BIG achtergrond. achtergrond. achtergrond

Transcriptie

1 De gezondheidszorgpsycholoog en de Wet BIG In de afgelopen elf jaar heeft de gezondheidszorgpsycholoog kortheidshalve veelal gz-psycholoog genoemd zich een vaste plek verworven in de ggz. De registratie is uitgegroeid tot een felbegeerde titel. De afgelopen jaren kreeg in dit blad vooral het tuchtrecht geregeld aandacht. In onderstaand artikel zet Peter van Drunen de belangrijkste andere aspecten van de big-registratie op een rijtje. Peter van Drunen In 2008 bestond de gz-psycholoog tien jaar, een jubileum dat onder andere gevierd werd met een groot congres. De beschouwingen over het jarige beroep hadden een overwegend positieve toon: de gz-psycholoog, zo was de teneur, had zich in tien jaar ontwikkeld tot een sterk merk, dat een duidelijke plaats binnen de gezondheidszorg had verworven. Mede hierdoor is registratie als gz-psycholoog onder psychologen en pedagogen een felbegeerd goed. Maar wat behelst big-registratie als gezondheidszorgpsycholoog precies? Welke rechten brengt registratie met zich mee, en welke plichten? Daarbij komen onder andere de titelbescherming, het deskundigheidsgebied en de periodieke (her)registratie aan de orde. Maar eerst enkele woorden over de wet waaraan de gezondheidszorgpsycholoog zijn bestaan dankt: de Wet big. De Wet BIG De wet op de Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg werd in 1993 aangenomen en in de loop van de jaren negentig stapsgewijs ingevoerd. De artikelen die betrekking hebben op de gezondheidszorgpsycholoog traden op 1 april 1998 in werking, tezamen met het Besluit Gezondheidszorgpsycholoog, een Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB) waarin onder andere de opleidingseisen voor registratie als gz-psycholoog 1 nader werden uitgewerkt. De Wet big verving de uit 1865 daterende Wet Uitoefening Geneeskunst en een scala aan specifieke wetten voor beroepsgroepen die sindsdien op het toneel verschenen waren, variërend van tandartsen en apothekers tot zieken- verzorgenden, paramedici en tandprothetici. Doel van de Wet big was om één kader te scheppen voor de regeling van alle beroepen in de gezondheidszorg. Centrale doelstellingen daarbij zijn (1) het bevorderen van de kwaliteit van zorg en (2) de bescherming van de patiënt tegen ondeskundig en onzorgvuldig handelen van beroepsbeoefenaren. Wat betreft de bescherming van de patiënt wordt in de Wet big gekozen voor een principieel nieuwe benadering. De Wet Uitoefening Geneeskunst behelsde een verbod op het verrichten van geneeskundige handelingen door onbevoegden. Dat systeem bleek praktisch moeilijk te handhaven, onder andere door het toenemend aantal beroepen in de gezondheidszorg. Bovendien werd het steeds meer ervaren als paternalistisch: het zou patiënten vrij moeten staan, zo was de gedachte, om hulp te zoeken bij wie zij willen. Om deze vrijheid te bieden, en tegelijkertijd toch een minimaal De titel gezondheidszorgpsycholoog is te vergelijken met een kwaliteitssticker in de supermarkt noodzakelijke bescherming tegen ondeskundig handelen te bieden, is in de Wet big gekozen voor het systeem van titelbescherming. In dit systeem bestaat de belangrijkste bron van bescherming van de patiënt uit het aanwijzen van een beperkt aantal beroepstitels, die alleen gebruikt mogen worden door personen die deskundig mogen worden geacht op 333

2 het betreffende terrein. Zo n titel is te vergelijken met een keurmerk in de supermarkt: wie zorg koopt bij iemand die de titel arts of tandarts draagt, kan er door de titelbescherming op vertrouwen dat de betrokkene ook daadwerkelijk gekwalificeerd is voor het vak dat hij uitoefent. Alleen voor een beperkt aantal welomschreven, risicovolle handelingen als het geven van injecties en het uitvoeren van operaties, geldt een verdergaande vorm van bescherming: deze zogenaamde voorbehouden handelingen mogen alleen worden verricht door bevoegden, dat wil zeggen geregistreerde beoefenaren van één of enkele big-beroepen. De gezondheidszorgpsycholoog behoort tot de beroepen waaromtrent in de Wet big het meest geregeld is, de zogenaamde artikel-3-beroepen. Het gaat hier om een beperkte groep van acht, in de wet met name genoemde beroepen. Naast de gezondheidszorgpsycholoog