Bijlagen Bijlage 1: Publicaties Bijlage 2: Presentaties Bijlage 3: CIRO+ lunchseminars... 80

Transcriptie

1 1

2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave Uitgangspunten van de verslaggeving Profiel van de organisatie Algemene identificatiegegevens Juridische structuur Besturingsmodel Kernactiviteiten Kerngegevens Productie Werkgebied Bestuur, toezicht, bedrijfsvoering en medezeggenschap Bestuur en toezicht Bedrijfsvoering Risicomanagement Beleid, inspanningen en prestaties Missie, visie en kernwaarden Innoveren en leren Innoverend vermogen Verbetermanagement Bereidheid tot leren en veranderen Onderwijs en scholing Klanten Externe omgeving Imago en bekendheid Samenleving en belanghebbenden Medewerkers Interne organisatie Toegangstijden en wachttijden Drop out en no shows Kwaliteit en veiligheid Kernteams ICT-infrastructuur Service level agreements Financieel Risico s en onzekerheden Beleid voor de komende jaren Overige informatie Verslag van de Raad van Bestuur Verslag van de Raad van Commissarissen Verslag van de Cliëntenraad Verslag van de Ondernemingsraad Verslag van de Commissie kwaliteit, veiligheid en arbo

3 Bijlagen Bijlage 1: Publicaties Bijlage 2: Presentaties Bijlage 3: CIRO+ lunchseminars

4 1 Uitgangspunten van de verslaggeving Dit jaarverslag is gebaseerd op de richtlijn Jaarverantwoording 2013 van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. CIRO benut de Balanced Scorecard als sturings- en communicatie instrument met de diverse stakeholders. Voor het opstellen van het jaarverslag 2013 worden eveneens de vier perspectieven van de Balanced Scorecard gehanteerd. Dit jaarverslag behelst het maatschappelijk verslag en is, naast de jaarrekening, gedeponeerd bij het CIBG en in te zien via de website Beide documenten zijn tevens te downloaden als pdf-bestand via de website De jaarrekening 2013 is vastgesteld door de Raad van Bestuur op 10 juni 2014 en goedgekeurd door de Raad van Commissarissen op 10 juni 2014 in aanwezigheid van de accountant (KPMG Accountants N.V.). De controleverklaring is opgenomen bij de jaarrekening. 4

5 2 Profiel van de organisatie 2.1. Algemene identificatiegegevens Naam verslagleggende rechtspersoon CIRO+ B.V. Adres Hornerheide 1 Postcode 6085 NM Plaats Horn (gemeente Leudal) Telefoonnummer Identificatienummer Kamer van Koophandel adres info@ciro-horn.nl Internetpagina Juridische structuur B.V. CIRO +, hierna te noemen CIRO, is ondergebracht in een B.V. waarvan het MUMC + (51%) en Proteion thuis (49%) aandeelhouders zijn. De B.V. wordt geleid door een Raad van Bestuur. Hierop wordt toezicht gehouden door een Raad van Commissarissen. Toelatingen CIRO levert als categorale instelling medisch specialistische zorg conform het bepaalde in de Wet Toelating Zorginstellingen. Medezeggenschapsorganen Binnen CIRO zijn twee medezeggenschapsorganen ingesteld die de Raad van Bestuur gevraagd of ongevraagd advies geven over beleidszaken en besluiten: conform de Wet Medezeggenschap Cliënten Zorginstellingen, een cliëntenraad bestaande uit 6 leden conform de Wet op de Ondernemingsraden, een ondernemingsraad bestaande uit 5 leden Commissies Binnen CIRO is de volgende commissie actief: de commissie kwaliteit, veiligheid en arbo 5

6 voor de afhandeling van klachten maakt CIRO gebruik van de klachtencommissie van de meerderheidsaandeelhouder, het MUMC Besturingsmodel Organogram De organisatiestructuur kenmerkt zich door een proces georiënteerde inrichting. Hierdoor is de organisatie in staat snel te anticiperen op veranderingen in de in- en externe omgeving. Het Personalized Health Care Center en het Academic Sleep Center zijn optimaal ingericht om de kerntaak uit te voeren op een patiëntgerichte, veilige en efficiënte wijze en volgens de meest up to date inzichten. Het kwaliteitsmanagementsysteem (KMS) vormt de verbinding tussen het Research & Education Center en de beide behandelcentra. De structuren en verbetermethodieken van KMS worden benut om de meest recente wetenschappelijke inzichten op adequate wijze te implementeren en zorgvragen, leer- en verbetermogelijkheden uit de praktijk onder de aandacht te brengen van het Research & Education Center. 6

