2)Q(JUeJ^ Cxjh.a'-i U&firot 2ÖU. ftjlóuoaj 0# ^^UI MJ^ '#B0VINCIALE STATEN VAN OVERIJSSEL Reg.nr. f5(z^s Mkl. G Overig. Woerden, JU -ÖvT- Zö

Transcriptie

1 Woerden, JU -ÖvT- Zö p. Zonder begeleidend schrijven C^ Ter informatie [~Ëj Volgens afspraak G Overig '#B0VINCIALE STATEN VAN OVERIJSSEL Reg.nr. f5(z^s Mkl Dat.ontv.: 19 MEI 2015 The Missing Link Pelmolenlaan GW Woerden t+31 (0) info@the-missinglink.nl ftjlóuoaj 0# ^^UI MJ^ 2)Q(JUeJ^ Met vriendelijke groet, 2ÖU *\ h Cxjh.a'-i U&firot

2 gemeente Dalfsen ^ Gedeputeerde Staten van Overijssel Postbus GB ZWOLLE Uw brief/kenmerk: Ons kenmerk: urn Inlichtingen bij: de heer H. Lammertsen Doorkiesnummer: (0529) Onderwerp: Aanvraag financiële ondersteuning en stakeholderschap archeologie Oosterdalfsen Zaaknummer: Z2S672 Datum: 13 mei 2015 VERZONDEN Geacht college, Graag vragen wij uw aandacht voor wel heel bijzondere archeologische vondsten in de gemeente Dalfsen. De vondsten kennen geen vergelijking met andere vondsten in Nederland en zelfs niet in Europa. Langs deze weg nodigen we u daarom uit om te participeren in een vervolgonderzoek op basis van een stakeholderschap en gekoppeld aan financiële ondersteuning. Hierdoor kan de vindplaats een aanpak krijgen die recht doet aan zijn nieuwe status. In de onderstaande tekst treft u een toelichting op onze vraag. Inleiding en context De gemeente Dalfsen ontwikkelt het plangebied Oosterdalfsen voor woningbouw. De keuze voor de ontwikkeling van dit gebied is tot stand gekomen na een gedegen integrale afweging over nut en noodzaak, in nauw overleg met de provincie. De ontwikkeling voldoet aan alle geldige eisen en u heeft daarom reeds ingestemd met het ontwerp bestemmingsplan. Het plan heeft een zeer lage woningdichtheid van 250 woningen. In het plangebied bevinden zich archeologische waarden die, conform het gangbare beleid, vooraf in kaart zijn gebracht. Na een integrale afweging is een archeologisch beheersmaatregelenplan opgesteld, waarbij een deel van waarden in situ behouden blijft en een deel wordt opgegraven. Belangrijke aanvulling op het maatregelenplan is het uitgangspunt om duurzaam met het erfgoed om te gaan. Naast kennisverwerving besteden wij dan ook aandacht aan de kennistoepassing. In het ontwerp is daarom een koppeling gemaakt van het erfgoed met de eigen identiteit van onze bewoners, als vanzelfsprekend deel van de eigen leefomgeving. Daarmee wordt het erfgoed onderdeel van de openbare ruimte. Raadhuisstraat 1 Postbus 35, 7720 AA Dalfsen T (0529) F (0529) E gemeente@dalfsen.nl I

