Mbo ers in geldzaken. Een onderzoek naar het financieel gedrag van mbo-studenten. Nibud, 2011

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Mbo ers in geldzaken. Een onderzoek naar het financieel gedrag van mbo-studenten. Nibud, 2011"

Transcriptie

1 Mbo ers in geldzaken Een onderzoek naar het financieel gedrag van mbo-studenten Nibud, 2011

2 Mbo ers in geldzaken / 2

3 Mbo ers in geldzaken Een onderzoek naar het financieel gedrag van mbo-studenten Nibud, / Mbo ers in geldzaken

4 Mbo ers in geldzaken / 4

5 Inhoud 1 INLEIDING Aanleiding onderzoek en doel Methode van onderzoek Achtergrondvariabelen Leeswijzer INKOMSTEN Inkomstenbronnen Bijdrage ouders Studiefinanciering Bijbaan Inkomsten uit andere activiteiten Toeslagen, uitkering en bijdrage partner Verdiensten met werkplek/stage Studenten BBL BOL-studenten Belastingaangifte Inkomsten opgeteld UITGAVEN & VERANTWOORDELIJKHEID Woonlasten, boodschappen en kostgeld Thuiswonende studenten Uitwonende studenten Mobiele telefoon Bijdrage ouders aan uitgaven SPAREN & SCHULDEN Sparen Financiële situatie Lenen OMGAAN MET TIJD EN GELD Omgaan met tijd Omgaan met geld Betalen Bijhouden Info & opvoeding Informatie zoeken SAMENVATTING EN CONCLUSIES / Mbo ers in geldzaken

6 Mbo ers in geldzaken / 6

7 1 Inleiding 1.1 Aanleiding onderzoek en doel Geld is een belangrijk aspect in het socialisatieproces van de huidige generatie jongeren. Op steeds jongere leeftijd hebben jongeren geld. Eerst in vorm van zak- of kleedgeld, later in de vorm van loon dat ze met een (bij)baan verdienen. Ouders, werkgevers en de overheid hevelen steeds meer financiële verantwoordelijkheden over naar jongeren. Omdat jongeren over eigen geld beschikken, zijn ze een interessante doelgroep voor bedrijven en instellingen. Het is van groot belang dat jongeren op vroege leeftijd bewust leren omgaan met geld, zodat ze op volwassen leeftijd niet voor grote verrassingen komen te staan. Dit vergt naast bewustzijn ook financiële kennis en vaardigheden. In hun ontwikkelingsperiode moeten ze zich volwassen gedrag eigen maken, ook op financieel gebied. Daarom zijn jongeren een belangrijke doelgroep voor het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlic hting (Nibud). Het Nibud heeft inmiddels een goed beeld van het financiële gedrag van scholieren in het voortgezet onderwijs (tot en met 18 jaar). Al 25 jaar verzamelt het Nibud elke twee jaar gegevens over deze groep in het Nationaal Scholieren Onderzoek (NSO). In 2010 is voor het eerst gekeken naar het leengedrag van studenten in het hoger onderwijs (hbo en wo). Over studenten in het middelbaar beroepsonderwijs, zowel beroepsbegeleidende leerweg (BBL) als beroepsopleidende leerweg (BOL), weet het Nibud minder. In 2001 en 2005 is wel specifiek onderzoek gedaan naar het financieel gedrag van werkende jongeren (studenten BBL). Deze werkende jongeren hebben vaak veel te besteden omdat ze door hun opleiding een betaalde stage of werkplek hebben. Ze volgen een opleiding aan een ROC/AOC, waarbij ze vaak één dag per week naar school gaan en vier dagen werkstage lopen (minimaal 60 procent van de week werkstage volgen). Meestal wonen ze nog thuis en kunnen daarom een groot deel van hun inkomen aan leuke dingen besteden. In de pers verschijnen regelmatig berichten dat werkende jongeren gemakkelijk schulden maken. Ze kunnen de verlokkingen van mobiele telefoon, kredieten en dergelijke moeilijk weerstaan. Doordat ze een lager opleidingsniveau hebben dan studenten in het hoger onderwijs, is het inkomen na afronding van de opleiding vaak niet meer dan modaal. Zodra ze op zichzelf gaan wonen, is het belangrijk dat ze het uitgavenpatroon waaraan ze gewend waren, aanpassen. Vaste lasten die ze eerder nog niet hadden, zoals huur, energie en verzekering, zijn grote kostenposten waarmee ze rekening moeten houden. 7 / Mbo ers in geldzaken

8 Resultaat 2001 en 2005 Uit beide onderzoeken bleek dat werkende jongeren een inkomen hebben vergelijkbaar met het minimumloon, en dat ze vaak nog thuis wonen bij hun ouders. Daarnaast krijgt een deel van de groep een ouderlijke bijdrage en/of heeft een bijbaan naast de stage/ werkplek. De meeste werkende jongeren betaalden geen kostgeld aan hun ouders wanneer zij nog thuis woonden. De top vijf van uitgaven waaraan zij hun geld besteedden, veranderde wel. In 2001 waren alcohol, kleding, auto, uitgaan en roken de grootste kostenposten. In 2005 waren dit vakantie, uitgaan, auto, kleding en mobiele telefoon. De vakantie en mobiele telefoon hebben de uitgaven aan alcohol en roken daarmee deels vervangen. Daarnaast bleek uit beide onderzoeken dat de helft van deze werkende jongeren regelmatig geld tekort komt en daarvoor leningen aangaat. Lenen was ook onder de jongste respondenten al vrij gewoon, en kreeg naarmate ze ouder waren een steeds formeler karakter: de stap van lenen van vrienden en ouders naar de bank of kopen op afbetaling is dan niet groot meer. Verantwoord lenen is geen probleem. Maar als bijna een kwart van de uitwonenden informatie zoekt over het oplossen van schulden, dan ligt er een grote taak voor voorlichting en onderwijs. Het Nibud heeft dit opgepakt met een speciale Jongerenmaand (november 2005) en een website voor jongeren: nibudjong.nl. Naar aanleiding van het onderzoek en de Kamervragen heeft de toenmalige staatssecretaris Van Hoof toegezegd dat er een rijksbreed plan van aanpak voor de schuldhulpverlening moet komen, waarin deze jongeren specifiek aandacht krijgen. Onderzoek 2011 In dit onderzoek is in tegenstelling tot de onderzoeken in 2001 en 2005 aan álle mbostudenten een vragenlijst voorgelegd. Hierdoor heeft het Nibud informatie over het financiële gedrag van de jongeren aan het voortgezet onderwijs, de hbo- en wostudenten en ten slotte dus ook van de mbo-studenten. Uit de onderzoeken uit 2001 en 2005 kwam naar voren dat werkende jongeren (die BBL volgen) een zogenoemde kwetsbare groep is. In het onderzoek van 2010 vergelijken we de totale groep mbo-studenten ook met deze werkende jongeren. Wat zijn de veranderingen in de afgelopen vijf jaar? Zijn de uitgaven aan de mobiele telefoon erg gestegen en hoe gaan de jongeren om met kredieten? Zijn de schulden toegenomen, in aantal en/of in grootte? Is het mogelijk aan te geven welke typen mbo-jongeren het meest kwetsbaar zijn? Welke groep vertoont het meest risicovolle gedrag en over welke competenties beschikken ze wel of (nog) niet die nodig zijn voor verantwoord financieel gedrag nu en in de toekomst? Mbo ers in geldzaken / 8

9 1.2 Methode van onderzoek Het onderzoek is uitgevoerd onder studenten in het middelbaar beroepsonderwijs, in de leeftijd van 16 jaar en ouder. De respondenten zijn geworven via het StudentenPanel van ResearchNed. Gedurende de maanden oktober, november en december 2010 konden de respondenten de vragenlijst online invullen. Dit resulteerde uiteindelij k in bruikbare ingevulde vragenlijsten. Het aantal respondenten is voldoende om signalerende uitspraken te kunnen doen over het financiële gedrag van mbo-studenten. Dit rapport kijkt vooral naar de totale groep mbo-studenten, maar daarnaast ook apart naar de respondenten die een BOL- of BBLrichting volgen. In 2005 is alleen de groep BBL-studenten ondervraagd. Waar mogelijk worden de resultaten vergeleken met de resultaten uit 2001 en De dataset is uiteindelijk gewogen op de variabelen leeftijd, geslacht en leerweg. 1.3 Achtergrondvariabelen De resultaten zijn uitgesplitst naar diverse achtergrondkenmerken. De beschreven resultaten in dit onderzoek zijn significant, tenzij anders wordt aangegeven. Deze paragraaf licht de achtergrondkenmerken van de respondenten verder toe. De dataset is herwogen op leeftijd, geslacht en leerweg volgens onderstaande verdeling. Tabel 1: Indeling mbo-studenten naar leeftijd, leerweg en geslacht Leeftijd 18 jaar of jonger t/m 22 jaar jaar of ouder Geslacht man vrouw Leerweg BBL BOL Totaal Na weging van de dataset is gekeken naar het niveau van de respondenten. Het merendeel (twee derde) van de mbo-studenten volgt een opleiding op niveau 4. Ook is er verschil tussen de verschillende leerwegen. BOL-opleidingen worden vaker op een hoger niveau gevolgd dan BBL-opleidingen. 9 / Mbo ers in geldzaken