7 Het innovatieplatform vormt de verbinding met kennisinstellingen en de industrie. Hier worden krachten gebundeld om productinnovaties vorm te geven. In 2012 is het Integrated Knowledge System (IKS) tot stand gekomen in samenwerking met BIOMAX. Dit systeem helpt CIRO + om te komen tot verdere subtypering en gerichte outcome-analyse van behandelde patiënten Kernactiviteiten Personalized Healthcare Center CIRO is een expertisecentrum voor chronisch orgaanfalen en biedt specialistische zorg aan patiënten met chronisch long- en hartfalen. Op basis van een uitgebreid assessment volgt een integrale behandeling in klinische of niet-klinische setting. Tijdens dit assessment wordt de patiënt volledig in kaart gebracht en wordt gezocht naar de best mogelijke behandeling. De wensen en mogelijkheden van de patiënt en de complexiteit van het ziektebeeld zijn leidend voor het samenstellen van een behandeling op maat. Deze behandeling vindt eveneens niet-klinisch plaats in de zorgketen, in samenwerking met andere ziekenhuizen. De behandelprogramma s die op deze locaties worden uitgevoerd blijven inhoudelijk en kwalitatief de verantwoordelijkheid van CIRO. Academic Sleep Center Onder leiding van een geregistreerd slaap-/longarts voert CIRO activiteiten uit ten behoeve van het academisch slaapcentrum. Een gespecialiseerd team verzorgt zowel diagnostiek als behandeling van patiënten met slaapgerelateerde ademhalingsstoornissen. Research and Education Center Als expertisecentrum hecht CIRO veel belang aan gestructureerde dataverzameling ten behoeve van wetenschappelijk onderzoek. Hiervoor is een professioneel datacenter ingericht. CIRO heeft onderzoekslijnen gedefinieerd, alle gebaseerd op het vergroten van het inzicht in onderliggende mechanismen van chronische aandoeningen, het optimaliseren van bestaande behandelingen en het evalueren van nieuwe behandelingen. Leidend voor het vergroten van inzicht in betreffende onderzoekslijnen zijn de 4 domeinen uit P4 Medicine: predictive, preventive, personalised and participatory. De vergaarde kennis wordt benut voor het ontwikkelen en verbeteren van de in CIRO aangeboden integrale en individuele behandeling. 7

8 Er zijn diverse activiteiten op gebied van opleiding en onderwijs. CIRO biedt een klinische stageplek aan verpleegkundigen en diverse paramedische opleidingen en een afstudeer stageplek voor diverse paramedische en wetenschappelijke opleidingen. Tevens wordt onderwijs geboden aan studenten in het derde jaar van hun opleiding Geneeskunde en biedt CIRO aan medische studenten de mogelijkheid tot het volgen van een wetenschapsstage. Verder volgen meerdere PhD studenten hun wetenschappelijke vorming in CIRO. Vergunningen CIRO beschikt over een vergunning voor het verrichten van handelingen met ioniserende straling uitzendende toestellen Kerngegevens Hieronder worden de belangrijkste kerngegevens voor 2013 beschreven. Voor verdere details wordt verwezen naar DigiMV en de jaarrekening 2013 van CIRO+ B.V. Kerngegevens Aantal/ bedrag (bedragen x 1000) Capaciteit Aantal beschikbare bedden behandeling long-/hartfalen 45 Aantal beschikbare bedden assessment 6 Aantal beschikbare units academisch slaapcentrum 9 Aantal FTE personeel in loondienst op Bedrijfsopbrengsten Totaal bedrijfsopbrengsten verslagjaar Waarvan wettelijk budget voor aanvaardbare kosten 0 Waarvan Overige bedrijfsopbrengsten

