INHOUD NATIONAAL VAKTIJDSCHRIFT DECEMBER Drie series proeftuinen elektrisch rijden in beeld. Gebruik design als onderscheidende taal

Transcriptie

1 INHOUD Drie series proeftuinen elektrisch rijden in beeld Gebruik design als onderscheidende taal NATIONAAL VAKTIJDSCHRIFT DECEMBER 2010 sociale acceptatie intelligente netten nodig Doelstelling oplaadpunten Stichting e-laad.nl fier overeind Amsterdam, Brabant, Rotterdam en Friesland lopen voorop Ruud Koornstra: Nederland kan Europese mainport VOOR elektrische auto worden

2 E-mobility Three partners, one goal Offering innovation, business and knowledge of automotive technology in an attractive, high-quality environment. HTAS The Dutch national innovation program for the automotive sector, including an Electric Vehicle Technology line. ATC The network organization with focus on clustering and knowledge transfer for the Dutch automotive sector. HTACampus An attractive environment with growing facilities for the development of e-mobility. Join us to give e-mobility a boost!

3 INHOUD Ruud Koornstra, kernteamlid Formule E-team: Nederland kan Europese mainport voor elektrische auto worden 10 Cross-sectorale samenwerking noodzaak voor systeeminnovatie smart grids en elektrisch rijden 14 Column Eric Beers - Het gaat gebeuren Drie series proeftuinen elektrisch rijden in beeld 17 In 2020 alleen nog elektrisch rijden op Texel 18 Innovatieproject E-platform maakt hybride distributievoertuigen betaalbaar 19 Smart Charging ontwikkelt open en universeel slim laadsysteem 21 Autobinck, Heliox en ECS Breda over de business kansen van elektrisch rijden 22 Column Maarten Steinbuch en Henk Nijmeijer - Superintelligent vervoer 25 InnoSys Delft: Niet hollen of rennen, maar hollen of vliegen 26 Missiewerk nodig voor sociale acceptatie intelligente netten 30 Column Frank Verhulst - De noodzaak van proeftuinen 32 E-Mobility Grid - Doelstelling oplaadpunten staat fier overeind 33 Over de grens - Niet Duits, maar Japans oplaadsysteem voorlopig leidend 35 Amsterdam, Brabant, Rotterdam en Friesland lopen voorop 36 Gebruik design als onderscheidende taal 38 E-Mobility Activiteitenkalender 41 Grenzen verleggen! We schrijven januari In Tilburg voer ik een gesprek met Bob Bouhuijs van de Brabantse Ontwikkelings Maatschappij (BOM). Binnen de BOM is hij dé man van elektrisch rijden. Hij raakt direct enthousiast over het idee om een ieder professioneel betrokken bij elektrisch rijden, voor het eerst cross-sectoraal te verbinden met een eigen vaktijdschrift. De karakteristieken nationaal en cross-sectoraal geven aan dat E-Mobility niet denkt in grenzen. Zo denkt de BOM niet in provinciegrenzen, denken ondernemers niet in sectorgrenzen en proberen partijen onder aanvoering van het Formule E-team gezamenlijk grenzen te verleggen voor de introductie van de elektrische auto en smart grids in Nederland. De tijd is er meer dan rijp voor! Na het gesprek met Bob zijn het Automotive Technology Centre, het nationale innovatieprogramma HTAS en Netbeheer Nederland enthousiast tot de redactieadviesraad van E-Mobility toegetreden. Bovendien verleent het Formule E-team medewerking aan deze uitgave, zo is vanaf pagina 10 een uitgebreid interview met kernteamlid Ruud Koornstra te lezen die voor het eerst spreekt over de successen van het Formule E-team. Verder leest u in dit nummer onder meer over de drie series proeftuinen die Nederland rijk is, de roadmap Smart Grids van Netbeheer Nederland, de stichting e-laad.nl, designtrends en DC-TEC. Bovendien treft u columns aan van een aantal vooraanstaande elektrisch rijden -experts. Kortom, vanaf nu vormt E-Mobility een communicatieplatform voor een ieder die betrokken is bij elektrisch rijden, van ondernemers, tot overheden en kennis- en onderwijsinstellingen; en van high tech, tot automotive, it, energie, infra en materialen. Het is een plaats waar kennis op het gebied van elektrisch rijden wordt gedeeld en vergroot. Samen sta je sterker! Ook de adverteerders moet ik niet vergeten. Zonder hun steun was E-Mobility er nooit gekomen. Daarom hebben wij speciaal voor hen en alle andere bedrijven en instellingen een partner- en ambassadeurspakket ontwikkeld waarmee wij elkaar ook in de toekomst blijven ondersteunen. U leest hierover meer op pagina 43. Tenslotte: het enthousiasme en de passie die wij vanuit alle bij elektrisch rijden betrokken sectoren hebben ervaren bij het maken van dit blad, geven ons een enorme boost! Het geeft aan dat elektrisch rijden in alle opzichten een leuke beleving is. Maar dat wist u natuurlijk allang Veel leesplezier! Edwin Gelissen -Van Gastel Uitgever en hoofdredacteur 3

4 Elmonet opent Emobility Center in Amsterdam Eerste elektrische RDW dienstauto onthuld Elec-Cars zoekt financier voor doorstart Elmonet heeft begin november in Amsterdam de deuren geopend van het Emobility Center. Daarmee biedt de onderneming niet alleen een uitgebreide showroom en een werkplaats voor elektrische auto s, maar ook een compleet servicepakket en expertise in zakelijke mobiliteit. Elektrisch rijden moet hierdoor net zo gemakkelijk en vanzelfsprekend worden als rijden in een auto met benzine- of dieselmotor, vertelt Arjan de Bie-Postma, algemeen directeur van Elmonet. We regelen ook de aanleg van de juiste oplaadpunten, zowel thuis als op kantoor, we adviseren over subsidiemogelijkheden, bieden elke gewenste vorm van financiering tot en met full operational lease en dragen zorg voor een volledige after sales service. Met de full service-formule bedient Elmonet vooral bedrijven en non-profitorganisaties. De onderneming heeft onder meer modellen van Think (personenauto), Piaggio (bedrijfswagens) en Qugo (driewieler) in de showroom. De Nederlandse toelatingsautoriteit voor voertuigen (RDW) heeft de eerste elektrische dienstauto, de Th!nk City, in gebruik genomen. Volgend jaar schaft de RDW nog een tweede elektrische auto aan. Beide auto s rouleren de komende twee jaar tussen de RDW-vestigingen, zodat RDW-medewerkers kennis kunnen maken met de techniek van elektrische voertuigen. De opgedane kennis is volgens het instituut belangrijk, omdat er steeds vaker elektrische voertuigen aan de RDW worden aangeboden voor een keuring of toelating. De Hoofddorpse onderneming Elec-Cars is op zoek naar een financier om een doorstart te kunnen maken. Directeur Harry Bakker over de huidige situatie: Elec-Cars is niet failliet maar stop met de activiteiten. Elec-Cars is een onderdeel van Elec-company. Ik stop voorlopig wel met het bedrijf. De laatste tijd heeft het bedrijf flinke tegenslagen gehad en er is veel geld ingestoken. Mocht er op termijn een financier interesse tonen, zal ik het overwegen om een doorstart te maken. Het bedrijf blijft wel mijn belangstelling houden en ik probeer zo goed mogelijk de ontwikkelingen in de elektrische automarkt te volgen. LeasePlan neemt Leaf op in assortiment Als eerste Europese leasemaatschappij neemt LeasePlan de elektrische auto Leaf van Renault/Nissan in het assortiment op. De partijen hebben een overeenkomst getekend voor de levering van honderd auto s voor dertien Europese landen in Deze auto s die in het eerste jaar arriveren, sluiten aan op het Europese introductieplan van Nissan. Het gezamenlijke project moet nieuwe inzichten verschaffen in het gedrag van bestuurders en de operationele aspecten van het wagenparkbeheer van elektrisch aangedreven auto s die geen CO2-uitstoot produceren. Nederland van start met ECE-veiligheidsnormen Voor hybride- en elektrische voertuigen gelden vanaf februari 2011 nieuwe veiligheidseisen. De veiligheidseisen hebben specifiek betrekking op de elektrische aandrijflijn. Fabrikanten, bedrijven of particulieren die met een elektrisch of of hybride-elektrisch voertuig de openbare weg op willen, weten nu aan welke eisen zij moeten voldoen, ongeacht het bouwjaar. Nederland verstevigt hiermee haar koppositie op het gebied Provincie Utrecht: twee oplaadpunten per gemeente in 2011 Als het aan de provincie Utrecht ligt krijgt elke gemeente binnen de provincie binnen een jaar minimaal twee oplaadpunten voor elektrische auto s. Gedeputeerde Van Lunteren heeft dit eind september laten weten tijdens een Statenvergadering. van veilig elektrisch rijden. Bovendien bevordert het de introductie op de markt van elektrische voertuigen en wordt het veiligheidsniveau van de voertuigen verhoogd. De nieuwe veiligheidseisen zijn gebaseerd op ECE-reglement nr. 100, aangevuld met eisen aan de elektromagnetische compatibiliteit (EMC), bekabeling, de aanwezigheid van een noodschakelaar en de plaatsing en bevestiging van het accupakket. Ook is een weggedragtest noodzakelijk. In de praktijk betekent dit dat tijdens de keuring door de RDW wordt gekeken naar alle onderdelen die tot de elektrische aandrijflijn behoren. Bij de onder spanning staande onderdelen wordt onder andere gelet op het voorkomen van contact met deze delen. Tevens wordt gelet op de isolatie van de onderdelen. Een goede isolatie is niet alleen van belang voor de inzittenden, maar ook voor monteurs en eventuele hulpverleners. Een ander praktisch punt is de EMC. Fabrikanten dienen maatregelen te treffen om te voorkomen dat bijvoorbeeld mobiele telefoons, pacemakers en andere apparaten storingen veroorzaken. Provincie Zuid-Holland wil doorbraak elektrisch rijden forceren Als het aan het provinciebestuur ligt van Zuid-Holland, komen langs alle provinciale wegen een netwerk van oplaadpunten voor elektrische auto s. Bovendien moeten deze draaien op groene stroom. Provinciale Staten willen hiermee in Zuid-Holland een doorbraak forceren van elektrisch rijden. Een ruime meerderheid van de statenleden heeft een voorstel van GroenLinks voor een onderzoek naar de oplaadpunten gesteund. Bovendien willen zij dat de gedeputeerden het goede voorbeeld geven door te kiezen voor een elektrisch wagenpark. Nu rijden alle dienstauto s nog op biogas. 4