3 Op dit moment wordt een archeologische opgraving uitgevoerd in het plangebied Oosterdalfsen. Als gemeente beschikken wij sinds de WAMZ 2007 over een archeologische waardenkaart en een archeologisch beleid. Ons beleid is doorgevoerd in de bestemmingsplannen. Het onderzoek wordt uitgevoerd binnen de eisen van het bestemmingsplan, conform de omgevingsvergunning en conform de Kwaliteitsnorm archeologie 3.3. De kosten van het onderzoek zijn onderdeel van het exploitatie plan. Het veldwerk van het onderzoek zal worden afgerond in de zomer van De activiteiten voor het bouwen woonrijp maken van dit deel van het plan starten rond Probleemstelling Het archeologisch onderzoek heeft geleid tot niet eerder geëvenaarde vondsten uit het Neolithicum, zowel in omvang als in kwaliteit. Op deze locatie is het grootste steentijdgrafveld uit Noordwest Europa en de eerste huisplattegrond van de Trechterbekersamenleving (bekend van de hunebedden) in Nederland gevonden. Een dergelijke vondst is niet eerder in Nederland, noch internationaal aangetroffen en is daarom van unieke waarde. Ondanks het gedegen vooronderzoek heeft geen van de specialisten die de werkzaamheden voor ons begeleiden deze grote omvang kunnen voorzien. De specialistische beschrijving en interpretatie van de vondsten zijn als bijlage bij deze brief toegevoegd. Op grond van het beleid en de goedgekeurde onderzoeksopzet kunnen wij volstaan met het geplande en gebudgetteerde onderzoek. Wij zijn echter van mening dat deze vindplaats meer aandacht verdient dan wij als lokale overheid kunnen bieden binnen de kaders van onze wettelijke verplichtingen. Daarbij baseren wij ons op de mening van Universiteit van Groningen, de uitvoerende partijen (ADC en Saxion Hogeschool), onze adviseur (The Missing Link), de provinciale archeoloog, de RCE en onze eigen inschatting van de unieke internationale waarde. Vraag De concrete vraag is of u ook hel nationale en internationale belang van deze vindplaats onderschrijft en of u bereid bent tot zowel een financiële als inhoudelijke bijdrage voor een aanpak en uitvoering, die nieuwe status van deze plek recht doet? Met andere woorden wilt u zich als stakeholder opstellen voor deze vindplaats? Wij bieden u langs deze weg de mogelijkheid om aan deze plek de aandacht te geven die een dergelijke vondst van nationaal belang verdient. Wij hebben deze vraag ook aan het Rijk gesteld. Specificatie van de vraag Financieel Wiji geven u graag een eerste indruk van de kosten die met een vervolgonderzoek gemoeid zijn. 1/obr het bhdèrzöef(vëldwerkèri uitwerking) Këbb begroot en beschikbaar gesteld. De verwachtte extra kosten voor zowel veldwerk als uitwerking zijn begroot op ,-. Uiteraard is dit bedrag afhankelijk van de gestelde aanvullende eisen van de stakeholders die willen participeren (waaronder het Rijk, universiteiten of bedrijven). Voor de overige kosten dragen wij zelf zorg. Op dit ogenblik ligt er een subsidieaanvraag bij de provincie om het verhaal van deze bijzondere plek te kunnen vertellen aan de inwoners van Dalfsen en toekomstige bewoners van de woonwijk. Deze aanvraag is gedaan in het kader van een bestaande provinciale subsidieregeling. Inhoudelijk Indien u besluit te financieren zouden wij het op prijs stellen als tevens u een bijdrage kunt leveren aan nieuw Programma van Eisen dat de nieuwe status van de vindplaats recht doet. Daarmee kunnen wij het de uitvoering realiseren die hoort bij deze bijzondere plek. Door de inzet van studenten van Saxion Hogeschool Deventer en studenten van de Rijksuniversiteit Groningen is op de begroting een bedrag van ca ,- bespaard.

4 Conclusie Wij realiseren ons terdege dat wij een ongebruikelijke vraag stellen, zeker nu de excessieve kostenregeling van het Rijk is afgeschaft. Wij doen dit echter op grond van de zeer uitzonderlijke status van de vindplaats en zouden het betreuren als de informatie die uit gedegen onderzoek gehaald kan worden onbenut blijft voor de toekomst. Wij willen benadrukken dat wij als gemeente onze eigen verantwoordelijkheid in het kader van de WAMZ 2007 hebben genomen en nemen. De gemeente Dalfsen heeft de kosten voor het proefsleuvenonderzoek en het onderzoek voor het veldwerk voor haar rekening genomen. Bovendien staat de gemeente Dalfsen garant voor een substantieel deel van de kosten voor uitwerking van de onderzoeken (ca ,-). In onze optiek is hier echter sprake van een situatie die buiten iedere regeling valt en een politieke beslissing vereist, vandaar deze vraag voor ondersteuning. Heeft u vragen? Heeft u vragen? Neemt u dan contact op met H. Lammertsen door te bellen met (0529) of een te sturen naar h.lammertsen@dalfsen.nl. Vermeld het zaaknummer dat bovenin deze brief staat. Met vriendelijke groet, Burgemeester en wethouders van Dalfsen, de burgemeester, drs. H.C.P. Noten degemeentesecretaris-alg.directeur, drs. 1MJ. Berends