9 2.6. Productie In 2013 is de klinische productie van longfalen gedaald, het aantal opnames nam af met 7%, met name als gevolg van een lager aantal doorverwijzingen. Na een daling begin 2013 is het aantal doorverwijzingen in de tweede helft van 2013 weer toegenomen. Het aantal dagbehandelingen is gedaald met 6,3%. Dit is met name het gevolg van de overgang naar een andere netwerkpartner in Eindhoven. Gedurende de afbouw op de oude locatie en de start op de nieuwe locatie heeft productieverlies plaatsgevonden. In 2013 heeft het academisch slaapcentrum de beschikking gekregen over een 9e unit, als gevolg waarvan het aantal overnachtingen steeg met 8,7% ten opzichte van Belangrijkste productieparameters Longfalen Opnamen Verpleegdagen Dagbehandelingen Hartfalen Aantal afgesloten behandelingen Academisch slaapcentrum Aantal overnachtingen Werkgebied Het verzorgingsgebied van CIRO betreft voornamelijk Zuidoost Nederland. 9

10 3 Bestuur, toezicht, bedrijfsvoering en medezeggenschap 3.1. Bestuur en toezicht CIRO+ B.V. met een Raad van Commissarissen als toezichthoudend orgaan werkt volgens de principes van de Zorgbrede Governance Code Het managementsysteem dat ingericht is volgens de ISO norm, beoogt transparantie en continue verbetering en is van toepassing op alle onderdelen in de organisatie tot en met verantwoording richting Raad van Commissarissen. CIRO hanteert de Balanced Scorecard als sturings- en communicatie instrument en deze vormt tevens het kader voor de sturingsmatrix. De indicatoren uit deze sturingsmatrix monitoren de potentiële kansen en bedreigingen voor de CIRO+ B.V. Klokkenluidersregeling In CIRO is een meldingsprocedure bij een vermoeden van een misstand en integriteitsschending van kracht. Deze garandeert dat medewerkers op een veilige wijze melding kunnen maken van een vermoeden van een misstand binnen de organisatie, zonder dat de melder daardoor wordt geschaad in zijn of haar rechtspositie. Op basis van deze regeling zijn daarvoor twee vertrouwenspersonen benoemd. Deze procedure is voor iedereen toegankelijk in het documentbeheerssysteem. Tevens is in deze procedure opgenomen dat medewerkers die worden geconfronteerd met ongewenste omgangsvormen, of klachten hebben van persoonlijke aard die van invloed (kunnen) zijn op de werksituatie, zich kunnen wenden tot een vertrouwenspersoon. In het verslagjaar 2013 zijn geen meldingen ontvangen. Informatie en communicatie De Raad van Bestuur voert structureel bestuursoverleg. De (voorgenomen) besluiten van de Raad van Bestuur worden gecommuniceerd naar het managementteam, de cliëntenraad, de ondernemingsraad en aan de Raad van Commissarissen. De Raad van Bestuur overlegt maandelijks met het managementteam over de voortgang van beleidsdoelstellingen, lopende zaken en projecten. De Raad van Bestuur overlegt periodiek met de medische staf over lopende zaken en beleidsvoornemens in de medische zorg en met Research & Education over de voortgang van onderzoeksprojecten. De Raad van Bestuur overlegt maandelijks met de ondernemingsraad (agendaoverleg en overlegvergadering) en de cliëntenraad (agendaoverleg en overlegvergadering). 10

11 3.2. Bedrijfsvoering Planning & Control cyclus CIRO maakt voor de beheersing van haar bedrijfsprocessen gebruik van een planning & control cyclus. Het meerjarenbeleid vormt het kader voor het jaarlijks beleidsplan, het opleidingsplan en de begroting. Het jaarplan wordt twee keer per jaar geëvalueerd tijdens de managementreview, als onderdeel van het ISO-managementsysteem. In 2013 heeft CIRO verder vorm gegeven aan haar managementcontrolesysteem mede met behulp van een sturingsmatrix volgens de vier deelgebieden van de Balanced Scorecard. De bedrijfsrisico s zijn meegenomen in de sturingsmatrix. Deze Balanced Scorecard wordt gehanteerd in alle te onderscheiden stappen van de planning & control cyclus. Begin 2013 is de inrichting van de eigen financiële administratie en administratieve organisatie en interne beheersing afgerond. CIRO heeft daarmee alle financieel administratieve processen ontvlecht van Proteion Thuis. Maandelijkse rapportages Maandelijks worden de prestatie-indicatoren gerapporteerd in het overleg van het managementteam, waarbij de sturingsmatrix leidend is. Per deelgebied: innovatie en leren, klanten, interne processen en financieel zijn meerdere indicatoren vastgesteld. Aan de hand van de sturingsmatrix worden bedrijfsrisico s gemonitord en vindt bijsturing plaats Risicomanagement Voor het opzetten van integraal risicomanagement wordt gebruik gemaakt van de ISO norm. Deze norm biedt concrete handvaten om integraal risicomanagement te verankeren in de organisatie en sluit goed aan op de ISO 9001, waarvoor CIRO een certificaat bezit. Risico s die organisatiebreed impact hebben worden continu opgevolgd. Risicodomeinen zijn benoemd en gekoppeld aan een risico-eigenaar, rekening houdend met reeds bestaande verantwoordelijkheidsverdeling. De strategische bedrijfsrisico s worden gemonitord middels de sturingsmatrix. De sturingsmatrix wordt ingezet als sturings-instrument voor het managementteam en als communicatie-instrument naar de Raad van Commissarissen, de cliëntenraad en de ondernemingsraad. Evaluatie en bijstellen van risicobeleid is een integraal onderdeel van de Planning & Control cyclus. 11

