JAARVERSLAG Jaarverslag Vogelbescherming

Transcriptie

1

2 JAARVERSLAG 2010 Jaarverslag Vogelbescherming

3 Jaarverslag Vogelbescherming

4 Inhoud 1. Inleiding Vogelgebieden Natura Aanwijzingsbesluiten Beheerplannen Natura 2000 & WetlandWachten Draagvlak voor Natura WetlandWachten Ontwikkeling netwerk Kennisontwikkeling WetlandWachten en Natura Wetlandbescherming in de praktijk Kust & Zee Naar een rijke Waddenzee Westerschelde Noordzee belangrijk voor vogels Duin en kust Highlights Vogelgebieden Platteland Beleid Europees Landbouwbeleid Agrarisch natuurbeheer Weidevogels Kerngebieden voor weidevogels Weidevogelboeren Akkervogels Draagvlakvergroting & kennisoverdracht Onderzoek & bescherming Bollenvogels Erfvogels Verbetering leefgebied ooievaar Uilen als ambassadeurs voor bescherming Boerenzwaluw Ganzen en smienten Highlights Platteland Stad & dorp Bewoners Elke tuin een vogeltuin Jaarverslag Vogelbescherming

5 Tuinvogelconsulenten Tuinvogelwijzer Tuinvogeltelling Bouw Geld speelt geen rol meer BouwRai Bestuurders Stadsvogeladviseurs landelijk actief Expertmeetings Onderzoek Steeds meer mensen tellen MUS Huismus kleurringonderzoek Ring-MUS Highlights Stad & dorp Wereldwijd Bescherming langs de trekweg Samen sterker in Tunesië BirdLife Partner in Marokko Vogels op het randje in de Sahel Samenwerking Burkina Faso Global Flyway Network Critical Site Network Natuurbescherming wereldwijd Wind mee in de Oekraïne Bossen in Indonesië Nieuw in Nederland: Caribische natuur Nieuw vredespark West-Afrika Internationale wet- en regelgeving Lobby Europese bescherming Nieuwe ambities voor Europese biodiversiteit Bescherming wetlands Profilering & versterking BirdLife Actie BirdLife voor stadsvogels Voorkom het uitsterven van vogelsoorten! Born to travel: internationale campagne voor trekvogels BirdLife & het Jaar van de Biodiversiteit Highlights Wereldwijd Vogels & mensen Leden Betrokken leden Ruimhartige steun Bijzondere giften Jaarverslag Vogelbescherming

6 Servicecentrum Passie voor vogels Website Beleef de Lente Winkel voor vogels én mensen VOGELS, papier en digitaal Social media Onderzoek Motivaction Bedrijven & Partners Nationale Postcode Loterij Partners in Vrijwilligers & actieve achterban Vrijwilligers veelzijdig actief Jeugd Educatie: Vogels op school WILDzoekers en Vogels Junior Highlights Vogels en mensen De vereniging Bestuur Wisseling van de wacht Afscheid voormalig voorzitter Bestuursleden, functies en nevenfuncties Belangrijke onderwerpen Ledenraad Ledenraadsleden Bijeenkomst met bestuur Werkzaamheden Het bureau Directie Medewerkers Vogelbescherming in ontwikkeling Risicomanagement Maatschappelijk verantwoord ondernemen Referenties Flos Fleischer / Directeur Stichting Verantwoord Beheer IJsselmeer Harry Talen / Directeur Talen Carrosseriebouw, Meppel Marieke van Schaik / Managing Director - Nationale Postcode Loterij Ton Janszen / Histologisch analist & amateur natuurfotograaf Marco Lambertini / CEO BirdLife International Trilce Navarrete / Tuinvogelconsulent van Vogelbescherming Kees van Es / Programmamanager Naar een Rijke Waddenzee Gerard C. Boere / Vogelwerkgroep De IJsselstreek Jaarverslag Vogelbescherming

7 Herman Feenstra / WetlandWacht Fochterloërveen Niels Mureau / Agrarische Natuurvereniging Drimmelen Kathelijn De Maeijer / Landschapsbeheer Drenthe Loes van den Bremer / SOVON Vogelonderzoek Nederland Henk van der Kwast / directievoorzitter Stern Groep N.V Patty Groenveld / juniorlid Vogelbescherming Thomas Rozendaal / Beheerder Hyve Vogels Junior Niels Hogeweg / Landschap Noord-Holland Soorten uitgelicht Heggenmus zoekt rommelige tuin Lepelaar in de lift Boeren voor de grutto Boomklever in stijgende lijn Kraanvogel viert 2 e lustrum Bruine kiekendief gesteund door leden Slechtvalk in 2010 goed Eerste huiszwaluwtil bewoond Steenuil in de belangstelling Kwartelkoning kwetsbaar Kanoet kan niet zonder Waddenzee Amsterdam albatros: reddingsplan Keerkringvogel: extra zorg Visdief vindt minder voedsel Ooievaar breed gesteund Bijlagen Bijlage 1: Schema SMP Bijlage 2: Ontwikkeling ledental naar type lidmaatschap in Bijlage 3: Verantwoordingsverklaring Bijlage 4: Kerncijfers medewerkers Jaarverslag Vogelbescherming

8 1. Inleiding Vogelbescherming is een vereniging voor vogels en mensen. Natuurlijk zetten we ons in de eerste plaats in voor de bescherming van vogels en hun leefgebieden. In Nederland en met BirdLife International wereldwijd. Maar dat doen we samen met zoveel mogelijk mensen met een passie voor vogels en natuur. Onze kracht schuilt 'm in het bij elkaar brengen van al die mensen die bijdragen aan een wereld vol vogels en natuur; van wetenschapper tot weidevogelboer, van tuinvogelliefhebber tot waddenbeschermer was het internationale jaar van de biodiversiteit. Behoud van de rijkdom aan soorten stond wereldwijd op de agenda. In Nederland was daar echter weinig van te merken. De nieuwe regering snijdt diep in natuurbescherming. Maar dankzij al die mensen die ons steunen hebben we ook in 2010 successen voor de vogels kunnen boeken. Vogels beschermen in 2010 Het beschermen van vogels en hun leefgebieden is geen overbodige luxe. Dat bleek in 2010 opnieuw uit de cijfers. Sinds 1500 zijn er over de hele wereld zo n 150 vogelsoorten uitgestorven. Dat is rond de 1,5% van alle vogelsoorten op aarde. Vandaag de dag is wereldwijd één op de acht vogelsoorten bedreigd. Maar liefst 190 soorten dreigen zelfs acuut uit te sterven. De oorzaken zijn divers. De belangrijkste bedreiging is wel het verdwijnen van leefgebieden, zoals tropische bossen. Bescherming en herstel van leefgebieden is daarom van cruciaal belang. Daarmee dragen we bij aan de bescherming van hele ecosystemen. Tal van soorten zijn daarvan afhankelijk. Vogels zijn een goede graadmeter voor de toestand van de natuur. Cijfers over hun verspreiding, aantallen en trends zijn, wereldwijd, van groot belang voor de onderbouwing van goede beschermingsprogramma s. Ook voor het werk van Vogelbescherming is een goede monitoring essentieel. Daartoe werkt zij intensief samen met organisaties als SOVON Vogelonderzoek Nederland. Zoomen we in op Nederland, dan zien we een wisselend beeld. Weliswaar neemt het aantal soorten iets toe. Maar veel kritische soorten die afhankelijk zijn van bijzondere natuur hebben het zwaar en staan op de Rode Lijst. Enkele zijn de afgelopen jaren zelfs als broedvogel uit Nederland verdwenen. Vogels van het boerenland staan extra onder druk. De intensieve landbouw heeft geleid tot grote klappen onder eens algemene soorten als grutto en veldleeuwerik. De toename in recente jaren van soorten als purperreiger en lepelaar laten echter zien dat vogel- en natuurbescherming loont. Internationale Jaar van de biodiversiteit Voor het jaar 2010 was er goede hoop op een positieve omslag voor natuur en daarmee vogels. Het was het VNjaar van de biodiversiteit, waarin behoud van soorten en ecosystemen nationaal en internationaal de agenda s zou bepalen. Dat viel tegen. Alom werd erkend dat de wereld had gefaald in de doelstellingen van het Biodiversiteitsverdrag uit Zoals een rem op de achteruitgang van soorten in De wereldtop in Nagoya bracht vrijwel alle landen bijeen om nu wel succesvol afspraken te maken over biodiversiteit en natuurbescherming. Net echt onder een gelukkig gesternte, want door het jaar heen beheerste de economische crisis het internationale toneel. Toch had Nagoya wel enig resultaat. Een globaal akkoord om het verdwijnen van plant- en diersoorten tegen 2020 te stoppen bijvoorbeeld, of de bescherming van 10% van onze oceanen. We kunnen daar cynisch over doen maar daar hebben de vogels niets aan. BirdLife en Vogelbescherming zullen de internationaal gemaakte afspraken gebruiken voor hun werk. Zoals we ook in het verleden internationale afspraken met succes hebben ingevuld voor de bescherming van vogels. In 2010 bijvoorbeeld met bescherming van tropisch bos in West-Afrika en Indonesië. Nieuw kabinet, nieuwe wind Al enkele jaren is de houding vanuit Den Haag en in delen van de maatschappij minder positief over natuurbehoud en -herstel dan voorheen. Vooral wanneer maatregelen voor natuur en vogels knellen met regionale of korte termijn economische belangen. Dan is de houding tegenover natuur al snel negatief. In de plannen en de opstelling van het in 2010 aangetreden kabinet Rutte is natuur kind van de rekening geworden. Harde bezuinigingen, een streep door de verbindingen tussen natuurgebieden, alleen het hoogst noodzakelijke herstel van Natura 2000-gebieden, geen natuurherstel in de Westerschelde en evenmin gedempt getij in de Haringvliet. Voor Vogelbescherming reden om een ongewone stap te nemen met de actie 'Fluit het kabinet terug. Maar liefst mensen stuurden een nieuwjaarsboodschap naar het kabinet om vogels en natuur toekomst te geven. Deze tegenwind belemmerde ons niet ook in de nationale natuurbeschermingsarena successen te boeken. Bijvoorbeeld voor de Waddenzee en met betere beheerplannen van onze belangrijkste vogelgebieden. Jaarverslag Vogelbescherming

