dat het aspect heeft voor het individu of de groep. De moderator (elke cursist om beurten) waakt erover dat de cursisten respect tonen voor de mening van de andere cursist(en), alsook dat de discussie niet ontaardt in een welles-nietes spelletje. De moderator (elke cursist om beurten) gaat steeds meer een deelnemende lerende worden, een lid van de groep, die zijn mening uit als die van één enkel individu.

33 Case kaarten fase 2 Pagina 33 / 56 ( ) 5.11 Voorkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase 6 Fase: 2 [van 4 tot 6 jaar] Thema: 3 [grenzen en normen en hun evolutie] Kaart naam: F2.T3: Kaartenbundel 1: Straffen, Bundelcase 6: Begin met afspraken voordat de emmer overloopt Uitgave: 0.1 Impulsieve beslissingen op het moment dat de maat vol is, zijn slechte beslissingen. Ouders wachten soms te lang met overleg over de verdere aanpak en herhalen te vaak dat het nu gedaan moet zijn, zonder dat ze er iets aan doen. De ouders van Lieselot, bijvoorbeeld, herhalen meestal alles tot tien maal toe vóór ze 'ontploffen'. Zelden, als ze eens een slechte dag hebben, 'ontploffen' ze praktisch onmiddellijk. Ze klagen dat ze alles zo dikwijls moeten herhalen, tot tien maal toe, vóór Lieselot gehoorzaamt. Waarom moeten ze alles zo dikwijls herhalen? Het belangrijkste effect van aanhoudend herhalen is dat het slecht is voor de zenuwen van de volwassene. De kruik gaat zolang te water tot ze breekt. Een incident te veel en de poppen gaan aan het dansen. Door tijdig met je kind te praten kan heel wat ellende voorkomen worden. De beschrijving is ook het vertrekpunt voor de groepsdiscussie met begeleiding door je leerfacilitator(en). Kijk na de groepsdiscussie naar de aangeduide bron om de resultaten van de discussie te vergelijken met wat kinderpsychiater Peter Adriaenssens erover zegt. Bron: [OIEG P88-90]

34 Case kaarten fase 2 Pagina 34 / 56 ( ) 5.12 Achterkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase 6 Taken van de moderator: De moderator (elke cursist om beurten) moet ervoor zorgen dat alle door een cursist geformuleerde meningen tijdens de groepsdiscussie door die cursist duidelijk gemotiveerd worden, zeker als ze klakkeloos één van de als vertrekpunt voorgestelde reacties op de case herhalen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert niet zomaar direct de eerste de beste plausibele mening door een andere cursist geformuleerd als 'dé juiste', omdat dikwijls 'dé juiste' mening enkel dient om verdere discussies en denkwerk te stoppen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert zowel intellectuele inhoud als emotionele inhoud, waarbij hij aan elk van die 2 aspecten het belang hecht dat het aspect heeft voor het individu of de groep. De moderator (elke cursist om beurten) waakt erover dat de cursisten respect tonen voor de mening van de andere cursist(en), alsook dat de discussie niet ontaardt in een welles-nietes spelletje. De moderator (elke cursist om beurten) gaat steeds meer een deelnemende lerende worden, een lid van de groep, die zijn mening uit als die van één enkel individu.

35 Case kaarten fase 2 Pagina 35 / 56 ( ) 5.13 Voorkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase 7 Fase: 2 [van 4 tot 6 jaar] Thema: 3 [grenzen en normen en hun evolutie] Kaart naam: F2.T3: Kaartenbundel 1: Straffen, Bundelcase 7: Hoe de straf toepassen: Blijf rustig! Uitgave: 0.1 Het is natuurlijk gemakkelijker gezegd dan gedaan, en toch is het heel zinvol als ouders op zoek gaan naar manieren om minder snel onbeheerst te reageren op het probleemgedrag van hun kind. Woede versterkt immers snel de escalatie tussen ouder en kind, en gaat er dan deel van uitmaken. Precies door met afspraken te werken en dus preventief te handelen, is er weinig reden om zich passioneel te laten meeslepen. Dat is ook een positief neveneffect van de keuze van een type straf. Zodra de moeilijkheid zich voordoet, kan de ouder aan het kind zeggen: Je weet het, je gaat voor vijf minuten de hoek in. Wat voelt het kind aan? De beschrijving is ook het vertrekpunt voor de groepsdiscussie met begeleiding door je leerfacilitator(en). Kijk na de groepsdiscussie naar de aangeduide bron om de resultaten van de discussie te vergelijken met wat kinderpsychiater Peter Adriaenssens erover zegt. Bron: [OIEG P90-91]

36 Case kaarten fase 2 Pagina 36 / 56 ( ) 5.14 Achterkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase 7 Taken van de moderator: De moderator (elke cursist om beurten) moet ervoor zorgen dat alle door een cursist geformuleerde meningen tijdens de groepsdiscussie door die cursist duidelijk gemotiveerd worden, zeker als ze klakkeloos één van de als vertrekpunt voorgestelde reacties op de case herhalen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert niet zomaar direct de eerste de beste plausibele mening door een andere cursist geformuleerd als 'dé juiste', omdat dikwijls 'dé juiste' mening enkel dient om verdere discussies en denkwerk te stoppen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert zowel intellectuele inhoud als emotionele inhoud, waarbij hij aan elk van die 2 aspecten het belang hecht dat het aspect heeft voor het individu of de groep. De moderator (elke cursist om beurten) waakt erover dat de cursisten respect tonen voor de mening van de andere cursist(en), alsook dat de discussie niet ontaardt in een welles-nietes spelletje. De moderator (elke cursist om beurten) gaat steeds meer een deelnemende lerende worden, een lid van de groep, die zijn mening uit als die van één enkel individu.

37 Case kaarten fase 2 Pagina 37 / 56 ( ) 5.15 Voorkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase 8 Fase: 2 [van 4 tot 6 jaar] Thema: 3 [grenzen en normen en hun evolutie] Kaart naam: F2.T3: Kaartenbundel 1: Straffen, Bundelcase 8: Hoe de straf toepassen: Straf nu, niet straks Uitgave: 0.1 Een kleuter is 's middags heel stout en hij krijgt te horen dat hij 's avonds vroeger naar bed moet. Tijdens de namiddag gedraagt hij zich voorbeeldig. Hoe zal dat bij de kleuter overkomen? Wat is een voordeel van een onmiddellijke straf? De beschrijving is ook het vertrekpunt voor de groepsdiscussie met begeleiding door je leerfacilitator(en). Kijk na de groepsdiscussie naar de aangeduide bron om de resultaten van de discussie te vergelijken met wat kinderpsychiater Peter Adriaenssens erover zegt. Bron: [OIEG P91]

38 Case kaarten fase 2 Pagina 38 / 56 ( ) 5.16 Achterkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase 8 Taken van de moderator: De moderator (elke cursist om beurten) moet ervoor zorgen dat alle door een cursist geformuleerde meningen tijdens de groepsdiscussie door die cursist duidelijk gemotiveerd worden, zeker als ze klakkeloos één van de als vertrekpunt voorgestelde reacties op de case herhalen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert niet zomaar direct de eerste de beste plausibele mening door een andere cursist geformuleerd als 'dé juiste', omdat dikwijls 'dé juiste' mening enkel dient om verdere discussies en denkwerk te stoppen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert zowel intellectuele inhoud als emotionele inhoud, waarbij hij aan elk van die 2 aspecten het belang hecht dat het aspect heeft voor het individu of de groep. De moderator (elke cursist om beurten) waakt erover dat de cursisten respect tonen voor de mening van de andere cursist(en), alsook dat de discussie niet ontaardt in een welles-nietes spelletje. De moderator (elke cursist om beurten) gaat steeds meer een deelnemende lerende worden, een lid van de groep, die zijn mening uit als die van één enkel individu.