10 Tabel 2: Opleidingsniveau (na weging) Niveau BBL BOL totaal De respondenten bevinden zich met name in het 2 e en 3 e leerjaar. Tabel 3: Leerjaar (na weging) Leerjaar BBL BOL totaal Tabel 4: Aandeel thuiswonende mbo ers en indeling leerweg neer leeftijdscategorie (na weging) BBL BOL thuiswonend 16 t/m 17 jaar t/m 21 jaar t/m 25 jaar jaar en ouder Totaal gemiddeld In totaal woont 76 procent van de mbo-studenten thuis, de rest woont op zichzelf. Het omslagpunt ligt bij 22 jaar. Dan gaan veel mbo-studenten op zichzelf wonen. Van de 21- jarigen woont nog 80 procent thuis, bij 22 jaar nog maar 58 procent. BOL-studenten zijn over het algemeen wat ouder dan BBL-studenten. Bij de vergelijking tussen de leerwegen houden we hiermee rekening. Mbo ers in geldzaken / 10

11 1.4 Leeswijzer Hoofdstuk 2 behandelt de inkomsten van de mbo-studenten en hoofdstuk 3 de uitgaven en wie verantwoordelijk is voor de uitgaven. Alle resultaten op het gebied van sparen maar ook van lenen en schulden, zijn te lezen in hoofdstuk 4. Het omgaan met geld is weergegeven in hoofdstuk 5. De samenvatting van het totale onderzoek, gekoppeld aan de conclusies en adviezen is te lezen in het laatste hoofdstuk. Veel bedragen worden weergegeven inclusief of exclusief nullen. Als er exclusief nul staat betekent dit dat het om de groep gaat die de activiteit doet (er bijvoorbeeld aan uitgeeft). Staat er inclusief 0 dan gaat het om de hele groep mbo-studenten. Waar mogelijk wordt ook een vergelijking gemaakt met het onderzoek van Een aantal vragen is toen echter niet of anders gesteld. Hierdoor kan de vergelijking op die punten niet worden gemaakt. Het resultaat in de tabellen wordt op de volgende wijze weergegeven: Gewoon er zijn minimaal 25 waarnemingen per cel. Vet de waarde verschilt significant van gemiddeld en binnen het kenmerk (bijvoorbeeld man ten opzichte van vrouw). Cursief er zijn 25 tot 50 waarnemingen per cel. Let op de betrouwbaarheid. - er zijn minder dan 25 waarnemingen in de cel. 0 de waarde is 0. n.v.t. niet van toepassing. 11 / Mbo ers in geldzaken

12 2 Inkomsten 2.1 Inkomstenbronnen Aan de mbo-studenten is gevraagd welke inkomstenbronnen ze hebben en hoeveel ze daarmee per maand te besteden hebben. De volgende paragrafen lichten de verschillende inkomstenbronnen apart toe Bijdrage ouders Van alle mbo-studenten geeft 50 procent aan maandelijks een bijdrage van zijn of haar ouders te krijgen. Het gemiddelde bedrag dat deze groep (de helft van de mbo ers) krijgt, is 179 euro per maand. Ook wel exclusief 0 genoemd. Inclusief 0 (de gehele groep mbo ers, ook die geen geld van de ouders krijgen) is het gemiddelde bedrag 90 euro. In de tabel hieronder staat de gemiddelde bijdrage van de ouders naar de verschillende groepen. Tabel 5: Percentage mbo ers met bijdrage ouders en het gemiddelde maandbedrag (exclusief 0) Gemiddeld Geslacht man vrouw Leeftijd 16 t/m 17 jaar t/m 21 jaar t/m 25 jaar jaar of ouder 4 -- Leerweg BBL BOL Woonsituatie thuiswonend uitwonend Totaal Uit tabel 5 komt naar voren dat de hoogte van de bijdrage van de ouders afhankelijk is van de leeftijd en woonsituatie. Naarmate de studenten ouder worden, neemt de bijdrage toe, maar het percentage studenten dat een bijdrage krijgt, neemt af. De uitwonende studenten krijgen minder vaak een bijdrage. Dat komt ook door de hogere leeftijd van deze studenten. Uit paragraaf 1.3 blijkt namelijk dat de jongere studenten meestal nog thuis wonen. De uitwonende student krijgt gemiddeld wel een hogere ouderlijke bijdrage dan de thuiswonende student. Mbo ers in geldzaken / 12

13 In 2005 zijn alleen de studenten BBL ondervraagd. Het percentage van deze groep dat geld krijgt van zijn of haar ouders, is gelijk gebleven. De maandelijkse bijdrage die ze van de ouders krijgen, is wel hoger dan in 2005, namelijk 204 euro nu ten opzichte van 68 euro in Het geld dat de mbo-studenten van hun ouders krijgen, is meestal bedoeld voor een speciaal doel. Het gaat vaak om zakgeld, kleedgeld of belgeld (47 procent) of een studiebijdrage (27 procent). Ook krijgt 30 procent wel een bijdrage, maar geen vast bedrag per periode. De bijdrage is het hoogst bij een bijdrage in de studiekosten met gemiddeld 266 euro. Tabel 6: Gemiddelde bijdrage ouders per maand naar doelen (exclusief 0) Gemiddeld Totaal Zak-, kleed-, belgeld Ja, maar geen vast bedrag per periode Bijdrage voor mijn studie Bijdrage voor de zorgverzekering Ja, namelijk voor Ja, maar niet voor een specifiek doel 8 78 Bijdrage in mijn woonkosten Ook ontvangt 10 procent een bijdrage voor bijvoorbeeld rijles, reiskosten of benzine, ovkosten, de verzekering van de auto of brommer, om te sparen, voor eten en drinken of voor roken of uitgaan Studiefinanciering De 18-plussers die een voltijds opleiding BOL in het mbo volgen, hebben recht op studiefinanciering. Dit bedrag wordt uitgekeerd in de eerste maand van het kwartaal dat volgt op de 18e verjaardag. Op niveau 1 of 2 is de studiefinanciering een gift. Na de opleiding moet alleen de lening worden terugbetaald. Op niveau 3 of 4 is de studiefinanciering een prestatiebeurs. Na afronding zonder diploma moet het bedrag worden terugbetaald. 1 Bedragen per maand mbo (BOL), augustus 2010 tot en met juli 2011 van DUO: Basisbeurs Aanvullende beurs Lenen Thuiswonend Uitwonend Bron: 13 / Mbo ers in geldzaken

14 Van de studenten BOL tussen de 18 en 30 jaar geeft 97 procent aan enige vorm van studiefinanciering te ontvangen. Daarvan heeft 71 procent van de studenten inkomsten uit een basisbeurs, 46 procent ontvangt een aanvullende beurs. Tabel 7: Percentage studenten BOL tussen 18 en 30 jaar met studiefinanciering Studenten ov-chipkaart 79 Basisbeurs 71 Aanvullende beurs 46 Rentedragende lening 7 Niets 3 Aan de studenten die studiefinanciering ontvangen, is gevraagd of ze zouden stoppen met de opleiding als ze geen studiefinanciering meer zouden krijgen. Tabel 8 toont dat 43 procent (38 en 5 procent) aangeeft dan te stoppen met de opleiding, vooral omdat ze die dan niet meer kunnen betalen. Er bestaat een relatie tussen de potentiële stoppers en diegene die (wel eens) geld tekort komen. Studenten die vaker geld tekort komen, zeggen vaker te stoppen met hun opleiding bij het ontbreken van studiefinanciering. Tabel 8: Als je geen studiefinanciering zou hebben, zou je dan stoppen met de opleiding? naar kom je wel eens geld tekort. Ja, dan kan ik de opleiding niet betalen Ja, dan houd ik geen geld over voor andere activiteiten Regelmatig Soms Nooit Totaal Misschien Nee Bijbaan Van alle mbo-studenten heeft de helft (50 procent) een bijbaan. Tabel 9 laat zien dat mannen niet vaker een bijbaan hebben dan vrouwen, maar hier wel meer mee verdienen. Op het aantal uur dat ze gemiddeld per maand werken wordt verder ingegaan in paragraaf 5.1 Hoe ouder de studenten, hoe minder vaak ze een bijbaan hebben. Het gemiddelde bedrag dat ze met de bijbaan verdienen is wel hoger, mede doordat het uurloon ook stijgt met de leeftijd. De studenten BBL besteden een groot deel van hun tijd aan de stage/werkplek via de opleiding en verdienen daar meestal geld mee. Het aantal met een bijbaan is daarom Mbo ers in geldzaken / 14

15 lager dan bij de studenten BOL. Het bedrag dat de studenten BBL met hun stage/werkplek verdienen, wordt besproken in paragraaf 2.2. Tabel 9: Percentage mbo-studenten met een bijbaan en gemiddelde inkomsten per maand (exclusief 0) Gemiddeld Geslacht man vrouw Leeftijd 16 t/m 17 jaar t/m 21 jaar t/m 25 jaar jaar of ouder Leerweg BBL BOL Woonsituatie thuiswonend uitwonend Totaal Vergeleken met 2005 zijn de inkomsten van de studenten BBL uit een bijbaan hoger, namelijk 227 euro in 2005 ten opzichte van 327 euro nu. Over deze vijf jaar gezien is de gemiddelde stijging van het inkomen van een bijbaan per jaar zo n 7,5 procent. De gemiddelde loonontwikkeling van de cao-lonen in Nederland is de afgelopen paar jaar ongeveer 2,1 procent per jaar geweest Inkomsten uit andere activiteiten Naast inkomsten uit een bijbaan, studiefinanciering of een ouderlijke bijdrage, verdienen jongeren vaak extra bij met andere activiteiten. Gevraagd is naar het type activiteit en naar de inkomsten. Veel genoemde activiteiten zijn het verkopen van spullen via internet (bijvoorbeeld Marktplaats) en oppassen. Ook knippen, krantenwijk, huishoudelijk werk, fotografie/vormgeving/websites wordt vaak genoemd. Tabel 10 beschrijft dat gemiddeld 10 procent van de mbo-studenten hiermee geld verdient. Mannen blijken vaker extra geld bij te verdienen dan vrouwen, en hiermee ook maandelijks meer te verdienen. Ook de BBL ers verdienen meer met andere activiteiten dan de BOL ers. Hetzelfde geldt voor de uitwonende studenten. Zij verdienen meer dan de thuiswonende studenten, maar hebben wel minder vaak inkomsten uit andere activiteiten. Over de leeftijdscategorieën kan weinig worden gezegd, aangezien het aantal studenten dat extra inkomsten heeft in de categorie 22 t/m 25 jaar en 26 jaar of ouder te klein is. 15 / Mbo ers in geldzaken