9 Buiten de Haagse stolp Gelukkig worden vogels niet alleen beschermd vanuit Den Haag of de provinciehoofdsteden. Vogelbescherming werkt met allerlei maatschappelijke groeperingen en mensen om ons land vogelvriendelijker te maken. Met hen zoeken we naar positieve veranderingen en naar nieuwe vormen van financiering voor vogel- en natuurbescherming. Met bedrijven, gemeenten maar vooral duizenden bewoners werken we aan vogelvriendelijkere steden. Bewoners van het buitengebied krijgen advies hoe erven aantrekkelijk te maken voor vogels. En in 2010 startte het project Weidevogelboerderijen. Samen met boeren werken we daarmee concreet aan beter weidevogelbeheer. Strategisch Meerjarenplan Vogelbescherming startte met een nieuw Strategisch Meerjarenplan (SMP) voor de periode Gedurende vijf jaar vormt dit de leidraad voor ons werk. Centrale thema s zijn 'vogels en biodiversiteit en 'vogels en mensen. Dat is niet voor niks. Vogels maken deel uit van de biodiversiteit en zijn essentiële schakels in ecosystemen. De bedreigingen voor vogels zijn talrijk, maar zo ook de kansen voor bescherming. Vogelbescherming verbindt mensen die zich inzetten voor vogels. Daarmee werkt Vogelbescherming aan een toekomst voor vogels en een leefbare wereld. Het SMP wordt in concrete jaarplannen omgezet. Zie voor schema SMP bijlage 1. Jaarverslag Vogelbescherming

10 2. Vogelgebieden Vogelbescherming Nederland zet zich op meerdere manieren in voor de Belangrijke Vogelgebieden. Zij volgt kritisch de natuurbeschermingswetgeving en heeft een actieve inbreng bij de aanwijzingsbesluiten van de Natura 2000-gebieden. Vogelbescherming is voluit betrokken bij de bescherming en planvorming van internationaal Belangrijke Vogelgebieden als de Waddenzee, de Westerschelde en het IJsselmeer. Met een netwerk van deskundige WetlandWachten zet de vereniging zich in voor behoud - en waar nodig verbetering - van de natuurlijke kwaliteiten van de diverse wetlands in ons land Natura 2000 Vogelbescherming bemoeide zich ook in 2010 actief met Natura In Nederland gaat het om 166 gebieden, inclusief 4 gebieden op de Noordzee, die onder de Habitatrichtlijn en Vogelrichtlijn zijn aangewezen. Natura 2000 is een Europees ecologische netwerk van natuurgebieden waarmee de meest bijzondere en waardevolle natuur van Europa wordt beschermd. Natura 2000-gebieden zijn aangewezen omdat er Europees beschermde dier- en plantensoorten voorkomen. Elk Natura 2000-gebied wordt voorzien van een speciaal aanwijzingsbesluit waarin zogenaamde instandhoudingsdoelstellingen worden opgenomen. Met zo'n doelstelling wordt duidelijk hoeveel geschikt leefgebied er beschikbaar moet blijven, of hersteld moet worden, voor de soorten waarvoor het gebied is aangewezen. Hoe de instandhoudingsdoelstellingen gerealiseerd moeten worden, staat niet in het aanwijzingsbesluit. Dat moet uitgewerkt worden in beheerplannen. Zo n beheerplan beschrijft hoe de instandhoudingsdoelstellingen voor een gebied gerealiseerd gaan worden en welke beheermaatregelen getroffen moeten worden. Zowel het bestaand gebruik als nieuwe plannen en projecten dienen een 'passende beoordeling' te ondergaan op significante effecten. Toetsen aan de instandhoudingsdoelstellingen uit het aanwijzingsbesluit dus. Die doelen mogen niet in gevaar worden gebracht Aanwijzingsbesluiten Alle 79 Belangrijke Vogelgebieden die Nederland rijk is vallen onder de Europese Vogelrichtlijn. Deze richtlijn is samen met de Habitatrichtlijn inmiddels omgedoopt tot Natura 2000, het Europese ecologische netwerk van natuurgebieden. Hiermee beoogt de Europese Unie de karakteristieke biodiversiteit van Europa in stand te houden. De meeste Nederlandse Natura 2000-gebieden zijn waterrijk en herbergen in najaar, winter en voorjaar vaak vele tienduizenden tot honderdduizenden trekvogels. Daaronder bevinden zich soorten waarvoor Nederland internationaal belangrijke aantallen herbergt, bijvoorbeeld smient en bonte strandloper. Eind 2010, uiterlijk zes jaar na aanmelding bij Europa, hadden alle Natura 2000-gebieden definitief aangewezen en beschermd moeten zijn. Nederland heeft daarin gefaald. In Nederland woedt sinds 2008 een bij tijden hevige discussie over de natuurdoelen van Natura 2000-gebieden en de daarmee samenhangende ontwikkeling van voldoende ambitieuze beheerplannen. Ook in 2010 heeft Vogelbescherming de beleidsdiscussie gevoed en aanwijzingsbesluiten beoordeeld. In beperkte mate is daarbij gebruik gemaakt van juridische middelen. Mede door de inspanningen van Vogelbescherming zijn sommige vogel- en habitatdoelen aangescherpt, ecologisch beter onderbouwd (bijvoorbeeld voor moerasvogels, watervogels en duin- en kustbroeders) en gebiedsbegrenzingen uitgebreid Beheerplannen Maatschappelijk draagvlak is essentieel voor gebiedsbeheerplannen waarin de juiste maatregelen zijn opgenomen om Natura 2000-doelen te bereiken. Vogelbescherming participeert al enige jaren constructief in het landelijk Platform Natura 2000 waar maatschappelijke organisaties en overheid de voortgang van Natura 2000 volgen en bijsturen. Verder is Vogelbescherming intensief betrokken bij de beheerplannen voor de grote rijkswateren aan kust & zee, bij het hele IJsselmeergebied inclusief de Oostvaarderplassen en bij de Gelderse Rijntakken. Daarnaast werkt Vogelbescherming aan maatregelen voor soorten die sterk onder druk staan en als broedvogel in Nederland zelfs op de rand van uitsterven staan. Voorbeelden daarvan blauwe kiekendief, strandplevier en korhoen Natura 2000 & WetlandWachten Voor een effectief beheerplan is een goed begrip van de lokale situatie van groot belang. Wat zijn de knelpunten en kansen voor vogels in het gebied? Welke sociale en economische belangen spelen er? Voor de lokale Jaarverslag Vogelbescherming

