Rol van het bestek. Traditionele bouwvormen onder druk. Maar bestek nog altijd dominant aanwezig

Transcriptie

1 Rol van het bestek

2 Rol van het bestek Om de technische en functionele eisen voor bouwwerken vast te leggen, wordt in de bouwsector een bestek gebruikt. Dit bestek vormt de basis voor het contract tussen opdrachtgever en aannemer en de prijsvorming bij aanbestedingen. Tegenwoordig is het traditionele verloop van het bouwproces echter niet meer vanzelfsprekend. Nieuwe vormen van samenwerking, zoals het bouwteam, veranderen de rollen die de verschillende marktpartijen in het bouwproces hebben. Daarmee kan ook de positie van het bestek veranderen. Uit onderzoek voor het BouwKennis Jaarrapport Nederland 2013/2014 blijkt dat er inderdaad aan de stoelpoten van het traditionele bestek gezaagd wordt. In het traditionele bouwproces wordt een bestek geschreven nadat het definitieve ontwerp is goedgekeurd door de opdrachtgever. Dat is voor toeleveranciers van bouwproducten een belangrijk moment, omdat hier wordt bepaald welke materialen en merken worden voorgeschreven. Van oudsher zijn de voorschrijvende partijen, de betrokken architect en bouwmanagementbureaus de relevante DMU waarop fabrikanten zich moeten richten. Daarnaast heeft de opdrachtgever een flinke vinger in de pap, maar zijn bouwtechnische kennis schiet vaak tekort. Traditionele bouwvormen onder druk Traditioneel bouwen is echter al enige tijd niet meer de norm. In Nederland groeit het besef dat traditionele contractvormen, waarbij een opdrachtgever het ontwerp van een bouwwerk gedetailleerd uitwerkt en de uitvoering daarvan op basis van het bestek uitbesteedt, niet altijd tot het gewenste eindresultaat leidt en bovendien innovatie binnen de kolom tegenwerkt. Alternatieve bouwvormen, zoals een bouwteam of geïntegreerde contractvormen, waarbij de opdrachtgever zich beperkt tot het formuleren van een programma van eisen, waarna ontwerp en uitvoering samenvallen, verdringen het marktaandeel van de traditionele aanbesteding. Deze contractvormen geven de opdrachtnemer de ruimte om te innoveren en voor creatieve oplossingen te kiezen. Maar bestek nog altijd dominant aanwezig Het traditionele bestek verliest hierdoor aan kracht ten gunste van het zogenoemde functioneel specificeren, waarbij een opdrachtgever zijn uitvraag oplossingsvrij stelt. Onderzoek bevestigt dit. Per saldo ziet een meerderheid van de marktpartijen dat de rol van het bestek de afgelopen vijf jaar is afgenomen. Over de toekomst van het bestek wijzen alle marktpartijen bovendien dezelfde kant op: het bestek zal de komende vijf jaar aan belang inboeten. Alleen architecten zijn hierover onuitgesproken. Verandering positie bestek (saldi) Architect Installateur Onderaannemer Advies- en bouwman. Ontwikkelaar Hoofdaannemer B&U Verandering rol bestek afgelopen 5 jaar (saldi) Verandering rol bestek komende 5 jaar (saldi) Bron: BouwKennis, juli 2013 pagina 2 Rol van bestek