39 Case kaarten fase 2 Pagina 39 / 56 ( ) 5.17 Voorkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase 9 Fase: 2 [van 4 tot 6 jaar] Thema: 3 [grenzen en normen en hun evolutie] Kaart naam: F2.T3: Kaartenbundel 1: Straffen, Bundelcase 9: Hoe de straf toepassen: Herhaal de straf zo nodig Uitgave: 0.1 Kinderen die telkens opnieuw andere kinderen pijn doen, kunnen ook telkens opnieuw de hoek in. Iedere keer voor een minuut. Onderzoek heeft aangetoond dat het net de herhaling van de straf is die effect heeft. Wat te denken over een straf zoals 'vroeg naar bed moeten'? De beschrijving is ook het vertrekpunt voor de groepsdiscussie met begeleiding door je leerfacilitator(en). Kijk na de groepsdiscussie naar de aangeduide bron om de resultaten van de discussie te vergelijken met wat kinderpsychiater Peter Adriaenssens erover zegt. Bron: [OIEG P91]

40 Case kaarten fase 2 Pagina 40 / 56 ( ) 5.18 Achterkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase 9 Taken van de moderator: De moderator (elke cursist om beurten) moet ervoor zorgen dat alle door een cursist geformuleerde meningen tijdens de groepsdiscussie door die cursist duidelijk gemotiveerd worden, zeker als ze klakkeloos één van de als vertrekpunt voorgestelde reacties op de case herhalen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert niet zomaar direct de eerste de beste plausibele mening door een andere cursist geformuleerd als 'dé juiste', omdat dikwijls 'dé juiste' mening enkel dient om verdere discussies en denkwerk te stoppen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert zowel intellectuele inhoud als emotionele inhoud, waarbij hij aan elk van die 2 aspecten het belang hecht dat het aspect heeft voor het individu of de groep. De moderator (elke cursist om beurten) waakt erover dat de cursisten respect tonen voor de mening van de andere cursist(en), alsook dat de discussie niet ontaardt in een welles-nietes spelletje. De moderator (elke cursist om beurten) gaat steeds meer een deelnemende lerende worden, een lid van de groep, die zijn mening uit als die van één enkel individu.

41 Case kaarten fase 2 Pagina 41 / 56 ( ) 5.19 Voorkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase 10 Fase: 2 [van 4 tot 6 jaar] Thema: 3 [grenzen en normen en hun evolutie] Kaart naam: F2.T3: Kaartenbundel 1: Straffen, Bundelcase 10: Hoe de straf toepassen: Wees consequent. Doe wat afgesproken is Uitgave: 0.1 Zelfs al is Jan nog maar vijf, het is onmogelijk hem te doen gehoorzamen, wanneer hij er geen zin in heeft. Als zijn moeder hem in de hoek wil zetten, laat hij zich vallen. Hij zou er als het ware naartoe gesleept moeten worden. Zoiets doe je toch niet met een kind, vindt Jans moeder. Vader heeft het ook al geprobeerd. Hij zegt: Jan, als je nu niet... Ik ga al! zegt Jan vlug, en hij gaat zelf in de hoek staan, zonder dat het hem bevolen wordt. Telkens opnieuw reageert Jan anders op de straf die zijn ouders hem geven. Moeder zet hem eens één minuut op zijn kamer, zodat zijn woedeaanval voorbij zou gaan. Zodra hij rustig lijkt te zijn, opent zij de deur en zegt dat hij weer kan komen spelen. Jan kijkt verontwaardigd op. Waarom? De beschrijving is ook het vertrekpunt voor de groepsdiscussie met begeleiding door je leerfacilitator(en). Kijk na de groepsdiscussie naar de aangeduide bron om de resultaten van de discussie te vergelijken met wat kinderpsychiater Peter Adriaenssens erover zegt. Bron: [OIEG P92]

42 Case kaarten fase 2 Pagina 42 / 56 ( ) 5.20 Achterkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase 10 Taken van de moderator: De moderator (elke cursist om beurten) moet ervoor zorgen dat alle door een cursist geformuleerde meningen tijdens de groepsdiscussie door die cursist duidelijk gemotiveerd worden, zeker als ze klakkeloos één van de als vertrekpunt voorgestelde reacties op de case herhalen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert niet zomaar direct de eerste de beste plausibele mening door een andere cursist geformuleerd als 'dé juiste', omdat dikwijls 'dé juiste' mening enkel dient om verdere discussies en denkwerk te stoppen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert zowel intellectuele inhoud als emotionele inhoud, waarbij hij aan elk van die 2 aspecten het belang hecht dat het aspect heeft voor het individu of de groep. De moderator (elke cursist om beurten) waakt erover dat de cursisten respect tonen voor de mening van de andere cursist(en), alsook dat de discussie niet ontaardt in een welles-nietes spelletje. De moderator (elke cursist om beurten) gaat steeds meer een deelnemende lerende worden, een lid van de groep, die zijn mening uit als die van één enkel individu.

43 Case kaarten fase 2 Pagina 43 / 56 ( ) 5.21 Voorkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase 11 Fase: 2 [van 4 tot 6 jaar] Thema: 3 [grenzen en normen en hun evolutie] Kaart naam: F2.T3: Kaartenbundel 1: Straffen, Bundelcase 11: Hoe de straf toepassen: Faalt de aanpak? Uitgave: 0.1 Als ouders samen over de beste aanpak overlegd hebben, samen afspraken ontwikkeld hebben over aanmoediging en straf... Als ze met het kind de aanpak besproken hebben en deze aanpak consequent hebben toegepast... Als ze enige tijd volgehouden hebben om het kind de kans te geven te begrijpen dat het hen met de afspraken menens is... Als die hele strategie toch te kort blijkt te schieten en de ouders het gevoel hebben dat er geen vordering is, dan kunnen ze beter stoppen. Ouders moeten in ieder geval vermijden dat ze verloren gaan lopen in een steeds strenger wordend afsprakenbeleid en in het opdrijven van straffen. Wat betekent het dat het ondanks zo veel inzet toch niet lukt? Wat moet er verder gebeuren? De beschrijving is ook het vertrekpunt voor de groepsdiscussie met begeleiding door je leerfacilitator(en). Kijk na de groepsdiscussie naar de aangeduide bron om de resultaten van de discussie te vergelijken met wat kinderpsychiater Peter Adriaenssens erover zegt. Bron: [OIEG P92-93]

44 Case kaarten fase 2 Pagina 44 / 56 ( ) 5.22 Achterkant Case F2.T3 Kaartenbundel 1 Bundelcase 11 Taken van de moderator: De moderator (elke cursist om beurten) moet ervoor zorgen dat alle door een cursist geformuleerde meningen tijdens de groepsdiscussie door die cursist duidelijk gemotiveerd worden, zeker als ze klakkeloos één van de als vertrekpunt voorgestelde reacties op de case herhalen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert niet zomaar direct de eerste de beste plausibele mening door een andere cursist geformuleerd als 'dé juiste', omdat dikwijls 'dé juiste' mening enkel dient om verdere discussies en denkwerk te stoppen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert zowel intellectuele inhoud als emotionele inhoud, waarbij hij aan elk van die 2 aspecten het belang hecht dat het aspect heeft voor het individu of de groep. De moderator (elke cursist om beurten) waakt erover dat de cursisten respect tonen voor de mening van de andere cursist(en), alsook dat de discussie niet ontaardt in een welles-nietes spelletje. De moderator (elke cursist om beurten) gaat steeds meer een deelnemende lerende worden, een lid van de groep, die zijn mening uit als die van één enkel individu.