16 Tabel 10: Percentage mbo-studenten met extra inkomsten en gemiddelde inkomsten per maand (exclusief 0) Gemiddeld Geslacht man vrouw 8 90 Leeftijd 16 t/m 17 jaar t/m 21 jaar t/m 25 jaar jaar of ouder 5 -- Leerweg BBL BOL Woonsituatie thuiswonend uitwonend Totaal Toeslagen, uitkering en bijdrage partner Slechts een beperkt aantal mbo-studenten geeft aan een uitkering of geld van de partner te krijgen. Van de studenten krijgt 2,2 procent (N=53) een uitkering van gemiddeld 693 euro per maand. Slechts 1,5 procent (N=36) krijgt een gemiddelde bijdrage van 579 euro per maand van zijn of haar partner. Aangezien het aantal studenten vrij laag is, moeten de gemiddelden met zorg worden geïnterpreteerd. Uit eerdere onderzoeken van het Nibud onder jongeren en studenten blijkt dat deze doelgroep vaak geld laat liggen. Daarom is ook de mbo-studenten gevraagd of zij al dan niet zorg- of huurtoeslag krijgen. Om het aantal mbo-studenten met een zorgtoeslag te kunnen bepalen, is gekeken naar de groep die hierop in principe recht zou kunnen hebben. Dat zijn de studenten van 18 jaar en ouder, met een inkomen tot maximaal euro per jaar (netto per maand ongeveer euro). Dit is een schatting, aangezien niet bekend is of ze al dan niet samenwonen met een partner ( de inkomensgrens verschuift dan naar euro), en of ze al hun inkomsten hebben opgegeven die ze met een (bij)baan, stage of werkplek verdienen. Tabel 11: Percentage mbo ers met zorg- en huurtoeslag van de rechthebbenden Zorgtoeslag 40 Huurtoeslag 4 Mbo ers in geldzaken / 16

17 2.2 Verdiensten met werkplek/stage Studenten BBL Studenten die richting BBL volgen, verdienen geld met een stage of werkplek via de opleiding. Gemiddeld verdienen ze hiermee 939 euro per maand. Er is geen verschil in maandelijkse verdiensten tussen mannen en vrouwen; wel verdienen de oudere BBL ers meer dan de jongere. En er is een verschil tussen de thuis- en uitwonende, vaak oudere, studenten. Tabel 12: Gemiddelde verdiensten stage/werkplek van studenten BBL per maand (exclusief 0) Gemiddeld Geslacht man 935 vrouw 944 Woonsituatie thuiswonend 819 uitwonend 1078 Leeftijd 16 t/m 17 jaar t/m 21 jaar t/m 25 jaar jaar en ouder 1103 Totaal 939 In 2005 verdienden de studenten BBL met hun stage of werkplek gemiddeld 730 euro per maand. Dit is een toename van 2005 tot 2010 van gemiddeld 5,2 procent per jaar. Deze toename is ook bij de leeftijdscategorieën te zien. Een deel van de BBL ers (14 procent) heeft naast de stage/werkplek via de opleiding ook een bijbaan. Met deze bijbaan verdienen ze gemiddeld 294 euro per maand. In 2005 verdienden de studenten BBL met hun bijbaan naast de werkplek/stage gemiddeld 230 euro. De toename is voor de bijbaan gemiddeld 5 procent per jaar. Een iets minder grote toename dan bij de stage/werkplek. Uit tabel 13 blijkt dat de voornaamste reden van de student BBL om een bijbaan te hebben is om extra dingen te kunnen doen (43 procent). Ruim een kwart vindt het leuk om te werken (27 procent). Bij anders wordt vooral een combinatie van de antwoordcategorieën gegeven, met daarnaast sparen, rijlessen, reiskosten of auto. In 2005 was deze reden ook de meest genoemde, daarin is de afgelopen jaren dus niets veranderd. Ten slotte blijkt er geen relatie te bestaan tussen de totale inkomsten uit een bijbaan en die van een stage/werkplek, en de reden waarom studenten een bijbaan hebben naast de werkplek. 17 / Mbo ers in geldzaken

18 Tabel 13: Waarom heb je naast je stage/werkplek nog een bijbaan? naar de totale inkomsten uit een bijbaan en stage/werkplek per maand (uitsluitend studenten BBL, exclusief 0) Som bijbaan + werkstage Extra dingen te kunnen doen (zoals uitgaan, vakantie, sparen) Leuk om te werken Levensonderhoud te betalen Werkervaring op te doen Opleiding te betalen Anders Totaal Wanneer de inkomsten van de studenten BBL die naast de werkplek ook een bijbaan hebben, worden opgeteld, is dit bedrag niet hoger dan van de studenten zonder bijbaan. Dat blijkt uit tabel 14. Tabel 14: Inkomsten uit bijbaan en stage/werkplek van studenten BBL Bedrag Inkomsten als werkplek + bijbaan Totaal Bijbaan Werkplek 601 Inkomsten als alleen werkplek Totaal BOL-studenten Van alle studenten aan een opleiding BOL heeft 38 procent (N=618) een betaalde stage/werkplek via de opleiding. Met deze stage verdienen zij gemiddeld 217 euro per maand. Dat is veel minder dan wat de studenten BBL met hun stage/werkplek verdienen (939 euro). Het verschil komt waarschijnlijk doordat studenten BOLeen algemene stagevergoeding krijgen en niet per uur worden betaald. Uit tabel 15 blijkt dat van de studenten BOL de mannen en uitwonende studenten gemiddeld meer verdienen dan de vrouwen en thuiswonende studenten. Mbo ers in geldzaken / 18

19 Tabel 15: Gemiddelde verdiensten stage/werkplek per maand van studenten BOL (exclusief 0) Gemiddeld Geslacht man 254 vrouw 185 Woonsituatie thuiswonend 198 uitwonend 312 Leeftijd 16 t/m 17 jaar t/m 21 jaar t/m 25 jaar jaar en ouder -- Totaal 217 Van de studenten BOL die stage lopen (38 procent), heeft daarnaast 62 procent ook nog een bijbaan. Dat is een hoger percentage dan de BBL ers, 14 procent heeft naast de werkplek een bijbaan. De stage/werkplek kost een BBL er natuurlijk ook meer tijd waardoor er minder overblijft voor de bijbaan. Met deze bijbaan verdienen de studenten BOL (dus zij die naast de werkplek ook een bijbaan hebben) gemiddeld 216 euro. Dat is iets minder dan de studenten BBL, zij verdienen naast de werkplek gemiddeld 294 euro per maand. Ook de studenten BOL geven aan een bijbaan te hebben om extra dingen te kunnen doen. Met 55 procent ligt dit aantal wel hoger dan bij de studenten BBL (43 procent). Net als bij de BBL ers is er geen relatie tussen de reden van een bijbaan en de totale inkomsten die ze daarmee verdienen. Tabel 16: Waarom heb je naast je stage/werkplek nog een bijbaan? naar de totale inkomsten uit een bijbaan en stage/werkplek per maand (uitsluitend studenten BOL, exclusief 0). Som bijbaan + werkstage Extra dingen te kunnen doen (zoals uitgaan, vakantie, sparen) Leuk om te werken Levensonderhoud te betalen Werkervaring op te doen Opleiding te betalen Anders Totaal / Mbo ers in geldzaken

20 Als studenten BOL een bijbaan hebben, verdienen ze in totaal (dus de inkomsten uit de bijbaan en werkplek bij elkaar opgeteld) meer dan met alleen een werkplek, namelijk 385 tegenover 288 euro. Bij studenten BBL is dat niet het geval. Tabel 17: Inkomsten uit bijbaan en stage/werkplek van studenten BOL (exclusief 0) Bedrag Inkomsten als werkplek + bijbaan Totaal Bijbaan Werkplek 173 Inkomsten als alleen werkplek Totaal Belastingaangifte Uit het onderzoek blijkt dat 82 procent van alle mbo-studenten belastingaangifte kan doen, omdat zij inkomsten hebben uit een stage, een werkplek of een bijbaan. Daarvan geeft 72 procent aan de aangifte te hebben ingevuld. 28 procent wist niet dat ze eventueel te veel betaalde belasting terug kan vragen. Kijkend naar verschillende achtergrondkenmerken blijken studenten BOL minder goed te weten waarop ze recht hebben dan studenten van de opleiding BBL. Ook de jongere leeftijdscategorieën zijn hiervan minder goed op de hoogte. Tabel 18: Heb je afgelopen jaar belastingaangifte gedaan? Ja, ik heb de aangifte ingevuld en opgestuurd BBL BOL Totaal Nee, ik wist niet dat dit kon Ja, ik heb de aangifte ingevuld maar niet opgestuurd (kreeg niets terug) Inkomsten opgeteld In het onderzoek is gevraagd naar de inkomsten van ouders, de inkomsten van een stage/werkplek, die van een bijbaan, inkomsten door extra activiteiten en de inkomsten via uitkering of partner. Welke inkomsten de studenten daar werkelijk via de studiefinanciering nog bij krijgen (aanvullende beurs en/of lening) heeft dit onderzoek niet achterhaald. Bij de lening is dit ook vaak geen vast bedrag per maand. Ook de toeslagen die studenten ontvangen via de Belastingdienst zijn niet apart uitgevraagd. Mbo ers in geldzaken / 20