5 INTERNATIONAAL DAF lanceert hybride LF45-truck Vrachtwagenfabrikant DAF komt nog dit jaar op de markt een hybride stadstruck die deels op een diesel- en deels op een elektromotor rijdt. De Technische Universiteit Eindhoven, Eaton trucks en Leyland Trucks stonden het bedrijf bij met de ontwikkeling van de vrachtwagen. De truck, met het typenummer LF45, is ontwikkeld voor winkelleveranciers en vuilniswagens in binnensteden. De twaalf ton zware vrachtwagen zal worden gebouwd in de fabriek in het Britse Leyland. De eerste exemplaren zijn bestemd voor de Nederlandse, Britse, Duitse, Franse en de Belgische markt omdat die landen de meeste interesse tonen in hybride trucks. Als de truck het goed doet in de landen neemt DAF het model in het wereldwijde assortiment op. Met de hybride DAF-truck zou het brandstofverbruik en de uitstoot van broeikasgas kooldioxide met tien tot twintig procent lager liggen. De accu s hebben voldoende opslagcapaciteit om de truck over een afstand van twaalf kilometer volledig elektrisch voort te stuwen. Subsidie voor Rotterdamse e-rijder De gemeente Rotterdam stelt twee subsidies beschikbaar voor bezitters van elektrische auto s. Zo krijgen de eigenaren van deze duurzame auto s niet alleen een vergoeding voor een oplaadpunt op eigen terrein, maar ook een eenmalige vergoeding voor het jaarlijkse groene stroomverbruik van hun auto. Het maximale subsidiebedrag is duizend euro. Na een jaar vergoedt de gemeente nog eens vierhonderdvijftig euro voor het Netwerk snellaadpunten elektrische auto s gereed in februari verbruik van groene stroom. De gemeente werkt nog aan een regeling voor mensen die geen eigen terrein hebben. De subsidie is onderdeel van het programma Stroomstoot, met dit programma wil de gemeente Rotterdam bewerkstelligen dat er in 2014 duizend elektrische voertuigen in de Maasstad rondrijden. Rotterdam is de volgende grote stad in een rij van gemeenten die elektrisch rijden stimuleren (zie ook artikel pagina 29). Nederland krijgt vanaf komend jaar een netwerk van snellaadpunten voor elektrische auto s. Vanaf februari zullen de eerste tien oplaadpunten verspreid over Nederland operationeel zijn. The New Motion en Epyon gaan het netwerk met financiële steun van Stichting DOEN realiseren. De twee bedrijven slechten hiermee de belangrijkste barrière voor de grootschalige introductie van elektrische auto s, te weten beperkingen met betrekking tot de actieradius. De eerste snellaadpunten komen op strategische plaatsen in de Randstad en daarbuiten. Bestuurders van elektrische auto s kunnen hun auto hier in dertig minuten voor tachtig procent volladen. De locaties zullen gemakkelijk te bereiken zijn, gedacht wordt aan onder meer wegrestaurants en benzinestations. Bestuurders zullen door middel van een abonnement toegang krijgen tot het netwerk. Het initiatief wordt opgezet in een open structuur. Marktpartijen, gemeenten en provincies kunnen aanhaken om het netwerk verder te laten groeien. Verschillende partijen zullen betrokken worden bij het initiatief om de leereffecten maximaal te benutten, zoals energiebedrijven, netwerkbedrijven, locatiepartners en overheden. Wereldstandaard oplaadsysteem elektrisch rijden De Duitse automerken Audi, BMW, Daimler, Porsche en Volkswagen hebben een standaard ontwikkeld voor een modulair oplaadsysteem voor elektrische auto s (zie ook het artikel op pagina 34). Het nieuwe systeem maakt het mogelijk om elektrische auto s met allerlei soorten wisselstroom waaronder netvoeding en krachtstroom maar ook gelijkstroom op te laden. De Duitse merken hebben de hoop uitgesproken dat hun systeem een wereldstandaard zal worden en nodigen alle andere producenten uit om eraan mee te werken. Een standaard voor elektrisch laden is belangrijk om straks ongestoord een reis door verschillende landen te kunnen maken. Siemens bouwt honderd elektrische auto s Binnen het proeftraject 4-Sustainelectromobility gaat elektronicafabrikant Siemens een vloot van honderd elektrische auto s bouwen. Het is de bedoeling dat de medewerkers van het bedrijf de elektrische aandrijftechniek testen. Siemens verwacht dat er in de nabije toekomst wereldwijd een miljoen elektrische auto s op de weg rijden en wil met het project onderzoeken wat het effect hiervan is op het elektriciteitsnet. Tegelijkertijd kan Siemens de kwaliteit van de techniek evalueren die ze voor elektrische auto s ontwikkeld. Het bedrijf hoopt dat de resultaten van het testtraject helpen bij het opzetten van nieuwe businessplannen rondom elektrische mobiliteit. Verder heeft Siemens bekendgemaakt in de eerste maanden van 2011 een speciaal ontwikkeld laadstation met snellaadtechniek te presenteren. Saab bouwt plannen hybride en elektrisch rijden Saab Automobile en American Axle Manufacturing (AAM) hebben aangekondigd mede-eigenaar te worden van e-aam Driveline Systems. e-aam gaat een innovatieve, elektrische vierwielaandrijving ontwikkelen. Deze elektrische vierwielaandrijving kan gemakkelijk geïntegreerd worden op bestaande platformen, zonder grote aanpassingen aan architectuur en carrosserie. Saab zal een klant worden van het bedrijf, en componenten aanschaffen die gebruikt zullen worden in de volgende generatie van Saabs vanaf Het nieuwe bedrijf zal ook zijn kennis en geavanceerde producten aanbieden aan andere autofabrikanten. LG Chem scoort grootste accu -order ooit Batterijfabrikant LG Chem heeft de grootste batterijdeal uit de geschiedenis gesloten met Renault. Dit stelt althans LG Chem-topman Song Choong-Sup. De komende vijf jaar neemt de Franse autobouwer voor omgerekend 1,8 miljard dollar aan accu s af van het bedrijf. Renault is van plan om vanaf 2011 jaarlijks elektrische auto s te produceren. Het is de vraag of LG Chem die enorme productieplannen kan bijhouden. Song Choong-sup zegt bovendien nog in gesprek te zijn met andere autofabrikanten die interesse hebben in de lithiumion-accutechniek van LG Chem. Hij verwacht dat eind dit jaar nog drie overeenkomsten te ondertekenen e Think City geproduceerd Het Finse Valmet Automotive heeft het 2.500e exemplaar van de elektrische Think City van de lopende band laten rollen. Dit maakt de compacte tweezitter nu s werelds best verkopende elektrische auto, stelt Think-topman Barry Engle. Think maakt zich ook op om in de Verenigde Staten naam te maken. Het bedrijf denkt dat de Amerikaanse productie volgend jaar al opgestart kan worden, uit die fabriek komt dan de derde generatie van de City gerold. Het is de bedoeling dat Think dit jaar nog vijfhonderd van die exemplaren produceert in Finland. De derde generatie van de City krijgt het nieuwe lithiumion-accupakket van de Amerikaanse fabrikant Enerdel. De lithiumionaccu s zijn een stuk gebruiksvriendelijker dan de huidige Zebra-exemplaren en kunnen een stuk sneller opgeladen worden. Flanders test nieuwe draadloze oplaadtechniek Het Belgische kennisinstituut Flanders Drive is een proef gestart voor het draadloos opladen van elektrische voertuigen. Met een lus in het wegdek wordt in de test bekeken of een elektrische auto kan worden opgeladen. Met het project wil Flanders onderzoeken hoe batterijen van elektrische voertuigen efficiënt, snel en gebruiksvriendelijk kunnen worden opgeladen. Het systeem kan ook toegepast worden bij parkeerplaatsen en garages. Indien het experiment positieve testresultaten oplevert, kan Vlaanderen volgens Ingrid Lieten, minister voor innovatie, een belangrijke voorsprong uitbouwen op het gebied van milieuvriendelijk vervoer. >>> 5