12 Risicomanagement beslaat de hele organisatie. Daarom is het belangrijk een risicomanagementcultuur te creëren. Om die reden ligt de verantwoordelijkheid voor het beheersen van risico s in de lijn en worden medewerkers betrokken bij het uitvoeren van retro- en prospectieve risicoanalyses. Veiligheidsrisico s worden reeds jaren prospectief geïdentificeerd middels de HFMEAmethodiek. Tevens worden retrospectieve risicoanalyses van incidentmeldingen uitgevoerd volgens PRISMA. Patiëntveiligheid maakt integraal deel uit van risicomanagement, beide zijn gericht op inzicht in risico s en maximale risicoreductie. Niet alleen het voeren van risicomanagement, maar ook de cultuur en het gedrag van medewerkers in de vorm van ieders oplettendheid en aandacht is van wezenlijk belang voor een proactieve veiligheidscultuur. Het faciliteren van een veiligheidscultuur en van risicomanagement zijn terug te vinden in plannen, activiteiten en processen die gericht zijn op kwaliteitsverbetering. Er wordt systematisch gewerkt aan het verbeteren van de kwaliteit met een focus op kritische processen en risicovolle situaties. Integratie met het reeds bestaande (kwaliteits)managementsysteem zorgt ervoor dat het risicomanagementproces structureel wordt gemonitord en getoetst op effectiviteit. Risicomanagement is sedert 2012 een vast thema binnen de managementreview. 12

13 4 Beleid, inspanningen en prestaties 4.1. Missie, visie en kernwaarden Kaderend binnen de reeds ingezette koers en de opgenomen ambities in het meerjarenplan CIRO experience heeft CIRO eind 2013 haar missie en visie als volgt geformuleerd: Mission CIRO contributes to fight the personal and societal burden of chronic diseases. Vision CIRO develops innovative diagnostic, preventive and therapeutic solutions and delivery systems for more responsive personalized medicine. CIRO wil: hét expertisecentrum voor chronisch orgaanfalen zijn; de patiënt centraal stellen en de best mogelijke behandeling bieden; zich onderscheiden met toonaangevende en toekomstbestendige producten c.q. behandelingen; de link leggen tussen wetenschappelijk onderzoek en het primaire proces. Zorgen dat de medewerkers dit dragen en innovatie hebben ingebed in hun handelen; grote naamsbekendheid op regionaal, nationaal en internationaal vlak en een sterk netwerk hebben; doelen bereiken op een kosten effectieve manier. De zorginnovatiecyclus Klant Innovatie t.b.v. de patiënt Innovatie en leren Centraal stellen van de patiënt en herkenbaar zijn Patiënt centraal stellen in alle activiteiten van de organisatie Input van de patiënt gebruiken voor onderzoek en innovatie Herkenbaar zijn voor de patiënt en zijn/haar omgeving Gepersonaliseerde zorgverlening Innovatiegerichte organisatie met regionale, nationale en internationale bekendheid Proactief innoveren van processen en producten op basis van de zorginnovatiecyclus Snelheid en kwaliteit van de implementatie Samenwerkingspartners met slagkracht Innovatief en proactief omgaan met stakeholders Zichtbaar maken van innovatie De zorginnovatiecyclus moet borgen dat innovatie binnen de organisatie van CIRO wordt geleefd 13