45 Case kaarten fase 2 Pagina 45 / 56 ( ) 5.23 Voorkant Case F2.T3 Kaartenbundel 2 Bundelcase 1 Fase: 2 [van 4 tot 6 jaar] Thema: 3 [grenzen en normen en hun evolutie] Kaart naam: F2.T3: Kaartenbundel 2: Mijn kind luistert niet, Bundelcase 1: Het geval Sip: Het aantal conflicten vastleggen Uitgave: 0.1 Als de vierjarige Sip zijn zin niet krijgt, kunt die behoorlijk uit de bol gaan. Hij roept, gooit met speelgoed, stampt tegen meubelen aan, of gooit zich op de grond. De ouders hebben het gevoel dat ze al heel wat geprobeerd hebben, van rustig negeren tot heel kwaad worden, en dat niets echt helpt. Ze moeten nu eerst een indruk krijgen van wat de evolutie is van het aantal woedeaanvallen doorheen de week. Waarom is dit als eerste stap naar een oplossing interessant? Hoe kunnen ze dat bijvoorbeeld doen? De beschrijving is ook het vertrekpunt voor de groepsdiscussie met begeleiding door je leerfacilitator(en). Kijk na de groepsdiscussie naar de aangeduide bron om de resultaten van de discussie te vergelijken met wat kinderpsychiater Peter Adriaenssens erover zegt. Bron: [OIEG P ]

46 Case kaarten fase 2 Pagina 46 / 56 ( ) 5.24 Achterkant Case F2.T3 Kaartenbundel 2 Bundelcase 1 Taken van de moderator: De moderator (elke cursist om beurten) moet ervoor zorgen dat alle door een cursist geformuleerde meningen tijdens de groepsdiscussie door die cursist duidelijk gemotiveerd worden, zeker als ze klakkeloos één van de als vertrekpunt voorgestelde reacties op de case herhalen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert niet zomaar direct de eerste de beste plausibele mening door een andere cursist geformuleerd als 'dé juiste', omdat dikwijls 'dé juiste' mening enkel dient om verdere discussies en denkwerk te stoppen. De moderator (elke cursist om beurten) accepteert zowel intellectuele inhoud als emotionele inhoud, waarbij hij aan elk van die 2 aspecten het belang hecht dat het aspect heeft voor het individu of de groep. De moderator (elke cursist om beurten) waakt erover dat de cursisten respect tonen voor de mening van de andere cursist(en), alsook dat de discussie niet ontaardt in een welles-nietes spelletje. De moderator (elke cursist om beurten) gaat steeds meer een deelnemende lerende worden, een lid van de groep, die zijn mening uit als die van één enkel individu.

Cursus. Preventie van Drugs, Tabak, en Alcohol misbruik door een goede opvoeding

Cursus. Preventie van Drugs, Tabak, en Alcohol misbruik door een goede opvoeding Commentaar op oplossing feit cases fase 2 thema 2 Pagina 1 / 9 (17-08-13) Cursus Preventie van Drugs, Tabak, en Alcohol misbruik door een goede opvoeding Document met de commentaar op de gekozen oplossing

Nadere informatie

Cursus. Preventie van Drugs, Tabak, en Alcohol misbruik door een goede opvoeding

Cursus. Preventie van Drugs, Tabak, en Alcohol misbruik door een goede opvoeding Case kaarten fase 4 Pagina 1 / 318 (01-02-14) Cursus Preventie van Drugs, Tabak, en Alcohol misbruik door een goede opvoeding Document om de case kaarten te maken voor Fase 4 [van 10/11 tot 20/21 jaar]

Nadere informatie

Cursus. Preventie van Drugs, Tabak, en Alcohol misbruik door een goede opvoeding

Cursus. Preventie van Drugs, Tabak, en Alcohol misbruik door een goede opvoeding Case kaarten fase 3 Pagina 1 / 68 (01-02-14) Cursus Preventie van Drugs, Tabak, en Alcohol misbruik door een goede opvoeding Document om de case kaarten te maken voor Fase 3 [van 6 tot 10/11 jaar] Dit

Nadere informatie

Cursus. Preventie van Drugs, Tabak, en Alcohol misbruik door een goede opvoeding

Cursus. Preventie van Drugs, Tabak, en Alcohol misbruik door een goede opvoeding Case kaarten fase 1 Pagina 1 / 66 (01-02-14) Cursus Preventie van Drugs, Tabak, en Alcohol misbruik door een goede opvoeding Document om de case kaarten te maken voor Fase 1 [van 0 tot 4 jaar] Dit document

Nadere informatie

Cursus. Preventie van Drugs, Tabak, en Alcohol misbruik door een goede opvoeding

Cursus. Preventie van Drugs, Tabak, en Alcohol misbruik door een goede opvoeding Gebruik van de dta preventie cursus Pagina 1 / 16 (01-02-14) Cursus Preventie van Drugs, Tabak, en Alcohol misbruik door een goede opvoeding Hoe deze cursus gebruiken, met of zonder begeleiding. Gebruik

Nadere informatie

Kinderen, lief maar. Wegwijzer Steenwijk Woensdag 12 november Carolien Boschma en Sjoukje Huisman Centrum voor Jeugd en Gezin

Kinderen, lief maar. Wegwijzer Steenwijk Woensdag 12 november Carolien Boschma en Sjoukje Huisman Centrum voor Jeugd en Gezin Kinderen, lief maar. Wegwijzer Steenwijk Woensdag 12 november Carolien Boschma en Sjoukje Huisman Centrum voor Jeugd en Gezin Opzet van de lezing Welkom Inleiding Theorie, tips en adviezen over opvoeden

Nadere informatie

Cursus. Preventie van Drugs, Tabak, en Alcohol misbruik door een goede opvoeding

Cursus. Preventie van Drugs, Tabak, en Alcohol misbruik door een goede opvoeding Commentaar op oplossing feit cases fase 1 thema 2 Pagina 1 / 20 (01-08-13) Cursus Preventie van Drugs, Tabak, en Alcohol misbruik door een goede opvoeding Document met de commentaar op de gekozen oplossing

Nadere informatie

Als opvoeden even lastig is

Als opvoeden even lastig is Als opvoeden even lastig is Hoe pak je dat dan aan? Soms weet ik niet meer wat ik moet doen om hem stil te krijgen. Schattig? Je moest eens weten. Hoezo roze wolk? Mijn dochter kan af en toe het bloed

Nadere informatie

Cursus. Preventie van Drugs, Tabak, en Alcohol misbruik door een goede opvoeding

Cursus. Preventie van Drugs, Tabak, en Alcohol misbruik door een goede opvoeding Commentaar op oplossing feit cases fase 3 thema 2 Pagina 1 / 10 (18-08-13) Cursus Preventie van Drugs, Tabak, en Alcohol misbruik door een goede opvoeding Document met de commentaar op de gekozen oplossing

Nadere informatie

Peuters. Lief maar ook wel eens lastig

Peuters. Lief maar ook wel eens lastig 1 Peuters Lief maar ook wel eens lastig 2 Peuters: Lief maar ook wel eens lastig Peuters zijn ondernemend en nieuwsgierig. Ze willen alles weten en ze willen alles zelf doen. En als ze iets niet willen,

Nadere informatie

Zelfbeeld. Het zelfvertrouwen wordt voor een groot deel bepaald door de ideeën die het kind over zichzelf heeft: het zelfbeeld.