6 >>> Toyota Prius passeert grens van twee miljoen verkopen De Toyota Prius is in meer dan zeventig landen twee miljoen keer over de spreekwoordelijke toonbank gegaan. Waar de verkoop van s werelds eerste hybride auto die inmiddels dertien jaar op de markt is in 2010 een tijdje stagneerden, is dit jaar alsnog de historische verkoopgrens gepasseerd. Rijke Braziliaanse magnaat gaat elektrische auto s bouwen De rijke Braziliaanse magnaat Eike Batista heeft aangekondigd dat hij zich op de bouw van elektrische auto s gaat storten. De 53-jarige ondernemer staat in de miljardairsrangschikking van Forbes op de achtste plaats. Hij heeft zichzelf voorgenomen de rijkste mens ter wereld te worden. Het eerste jaar wil de ondernemer al honderdduizend stuks van de band zien rollen. Batista s elektrische auto moet plaats bieden aan vijf personen en kan honderdzestig kilometer rijden voor deze een nieuwe oplaadbeurt nodig heeft. Met een investering van één miljard dollar wil de Braziliaanse topindustrieel over vier jaar een fabriek operationeel hebben in de haven Porto do Açu. Batista is van plan samen te werken met Europese en Japanse autoconstructeurs. BMW bouwt op grote schaal auto van de toekomst Autofabrikant BMW investeert de komende jaren vierhonderd miljoen euro in de uitbreiding van de fabriek in Leipzig om de auto van de toekomst oftewel de elektrische auto te bouwen. Volgens BMW is het voor het eerst dat in Duitsland elektrische auto s in serieproductie worden gebouwd. Met de uitbreiding van de fabriek zijn zo n achthonderd nieuwe banen gemoeid. In 2011 moeten de eerste elektrische auto s van de band rollen. In 2013 wordt vervolgens de Megacity Vehicle (MCV) gelanceerd. Deze elektrisch aangedreven stadsauto is volgens de fabrikant uniek, omdat hij een vederlichte carrosserie gemaakt van lichtgewicht carbon heeft. De auto zal honderden kilo s lichter zijn dan andere auto s en is daardoor nog energiezuiniger. Duits-Nederlandse samenwerking internationaal opladen De stichting e-laad.nl heeft een samenwerkingsverband gesloten met haar Duitse zusterorganisatie Ladenetz.de. Door de coöperatie kunnen elektrische rijders uit de Euregio Rijn-Maas hun voertuig overal opladen met dezelfde pas. Met de innovatie pilot nemen de twee partijen een voortrekkersrol in Europa en maken zij het voor het eerst mogelijk om over de grens stroom te kunnen laden. E-laad.nl en ladenetz.de werken samen om grensoverschrijdende elektrische mobiliteit in Europa Amsterdam rijdt kilometer elektrisch in één jaar Eerste certificaten Veilig werken aan elektrische voertuigen uitgereikt Prins Maurits van Oranje heeft de eerste certificaten van de training Veilig werken aan elektrische & hybride voertuigen van opleidingsinstituut Innovam uitgereikt aan technici van Renault en Nissan autobedrijven. De voorzitter van het Formule E-team sprak tijdens de uitreiking zijn bewondering uit voor de voortvarendheid waarmee de autobranche zich voorbereidt op de komst van de elektrische auto: Zonder pioniers komt niets van de grond. Binnen zes maanden is een training ontwikkeld waarin alle aspecten zijn getackeld. Dit getuigt van visie en leiderschap. De resultaten zijn er naar, mede dankzij gedreven cursisten die in deze beginfase bereid waren om de handen uit de mouwen te steken. Leo Fransen, algemeen directeur Innovam, onderstreept eveneens het belang van te bevorderen. Beide partijen zien dit als het begin van een verdere ontwikkeling richting Europese e-mobiliteit. We zorgen er voor dat mensen hun elektrische auto met één pasje overal kunnen opladen. Nu in alleen nog in de grensstreek, maar hopelijk straks in heel Europa. Net zoals je met je bankpas bij alle banken in Europa geld kunt pinnen, moet je met één pas ook overal kunnen opladen, zegt Arjan Wargers, manager R&D van e-laad.nl. Maxime Verhagen, minister van Economische Zaken, De elektrische auto s die in Amsterdam rondrijden hebben in een jaar tijd bijna kilometer afgelegd, dit is naar voren gekomen uit cijfers van energieleverancier Nuon en netbeheerder Liander. Uit de statistieken blijkt dat het aantal elektrisch gereden kilometers in Amsterdam elk kwartaal verdubbelt. Ruim tweehonderd mensen met een elektrische scooter, personen- of bedrijfsauto doen mee aan het stimuleringsprogramma van de gemeente. Tot april 2012 kunnen zij bij zeventig openbare oplaadpunten gratis tanken en parkeren. Het aantal deelnemers groeit zodanig dat binnenkort het honderdste oplaadpunt kan worden geopend. Nuon en Liander krijgen dankzij de pilot inzicht in het oplaadgedrag. Voor hen is het belangrijk om te weten wat de impact van grootschalig vervoer op het elektriciteitsnet is. De meeste mensen tanken direct na een rit tussen elf uur s ochtends en zeven uur s avonds. Daarna is er een dip, gevolgd door een piek rond tien uur s avonds. Op zondag wordt het minst geladen. In totaal is er nu ruim kwh groene stroom geladen. de training: Uiteraard is onze training niet de enige weg die naar Rome leidt. Maar deze training is volledig afgestemd op de NEN 3140-norm, een norm die de Arbowet expliciet vermeldt voor het uitvoeren Landbouw en Innovatie: Ik ben verheugd over dit grensoverschrijdende initiatief op het gebied van elektrisch vervoer. Grensoverschrijdende samenwerking is belangrijk om belemmeringen voor de introductie van de elektrische auto weg te nemen. Het is bemoedigend om te zien dat publieke en private partijen de handen in één slaan om de uitwisselbaarheid van betaal- en laadsystemen voor elektrische auto s aan weerszijden van de grens mogelijk te maken. Ghosn: 2011 doorbraak van elektrische auto Renault/Nissan-topman Carlos Ghosn heeft half novemer in een exclusief omroep met de NOS voorspeld dat de elektrische auto in 2011 doorbreekt bij het grote publiek. Volgens Ghosn speelt de overheid bij de introductie een sleutelrol, maar stimuleringsmaatregelen zijn na twee à drie jaar niet meer nodig. Renault en Nissan brengen volgend jaar een aantal volledig elektrische auto s op de markt en nemen zo het voortouw op het gebied van zuinige auto s. Als er stuks worden verkocht is het volgens de topman een succes. van elektrotechnische werkzaamheden. Nu de eerste elektrisch aangedreven auto s op de weg komen, kan deze norm ook worden toegepast op de werkplaatsen in de autobranche. 6

7 Limburg investeert 2,1 miljoen euro in Nedcar voor de bouw van elektrische auto s Amsterdam wint e-visionary Award De provincie Limburg investeert 2,1 miljoen euro in Nedcar voor de productie van elektrische auto s. De provincie geeft een subsidie van 2,1 miljoen euro aan de Rheinisch Westfälische Technische Hochschule (RWTH) om een samenwerking met Nedcar te stimuleren. Nedcar werkt in samenwerking met de RWTH aan de ontwikkeling van elektrotechniek. Daarmee hoopt Nedcar kennis in te winnen om in de nabije toekomst elektrische auto s te produceren. De studenten van de Universiteit in Aken werken aan een langjarig programma waarvan de kosten honderd miljoen euro bedragen. Daarbij wordt onder meer een Streetscooterproject ontwikkeld. Volgens de provincie is Nedcar een potentiële productielocatie voor de Streetscooter. Als dat doorgaat, staat die in 2014 op de productielijn. Achter de Streetscooter bovendien nog de ontwikkeling van een elektrisch stadsauto schuil. Volgens de provincie is Nedcar in Born een potentiële productielocatie voor de elektrische auto. Zoals het er nu naar uitziet, kan in 2014 de productielijn opgestart worden. Volgens gedeputeerde Jos Hessels van Economische Zaken ligt de samenwerking met de universiteit voor de hand. De RWTH ligt op slechts vijf kilometer afstand van het Limburgse Vaals. We hebben dus een van s werelds grootste technische universiteiten om de hoek liggen. Daar moeten we in Limburg veel meer gebruik van maken. Ik beschouw de RWTH ook als een beetje van ons. Amsterdam is winnaar geworden van de e-visionary Award voor de Europese stad met de beste visie op het gebied van elektrisch vervoer. De prijs werd uitgereikt tijdens het World Electric Vehicle Symposium (EVS-25). Naast Amsterdam hebben ook het Amerikaanse Oregon en het Chinese Shenzhen een award gekregen. Ik ben blij dat naast Londen in 2009 nu een andere baanbrekende Europese stad is verkozen als winnaar van 2010, stelt Robert Stussi van de World Electric Vehicle Association (WEVA). Europa profiteert van de competitie tussen steden en landen om kampioen van elektrische mobiliteit te worden, in bredere zin; niet alleen in de inzet van elektrische voertuigen. Ik feliciteer iedereen die in Amsterdam is betrokken bij dit innovatieve initiatief. E-mobiliteit is alleen mogelijk door de betrokkenheid van veel belanghebbenden die samenwerken. WEVA wil met de Award organisaties belonen die als voorbeelden kunnen dienen voor toepassing van elektrisch vervoer en die de voordelen van elektrisch rijden onderkennen als het gaat om luchtkwaliteit, de gezondheid van burgers en de CO2-footprint van hun steden. Ze tonen visie en politieke daadkracht om het elektrisch rijden van de grond te tillen en laten de wereld zien dat het kan. Coronel presenteert elektrische bio-sportauto Dertig volledig hybride Toyota s Rijkswaterstaat Autocoureur Tim Coronel heeft een elektrische sportauto gepresenteerd die uit milieuvriendelijke materialen is vervaardigd. Coronel presenteerde de auto tijdens het evenement Elektrische Mobiliteit: Van verbinding naar beweging. De sportauto is ontwikkeld door NPSP Composieten uit Haarlem en CQS Group T Racing Team uit het Belgische Leuven. De ontwerpers van de sportauto hebben hun best gedaan om de auto zo aerodynamisch, milieuvriendelijk en zuinig mogelijk te maken. De carrosserie is gemaakt van het duurzaam Nature Based Composites. DC-TEC nadert grens van drieduizend voertuigen Het Dutch Consortium for the Tender of Electric Cars (DC-TEC) heeft 23 fabrikanten gevonden die op korte termijn elektrische auto s aan het inkoopconsortium willen leveren. DC-TEC, een investeringsgroep bestaande uit Nederlandse bedrijven, wil de introductie van de elektrische auto bevorderen door exemplaren in te kopen. De organisatie telt sinds de oprichting een scala aan Nederlandse topbedrijven die hun steentje willen bijdragen. Op de lijst staan onder meer ABN Amro, BAM, Eneco en de Staat der Nederlanden. Het motto Rijkswaterstaat heeft een overeenkomst met Toyota gesloten voor de levering van dertig exemplaren van de Full Hybrid Auris. De sleutel van het eerste exemplaar is bij Toyota-importeur Louwman en Parqui in ontvangst genomen door Jan luidt: alleen door vraag creëer je aanbod. Om in komende periode de drieduizend voertuigen te halen, is de organisatie nog op zoek naar meer participanten. Als dit aantal bereikt is, wil DC-TEC namens de organisaties een Europese aanbesteding doen. Eppink, Fleetmanager bij Rijkswaterstaat. Volgens Eppink is de keuze voor de hybride Auris voor de hand liggend: De Full Hybrid Toyota Auris heeft een aantal overduidelijke voordelen. Hij heeft een zeer lage uitstoot, is betaalbaar, compleet en heeft ook nog eens een lage integrale kilometerprijs. Door de lage totaalkosten is de Auris daarom een zeer interessante personenauto voor Rijkswaterstaat. Voeg daarbij dat ook kleinere auto s qua uitstoot niet in de buurt komen van de uitstoot van de Full Hybrid Toyota Auris en het hoeft geen verder betoog waarom Rijkswaterstaat voor dit model heeft gekozen. 7