3 Gevolgen afname belang bestek De markt denkt dus in meer of mindere mate dat het belang van het bestek de komende jaren verder afneemt. Het gevolg hiervan is dat de invloed van uitvoerende partijen in het keuzeproces toeneemt. De bouwprocestheorie leert ons immers dat partijen meer invloed uitoefenen op bouwkosten en merken materiaalkeuze naarmate zij eerder in het bouwproces inspraak hebben. En waar werken met een traditioneel bestek deze inspraak beperkt, zorgen geïntegreerde contractvormen er juist voor dat uitvoerende marktpartijen meer inspraak krijgen. Invulling van het bestek Een bestek wordt geschreven door de betrokken architect of een gespecialiseerde bestekschrijver. Maar de bestekmaker staat er niet alleen voor. Zowel de bouwmanagementbureaus als de architecten erkennen de grote invloed van de opdrachtgever, want respectievelijk 75% en 72% van noemt de opdrachtgever als partij waarmee samen wordt gewerkt bij het opstellen van het bestek. Andere belangrijke partijen zijn advies- en ingenieursbureaus en in mindere mate ook uitvoerende partijen. Daarbij valt op dat eenvijfde van de bouwmanagementbureaus en architecten de installateur noemt als partij waarmee wordt samengewerkt. Samenwerking met andere marktpartijen tijdens maken bestek (in %) Opdrachtgever Architect Advies- en ingenieursbureau Hoofdaannemer Installateur Onderaannemer Anders Weet niet/geen mening Architect Advies- en bouwman. Bron: BouwKennis, juli 2013 Afwijken van bestek Als er in een bouwproject gewerkt wordt met een bestek, wil dit overigens niet zeggen dat dit bestek direct leidend is. Soms schrijft een bestek expliciet een materiaal of merk voor, maar soms laat een bestek ruimte open voor alternatieve oplossingen. Dan bevat de tekst de aanduiding o.g. wat staat voor of gelijkwaardig. De uitvoerende partij mag dan een bouwstof kiezen die van gelijkwaardige kwaliteit is als het voorschrift. Hiertoe moet wel toestemming worden gevraagd aan de opdrachtgever. Ook kan het zo zijn dat een uitvoerende partij op eigen houtje een alternatieve oplossing voorstelt. Maar hoe vaak worden de aanvragen nu gehonoreerd? Hoofdaannemers B&U die een aanvraag hebben ingediend krijgen in 54% van de gevallen toestemming voor een alternatieve oplossing. Onder installateurs en onderaannemers ligt dat percentage iets lager, op respectievelijk 41% en 39%. Fasen waarin wordt afgeweken Als er wordt afgeweken van het bestek, in welke bouwfase gebeurt dit dan? Bij deze vraag moet allereerst worden beseft dat niet alle partijen even actief zijn in elke fase. Dat verklaart ook het hoge aandeel weet niet/geen mening dat in sommige gevallen wordt gegeven. pagina 3 Rol van bestek

4 Tegelijkertijd geven de marktpartijen relatief vaak in hun fase aan af te wijken van het bestek. Zo wijkt 26% van de installateurs vaak af van het bestek in de installatiefase en 40% doet dat af en toe. Van de onderaannemers wijkt 5% altijd af van het bestek, 10% doet dat vaak en nog eens 48% af en toe. Hoofdaannemers B&U zijn de verantwoordelijke partij in het bouwproces en nemen installateurs en onderaannemers in dienst om een klus te klaren. Zij wijken als hoofdverantwoordelijke het vaakst van alle partijen af van het bestek. Mate waarin wordt afgeweken van de bestekvoorschriften (in %) Installatiefase installateur Afbouwfase hoofdaannemer B&U Ruwbouwfase installateur Ruwbouwfase hoofdaannemer B&U Installatiefase hoofdaannemer B&U Afbouwfase onderaannemer Afbouwfase installateur Ruwbouwfase onderaannemer Installatiefase onderaannemer Altijd Vaak Af en toe Nooit Weet niet/geen mening Bron: BouwKennis, juli 2013 Redenen afwijken bestek Waarom wijken uitvoerende partijen af van het bestek? De bouwsector staat erom bekend op prijs te concurreren. De laagste inschrijver op een aanbesteding krijgt vaak de opdracht gegund. Gegeven deze sectorale mentaliteit zal de prijs wel een belangrijke reden zijn. Dat blijkt inderdaad ook uit het onderzoek, waarin gevraagd werd wat de reden was om af te wijken van het voorgeschreven product in het bestek. Van de hoofdaannemers B&U en installateurs geeft zes op de tien aan dat het alternatieve product goedkoper was. Bij onderaannemers komt dat uit op bijna vier op de tien. Opvallend is daarnaast dat ook een betere ervaring met het alternatief voor het voorgeschreven product een reden was om af te wijken van het bestek, met name voor installateurs. Verder noemen installateurs relatief vaak de energiebesparendheid van het alternatieve product (52%) en het feit dat het alternatieve product onderhoudsarm is (33%). pagina 4 Rol van bestek