5 De eerste resultaten van het archeologisch onderzoek in Oosterdalfsen H.M. van der Velde ADC ArcheoProjecten Inleiding Op 28 april is de eerste fase van de archeologische opgraving in Oosterdalfsen afgerond. Een tweede fase betreft aanvullend veldwerk dat wordt uitgevoerd door de universiteit van Groningen en de hogeschool Saxion. Dit betreft echter kleine aanvullingen op onze kennis en is eerder bedoeld om archeologiestudenten te ondersteunen in het verwerven van vaardigheden. De kosten voor deze zogenaamde fieldschools worden door de universiteit en hogeschool gedragen. Voorafgaand aan de opgraving is een proefsleuvenonderzoek uitgevoerd dat inzicht heeft verschaft in de archeologische waarde van het onderzoeksgebied. Op basis van de resultaten nu moet geconstateerd worden dat een dergelijk onderzoek ook zijn beperkingen kent. Er zijn immers verschillende onverwachte vondsten aangetroffen. Nu zijn deze beperkingen wel bekend bij archeologen. Het toeval wil echter dat het juist de aanvullende resultaten zijn van het recent afgeronde onderzoek die vaak maar moeilijk te traceren zijn tijdens een verkennende fase van archeologisch onderzoek. Omdat er echter een prijsstelling gekoppeld is dat gebaseerd is op de verwachtingen vooraf is het wenselijk om deze eerst in het kort te schetsen om vervolgens te beschrijven in hoeverre de resultaten van nu daarvan afwijken. De verwachting voorafgaande aan het archeologisch onderzoek Tijdens het proefsleuvenonderzoek werden sporen en vondsten gevonden die wezen op de ligging van een historische weg, de aanwezigheid van een of meerdere historische erven en nederzettingssporen uit de Brons- en Ijzertijd (ca v.chr). Opvallend was het voorkomen van een dunne spreiding aan crematiegraven die zich langs de historische weg leken te concentreren. Tenslotte zijn er twee trechterbekers ( v.chr) aangetroffen. De inschatting was dat deze mogelijk deel uit zouden maken van een klein cluster graven. Zo is bij het enige Overijsselse hunebed (Mander) een cluster van 6vlakgraven aangetroffen. Op basis van deze verwachtingen is ADC ArcheoProjecten in samenwerking met studenten van Saxion begonnen aan een opgraving die ca 6 weken zou gaan duren en waarbij ongeveer m2 zou worden opgegraven. De eerste resultaten van de opgraving De opgraving heeft vanwege enkele toevalsvondsten langer geduurd dan van tevoren beoogd. In totaal is gedurende 10 weken een oppervlak van m2 onderzocht. Hierbij is naast de hulp van studenten van Saxion, ook veel assistentie verricht door studenten archeologie van de Rijksuniversiteit Groningen. De historische weg is inderdaad aangetroffen en is in detail onderzocht. Behalve deze weg zijn nog resten van verschillende middeleeuwse kavelsystemen blootgelegd. In het zuidoosten is tevens een boerenerf opgegraven waarin zich boerderijplattegronden daterend tussen de 10 e en 14 e eeuw bevinden alsmede een bijzonder goed geconserveerde waterput.