8 R&D-project Toyota plug-in hybrid van start Op de Autosalon van Parijs is half oktober heeft officiële startsein gegeven voor een drie jaar durende praktijktest van Toyota met concept Plug-in Hybrid Vehicles (PHV s), hybride auto s die aan een stopcontact oplaadbaar zijn. Als voorzitter van het Formule E-Team gaf Maurits van Oranje Pieter van der Velden, algemeen directeur van Toyota-importeur Louwman & Parqui het officiële startsein voor het R&D-project. De partners in het onderzoekproject zijn Van Gansewinkel, Stedin, Eneco, Roteb Lease, Rijkswaterstaat en TNT. Doel is om te leren of in de praktijk het gebruiksgemak, actieradius, techniek en kosten aansluiten bij de verwachtingen en wensen van gebruikers. Wereldwijd test Toyota zeshonderd concept PHV s, daarvan gaan elf stuks in Nederland rondrijden. Het verschil met de gewone Toyata Prius is dat de testauto een lithiumion-batterij aan boord heeft waarmee hij met een maximumsnelheid van honderd kilometer per uur tot twintig kilometer ver volledig elektrisch kan rijden. Opladen van de batterij kan aan elk normaal stopcontact en duurt maximaal negentig minuten. Volgens Toyota zou de auto bij uitstek geschikt kunnen zijn voor het meeste woonwerkverkeer in Nederland, aangezien bijna zeventig procent van de Nederlandse werknemers binnen achttien kilometer van zijn werk woont. BOM neemt aandeel in Epyon De N.V. Brabantse Ontwikkelings Maatschappij (BOM) heeft een belang genomen in het aandelenkapitaal van Epyon. De investering is gedeeltelijk gefinancierd vanuit het spin-off fonds, opgezet door de provincie Noord-Brabant om kenniswerkers te steunen bij het opzetten van een eigen bedrijf. Epyon maakt snelladers waarmee elektrische auto s in vijftien minuten kunnen worden opgeladen, in plaats van de gebruikelijke acht tot tien uur. Door de wereldwijd groeiende belangstelling voor elektrische auto s heeft het bedrijf de omzet vorig jaar zien vertienvoudigen. De investering van de BOM biedt Epyon een solide basis om de activiteiten verder uit te bouwen in heel Europa. In totaal heeft Epyon zeven miljoen euro opgehaald bij vijf investeerders. Naast de bestaande investeerders SET Venture Partners en Chrysalix zijn dat de BOM, het Taiwanese bedrijf LiteOn Technology Corporate en Breesaap, de investeringsmaatschappij van oud-premier Ruud Lubbers. Volgend jaar wordt een sleuteljaar voor onze snelgroeiende industrie, stelt Hans Streng, ceo van Epyon. Wij zijn klaar voor de toekomst en erg goed gepositioneerd om van de groei te profiteren met deze steun. Athlon Car Lease plaatst voororder voor Renault Fluence ZE Athlon Car Lease heeft bij Renault een voororder geplaatst voor honderd exemplaren van de elektrische Fluence ZE, een vierdeurs gezinsauto. De leasemaatschappij tekende de overeenkomst samen met zijn financiële partner Rabobank. Het is de eerste stap naar een voortzetting van de strategische samenwerking met Renault. Onze keuze om met Renault samen te werken wordt gemotiveerd door hun brede aanbod. De elektrische auto s van Renault vormen een aanvulling op onze bestaande mobiliteitsoplossingen voor klanten die bezorgd zijn over hun schadelijke invloed op het milieu en die de CO2-uitstoot van hun wagenpark willen verminderen, aldus Hans Blink, president van Athlon Car Lease. Verder heeft Athlon Car Lease bekend gemaakt vanaf heden de Tesla Roadster in te zetten voor het ontwikkelprogramma Athlon Charged. In 2008 gaf de leasemaatschappij het start- schot voor Charged met de inzet van de elektrische Lotus Elise. Doel van het programma is om elektrisch rijden mogelijk te maken voor haar klanten en leaserijders en om hen zoveel mogelijk te ontzorgen op het gebied van elektrisch rijden. Met de ervaringen uit dit programma kan de leasemaatschappij een goed totaalaanbod TU Delft ontwerpt elektrische superbus De Technische Universiteit Delft heeft een experimenteel prototype van een supersnelle, elektrisch aangedreven bus gepresenteerd. De zogenoemde Superbus, mede ontwikkeld door hoogleraar en voormalig astronaut Wubbo Ockels, moet snelheid combineren met duurzaamheid. Vijf jaar geleden werd de bus gepresenteerd als alternatief voor de magneetzweeftrein die tussen de Randstad en Groningen aangelegd zou worden. Dit Transrapid-project werd in 2007 vanwege de torenhoge investeringskosten van 6,5 miljard euro afgeblazen door de Rijksoverheid. De Superbus zou volgens Ockels maar een fractie van dit bedrag kosten, maar heeft om echt hoge snelheden te bereiken tot 250 kilometer per uur wel een eigen betonbaan nodig. Het prototype is bijna net zo lang en breed ontwikkelen voor e-mobility. Nu, twee jaar later, is Charged op het omslagpunt gekomen om naar de nieuwste generatie elektrische auto s te gaan. als een gewone bus, maar is veel lager, meer gestroomlijnd en biedt plaats aan slechts 23 passagiers. Ook dankzij het gebruik van lichte materialen heeft de bus een laag energieverbruik. Voorlopig is de Superbus alleen te zien tijdens tentoonstellingen en demonstraties. Later dit jaar volgt nog meer technisch onderzoek, aan het protype werkten ruim vijftig bedrijven en instellingen mee en het ministerie van Verkeer en Waterstaat stelde negen miljoen euro subsidie beschikbaar. 8

9 Burton komt met elektrische sportwagen Aantal elektrische auto s groeit explosief De Nederlandse autofabrikant Burton komt ter gelegenheid van het tienjarig jubileum met de eerste Nederlandse elektrische sportwagen. De Burton-Electric krijgt de beschikking over een vijfentwintig kilowatt elektromotor en weegt slechts zevenhonderdvijftig kilo. De ontwikkeling van de Burton-Electric heeft meer dan een jaar geduurd. De komende maanden zullen zo n tien Burton- Electric s worden gebouwd. In samenspraak met de provincie Limburg en de Limburgse ontwikkelingsmaatschappij LIOF worden momenteel locaties gezocht voor de productie van de Burton-Electric. Het aantal elektrische auto s dat in Nederland rondrijdt groeit explosief. In een jaar tijd is het aantal met bijna zeventig procent toegenomen. Reden begin 2009 nog exemplaren rond in ons land, begin 2010 waren dit er al Dit blijkt uit het jaarlijkse rapport Mobiliteit in Cijfers van de BOVAG en de RAI Vereniging. Volgens het rapport is die stijging vooralsnog voornamelijk te danken aan de enorme populariteit van de hybride personenauto. De fiscale stimulering die consumenten bij de aankoop van dit soort auto s ontvangt, is een belangrijke reden voor het verkoopsucces. BOVAG en RAI Vereniging voorzien dat de volledig elektrische auto eind dit jaar zijn opwachting in dit segment gaat maken. De inspanningen van het Formule E-Team, een samenwerkingsverband tussen overheden, het bedrijfsleven en belangenverenigingen, hebben er volgens het rapport aan bijgedragen dat er in de komende maanden en in heel 2011 veel volledig elektrisch aangedreven voertuigen in ons land zullen worden geregistreerd. Van de Donk onthult Brabantse innovatieprojecten De Brabantse Commissaris van de Koningin, Wim van de Donk, heeft tijdens het netwerkevenement 4Brabant in Brussel drie experimenteerprojecten op het gebied van elektrisch rijden en slimme oplaadsystemen en -netwerken officieel gelanceerd (zie ook de artikelen op pagina 17 en 20). De regeling is onderdeel van het tijdelijke maatregelenpakket Aanpak Kredietcrisis van de provincie Noord- Brabant. Met de regeling stimuleert de provincie ondernemingen juist nu in te stappen in de kansen die elektrisch rijden biedt voor de automotive, ict, high tech en design sector. Het doel is werkgelegenheid voor de regio te behouden en tevens via cross-sectorale samenwerking te werken aan duurzame vervoersoplossingen. Binnenkort wordt bekend welke projecten voor de tweede tender subsidie krijgen. Consortia konden tot 1 december projectvoorstellen indienen. Rijksoverheid start subsidieprogramma Truck van de Toekomst Het ministerie van Verkeer en Waterstaat heeft een subsidieprogramma geopend onder de naam Truck van de Toekomst. Voor het proeftuinprogramma is een bedrag van 4,3 miljoen euro beschikbaar gesteld. Transportondernemers kunnen tot dinsdag 11 januari subsidie aanvragen bij Agentschap NL voor projecten waarbij innovatieve technieken op het gebied van hybride aandrijving, alternatieve brandstoffen of systemen voor hulpvermogen in de praktijk worden toegepast. Binnen een project moeten minimaal drie vrachtwagens zijn uitgerust met een van de drie innovatieve technieken en een jaar lang rijden. Om de resultaten van de projecten met de sector te delen wordt in de komende maanden een kennisloket Truck van de Toekomst opgezet. CT&T opent kantoor in Amsterdam Het Koreaanse bedrijf Creative Transportation & Technology (CT&T) heeft sinds kort een nieuw hoofdkantoor in Amsterdam. CT&T en is de grootste Koreaanse producent van elektrische voertuigen. In de Amsterdamse showroom vertoont de onderneming stadsmodellen met een maximumsnelheid van tachtig kilometer per uur. In het komende half jaar brengt CT&T ook snellere en grotere elektrische auto s op de Nederlandse markt. De verwachting van het bedrijf is dat het aantal elektrische voertuigen dat zij produceert snel toeneemt: eind 2011 wil het bedrijf elektrische voertuigen hebben geproduceerd in Europa. In 2013 zal dat aantal tussen de en voertuigen liggen. Momenteel kijkt CT&T naar extra investeringen in Nederland. De komst van CT&T zal ongeveer driehonderd nieuwe banen met zich meebrengen. Best honderdste oplaadpunt voor Stichting e-laad.nl De gemeente Best viel begin november de eer ten deel om het honderdste oplaadpunt voor elektrische auto s van stichting e-laad.nl binnen haar dorpsgrenzen te verwelkomen. De gemeente Best is één van de eenentwintig gemeenten in de regio Eindhoven waar stichting e-laad.nl samen met netbeheerders Enexis en Endinet oplaadpunten plaatst. Amsterdam sluit overeenkomst met Renault-Nissan De gemeente Amsterdam wil eind 2011 duizend elektrische auto s in haar stad rond hebben rijden. De hoofdstad heeft daartoe een intentieverklaring ondertekend met Renault-Nissan om het gebruik van elektrische auto s aan te moedigen. Nissan zal in februari van volgend jaar beginnen met de levering van de eerste Leaf-modellen aan zakelijke klanten, waarna in juni 2011 de eerste particulieren hun auto in ontvangst mogen nemen. In het najaar van 2011 moeten de Renault Fluence ZE en de Kangoo Express ZE voor de verkoopaantallen gaan zorgen, geholpen door fiscale voordelen. Bovendien stimuleert de gemeente zelf het gebruik van elektrische auto s door tot maart 2012 auto s gratis op te laten laden en parkeren bij de verschillende laadstations. Voor bedrijven komen er bovendien subsidies beschikbaar die de aankoop van elektrische auto s moeten aanmoedigen. 9