14 Interne organisatie Verankeren van innovatie in reguliere processen Interdisciplinair werken en kritisch zijn Zorginnovatiecyclus in dagelijks werk toepassen Innovatiegerichte organisatiecultuur Financieel Een gezonde financiële basis en financiële dienstverlening ter bevordering van innovatie Lage kosten, zo efficiënt mogelijke processen Goede financiële basis (solvabiliteit, liquiditeit en rentabiliteit) Gedragen door de zorgverzekeraar Marktconforme en SMART geformuleerde SLA s Onafhankelijkheid Het innovatieve perspectief is leidend. De overige perspectieven sluiten hierop aan. De kernwaarden van CIRO zijn richtinggevend voor de cultuur en het bereiken van bovenstaande ambities. Deze kernwaarden vormen tevens de basis waarbinnen leren en innoveren plaatsvindt De kernwaarden zijn als volgt geformuleerd: oog voor detail; durf anders; kennis en inzicht. De vier perspectieven van de Balanced Scorecard worden tevens benut als leidraad voor het rapporteren over het gevoerde beleid, de prestaties, risico s en onzekerheden Innoveren en leren Innoverend vermogen Beleid Zoals aangegeven in de missie en visie is het de ambitie van CIRO om continu te innoveren ten behoeve van de patiënt. De zorginnovatiecyclus neemt de zorgvraag van de patiënt als uitgangspunt en helpt ons innovatie te borgen in de organisatie. Deze innovatie betreft zowel het ontwikkelen van nieuwe producten als het leveren van deze producten aan patiënten. Hierdoor ontstaat een cyclus van innovatie waar uitbreiding van expertise plaatsvindt en nieuwe concepten van zorg worden 14

15 ontwikkeld. Innovatie betreft niet alleen nieuwe producten, maar ook de wijze waarop zorg wordt aangeboden aan de patiënt, de processen. Ontwerp en ontwikkeling maakt integraal onderdeel uit van ons ISO-managementsysteem hetgeen betekent dat processen in relatie tot wetenschappelijk onderzoek en innovatie meegenomen zijn in de certificering. Hierdoor biedt het kwaliteitsmanagementsysteem een uitstekend kader om structureel te innoveren en vernieuwen. Scope kwaliteitsmanagementsysteem Het gecertificeerd ISO managementsysteem is van toepassing op: Innovatie in de diagnose en behandeling van patiënten met complexe chronische ziekten, in het bijzonder COPD. Resultaten Algemeen In 2013 is het Integrated Knowledge System (IKS) verder ontwikkeld. Dit systeem helpt CIRO om outcome te voorspellen en de behandeling voor chronische longziekten te optimaliseren. Het IKS maakt onderdeel uit van de totale ICT infrastructuur; het belang hiervan heeft in relatie tot de ambitie van de organisatie in 2013 geleid tot het aanstellen van een ICT coördinator. De snelheid waarmee nieuwe kennis en inzichten worden geïmplementeerd is bepalend voor de kwaliteit van de behandelprogramma s voor onze patiënten. Om de implementatiefase te ondersteunen is in 2013 een nieuwe structuur uitgewerkt: het kwaliteitsmanagementsysteem (KMS) vormt de verbinding tussen het Research & Education Center en de beide behandelcentra. De structuren en verbetermethodieken van KMS worden benut om de meest recente wetenschappelijke inzichten op adequate wijze te implementeren en zorgvragen, leer- en verbetermogelijkheden uit de praktijk onder de aandacht te brengen van het Research & Education Center (zie organogram 2.2). Onderzoeksprojecten In 2013 zijn diverse projecten afgerond, voortgezet of opgestart rondom onderwerpen die betrekking hebben op longrevalidatie, zorg op afstand, Advance Care planning en/of disease understanding bij personen met chronisch long- of hartfalen. Dit heeft er onder meer toe geleid dat Marie-Kathrin Breyer (Adiposity in COPD) in 2013 haar proefschrift succesvol in het openbaar heeft verdedigd bij de Universiteit Maastricht. 15