zijn dit: de arts, de tandarts, de apotheker, de verloskundige, de fysiotherapeut, de verpleegkundige en de psychotherapeut. Dit zijn de enige beroepen waarvoor sprake is van een wettelijke registratie; ze worden daarom ook wel aangeduid als de registerberoepen. Naast registratie en titelbescherming omvat de regeling van deze beroepen: omschrijving van het deskundigheidsgebied van het beroep, een wettelijk tuchtrecht, periodieke registratie, bepalingen over de kwaliteit van de beroepsuitoefening en de mogelijkheid van Met name artsen zijn er zeer aan gehecht ook na pensionering hun beroepstitel nog te kunnen blijven voeren aanwijzing van voorbehouden handelingen en wettelijke erkenning van specialismen. Naast de artikel-3-beroepen onderscheidt de Wet big de zogenoemde artikel-34-beroepen. Dit zijn beroepen waarvoor een zogenaamde lichte regeling geldt. Hieronder vallen met name paramedische beroepen zoals logopedist, ergotherapeut, diëtist en mondhygiënist (De Die, 2008, p. 63). Anders dan de artikel-3-beroepen worden de artikel-34-beroepen in de wet niet met name genoemd. Het is dus een open verzameling. Als een beroep voldoende herkenbaar is en als de wetgever dit vanuit het oogpunt van bescherming van de patiënt nodig acht, kan zo n beroep erkend worden als artikel-34-beroep. Dit houdt in dat de titel beschermd wordt en het deskundigheidsgebied en de opleidingseisen worden vastgelegd. Voor deze beroepen bestaat echter geen overheidsregister: de titelbescherming is rechtstreeks gekoppeld aan het diploma van een erkende opleiding. Ook geldt voor de artikel-34-beroepen geen wettelijk tuchtrecht. Zoals gezegd behoort de gezondheidszorgpsycholoog tot de zogenaamde artikel-3-beroepen. Hierboven werd al kort aangegeven op welke punten deze beroepen door de Wet big gereguleerd zijn. In de volgende paragrafen gaan we nader in op de betekenis van de afzonderlijke onderdelen voor de gezondheidszorgpsycholoog. De titel gezondheidszorgpsycholoog De hoeksteen van de Wet big wordt gevormd door de beschermde beroepstitels. In het geval van de gezondheidszorgpsychologie houdt dit in dat de titel gezondheidszorgpsycholoog alleen gebruikt mag worden door beroepsbeoefenaren die zijn ingeschreven in het gelijknamige big-register. Onterecht titelgebruik is strafbaar met een geldboete van de tweede categorie ( maximaal, vergelijkbaar met de strafmaat voor ontduiking van de leerplicht of het niet bij zich dragen van persoonsidentificatie). Een voor psychologen interessante vraag is of ook de afgekorte beroepsnaam ( gz-psycholoog of gz-psycholoog ) beschermd is. Op het eerste gezicht is dit niet het geval: de wet spreekt alleen van gezondheidszorgpsycholoog. Om verwarring bij het publiek te voorkomen bepaalt de wet echter dat niet alleen de officiële beroepstitel beschermd is, maar ook een daarop gelijkende benaming. Aangezien de titel gz-psycholoog algemeen ingang heeft gevonden als synoniem van gezondheidszorgpsycholoog mag worden aangenomen dat een rechter dit als een daarop gelijkende benaming zal beschouwen. Overigens zal bij de inwerkingtreding van de periodieke registratie (zie hieronder) de regeling voor de titelbescherming enigszins worden verruimd. Aanvankelijk was het de bedoeling dat beroepsbeoefenaren die niet in aanmerking kwamen voor herregistratie daarmee ook het recht op het voeren van de beroepstitel zouden verliezen. Dit is conform de geest van de Wet big: de titel garandeert een zekere minimum-deskundigheid, dus hij dient voorbehouden te zijn aan beroepsbeoefenaren die voldoen aan de (her)registratie-eisen. Met name onder artsen bleek dit op grote weerstand te stuiten: een deel van hen bleek er zeer aan gehecht ook na pensionering hun beroepstitel nog te kunnen blijven voeren. Naar aanleiding hiervan is bepaald dat beroepsbeoefenaren na beëindiging van hun inschrijving in het bigregister toch het recht behouden om de beroepstitel te blijven voeren, mits met de toevoeging niet praktiserend. Overigens geldt dit alleen in geval de registratietermijn verloopt, en niet voor beroepsbeoefenaren wier registratie op tuchtrechtelijke gronden wordt doorgehaald of geschorst. Deskundigheidsgebied Nauw verbonden met de titelbescherming is de omschrijving van het deskundigheidsgebied. Hierin wordt wettelijk vastgelegd op welk deelgebied van de gezondheidszorg een drager van een bepaalde beroepstitel deskundig mag worden geacht. Voor de gezondheidszorgpsycholoog is het deskundigheidsgebied in de Wet big omschreven als het verrichten van psychologisch onderzoek, het beoordelen van de re- 334