10 Ruud Koornstra, kernteamlid Formule E-team: Nederland kan de Europese mainport voor de elektrische auto worden De autofabrikanten exporteren binnen Europa in 2011 de meeste elektrische auto s naar Nederland. Het is een van de toonaangevende prestaties die voortgekomen is uit het Formule E-team. Nederland is daarmee vandaag de dag de internationale proeftuin waar de elektrische auto tot wasdom kan komen. Aan het woord is Ruud Koornstra, een van de drie kernteamleden van het Formule E-team. Lingo en ledlampen. Op het eerste oog niet twee zaken die direct met elkaar verbonden zijn. Toch is het zo. Het bedenken van televisieprogramma s als Lingo en Villa Felderhof stelde ondernemer Ruud Koornstra in staat zijn productiehuis te verkopen en een duurzame initiëringmaatschappij te starten onder de naam Tendris. Met dit bedrijf heeft Koornstra inmiddels tal van duurzame innovaties waaronder de eerste ledlamp die mooi en warm licht geeft op zijn naam staan. Basisgedachte van Tendris: de wereld moet duurzaam, groen en bestendig worden. Het uitgangspunt van Tendris is duurzaam met een handelsperspectief, stelt Koornstra. Of het nu om auto s of lampen gaat, iedereen weet dat ze duurzaam moeten worden. Echter, ze moeten wel gemaakt worden. Ondernemerschap is daarom onlosmakelijk verbonden met de energietransitie. Schuurtjes Bijna twee jaar nu draagt Koornstra de elektrische auto een warm hart toe. Het ontstaan van dit warme gevoel, mag met recht een anekdote genoemd worden. Innovaties komen uit schuurtjes, memoreert Koornstra. Een van die schuurtjes stond toevallig bijna in mijn achtertuin. Het was Willem van der Kooij die in Lochem bezig was met het elektrificeren van de sportauto Lotus Elise. Toen ik hoorde van zijn activiteit twijfelde ik om een exemplaar te kopen. Enerzijds wilde ik zijn duurzame idee steunen door als eerste een elektrische Lotus Elise te kopen, anderzijds twijfelde ik heel erg omdat ik onbekend was met elektrische auto s. Toen ik op een dag onderweg was naar de VARA-studio om als tafelgast in het televisieprogramma Pauw & Witteman te vertellen over de ledlamp-campagne die wij gingen starten, kwam de ommekeer. In de auto werd ik gebeld door een van de redacteuren die bezig was een filmpje over mij te maken voor de uitzending. Zij vroeg mij of ik een foto kon opsturen van de helikopter die ik bezit. Een helikopter wekt al snel het beeld van een proleet op. Ik vertelde de redacteur daarom dat ik geen foto had van mijn helikopter, maar wel van mijn nieuwe sportauto. In de auto heb ik vervolgens snel Willem van der Kooi gebeld, de Lotus Elite gekocht en hem een foto op laten sturen naar de studio. s Avonds confronteerde Witteman mij direct in de uitzending met het feit dat ik als duurzame ondernemer een nieuwe dure sportauto gekocht had. Vervolgens kon ik hem tegenover anderhalf miljoen kijkers van repliek dienen door te vertellen dat de auto elektrisch was. Anderhalf miljoen kijkers werd toen duidelijk dat elektrisch rijden geen utopie meer is. Betere reclame is er niet. The New Motion In de periode die volgde heb ik mijn nek uitgestoken voor de elektrische auto, vervolgt Koornstra. Ik werd door tal van mensen benaderd om met hen samen te gaan werken aan de toekomst van de elektrische auto. Uiteindelijk is binnen mijn bedrijf toen besloten om te starten met The New Motion. Het idee hierachter? Een onderneming starten die de drempels slecht om elektrisch rijden mogelijk te maken. The New Motion vult alle gaten die het onmogelijk of moeilijk maken om elektrisch te rijden. Inmiddels staan Ritsaart van Montfrans en Alef Arendsen aan de leiding van het bedrijf en zij hebben inmiddels samen met partners als de Stichting DOEN en Epyon de eerste grote successen geboekt. Zo wordt in februari in Nederland een snellaadnetwerk gebruik genomen. Tegelijkertijd met de toenemende interesse van Koornstra voor de elektrische auto, begon ook bij de Rijksoverheid het besef te groeien dat de markt voor elektrische auto s behoefte had aan een doorbraak, geïnitieerd vanuit de overheid. In de zomer van 2009 ontstond zo het idee voor de oprichting van een Formule E- team. Hierin zouden overheid, kennisinstellingen en bedrijven de elektrische auto het benodigde duwtje in de rug moeten geven. Bovendien zou via proeftuinen kennis opgedaan worden over elektrische auto s en een infrastructuur voor opladen. En zo gezegd, zo gedaan, stelt Koornstra. Het Formule E-team werd eind vorig jaar opgericht en afgelopen voorjaar officieel geïnstalleerd (zie kader). In de privaat publieke samenwerking zijn alle partijen die een belang hebben bij elektrisch rijden vertegenwoordigd. Dit cross-sectorale karakter van banken tot autoleasemaatschappijen, automotive en high tech ondernemingen, energiebedrijven en overheden maakt het initiatief zeer krachtig. Daarnaast is het gelukt om een bekendheid als voorzitter van het team te krijgen. Die persoon, Prins Maurits van Oranje, was en is nodig om de internationale automobielindustrie te interesseren om in Nederland proeftuinen en pilots te starten en in een later stadium Nederland als definitieve partner te kiezen. Terugkomend op het cross-sectorale karakter, vervolgt Koornstra. Samen met Maurits van Oranje en Minnemijn Smit ben ik continu bezig de verschillende partijen te duiden op het gezamenlijke belang dat zij hebben bij elektrisch rijden. Want natuurlijk is het vervelend voor benzinestations dat zij straks geen benzine meer verkopen, maar je verzetten heeft geen zin. Bij de start van het Formule E-team merkte je dat elke partij zich ingroef in zijn eigen positie. Door echter het gezamenlijke belang aan te wijzen en de partijen aan de lopende band met elkaar te verzoenen, werden de eerste succesjes geboekt en de bijbehorende glimlachen al snel zichtbaar. Het is lovenswaardig dat alle verschillende partijen het gezamenlijke belang nu daadwerkelijk geïdentificeerd hebben en hier ook naar handelen. Open source innovatie Begin november ging Koornstra namens het Formule E-team met een omvangrijke Nederlandse delegatie bestaande uit cross-sectorale vertegenwoordigers van het bedrijfsleven, overheden en kennisinstellingen naar China voor een business development en innovatiemissie. Het is imposant om te zien hoe sterk de Chinezen in zetten op elektrisch rijden. De heer Wang president van BYD, een van de bekendste en grootste Chinese spelers op het domein elektrisch rijden maakte speciaal voor onze delegatie tijd vrij. Opvallend, want voor een minister maken dergelijke belangrijke personen geen ruimte in hun agenda, voor een prins uit Nederland wel. Daarom gaat mijn lof ook uit naar Maurits van Oranje, die deze ontmoeting mogelijk heeft gemaakt. Met Wang hebben wij een vruchtbaar overleg gehad. Hij vertelde dat in 2020 alle bussen en taxi s in China elektrisch aangedreven moeten worden. BYD start daarom in 2011 met een pilot van maarliefst duizend elektrische bussen. In de ontmoeting hebben wij gesproken over de mogelijkheid om enkele van die bussen in Rotterdam en Amsterdam te laten rijden, dit wordt in de komende periode onderzocht. Een dergelijke samenwerking biedt Nederland kansen. De Chinezen kunnen onder meer leren 10

11 foto s: Bettina Traas 11

12 van onze kennis over veiligheid, wij op onze beurt over de elektrische aandrijftechnologie. Als dit lukt, heb je een fantastische open source innovatie. Ruchtbaarheid De automotive missie naar China onderschrijft voor Koornstra de tot dusver bereikte prestaties van het Formule E-team, ondanks dat doelbewust weinig ruchtbaarheid gegeven wordt aan de rol die het orgaan speelt. Het team heeft onder leiding van Maurits van Oranje een gunstig ondernemersklimaat gecreëerd voor het Nederlandse bedrijfsleven. Zo is de top van de Nederlandse overheid verleid en beseft deze dat elektrisch rijden niet alleen de toekomst heeft, maar ook leuk is. Direct gevolg daarvan en een van de successen van het Formule E-team is het gunstige fiscale klimaat voor de elektrische auto. Zo is de BPM en de wegenbelasting voor elektrische auto s afgeschaft en is de bijtelling voor zakelijke rijders nul procent. Het fiscale beleid fungeert daarmee als startmotor voor de elektrische auto. De fiscale maatregelen die op initiatief van het Formule E-team doorgevoerd zijn, zijn echter niet de enige successen. Een van de andere voornaamste successen is de komst van elektrische auto s naar Nederland. Ons land krijgt volgend jaar binnen Europa de meeste elektrische voertuigen toebedeeld vanuit de autofabrikanten. Dit succes is voor een groot deel op het conto van Maurits van Oranje en zijn gevolg toe te schrijven. Daarnaast is op het gebied van interoperabiliteit de standaardisatie veel bereikt. Fabeltjes zijn de wereld uitgeholpen en er is een start gemaakt met de realisatie van oplaadpunten. In dit kader is ook de keuze voor een standaard oplaadstekker type 2 mode 3 van groot belang. Het Formule E-team heeft samen met al haar partners besloten niet te wachten op de internationale standaardisatie, dat hoort ook bij pionieren. Tenslotte is ook op het gebied van veiligheid een doorbraak bereikt door landelijk met hulpdiensten en in samenwerking met de RDW protocollen te maken over hoe hulpdiensten bijvoorbeeld bij ongelukken iemand veilig uit de auto kunnen halen. Nederland is nu daadwerkelijk de internationale proeftuin waar de elektrische auto tot wasdom kan komen Wasdom Samengevat is Nederland nu daadwerkelijk de internationale proeftuin waar de elektrische auto tot wasdom kan komen, concludeert Koornstra. Het Formule E-team heeft daarbij een cross-sectoraal samenwerkingsmodel gecreëerd. Natuurlijk heeft iedereen zijn eigen agenda, maar het identificeren van het gezamenlijke belang heeft er toe geleid dat alle neuzen dezelfde kant op staan. Nu de vruchten van de oprichting van het Formule E-team zich afwerpen, rijst ook de vraag wanneer het orgaan opgeheven wordt. Bij de oprichting is immers aangekondigd dat het orgaan van tijdelijke aard is. Het is inderdaad de vraag tot wanneer en in welke vorm we doorgaan, vertelt Koornstra. Naar mijn idee moeten we hoe dan ook nog even doorgaan. Nederland is klaar om de volgende fase, die van implementatie, in te gaan. Bij die 12