16 GRAIL, een veilige virtuele wereld voor loopanalyse- en training In 2013 heeft CIRO een GRAIL systeem aangeschaft. De geavanceerde technologie van de GRAIL biedt een veilige virtuele omgeving voor ganganalyses en training. De GRAIL is een meetsysteem waarbij de patiënt op een zelf aangestuurde loopband en in een virtuele wereld loopt, terwijl omliggende camera s het looppatroon in kaart brengen. Hierdoor is het mogelijk om verstoringen in het looppatroon te vinden en dit uiteindelijk ook terug te koppelen aan de behandeling. Daarnaast is het mogelijk om uitdagende situaties te creëren om het looppatroon te verstoren en zo de patiënt te trainen. Nieuwe trainingsvormen voor patiënten met ernstig COPD Veel patiënten met ernstig COPD zijn fysiek minder actief door klachten van kortademigheid. Als gevolg hiervan worden de beenspieren steeds zwakker en wordt de fysieke conditie steeds slechter. Hierdoor worden patiënten met ernstig COPD vaak beperkt in hun dagelijks leven en gaat de kwaliteit van leven sterk achteruit. In CIRO is een nieuwe trainingsvorm ontwikkeld en bestudeerd: elektrische spierstimulatie van de beenspieren. De elektrische spierstimulatie wordt door patiënten met ernstig COPD goed verdragen, omdat er nauwelijks meer ademhaling voor nodig is. Onderzoek toont aan dat patiënten met ernstig COPD en klachten van kortademigheid in rust toch goed revalideerbaar zijn. Met deze nieuwe trainingsvorm als onderdeel van multidisciplinaire longrevalidatie, beoogt CIRO de kwaliteit van leven te verbeteren, ook bij patiënten met ernstige kortademigheid. Obstructieve longziekten gerelateerd aan problemen in mentale processen In CIRO loopt onderzoek naar de relatie tussen obstructieve longziekten en mentale processen zoals herinneren en informatie verwerken. Dit onderzoek laat zien dat mensen met obstructieve longziekten aanzienlijk slechter scoren in een reactietijd test en in geheugentesten dan mensen zonder deze aandoening. Dit kan zeer belemmerend zijn, vooral voor iemand die reeds beperkt wordt door lichamelijke klachten. Deze bevindingen tonen aan dat artsen en andere zorgverleners zich bewust moeten zijn van de mogelijke impact van problemen in mentale processen voor patiënten met obstructieve longziekten en dat in de behandeling hiermee rekening moet worden gehouden. Publicaties In 2013 zijn er 35 publicaties verschenen in vooraanstaande internationale tijdschriften. Voor een gedetailleerd overzicht verwijzen we graag naar bijlage 1. Er waren vele aansprekende resultaten, zoals bijvoorbeeld in het april nummer van de American Journal of Critical Care and Respiratory 16

17 Medicine (AJRCCM). Lowie Vanfleteren en collega s publiceerden vernieuwende inzichten aangaande de prevalentie van multimorbiditeit bij patiënten met chronisch obstructief longlijden (COPD). De resultaten toonden ook aan dat bijkomende aandoeningen vaak gezamenlijk voorkomen in specifieke combinaties. In het oktober nummer van de AJRCCM werd de nieuwe ATS/ERS Statement on Pulmonary Rehabilitation gepubliceerd, met Martijn Spruit als eerste auteur en met bijdragen van Frits Franssen, Daisy Janssen en Emiel Wouters. Meerdere CIRO onderzoekers hebben op uitnodiging lezingen gegeven op nationale en internationale congressen. Voor een gedetailleerd overzicht verwijzen we graag naar bijlage 2. Met de vele publicaties en presentaties draagt CIRO bij aan het verspreiden van kennis in het belang van de patiënt en aan de invulling van haar maatschappelijke functie als kenniscentrum. Awards Tijdens het jaarlijkse congres van de Amerikaanse Longvereniging (American Thoracic Society, ATS) ontving Emiel Wouters de prestigieuze Pioneer Award from the ATS Pulmonary Rehabilitation Assembly. Deze award wordt ieder jaar uitgereikt aan een internationale onderzoeker die zich jarenlang heeft ingezet om longrevalidatie op de kaart te plaatsen door vernieuwend wetenschappelijk onderzoek uit te voeren. Tijdens het jaarlijkse congres van de Europese Longvereniging (European Respiratory Society, ERS) ontving Martijn Spruit de zeer prestigieuze COPD Research Award Deze Award wordt jaarlijks uitgereikt aan die onderzoeker die niet ouder is dan 45 jaar en een belangrijke wetenschappelijke bijdrage heeft geleverd op het gebied van COPD en die een actief onderzoeksprogramma op het terrein van COPD heeft opgezet. Aan de Award is een prijsbedrag van euro verbonden. Daarnaast gingen er verscheidene awards voor junior onderzoekers ook richting CIRO: Anouk Vaes (Best Poster Award), Sarah Wilke (Best Abstract Award, tweede plaats) en Lowie Vanfleteren (Best Abstract Award, derde plaats). Samenwerkingen kennisinstellingen en industrie De interesse in het concept CIRO is de voorbije periode toegenomen: overeenkomsten c.q. samenwerkingen zijn verder gezet of aangegaan met de industrie (o.m. Philips Research, Motek Medical, Biomax, GlaxoSmithKline, Boehringer-Ingelheim en AstraZeneca), kennisinstellingen (o.m. Helmholtz Association, het European Institute for System Biology and Medicine (EISBM), Institute of Public Health at Copenhagen University in Kopenhagen (Denemarken), Universiteit van Gent (België) en de University of Washington in Seattle (Amerika)) en reeds bestaande databanken (o.m. de UK 17

