meest gestelde vragen over Naburige rechten De Gier Stam &

Transcriptie

1 meest gestelde vragen over Naburige rechten De Gier Stam &

2

3 De 10 meest gestelde vragen over Naburige rechten De Gier Stam &

4 Colofon De Gier Stam & Advocaten Lucasbolwerk 6 Postbus AV UTRECHT t: (030) f: (030) e: evertvangelderen@degierstam.nl w: Contactpersoon Naburige rechten: Evert van Gelderen e: evertvangelderen@degierstam.nl Vanzelfsprekend is de inhoud van deze brochure met de grootste zorgvuldigheid tot stand gebracht. De informatie bevat echter geen juridisch advies (voor specifiek advies dient u steeds een daarvoor geëigende deskundige te raadplegen). De informatie vervat in deze brochure wordt alleen aangeboden voor algemene informatieve doeleinden, zonder dat deze informatie op de specifieke omstandigheden van enige persoon of entiteit gericht is of zonder dat voor de juistheid, alomvattendheid, nauwkeurigheid en/of voor de volledigheid ervan expliciet of impliciet een garantie wordt gegeven. Aan deze folder kunnen geen rechten worden ontleend. De Gier Stam & Advocaten kan derhalve geen enkele verantwoordelijkheid of aansprakelijkheid voor de in deze brochure verstrekte informatie aanvaarden. Versie 2.1 november 2010 DGS

5 Inleiding Het Intellectuele Eigendomsrecht (het IE ) is een onderdeel van het recht dat de voortbrengselen van de menselijke geest beschermt. Een aantal van deze rechten zullen wel bekend zijn. Zo beschermt het auteursrecht bijvoorbeeld boeken en schilderijen, het octrooirecht technische uitvindingen, het handelsnaamrecht de naam van een onderneming, het merkenrecht de tekens die de herkomst van waren of diensten aanduiden en onderscheiden, het modellenrecht de vormgeving van producten en het databankenrecht verzamelingen van bijvoorbeeld werken of gegevens. De naburige rechten, die ook tot het IE behoren, zijn een stuk minder bekend. Het gaat om rechten van uitvoerend kunstenaars, fonogrammenproducenten, omroeporganisaties en filmproducenten. Toch zullen heel veel mensen er op de een of andere manier mee te maken hebben. Denk bijvoorbeeld aan de caféhouder, die voor het draaien van muziek een vergoeding moet betalen. Of aan de artiest, als zijn nummer (ongevraagd) op een verzamel-cd wordt geplaatst. In deze uitgave wordt aan de hand van tien vragen stap voor stap uitgelegd wat de naburige rechten nou precies inhouden en misschien nog wel belangrijker wat je er allemaal mee kunt. 1. Wat zijn naburige rechten? 2. Wie kan aanspraak maken op de naburige rechten? 3. Hoe ontstaan naburige rechten en wat is de beschermingsduur? 4. Wat kun je met naburige rechten? 5. Wat zijn persoonlijkheidsrechten? 6. Zijn er nog beperkingen? 7. Hoe zit het met sampling? 8. Hoe kun je naburige rechten handhaven? 9. Wat is SENA? 10. Zijn naburige rechten overdraagbaar? De Gier Stam & pagina 3

6 1. Wat zijn naburige rechten? Naburige rechten beschermen het werk en de prestaties van uitvoerende kunstenaars (zangers, musici, acteurs, dansers etc.), fonogrammenproducenten, omroeporganisaties en filmproducenten. Als het om een muziekproductie gaat, heeft (in beginsel) de componist een auteursrecht op het door hem/ haar gecomponeerde muziekstuk en de tekstdichter op de lyrics die bij het muziekwerk horen. De zangeres die het betreffende lied zingt ( uitvoert ) heeft geen auteursrecht maar wel rechten die daarop lijken; naburige rechten. Deze term is ontstaan omdat deze rechten verwant (naburig) zijn aan het auteursrecht. In sommige gevallen zal men een beroep kunnen doen op zowel het auteursrecht als op de naburige rechten. De componist die in een studio aan huis zijn zelfgeschreven stuk opneemt, is bijvoorbeeld zowel auteur als fonogrammenproducent. De zanger die zijn eigen nummers ten gehore brengt, is zowel auteur als uitvoerend artiest. De bescherming van de (naburige) prestaties is wettelijk vastgelegd in de Wet op de Naburige Rechten (WNR). Deze wet bestaat sinds Artikel 1 van deze wet geeft een aantal belangrijke definities van de personen die een beroep op de wet kunnen doen en welke prestaties eronder vallen. Zo is de uitvoerende kunstenaar bijvoorbeeld de toneelspeler, zanger, musicus of danser en is een fonogram iedere opname van uitsluitend geluiden van een uitvoering of andere geluiden. Een cd van een liveoptreden bijvoorbeeld, maar ook een cd met natuurgeluiden. De Gier Stam & pagina 4 De meeste gestelde vragen over