13 uitrol ga je hoe dan ook zaken tegenkomen die niet voorzien waren. Het Formule E-team kan een belangrijke bijdrage gaan leveren aan het verhelpen van die spreekwoordelijke kinderziektes. Een ander punt waar het team werk kan en moet verzetten is het aantrekken van buitenlandse bedrijven. In de komende paar jaar gaan de fabrikanten van elektrische auto s beslissen waar zij hun nieuwe productiefaciliteiten gaan vestigen. Het is zeer goed mogelijk om deze activiteiten in Nederland te laten landen. Daarvoor is het wel zaak dat de weg voor deze nieuwe vestigers letterlijk en figuurlijk vrijgemaakt wordt. Het is belangrijk dat een organisatie daarbij de leiding neemt en dit zou zeer goed het Formule E-team kunnen zijn. Voor de korte termijn geldt dat 2011 voor elektrisch rijden een succes is, als we qua prestaties ruim over de geslagen piketpalen heen gaan. Ik durf te zeggen dat de technologie ons in aan het halen is en daarom is de tijd rijp voor de marktintroductie van een groter aantal elektrische auto s. Daarbij zijn de kansen voor de BV Nederland groot. De effecten van de investeringen van het afgelopen jaar in elektrisch rijden, zijn nu al zichtbaar. Anderhalf jaar geleden werden wij uitgelachen, maar nu lopen wij voorop in Europa. De revolutie van elektrisch rijden gaat hard en Nederland kan de Europese mainport voor de elektrische auto worden. Over het Formule E-Team Het Formule E-team is onderdeel van de initiatieven van de Nederlandse overheid om de introductie van elektrisch vervoer in Nederland mogelijk te maken. Voormalig minister Camiel Eurlings kondigde in mei 2009 aan te komen met een actieplan om de introductie van duurzaam aangedreven auto s te stimuleren. De Rijksoverheid wil Nederland daartoe dé internationale proeftuin voor elektrisch rijden laten worden. Om dit alles mogelijk te maken zag eind 2009 het Formule E-Team het levenslicht en is het onder leiding van voorzitter Prins Maurits van Oranje en kernteamleden Ruud Koornstra en Minnemijn Smit operationeel. Het Formule E-team is een samenwerkingsverband tussen bedrijfsleven, kennisinstellingen en de overheid. Van ANWB, BOVAG, EnergieNed, HTAS, ICT-office, Natuur en Milieu, Nederlandse Vereniging van Banken tot RAI Vereniging, Rijksoverheid, VNA, VNG en 3TU; elke partner heeft zijn eigen expertise. Samen hebben ze vier speerpunten geformuleerd om doorbraken te realiseren: veiligheid, infrastructuur, batterijen en autotechniek. De benoemde knelpunten en prioriteiten die op deze domein benoemd zijn, zijn het afgelopen jaar diverse acties ondernomen om het gestelde doel in 2011 een enkele duizenden elektrische auto s in Nederland te laten rijden te verwezenlijken. 13

14 Cross-sectorale samenwerking noodzaak voor systeeminnovatie smart grids en elektrisch rijden Slimme inrichting elektriciteitsnetwerk kan miljardeninvestering voorkomen Om de productie en ontwikkeling van elektrische voertuigen van de grond te krijgen, is een systeeminnovatie nodig. Relaties in de keten moeten daartoe cross-sectoraal georganiseerd worden, waardoor ketenbrede en hoogwaardige innovatie tot stand komt. De koppeling van smart grids en elektrisch rijden is daarbij volgens Jan Peters van Enexis en Mart Noordam van AllGreenVehicles essentieel: Voor het eerst in de geschiedenis hebben de verschillende sectoren waaronder automotive, energie en it elkaar echt nodig. Enexis is de netbeheerder in zes Nederlandse provincies. Jan Peters, directeur Asset Management van Enexis, draagt daarmee de eindverantwoording over kilometer kabel, kilometer pijplijn en nog eens elektriciteits- en gasstations. Sommige delen van het Nederlandse elektriciteitsnetwerk zijn al zestig jaar oud. Betrouwbaar, veilig, duurzaam en betaalbaar zijn de belangrijkste en soms conflicterende eisen die in de toekomst aan het elektriciteitsnetwerk gesteld worden, licht Peters toe. Als netbeheerder hebben wij net als onze collega s de wens het net tijdig klaar te hebben voor de transitie naar duurzame energie. Elektrisch rijden is een essentieel onderdeel omdat met elektrisch rijden alleen al een factor twee aan energie bespaard wordt ten opzichte van fossiele brandstoffen in de auto. Ruim veertig procent van het huishoudelijk energieverbruik van de gemiddelde burger bestaat namelijk uit de benzine of diesel die ze in auto tanken. Eindgebruiker cruciaal Met de wetenschap dat elektrisch vervoer met een ongekende snelheid dichterbij komt, naderen de bijbehorende consequenties met een vergelijkbare snelheid. Volgens Peters is een van de voornaamste zaken die op de spreekwoordelijke rit gezet moet worden het mobile smart grid. Dit is het totale systeem van slimme interactie tussen elektrische auto s, netwerk en opwekfaciliteiten. Het mobile smart grid stelt ons als energienetwerkbedrijven in staat de capaciteit van het elektriciteitsnetwerk te optimaliseren. Door het dom laden van elektrische auto s ontstaan meer pieken in het verbruik. Waar wij nu energie opwekken navenant de vraag, is dit in de toekomst niet meer mogelijk. Enerzijds omdat het energieverbruik op sommige momenten veel hoger is en anderzijds omdat in de nieuwe wereld de zon en wind energie produceren wanneer zij willen. Die overtollige energie moet je opslaan, elektrische auto s zijn daarbij een vorm waar energie in opgeslagen kan worden. Door slim te investeren in het elektriciteitsnetwerk en daadwerkelijk een mobile smart grid te creëren waarmee de marktvraag, netwerk- en productiecapaciteit op elkaar afgestemd worden, voorkom je een noodzakelijke miljardeninvestering in infrastructuur. Toch is uiteindelijk het ontwikkelen van dit mobile smart grid volgens Peters niet de grootste uitdaging. Die is namelijk van maatschappelijke aard: Nederland beschikt over de technologische capaciteiten om de eerste uitdaging aan te gaan. Echter, het gedrag van de eindgebruikers, moet rigoureus veranderen. Zo nonchalant als wij omgaan met het opladen van mobiele telefoons, is onacceptabel voor de elektrische auto. Als klanten de opgewekte energie niet beter en slimmer gebruiken, moeten wel extra en forse investeringen gedaan worden in het elektriciteitsnetwerk, in de elektriciteitsproductie of in grootschalige energieopslag. Helaas is het besef dat de eindgebruiker cruciaal is in het dossier van de elektrische auto, nog geen gemeengoed. Trouwpartij Peters vervolgt: De samenwerking tussen de verschillende sectoren is daarmee essentieel, maar verloopt nog niet vlekkeloos. Niet vreemd, want dit is pas voor het eerst in de geschiedenis dat de verschillende sectoren waaronder automotive, energie en it elkaar echt nodig hebben. Crosssectorale samenwerking helpt om de elektrische voertuigen daadwerkelijk op de weg te krijgen, voegt Mart Noordam van de Oosterhoutse onderneming All- GreenVehicles (AGV) toe. Daarbij geldt dat een koppeling tussen het smart grid en elektrische voertuigen essentieel is voor de benodigde systeeminnovatie. In feite is het een moedwillige trouwpartij die niet uit liefde, maar uit praktische overwegingen plaatsvindt. AGV is een van de bekendere Nederlandse ondernemingen die elektrische voertuigen levert. Het bedrijf, waarvan de roots bij de aandrijvingen in de kassenbouw in het Westland liggen, wil zich de komende tien jaar ontwikkelen tot aandrijvingsspecialist voor elektrische voertuigen. AGV assembleert en levert volledig elektrische voertuigen met een gewicht van 750 kilo tot 16 ton, vervolgt Noordam. Wij zijn geen ombouwer, maar een assemblagefabriek. Daarbij werken wij met fabrikanten die ons de kans geven auto s elektrisch te maken en wij gebruiken daarbij het keuringscertificaat van diezelfde fabrikanten. Sinds kort beschikken wij ook over een vestiging in Amsterdam. Die hebben wij geopend om elektrische auto s die wij in Amsterdam in de markt zetten, lokaal te kunnen servicen. Voorlopers Het doel van onze eigen onderneming is om in de komende jaren elektrische auto s op de weg te krijgen en om in 2020 zodoende de kennis en kunde opgebouwd te hebben, om aandrijflijnen te leveren aan original equipment manufacturers (oem s). Dit jaar assembleren wij 100 voertuigen en volgend jaar proberen wij op te schalen naar een aantal van 275 tot 300 voertuigen. Noordam prijst de Nederlandse regio s en overheidsinstellingen die voorop durven te lopen zoals de steden Amsterdam en Utrecht, maar ook de provincies Friesland en Noord-Brabant. Het is essentieel dat zij het vliegwiel op gang brengen, want als het nu niet gebeurt, gebeurt het nooit. De Amsterdamse regeling waarbij burgers die een elektrische auto aanschaffen twee jaar gratis stroom, een oplaadpaal en subsidie krijgen, is een voorbeeld voor de rest van Nederland. Want hoe je het ook wendt of keert, de realisatie van de benodigde infrastructuur en de marktvraag van 14

15 elektrische voertuigen en daarmee de systeeminnovatie is nog afhankelijk van de overheid. De overheid moet de randvoorwaarden creëren. Vervolgens kent elke individuele sector voorlopers, vult Peters aan. Die partijen moeten elkaar nu weten te vinden, want een verdere opschaling is van cruciaal belang. Als Enexis zijnde participeren wij daarom ook in een overleg tussen de grootste autofabrikanten ter wereld en de Europese energiebedrijven. Binnen dit overleg is tachtig procent van de standaard ten aanzien van laadpalen en punten, protocollen et cetera neergezet. Kortom, de kop van de systeeminnovatie is eraf. Hoogste versnelling De visie van Peters dat samenwerking met internationale partijen nodig is, wordt gedeeld door Noordam. AGV haalt voor de productie van elektrische auto s kennis uit de hele wereld en importeert deze naar Nederland. Zo komt de kennis over accu s uit Zuid-Korea, over motoren uit Engeland en over aandrijflijnen uit de Verenigde Staten. Helaas is die kennis niet in Nederland voorhanden. Naar mijn idee steekt de Nederlandse overheid vooralsnog onvoldoende geld in innovatieprojecten om kennis op deze specifieke domeinen te ontwikkelen. Hierdoor vindt de systeeminnovatie niet in de hoogste versnelling plaats. Toch geldt ook hierbij dat er voorlopers zijn. Zo probeert de provincie Brabant een push te geven aan de automotive industrie. Zij probeert technologie te ontwikkelen en markt te creëren. Zelf proberen wij daar aan een bijdrage te leveren door samen met het Koreaanse CT&T een autofabriek in Nederland neer te zetten. Op het moment dat elektrische auto s uit die fabriek de weg opgaan, brengt dit een zuigende werking met zich mee. Innovatieprojecten zoals die momenteel in Brabant gegenereerd worden trekken uiteindelijk buitenlandse industrie naar Nederland aan. Creëer een heldere en aantrekkelijke fiscale regelgeving ter compensatie van de hoge initiële aanschafprijs voor consumenten Vraagzijde Auto-industrie Leasemaatschappijen Belangenverenigingen Milieu-organisaties Overheden Realiseer, gebaseerd op een algemene visie, de benodigde infrastructuur (laadpunten, betaling, besturingsmodel) inclusief mogelijkheden om voldoende duurzame energie in te zetten Infrastructuur Auto-industrie Eigenaren parkeermogelijkheden Energienetwerkbedrijven Commerciële energiebedrijven ICT bedrijven Overheden Geef de auto-industrie, automotive bedrijven en kennisinstituten de zekerheid en mogelijkheid om elektrische auto s te ontwikkelen en te produceren voor de Nederlandse markt Aanbodzijde Auto-industrie Toeleveringsbedrijven Financiële instellingen Kennisinstituten Overheden Benodigde spelers voor systeeminnovatie Om elektrisch vervoer succesvol van de grond te krijgen is cross-sectorale en nauwe samenwerking nodig tussen tal van verschillende partijen. Bij deze samenwerking zijn drie gebieden te onderscheiden. Op de eerste plaats de vraagzijde, te weten betaalbare elektrische auto s voor de consument. Ten tweede de aanbodzijde, te weten de productie van betaalbare elektrische auto s door de industrie. Tenslotte en als derde een duurzame infrastructuur met onder meer een netwerk van oplaadpunten en de beschikbaarheid en opslag van elektriciteit. 15