18 Biobank, LASA Amsterdam en de ECLIPSE studie). Deze samenwerkingsverbanden zijn onderdeel van het opgerichte innovatieplatform Verbetermanagement Beleid CIRO hanteert diverse benaderingen gericht op het voortdurend verbeteren van de patiëntenzorg. De meest gestructureerde aanpak hiervoor vormt het ISO-managementsysteem en Research & Education Center, geconcretiseerd in wetenschappelijk onderzoekslijnen. Middels het ISOkwaliteitsmanagementsysteem is CIRO ingericht op voortdurend verbeteren. Het ISO managementsysteem richt zich op de gehele organisatie met de veronderstelling dat de aanwezigheid van structurele randvoorwaarden om continu te verbeteren tevens de klinische prestaties verbetert. De methode van Kort Cyclus Verbeteren wordt gebruikt om verbeteringen in de dagelijkse praktijk te versnellen (bron: IHI.org). Het Research & Education Center hanteert de zorginnovatiecyclus waarbij kennis wordt uitgebreid en nieuwe concepten worden ontwikkeld als antwoord op klinisch relevante vraagstukken. Naast het initiëren van nieuwe concepten leidt deze werkwijze tot het voortdurend evalueren en verbeteren van bestaande programma s, met als uiteindelijk doel het verhogen van de effectiviteit van de behandeling bij de individuele patiënt. Research en kwaliteitsverbetering vertonen opvallende gelijkenissen, beide focussen op het verbeteren van prestaties (performance) en resultaten (outcomes) en worden complementair gebruikt. In deze paragraaf geven we een antwoord op de vraag hoe we in staat zijn onze processen continu te verbeteren. Resultaten Externe audits Een surveillance audit is in 2013 uitgevoerd tegen de IS0 9001:2008 norm. Deze surveillance is gecombineerd met een initiële certificering van het veiligheidsmanagementsysteem van CIRO. De NTA 8009:2011 norm was hierbij het referentiekader. Vastgesteld is dat er geen conflicterende tekortkomingen zijn ten opzichte van bovengenoemde normatieven (bron: auditrapportage Lloyd s Register). De certificering tegen de NTA norm was niet opgenomen in de planning van 2013, maar stond gepland voor eind Om te voldoen aan de inkoopvoorwaarden van een te contracteren zorgverzekeraar heeft CIRO besloten deze certificering een jaar te vervroegen en is deze certificering op 3 maanden tijd voorbereid. Dit was enkel mogelijk omdat het veiligheidsmanagementsysteem van CIRO reeds grotendeels geïntegreerd was in het kwaliteitsmanagementsysteem en structureel 18