6 Het landschap bestaat uit een hoge rug waar in het centrale deel de weg overheen loopt. Op datzelfde deel zijn ten minste 30 crematiegraven, al dan niet met kringgreppels, tevoorschijn gekomen. Gezien de spreiding ervan suggereert de ligging van die graven dat de historische weg ver terug gaat tot een route die al vanaf de prehistorie functioneert. De graven dateren namelijk tussen ca 1300 en 500 v. Chr. Op de noordelijke flank van de rug zijn verschillende boerenerven aangetroffen die dateren uit de Late Bronstijd en Vroege Ijzertijd. Het gaat om ten minste twee plattegronden en enkele bijgebouwen. Op de zuidelijke flank zijn ook ten minste drie erven uit de Ijzertijd opgegraven. Tenslotte is op de noordelijke flank nog een gebied aangesneden waarin zich ca 25 houtskoolkuilen bevonden. Deze dateren tegen het einde van de Vroege Middeleeuwen en houden verband met een industriële productie van houtskool. Blijkbaar was het gebied, voorafgaande aan de inrichting van de es, erg bosrijk. De opgraving biedt hiermee een waardevolle aanvulling op onze kennis over de archeologie van het Vechtdal en die van Dalfsen in het bijzonder. Met name de resultaten van de opgraving Gernemarke kunnen nu beter ingekaderd worden. Hiermee heeft de opgraving antwoorden geleverd op de bestaande vraagstellingen en zijn de resultaten conform de van tevoren bestaande verwachting. Boven verwachting was de vondst van een grafveld uit de Trechterbekerperiode. De bredere dekzandrug mondt in het westen uit in verschillende smalle ruggen. Ter hoogte van de eerder aangetroffen trechterbekers bleken zich meerdere graven te bevinden. De daarop volgende opgraving mondde uit in de vondst van 120 graven uit de Trechterbekerperiode en een bijzondere greppelstructuur. Dit grafveld, inmiddels het grootste uit de steentijd in Nederland, omvat een areaal van 120 bij 20 meter en wordt begrenst door een oude rivierarm van de Vecht in het zuiden en een laagte in het noorden (zie onder). Op de dekzandrug direct daarboven (ook met een breedte van ca 20 meter) bevonden zich ook bijzondere archeologische resten. Niet allen loopt de strooiing met crematiegraven door, er kwam ook een grafheuvel uit de Midden Bronstijd tevoorschijn. Het meest in het oog springende is echter huisplattegrond aangetroffen in combinatie met enkel kuilen. Het is de eerste keer in Nederland dat dergelijke boer derïjplallegronden zijn opgegraven. De ligging van een boerenerf en een grafveld is een voor internationale begrippen unieke combinatie. Tenslotte bracht de laatste week van de opgraving een laatste verrassing. In de werkput lagen ook 8 merovingische grafkuilen die tezamen een klein grafveld vormen dat voorlopig in de tweede helt 5 e en/of begin 6 e eeuw gedateerd wordt. Het is de eerste keer in Overijssel dat dit soort graven tevoorschijn komen. De samenstelling van de graven is bijzonder. Twee springen er uit door hun rijkdom. Het betreft een kamergraf waarin een man begraven ligt. Behalve de houten bekisting (er zijn kistnagels teruggevonden) bleek het een opmerkelijk rijke grafinventaris. Er bevonden zich in het graf een ijzeren ketel, een glazen drinkfles, een umbo (schildknop), lanspunten, een knoest of bijl, een zwaard (met een ingelegd handvat, vermoedelijk met goud) en verschillende ringen. De dode moet tot de hoogste elite hebben behoord. Even verderop lag het graf van wat naar alle waarschijnlijkheid zijn vrouw geweest moet zijn. Hier werd een potje, vier bijzondere mantelspelden (waarvan twee ingelegd met amaldijn) en een rijke ketting (bestaande uit glazen en barnstenen kralen in totaal ca 100 stuks) aangetroffen. Bij deze twee graven lagen er nog twee waarvan de