Zelfbeeld. Het zelfvertrouwen wordt voor een groot deel bepaald door de ideeën die het kind over zichzelf heeft: het zelfbeeld. Zelfbeeld Het zelfvertrouwen wordt voor een groot deel bepaald door de ideeën die het kind over zichzelf heeft: het zelfbeeld. Een kind dat over het algemeen positief over zichzelf denkt, heeft meer zelfvertrouwen.

Nadere informatie

Het probleem is dat pesten soms wordt afgedaan als plagerij of als een onschuldig spelletje.

Het probleem is dat pesten soms wordt afgedaan als plagerij of als een onschuldig spelletje. 1-1. HET PROBLEEM Pesten en plagen worden vaak door elkaar gehaald! Het probleem is dat pesten soms wordt afgedaan als plagerij of als een onschuldig spelletje. Als je gepest bent, heb je ervaren dat pesten

Nadere informatie

Peutergedrag en grenzen stellen

Peutergedrag en grenzen stellen Peutergedrag en grenzen stellen GGD Regio Nijmegen Peutergedrag en grenzen stellen De peuterperiode is voor kinderen en ouders een heftige periode. Een kind groeit op en leert stap voor stap; het leert

Nadere informatie

Een informatieve bundel en vragenlijst voor kinderen die gepest worden.

Een informatieve bundel en vragenlijst voor kinderen die gepest worden. Een informatieve bundel en vragenlijst voor kinderen die gepest worden. Er is een verschil tussen plagen en pesten. Iets van iemand afpakken kan plagen zijn, maar ook pesten. Het is plagen als het gaat

Nadere informatie

Luisteren, hoe leren kinderen dat?

Luisteren, hoe leren kinderen dat? Leren luisteren Luisteren, hoe leren kinderen dat? Kinderen hebben grenzen en regels nodig. Ze zorgen voor duidelijkheid en veiligheid en ze leren hen omgaan met anderen. Verwacht niet van kinderen dat

Nadere informatie

Bijlage 4.2.2 Vragenlijst voor stotterende kinderen

Bijlage 4.2.2 Vragenlijst voor stotterende kinderen Bijlage 4.2.2 Vragenlijst voor stotterende kinderen bussum 2011 Wij wijzen erop dat het gebruik van de bijlagen bedoeld is voor de praktijk van de therapeut die de in het boek Stotteren: van theorie naar

Nadere informatie

De Inner Child meditatie

De Inner Child meditatie De Inner Child meditatie copyright Indra T. Preiss volgens Indra Torsten Preiss copyright Indra T. Preiss Het innerlijke kind Veel mensen zitten met onvervulde verlangens die hun oorsprong hebben in hun

Nadere informatie

In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen

In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen 14 In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen einde, alleen een voortdurende kringloop van materie

Nadere informatie

Peuters: lief maar ook wel eens lastig

Peuters: lief maar ook wel eens lastig Peuters: lief maar ook wel eens lastig Informatie voor ouders Het Centrum voor Jeugd en Gezin ondersteunt met deskundig advies, tips en begeleiding. Een centraal punt voor al je vragen over opvoeden en

Nadere informatie

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)

Nadere informatie

Wat vertel ik mijn kind als ik opgenomen word? Praten helpt. Verslavingspreventie Mondriaan

Wat vertel ik mijn kind als ik opgenomen word? Praten helpt. Verslavingspreventie Mondriaan Wat vertel ik mijn kind als ik opgenomen word? Praten helpt Verslavingspreventie Mondriaan Wat vertel ik mijn kind als ik opgenomen word? Alle ouders hebben het beste voor met hun kinderen. Ouders vragen

Nadere informatie

Achtergrondinformatie

Achtergrondinformatie Achtergrondinformatie opdracht 1, module 2, les 7 Vriendschappen Vriendjes spelen een belangrijke rol in het leven van een kind. Kinderen spelen met elkaar en maken plezier. En vriendjes leren van elkaar.

Nadere informatie

Deze folder legt uit hoe je SNAP kan gebruiken voor een blijvende verandering.

Deze folder legt uit hoe je SNAP kan gebruiken voor een blijvende verandering. Bij SNAP leren we ouders en kinderen vaardigheden om problemen op te lossen en meer zelfcontrole te ontwikkelen. Deze folder legt uit hoe je SNAP kan gebruiken voor een blijvende verandering. SNAP (STOP

Nadere informatie

MEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind

MEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind MEE Nederland Raad en daad voor iedereen met een beperking Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Inhoudsopgave

Nadere informatie

Alcohol, Roken en opvoeding

Alcohol, Roken en opvoeding Alcohol, Roken en opvoeding Uw kind in klas 1 van het voortgezet onderwijs Als kinderen naar het voortgezet onderwijs gaan, verandert er veel in hun leven. Ze krijgen andere interesses en hun vriendengroep

Nadere informatie

Soms is er thuis ruzie Dan is mama boos en roept soms omdat ik mijn speelgoed niet opruim Maar ik heb daar helemaal niet mee gespeeld Dat was Bram,

Soms is er thuis ruzie Dan is mama boos en roept soms omdat ik mijn speelgoed niet opruim Maar ik heb daar helemaal niet mee gespeeld Dat was Bram, Soms is er thuis ruzie Dan is mama boos en roept soms omdat ik mijn speelgoed niet opruim Maar ik heb daar helemaal niet mee gespeeld Dat was Bram, mijn kleine broer Dat is niet van mij mama Dan zegt ze

Nadere informatie

Denkfouten. hoofdstuk 6. De pretbedervers. De zwarte bril

Denkfouten. hoofdstuk 6. De pretbedervers. De zwarte bril hoofdstuk 6 Denkfouten We hebben al gezien dat sommige van onze brandende automatische gedachten ons in de weg zitten. Ze geven ons een onprettig gevoel of weerhouden ons ervan dingen te doen. Het probleem

Nadere informatie

Over: www.bewareofloverboys.nl

Over: www.bewareofloverboys.nl 1 Naam: www.bewareofloverboys.nl Voordat je begint met de opdrachten? Lees dit door: Als je je niet prettig voelt bij het lezen van bepaalde dingen: Stop met het lezen van deze site. Praat erover met iemand

Nadere informatie

Straffen en belonen. Veronique de Vries Psychologe

Straffen en belonen. Veronique de Vries Psychologe Straffen en belonen 1 Veronique de Vries Psychologe HOPON Wat: Opvoeders van kinderen tussen 0 en 12 jaar ondersteunen. Hoe: Adviesgesprekken, infomomenten, thuisbegeleiding, ouder- en kindtrainingen,

Nadere informatie

SIPP persoonlijkheidsvragenlijst

SIPP persoonlijkheidsvragenlijst SIPP persoonlijkheidsvragenlijst Deze vragenlijst bestaat uit een aantal stellingen. Deze stellingen hebben betrekking op de laatste 3 maanden. Door per stelling aan te geven in hoeverre u het hier bent,