7 2. Wie kan aanspraak maken op de naburige rechten? Het recht van de uitvoerende kunstenaar komt in principe toe aan de uitvoerende kunstenaar zelf. Hij kan bepalen wat er met (de opname van) zijn uitvoering gebeurt. Volgens artikel 3 WNR kan de werkgever echter af en toe ook aanspraak maken op de rechten. Dan moeten de werknemer en de werkgever dit wel samen overeen zijn gekomen, of moet het uit de aard van de arbeidsovereenkomst voortvloeien. De rechthebbende op het naburig recht bij fonogrammen is de producent van het fonogram. Dit is de natuurlijke persoon of de rechtspersoon die een fonogram voor de eerste keer vervaardigt en die de organisatorische en financiële verantwoordelijkheid heeft. Daarbij gaat de financiële verantwoordelijkheid boven de organisatorische verantwoordelijkheid. De fonogrammenproducent kan zijn rechten op het fonogram doen gelden. De omroeporganisatie kan aanspraak maken op de rechten van een uitgezonden radio- of televisieprogramma. Etherpiraten vissen daarbij achter het net, want volgens de wet moet het uitzenden van deze programma s wel voldoen aan de wetgeving van het land waar de uitzending plaatsvindt. De filmproducent tot slot is degene die verantwoordelijk is voor het tot stand brengen van de film met het oog op de exploitatie daarvan. Hij verwerft daarmee het recht om over de tot stand gekomen film te beschikken. Naburige rechten De Gier Stam & pagina 5

8 3. Hoe ontstaan naburige rechten en wat is de beschermingsduur? Naburige rechten ontstaan vanzelf of, zoals dat officieel heet, van rechtswege. Dat betekent dat er geen formaliteiten (zoals registratie) zijn waaraan eerst voldaan moet zijn. Ook hoeven de rechten in tegenstelling tot wat men soms denkt nergens te worden ingeschreven. De uitvoerend kunstenaar heeft er recht op vanaf het moment van de uitvoering van bijvoorbeeld een auteursrechtelijk beschermd werk, het recht van de fonogrammenproducent ontstaat op het moment van het vervaardigen van het fonogram, het recht van de omroeporganisatie door het uitzenden van het programma en de rechten van de filmproducent doordat het filmwerk wordt vastgelegd. De beschermingsduur van naburige rechten is steeds vijftig jaar, of de rechten nu toekomen aan de uitvoerend kunstenaar, de fonogrammenproducent, de omroeporganisatie of aan de filmproducent. Die beschermingsduur begint volgens de hoofdregel te lopen op 1 januari van het jaar, volgend op de dag waarop de gebeurtenis plaats heeft gevonden waardoor het recht is ontstaan. Bij de uitvoerend kunstenaar is dat (het moment van) de uitvoering, bij de fonogrammenproducent de vervaardiging van het fonogram, bij de omroeporganisatie de eerste uitzending en bij de filmproducent het moment van de eerste vastlegging van de film. Voor de uitvoerend kunstenaar, de fonogrammenproducent en de filmproducent zijn echter uitzonderingen gemaakt. Een alternatieve termijn begint bij de uitvoerend kunstenaar te lopen op het moment dat de opname van de uitvoering (rechtmatig) openbaar is gemaakt, tenzij dit meer dan vijftig jaar na de uitvoering zelf gebeurt. De alternatieve termijn van de fonogrammenproducent vangt aan op het moment dat het fonogram rechtmatig openbaar wordt gemaakt. Als alternatief startpunt van bescherming voor de filmproducent geldt het moment waarop de film op rechtmatige wijze openbaar wordt gemaakt. De Gier Stam & pagina 6 De meeste gestelde vragen over