21 De hoogte van de basisbeurs kan wel worden afgeleid uit de woonsituatie. De thuiswonende student krijgt 75 euro per maand en de uitwonende 246 euro. Bij de mbostudenten die studiefinanciering ontvangen, is dit bedrag bij de overige bekende inkomsten opgeteld. Tabel 19 geeft de uit het onderzoek bekende inkomsten weer, inclusief de basisbeurs. Dit totaal is een ondergrens, het is waarschijnlijk dus wat hoger. Tabel 19: Inkomsten totaal inclusief basisbeurs (inclusief 0) Bedrag Geslacht man 574 vrouw 499 Woonsituatie thuiswonend 442 uitwonend 845 Leeftijd 16 t/m 17 jaar t/m 21 jaar t/m 25 jaar jaar en ouder Leerweg BBL 881 BOL 387 Totaal 538 In 2005 waren de totale inkomsten van de studenten BBL 776 euro. In 2010 is dat voor de studenten BBL 881 euro. Dit is een toename van 2,7 procent gemiddeld per jaar. 21 / Mbo ers in geldzaken

22 3 Uitgaven & verantwoordelijkheid 3.1 Woonlasten, boodschappen en kostgeld Thuiswonende studenten Van de thuiswonende studenten betaalt 88 procent geen kostgeld aan zijn of haar ouders. De studenten die wel kostgeld betalen (12 procent), dragen gemiddeld 135 euro per maand bij. Mannen betalen vaker kostgeld dan vrouwen en ook betalen de studenten BBL vaker kostgeld aan hun ouders dan de BOL ers. Tabel 20: Percentage thuiswonende mbo-studenten dat kostgeld betaalt Geslacht man 15 vrouw 7 Leeftijd 16 t/m 17 jaar 4 18 t/m 21 jaar t/m 25 jaar 31 Leerweg BBL 30 BOL 7 Totaal 50 Aan de thuiswonende studenten is ook gevraagd wat ze ervan vinden dat ze kostgeld moeten betalen. De meesten geven aan dat ze het goed vinden dat hun ouders daarom vragen. Tabel 21: Wat vind je ervan dat je kostgeld moet betalen? Goed dat mijn ouders daarom vragen 69 Vreemd, niemand anders hoeft dat te betalen 6 Slecht, ik heb het geld zelf echt nodig 7 Geen mening 18 Thuiswonende mbo-studenten betalen vaak veel zelf. Ouders dragen het meeste bij aan kleding/schoenen en studieboeken en -spullen. De hoogste bijdrage is voor studiespullen en boeken, en voor vakantie. Mbo ers in geldzaken / 22

23 Tabel 22: Percentage ouders dat meebetaalt en gemiddeld bedrag per maand (exclusief 0). Nee Gedeelte Alles Snoep, snacks en drinken Kleding en schoenen Contributies Abonnementen Studiespullen en studieboeken Vakantie Uitgaan Recreatie, dagje uit Uitwonende studenten Aan de uitwonende studenten is gevraagd hoeveel ze per maand van hun eigen geld betalen aan woonlasten. Onder woonlasten worden de kosten van huur/hypotheek, energie, internet/kabel en boodschappen verstaan. Uitwonende mbo-studenten geven hieraan gemiddeld 656 euro per maand uit. Tabel 23: Uitgaven aan woonlasten en boodschappen, van uitwonende studenten per maand Bedrag Geslacht man 697 vrouw 627 Leeftijd 16 t/m 17 jaar t/m 21 jaar t/m 25 jaar jaar en ouder 875 Leerweg BBL 827 BOL 433 Totaal 656 Van de uitwonende mbo-studenten geeft 12 procent aan dat de ouders ook een deel van bovengenoemde kosten betalen. Het gemiddelde bedrag dat de ouders dan per maand bijdragen voor alle posten samen is 135 euro. In tabel 24 is te zien waaraan de mbo-student gemiddeld geld uitgeeft. Naast de woonkosten voor uitwonende studenten, is de hoogste uitgavenpost voor alle mbo- 23 / Mbo ers in geldzaken

24 studenten (ook die geen geld uitgeven aan die post = inclusief 0) die van vrije tijd, gemiddeld bijna euro per jaar. Daarna komen in de top 5 de kosten voor de studie, het uiterlijk (kleding, cosmetica en dergelijke) en de zorgverzekering. Wordt gekeken naar de kosten die een student maakt als hij de uitgaven heeft (exclusief 0), dan is het beeld iets anders (tabel 25). Voor de thuiswonende student zijn dan de studiekosten duidelijkst het hoogst, naast het kostgeldbedrag. Op de derde plaats komen pas de uitgaven aan vrije tijd. In tabel 26 en 27 staat per categorie deze top 5 vermeld. Uit tabel 27 (zonder woonkosten) blijken voor de thuiswonende studenten de uitgaven aan kleding/schoenen, vakantie en stappen het hoogst te zijn. Bij de studenten BOL staan daarnaast de kosten voor de mobiele telefoon hoger in de ranglijst dan bij de studenten BBL. De totale uitgaven zijn hoger dan de berekende inkomsten op basis van de gegevens die we van de mbo-studenten hebben gekregen. Dit betekent dat ze de extra inkomsten zoals zorgtoeslag, de aanvullende basisbeurs en de studentenlening hard nodig hebben om hun begroting sluitend te krijgen. Een aantal studenten zal interen op spaargeld, al heeft deze groep zeer waarschijnlijk nog weinig spaargeld opgebouwd. Daarnaast zal een deel van de studenten te maken hebben met betalingsachterstanden, consumptieve kredieten of doorlopende kredieten. Mbo ers in geldzaken / 24

Onderzoek Je wordt 18 jaar en dan? De gevolgen voor je geldzaken

Onderzoek Je wordt 18 jaar en dan? De gevolgen voor je geldzaken Onderzoek Je wordt 18 jaar en dan? De gevolgen voor je geldzaken Rapportage Juli 2013 Meer informatie: info@wijzeringeldzaken.nl Samenvatting (1/3) 1. Veel 17-jarigen maken de indruk verstandig om te gaan

Nadere informatie

Mbo'ers in geldzaken 2015

Mbo'ers in geldzaken 2015 Mbo'ers in geldzaken 2015 Financiële situatie en gedrag van mbostudenten Nibud/Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting Dit onderzoek is mede mogelijk gemaakt door Mbo'ers in geldzaken 2015 Financiële

Nadere informatie

[zelf op te maken en in te vullen > denk hierbij aan het tonen van een foto en/of logo van de bank, je naam etc.

[zelf op te maken en in te vullen > denk hierbij aan het tonen van een foto en/of logo van de bank, je naam etc. Beschrijving Deze gastles gaat over inzicht krijgen in je inkomen en uitgaven. Jongeren moeten zorgen dat ze inkomen hebben. Anders is het lastig om een eigen leven in te vullen. Zakgeld, kleedgeld, baantje,

Nadere informatie

Is jouw maand ook altijd iets te lang? Onderzoek Jongerenpanel Tilburg

Is jouw maand ook altijd iets te lang? Onderzoek Jongerenpanel Tilburg Is jouw maand ook altijd iets te lang? Onderzoek Jongerenpanel Tilburg Onderzoek uitgevoerd in opdracht van: Gemeente Tilburg DIMENSUS beleidsonderzoek December 2012 Projectnummer 507 Inhoudsopgave Samenvatting

Nadere informatie

Studeren in 2015-2016. Check je geld! Wat je moet weten over studiekosten. www.wijzeringeldzaken.nl

Studeren in 2015-2016. Check je geld! Wat je moet weten over studiekosten. www.wijzeringeldzaken.nl Studeren in 2015-2016 Check je geld! Wat je moet weten over studiekosten www.wijzeringeldzaken.nl Alles over studeren en geldzaken op een rij: Zorgen over geld, daar zit niemand op te wachten. Zeker niet

Nadere informatie

Financiële opvoeding. September 2007

Financiële opvoeding. September 2007 Financiële opvoeding September 2007 Inhoud INHOUD... 1 1 INLEIDING... 2 1.1 AANLEIDING... 2 1.2 METHODE VAN ONDERZOEK... 2 1.3 ACHTERGRONDVARIABELEN... 3 LEESWIJZER... 4 2 ZAKGELD EN KLEEDGELD... 5 2.1

Nadere informatie

Hoofdstuk 19. Financiële situatie

Hoofdstuk 19. Financiële situatie Stadsenquête Leiden 008 Hoofdstuk 19. Financiële situatie Samenvatting Ruim tweederde van de Leidenaren geeft aan gemakkelijk rond te komen met het huishoudinkomen, bijna een kwart komt net rond en een