11 vertegenwoordiging van het natuurbelang kan Vogelbescherming een beroep doen op een speciale categorie vrijwilligers: de WetlandWachten. De ruim 80 WetlandWachten zijn de 'oren, ogen en handen van Vogelbescherming in de Belangrijke Vogelgebieden. Elke WetlandWacht zet zich in voor vogels en natuur in zijn of haar gebied. WetlandWachten tellen de vogels, volgen de ruimtelijke ontwikkelingen en plannen en informeren publiek en lokale beleidsmakers over de vogels en natuur van het gebied. Door hun verbondenheid met een specifiek gebied weten zij als geen ander wat er speelt en wie ingeschakeld moet worden voor een oplossing. Logischerwijs zijn veel WetlandWachten betrokken bij het opstellen van de Natura 2000-beheerplannen. Vogelbescherming ondersteunt de WetlandWachten met cursussen, adviezen en persoonlijke begeleiding. En dat werpt zijn vruchten af. De rol van de WetlandWacht als evenwichtige, deskundige voorvechter van de natuurbelangen is in veel beheerplannen niet meer weg te denken. Vogelbescherming werkt op het gebied van Natura 2000 in Nederland ook vaak nauw samen met andere landelijke natuurorganisaties zoals Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer Draagvlak voor Natura 2000 Wetenschappers hebben inmiddels aangetoond dat Europese natuurregels een significante bijdrage leveren aan de bescherming van bedreigde vogelsoorten. Tegelijkertijd is het duidelijk dat meer nodig is om de unieke Europese natuur te beschermen. Dat de natuurregelgeving door verschillende ondernemers als beperkend wordt ervaren is ongunstig voor het draagvlak voor natuurmaatregelen. Vogelbescherming en de Europese Partners van BirdLife International trekken samen op om uit deze impasse te komen, door waar mogelijk helderheid te geven over hoe economische en ecologische belangen samen kunnen gaan. De Europese Birds- and Habitats Directive Taskforce van BirdLife International brengt daarvoor geregeld adviezen uit en komt halfjaarlijks samen om kennis te delen. Tegelijkertijd blijft Vogelbescherming zich verzetten tegen de onterechte fabels die de ronde doen over Natura 2000 en weet juist de maatschappelijke, recreatieve en economische winst van natuurgebieden publiek onder de aandacht te brengen WetlandWachten De WetlandWachten zijn voor Vogelbescherming Nederland de ogen en oren in de 'natte Natura 2000-gebieden die zijn aangewezen onder de EU-Vogelrichtlijn. In internationaal perspectief zijn de waterrijke natuurgebieden van Nederland, de zogenaamde 'wetlands, voor vogels van groot belang. Vogelbescherming geeft daarom prioriteit aan bescherming en adequaat beheer van deze gebieden. Het netwerk van vrijwillige WetlandWachten speelt hierin een belangrijke rol. Dit netwerk van vrijwilligers heeft vanaf 1995 langzaam maar zeker gestalte gekregen. WetlandWachten volgen de ontwikkelingen in en rond een wetland op de voet en rapporteren daarover jaarlijks aan Vogelbescherming. Zij hebben voorts een belangrijke signaalfunctie bij acute bedreigingen. Daarnaast spelen ze een rol bij het zoeken naar verbeteringen in beleid en beheer. Dat vereist, daar waar mogelijk en noodzakelijk, nauw overleg met onder meer terreinbeheerders, de lokale overheid, plaatselijke groeperingen en Vogelbescherming Nederland Ontwikkeling netwerk In 2010 mochten we 3 nieuwe WetlandWachten verwelkomen en stopten er 5 om diverse reden met hun activiteiten. Eind 2010 waren er 87 WetlandWachten actief. Helaas zijn er nog niet voor álle wetlands die kwalificeren onder Natura 2000 WetlandWachten. Om de betrokkenheid van de WetlandWachten bij Vogelbescherming te behouden en te vergroten werden ook in 2010 activiteiten georganiseerd voor en met de WetlandWachten. Zo was er in februari 2010 een goed bezochte WetlandWachtendag, waar het 15-jarig bestaan van het netwerk werd gevierd. In het najaar werd daarnaast een aantal regionale bijeenkomsten voor WetlandWachten georganiseerd. Dit soort bijeenkomsten verenigen het nuttige (lezingen en discussie over relevante onderwerpen) met het aangename (excursies). Ook werden door Vogelbescherming, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, De Landschappen en de Milieufederaties regionale bijeenkomsten en workshops over Natura 2000 georganiseerd. Veel WetlandWachten woonden deze bij. Jaarverslag Vogelbescherming

12 Kennisontwikkeling WetlandWachten beschikken doorgaans over veel kennis op het gebied van ecologie, wet- en regelgeving en ruimtelijke ordening. Dat komt van pas als men in overleg gaat met bijvoorbeeld terreinbeheerders, de lokale overheid en plaatselijke groeperingen. In 2010 werd het Handboek WetlandWachten gepresenteerd. Dit boek is een belangrijk hulpmiddel voor beschermingswerk. Het is voor nieuwe WetlandWachten een introductie in de werkzaamheden en voor de meer ervaren WetlandWacht een naslagwerk. Het is de bedoeling dat het een levend document wordt, dat actueel blijft door aanvullingen en wijzigingen (in bijvoorbeeld wet- en regelgeving) en nieuwe inzichten. Een ander instrument om de WetlandWachten en Vogelbescherming Nederland over en weer op de hoogte te houden is het WetlandWachten-forum. De functie hiervan als uitwisselingsplatform van ervaringen kwam weliswaar niet helemaal uit de verf. Het forum bleek echter wel een uitstekend middel te zijn om elkaar te informeren. In 2011 wordt het WetlandWachten-forum onderdeel van de site van Vogelbescherming. Tenslotte is een digitaal kennisschema opgezet, waar WetlandWachten in een handomdraai kunnen zien welke collega-wetlandwacht over expertise beschikt op een bepaald terrein WetlandWachten en Natura 2000 Voor een effectief beheerplan is een goed begrip van de lokale situatie van groot belang. Wat zijn de knelpunten en kansen voor vogels in het gebied? Welke sociale en economische belangen spelen er? Voor de lokale vertegenwoordiging van het natuurbelang kan Vogelbescherming een beroep doen op een speciale categorie vrijwilligers: de WetlandWachten. De 87 (eind 2010) WetlandWachten zijn de 'oren, ogen en handen van Vogelbescherming in de Belangrijke Vogelgebieden. Elke WetlandWacht zet zich in voor vogels en natuur in zijn of haar gebied. WetlandWachten tellen de vogels, volgen de ruimtelijke ontwikkelingen en plannen en informeren publiek en lokale beleidsmakers over de vogels en natuur van het gebied. Door hun verbondenheid met een specifiek gebied weten zij als geen ander wat er speelt en wie ingeschakeld moet worden voor een oplossing. Logischerwijs zijn veel WetlandWachten betrokken bij het opstellen van de Natura 2000-beheerplannen. Vogelbescherming ondersteunt de WetlandWachten met cursussen, adviezen en persoonlijke begeleiding. En dat werpt zijn vruchten af. De rol van de WetlandWacht als evenwichtige, deskundige voorvechter van de natuurbelangen is in veel beheerplannen niet meer weg te denken. Vogelbescherming werkt op het gebied van Natura 2000 in Nederland ook vaak nauw samen met andere landelijke natuurorganisaties zoals Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer Wetlandbescherming in de praktijk Wetlands, zout en zoet, groot en klein, overal in Nederland. Het werk van WetlandWachten is divers en daarom hebben zij zich ook in 2010 weer op allerlei manieren ingezet voor bescherming van vogels in 'hun wetlands. Belangrijke thema s die in veel wetlands spelen zijn recreatie (bijvoorbeeld in het Fochteloër Veen, Lauwersmeer, Westerschelde) en waterkwaliteit en inrichting (bijvoorbeeld IJsselmeer, Lauwersmeer, Veluwerandmeren). WetlandWachten stellen zich in de beïnvloeding van het beleid altijd constructief op, zij denken mee en dragen goede oplossingen aan. Daardoor worden regelmatig successen behaald. Zoals in de Gouwzee, waar het windsurfen in de tijd beperkt wordt na bemoeienis met de WetlandWacht. Watervogels krijgen daardoor veel meer rust. Overleg met vele partijen, inbreng van kennis en ideeën en doorzettingsvermogen zijn bij het werk van de WetlandWachten onontbeerlijk. Ook benutten ze ten volle de mogelijkheden van inspraakprocedures. Het betekent wel dat in de belangenafweging beschermingsdoelen vaak ook niet, of ten dele, worden behaald. Zo is Vogelbescherming niet tevreden met de inrichting van het windmolenpark bij Urk, hoewel de scherpe kantjes er toch zijn afgehaald 2.3. Kust & Zee De Nederlandse kust is van groot belang voor vogels, zowel broed- als trekvogels. Dit geldt niet alleen voor de Waddenzee en de Delta, maar ook voor de duinen langs de Hollandse kust en de Noordzee zelf. Er wordt op veel plaatsen gewerkt aan een nieuwe inrichting van de Nederlandse kust. Dit biedt kansen voor kustvogels, denk aan ruimte voor dynamische processen van wind en water. Maar het kan ook schadelijk zijn, zoals bij natuurarme, technische oplossingen. Kust en zee worden steeds intensiever gebruikt, onder meer door de ontwikkeling van windparken, het opkomen van nieuwe vormen van visserij en toenemende recreatiedruk. Vogelbescherming zette zich in 2010 in voor een goede bescherming van de Jaarverslag Vogelbescherming

