A1 Gedragsveranderingen door stoornissen in de sociale cognitie

Transcriptie

1 A1 Gedragsveranderingen door stoornissen in de sociale cognitie Behandelen is zinvol! Marjon Westerhof-Evers

2 Disclosure belangen sprekers (potentiële) belangenverstrengeling - De betrokken relaties bij dit project zijn: - Sponsoring of onderzoeksgeld: - Honorarium of andere (financiële) vergoeding: - Aandeelhouder: - Andere relatie, namelijk: - 2

3 Inhoud Traumatisch hersenletsel & sociale cognitie Onderzoeksopzet CogniPlus T-ScEmo Resultaten RCT eerste impressie 3

4 Traumatisch hersenletsel ± 10 miljoen patiënten per jaar (Langlois, Rutland-Brown & Wald, 2006) mediale orbitofrontale/ ventromediale prefrontaal cortex 4

5 Sociale gevolgen Sociaal isolement (Felmingham et al., 2001) Interpersoonlijke conflicten (Testa et al., 2006) Werkgerelateerde problemen (Felmingham et al., 2001) Of all three areas of deficit (physical, cognitive, behavioral) it is the behavioral deficit that lasts longest, is most difficult to treat, and has the most negative consequences on successful social and vocational rehabilitation (Brooks, 1984) 5

6 Sociale cognitie Alle processen die nodig zijn om sociale informatie te observeren, te verwerken, te begrijpen en hierop te reageren Stadia Corrigan (1997) & Milders (2008) 1. Waarnemen van sociale informatie 2. Begrip van sociale informatie 3. De regulatie van sociaal gedrag 6

7 1. Emoties herkennen THL patiënten beperkt in herkennen en labelen van emotionele gezichtsexpressies (Ietswaart et al. 2008) Rangorde makkelijk -> moeilijk blijdschap verbazing verdriet walging boosheid angst 7

8 2. De ander begrijpen Theory of mind: het menselijke vermogen om de mentale toestand van anderen af te leiden (gedachten, wensen, gevoelens, intenties), en om hun gedrag te voorspellen gebaseerd op deze mentale toestanden o perspectiefname o empathie 8

9 3. Gedragsverandering o ontremd o gedrag moeilijk starten, switchen en stoppen o tactloos o decorumafname o kort lontje o emotioneel vlak o gebrek aan inzicht of oordeelsvermogen 9

10 Onderzoeksopzet RCT Doel Het meten van de effectiviteit van T-ScEmo bij THL patiënten Design Groep 1: T1 T-ScEmo 20 sessies T2 T3 Groep 2: T1 CogniPlus 20 sessies T2 T3 10

11 Inclusie Doelgroep: 1. Patiënten met traumatisch hersenletsel 2. In de subacute/ chronische en poliklinische fase van revalidatie, tenminste 3 maanden na het letsel 3. Leeftijd tussen 18 en 70 jaar Er is sprake van één of meer van de volgende zaken: 1. Orbitofrontale/ ventromediale prefrontale hersenbeschadiging 2. Afwijkende totaalscore / 2 afwijkende subscores FEEST 3. Problemen in het sociaal functioneren dagelijkse leven 4. Vanuit omgeving klachten over het sociaal functioneren 11

12 CogniPlus Informatieverwerkingshypothese (Greene e.a., 2008, Dennis e.a., 2009) Beoogt basale cognitieve processen te verbeteren o alertheid o vigilantie o selectieve aandacht o verdeelde aandacht o werkgeheugen 12

13 CogniPlus 13

14 T-ScEmo Ontwikkeld in Groningen Marjon Westerhof- Evers, Annemarie Visser-Keizer & Joke Spikman Module 1: perceptie van emotionele informatie Module 2: verbeteren begrip van sociale informatie Module 3: verbeteren regulatie van gedrag

15 Casus - dhr. B 15

16 T-ScEmo - module 1 Waarneming van emotionele gezichtsexpressies 6 basisemoties aandacht richten (cues) mimiektraining koppeling met ervaring feedbacksignalen emotionele lichaamstaal 16

17 17

18 T-ScEmo module 1 Mimiektraining MPFC betrokken bij herkenning van emotionele gezichtsexpressie èn bij de aansturing van de gezichtspieren (Balconi et al., 2011) 18

19

20

21 T-ScEmo Module 1 Feedbacksignalen 21

22 Dhr. B aandachtspunten Let op het gezicht (emotionele signalen: ogen en wenkbrauwen, mond en neus) Is er wel/ geen spanning in het gezicht zichtbaar? 22

23 T-ScEmo module 2 Verbeteren begrip van sociale informatie Theory of Mind perspectiefname De wereld van de ander -> 3 G s 23

24 24

25 Dhr. B. aandachtspunten Denk aan de 3 G s (Gevoelens, Gedachten, Gedrag) Vraag de ander naar zijn / haar gedachten en gevoelens Partner -> emoties en verwachtingen expliciteren 25

26 T-ScEmo module 3 1. Basale sociale vaardigheden luistervaardigheden persoonlijke ruimte beurtgedrag verbeteren contacten gevoelsreflecties Bewustwording en inhibitie ongewenst gedrag 26

27 T-ScEmo module 3 2. Specifiek doelgedrag, inzicht en motivatie Sociaal Probleem Oplossings Training (stappenplan) (1) Signaleren (2) Probleem verkennen (3) Oplossingen bedenken en kiezen (4) Toetsen van de gekozen oplossing 27

28 T-ScEmo - module 3 Registratie van gedrag Herkennen & omgaan met conflictsituaties Communicatievaardigheden omgeving Verbeteren positief gedrag 28

29 T-ScEmo module 3 29

30 T-ScEmo module 3 Voorbeeld stappen Time-out (1) Ik praat met een harde stem en ik heb een snelle ademhaling (2) Ik zeg: Ik ben boos. Ik moet er even tussenuit (3) Ik loop naar buiten en haal diep adem (4) Wanneer ik weer rustig ben, bedenk ik wat ik moet zeggen bij terugkomst (5) Ik ga terug en maak excuses 30

31 T-ScEmo module 3 Ik Ander 31

32 Dhr. B. - aandachtspunten Niet invullen, maar navragen Denk goed na voordat je activiteit onderneemt Hoe voel ik me? Is het verstandig om nu een activiteit te gaan doen? Neem tijdig een time-out (evt. op aanwijzing) Opruimen -> is het maken van excuses nodig? Vul een SPOT in om een sociale situatie te analyseren en beter te begrijpen 32

33 Resultaten RCT - voorlopig van klinische casus naar groep 33

34 Einde T-ScEmo materiaal: Prof. dr. B. de Gelder, prof. dr. A. Fischer (ADFES), dr. C. Bornhofen en prof. dr. S. McDonald, dr. O. Langner (Radboud Faces Database) Betrokken collega s RuG/UMCG: Dr. J.M. Spikman, klinisch neuropsycholoog Dr. A.C. Visser-Keizer, GZ-psycholoog Dr. J. van der Naalt, neuroloog Dr. M.C. Schönherr, revalidatiearts Met dank aan: Hersenstichting Nederland 34