Nadere informatie

Vragenkaartjes voor kinderen van 4 t/m 6 jaar

Vragenkaartjes voor kinderen van 4 t/m 6 jaar 4 t/m 6 jaar 4 t/m 6 jaar 4 t/m 6 jaar Hoe vraag je aan iemand om met je te spelen? Wat speel je graag op het schoolplein? Jij kan al goed helpen hè. Wie help jij graag? Wat doe je dan? van 4 t/m 6 jaar

Nadere informatie

Tot een geloofsgesprek komen. I Ontmoeten

Tot een geloofsgesprek komen. I Ontmoeten Tot een geloofsgesprek komen I Ontmoeten Het geloofsgesprek vindt plaats in een ontmoeting. Allerlei soorten ontmoetingen. Soms kort en eenmalig, soms met mensen met wie je meer omgaat. Bij de ontmoeting

Nadere informatie

Geweld in huis raakt kinderen. Informatie en advies voor ouders. huiselijkgeweldwb.nl 0900 126 26 26. 5 cent per minuut

Geweld in huis raakt kinderen. Informatie en advies voor ouders. huiselijkgeweldwb.nl 0900 126 26 26. 5 cent per minuut Geweld in huis raakt kinderen Informatie en advies voor ouders Grafisch ontwerp: Ontwerpstudio 2 MAAL EE Bij huiselijk geweld tussen (ex-)partners worden kinderen vaak over het hoofd gezien. Toch hebben

Nadere informatie

Een kind helpen. na een misdrijf of verkeersongeluk. Slachtofferhulp 0900-0101. (lokaal tarief) na een misdrijf of een verkeersongeluk

Een kind helpen. na een misdrijf of verkeersongeluk. Slachtofferhulp 0900-0101. (lokaal tarief) na een misdrijf of een verkeersongeluk Een kind helpen na een misdrijf of verkeersongeluk Slachtofferhulp H E L P T na een misdrijf of een verkeersongeluk 0900-0101 (lokaal tarief) Een misdrijf of een verkeersongeluk kan een diepe indruk bij

Nadere informatie

DO'S EN DON'TS VOOR OUDERS

DO'S EN DON'TS VOOR OUDERS WWW.PESTWEB.NL DO'S EN DON'TS VOOR OUDERS Kinderen en jongeren willen je hulp, als je maar (niet)... Wat kinderen zeggen over pesten Kinderen gaan over het algemeen het liefst met hun probleem naar hun

Nadere informatie

Pubers opvoeden. Veranderingen in de puberteit

Pubers opvoeden. Veranderingen in de puberteit Pubers opvoeden Pubers opvoeden De puberteit is de ontwikkelingsfase tussen 10 en 18 jaar. Maar die puberteit is er natuurlijk niet opeens. Vanaf ongeveer 9 jaar kan je al merken dat kinderen beginnen

Nadere informatie

FOUT VRIENDJE? PAS OP! Hulp. Internet. Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22.

FOUT VRIENDJE? PAS OP! Hulp. Internet. Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22. PAS OP! Hulp Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22. Internet Wil je meer lezen? Kijk op www.jipdenhaag.nl/loverboys En test jezelf op www.loverboytest.nl Dit is een

Nadere informatie

Methodieken en werkvormen Module 4: Leeftijdseigen kenmerken - Matrix ontwikkelgebieden

Methodieken en werkvormen Module 4: Leeftijdseigen kenmerken - Matrix ontwikkelgebieden Methodieken en werkvormen Module 4: Leeftijdseigen kenmerken - Matrix ontwikkelgebieden Maker: Trainersteam Regio Rondom de IJssel Functie: Trainer Regio Rondom de IJssel Datum van productie: 20 februari

Nadere informatie

How2talk2kids. workshop. Malta. Juni 2007. Wouter Verboon

How2talk2kids. workshop. Malta. Juni 2007. Wouter Verboon How2talk2kids workshop Malta Juni 2007 Wouter Verboon How2talk2kids Achtergrond Introductie in Nederland Workshop Herkenbaar? Valt wel mee, het is maar een schrammetje Is je beker weer omgevallen! Ik word

Nadere informatie

Copyright Marlou en Anja Alle rechten voorbehouden Opeenrijtje.com info@opeenrijtje.com 3.0

Copyright Marlou en Anja Alle rechten voorbehouden Opeenrijtje.com info@opeenrijtje.com 3.0 2 Deel 1 Beïnvloeden van gedrag - Zeg wat je doet en doe wat je zegt - 3 Interactie Het gedrag van kinderen is grofweg in te delen in gewenst gedrag en ongewenst gedrag. Gewenst gedrag is gedrag dat we

Nadere informatie

Informatie en advies voor ouders

Informatie en advies voor ouders Geweld in huis raakt kinderen Informatie en advies voor ouders 1 2 Wist u dat de gevolgen van het zien of horen van geweld in het gezin net zo groot zijn als zelf geslagen worden? Ook als het geweld gestopt

Nadere informatie

Omgaan met gedrag op Basisschool De Bareel

Omgaan met gedrag op Basisschool De Bareel 1. Uitgangspunten gedrag Omgaan met gedrag op Basisschool De Bareel Schooljaar 2013 Inhoud 2. Preventief handelen om te komen tot gewenst gedrag 3. Interventies om te komen tot gewenst gedrag 4. Stappenplan

Nadere informatie

Vroeg Interventiedienst Drugs

Vroeg Interventiedienst Drugs VRIND Vroeg Interventiedienst Drugs Als aan ouders gevraagd wordt wat hun grootste bekommernissen zijn voor hun kinderen in de toekomst, dan scoort 'drugs' zeer hoog. Ouders maken zich zorgen over drugs.

Nadere informatie

Hoe kunt u voor uw bijzondere kleinkind zorgen? Tips voor opa s en oma s. Foto Britt Straatemeier. Deze brochure werd mogelijk gemaakt door:

Hoe kunt u voor uw bijzondere kleinkind zorgen? Tips voor opa s en oma s. Foto Britt Straatemeier. Deze brochure werd mogelijk gemaakt door: Hoe kunt u voor uw bijzondere kleinkind zorgen? Tips voor opa s en oma s Foto Britt Straatemeier Deze brochure werd mogelijk gemaakt door: Tips voor grootouders Foto Susanne Reuling Als in het gezin van

Nadere informatie

Wat je voelt is wat je denkt! De theorie van het rationeel denken

Wat je voelt is wat je denkt! De theorie van het rationeel denken Wat je voelt is wat je denkt! De theorie van het rationeel denken Mensen zoeken hulp omdat ze overhoop liggen met zichzelf of met anderen. Dit kan zich op verschillende manieren uiten. Sommige mensen worden

Nadere informatie

Antwerpen. Leren luisteren

Antwerpen. Leren luisteren Antwerpen Leren luisteren Luisteren, hoe leren kinderen dat? Grenzen Grenzen zorgen ervoor dat je kind veiligheid en zekerheid ervaart. Zo weet hij wat mag van mama en papa en moet hij niet steeds aftoetsen

Nadere informatie

Anti-pestprotocol. We werken samen aan een goede sfeer op school. Catharinaschool Wellerlooi

Anti-pestprotocol. We werken samen aan een goede sfeer op school. Catharinaschool Wellerlooi Anti-pestprotocol We werken samen aan een goede sfeer op school Catharinaschool Wellerlooi Inleiding De Catharinaschool wil haar kinderen een veilig pedagogisch klimaat bieden. Wij streven ernaar dat de

Nadere informatie

Wanneer zijn de kinderen klaar voor een zindelijkheidstraining? Kinderen zijn mogelijk klaar voor een zindelijkheidstraining wanneer ze:

Wanneer zijn de kinderen klaar voor een zindelijkheidstraining? Kinderen zijn mogelijk klaar voor een zindelijkheidstraining wanneer ze: Zindelijkheidstraining Net als de meeste ouders kijkt u misschien uit naar de dag dat uw kind geen luiers meer nodig heeft. Uw kind zindelijk maken kan een enorme opgave lijken, vooral wanneer familie,

Nadere informatie

Praktische afspraken. Spelen bij de kleuters: o 4A: A-week o 4B: B-week

Praktische afspraken. Spelen bij de kleuters: o 4A: A-week o 4B: B-week Praktische afspraken Spelen bij de kleuters: o 4A: A-week o 4B: B-week o Er wordt enkel tussen 12u30 en 13u15 bij de kleuters gespeeld. o De vierdeklassers die bij de kleuters spelen, krijgen die dag een

Nadere informatie

Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande

Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Eerste druk 2015 R.R. Koning Foto/Afbeelding cover: Antoinette Martens Illustaties door: Antoinette Martens ISBN: 978-94-022-2192-3 Productie

Nadere informatie

Module TA 3 Strooks Het belang van bekrachtiging van het goede bij het werken met mensen.

Module TA 3 Strooks Het belang van bekrachtiging van het goede bij het werken met mensen. Module TA 3 Strooks Het belang van bekrachtiging van het goede bij het werken met mensen. In de TA wordt gesproken over het begrip strook. Een strook is een eenheid van erkenning. Mensen hebben een sterke

Nadere informatie

Kinderen op bezoek op de intensive care

Kinderen op bezoek op de intensive care Kinderen op bezoek op de intensive care Handreiking voor ouders mca.nl Inhoudsopgave Hoe vertel ik mijn kind(eren) dat zijn/hun vader, moeder of ander familielid ernstig ziek op de IC ligt? 1 Hoe bereid

Nadere informatie

Voorjaarsnieuwsbrief 2009 Joke Borst InBalance

Voorjaarsnieuwsbrief 2009 Joke Borst InBalance Voorjaarsnieuwsbrief 2009 Joke Borst InBalance www.jokeborst.nl tel. 0226 452891 De inhoud: Februari 2009 V O R I G E NI E U W S B R I E F De decembernieuwsbrief over luisteren ben ik met een persoonlijk

Nadere informatie

Wat gebeurt er als iemand zich in de mindere positie voelt? Meer over het instinct voor zelfbehoud

Wat gebeurt er als iemand zich in de mindere positie voelt? Meer over het instinct voor zelfbehoud Bijlage 3.1. Wat gebeurt er als iemand zich in de mindere positie voelt? Meer over het instinct voor zelfbehoud Het instinct voor zelfbehoud is heel gezond. Als we dat niet hadden, zou niemand van ons

Nadere informatie

Luisteren naar de Heilige Geest

Luisteren naar de Heilige Geest Luisteren naar de Heilige Geest Johannes 14:16-17 En Ik zal de Vader bidden en Hij zal u een andere Trooster geven om tot in eeuwigheid bij u te zijn, de Geest der waarheid, die de wereld niet kan ontvangen,

Nadere informatie

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over, 3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol

Nadere informatie

Aan de slag blijven. Schematisch overzicht van thema s, leerdoelen en inhoud

Aan de slag blijven. Schematisch overzicht van thema s, leerdoelen en inhoud Schematisch overzicht van thema s, leerdoelen en inhoud Jezelf presenteren De medewerker moet zichzelf goed presenteren. Bijvoorbeeld door er schoon en verzorgd uit te zien. Zo laat hij/zij een goede indruk

Nadere informatie

Welkom bij. Mijn puber en de sociale media hoe ga ik daar mee om? Gaby Herweijer

Welkom bij. Mijn puber en de sociale media hoe ga ik daar mee om? Gaby Herweijer Welkom bij Mijn puber en de sociale media hoe ga ik daar mee om? Gaby Herweijer Welkom in de Puberteit Pubers ondergaan veel veranderingen Vrienden School Lichamelijk Seksualiteit Hersenen Pubers vragen

Nadere informatie

Mijn nieuwe school, een nieuwe start.

Mijn nieuwe school, een nieuwe start. Mijn nieuwe school, een nieuwe start. Naam: Mijn oude school weerbaar.info Mijn nieuwe school Als je naar het middelbaar onderwijs gaat is alles nieuw. Je klasgenoten, de docenten, de school, de regels

Nadere informatie

Activiteit 01: Je gedachten en gevoelens 7. Activiteit 02: De scheiding van je ouders overleven 11. Activiteit 03: Acting out 16

Activiteit 01: Je gedachten en gevoelens 7. Activiteit 02: De scheiding van je ouders overleven 11. Activiteit 03: Acting out 16 Inhoud Activiteit 01: Je gedachten en gevoelens 7 Activiteit 02: De scheiding van je ouders overleven 11 Activiteit 03: Acting out 16 Activiteit 04: Schuld 22 Activiteit 05: Angst 26 Activiteit 06: Verdriet

Nadere informatie

EEN DIERBARE VERLIEZEN

EEN DIERBARE VERLIEZEN EEN DIERBARE VERLIEZEN 994 Inleiding Deze folder is bedoeld voor nabestaanden. U leest hierin over de gevoelens die u kunt ervaren en hoe u in deze moeilijke tijd goed voor uzelf kunt zorgen. U heeft kort

Nadere informatie

Ik heb een nieuw horloge, zegt papa. Kijk.

Ik heb een nieuw horloge, zegt papa. Kijk. Prent 1 Sst, ik hoor iets! Prent 1. Sst, ik hoor iets! Said en Jamal zitten aan tafel te eten. Samen met papa en mama. Ik heb een nieuw horloge, zegt papa. Kijk. Papa laat het horloge zien. Het is een

Nadere informatie

Alleen als uw kind zich veilig voelt, kan het worden wie het is

Alleen als uw kind zich veilig voelt, kan het worden wie het is Beste ouders en verzorgers. Voor de vakantie zijn we begonnen met een aanpak om het op en rond onze school voor kinderen nog veiliger te maken. Nu, na de vakantie, pakken we de draad met veel élan weer

Nadere informatie

Omdat ik het zeg! Regels en grenzen bij kinderen in de basisschoolleeftijd

Omdat ik het zeg! Regels en grenzen bij kinderen in de basisschoolleeftijd Omdat ik het zeg! Regels en grenzen bij kinderen in de basisschoolleeftijd Inleiding Kinderen zijn kinderen. Ze moeten nog veel leren en hebben daarbij leiding en aanmoediging nodig van volwassenen. Door

Nadere informatie

Tijdschrift Kindermishandeling April 2013 Onderwijsspecial deel 2. 8 tips voor een goed gesprek met je leerling

Tijdschrift Kindermishandeling April 2013 Onderwijsspecial deel 2. 8 tips voor een goed gesprek met je leerling 8 tips voor een goed gesprek met je leerling Edith Geurts voor Tijdschrift Kindermishandeling Het kan zijn dat je als leerkracht vermoedt dat een kind thuis in de knel zit. Bijvoorbeeld doordat je signalen

Nadere informatie

Leren luisteren. over opvoeden gesproken - Tips voor ouders

Leren luisteren. over opvoeden gesproken - Tips voor ouders Leren luisteren over opvoeden gesproken - Tips voor ouders? Leren luisteren Grenzen Grenzen zorgen ervoor dat je kind zich veilig en zelfzeker kan voelen. Zo weet hij wat van mama en papa mag en moet hij