9 4. Wat kun je met naburige rechten? De uitvoerend kunstenaar mag optreden tegen iedereen die zonder zijn toestemming de (opname van de) uitvoering opneemt, reproduceert, verkoopt, uitzendt, etc. Volgens de wet moet het wel gaan om geluiden of bewegende beelden. Het maken van foto s van een liveoptreden valt dan ook niet onder het verbodsrecht. Ook tegen uitlenen (bijvoorbeeld door een videotheek) kan niets worden verricht. In plaats daarvan krijgt de rechthebbende een billijke vergoeding. De rechten van de fonogrammenproducent en de filmproducent zijn bijna identiek aan die van de uitvoerend kunstenaar: zij mogen optreden tegen het zonder toestemming reproduceren, verkopen, verhuren of uitzenden van de door hen vervaardigde fonogrammen of filmwerken. De omroeporganisatie mag optreden tegen het heruitzenden, opnemen, verspreiden en openbaar maken van de door haar uitgezonden programma s als dat zonder haar toestemming gebeurt. Naburige rechten De Gier Stam & pagina 7

10 5. Wat zijn persoonlijkheidsrechten? De persoonlijkheidsrechten komen alleen toe aan de uitvoerend kunstenaar, niet aan de fonogrammenproducent, de omroeporganisatie of de filmproducent. De wetgever heeft destijds gekozen voor het toekennen van deze persoonlijkheidsrechten omdat de uitvoerend kunstenaar vaak een bijzondere band met zijn uitvoering heeft. De uitvoerend kunstenaar mag dan ook optreden tegen openbaarmaking van de uitvoering (1) zonder dat zijn naam erbij wordt vermeld, (2) als er bij die openbaarmaking een andere naam dan de zijne wordt vermeld, (3) als er wijzigingen in de uitvoering worden aangebracht (tenzij het onredelijk zou zijn tegen deze wijzigingen op te treden) of (4) als de uitvoering wordt misvormd, verminkt of wordt aangetast. De uitvoerend kunstenaar behoudt altijd zijn persoonlijkheidsrechten, ook als hij zijn naburige rechten heeft overgedragen (zie vraag 10). De uitvoerend artiest kan schriftelijk aangeven van de eerste drie rechten geen gebruik te zullen maken. Als zijn uitvoering wordt misvormd, verminkt of aangetast, mag hij daar echter altijd tegenop treden. Zelfs als hij aanvankelijk heeft gezegd dat niet te zullen doen. De Gier Stam & pagina 8 De meeste gestelde vragen over

11 6. Zijn er nog beperkingen? Beperkingen zijn er in het recht eigenlijk altijd wel. In het geval van de naburige rechten zijn het er zelfs heel veel. Het zou te ver gaan ze in het bestek van de 10 meest gestelde vragen allemaal op te sommen. Daarom zullen slechts de meest belangrijke worden genoemd: De nieuwsexceptie: als het gaat om actuele onderwerpen, mag een radio- of tv-programma nieuwsrapportages of documentaires overnemen van een ander radio- of tv-programma. Citaatrecht: bij het bijvoorbeeld bespreken of aankondigen van een liveoptreden ( Madonna is in Nederland ), mag men daarbij een kort fragment van dat optreden laten horen en/of vertonen. Eigen gebruik: het materiaal mag worden gereproduceerd door een natuurlijk persoon, mits dat zonder commercieel oogmerk gebeurt en het puur voor eigen gebruik is. Parodie: als er een parodie is gemaakt van bijvoorbeeld een optreden, dan mag ook dit zonder voorafgaande toestemming van de uitvoerend kunstenaar openbaar worden gemaakt (tenzij bepaalde grenzen worden overschreden met de parodie, bijvoorbeeld als de uitvoerend artiest wordt beledigd). Onderwijsexceptie: als het materiaal wordt getoond in het onderwijs, dan is toestemming ook niet vereist. Het moet dan wel een wetenschappelijk doel dienen: het tonen van een videofilm enkel ter vermaak van de leerlingen is natuurlijk niet toegestaan. Naburige rechten De Gier Stam & pagina 9

12 7. Hoe zit het met de sampling? In de muziekindustrie wordt vaak gebruik gemaakt van sound sampling ; het overnemen van (korte) fragmenten van geluidsopnamen in een ander nummer. Dit kan dan in strijd zijn met de rechten van de uitvoerend kunstenaar. Sprake van inbreuk is er als de karakteristieke trekken van de betreffende uitvoering herkenbaar zijn overgenomen. Hoe lang het overgenomen fragment duurt, is daarbij niet van belang. Zelfs als er maar vijf seconden van de oorspronkelijke opname wordt gebruikt maar in die vijf seconden wel een auditief herkenbaar gedeelte zit, kan de uitvoerend kunstenaar tegen het samplen optreden. De Gier Stam & pagina 10 De meeste gestelde vragen over