13 Belangrijke Vogelgebieden langs de Nederlandse kust, met name Waddenzee en Westerschelde. Maar ook buiten die gebieden werden kansen benut om de natuurwaarden van te kust te versterken of herstellen Naar een rijke Waddenzee De Waddenzee is onze enige echte wildernis en het belangrijkste vogelgebied van ons land. Niet gek dus dat de bescherming van dit unieke gebied ook in 2010 weer veel aandacht kreeg. Zo werd in maart 2010 het Programmaplan Naar een Rijke Waddenzee aangeboden aan minister Verburg. Dit natuurherstelprogramma vloeit voort uit het convenant dat Vogelbescherming sloot met de mosselvisserijsector, de overheid en de andere natuurorganisaties. Vogelbescherming stak, samen met andere natuurorganisaties en verschillende overheidspartijen, veel energie in het opstellen van het plan. In 2010 kwam het plan, met een doorkijk tot 2030, in de uitvoeringsfase. Ook hierin speelt Vogelbescherming een stevige rol. Samen met Staatsbosbeheer, de Waddenvereniging, Natuurmonumenten, de Noordelijke Landschappen en de ministeries van EL&I en I&M (voorheen LNV en V&W), maakt Vogelbescherming deel uit van het 'Programmateam Naar een rijke Waddenzee, dat zorg draagt voor de uitvoering. Van herstel van het voedselweb (waaronder mosselbanken) en de randen van het wad tot een natuurlijke, klimaatbestendige morfologie van het gebied en dat alles bezien in internationaal perspectief. Bescherming van miljoenen trekkende wadvogels en belangrijke wadvogelgebieden langs de Oost-Atlantische flyway heeft daarbij de speciale aandacht van Vogelbescherming. Het onderzoeksproject METAWAD is één van de flywayprojecten die gesteund zijn door het programma Naar een Rijke Waddenzee en Vogelbescherming. Uit het onderzoek dat in 2011 van start zal gaan zullen belangrijke aanbevelingen voortkomen voor beheer van de Waddenzee en andere gebieden langs de trekroute. Rust voor wadvogels Vogelbescherming ondersteunde het project 'Gastheerschap op het Wad. Dit project beoogt meer rust voor vogels op het wad te bewerkstelligen. Bijvoorbeeld door recreanten, met name pleziervaarders en wadlopers, te informeren over vogelrijke plekken in de Waddenzee en ze te wijzen op de gevolgen van verstoring op wadvogels. Beroep Natura 2000-besluit Vogelbescherming verdedigde tijdens een zitting bij de Raad van State het beroep dat zij aantekende tegen de Natura 2000-aanwijzingsbesluiten voor het Waddengebied. De instandhoudingsdoelen voor een aantal vogelsoorten kennen naar de mening van Vogelbescherming een te laag ambitieniveau. Het gaat hierbij om soorten waarvoor Nederland een bijzondere internationale verantwoordelijkheid heeft zoals scholekster, eidereend en grote stern. Helaas verklaarde de Raad van State het beroep van Vogelbescherming ongegrond. Dat betekent dat de doelstelling voor de Waddenzee niet ambitieuzer hoeft dan nu is vastgelegd. De reden hiervoor is dat natuurherstel voor deze belangrijke vogelsoorten ook in andere natuurgebieden gerealiseerd kan worden en dat de doelen van de Waddenzee niet per se omhoog hoeven. Het goede nieuws is dat we voor deze soorten in andere, nog aan te wijzen Natura 2000-gebieden ambitieuze herstelopgaven tegemoet kunnen zien. De Nederlandse populaties van deze soorten, zo stelt de Raad van State, moeten namelijk wel in een gunstige staat van instandhouding worden gebracht. Internationale Waddenvisie Tijdens de 11e Trilaterale Conferentie over de Waddenzee op 19 maart 2010 Presenteerde Vogelbescherming samen met haar BirdLife Partners uit Duitsland (NABU) en Denemarken (DOF) een nieuwe visie voor de bescherming en het herstel van dit unieke getijdengebied: The Wadden Sea. A vison for the conservation of a Natural Heritage. Hierin roepen zij op tot het nemen van zeven maatregelen voor bescherming en herstel van de hele Waddenzee, zoals herstel van ecosystemen en de bescherming van de rijke biodiversiteit, het creëren van broed- en hoogwatervluchtplaatsen en maatregelen om de effecten van klimaatverandering tegen te gaan. De samenwerking met DOF en NABU zal in 2011 verder worden uitgebouwd met een project gericht op het thema 'rust voor wadvogels Westerschelde De Westerschelde is, naast de Eems-Dollard, het laatste gebied van Nederland waar sprake is van een open en natuurlijke overgang van rivier naar zee. Nergens in Noordwest-Europa is er nog een estuarium van deze omvang. Het is bovendien een onmisbare schakel in de trekweg van honderdduizenden vogels. In de loop van de jaren heeft het gebied door inpoldering, verdieping van de vaargeul en andere maatregelen veel van haar glans verloren. Vogelbescherming Nederland zet zich daarom al vele jaren in voor herstel van de natuurwaarden in de Westerschelde. Jaarverslag Vogelbescherming