Nadere informatie

(1 m.) Klassikale aftrap Docent stelt jou als gastdocent voor

(1 m.) Klassikale aftrap Docent stelt jou als gastdocent voor (1 m.) Klassikale aftrap Docent stelt jou als gastdocent voor Beschrijving (ter info voor gastdocent) Deze gastles gaat over inzicht krijgen in je inkomen en uitgaven. Jongeren moeten zorgen dat ze inkomen

Nadere informatie

Studeren in 2015-2016. Check je geld! Wat je moet weten over studiekosten. www.wijzeringeldzaken.nl

Studeren in 2015-2016. Check je geld! Wat je moet weten over studiekosten. www.wijzeringeldzaken.nl Studeren in 2015-2016 Check je geld! Wat je moet weten over studiekosten www.wijzeringeldzaken.nl Alles over studeren en geldzaken op een rij: Zorgen over geld, daar zit niemand op te wachten. Zeker niet

Nadere informatie

Leengedrag van studenten

Leengedrag van studenten Leengedrag van studenten Een vooronderzoek naar studieleningen, schulden en overige geldzaken Nibud, januari 2010 2 / Leengedrag van studenten Leengedrag van studenten Een vooronderzoek naar studieleningen,

Nadere informatie

Vara - Kassa 3 Resultaten Aflevering 3 Financiën 1 22 mei 2007

Vara - Kassa 3 Resultaten Aflevering 3 Financiën 1 22 mei 2007 Vara - Kassa 3 Resultaten Aflevering 3 Financiën 1 22 mei 2007 1 onderzoeksgegevens mogen alleen gebruikt worden onder vermelding van YoungVotes en de VARA Factsheet Jongeren en Financiën Jongeren betalen

Nadere informatie

Hoofdstuk 7. Financiële situatie

Hoofdstuk 7. Financiële situatie Stadsenquête Leiden Hoofdstuk 7. Financiële situatie Samenvatting Bijna driekwart van de Leidenaren geeft aan gemakkelijk rond te komen met het huishoudinkomen, twee op de tien komt net rond en bijna een

Nadere informatie

Maak je eigen jaarbegroting

Maak je eigen jaarbegroting Maak je eigen jaarbegroting Inleiding Een begroting maken. Het woord begroting wordt normaal gesproken alleen gebruikt bij bedrijven en de overheid. Maar het is tijd om ook jouw budget dezelfde aandacht

Nadere informatie

September 2014. Jongeren & geld. De financiële situatie en hulpbehoefte van 12- tot en met 24-jarigen. Anna van der Schors Minou van der Werf

September 2014. Jongeren & geld. De financiële situatie en hulpbehoefte van 12- tot en met 24-jarigen. Anna van der Schors Minou van der Werf September 2014 Jongeren & geld De financiële situatie en hulpbehoefte van 12- tot en met 24-jarigen Anna van der Schors Minou van der Werf SAMENVATTING EN CONCLUSIE... 5 De financiële situatie en de beleving

Nadere informatie

Hoofdstuk 43. Financiële situatie

Hoofdstuk 43. Financiële situatie Stadsenquête Leiden Hoofdstuk 43. Financiële situatie Samenvatting Circa tweederde van de Leidenaren geeft aan gemakkelijk rond te komen met het huishoudinkomen, ruim een kwart komt net rond en kan moeilijk

Nadere informatie

Nibud Scholierenonderzoek 2008-2009

Nibud Scholierenonderzoek 2008-2009 Nibud Scholierenonderzoek 2008-2009 Inhoud VOORWOORD... 3 1. INLEIDING... 4 1.1 DOELSTELLING... 4 1.2 METHODE VAN ONDERZOEK... 4 1.3 ACHTERGRONDVARIABELEN... 4 1.4 LEESWIJZER... 6 2. INKOMSTEN... 7 2.1

Nadere informatie

Jongeren & hun financiële verwachtingen

Jongeren & hun financiële verwachtingen Nibud, februari Jongeren & hun financiële verwachtingen Anna van der Schors Daisy van der Burg Nibud in samenwerking met het 1V Jongerenpanel van EenVandaag Inhoudsopgave 1 Onderzoeksopzet Het Nibud doet

Nadere informatie

Hoofdstuk 24 Financiële situatie

Hoofdstuk 24 Financiële situatie Hoofdstuk 24 Financiële situatie Samenvatting De gemeente voert diverse inkomensondersteunende maatregelen uit die bedoeld zijn voor huishoudens met een lager inkomen. Zes op de tien Leidenaren zijn bekend

Nadere informatie

Onderzoek onder kinderen groep 5 t/m 8

Onderzoek onder kinderen groep 5 t/m 8 Onderzoek onder kinderen groep 5 t/m 8 februari/maart 2015 Bewaren van geld Hoe bewaar jij je geld? (meerdere antwoorden mogelijk) In mijn spaarpot Op de bank In mijn portemonnee Op een speciale plek,

Nadere informatie

Utrecht, 2011. Het financiële gedrag van kinderen tussen 12 en 18 & de rol van hun ouders

Utrecht, 2011. Het financiële gedrag van kinderen tussen 12 en 18 & de rol van hun ouders Utrecht, 2011 Het financiële gedrag van kinderen tussen 12 en 18 & de rol van hun ouders Samenvatting en Conclusie Geld van de ouders De meeste scholieren krijgen zakgeld (88 procent). Kleedgeld is minder

Nadere informatie

Rapport Kinderen en Geld Enquête (NIBUD en het Jeugdjournaal)

Rapport Kinderen en Geld Enquête (NIBUD en het Jeugdjournaal) Rapport Kinderen en Geld Enquête (NIBUD en het Jeugdjournaal) Inleiding Het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (NIBUD) geeft voorlichting over inkomsten en uitgaven van particuliere huishoudens.

Nadere informatie

INHOUD [ 7 ] G E L D W I J Z E R S T U D E N T E N

INHOUD [ 7 ] G E L D W I J Z E R S T U D E N T E N INHOUD Inleiding 9 Studiefinanciering Recht op studiefinanciering 11 Een DigiD aanvragen 12 Inkomsten van DUO 12 Geen recht meer op prestatiebeurs 17 Hoeveel betalen je ouders? 18 Gevolgen van je studieschuld

Nadere informatie

gebruikt. Hierdoor is het mogelijk om de resultaten van de gemeente Heusden te vergelijken met de landelijke cijfers.

gebruikt. Hierdoor is het mogelijk om de resultaten van de gemeente Heusden te vergelijken met de landelijke cijfers. Zaaknummer: OWZSB04 Onderwerp Collegevoorstel Inleiding Landelijk neemt het aantal jongeren met schulden toe, in Heusden is deze stijging echter niet terug te vinden in de cijfers. Dit vormde aanleiding

Nadere informatie

Persoonlijke financiën: Inzicht en overzicht. Resultaten onderzoek Waar blijft mijn geld TNS NIPO

Persoonlijke financiën: Inzicht en overzicht. Resultaten onderzoek Waar blijft mijn geld TNS NIPO Persoonlijke financiën: Inzicht en overzicht Resultaten onderzoek Waar blijft mijn geld TNS NIPO Inleiding Voor u ligt de rapportage naar aanleiding van het onderzoek Waar blijft mijn geld? In totaal hebben

Nadere informatie

NIBUD Nationaal Scholierenonderzoek 2004/2005

NIBUD Nationaal Scholierenonderzoek 2004/2005 NIBUD Nationaal Scholierenonderzoek 2004/2005 Een onderzoek naar inkomsten, uitgaven, baantjes en omgaan met geld Inhoud 1 Inleiding... - 4-1.1 Doelstelling... - 4-1.2 Methode van onderzoek... - 4-1.3

Nadere informatie

Nibud Studentenonderzoek 2011-2012

Nibud Studentenonderzoek 2011-2012 Mei 2012 Nibud Studentenonderzoek 2011-2012 Een onderzoek naar het financieel gedrag van studenten in het hoger onderwijs Auteurs Daisy van der Burg Dorian Kreetz Anna van der Schors Voorwoord Dit rapport

Nadere informatie

Maak je eigen jaarbegroting

Maak je eigen jaarbegroting Maak je eigen jaarbegroting Inleiding Een begroting maken. Het woord begroting wordt normaal gesproken alleen gebruikt bij bedrijven en de overheid. Maar het is tijd om ook jouw budget dezelfde aandacht

Nadere informatie

Hoofdstuk 10. Trendvragen financiële situatie Hoofdstuk 11. Financiële situatie

Hoofdstuk 10. Trendvragen financiële situatie Hoofdstuk 11. Financiële situatie Hoofdstuk 10. Trendvragen financiële situatie Hoofdstuk 11. Financiële situatie Samenvatting Hfst 10. Trendvragen financiële situatie Jaarlijks worden drie trendvragen gesteld die inzicht geven in de financiële

Nadere informatie

INHOUD [ 7 ] G E L D W I J Z E R S T U D E N T E N

INHOUD [ 7 ] G E L D W I J Z E R S T U D E N T E N INHOUD Inleiding 9 Studiefinanciering Recht op studiefinanciering 11 Een DigiD aanvragen 12 Inkomsten van DUO 13 Geen recht meer op prestatiebeurs 19 Hoeveel betalen je ouders? 20 Gevolgen van je studieschuld