3 Op 26 juni 2008 werd het tienjarig bestaan van de gezondheidszorgpsycholoog gevierd in Amsterdam Foto: Charlott Markus sultaten daarvan en het toepassen van bij AMvB aangewezen behandelingsmethoden ten aanzien van een persoon met het oog op diens gezondheidstoestand (art. 25). Het Besluit Gezondheidszorgpsycholoog noemt als uitwerking hiervan de volgende behandelingsmethoden (art.11): a. het ten behoeve van de behandeling tot stand brengen van een relatie met de patiënt door de gezondheidszorgpsycholoog, alsmede het onderhouden van deze relatie; b. het bewerkstelligen van gedragsveranderingen die leiden tot vermindering van klachten; c. het in contact brengen van de patiënt met diens gevoelens en betekenisverlening; d. het beïnvloeden van de positie van de patiënt in de sociale omgeving waarbinnen de stoornis of klacht is ontstaan of die een rol speelt bij het in stand houden ervan; e. het met het oog op de klachten van de patiënt begeleiden van diens naaste betrekkingen. Een belangrijke functie van de deskundigheidsomschrijving is voorlichting van het publiek; dit weet hierdoor wat het van een gz-psycholoog mag verwachten. De omschrijving is echter ook voor de beroepsbeoefenaar van belang: deze wordt geacht bij de uitoefening van zijn beroep de grenzen van het deskundigheidsgebied in acht te nemen. Dat betekent niet dat het verboden is om handelingen te verrichten die buiten het deskundigheidsgebied vallen. Zo n verbod zou (afgezien van voorbehouden handelingen) strijdig zijn met de geest van de Wet big. Wie het boekje van zijn deskundigheidsgebied te buiten gaat maakt zich echter wel kwetsbaar: volgens de wet is een beoefenaar van een artikel-3- of een artikel-34-beroep strafbaar als hij door handelingen die buiten zijn deskundigheidsgebied vallen schade veroorzaakt (of een aanmerkelijke kans op schade ) aan de gezondheid van een patiënt. Het is niet verboden om handelingen te verrichten die buiten het deskundigheidsgebied vallen, maar het maakt je wel kwetsbaar Overigens betekent de omschrijving van het deskundigheidsgebied niet, dat elke afzonderlijke gezondheidszorgpsycholoog geacht wordt volledig deskundig te zijn op dat hele gebied. Het blijft de verantwoordelijkheid van de individuele beroepsbeoefenaar om de grenzen van zijn eigen, individuele deskundigheid te kennen en in acht te nemen. Ook als hij binnen het algemene deskundigheidsgebied van zijn beroep blijft, kan hij dus worden aangesproken indien hij handelingen uitvoert waarvoor hij onvoldoende bekwaam is. Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan werkzaamheden die liggen op het terrein van een van beide specialismen (de klinische psychologie en de klinische neuropsychologie), zoals complexe diagnostiek, psychotherapeutische behandeling en specialistische klinischneuropsychologische diagnostiek en behandeling. Maar ook binnen het reguliere domein van de gz-psycholoog als basisberoep kan er sprake zijn van een tekort aan kennis en ervaring met betrekking tot sommige beroepswerkzaamheden. Zo is iemand die zijn hele leven met kinderen heeft gewerkt niet per definitie nog voldoende deskundig om volwassen patiënten te diagnosticeren of te behandelen. Registratie Anders dan vaak gedacht wordt zijn titelbescherming en registratie in de systematiek van de Wet big niet onlosmakelijk met elkaar verbonden. Immers, bij de zogenaamde artikel-34-beroepen is wel sprake van titelbescherming, 335