14 2010 beloofde het jaar te worden waarin behoud en herstel van de natuur in de Westerschelde eindelijk van de grond zou komen. Met instemming van het parlement besloot kabinet Balkenende IV in december 2009 om over te gaan tot natuurherstel door ontpoldering van de Hertogin Hedwigepolder. Maar nadat dit kabinet begin 2010 ten val kwam, werden de net opgestarte procedures tot herstel vertraagd. Hoewel het dossier niet als 'controversieel was verklaard, handelde demissionair minister Verburg wel als zodanig en gebeurde er niets. Het kabinet Rutte verraste vervolgens vriend en vijand met de passage in het regeerakkoord dat de plannen voor natuurherstel door ontpoldering worden heroverwogen en dat er een alternatief voor ontpoldering zal worden gezocht. Hiermee wordt jaren van breed maatschappelijk overleg over behoud en herstel van de natuur in de Westerschelde volledig aan de kant geschoven. Vogelbescherming beraadt zich nu over stappen om de oorspronkelijke, weloverwogen plannen voor natuurherstel medio 2011 weer op de rails te krijgen. Een andere tegenvaller voor vogels in de Westerschelde was dat de provincie Zeeland lokale recreatiebelangen liet prevaleren boven internationaal belangrijke vogelwaarden. Zij gelastte openstelling voor recreanten van een eerder bij vergunningvoorschriften afgesloten dijkvak, waardoor grote aantallen rustende wadvogels worden verstoord. Na interventie van Vogelbescherming bij de Raad van State werd een en ander voorlopig teruggedraaid, maar een definitieve oplossing is er nog niet Noordzee belangrijk voor vogels De Noordzee is het grootste aaneengesloten natuurgebied dat Nederland rijk is. Als ondiepe, voedselrijke zee is het een eldorado voor kust- en zeevogels als meeuwen, sterns, eenden en duikers. Maar de natuur in de Noordzee staat onder druk. De huidige natuurkwaliteit is ongeveer de helft van die in een ongerepte situatie. Daarom is het belangrijk om meer te weten te komen over de leefwijze van zeevogels. Kennis over voorkomen en verspreiding per seizoen, beschikbaarheid van voedsel en voldoende rust moet meer inzicht geven in welke maatregelen getroffen kunnen worden. Vogelbescherming stimuleert daarom publicaties over en onderzoek naar zeevogels. Tegelijkertijd werkt BirdLife International in opdracht van de Europese Commissie aan betrouwbare criteria voor het vaststellen van gebieden op zee die bescherming verdienen vanwege bijzondere waarde voor zeevogels Duin en kust Een onlosmakelijk en karakteristiek deel van de natuur van de Nederlandse kust zijn duinen en kwelders. Dit zijn zonder uitzondering hoogwaardige natuurgebieden die voor verreweg het grootste deel onder Natura 2000 vallen. Ze zijn van groot belang voor diverse karakteristieke broedvogels, zoals tapuit en velduil, beide op de Rode Lijst. Maar ook voor vogels die hier broeden en in de kustzone of het agrarisch achterland voedsel zoeken, zoals kleine mantelmeeuw en blauwe kiekendief. Bescherming is hard nodig, want sommige van de zeldzaamste broedvogels van Nederland, zoals velduil, blauwe kiekendief en tapuit, komen vrijwel alleen hier nog voor. De aantallen van deze en andere duinvogels nemen sterk af, ondanks dat vrijwel alle duinen en kwelders reservaat zijn. Het Beschermingsplan Duin- en kustvogels geeft richting aan de beschermingsactiviteiten van Vogelbescherming in deze gebieden. In 2010 werd hierin prioriteit gegeven aan kennisontwikkeling, omdat kennis van ecologie en de relatie tussen vogels en het gevoerde beheer en het bestaande gebruik nodig is voor effectieve bescherming. Daarom heeft Vogelbescherming een kenniskring opgezet en ondersteunt zij onderzoek naar de ecologie van visdief, tapuit en grauwe klauwier. Praktische bescherming manifesteerde zich in 2010 in een plan van aanpak voor de bescherming van de blauwe kiekendief en twee beschermingsprojecten voor kustbroeders en overtijende wadvogels op Wieringen Highlights Vogelgebieden Fietspad Ossenisse Langs de Ooster- en Westerschelde worden de dijken versterkt waarbij buitendijks verharde onderhoudspaden worden aangelegd. Grote delen hiervan worden ingericht als wandel- en fietspaden. De gevolgen hiervan zijn voor vogels ongunstig. Alleen al langs de Oosterschelde ontstaat negentig kilometer nieuw fietspad. Fijn voor recreanten natuurlijk, maar er zijn plaatsen waar veel vogels foerageren, rusten of broeden. Vogelbescherming en de Zeeuwse Milieufederatie hebben met de waterschappen in Zeeland afgesproken waar wel en waar niet buitendijks gerecreëerd kan worden i.v.m. vogelconcentraties. Zo was het ook bij Ossenisse van belang om een deel van het buitendijks pad af te sluiten. Wandelaars en fietsers kunnen binnendijks hun route vervolgen en verderop weer buitendijks. In Ossenisse ontstond daarover veel commotie. Een gedeputeerde gaf persoonlijk opdracht het hek te verwijderen. De Raad van State floot de provincie echter terug. Eind 2010 liepen er nog Jaarverslag Vogelbescherming

15 verschillende procedures, omdat de provincie via een nieuwe vergunning op grond van de Natuurbeschermingswet alsnog probeert het betreffende dijkvak open te stellen. Laatste hoop voor het korhoen? Het gaat historisch slecht met het korhoen in Nederland. In het voorjaar van 2010 werd het dieptepunt bereikt met nog maar 7 hanen, op de Sallandse Heuvelrug. Toch hoopt Vogelbescherming dat het korhoen niet tot uitsterven gedoemd is. Het korhoen is immers een prachtige, kleurrijke heidevogel met een spectaculair baltsgedrag en kenmerkend voor een hoogwaardig, zeldzaam ecosysteem. Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en Vogelbescherming willen in 2011 het leefgebied van het korhoen op de Heuvelrug verbeteren. Verbetering van het voedselaanbod voor kuikens heeft hierbij prioriteit: door aanleg van kruidenrijke akkers en instandhouding van open heide zonder vergrassing. Diverse maatregelen zijn uitgevoerd, zoals branden van heide om nieuwe foerageerplekken te scheppen. Zenderonderzoek moet duidelijk maken waarom bijna alle kuikens in het eerste levensjaar sterven. Vogelbescherming vindt het belangrijk dat het korhoen voor Nederland behouden blijft en draagt daarom bij aan de opzet en financiering van onderzoek en beschermingsmaatregelen. Integrale Inrichtingsvisie Veluwerandmeren Dertien jaar geleden is gestart met het opstellen van de 'Integrale Inrichtingsvisie voor de Veluwerandmeren' (kortweg IIVR). Centraal in het IIVR staat de verdieping van de vaargeul door de randmeren, om tegemoet te komen aan de diepteligging van de nieuwste generatie recreatievaartuigen. Deze verdieping heeft als consequentie dat een aanzienlijk deel van de kranswiervelden verloren zal gaan. Kranswieren vormen een belangrijk onderdeel van het voedsel van kleine zwanen. Het effect op deze kranswiervelden is in een passende beoordeling (onderdeel van de verplichte Milieueffectrapportage) onderzocht, waarin de conclusie werd getrokken dat er geen significant negatief effect te verwachten viel. Kleine zwanenonderzoeker en WetlandWacht Martin Jansen heeft, in nauwe samenwerking met Jaap Schröder van de KNNV en met Vogelbescherming, de passende beoordeling tegen het licht gehouden en kwam tot een andere conclusie: het te verwachten areaal kranswieren dat verdwijnt is waarschijnlijk stukken groter dan in de passende beoordeling wordt beschreven. De kleine zwaan gaat de laatste decennia mondiaal gezien hard in aantal achteruit. Daarom is het van het grootste belang dat het leefgebied van deze soort wordt gehandhaafd. De WetlandWacht, KNNV en Vogelbescherming zullen daarom in 2011 een beroepsprocedure starten tegen de geplande ontwikkelingen in het IIVR. Nieuw beheeradvies Oostvaardersplassen stelt vogels centraal De tweede International Commission on Management of the Oostvaardersplassen (ICMO2) presenteerde een nieuw advies voor het beheer van dit gebied. Hierin stelt zij het behoud van verschillende vogelpopulaties in het gebied, waaronder die van roerdomp en lepelaar, centraal. Vogelbescherming omarmt dit advies. Al in 2006 stelde ICMO1 vast dat het belangrijkste doel van het beheer in de Oostvaardersplassen de instandhouding is van geschikt leefgebied voor wintergasten en broedvogels van internationaal belang. De instandhouding is gebaseerd op een ecoysteem met grote grazers en minimale interventie. Dit doel is onlangs verankerd in het definitieve Natura 2000-aanwijzingsbesluit. Momenteel nemen 17 van de 33 Natura 2000-vogelsoorten in de Oostvaardersplassen in aantal af; slechts twee soorten nemen duidelijk in aantal toe. Dit blijkt uit een onafhankelijke trendanalyse van SOVON. De afname vindt vooral plaats in de waterrijke moerasdelen, bij moerasvogels. Volgens ICMO2 komt dat door een star waterregime. ICMO2 suggereert dat het waterregime en de aantallen grote grazers effect hebben op de biodiversiteit en de (teruglopende) vogelpopulaties, en dat het beheer daarom moet worden aangepast. Vogelbescherming ondersteunt dit pleidooi. Staatssecretaris Bleker heeft Staatsbosbeheer gevraagd om voor 1 april 2011 te komen met een voorstel voor een nieuwe vorm van beheer. 2010, jaar van de bruine kiekendief In 2010 organiseerden SOVON en Vogelbescherming, ondersteund door de Werkgroep Roofvogels Nederland, het 'Jaar van de bruine kiekendief'. Vele vrijwilligers gingen het veld in om gebieden te onderzoeken op het voorkomen van deze sierlijke roofvogel. Zo is de hele provincie Zeeland geteld en een groot deel van het Noord-Groningse akkerbouwgebied. Er zijn maar liefst vijftien vaste telgebieden voor de bruine kiekendief bijgekomen, waar de stand de komende jaren zal worden bijgehouden. Onderzoekers van SOVON en Altenburg & Wymenga analyseren de gegevens momenteel, ook die van het leefgebied. Dit zal concrete aanbevelingen opleveren voor bescherming van broedgebieden van de bruine kiek, en voor het halen van de Natura doelen voor deze soort. Daarnaast zullen slaapplaatstellingen, met name in Zeeland, waardevolle informatie opleveren. Dat is belangrijk, omdat we nog maar weinig weten over overwinterende bruine kiekendieven in Nederland. Jaarverslag Vogelbescherming