Nadere informatie

6,2. Werkstuk door een scholier 1803 woorden 11 april keer beoordeeld. Inleiding

6,2. Werkstuk door een scholier 1803 woorden 11 april keer beoordeeld. Inleiding Werkstuk door een scholier 1803 woorden 11 april 2002 6,2 212 keer beoordeeld Vak Economie Inleiding In dit werkstuk vindt je allerlei informatie over geldzaken. Van zakgeld tot bijbaantjes, van geld uitgeven

Nadere informatie

Hoofdstuk 10. Financiële situatie

Hoofdstuk 10. Financiële situatie Hoofdstuk 10. Financiële situatie Samenvatting Hfst 9. Trendvragen financiële situatie Jaarlijks worden drie trendvragen gesteld die inzicht geven in de financiële positie van de Leidenaar. De resultaten

Nadere informatie

Financiële opvoeding 2010. Nibud i.s.m. CentiQ, Wijzer in geldzaken

Financiële opvoeding 2010. Nibud i.s.m. CentiQ, Wijzer in geldzaken Financiële opvoeding 2010 Nibud i.s.m. CentiQ, Wijzer in geldzaken Inleiding In deze peiling onder ruim 1000 respondenten is gekeken wat ouders belangrijk vinden dat hun kind leert over omgaan met geld,

Nadere informatie

Belastingaangifte over 2010. Nibud, maart 2011

Belastingaangifte over 2010. Nibud, maart 2011 Belasting over 2010 Nibud, maart 2011 Inhoud 1. Inleiding... 3 2. Aangifte doen... 4 3. Maandelijkse belastingteruggaaf... 5 4. Belastingteruggaaf over het afgelopen jaar... 6 5. Geld betalen... 7 6. Wijzigingen

Nadere informatie

Studiefinanciering middelbaar beroepsonderwijs 2013-2014

Studiefinanciering middelbaar beroepsonderwijs 2013-2014 Regelingen en voorzieningen CODE 8.3.2.322 Studiefinanciering middelbaar beroepsonderwijs 2013-2014 brochure bronnen www.duo.nl, februari 2013 Deze brochure bevat informatie over de voorwaarden voor het

Nadere informatie

Hoofdstuk 5. Trendvragen financiële situatie

Hoofdstuk 5. Trendvragen financiële situatie Hoofdstuk 5. Trendvragen financiële situatie Samenvatting Hfst 5. Trendvragen financiële situatie Na twee jaar van stijgende inkomens zien Leidenaren dit jaar hun inkomenspositie verslechteren. Het zijn

Nadere informatie

Utrecht, 2011 Nibud Scholierenonderzoek 2010-2011

Utrecht, 2011 Nibud Scholierenonderzoek 2010-2011 Utrecht, 2011 Nibud Scholierenonderzoek 2010-2011 Een onderzoek naar de inkomsten en uitgaven van de Nederlandse scholieren Samenvatting en conclusie Inhoudsopgave p. 3 p. 8 p. 11 p. 12 p. 15 p. 21 p.

Nadere informatie

Nibud Scholierenonderzoek

Nibud Scholierenonderzoek Nibud Scholierenonderzoek 2008-2009 Nibud Scholierenonderzoek 2008-2009 Utrecht, 2009 Nibud-Scholierenonderzoek 2008-2009 0 Inhoud VOORWOORD... 3 1. INLEIDING... 4 1.1 DOELSTELLING... 4 1.2 METHODE VAN

Nadere informatie

Vakantiegeldenquete 2010

Vakantiegeldenquete 2010 Vakantiegeldenquete 2010 Inleiding Net als vorig jaar heeft het Nibud onderzoek gedaan naar de manier waarop mensen zich in financieel opzicht voorbereiden op de vakantie en of men zich aan hun budget

Nadere informatie

Praktische opdracht Economie Schulden en jongeren

Praktische opdracht Economie Schulden en jongeren Praktische opdracht Economie Schulden en jon Praktische-opdracht door een scholier 1500 woorden 21 november 2004 6,9 241 keer beoordeeld Vak Economie De vragen: Onderzoeksvraag: Hoe kunnen jon schulden

Nadere informatie

Hoofdstuk 9. Trendvragen financiële situatie Hoofdstuk 10. Financiële situatie

Hoofdstuk 9. Trendvragen financiële situatie Hoofdstuk 10. Financiële situatie Hoofdstuk 9. Trendvragen financiële situatie Hoofdstuk 10. Financiële situatie Samenvatting Hfst 9. Trendvragen financiële situatie Jaarlijks worden drie trendvragen gesteld die inzicht geven in de financiële

Nadere informatie

Studentenonderzoek 2015

Studentenonderzoek 2015 Anna van der Schors Studentenonderzoek 2015 Achtergrondstudie bij Handreiking Student & Financiën Nibud/Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting Nibud, juni 2015 Anna van der Schors Gea Schonewille

Nadere informatie

Vakantiegeld-enquête 2016. Nibud/Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting

Vakantiegeld-enquête 2016. Nibud/Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting Vakantiegeld-enquête 2016 Nibud/Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting Vakantiegeld-enquête 2016 Auteurs Gea Schonewille Jasja Bos Inhoud SAMENVATTING... 6 1 INLEIDING... 8 2 AANTAL KEREN OP VAKANTIE...

Nadere informatie

Wijzer in geldzaken Junior Monitor Een onderzoek naar de manier waarop kinderen uit groep 5 8 van de basisschool met geld omgaan

Wijzer in geldzaken Junior Monitor Een onderzoek naar de manier waarop kinderen uit groep 5 8 van de basisschool met geld omgaan Wijzer in geldzaken Junior Monitor 2018 Een onderzoek naar de manier waarop kinderen uit groep 5 8 van de basisschool met geld omgaan Inhoudsopgave Samenvatting 3 Inleiding 6 Resultaten Inkomsten 8 Kennis

Nadere informatie

Zicht op geld - Vakantiegeld Resultaten van kwantitatief online onderzoek onder werkenden. ABN AMRO April 2015

Zicht op geld - Vakantiegeld Resultaten van kwantitatief online onderzoek onder werkenden. ABN AMRO April 2015 Zicht op geld - Vakantiegeld Resultaten van kwantitatief online onderzoek onder werkenden ABN AMRO April 2015 Vakantiegeld 3 Op vakantie 8 Verantwoording onderzoek 13 2 Vakantiegeld Zicht op geld April

Nadere informatie

Nibud Scholierenonderzoek 2016

Nibud Scholierenonderzoek 2016 Nibud Scholierenonderzoek 2016 Nibud/Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting Auteurs: Irene Blanken Minou van der Werf Dit onderzoek is mede mogelijk gemaakt door de ING en het Nationaal Fonds Kinderhulp

Nadere informatie

Studiefinanciering Middelbaar beroepsonderwijs

Studiefinanciering Middelbaar beroepsonderwijs Studiefinanciering Middelbaar beroepsonderwijs Aangenaam, wij zijn duo DUO staat voor Dienst Uitvoering Onderwijs. We voeren verschillende onderwijswetten en -regelingen uit, namens het ministerie van

Nadere informatie

Studentenonderzoek 2017

Studentenonderzoek 2017 Anna van der Schors Studentenonderzoek 2017 Achtergrondstudie bij de Handreiking Student & Financiën Nibud/Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting Nibud, september 2017 Minou van der Werf Gea Schonewille

Nadere informatie

Factsheet: financiële planning MBO-ers

Factsheet: financiële planning MBO-ers bezoekadres Marnixkade 109 1015 ZL Amsterdam postadres Postbus 15262 1001 MG Amsterdam E moti@motivaction.nl T +31 (0)20 589 83 83 W www.motivaction.nl Factsheet: financiële planning MBO-ers Onderzoek

Nadere informatie

Studiefinanciering Lenen en terugbetalen

Studiefinanciering Lenen en terugbetalen Studiefinanciering Lenen en terugbetalen Aangenaam, wij zijn duo DUO staat voor Dienst Uitvoering Onderwijs. We voeren verschillende onderwijswetten en -regelingen uit, namens het ministerie van Onderwijs,

Nadere informatie

Geldzaken in de praktijk

Geldzaken in de praktijk Geldzaken in de praktijk 2018-2019 Laatst bijgewerkt: 27 mei 2019 Hoe regelden Nederlanders in 2018 hun geldzaken? En zijn ze de afgelopen 15 jaar meer of minder financieel redzaam geworden? Het Nibud

Nadere informatie

Handreiking STUDENT & FINANCIËN. voor advies & voorlichting aan studenten NATIONAAL INSTITUUT VOOR BUDGETVOORLICHTING

Handreiking STUDENT & FINANCIËN. voor advies & voorlichting aan studenten NATIONAAL INSTITUUT VOOR BUDGETVOORLICHTING Handreiking voor advies & voorlichting aan studenten STUDENT & FINANCIËN NATIONAAL INSTITUUT VOOR BUDGETVOORLICHTING Handreiking STUDENT & FINANCIËN Colofon Aan deze uitgave hebben meegewerkt: Annemarie

Nadere informatie

Inhoud. Mijn leven. ik regel mijn geldzaken

Inhoud. Mijn leven. ik regel mijn geldzaken Inhoud Inleiding...3 Hoofdstuk 1 Bewaren...5 Hoofdstuk 2 Administratie...7 Hoofdstuk 3 Inkomsten... 8 Hoofdstuk 4 Uitgaven... 10 Hoofdstuk 5 Sparen... 12 Hoofdstuk 6 Verzekeringen...15 Hoofdstuk 7 Begroting...