4 Besluit Gezondheidszorgpsycholoog is er een overgangsregeling getroffen voor psychologen en pedagogen die al werkzaam waren binnen de gezondheidszorg. Daarnaast is er nog de (veel kleinere) groep van psychologen en pedagogen die geregistreerd is op basis van een buitenlands diploma. Tot op heden vindt inschrijving in het big-register plaats voor onbepaalde tijd. Dit zal echter binnenkort gaan veranderen, als de regeling voor periodieke herregistratie in werking treedt (zie hieronder). De inschrijving wordt beëindigd ( doorgehaald ) op verzoek van de aanvrager, bij diens overlijden of ondercuratelestelling, als de betrokmaar niet van een overheidsregister. Reden om voor de artikel-3-beroepen wel een overheidsregister in te stellen is dat dit het voor de patiënt makkelijker maakt om na te gaan of een beroepsbeoefenaar beschikt over de benodigde kwalificaties. 2 Voorwaarde voor registratie is het diploma van de opleiding tot gezondheidszorgpsycholoog. De eisen voor deze opleiding zijn vastgelegd in het eerder genoemde Besluit Gezondheidszorgpsycholoog uit De opleiding mag alleen verzorgd worden door een zestal daartoe door de minister aangewezen opleidingsinstellingen. Het aantal opleidingsplaatsen bedroeg aanvankelijk slechts 84 per jaar, maar is inmiddels gestegen tot meer dan zeshonderd. Via periodieke visitaties door de Kamer Gezondheidszorgpsycholoog van het cono (Coördinerend Orgaan Nascholing en Opleiding in de ggz) houdt de overheid toezicht op de kwaliteit van de opleidingen. Overigens betekent dit niet dat alle twaalfduizend big-geregistreerde gz-psychologen daadwerkelijk de gzopleiding hebben gevolgd. Bij de inwerkingtreding van het Vanaf 1 januari 2009 is herregistratie al van kracht voor verpleegkundigen, fysiotherapeuten en verloskundigen Gz-psychologen in het big-register (1 april 2008) Op 1 april 2008 stonden er gezondheidszorgpsychologen ingeschreven in het big-register. Daarmee was de gz-psycholoog de op drie na grootste van de big-beroepen: na de verpleegkundigen ( ), de artsen (65.041) en de fysiotherapeuten (39.215), maar voor de tandartsen (11.296), de psychotherapeuten (6.151), de apothekers (5.669) en de verloskundigen (3.689). 8 Van de geregistreerde gz-psychologen hebben ongeveer tweeduizend de officiële opleiding tot gz-psycholoog gevolgd. De overigen zijn via de overgangsregeling toegelaten tot het register Gz-psychologen waren tevens ingeschreven in het specialistenregister van klinisch psychologen (18%). Daarnaast heeft bijna dertig procent ook nog een andere big-registratie. In verreweg de meeste gevallen betreft dit een registratie als psychotherapeut (3.067, 25%). De groep van klinisch psychologen valt voor een groot deel samen met de groep die ook een registratie heeft als psychotherapeut. Dit is een gevolg van de inhoudelijke overlap tussen het beroep psychotherapeut en het specialisme klinische psychologie: de opleiding tot psychotherapeut is onderdeel van de specialistenopleiding tot klinisch psycholoog. Figuur 1 toont de demografische opbouw van de beroepsgroep, onderverdeeld naar leeftijd en geslacht. Twee dingen vallen hier op. In de eerste plaats de onevenwichtige leeftijdsverdeling, met een zware oververtegenwoordiging van oudere psychologen, met name de leeftijdsgroep jaar. Veel van hen zullen de komende 10 à 15 jaar afzwaaien, wat betekent dat er een relatief grote vraag zal zijn naar nieuwe gz-psychologen die hen kunnen vervangen. Tweede opvallend kenmerk is de feminisering van de beroepsgroep: bij de oudere generaties houdt het aantal mannen en vrouwen elkaar ongeveer in evenwicht, maar bij de jongste generaties gaat de verhouding richting één (man) op tien (vrouwen). Afgaande op de sekseverdeling onder gz-psychologen in opleiding zal deze tendens zich de komende jaren voortzetten. Het aandeel van mannen binnen de actieve beroepsgroep zal de komen tien jaar snel dalen: van iets minder dan één man op elke twee vrouwen thans tot ongeveer één op vijf over tien jaar. 336

5 kene door de strafrechter ontzet wordt uit zijn beroep of als gevolg van een tuchtrechtelijke maatregel. In het big-register wordt aantekening gemaakt van eventuele specialistische registraties en van tuchtrechtelijke sancties die gevolgen hebben voor de beroepsuitoefening, zoals schorsing van de inschrijving en voorwaarden of gedeeltelijke beperkingen bij de beroepsuitoefening. Periodieke registratie Het principe van periodieke registratie (in de wandelgangen vaak herregistratie genoemd) houdt in dat registraties slechts geldig zijn voor bepaalde tijd en alleen hernieuwd worden indien de beroepsbeoefenaar kan aantonen dat hij zijn deskundigheid op peil heeft gehouden. Voor de meeste big-beroepen was periodieke registratie een nieuw