7 doden een sax (slagzwaard) meegekregen hebben. De samenstelling en datering van dit grafveld zijn voor Nederlandse begrippen zeer bijzonder. Het grafveld uit de Trechterbekerperiode in meer detail De grafkuilen tekenen zich af als eivormige vage verkleuringen. Enkele zijn rechthoekig en hebben sporen van houten bekisting. Van de lichamen is vrijwel niets overgebleven. Bij enkele graven zijn zogenaamde lijksilhouetten aangetroffen (vage verkleuringen in het zand in de vorm van een lichaam). Het merendeel van de graven bevat bijgiften. Het meest algemeen zijn (min of meer volledig bewaarde) bekers maar vuurstenen voorwerpen, enkele barnstenen kralen en stenen bijlen komen ook voor. In totaal zijn nu 100 Trechterbekers geborgen. De Trechterbekers dateren vrijwel allen uit een periode tussen 2900 en 2750 voor Chr. Dit betekent dat het grafveld door een kleine gemeenschap intensief gebruikt is. Rondom sommige graven zijn palen aangetroffen die verwijzen naar de ligging van paalkransen en andere monumentale structuren. Centraal in het grafveld ligt een greppelstructuur die over een lengte van 20 meter te vervolgen is maar op basis van reconstructie waarschijnlijk 30 meter lang geweest is. De breedte van de structuur bedraagt 4 meter. De interpretatie hiervan stelt archeologen vooralsnog voor raadsels. Iets vergelijkbaars is nog niet bekend. Op dit moment wordt ervan uitgegaan dat het een centrale monumentale grafkamer is die aan het begin stond van het grafveld. Het belang van de grafkamer wordt onder meer duidelijk omdat de rijkste graven het dichtst bij de structuur liggen. Hiermee hebben we aanwijzingen voor het bestaan van sociale verschillen binnen de samenleving van de Trechterbekercultuur. De vondst van dit grafveld is niet alleen van belang voor Dalfsen en Overijssel maar overstijgt zelfs het nationale belang. Het is de eerste keer in Nederland dat we een grafveld van enige omvang uit de Trechterbekerperiode op moderne wijze kunnen onderzoeken. Veel onderzoek naar bijvoorbeeld de Hunebedden dateert van lang geleden. De kennis uit dit grafveld gaat onze kijk op de periode (inclusief die op de Hunebedden) de komende periode veranderen. De ligging en monumentaliteit roept vragen op over de wijze waarop destijds naar het landschap werd gekeken. Het lijkt er op dat het grafveld als centrale focuspunt van een lokale gemeenschap fungeerde. Het biedt informatie over de wijze waarop een lokale gemeenschap het landschap naar zijn hand zetten. De ligging en aard van bijgiften stelt ons in staat de sociale organisatie van dergelijke gemeenschappen in kaart te brengen. Is er sprake van familiegroepen (bijvoorbeeld op basis van stilistische overeenkomsten in het meegegeven aardewerk), zijn er sociale verschillen (op basis van de rijkdom van de bijgiften)? Moderne onderzoeksmethoden (chemische analyses van potinhouden, residueanalyses, OSLdateringen en slijpplaatonderzoek) bieden een belangrijke potentiële aanvulling op onze kennis. De interpretatie van het centrale grafmonument zal ongetwijfeld nog tot discussies gaan leiden omdat gericht onderzoek absoluut noodzakelijk is voordat verregaande uitspraken gedaan kunnen worden. De interpretaties zweven nu van een monumentaal aarden monument tot een houten versie van een Hunebed. Dat laatste zou, mocht het ook definitief te bewijzen zijn tot een absolute sensatie leiden bij wetenschappers en het grote publiek. De Trechterbekercultuur behoort (met de Hunebedden als beeldmerk) tot de canon van onze vaderlandse historie. Het zijn boven de grote rivieren de eerste groepen die bewust een keuze maken om zich als boeren ergens te vestigen. Het zijn de eerste mensen die de natuur (het oerbos

8 'uauijoa uauun> a} uaaismnoq a^fuäuejaq uaa uuaii) yoo aq uas^epjajsoo ui 8u AejSdo aa -:p jadaq JBBLU 8ou > aozjapuo ujapow UBA sjseq do JBBLU (sakpanodiunasntu asjpmu, ap UEA siseq do up) paos jnniina aiauajew unq JBAO siuua>) azuo si aoqsouioi -uajn; n3uaiai esauj ap UBA ampeji asadojng (}sa/v\pjoou) a> jais uaa UBA ua> Buam pap >JOO sjapub japaujao azap iep SJ iseeujeep puaja3u}u *si deipspuei aspub japan iai nu IBM UBB psaias uaqqaq uaais ajsjaa ap ajp sjapue japaujao JBBUI Saz 'SJBSUBSJOOA aisjaa azuo }ai ufjz pjpadsjad iep I.IDUBA 'ueeisaq uappaqaunn im jeeai uaa e lam (nu y\[\\q oz) aip uajipu ai do ua>jj3/v\mnoq aiejuaixinuoai joop uajaniuaaae deqspuei iau, UJ pjausjzamueb unq a;p uasuaiu ajsjaa ap > oo aawjbbp ufjz IBH 'uapuejq a\ \e\6 soq ua^njs joop uawaz pueq unq JBBU (spfjisap UBA