Nadere informatie

Nibud, 23 juni 2015 Vakantiegeld-enquête

Nibud, 23 juni 2015 Vakantiegeld-enquête Nibud, 23 juni 2015 Vakantiegeld-enquête Auteurs Gea Schonewille Jasja Bos Visie De financiële zelfredzaamheid Het Nibud heeft verschillende vaardigheden gedefinieerd waarover iemand zou moeten beschikken

Nadere informatie

Hoofdstuk 25 Financiële dienstverlening

Hoofdstuk 25 Financiële dienstverlening Hoofdstuk 25 Financiële dienstverlening Samenvatting De gemeente voert diverse inkomensondersteunende maatregelen uit die bedoeld zijn voor huishoudens met een lager inkomen. Zes op de tien Leidenaren

Nadere informatie

Lenen vmbo12. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

Lenen vmbo12. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 30 May 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/77297 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein

Nadere informatie

53% 47% 51% 54% 54% 53% 49% 0% 25% 50% 75% 100% zeer moeilijk moeilijk komt net rond gemakkelijk zeer gemakkelijk

53% 47% 51% 54% 54% 53% 49% 0% 25% 50% 75% 100% zeer moeilijk moeilijk komt net rond gemakkelijk zeer gemakkelijk 30 FINANCIËLE SITUATIE In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de financiële situatie van de Leidse burgers. In de enquête wordt onder andere gevraagd hoe moeilijk of gemakkelijk men rond kan komen met het

Nadere informatie

Vroeg wijs met geld. gemeente www.heumen.nl. Informatie over hoe u uw kind helpt slim en verstandig om te gaan met geld

Vroeg wijs met geld. gemeente www.heumen.nl. Informatie over hoe u uw kind helpt slim en verstandig om te gaan met geld Vroeg wijs met geld Informatie over hoe u uw kind helpt slim en verstandig om te gaan met geld gemeente www.heumen.nl Heumen HU.090 brch vroeg wijs met geld.indd 1 04-02-14 09:30 Inhoudsopgave Zakgeld

Nadere informatie

Handreiking STUDENT & FINANCIËN. voor advies & voorlichting aan studenten NATIONAAL INSTITUUT VOOR BUDGETVOORLICHTING

Handreiking STUDENT & FINANCIËN. voor advies & voorlichting aan studenten NATIONAAL INSTITUUT VOOR BUDGETVOORLICHTING Handreiking voor advies & voorlichting aan studenten STUDENT & FINANCIËN NATIONAAL INSTITUUT VOOR BUDGETVOORLICHTING Colofon Aan deze uitgave hebben meegewerkt: Minou van der Werf Robin Stoof Gea Schonewille

Nadere informatie

Voorlichting studiefinanciering

Voorlichting studiefinanciering Voorlichting studiefinanciering Studievereniging Arago 17 september 2014 Contact www.duo.nl 050-5997755 9.00 17.00 uur Servicekantoor Enschede Ripperdastraat 13 7511 JP Enschede Alleen op afspraak 10.00

Nadere informatie

Bewindvoering: hoe werkt het?

Bewindvoering: hoe werkt het? Bewindvoering: hoe werkt het? Samen je centen de baas JE HEBT EEN BEWINDVOERDER. EN NU? Een tijdje terug heb je ervoor gekozen om je geld samen met Mijn Geld en Zo te regelen. De rechter vindt dit goed.

Nadere informatie

Zicht op geld - Belastingteruggave Resultaten van kwantitatief online onderzoek onder werkenden. ABN AMRO April 2015

Zicht op geld - Belastingteruggave Resultaten van kwantitatief online onderzoek onder werkenden. ABN AMRO April 2015 Zicht op geld - Belastingteruggave Resultaten van kwantitatief online onderzoek onder werkenden ABN AMRO April 2015 Belastingteruggave 3 Sparen 7 Verantwoording onderzoek 12 2 Belastingteruggave Zicht

Nadere informatie

21 mei 2015. Onderzoek: Economische verwachting

21 mei 2015. Onderzoek: Economische verwachting 21 mei 2015 Onderzoek: Economische verwachting Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 50.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van een online onderzoek.

Nadere informatie

Hoofdstuk 12. Financiële dienstverlening

Hoofdstuk 12. Financiële dienstverlening Hoofdstuk 12. Financiële dienstverlening Samenvatting Dit hoofdstuk behandelt de bekendheid en het gebruik van vijf Leidse inkomensondersteunende regelingen onder respondenten met een netto huishoudinkomen

Nadere informatie

Lenen en terugbetalen (2013)

Lenen en terugbetalen (2013) Regelingen en voorzieningen CODE 8.3.2.330 Lenen en terugbetalen (2013) brochure bronnen www.duo.nl, december 2012 In deze brochure staan de mogelijkheden van lenen naast studiefinanciering. Zoeken in

Nadere informatie

Mei 2013, Nibud Nibud Scholierenonderzoek 2012-2013

Mei 2013, Nibud Nibud Scholierenonderzoek 2012-2013 Mei 2013, Nibud Nibud Scholieren 2012-2013 Auteurs Anna van der Schors Tamara Madern Minou van der Werf Samenvatting en conclusie p. 3 p. 9 p. 12 p. 15 p. 25 p. 28 p. 35 p. 52 p. 56 p. 64 p. 66 p. 72 p.

Nadere informatie

Onderzoek Afschaffen stufi

Onderzoek Afschaffen stufi Onderzoek Afschaffen stufi 30 Mei 2014 Over het onderzoek Aan dit online onderzoek, gehouden van 29 tot en met 30 mei, deden 1648 jongeren mee. Hiervan waren er 574 scholier en 951 student. De uitslag

Nadere informatie

'IK & Geld' De leerlinggegevens ontvangen wij graag uiterlijk één week voordat je met de lessen wilt beginnen.

'IK & Geld' De leerlinggegevens ontvangen wij graag uiterlijk één week voordat je met de lessen wilt beginnen. 'IK & Geld' Het lespakket 2016-2017 is geüpdatet en bestaat uit zes modules; Mijn levensstijl, Mijn inkomsten, Mijn uitgaven, Mijn bank, Mijn toekomst en Mijn mobieltje. Doel: Jongeren bewust gemaakt van

Nadere informatie

Goed bezig Burgerschapskeren-2 Hoofdstuk 4 Geldzaken

Goed bezig Burgerschapskeren-2 Hoofdstuk 4 Geldzaken Goed bezig Burgerschapskeren-2 Hoofdstuk 4 Geldzaken Antwoorden/suggesties tekstvragen Paragraaf 1 Eigen schuld 1 Hij komt 1152,-- min 903,-- = 249,-- tekort per maand (gemiddeld) Op jaar basis is dat

Nadere informatie

Maak kennis met de debiteur van morgen. Raad. Daad. Resultaat.

Maak kennis met de debiteur van morgen. Raad. Daad. Resultaat. Maak kennis met de debiteur van morgen Raad. Daad. Resultaat. Maak kennis met de debiteur van morgen Wat vandaag succesvol is, kan morgen minder effectief zijn. In de schuldenproblematiek is het belangrijk

Nadere informatie

Hoofdstuk H 11. Financiële situatie

Hoofdstuk H 11. Financiële situatie Hoofdstuk H 11. Financiële situatie Samenvatting verslechterd. Dit wordt bevestigd door het aandeel Leidenaren dat aangeeft rond te kunnen komen met hun inkomen. Dit jaar geeft bijna tweederde van de Leidenaren

Nadere informatie

Lesbrief Meneer Beer

Lesbrief Meneer Beer Lesbrief Meneer Beer Het verhaal Het verhaal gaat over Meneer Beer. Hij is verliefd op een prachtig berinnetje, maar hij durft het haar niet te vertellen. Hij vindt zichzelf maar een eenvoudige beer. Om

Nadere informatie

Gemaakt door: Lysanne Wolbers Menno Akkerman Tessa Heijerman

Gemaakt door: Lysanne Wolbers Menno Akkerman Tessa Heijerman Gemaakt door: Lysanne Wolbers Menno Akkerman Tessa Heijerman FSU Oktober 2011 Inhoudsopgave Voorwoord 3 Verantwoording...4 Conclusies...5 De cijfers op een rij.9 Knelpunten/oplossingen 15 Positieve punten.16

Nadere informatie

Welkom en voorstellen

Welkom en voorstellen 3 november 2015 Welkom en voorstellen Francine Nijkamp-Ririhena Pubers en geld Zakgeld, richtlijnen (bron: NIBUD) Leeftijd Bedrag per week in 12 tussen 3,00 en 4,60 (19,00/mnd) 13 tussen 3,50 en 4,60 (19,00/mnd)

Nadere informatie

Geld voor school en studie

Geld voor school en studie Geld voor school en studie Dienst Uitvoering Onderwijs Telefoon: 050-5997755 9.00 17.00 uur Internet: www.duo.nl Servicekantoor Eindhoven Clausplein 6 5611 XP Eindhoven Wet en regelgeving Tegemoetkoming

Nadere informatie

Vragenlijst Budgetcoaching

Vragenlijst Budgetcoaching Vragenlijst Budgetcoaching Welkom bij Stedam Bewind. Wij willen u vragen onderstaande vragenlijst zo goed mogelijk in te vullen. Deze lijst wordt gebruikt bij de intake voor de budgetcoaching. Kunt u de

Nadere informatie

Studiefinanciering. voor mbo studenten & hoger onderwijs studenten, per 1 september 2015

Studiefinanciering. voor mbo studenten & hoger onderwijs studenten, per 1 september 2015 Studiefinanciering voor mbo studenten & hoger onderwijs studenten, per 1 september 2015 maart 2015 Inleiding Vanaf 1 september 2015 vinden veranderingen plaats in de studiefinanciering. Nog niet elke student

Nadere informatie

Uitkomsten peiling kennis en gedrag omtrent de belastingaangifte. Nibud, 2010

Uitkomsten peiling kennis en gedrag omtrent de belastingaangifte. Nibud, 2010 Uitkomsten peiling kennis en gedrag omtrent de Nibud, 2010 Inleiding In dit rapport staan de resultaten beschreven van een peiling onder lezers van De Telegraaf over hun kennis en gedrag omtrent de. De

Nadere informatie

Beschrijving Sparen en lenen zijn, naast het betalingsverkeer, de diensten van de bank waar de meeste mensen gebruik van maken.