gegeven. Om die reden is de inwerkingtreding ervan aanvankelijk opgeschort. Vanaf 1 januari 2009 is zij echter voor drie artikel-3-beroepen van kracht geworden: verpleegkundigen, fysiotherapeuten en verloskundigen. De andere artikel-3-beroepen, waaronder de gezondheidszorgpsycholoog, zullen naar verwachting in de komende jaren volgen. Wat gaat de herregistratie inhouden? In navolging van veel reeds bestaande herregistratieregelingen (bijvoorbeeld van huisartsen, medisch specialisten en klinisch psychologen) is gekozen voor een registratieperiode van vijf jaar. Na afloop van deze periode moet men zich opnieuw aanmelden voor registratie. Enige eis voor herregistratie is dat men voldoende werkervaring heeft opgedaan. Anders dan bij bestaande herregistratieregelingen worden dus geen eisen gesteld op het gebied van deskundigheidsbevordering. De officiële motivering van deze keuze luidt dat de bedoeling van de periodieke registratie niet is om kwaliteitseisen te stellen, maar uitsluitend om te garanderen dat het deskundigheidsniveau van de geregistreerde op het niveau ligt van de initiële opleiding. 3 Werkervaring wordt daarvoor voldoende geacht. Mogelijk is de gemaakte keuze echter ook ingegeven door meer pragmatische argumenten: eisen op het gebied van deskundigheidsbevordering zouden er onvermijdelijk toe leiden dat in de arbeidsvoorwaarden ruimte moet worden gecreëerd voor bij- en nascholing. Zeker voor de groep van verpleegkundigen zou dit grote financiële consequenties hebben. Voor de drie beroepsgroepen waarvoor herregistratie binnenkort wordt ingevoerd bedraagt de omvang van de benodigde werkervaring 2080 uur. Dit komt overeen met gemiddeld ongeveer één dag per week werken gedurende vijf jaar. Over de norm voor gz-psychologen en andere beroepen die pas later aan de beurt komen, is nog geen besluit genomen. Nip en nvo stellen zich op het standpunt dat een hogere norm gewenst is, in combinatie met eisen op het gebied van deskundigheidsbevordering. Wat betekent dit nu concreet voor gz-psychologen die thans zijn ingeschreven in het register? Als de herregistratie ingevoerd wordt (naar verwachting op zijn vroegst in De gz-psycholoog geniet nog niet de bekendheid van de arts, de tandarts en de apotheker 2011) wordt een grens gesteld aan hun registratie: deze is vanaf dat moment nog vijf jaar geldig. Pas aan het eind van deze vijfjaarsperiode (dus op zijn vroegst in 2016) dienen zij zich dus te herregistreren. Gz-psychologen die zich na invoering van de periodieke registratie aanmelden voor registratie worden meteen ingeschreven voor de geldende inschrijfperiode van vijf jaar. Wie in de registratieperiode van vijf jaar niet voldoet aan de werkervaringseis, moet aanvullende scholing volgen om in aanmerking te komen voor herregistratie. Wie ook hier niet aan voldoet, wordt uitgeschreven uit het register. Ditzelfde geldt voor diegenen die geen verzoek tot herregistratie doen, bijvoorbeeld omdat zij het beroep niet meer uitoefenen of geen belang meer hebben bij registratie. Uitschrijving uit het register is overigens nooit onherroepelijk: beroepsbeoefenaren die in het verleden stonden ingeschreven in het register zullen de mogelijkheid krijgen tot herintreding. Uitgangspunt hierbij is dat zij door beperkte aanvullende scholing hun kwalificaties weer op peil kunnen brengen. Voor specialisten geldt een aparte regeling. Wie ingeschreven staat in een specialistenregister is vrijgesteld van de verplichting tot herregistratie in het big-register. Hiermee wordt voorkomen dat specialisten zich tweemaal moeten herregistreren, eenmaal op het niveau van het basisberoep en eenmaal op het niveau van het specialisme. De specialistentitel wordt beschouwd als voldoende waarborg voor behoud van deskundigheid op niveau van het basisberoep. Kwaliteit van de beroepsuitoefening De Wet big is een kwaliteitswet: eerste doel van de wet is de bevordering van de kwaliteit van de beroepsuitoefening. Daarbij concentreert de wet zich op de regeling van de deskundigheid van de beroepsbeoefenaren (registratie, titelbescherming, et cetera) en de toetsing achteraf van hun handelen (door het tuchtrecht). De kwaliteit van de daadwerkelijke zorgverlening wordt primair geregeld door een andere wet, de Kwaliteitswet Zorginstellingen (kwz). Een beperking van de kwz is dat zij alleen gaat over de zorg die verleend wordt in instellingsverband. Om deze reden is in de Wet big een aantal bepalingen opgenomen met betrekking tot de kwaliteit van zorg door vrijgevestigden. Naar analogie van de kwz wordt hierin gesteld dat de vrijgevestigde beroepsbeoefenaar verantwoorde zorg dient te verlenen, en dat er sprake dient te zijn van een systematische bewaking, beheersing en verbetering van de kwaliteit van zorg. Uit de toelichting bij de wet blijkt dat de 337