Nadere informatie

1. Ik merk vaak dat ik probeer iets te bereiken wat op de een of andere manier op een mislukking uitloopt. -----

1. Ik merk vaak dat ik probeer iets te bereiken wat op de een of andere manier op een mislukking uitloopt. ----- Test: Je persoonlijke afweerprofiel Met de volgende test kun je bepalen welk afweermechanisme je het meest gebruikt. Iedereen gebruikt alle afweervormen, maar er bestaan verschillen in de frequentie waarmee

Nadere informatie

SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN

SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN Dit thema is opgesplitst in drie delen; gevoelens, ruilen en familie. De kinderen gaan eerst aan de slag met gevoelens. Ze leren omgaan met de gevoelens van anderen. Daarna

Nadere informatie

Reality Reeks - Verwerkingsopdrachten. Hey Russel! Een bijzondere vriendschap

Reality Reeks - Verwerkingsopdrachten. Hey Russel! Een bijzondere vriendschap Reality Reeks - Verwerkingsopdrachten Hey Russel! Een bijzondere vriendschap Lees blz. 5 tot en met 8. Jim vindt Rudsel een rare naam. Jim zegt dit ook tegen Rudsel. Vind jij het ook een rare naam? Is

Nadere informatie

3/12/2013. Mijn broer heeft ADHD. Mijn broer heeft ADHD. Mijn grote broer heeft ADHD. Het zal je broer maar wezen. Ouders opgepast

3/12/2013. Mijn broer heeft ADHD. Mijn broer heeft ADHD. Mijn grote broer heeft ADHD. Het zal je broer maar wezen. Ouders opgepast Mijn broer heeft ADHD Mijn broer heeft ADHD Ouders hebben twee of meer kinderen Waarvan één (soms ook meerdere) stoorzender(s) Hoe houden we dit gezin in evenwicht? Waar moeten we op letten? Het zal je

Nadere informatie

Programma Tienerclub. Tienerclub Blok 1 & 5: Adventure 4 Kids Op avontuur met jezelf

Programma Tienerclub. Tienerclub Blok 1 & 5: Adventure 4 Kids Op avontuur met jezelf Programma Tienerclub. Tienerclub Blok 1 & 5: Adventure 4 Kids Op avontuur met jezelf Vijf woensdagmiddagen kunnen jongens en meiden tussen de 10 en 14 jaar op avontuur naar zichzelf. Het kind leert zichzelf

Nadere informatie

Tussendoelen sociaal - emotionele ontwikkeling - Relatie met andere kinderen

Tussendoelen sociaal - emotionele ontwikkeling - Relatie met andere kinderen Tussendoelen sociaal - emotionele ontwikkeling - Relatie met andere kinderen 1. Kijkt veel naar andere kinderen. 1. Kan speelgoed met andere kinderen 1. Zoekt contact met andere kinderen 1. Kan een emotionele

Nadere informatie

een dierbare verliezen

een dierbare verliezen een dierbare verliezen een dierbare verliezen U heeft kort geleden iemand verloren. Dat kan heel verwarrend zijn. Vaak is het moeilijk te accepteren dat iemand er niet meer is. Soms is het verdriet of

Nadere informatie

JEUGDIGEN. Hulp na seksueel misbruik. vooruitkomen +

JEUGDIGEN. Hulp na seksueel misbruik. vooruitkomen + > vooruitkomen + Hulp na seksueel misbruik JEUGDIGEN Heb jij seksueel misbruik meegemaakt of iemand in jouw gezin, dan kan daarover praten helpen. Het kan voor jou erg verwarrend zijn hierover te praten,

Nadere informatie

Wie zijn jouw vrienden? Opdracht:

Wie zijn jouw vrienden? Opdracht: Wie zijn jouw vrienden? Opdracht: 1. Maak een spinnenweb van jouw belangrijkste vrienden. 2. Schrijf er telkens bij waar je die vriend hebt leren kennen. 3. Schrijf de meest positieve eigenschap als vriend

Nadere informatie

Les 1 Vragen stellen Leestekst: De tandarts

Les 1 Vragen stellen Leestekst: De tandarts Les 1 Vragen stellen Leestekst: De tandarts "Welkom:... " Introductiefase: 1. "Vandaag gaan we weer een tekst lezen. Daarbij gaan we een nieuwe strategie leren. Deze strategie heet vragen stellen. We gaan

Nadere informatie

Les 1 Voorspellen Leestekst: De nieuwe computer. Introductiefase: 2. Vraag: "Kan iemand mij vertellen wat voorspellen betekent?"

Les 1 Voorspellen Leestekst: De nieuwe computer. Introductiefase: 2. Vraag: Kan iemand mij vertellen wat voorspellen betekent? Les 1 Voorspellen Leestekst: De nieuwe computer "Welkom:..." Introductiefase: 1. "We gaan vandaag proberen te voorspellen." 2. Vraag: "Kan iemand mij vertellen wat voorspellen betekent?" 3. Discussie:...

Nadere informatie

Hoe gaat het in groep 1/2 b

Hoe gaat het in groep 1/2 b Hoe gaat het in groep 1/2 b Binnenkomst: - Als je op school komt hang je je jas op je eigen haakje onder je tent. Je tas zet je op de plank. - In de klas geef je de juf een hand en je pakt een spelletje

Nadere informatie

Terrorisme en dan verder Wat te doen na een aanslag?

Terrorisme en dan verder Wat te doen na een aanslag? Terrorisme en dan verder Wat te doen na een aanslag? Publieksversie Ga zo veel mogelijk door met uw normale dagelijkse activiteiten. Dat geeft u het gevoel dat u de baas bent over de situatie. Dit is ook

Nadere informatie

STOP 4-7 programma. Samen sterker Terug. Pad

STOP 4-7 programma. Samen sterker Terug. Pad STOP 4-7 programma Samen sterker Terug Op Pad STOP 4-7 PROGRAMMA Samen sterker Terug Op Pad Ecologisch (samen) en positief (sterker terug op pad) Een vroeg interventie- of preventieprogramma: kindtraining

Nadere informatie

Dip, down of depressie Hulp bij depressiviteit

Dip, down of depressie Hulp bij depressiviteit Dip, down of depressie Hulp bij depressiviteit Dip, down of depressie Hulp bij depressiviteit Iedere tiener is weleens somber en verdrietig, en vaak is het in één, twee dagen voorbij zonder dat je als

Nadere informatie

Stellingen en normering leerlingvragenlijst

Stellingen en normering leerlingvragenlijst Stellingen en normering leerlingvragenlijst Expertsysteem ZIEN! voor het primair onderwijs 2.0 juli 2012 ZIEN! is een product van, in samenwerking met ParnasSys ZIEN!PO leerlingvragenlijst 2.0 Stellingen

Nadere informatie

INFORMATIE KINDEREN IN ROUW 0-3 JAAR STICHTING STERRENKRACHT

INFORMATIE KINDEREN IN ROUW 0-3 JAAR STICHTING STERRENKRACHT INFORMATIE KINDEREN IN ROUW 0-3 JAAR STICHTING STERRENKRACHT Voorwoord Beste ouders/verzorgers, Deze informatie is bedoeld om antwoord te geven op vragen als: Hoe ga ik om met het verdriet, angst of boosheid

Nadere informatie

Eerste druk, februari 2011 2011 Elisabeth Nymus

Eerste druk, februari 2011 2011 Elisabeth Nymus Seksueel misbruik Eerste druk, februari 2011 2011 Elisabeth Nymus isbn: 978-90-484-1685-1 nur: 248 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave

Nadere informatie

COMMUNICATIE MET JONGE KINDEREN

COMMUNICATIE MET JONGE KINDEREN COMMUNICATIE MET JONGE KINDEREN Judith Janssen Docent AD PEM / Pedagogisch Educatief medewerker j.m.a.janssen@hr.nl Programma: Communicatie met jonge kinderen Baby s: Gesprekspartner Belang van taal Eenkennigheid

Nadere informatie

ALLES DUBBEL. Survivalgids. voor startende tweelingmama s. Denise Hilhorst

ALLES DUBBEL. Survivalgids. voor startende tweelingmama s. Denise Hilhorst Voorproefje ALLES DUBBEL Survivalgids voor startende tweelingmama s Denise Hilhorst Inhoud Dubbel van start 7 Dubbel ervaren 8 Dubbel zwanger 10 Dubbel voorbereiden 19 Dubbel bevallen 25 Dubbel voeden

Nadere informatie

Het Rouwende Kind. een handvat voor de volwassene

Het Rouwende Kind. een handvat voor de volwassene Het Rouwende Kind een handvat voor de volwassene Het Rouwende Kind een handvat voor de volwassene Nina José Verhoeven Elk kind dat oud genoeg is om van iemand te houden, is oud genoeg om te rouwen. Alan

Nadere informatie

5. Overtuigingen. Gelijk of geluk? Carola van Bemmelen Food & Lifestylecoaching. Jouw leven op dit moment weerspiegelt exact jouw overtuigingen

5. Overtuigingen. Gelijk of geluk? Carola van Bemmelen Food & Lifestylecoaching. Jouw leven op dit moment weerspiegelt exact jouw overtuigingen 5. Overtuigingen Jouw leven op dit moment weerspiegelt exact jouw overtuigingen Een overtuiging is een gedachte die je hebt aangenomen als waarheid doordat ie herhaaldelijk is bevestigd. Het is niet meer

Nadere informatie

Wat maakt je zo boos?

Wat maakt je zo boos? Shari Klein en Neill Gibson Wat maakt je zo boos? 10 stappen om boosheid te transformeren naar verbondenheid met jezelf en anderen Een introductie over de bedoeling van Geweldloze Communicatie en hoe je

Nadere informatie

Lou en Lena: NEE tegen geweld!

Lou en Lena: NEE tegen geweld! Mijn prentenboek Prentenboek voor leerlingen 1 e en 2 e leerjaar Lou en Lena: NEE tegen geweld! Mijn naam:... Mijn klas:... Mondiale Vorming - Plan België Hallo, ik ben Lou. En dit is mijn zus Lena. We

Nadere informatie

Informatie voor ouders

Informatie voor ouders Weerbaarheid Informatie voor ouders Het Centrum voor Jeugd en Gezin ondersteunt met deskundig advies, tips en begeleiding. Een centraal punt voor al je vragen over opvoeden en opgroeien, dat is handig!

Nadere informatie

waar denkt u aan bij het woord opvoeden? De kracht van Positief opvoeden Overzicht Hoop en verwachting

waar denkt u aan bij het woord opvoeden? De kracht van Positief opvoeden Overzicht Hoop en verwachting Overzicht De kracht van Positief opvoeden 1 Hoop en verwachting Opvoeden in de praktijk Waarom positief opvoeden? De 5 principes van positief opvoeden Tijd voor vragen en discussie 2 Hoop en verwachting

Nadere informatie

Wanneer vertel je het de kinderen? Kies een moment uit waarop je zelf en de kinderen niet gestoord kunnen worden.

Wanneer vertel je het de kinderen? Kies een moment uit waarop je zelf en de kinderen niet gestoord kunnen worden. Hoe vertel je het de kinderen? Op een gegeven moment moet je de kinderen vertellen dat jullie gaan scheiden. Belangrijk is hoe en wat je hen vertelt. Houd rekening daarbij rekening met de leeftijd van

Nadere informatie

ALCOHOL EN OPVOEDING UW KIND OP HET VOORTGEZET ONDERWIJS DE GEZONDE SCHOOL EN GENOTMIDDELEN. Folder Alcohol en opvoeding.indd 1 27-07-2011 13:42:29

ALCOHOL EN OPVOEDING UW KIND OP HET VOORTGEZET ONDERWIJS DE GEZONDE SCHOOL EN GENOTMIDDELEN. Folder Alcohol en opvoeding.indd 1 27-07-2011 13:42:29 ALCOHOL EN OPVOEDING UW KIND OP HET VOORTGEZET ONDERWIJS DE GEZONDE SCHOOL EN GENOTMIDDELEN Folder Alcohol en opvoeding.indd 1 27-07-2011 13:42:29 ALCOHOL EN OPVOEDING Als kinderen naar het voortgezet

Nadere informatie

Lesbrief. Voetstappen Kader Abdolah

Lesbrief. Voetstappen Kader Abdolah Lesbrief Voetstappen Kader Abdolah Doe meer met Leeslicht! Bij een aantal boeken in de serie Leeslicht kunt u een gratis lesbrief downloaden van www.eenvoudigcommuniceren.nl. In deze lesbrief staan vragen,

Nadere informatie

Specificatie van de cursus. Preventie van Drugs, Tabak, en Alcohol misbruik door een goede opvoeding

Specificatie van de cursus. Preventie van Drugs, Tabak, en Alcohol misbruik door een goede opvoeding Specificatie van de dta preventie cursus Pagina 1 / 27 (01-02-14) Specificatie van de cursus Preventie van Drugs, Tabak, en Alcohol misbruik door een goede opvoeding Cursus bestaande uit een 'kaartspel'

Nadere informatie

R O S A D E D I E F. Arco Struik. Rosa de dief Arco Struik 1 www.gratiskinderboek.nl

R O S A D E D I E F. Arco Struik. Rosa de dief Arco Struik 1 www.gratiskinderboek.nl R O S A D E D I E F Arco Struik Rosa de dief Arco Struik 1 www.gratiskinderboek.nl In de winkel 3 Bart 5 Een lieve dief 7 De telefoon 9 Bij de dokter 11 De blinde vrouw 13 Een baantje 15 Bijna betrapt

Nadere informatie

DEEL 1. WERKBOEK 5 Eigen keuze. 2015 Monique van Dam YOU: De keuze is aan jou!

DEEL 1. WERKBOEK 5 Eigen keuze. 2015 Monique van Dam YOU: De keuze is aan jou! DEEL 1 1 WERKBOEK 5 Eigen keuze Inhoud 2 1. Hoe zit het met je keuzes? 3 2. Hoe stap je uit je automatische piloot? 7 3. Juiste keuzes maken doe je met 3 vragen 9 4. Vervolg & afronding 11 1. Hoe zit het

Nadere informatie

Leer- en ontwikkelingslijnen jonge kind (ZONDER extra doelen) - versie aug Naam leerling. Sociaal-emotionele ontwikkeling Betrokkenheid

Leer- en ontwikkelingslijnen jonge kind (ZONDER extra doelen) - versie aug Naam leerling. Sociaal-emotionele ontwikkeling Betrokkenheid Leer- en ontwikkelingslijnen jonge kind (ZONDER extra doelen) - versie aug 2018 Sociaal-emotionele ontwikkeling etrokkenheid etrokkenheid - 0 eleeft plezier in het ontdekken van nieuwe dingen Laat heel

Nadere informatie