16 Het gaat gebeuren Het lijkt erop dat het in 2011 dan eindelijk gaat gebeuren. De elektrische auto zou zomaar in grotere getalen dan nu het geval is op de Nederlandse wegen kunnen verschijnen in het aanstaande jaar. Koren op de molen van het Platform Elektrische Mobiliteit dat ik voor mag zitten. Wij behartigen immers de belangen van alle aanbieders van elektrische voertuigen en willen graag meehelpen aan de versnelde invoering van elektrisch vervoer en de bijbehorende vervoermiddelen in ons land. Waarop ik mijn eerste uitspraak over aantallen auto s baseer? Op de uitlatingen van een aantal autofabrikanten en professionele ombouwers. Die uitspraken deden zij op onze derde platformbijeenkomst in Rotterdam eind september. Niet geheel toevallig viel die bijeenkomst samen met Ecomobiel. En daar stonden ze, veel voertuigen hadden we alleen nog maar op papier, of via internet gezien. Denk aan de Nissan Leaf, de Peugeot Ion en de Mercedes-Benz B Klasse F-Cell. Nu reden ze rond op een geïmproviseerd circuitje en mocht Prins Maurits van Oranje in zijn rol als voorzitter van het Formule E-team vanuit een elektrische auto stappend de opening van die beurs doen. Niet alleen auto s, ook veel tweewielers waren er te zien. De opkomst van de elektrische scooter lijkt ook aanstaande. Nog niet alle fabrikanten wagen zich eraan, maar de eerste stappen worden ook in het gemotoriseerde tweewieler segment gezet. Als we erin slagen om de kinderen die nu nog niet mogen scooter rijden te overtuigen dat een elektrische scooter cool is, dan denk ik zomaar dat we in dat segment ook echt stappen zullen gaan maken. Ik hoorde laatst de reactie van een veertienjarige Amsterdamse scholiere op haar eerste confrontatie met een E-scooter in de stad: Zo cool, dat ding maakte helemaal geen geluid, vet hoor!. Een E-scooterrijdster in de dop? Wat me ook duidelijk is geworden op die bijeenkomst is dat de rol van de overheid niet onderschat moet worden. Door middel van allerhande stimuleringsmaatregelen wil de overheid de elektrische mobiliteit in ons land een boost geven. Dat doen ze nu al en de vraag is of het nieuwe kabinet dat blijft doen. De autofabrikanten rekenen daar wel op. Alleen dan zal Nederland een gidsland kunnen worden voor de introductie van elektrische voertuigen. Stopt het kabinet dus met de MRB en BPM vrijstelling omdat ze vinden dat er bezuinigd moet worden dan kan het zomaar zij dat de boot met Leafs uit Japan uitwijkt naar een andere haven en daar zijn innovatieve lading lost. Dat standpunt werd breed gedragen; het handhaven van de huidige stimuleringsregelingen en liefst het uitbreiden daarvan. Nadeel van de huidige productiemodellen is de prijs, zeker voor particuliere kopers. Met overheidssubsidiëring is er nog wel een mouw aan te passen, zonder lijkt dat heel moeilijk. Autofabrikanten willen nu eenmaal verkopen, dat is hun raison d etre vandaar hun pleidooi voor handelingsperspectief. Naast de voertuigen hebben we natuurlijk ook aandacht voor andere zaken binnen ons platform. De laadinfrastructuur bijvoorbeeld, vanuit RAI Vereniging perspectief wellicht een wat vreemde eend in de bijt, vanuit de gebruiker gezien helemaal niet. Als hij of zij het voertuig op de oprit heeft staan moet het natuurlijk niet zo zijn dat door een ondergedimensioneerd elektriciteitsnetwerk er laadproblemen ontstaan. Met een smart grid kom je een heel eind, zo wordt mij regelmatig verteld. Laat dat dan ook de insteek zijn, een smart grid waardoor de vraag naar oplaadcapaciteit evenredig verdeeld wordt over de daluren en in de pieken gewoon onze lampen blijven branden. Elektrisch vervoer staat volop in de belangstelling de laatste tijd, dat is goed en belangrijk. Laten we met zijn alleen insteken op goede en juiste voorlichting aan gebruikers, overheden en particulieren. Het Formule E-team heeft daarin een belangrijke rol en onder haar leiding is dan ook een interessante website in de lucht gebracht, klik (www. nlmilieuenleefomgeving.nl/formuleeteam) daar eens op en kijk hoe hard er door verschillende partijen aan een zachte landing van elektrische mobiliteit in ons land gewerkt wordt, zeer de moeite waard. Klik dan ook eens op deze link ( aspx) en realiseer je wat er allemaal al is en kan qua elektrisch vervoer. Vet cool! om de Amsterdamse scholiere nog maar eens aan te halen! Eric Beers Voorzitter Platform Elektrische Mobiliteit RAI Vereniging 16

17 Drie series proeftuinen elektrisch rijden in beeld Elektrisch rijden is hót. Niet alleen bij het bedrijfsleven, kennis- en onderwijsinstellingen, maar ook bij de verschillende (semi-)overheidsinstellingen die Nederland rijk is. Inmiddels telt ons land drie soorten proeftuinen: praktijktesten van de Rijksoverheid, op innovatie gerichte projecten van het nationale innovatieprogramma High Tech Automotive Systems (HTAS) en de experimenteerprojecten van de provincie Noord-Brabant. E-Mobility bezoekt ieder kwartaal drie van deze proeftuinen. Het innovatieprogramma HTAS kreeg afgelopen voorjaar vijftien miljoen euro van toenmalig minister van Economische Zaken, Maria van der Hoeven. Zij stelde dit bedrag aan het innovatieprogramma beschikbaar om te investeren in technologie voor het elektrisch rijden. Na de mogelijkheid voor de automotive industrie om projectvoorstellen in te dienen, zijn uiteindelijk tien aanvragen gehonoreerd. Overzicht HTAS proeftuinen 1. Onder leiding van TomTom werkt een consortium aan het ontwikkelen van navigatieapparatuur voor de bestuurders van elektrische auto s. Deze apparatuur voorspelt de actieradius nauwkeurig en houdt daarbij rekening met het weer, verkeer, route en laadpunten; 2. Gemco E-trucks werkt met een aantal partners voor de gemeente Amsterdam aan een prototype van een plug-in hybride vuilniswagen ontwikkelen; 3. Met PDE-automotive als projectleider werkt een ander consortium eveneens aan de ontwikkeling van een toekomstige stadsvrachtwagen via een prototype van een volledig hybride vuilniswagen; 4. AllGreenVehicles staat aan de basis van een project om de componenten van elektrische/hybride aandrijflijnen te integreren; 5. In het project Betaalbaar en duurzaam elektrisch rijden wordt een systeem ontwikkeld waarmee de integrale kostprijs per kilometer en de restwaarde van accu s kan worden bepaald; 6. Sycada geeft leiding aan het project waarin gewerkt wordt aan de verbetering van de batterijen waardoor de actieradius wordt vergroot; 7. Ook het consortium onder leiding van Peec Power werkt aan het vergroten van de actieradius door in Range Extender Innovations te werken aan diverse innovatieve oplossingen; 8. Gear Chain Industrial bekijkt met partners hoe voor zware voertuigen de energie bespaard kan worden die nodig is bij de overbrenging van de elektromotor naar de wielen; 9. Een vijfkoppig consortium ontwikkelt een lichtgewicht wielophanging met wielnaafmotor voor een volledige (elektrische) wielmodule; 10. Tenslotte wordt in het project E-Platform gewerkt aan de ontwikkeling van een modulair platform die als basis zal dienen voor de ontwikkeling van hybride- en elektrische auto s. Het proeftuinenprogramma van de Rijksoverheid is geïnitieerd door voormalig minister van Verkeer en Waterstaat Camiel Eurlings. Doel is het stimuleren van de toepassing van duurzame technieken rond voertuigmobiliteit in de praktijk. Op deze wijze wordt duidelijk welke innovaties toekomstperspectief hebben en op grote schaal geproduceerd kunnen gaan worden. Overzicht Rijks -proeftuinen 1. Van Gansewinkel schaft acht elektrische vuilniswagens en de benodigde laadpunten aan. Twee vuilniswagens worden ingezet op Schiphol, de overigen in binnenstedelijke gebieden; 2. Stedin, Eneco en gemeente Rotterdam testen 75 elektrische en plug-in hybride auto s als poolauto s; 3. Prestige Taxicentrale investeert in achttien elektrische personenauto s en vijftig oplaadpunten, ze worden ingezet voor taxidoeleinden in de regio Utrecht; 4. Peter Appel investeert in veertig elektrische voertuigen voor de distributie aan huis van levensmiddelen in de regio Amsterdam; 5. Collect Car BV zet vijfentwintig elektrische Peugeots Ion in voor haar greenwheels autoverhuurconcept, verdeeld over de vier grote steden; stadsdistributie investeert in vijftien elektrische tien ton vrachtwagens die voor fijnmazige stadsdistributie gebruikt worden; 7. Cornelissen Transport investeert in het kader van het Cityshopper project in elektrische distributievoertuigen voor supermarktbevoorrading en stadsdistributie in de stadsregio Arnhem-Nijmegen. 8. Binnen Texel Gastvrij Elektrisch Vervoer gaan negentien ondernemers op het eiland zesentwintig elektrische voertuigen aanschaffen en veertig oplaadpunten realiseren; 9. Binnen Elektro-pool Haaglanden is ontwikkelingsmaatschappij Haaglanden coördinator van een samenwerkingsverband waar tien elektrische poolauto s ingezet worden bij de deelnemers en vijf elektrische auto s via carsharing aan derden beschikbaar gesteld worden. De provincie Noord-Brabant heeft dit jaar de stimuleringsregeling Elektrisch Rijden en slimme decentrale netwerken in het leven geroepen. Eind september werden de eerste drie gehonoreerde projecten bekendgemaakt. 1 december is de tweede tender gesloten en binnenkort wordt de tweede reeks van projecten bekendgemaakt. De regeling is bedoeld voor midden- en kleinbedrijven, kennisinstellingen, marktpartijen en overheden die zich richten op de technologie- of marktontwikkeling. De Brabantse Ontwikkelings Maatschappij en het Automotive Technology Centre zijn belast met de uitvoering. Overzicht proeftuinen Noord-Brabant 1. Binnen ETR wordt een nul-emmissie HD-TV reportagevoertuig ontwikkeld dat onder andere kan worden ingezet tijdens grote sportevenementen; 2. Het project Smart Charging richt zich op het slim laden van elektrische voertuigen. Het bestaande elektriciteitsnet wordt hiermee beter benut en kan gebruik maken van duurzame energie; 3. Een consortium werkt binnen Pro OV aan een 12 meter lange elektrische openbaar vervoerbus, draadloos geladen door middel van inductie. 17