6 verdere uitwerking hiervan in eerste instantie wordt overgelaten aan de beroepsgroep zelf. Als deze tekortschiet, kan de overheid echter ingrijpen, en nadere regels stellen omtrent de beroepsuitoefening. Specialismen Voor artikel-3-beroepen kent de Wet big de mogelijkheid van wettelijk erkende specialismen. Het prototype hiervoor vormen de medische specialismen. Daarnaast kennen ook diverse andere artikel-3-beroepen, waaronder de gezondheidszorgpsycholoog, inmiddels specialismen. Bij de instelling en erkenning van specialismen ligt het initiatief bij de beroepsgroep. Wettelijke erkenning gebeurt in twee stappen. In de eerste plaats dient de beroepsgroep een regeling te hebben voor de instelling van specialismen, die door de minister is goedgekeurd. Als vervolgens specialismen worden ingesteld, kan de betreffende specialistentitel wettelijk beschermd worden. In het verleden waren instelling van een specialisme en erkenning van de titel aan elkaar gekoppeld. Door een recente wijziging van de Wet big is dit niet meer het geval: de beroepsgroep dient eerst te besluiten een specialisme in te stellen, en kan pas daarna een aanvraag tot wettelijke bescherming van de titel doen. 4 De regeling van specialismen op het gebied van de gezondheidszorgpsychologie gebeurt door de Federatie van Gezondheidszorgpsychologen (FGzP). Deze Federatie is een samenwerkingsverband van de twee beroepsverenigingen die de gz-psychologen vertegenwoordigen, het nip en de nvo. Inmiddels zijn door de Federatie twee specialismen ingesteld, beide met een beschermde beroepstitel: de klinische psychologie (beroepstitel: klinisch psycholoog ) en de klinische neuropsychologie (beroepstitel: klinisch neuropsycholoog ). De klinische psychologie werd in 2005 aangewezen als specialisme. In feite ging het hier niet om een nieuw specialisme, maar om een invoeging in de systematiek van de Wet big van een specialisme dat voorheen door het nip geregeld was. Het specialisme klinische psychologie is een breed specialisme, dat een zeer groot deel van het deskundigheidsgebied van de gz-psycholoog beslaat. De meerwaarde van de klinisch psycholoog betreft met name de diagnostiek en behandeling van complexe psychische problemen. Daarnaast is de klinisch psycholoog deskundig op het gebied van praktijkgericht onderzoek en op het gebied van zorgmanagement en leiding geven. De klinisch neuropsycholoog is onlangs erkend als tweede specialisme. De klinisch neuropsycholoog houdt zich bezig met hersenstoornissen en de gevolgen daarvan voor cognitie, emotie en gedrag. Daarnaast is hij, evenals de klinisch psycholoog, deskundig op het terrein van onderzoek en op het terrein van management en beleid. De registers van gezondheidszorgpsycholoog-specialisten worden gehouden door de Registratiecommissie Specialisten Gezondheidszorgpsycholoog van de FGzP. In het big-register van gezondheidszorgpsychologen wordt aangetekend wie als specialist staat geregistreerd. Registratie als specialist is altijd gekoppeld aan de big-registratie; zij vervalt automatisch als de big-registratie wordt doorgehaald (bijvoorbeeld vanwege een tuchtrechtelijke maatregel). Voorbehouden handelingen Voorbehouden handelingen zijn, zoals de naam al aangeeft, handelingen die alleen mogen worden verricht door beoefenaren van bepaalde big-beroepen. Voorbeelden zijn chirurgische ingrepen, injecties, het onder narcose brengen, radiotherapie, defibrillatie en elektroconvulsietherapie. Artsen zijn in principe bevoegd tot alle voorbehouden handelingen; tandartsen en verloskundigen zijn bevoegd voor voorbehouden handelingen binnen hun eigen deskundigheidsgebied. Andere beroepsgroepen kennen geen voorbehouden handelingen. Voor