Beschrijving Sparen en lenen zijn, naast het betalingsverkeer, de diensten van de bank waar de meeste mensen gebruik van maken. Beschrijving Sparen en lenen zijn, naast het betalingsverkeer, de diensten van de bank waar de meeste mensen gebruik van maken. Heb jij inzicht in jouw geld- en bankzaken? Welke betaalvormen zijn er en

Nadere informatie

Onderzoek Week van het geld 2019

Onderzoek Week van het geld 2019 Onderzoek Week van het geld 2019 Een onderzoek naar financieel gedrag van kinderen uit groep 6, 7 en 8 1 Inhoudsopgave Samenvatting 4 Inleiding 7 Resultaten Eigen bankrekening 9 Wijzer in geldzaken Onderzoek

Nadere informatie

Geld voor school en studie

Geld voor school en studie Geld voor school en studie Dienst Uitvoering Onderwijs www.duo.nl Wet en regelgeving Tegemoetkoming scholieren Studiefinanciering beroepsonderwijs en hoger onderwijs Tegemoetkoming scholieren (kwartaal

Nadere informatie

Geld voor school en studie

Geld voor school en studie Geld voor school en studie Dienst Uitvoering Onderwijs www.duo.nl Wet en regelgeving Tegemoetkoming scholieren Studiefinanciering beroepsonderwijs en hoger onderwijs Tegemoetkoming scholieren (kwartaal

Nadere informatie

Financiële opvoeding. November 2009

Financiële opvoeding. November 2009 Financiële opvoeding November 2009 Inhoud 1 INLEIDING... 2 1.1 Aanleiding... 2 1.2 Methode van onderzoek... 3 1.3 Achtergrondvariabelen... 4 1.4 Leeswijzer... 6 2 ZAKGELD EN KLEEDGELD... 7 2.1 Zakgeld...

Nadere informatie

Studiefinanciering Bijverdienen 2015

Studiefinanciering Bijverdienen 2015 Studiefinanciering Bijverdienen 2015 Als je studiefinanciering krijgt, mag je elk jaar een maximaal bedrag bijverdienen. In 2015 is de bijverdiengrens 13.856,11. Het gaat om het verzamelinkomen of belastbaar

Nadere informatie

Onderzoek Inwonerspanel Jongerenonderzoek: alcohol

Onderzoek Inwonerspanel Jongerenonderzoek: alcohol 1 (19) Onderzoek Inwonerspanel Auteur Tineke Brouwers Respons onderzoek Op 5 december kregen de panelleden van 12 tot en met 18 jaar (280 personen) een e-mail met de vraag of zij digitaal een vragenlijst

Nadere informatie

t stuur een bewijsstuk mee

t stuur een bewijsstuk mee 8101B-SF-029 Dit formulier Gebruik dit formulier voor het aanvragen van studiefinanciering voor een opleiding in het beroepsonderwijs in Nederland of in het buitenland. Heb je ooit eerder studiefinanciering

Nadere informatie

Kiezen en aanmelden. Schoonhovens College

Kiezen en aanmelden. Schoonhovens College Kiezen en aanmelden Schoonhovens College 2015 2016 Kiezen vervolgopleiding proces dit jaar gesprek(ken) met de decaan vwo: workshop Erasmus Universiteit bezoek open dagen meeloopdagen/proefstuderen wo:studeren

Nadere informatie

Hoofdstuk 2: Kom je ermee uit?

Hoofdstuk 2: Kom je ermee uit? Hoofdstuk 2: Kom je ermee uit? Een middagje shoppen. a 75 209 x 100% = 35,9%. b 209 : 3,72 = 56,18. Dus zij moet 57 uur werken om de nieuwe jas te kunnen kopen. c Zij had eerst kunnen sparen of zij had

Nadere informatie

Publiekstekst Wet investeren in jongeren

Publiekstekst Wet investeren in jongeren Publiekstekst Wet investeren in jongeren Juni 2009 Deze publicatie is gemaakt door Stimulansz in opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Stimulansz spreekt haar dank uit aan alle

Nadere informatie

Aanvraag Tegemoetkoming scholieren

Aanvraag Tegemoetkoming scholieren Aanvraag Tegemoetkoming scholieren Voor scholieren van 18 jaar of ouder in het voortgezet onderwijs Dit formulier Ben je 18 jaar of ouder en volg je voortgezet onderwijs? Dan kun je met dit formulier een

Nadere informatie

Vul deze vraag altijd in. Gebruik een blauwe of zwarte pen. Adreswijziging doorgeven. Ja, ik woon (weer) bij mijn ouders

Vul deze vraag altijd in. Gebruik een blauwe of zwarte pen. Adreswijziging doorgeven. Ja, ik woon (weer) bij mijn ouders Wijzigingen Student Dit formulier Dit formulier is voor studenten die studiefinanciering ontvangen of weer willen ontvangen en een wijziging willen doorgeven. Je hoeft alleen de vragen op het formulier

Nadere informatie

Aanvraag Studiefinanciering mbo voor studenten van Aruba, Curaçao, Sint Maarten of Caribisch Nederland

Aanvraag Studiefinanciering mbo voor studenten van Aruba, Curaçao, Sint Maarten of Caribisch Nederland Aanvraag Studiefinanciering mbo voor studenten van Aruba, Curaçao, Sint Maarten of Caribisch Nederland Dit formulier Gebruik dit formulier als je op Aruba, Curaçao, Sint Maarten of Caribisch Nederland

Nadere informatie

Factsheet persbericht

Factsheet persbericht Factsheet persbericht Nut vakbonden onbekend bij jongeren 30 november 2011 Inleiding Van oktober 2011 tot november 2011 hield Zoekbijbaan.nl het Nationale Bijbanen Onderzoek. Aan het onderzoek deden 2464

Nadere informatie

Je geldzaken goed geregeld: een rustig gevoel!

Je geldzaken goed geregeld: een rustig gevoel! Je geldzaken goed geregeld: een rustig gevoel! Samen je centen de baas GELD EN GELDZAKEN. SOMS BEST LASTIG. Het gebeurt iedereen wel eens. Dat je een brief krijgt die je niet goed begrijpt. Of dat je een

Nadere informatie

Onderzoek online financieel gedrag jongeren

Onderzoek online financieel gedrag jongeren Onderzoek online financieel gedrag jongeren Een onderzoek naar online financieel gedrag van jongeren (11 tot en met 16 jaar) 1 Inhoudsopgave Samenvatting 4 Inleiding 6 Resultaten Online financiële mogelijkheden

Nadere informatie

Geld voor school en studie

Geld voor school en studie Geld voor school en studie Dienst Uitvoering Onderwijs Varsha Mahabier www.duo.nl Wet en regelgeving Tegemoetkoming scholieren Studiefinanciering hoger onderwijs Tegemoetkoming scholieren (kwartaal ná

Nadere informatie

IMPACTMETING VAN HET FINANCIEEL STUDIEPLAN

IMPACTMETING VAN HET FINANCIEEL STUDIEPLAN IMPACTMETING VAN HET FINANCIEEL STUDIEPLAN IMPACTMETING VAN HET FINANCIEEL STUDIEPLAN - eindrapport - dr. M. Witvliet Y. Bleeker, MSc Regioplan Jollemanhof 8 09 GW Amsterdam Tel.: + (0)0 5 5 5 Amsterdam,

Nadere informatie

Uw kind wordt 18. Wat verandert er?

Uw kind wordt 18. Wat verandert er? Uw kind wordt 18. Wat verandert er? Dat betekent dat uw zoon of dochter nu officieel volwassen is en zelf financiële beslissingen mag nemen. Een hele verantwoordelijkheid! Bereid uw kind daar goed op voor.

Nadere informatie

De kosten van het studeren

De kosten van het studeren Technische Universiteit Delft & Dienst Uitvoering Onderwijs De kosten van het studeren John Stals (studentendecaan TU Delft) en Guus Rikhof (DUO) 17-1-2011 Delft University of Technology Challenge the

Nadere informatie

Aanvullende inkomsten

Aanvullende inkomsten Hoofdstuk 2 Geldzaken 3-B Naam: Klas/groep: Datum: Aanvullende inkomsten Leerdoelen Je kunt aangeven welke verschillende aanvullende inkomsten de overheid verstrekt. Je kunt aangeven wanneer iemand deze

Nadere informatie

ZAKGELD Breng het in kaart

ZAKGELD Breng het in kaart ZAKGELD Breng het in kaart Omschrijving Leerlingen analyseren informatie over het zakgeld in België aan de hand van tabellen, grafieken en teksten. Ze toetsen het gegeven cijfermateriaal af met hun eigen

Nadere informatie