16 Regiodagen Natura 2000 In het najaar van 2010 zijn door de natuurorganisaties vier 'Groene regiodagen Natura 2000 gehouden. Harm Schoten van Vogelbescherming: "We zijn al weer 2 jaar op weg in het Natura 2000-beheerplanproces. Hard werken heeft ervoor gezorgd dat er veel informatie over natuurgebieden en het gebruik daarvan op tafel is gekomen. Afgelopen najaar hebben in totaal circa 250 deelnemers van Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, Milieufederaties, Landschappen en Vogelbescherming op vier regiodagen nagedacht over wat nodig is voor een succesvolle afronding van de Natura 2000-beheerplannen. En dat gaf een geweldige impuls! Boswachters, ecologen en WetlandWachten zien als grootste winst van Natura 2000 dat we nu eindelijk met alle sectoren om tafel zitten. Centraal op de regiodagen stond het nieuwe rapport van Alterra over de kwaliteit van beheerplannen in opdracht van de natuurorganisaties. Daaruit blijkt dat er nog wel wat kinderziektes overwonnen moeten worden, maar dat we hard op weg zijn naar kwaliteitverbetering". Themabijeenkomsten voor Wetlandwachten In 2010 zijn vier themadagen voor WetlandWachten georganiseerd. Tijdens een boottocht op het IJsselmeer werden de WetlandWachten van het IJsselmeergebied op de hoogte gebracht van de laatste ontwikkelingen in en rond het gebied en werd gediscussieerd over de rol van Vogelbescherming daarin. Daarnaast werd in Friesland een themabijeenkomst gehouden over het ganzenopvangbeleid, en in de Delta was er een themadag over het Natura 2000-beheerplan aldaar. Tenslotte waren de Natura 2000-beheerplannen ook het onderwerp van een themabijeenkomst in Laag-Holland. Deze thematische bijeenkomsten worden door veel WetlandWachten als zeer nuttig ervaren en dus gaan we daar in 2011 mee door. De eerste thema-bijeenkomst voor maart 2011 is al gepland. Rust in het Fochteloërveen Het Fochteloërveen, op de grens van Friesland en Drenthe is het enige broedgebied van kraanvogels in Nederland. Het is een hoogveengebied, met een kern van zogenaamd actief hoogveen. In de 'Natura kernopgave voor dit gebied staat het verder herstel van actief hoogveen centraal, naast herstel van rust voor kraanvogels. Het Fochteloërveen is cruciaal voor kraanvogels in Nederland. In 2010 brachten drie paren vier jongen groot. Getuige deze broedgevallen is het met de rust goed gesteld in de kern van het gebied. Maar rond het Fochteloërveen staan de rustgebieden onder druk. Vooral de uitbreiding van Assen zal grote gevolgen hebben. Zo heeft de aanleg van een fietspad een deel ongeschikt gemaakt voor kraanvogels en rietganzen. Beter nieuws is te melden uit het gebied rond het Esmeer, waar het natuurontwikkelingsproject The Dutch Crane Resort wordt uitgevoerd. Dit gebied wordt vernat ten gunste van het hoogveen en dient als waterbuffer. Daarnaast worden paden opgedoekt of verlegd. Aan de zuidwestkant van het veengebied vindt een landinrichting plaats. Een randzone van ca. 600 ha wordt natuur. Op advies van de WetlandWacht en in overleg met alle betrokken partijen wordt een parkeerplaats verplaatst naar een minder gevoelige locatie op een voormalige stortplaats, wat tot meer rust leidt. Een wandelpad verdwijnt om het verlies aan foerageergebied van rietganzen te compenseren. Beroep aanwijzingsbesluiten Waddenzee, Westerschelde en IJsselmeer Vogelbescherming heeft in 2010 beroep ingesteld bij de Raad van State tegen de aanwijzingsbesluiten Natura 2000 voor het Waddenzeegebied, de Noordzeekustzone, de Westerschelde, het IJsselmeer en het IJmeer/Markermeer. Vogelbescherming staat op het standpunt dat de instandhoudingsdoelen voor een aantal vogelsoorten te laag zijn gesteld. Het gaat om soorten waarvoor Nederland internationale verantwoordelijkheid heeft, zoals scholekster, eidereend en grote stern. De soorten waarvoor Vogelbescherming zich in deze zaak sterk maakt, bevinden zich allemaal in een zogenaamde 'ongunstige staat van instandhouding. De herstelopgaven die de minister heeft vastgesteld, zijn echter te laag om de betrokken soorten weer in de staat van instandhouding te herstellen, waarin zij rond 1981 verkeerden. Bovendien zijn de opgaven ontoereikend om de soorten in een gunstige staat van instandhouding te brengen. Voor zover het om soorten gaat waarvoor ons land belangrijk is, wijkt de minister zo ook af van zijn eigen beleid. Onderzoek laat zien dat de ambitieuzere doelen waar Vogelbescherming voor pleit, heel goed haalbaar zijn. Vaak zelfs met betrekkelijk eenvoudige maatregelen. 'Opschoning' voor visdief, kluut & plevier Voor de kust van Wieringen zijn enkele broedeilandjes voor visdief, kluut en bontbekplevier opgeknapt. De eilandjes waren door achterstallig beheer overgroeid geraakt en daardoor ongeschikt als broedgebied voor deze vogelsoorten, die kale grond nodig hebben voor hun nesten. Vogelbescherming Nederland heeft een Jaarverslag Vogelbescherming