alle drie de beroepsgroepen geldt dat de bevoegdheid wordt begrensd door de bekwaamheid. Anders gezegd: een arts, tandarts of verloskundige is alleen bevoegd om een voorbehouden handeling uit te voeren, als hij ook de daarvoor vereiste bekwaamheid heeft. Bovenstaande heeft alleen betrekking op de zelfstandige bevoegdheid tot uitvoering van een voorbehouden handeling. Daarnaast kent de Wet big namelijk een delegatieregeling. Deze houdt in dat ook anderen dan de aangewezen beroepsbeoefenaren een voorbehouden handeling mogen uitvoeren, mits (1) zij hiervoor opdracht hebben gekregen Voor artsen en tandartsen geldt het als een misstand als zij zonder bigregistratie werkzaam zijn van een zelfstandig bevoegde beroepsbeoefenaar, (2) zij over de noodzakelijke bekwaamheid beschikken en (3) zij de instructies van de opdrachtgever in acht nemen. Verder maakt de wet een uitzondering voor noodsituaties en geldt zij alleen voor beroepsmatig handelen. Handelingen in de privésfeer, zoals het geven van een insuline-injectie aan een familielid met diabetes, vallen hier dus buiten. Voor de gz-psycholoog gelden geen voorbehouden handelingen. Tenzij er sprake is van delegatie of van uitzonderingen als boven bedoeld, zijn voorbehouden handelingen dus vanuit het perspectief van de gz-psycholoog verboden handelingen. Een aparte plaats neemt het voorschrijven van geneesmiddelen in. Vanouds was dit geregeld in de Wet op de Geneesmiddelenvoorziening. Bij een recente wetswijziging is het echter toegevoegd aan de lijst van voorbehouden handelingen in de Wet big. Anders dan andere voorbehouden handelingen kan het uitschrijven van een recept niet gedelegeerd worden aan andere, niet-zelfstandig bevoegde 338

7 beroepsbeoefenaren. 5 Daar staat tegenover dat in de wet is bepaald dat naast artsen, tandartsen en verloskundigen ook nader aan te wijzen categorieën verpleegkundigen gerechtigd zullen zijn om medicijnen voor te schrijven. Hierbij wordt onder andere gedacht aan de nurse-practitioner en de physician-assistant. Het voorschrijfrecht voor verpleegkundigen zal wel aan strikte voorwaarden worden verbonden; zo dient eerst een diagnose te zijn gesteld door een arts, tandarts of verloskundige en dient er een protocol beschikbaar te zijn dat gevolgd wordt. Binnen het nip is momenteel de wenselijkheid in discussie van voorschrijfrecht voor daarvoor gekwalificeerde gz-psychologen. Dit in navolging van de Verenigde Staten, waar de American Psychological Association (apa) al sinds midden jaren negentig campagne voert voor voorschrijfrecht voor psychologen (Sammons, Levant & Paige, 2003). Dit heeft ertoe geleid dat in twee staten het voorschrijfrecht inmiddels is gerealiseerd (New Mexico en Louisiana), terwijl in een aantal andere staten wetsvoorstellen hierover zijn ingediend. Overigens zijn de meningen onder psychologen over dit onderwerp verdeeld, zowel in de Verenigde Staten als in Nederland. 6 Tot slot Zoals gezegd: het beroep gezondheidszorgpsycholoog heeft zich in de afgelopen tien jaar voorspoedig ontwikkeld. Enkele kanttekeningen bij deze successtory zijn echter op hun plaats. Een eerste kanttekening betreft de bekendheid van de gz-psycholoog bij het publiek. Voor een goed functioneren van het big-register is dit een belangrijk gegeven: als patiënten niet weten welke titels beschermd zijn, en wat deze bescherming inhoudt, doet dit afbreuk aan de bescherming die het big-register biedt. Wat dit betreft is er voor de gz-psycholoog nog wel wat werk aan de winkel. Zo bleek uit een in 2001 gehouden evaluatie van de Wet big dat slechts dertig procent van de ondervraagden wist dat de titel gz-psycholoog beschermd is (Cuperus et al., 2002). Redelijkerwijs mag worden aangenomen dat het inmiddels iets beter gesteld is met de bekendheid van het beroep. Toch is duidelijk dat de gz-psycholoog nog niet de bekendheid geniet van andere big-professionals, zoals de arts, de tandarts en de apotheker. 