18 In 2020 alleen nog elektrisch rijden op Texel Texel is met een landoppervlak van honderdzeventig vierkante kilometer het grootste Nederlandse Waddeneiland en telt ruim dertienduizend inwoners. Op het eiland vindt de komende drie jaar onder de titel Texel Gastvrij Elektrisch Vervoer een pilot plaats waarbij de elektrische auto uitgebreid in de praktijk beproefd en gemonitord wordt. Het project maakt onderdeel uit van het Proeftuinenprogramma van de Rijksoverheid. Texel wil in 2020 volledig in de eigen energiebehoefte voorzien middels duurzame energie. De gemeente wil zich daarom de komende jaren nadrukkelijker richten op open innovaties op het gebied van duurzame energie. Op deze manier moet, naast de doelstelling om in 2020 duurzame energieneutraliteit te bewerkstelligen, ook duurzaamheidstoerisme bevorderd worden. Onder de titel Texel 2020 is een grote proeftuin gecreëerd om innovaties te realiseren, zoals elektrisch rijden, smart grid en smart city. Toeristen Het project Texel Gastvrij Elektrisch Vervoer sluit aanstekend aan bij de ambitie van de gemeente, vertelt Marjan Minnesma, directeur van de Stichting Urgenda, dat coördinator is van het project op Texel. Texel wil een duurzaam energie-eiland worden en elektrificeren draagt daar zeker aan bij. Inmiddels zijn bij de proeftuin zo n dertig ondernemers aangesloten en zij zijn gestart met aanschaffen van de eerste auto s. Van de lokale visboer, garage en accountant tot vakantiepark De Krim en EcoMare. Door de diversiteit van het consortium zijn niet alleen alle type ondernemers vertegenwoordigd, maar is ook veel kennis over elektrisch rijden aanwezig. Je komt straks overal op het eiland in aanraking met elektrisch rijden, aldus Minnesma. Op die manier laten wij aan de bewoners en toeristen zien dat elektrisch rijden niet iets van 2050, maar van nu is. Dit vergroot het draagvlak voor elektrisch rijden, zeker als allerlei extra mogelijkheden benut gaan worden om van elektrisch vervoer gebruik te maken. Daarbij kun je bijvoorbeeld denken aan toeristen die na de boottocht elektrisch vervoerd worden. Verder zullen wij ook acte de presence geven tijdens evenementen als Rondje Texel en Texel Culinair. Zon, zee en zout Om de daadwerkelijke beproeving in het veld te volgen, is binnen de proeftuin een volgprogramma opgezet. Wij hebben ondernemers voor aanvang een enquête afgenomen en zullen ze elke zes maanden opnieuw vragen naar hun mening, licht Minnesma toe. Op die manier ontstaat een helder beeld van de ervaringen van de gebruikers. Daarnaast is er een technisch monitoringprogramma om het gedrag van de gebruiker te meten en te beïnvloeden. De intensiviteit waarmee de voertuigen gebruikt worden, verschilt sterk. De een haalt gedurende de hele dag toeristen op in de haven en de ander brengt af en toe pakketjes rond. Bovendien kunnen zaken als de zee, zon en zout ook effect hebben op de prestaties van de auto s. Samenvattend zijn leren en bekendheid genereren de voornaamste doelen van het project, vervolgt de Urgendadirecteur. Wij hopen met de proeftuin de eerste aanzet te geven voor een eiland wat over tien jaar volledig elektrisch rijdt. Dit project mag daarbij een succes genoemd worden als alle ondernemers naar tevredenheid met de elektrische auto s rijden en ook na het project blijven doen. Publieke opinie Na afloop van de proeftuin Texel Gastvrij Elektrisch Vervoer in 2012, hoopt Minnesma het grotere doel te verwezenlijken. Aansluitend op de ambitie van de gemeente, moeten in 2020 op Texel alleen nog elektrische vervoersmiddelen rondrijden. Belangrijkste uitdaging om dit te realiseren, is het beïnvloeden van de publieke opinie. Zo is het gedachtegoed dat je met een elektrische auto alleen zeer korte afstanden kunt rijden onjuist. Bovendien zijn er straks snellaadpunten waar tijdens het drinken van een kop koffie in tien minuten je auto voor de helft opgeladen wordt. Kortom, de consument moet positiever denken over elektrisch rijden en deze proeftuin is een mooie start. 18

19 Innovatieproject E-platform maakt hybride distributievoertuigen betaalbaar Binnen het nationale innovatieprogramma High Tech Automotive Systems wordt in de projectlijn Electric Vehicle Technology nieuwe kennis gegenereerd over de ontwikkeling en productie van elektrische voertuigen. Eén van die projecten, E-platform, brengt de komst van betaalbare hybride distributievoertuigen aanzienlijk dichterbij. Gemco Mobile Systems is gespecialiseerd in de ontwikkeling en fabricage van speciale vrachtwagens voor onder meer hulpverlening en communicatie. Verder ontwikkelt Gemco slimme vervoersoplossingen voor logistieke doeleinden, bij voorkeur met een hoog laadvermogen waardoor toepassing voor stadsdistributie mogelijk is. Zo ontwikkelde Gemco de Bandit, een knielend distributievoertuig. De Bandit kan zijn bodem laten zakken tot op de grond, waardoor een laadklep overbodig is en het voertuig van drie kanten beladen kan worden. In 2009 is Gemco E-trucks opgestart als zusteronderneming van Gemco Mobile Systems, vertelt Michael van Rijen, general manager van Gemco E-trucks. Wij gaan een aantal distributievoertuigen geschikt maken voor elektrisch en hybride vervoer en ze bovendien doorontwikkelen voor serieproductie. foto: Vincent Knnops HYREF Gemco E-trucks is projectleider van twee innovatieprojecten binnen de projectenlijn Electric Vehicle Technology van het nationale innovatieprogramma High Tech Automotive Systems. In het eerste project HYREF genaamd werkt het bedrijf onder meer met TNO en DAF aan een prototype van een plug-in hybride vuilniswagen voor de gemeente Amsterdam. In het project E-Platform werkt Gemco E-trucks met een aantal partners aan de ontwikkeling van een modulair platform als basis voor de ontwikkeling van hybride- en elektrische bedrijfsvoertuigen, van lichte tot zware vrachtwagens en bussen. De elektrische vuilniswagen die wij in het HYREF-project ontwikkelen, is uitstekend geschikt voor zogenaamde blackspots in grote steden, de plaatsen waar de luchtkwaliteit erg slecht is, vertelt Van Rijen. Met het project maken wij het mogelijk om op die plaatsen elektrisch te rijden en daarmee de CO2-uitstoot tijdelijk te reduceren tot nul. In feite gaat het binnen dit project om het genereren van kennis over het ombouwen van vrachtwagens. Doel is namelijk het ombouwen van een bestaande truck met bestaande componenten naar een hybride uitvoering en ook nog eens tegen zo laag mogelijke kosten. De vuilniswagen moet uiteindelijk tien kilometer elektrisch kunnen rijden en een brandstofbesparing van dertig procent opleveren. Het project kan een succes genoemd worden als eind 2011 het eerste prototype de weg op gaat in de steden. Nieuwe elektromotor De grootste technologische uitdaging van E-platform hebben wij inmiddels achter de rug, vervolgt Van Rijen. Dit betrof de ontwikkeling van een elektromotor. Al vrij snel na de start van het project werd namelijk duidelijk dat de benodigde elektromotor voor toepassing in zware distributievoertuigen, nergens ter wereld beschikbaar was. Twee elementen maken het type elektromotor namelijk ongekend bijzonder. Op de eerste plaats is dit het idee om de motor te integreren in het wiel en ten tweede de hoge vermogensdichtheid. Nu de elektromotor ontwikkeld is, is het grootste technologische risico van het project verdwenen. Na succesvolle afronding van het E-platform-project is het zaak om de kosten te gaan drukken om vervolgens op te kunnen schalen in de productie zodat dit project hybride distributievoertuigen betaalbaar maakt. De techniek van het prototype kunnen wij immers ook gebruiken bij andere zware distributievoertuigen of bij vuilniswagens. Nu met de projecten HYREF en E-Platform door de Nederlandse automotive industrie de basis wordt gelegd voor de ontwikkeling van elektrische bestel- en vrachtwagens, is het volgens Van Rijen ook essentieel dat fleet owners hun steentje bij gaan dragen. Logischerwijs zijn elektrische vrachtwagens nog aanzienlijk duurder dan traditionele distributievoertuigen. Echter, de vicieuze cirkel moet wel doorbroken worden. Als vlooteigenaren niet bereid zijn te investeren en overheidsinstellingen geen stimulerende maatregelen treffen, zal de introductie van elektrische distributievoertuigen zeer lang op zich laten wachten. Overheden en fleet owners kunnen fungeren als trigger. Gelukkig merken wij dat die investeringsbereidheid op sommige plaatsen al aanwezig is. Zo heeft een van de vijf grootste Europese truckfabrikanten al interesse getoond in de elektrische uitvoering van de Bandit. Deze betitelde de Bandit als de truck van de toekomst. OP ZOEK NAAR... Nu het consortium achter het E-platformproject met succes een elektromotor heeft ontwikkeld, is Gemco E-trucks met haar projectpartners op zoek naar vlooteigenaren die het lef en de durf hebben om in het project in stappen en willen participeren in de pilot met de hybride distributietrucks zodat uiterlijk eind 2011 het prototype de weg op kan. 19

20