17 beschermingsplan voor duin- en kustvogels en heeft dit project ontwikkeld samen met Staatsbosbeheer, de beheerder van het gebied. Financiering ervan is mogelijk door een gift van autobedrijf Stern Groep B.V.. Ruim voor het broedseizoen 2011 zullen de eilandjes weer uitnodigend genoeg zijn voor visdief, kluut en bontbekplevier. Vanaf de dijk bij Vatrop heb je goed uitzicht op het gebied. Beheerplan IJsselmeergebied Er wordt al enige jaren gewerkt aan een Beheerplan voor het IJsselmeergebied in het kader van de aanwijzing ervan als Natura 2000-gebied. Vogelbescherming heeft zich hier in 2010 actief mee bezig gehouden. Voor het behoud en waar nodig herstel van de betekenis van het IJsselmeergebied (inclusief Markermeer en IJmeer) als Belangrijk Vogelgebied heeft Vogelbescherming een belangrijke inbreng gehad. Samen met enkele WetlandWachten is een pragmatische invulling gegeven aan het oplossen van een aantal knelpunten. Een belangrijke probleem betrof bijvoorbeeld verstoring van rustende watervogels in het najaar op de Gouwzee door surfers. Door middel van overleg met onder andere de lokale waterrecreatiesector en de WetlandWacht is overeengekomen dat het windsurfseizoen wordt verkort en dat de windsurfers zullen worden voorgelicht. Dit zal in 2011 worden uitgewerkt in een Gedragscode voor het IJsselmeer, waarvoor de recreatiesector reeds het initiatief heeft genomen en waar ook Vogelbescherming, samen met de WetlandWachten, aan bijdraagt. Handboek WetlandWachten vernieuwd Om beginnende WetlandWachten op weg te helpen, en om de 'gevorderde WetlandWachten een naslagwerk te bieden, is het Handboek WetlandWachten in 2010 compleet herzien. Doordat de laatste jaren veel is veranderd in o.a. wet- en regelgeving was het handboek verouderd. Gelukkig bood zich een stagiaire aan van het Van Hall Instituut in Leeuwarden die het handboek wilde herschrijven als stageopdracht. Na vijf maanden van noeste arbeid in de zomer was het af, en inmiddels werken de WetlandWachten er al mee. Het is een volledig herzien boekwerk dat bestaat uit een ordner met daarin alle achtergrondinformatie waar WetlandWachten tijdens hun werkzaamheden mee te maken hebben. Windmolenpark Noordoostpolder Het voornemen om een grootschalig windmolenpark langs de kust van de Noordoostpolder in het IJsselmeer te realiseren speelt al enkele jaren. Het IJsselmeer is een Natura 2000-gebied en van groot belang voor onder andere topper, grote zaagbek en visdief. Vogelbescherming vindt dat Natura 2000-gebieden gevrijwaard moeten blijven van windmolens, omdat in deze gebieden de natuurbelangen voorop staan. Daarom zijn twee zienswijzen op de plannen ingediend, in samenwerking met Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en Stichting Verantwoord Beheer IJsselmeer. Op basis van deze zienswijzen zijn de oorspronkelijke plannen aangepast. Een rij windmolens is uit het plan geschrapt, een groot nieuw luwtegebied (rustgebied voor watervogels) is onderdeel van het voornemen geworden en de windmolens zijn verder uit elkaar geplaatst, waardoor waarschijnlijk minder verstoring op gaat treden. Een feit blijft echter dat er nog steeds windmolens in een natuurgebied worden geplaatst, wat strijdig is met de visie van Vogelbescherming. Op dit moment wordt zowel op juridisch als ecologisch vlak onderzocht of er voldoende aanknopingspunten zijn voor een succesvolle beroepsprocedure. Natura 2000: Nederland schiet tekort Eind 2010, uiterlijk zes jaar na aanmelding bij de Europese Commissie, hadden alle Natura 2000-gebieden in Nederland definitief aangewezen en beschermd moeten zijn. Maar dat is met slechts 56 van de 162 gebieden gebeurd en het is onduidelijk wanneer de rest volgt. Voor 4 extra 'mariene' gebieden volgt aanwijzing later. Nederland handelt hiermee in strijd met de Europese Habitatrichtlijn, wat kan leiden tot een 'ingebrekestelling'. Nederland is hiervoor al eerder veroordeeld door het Europese Hof van Justitie. Veel vogelsoorten, zoals lepelaar en grote stern, broeden uitsluitend in Natura 2000-gebieden. Vogelbescherming vindt daarom de vertraging onacceptabel en vreest dat dit negatief uitpakt voor de beheerplannen voor de natuurgebieden. Boswachters, ecologen en Wetlandwachten zien nu juist als grote winst van Natura 2000 dat eindelijk alle sectoren en gebruikers om tafel zitten. Een samenwerking die nu gefrustreerd dreigt te worden door een politieke en bestuurlijke impasse. Vogelbescherming pleit voor een kristalheldere planning voor afronding van de aanwijzing van Natura 2000-gebieden in Minder rust voor vogels bij openstelling dijken Ooster- en Westerschelde De provincie Zeeland overweegt om steeds meer onderhoudswegen langs dijken open te stellen voor wandelaars en fietsers. Vogelbescherming heeft onderzoek laten doen naar de effecten hiervan op vogels. De wegen liggen pal langs de buitenzijden van de dijk, die door watervogels worden gebruikt als vluchtplaats bij hoog water. Eenden en steltlopers gebruiken het droogvallende slik bij deze wegen als foerageergebied. En op sommige schorren zitten uiterst kwetsbare soorten, zoals strandplevier en bontbekplevier, te broeden. Uit het onderzoek blijkt dat het openstellen van deze wegen voor recreatie negatieve consequenties zal hebben Jaarverslag Vogelbescherming

18 voor vogels. Een derde van de gebieden langs de dijken wordt onbruikbaar voor vogels, mogelijk zelfs de helft. In de Westerschelde komen 14 van de 16 soorten steltlopers in de problemen, omdat ze niet kunnen uitwijken naar andere gebieden. De Westerschelde is voor deze soorten aangewezen als Belangrijk Vogelgebied. Hieronder bevinden zich soorten als strandplevier, bonte strandloper en zwarte ruiter, vogels die het hier nu al niet goed doen. In de Oosterschelde worden door de openstelling negatieve effecten verwacht voor onder andere bontbekplevier, rosse grutto, groenpootruiter, tureluur en steenloper. Nieuw recreatiepark Lauwersmeer De provincie Friesland heeft een Natuurbeschermingswetvergunning verleend voor de bouw van een recreatiepark aan de zuidgrens van Nationaal Park Lauwersmeer. Vogelbescherming heeft daar, in samenwerking met de Friese Milieufederatie en Natuur & Milieu Groningen bezwaar tegen gemaakt. Het recreatiepark is gepland aan de grens van broed- en foerageergebieden in het zuidelijk deel van het Lauwersmeer. Het park moet plaats bieden aan 350 recreatiewoningen met 1960 slaapplaatsen. Het zal daarom leiden tot toename van recreatie in het Lauwersmeer. Uit onderzoek blijkt dat deze toename alleen dán niet schadelijk is voor de vogels als de padenstructuur in het gebied wordt aangepast. Maar dat laatste gaat waarschijnlijk niet gebeuren. Tijdens de bezwaarprocedure is de provincie op belangrijke punten tegemoet gekomen aan de punten van Vogelbescherming Nederland, maar op andere punten ook weer niet. Uiteindelijk is besloten om niet in beroep te gaan, maar als zogenaamde derde belanghebbende de beroepsprocedure te blijven volgen zodat we onze punten toch in kunnen brengen. Jaarverslag Vogelbescherming