7 Misschien nog wel een groter probleem vormt het grote aantal niet-big-geregistreerde psychologen en pedagogen in de gezondheidszorg. Naar schatting gaat het hier alleen al bij de psychologen om een groep van minimaal zo n tweeduizend beroepsbeoefenaren, exclusief zij die in opleiding zijn tot gz-psycholoog. Voor artsen, tandartsen en andere big-beroepsgroepen geldt het als een misstand als blijkt dat iemand zonder big-registratie werkzaam is in de gezondheidszorg; onder psychologen en pedagogen wordt het nog steeds gedoogd. Voor het aanzien van zowel het beroep als de beschermde titel is dit een zorgelijke situatie: het wekt de indruk dat big-registratie blijkbaar voor psychologen en pedagogen minder nodig is dan voor andere beroepen in de gezondheidszorg. Er is dus nog wel wat werk aan de winkel voor de komende jaren. Desalniettemin is de tussenbalans na tien jaar gz-psycholoog positief: de big-registratie heeft bijgedragen aan de afbakening van het beroep en geldt in toenemende mate als norm binnen de gezondheidszorg (en in sommige gevallen zelfs daarbuiten). Bovendien heeft zij geleid tot een opleiding die kwalitatief hoog staat aangeschreven en een belangrijke bijdrage levert aan de professionele identiteit van de gz-psycholoog en de kwaliteit van de beroepsuitoefening. Drs. P. van Drunen is zelfstandig gevestigd secretaris en beleidsadviseur. Hij voert onder andere het secretariaat van de Kamer Gezondheidszorgpsycholoog en het College Specialismen Gezondheidszorgpsycholoog. Dit artikel is geschreven op persoonlijke titel, en weerspiegelt niet noodzakelijk de opvattingen van de Kamer of het College. adres: pvdrunen@hetnet.nl. Noten Met dank aan prof.dr. Cees van der Staak en Gerard Nijssen voor hun opmerkingen en suggesties naar aanleiding van een eerdere versie van deze tekst. 1. In navolging van het algemeen gebruik wordt het begrip gz-psycholoog in dit artikel als synoniem gebruikt voor gezondheidszorgpsycholoog, behalve daar waar het expliciet over de beroepstitel gaat. 2. Heel erg makkelijk is dit overigens ook weer niet: vanuit privacy-overwegingen kan alleen gezocht worden in het big-register, als naast de naam van de betrokken hulpverlener ook zijn woonplaats, geboortedatum of big-registratienummer wordt opgegeven. 3. Memorie van Toelichting Wijziging van de Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg. Tweede Kamer, , 30463, nr Beleidsregels van de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport betreffende het toetsingskader wettelijke erkenning van specialistentitels (2007), MEVA/BO Handelingen Tweede Kamer 18 april Kern van de redenering is dat er alleen sprake is van een recept, als dit de handtekening bevat van een bevoegde beroepsbeoefenaar. 6. Zie voor een overzicht van de discussie in de Verenigde Staten Lavoie & Barone (2006). Zie voor de Nederlandse discussie onder anderen Derksen (2005) en Van der Staak (2008). 7. Overigens is dit probleem niet exclusief voor gz-psychologen: zelfs van artsen weet slechts tweederde van de Nederlanders dat hun titel beschermd is. De bekendheid met het big-register als bron van informatie is nog veel geringer: slechts 26% van de burgers was op de hoogte van het bestaan van het register en slechts zo n 10% wist welke info daar te vinden was (Cuperus et al., 2002). 8. Gegevens ontleend aan de website van het big-register, < Literatuur Brunenberg, W., Neijmeijer, L. & Hutschemaekers, G. (1995). Beroep: psycholoog/pedagoog. Een verkennend onderzoek naar persoon, werk en werkplek van pedagogen en psychologen in de gezondheidszorg. Utrecht: NcGv. Cuperus, J.M. et al. (2002). Evaluatie Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg. Den Haag: ZonMw. Derksen, J. (2005). Laat de gz-psycholoog psychofarmaca voorschrijven. Psy, 9 (5), Die, A.C. de (2008). Tekst en toelichting Wet big, Editie Den Haag: Sdu Uitgevers. Die, A.C. de & Hoorenman, E.M. (2003). De Wet big. De betekenis van de wet voor beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg. Den Haag: Sdu Uitgevers. Legemaate, J. et al. (red.) (2008). Beroepenwetgeving gezondheidszorg 2008/2009. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Lavoie, K.L. & Barone, S. (2006). Prescription privileges for psychologists. A comprehensive review and critical analysis of current issues and controversies. CNS Drugs, 20, Sammons, M.T., Levant, R.F. & Pagie, R.U. (Eds.) (2003). Prescriptive authority for psychologists. A history and guide. Washington: American Psychological Association. Staak, C.P.F. van der (2008). Doktertje spelen. MGv, 63,