5 Samenvatting Het traditionele bestek neemt niet meer de machtige positie in van weleer. Volgens de ondervraagde marktpartijen nam de rol van het bestek de afgelopen vijf jaar af en gaat dit de komende vijf jaar wederom gebeuren. Als er een bestek is, wordt er bovendien regelmatig van de bestekvoorschriften afgeweken. Dat geldt overigens vaker voor de merkkeuze dan voor de materiaalkeuze. In de plaats van het bestek zullen nieuwe contractvormen komen zoals het bouwteam of geïntegreerde contracten (Design & Build, DBFMO enzovoort). Met als gevolg dat uitvoerende bouwpartijen meer invloed krijgen op het keuzeproces en opdrachtgevende partijen hun rol hierin juist voor een deel uit handen moeten geven. Voor opdrachtgevers betekent dit onder andere dat ze hun oorspronkelijke uitvraag zeer gedegen moeten specificeren om risico s in te dammen, aanbiedingen goed te beoordelen en om voldoende kwaliteit te bereiken in de architectuur. Voor toeleveranciers betekent dit dat de DMU diffuser wordt, omdat naast opdrachtgevers, architecten en adviesbureaus nu ook bouwers en installateurs invloed uitoefenen op de producten merkkeuze. Voor architecten en bouwmanagement- en adviesbureaus heeft deze verschuiving richting functionele eisen gevolgen voor hun eigen rol in het bouwproces. De voordelen van deze veranderingen zullen in de praktijk op moeten wegen tegen de nadelen. Het gaat bij het integreren van verschillende bouwfasen bijvoorbeeld om een betere prijs/kwaliteitverhouding, kortere doorlooptijden, het verminderen van faseringsrisico s en meer ruimte voor innovatie in bouwprojecten. De verwachtingen hiervan lijken op het eerste gezicht goed. Het gebruik van een bestek neemt immers af, waardoor er meer ruimte komt voor het gebruik van geïntegreerde contracten. pagina 5 Rol van bestek

6 Over BouwKennis Bouwen begint met BouwKennis. Want BouwKennis is dé marktinformatieleverancier voor de bouw-, vastgoed- en installatiesector. BouwKennis volgt alle relevante bronnen uit de markt en doet zelf gericht marktonderzoek. Het resultaat: informatie waarop u kunt bouwen. BouwKennis geeft u een objectief beeld van alle marktkenmerken, trends en ontwikkelingen. Veel bedrijven hebben behoefte aan betrouwbare marktinformatie. Het verzamelen en onderzoeken ervan kost veel tijd en capaciteit. Daarom doet BouwKennis dit voor u. Zo beschikt u over relevante en actuele marktinformatie zonder dat u zelf hoeft te investeren in eigen onderzoek. U hebt direct de bouwstenen om uw marketingstrategie te bepalen. Een deel van de vragen uit de markt beantwoordt BouwKennis met informatie uit bestaande bronnen. Voor een groot aantal vragen verricht BouwKennis eigen, doelgericht en onafhankelijk marktonderzoek. BouwKennis werkt hierin nauw samen met USP Marketing Consultancy. Dat betekent unieke content. En omdat het gaat om multi client onderzoek, wordt er altijd gezocht naar informatie die voor meerdere marktpartijen relevant is. Meer dan duizend organisaties hebben het gemak en de unieke informatie van BouwKennis al ontdekt. Zij gebruiken de marktinformatie als basis voor hun strategie en beleid. Omdat niet alle bedrijven dezelfde informatiebehoefte hebben, biedt BouwKennis verschillende producten aan. Een deel van de marktinformatie krijgt u periodiek toegestuurd wanneer u zich hierop abonneert. Andere marktinformatie is ook los te koop als onderzoeksrapport. pagina 6 Rol van bestek

7 Colofon Uitgever BouwKennis BV Max Euwelaan MA ROTTERDAM T E info@bouwkennis.nl Meer weten? Heeft u vragen over de Whitepaper Bouwproductie in detail of heeft u vragen in het algemeen aan BouwKennis? Ga dan direct naar onze website of neem contact op met onze accountmanagers. Uitgever/directeur Boudewijn Goedhart Redactie Remco Tuns (hoofdredacteur) Lieneke de Boer Guido van Beek Leo Kranenburg Brett Rijdijk Maurice van Dijk E vandijk@bouwkennis.nl T Jacco Ridderhof E ridderhof@bouwkennis.nl T Vormgeving Shirrin Vonk Inlichtingen T E info@bouwkennis.nl Bestellingen info@bouwkennis.nl of Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever worden verveelvoudigd of gedupliceerd. pagina 7 Rol van bestek