19 3. Platteland Het agrarisch gebied is al decennialang niet meer zo vogelrijk als het zou moeten én kunnen zijn. Van de 78 Rode Lijstsoorten, waaronder vogels als grutto, kievit, veldleeuwerik en boerenzwaluw, zijn maar liefst 47 geheel of gedeeltelijk afhankelijk van boerenland. Door beleidsbeïnvloeding en samenwerking met diverse partijen en geholpen door onderzoek en goede voorbeeldprojecten werkt Vogelbescherming Nederland aan een landelijk gebied dat aantrekkelijk is voor vogels én mensen. Dat kan, als het agrarisch natuurbeheer sterk verbetert en als de landbouw natuurvriendelijker wordt. Vogelbescherming richt zich in het landelijk gebied op de volgende vier groepen vogels: weidevogels, akkervogels, vogels van het kleinschalig cultuurlandschap (en erfvogels) en ganzen Beleid Beïnvloeding van het beleid op provinciaal, nationaal en Europees niveau is van groot belang voor het beschermen van natuurwaarden in het landelijk gebied. Doel daarbij is om de landbouw zó te organiseren, dat natuur- en milieukwaliteit platteland zo veel mogelijk verder verbeterd wordt. Dit draagt er ook toe bij dat het landelijk gebied aantrekkelijker wordt voor de mensen die er graag recreëren in een aantrekkelijk landschap vol met vogels. Om dit te bereiken zet Vogelbescherming zich op Europees en nationaal niveau in voor een groenere invulling van het landbouwbeleid (GLB). Op provinciaal niveau blijft Vogelbescherming werken aan een effectieve invulling van het agrarisch natuurbeheer Europees Landbouwbeleid Het Gemeenschappelijk Europees Landbouwbeleid (GLB) regelt niet alleen de inkomens van boeren maar financiert ook belangrijke zaken als het agrarisch natuurbeheer. Vanaf 2014 wordt een nieuw Gemeenschappelijk Europees Landbouwbeleid van kracht. De Europese Commissie heeft hierover in 2010 een eerste visie uitgebracht waarin tot op zekere hoogte de wens tot vergroening van het landbouwbeleid wordt uitgesproken. Vogelbescherming Nederland heeft samen met Natuurmonumenten, De12Landschappen, Natuur & Milieu en Milieudefensie er bij het kabinet op aangedrongen om vast te houden aan de lijn van de Houtskoolschets en om in Europa voor een vergroening van het landbouwbeleid te pleiten. Vogelbescherming Nederland is verder betrokken bij verschillende onderzoeks- en pilotprojecten rondom het nieuwe GLB. Op Europees niveau droeg Vogelbescherming Nederland binnen de BirdLife Agriculture Task Force bij aan discussies en documenten om het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid vanaf 2014 in een voor vogels en natuur goede richting te sturen Agrarisch natuurbeheer In 2010 is het nieuwe subsidiestelsel voor (agrarisch) natuurbeheer in werking getreden, het Subsidiestelsel Natuur- en Landschapsbeheer (SNL). Vogelbescherming is al vanaf 2008 actief om dit nieuwe stelsel voor vogels zo effectief mogelijk te maken. In 2009 hebben alle provincies natuurbeheerplannen ontworpen. Deze plannen geven aan hoe men onder andere de agrarische natuurwaarden wil beschermen. Jaarlijks worden de plannen herzien. Ook in 2010 heeft Vogelbescherming alle provinciale natuurbeheerplannen op het onderdeel agrarisch natuurbeheer uitvoerig bestudeerd en hierop een zienswijze ingediend Weidevogels Weidevogels als grutto, kievit, scholekster en tureluur, maar ook zomertaling, slobeend en veldleeuwerik horen bij Nederland. Bijna alle weidevogels gaan in aantal achteruit omdat ze onvoldoende jongen grootbrengen. De oorzaken liggen vooral in de intensieve landbouw maar ook in landschapsveranderingen zoals verstedelijking. Het merendeel van de weidevogels broedt en foerageert op boerenland, vooral graslanden. Natuurvriendelijke landbouw, en vooral melkveehouderij, vormt daarom de sleutel voor het stoppen van de achteruitgang. Dit kan door agrarisch natuurbeheer en door natuurvriendelijke bedrijfsvoering, waarbij de markt een rol speelt. Vogelbescherming werkt over meerdere sporen aan bescherming van weidevogels Kerngebieden voor weidevogels In het nieuwe Subsidiestelsel Natuur- en Landschapsbeheer dat in 2010 van kracht werd, zijn door toedoen van Vogelbescherming Nederland en andere organisaties, binnen het zgn. Weidevogelverbond, pakketten opgenomen die sterk zijn verbeterd en gericht op beter resultaat van agrarisch natuurbeheer. Daarnaast worden de beschikbare financiële middelen voor het weidevogelbeheer minder versnipperd ingezet dan voorheen. Jaarverslag Vogelbescherming

20 Vogelbescherming ziet daarop toe via de provinciale natuurbeheerplannen. Provincies concentreren de middelen in kansrijke gebieden met een behoorlijke weidevogelpopulatie, waardoor de kans op goed resultaat veel groter is. Hoe groot het effect is op het reilen en zeilen van weidevogelpopulaties is echter niet duidelijk door gebrek aan goede monitoring; Vogelbescherming zal zich inspannen voor een degelijk systeem van monitoring. Vogelbescherming is een groot voorstander van kerngebieden voor weidevogels en wil daarin ver gaan. Kerngebieden moeten worden aangewezen door de overheid en ruimtelijke bescherming krijgen. In kerngebieden moeten beheer en inrichting optimaal zijn voor weidevogels en werken terreinbeherende organisaties intensief samen met boeren om de weidevogelstand op te krikken Weidevogelboeren In 2010 hebben zich ruim 80 boeren aangesloten bij het Netwerk Weidevogelboeren. Een groot succes voor het project Weidevogelboerderijen van Vogelbescherming. Dit project beoogt boeren te bewegen hun bedrijfsvoering optimaal in te zetten voor weidevogels. Het Netwerk ondersteunt en verbindt boeren met een hart voor weidevogels, boeren die actief zijn met praktische weidevogelbescherming. Er zijn twee goedbezochte (thema)bijeenkomsten georganiseerd, zoals een over zuivel op 6 oktober. Daarnaast hebben in totaal 18 weidevogelboeren eenmalig een financiële bijdrage van Vogelbescherming ontvangen om een goed, en vaak innovatief beschermingsidee nader uit te werken. Dit is mogelijk gemaakt door het Louisa van der Veldenfonds. Een voorbeeld van zo n idee is het gebruik van een op zonne-energie werkend watermolentje, waardoor percelen plasdras gezet kunnen worden en een optimaal leefgebied wordt gecreëerd voor weidevogels Akkervogels In 2010 hebben zich ruim 80 boeren aangesloten bij het Netwerk Weidevogelboeren. Een groot succes voor het project Weidevogelboerderijen van Vogelbescherming. Dit project beoogt boeren te bewegen hun bedrijfsvoering optimaal in te zetten voor weidevogels. Het Netwerk ondersteunt en verbindt boeren met een hart voor weidevogels, boeren die actief zijn met praktische weidevogelbescherming. Er zijn twee goedbezochte (thema)bijeenkomsten georganiseerd, zoals een over zuivel op 6 oktober. Daarnaast hebben in totaal 18 weidevogelboeren eenmalig een financiële bijdrage van Vogelbescherming ontvangen om een goed, en vaak innovatief beschermingsidee nader uit te werken. Dit is mogelijk gemaakt door het Louisa van der Veldenfonds. Een voorbeeld van zo n idee is het gebruik van een op zonne-energie werkend watermolentje, waardoor percelen plasdras gezet kunnen worden en een optimaal leefgebied wordt gecreëerd voor weidevogels Draagvlakvergroting & kennisoverdracht Akkervogels hebben dringend bescherming nodig. Dat besef is er nog onvoldoende. In 2010 werd veel energie gestoken in vergroting van het draagvlak voor akkervogelbescherming. In vruchtbare samenwerking met onder meer terreinbeherende organisaties. Zo werden er met Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en De12Landschappen vier themadagen georganiseerd, in Zeeland, Limburg, Groningen en in de Achterhoek. Doel van dergelijke bijeenkomsten is de betrokkenheid met en de kennis over akkervogelbescherming te vergroten. Maar ook om daadwerkelijk beter beheer voor akkervogels te realiseren, ook op akkers van de terreinbeheerders zelf. Die worden vaak volgens de gangbare en voor akkervogels té intensieve methoden gebruikt. Om de kennis over akkervogelbescherming in het agrarisch natuurbeheer te vergroten organiseerde het Kennisplatform Akkervogels, waar Vogelbescherming de trekker van is, een workshop over monitoring van de effectiviteit van agrarisch natuurbeheer. Deze workshop werd goed bezocht door vertegenwoordigers van onder andere provincies, natuurbeschermingsorganisaties, onderzoeksinstellingen en landbouworganisaties. De brochure 'Akkervogels aan zet uit 2009 vindt nog steeds flink aftrek Onderzoek & bescherming In Groningen werkt Vogelbescherming samen met o.a. de Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief aan een pilotstudie van het ministerie van Economie, Landbouw & Innovatie rond de invulling van het nieuwe Europees Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) waarin publieke waarden als natuur, landschap en milieu beter beschermd worden. Het betreft een proef met collectief akkervogelbeheer, waarin onder meer nieuwe beheermaatregelen getest worden. Het project is van belang omdat het voor een goede wetenschappelijke onderbouwing kan zorgen van akkervogelbeheer. Daarmee moet de effectiviteit van agrarisch natuurbeheer verder verbeterd kunnen worden. Jaarverslag Vogelbescherming