13 8. Hoe kun je naburige rechten handhaven? In het antwoord op vraag vier werd besproken wat de rechthebbende van naburige rechten allemaal met deze rechten kan. Maar hoe kunnen deze rechten nou precies worden gehandhaafd? In de praktijk wordt de inbreukmaker eerst gesommeerd om de inbreuk te staken. Als dat niet helpt, dan stapt de rechthebbende naar de rechter om de inbreukmaker te dagvaarden. De rechthebbende kan dan aan de rechter een verbodsrecht vragen: de inbreukmaker moet zijn onrechtmatige gedrag staken. Daarnaast kan de rechthebbende schadevergoeding en/of winstafdracht (bijvoorbeeld: er zijn illegale DVD s van een filmwerk verkocht en dat leverde X winst op) vorderen. Ook kan de rechthebbende als hij wint zijn volledige proceskosten van de inbreukmaker vorderen. Tot slot kan de rechthebbende eventuele inbreukmakende exemplaren opvorderen en de gereedschappen waarmee de illegale exemplaren zijn vervaardigd, beslag tot afgifte laten leggen, de exemplaren (laten) vernietigen en informatie van de inbreukmaker vorderen (hoe kom je eraan, aan wie heb je het verkocht, hoeveel heb je er verkocht, wat was de prijs, etc.). Toch geeft de wet één uitzondering op het handhaven van rechten door de rechthebbende. Als een fonogram dat voor commerciële doeleinden is uitgebracht, wordt uitgezonden of op andere wijze wordt openbaar gemaakt, dan hoeft geen toestemming gevraagd te worden van de fonogrammenproducent of de uitvoerend kunstenaar maar kan men ook volstaan met het betalen van een billijke vergoeding (zie nader vraag 9). Naburige rechten De Gier Stam & pagina 11

14 9.Wat is SENA? SENA, de Stichting ter Exploitatie van Naburige Rechten, is de rechtspersoon die kort gezegd die billijke vergoedingen bij gebruikers van muziek int. Als men bijvoorbeeld muziek af wil spelen in een sportkantine, is het wat omslachtig om steeds voor ieder nummer de rechthebbende om toestemming te vragen. De taak van SENA is om als het ware namens de rechthebbenden op de naburige rechten toestemming te verlenen en in ruil daarvoor moeten de gebruikers van die muziek (jaarlijks) een vergoeding betalen. Die gebruikers zijn natuurlijke personen en bedrijven die in het openbaar muziek afspelen. Dat kunnen radio- en televisiestations zijn, maar ook cafés, supermarkten of kapsalons. Des te vaker een liedje wordt gedraaid, hoe hoger de vergoeding is die de rechthebbende van SENA krijgt uitgekeerd. Die hoogte baseert SENA met name op de draaigegevens van radio- en televisiestations. Daarin wordt bijgehouden welke nummers van welke artiesten in welke bezetting zijn gedraaid. De Gier Stam & pagina 12 De meeste gestelde vragen over

15 10. Zijn naburige rechten overdraagbaar? De rechthebbende kan zijn naburige rechten geheel of gedeeltelijk overdragen. Deze overdracht dient per akte een door beide partijen getekend schriftelijk stuk te geschieden. In deze akte moet precies worden vermeld waar de overdracht op ziet. Met name bij een gedeeltelijke overdracht is het belangrijk in die akte goed te regelen welke rechten aan de koper toekomen en welke rechten de oorspronkelijke rechthebbende zelf blijft houden. Het is raadzaam bij het opstellen van een dergelijke akte de hulp in te roepen van een (juridisch) deskundige. Naburige rechten De Gier Stam & pagina 13

16 Op de hoogte blijven? Via de website van De Gier Stam & Advocaten ( zal elke twee /drie maanden een nieuwe digitale folder verschijnen met De 10 meest gestelde vragen over. De volgende uitgave van De 10 meest gestelde vragen over automatisch per mail ontvangen? Stuur dan een mail (een lege is voldoende) naar Voor meer actuele informatie over intellectueel eigendom: De Gier Stam & pagina 14 De meeste gestelde vragen over

17 Naburige rechten De Gier Stam & pagina 15

18 De Gier Stam & pagina 16

19

20