19 risicomanagement eveneens plaatsvond. Naast deze externe audits uitgevoerd door Lloyd s Register heeft CIRO zich ook extern laten toetsen op de onderwerpen hygiëne en infectiepreventie en stralingshygiëne. Interne audits Belangrijke thema s in het auditprogramma van 2013 vormden de onderwerpen HACCP, patiëntveiligheid, interdisciplinair werken en implementatie en borging van innovaties. Het interne auditplan is geheel volgens planning uitgevoerd. Tijdens deze interne auditronde zijn 42 bevindingen gerapporteerd waarop vervolgens verbetermaatregelen zijn geformuleerd door de managers. In het verslagjaar is reeds 83% van deze maatregelen succesvol afgehandeld Bereidheid tot leren en veranderen Beleid Verbeteren vormt een onderdeel van besturen en vindt plaats op alle niveaus in de organisatie. De samenhang dient te worden gemanaged om te komen tot een optimaal resultaat. Voortdurend verbeteren vraagt om een verandercultuur en begint bij de bereidheid van medewerkers om fouten, (bijna) incidenten en klachten te melden. Hierdoor komt informatie beschikbaar waaruit de medewerkers en de organisatie kunnen leren en verbeteren. Openheid en communicatie spelen een belangrijke rol bij het melden. Dit vereist een no blame cultuur waarbij geen zondebok wordt gezocht maar positieve spin-offs van fouten worden geaccepteerd. CIRO beschikt over een meldsysteem waarin alle soorten afwijkingen zoals procesafwijkingen, (bijna) incidenten, (informele) klachten en complicaties worden geregistreerd. CIRO heeft risicomanagement waaronder veiligheid en arbo geïntegreerd in het kwaliteitsmanagementsysteem zodat er één verbetersysteem is. Monitoring van verbeteringen en rapportage van behaalde resultaten vindt plaats middels de commissie kwaliteit, veiligheid en arbo en het managementteamoverleg. Resultaten Meldingen ter verbetering De volgende grafiek laat zien dat de bereidheid tot melden groot is. Medewerkers zijn kritisch naar hun eigen werkwijze toe en melden vooral in het belang van de patiënt. Hogere patiëntgerichtheid en veiligheid wordt hierbij beoogd. 19

20 1000 Meldingen ter verbetering Informele klachten Meldingen van afwijking MIC meldingen MIM meldingen Complicaties 1 Q1 Q2 Q3 Q4 Meldingen ter verbetering 2013 Soort melding Q1 Q2 Q3 Q4 Totaal Aantal informele klachten Aantal meldingen van afwijking Aantal MIC meldingen Aantal MIM meldingen Aantal complicaties Meldingen informele klachten In 2013 zijn 123 informele klachten gemeld. Alle opmerkingen of verbetersuggesties gemeld door de patiënt zelf worden beschouwd als een informele klacht. Meest voorkomend zijn meldingen in de categorieën faciliteiten, bejegening en voeding. De meldingen faciliteiten hadden voornamelijk betrekking op het gebruik van de dagbehandelingsruimte voor meerdere doeleinden en het preventief schoonmaakonderhoud van de gebouwen. Deze aandachtsgebieden zijn ondergebracht bij de coördinator facilitaire zaken die met ingang van 2014 is aangesteld. Meldingen voeding hadden betrekking op de variatie en de smaak van de gerechten/diëten en de wijze waarop de maaltijdverstrekking plaatsvindt. Er is een voedingsproject opgestart waarbij een nieuwe visie op voeding en faciliteiten ten behoeve van de maaltijden wordt uitgewerkt. Bij de meldingen bejegening is de interne communicatie in geval van verhuizingen of huisregels en de privacy tijdens gesprekken een punt van aandacht. Betrokken medewerkers zijn hierover geïnformeerd. We mogen concluderen dat sprake is van een cultuur waarin het melden door 20

21 patiënten en het geven van feedback op deze meldingen naar medewerkers als een vanzelfsprekendheid wordt beschouwd. Klachten CIRO streeft naar een snelle afhandeling van klachten zo dicht mogelijk bij de bron. Klachten worden bespreekbaar gemaakt op de afdeling, eventueel met tussenkomst van de klachtenfunctionaris. Uiteraard staat het de patiënt vrij een klacht in te dienen bij een onafhankelijke klachtencommissie. In 2013 zijn er geen klachten over CIRO bij de klachtencommissie ingediend. Meldingen van afwijking In het verslagjaar zijn 957 meldingen afwijkingen ontvangen, dit is een forse stijging t.o.v. vorig jaar (529). Meldingen van afwijking betreffen alle soorten afwijkingen in het proces en worden gemeld door medewerkers zelf ter verbetering/optimalisatie van werkprocessen en afspraken. Het hoge aantal meldingen wijst op een kritische houding naar het eigen functioneren en laat zien dat feedback op het nakomen van onderling gemaakte afspraken mogelijk is. De stijging is o.a. te verklaren door meldingen inzake het overschrijden van planningstermijn (treeknorm toegang- en wachttijden) en drop outs tijdens de behandeling. Deze categorie is met ingang van 2013 structureel opgenomen in de registratie. De top 3 van dit type meldingen betrof de categorieën medische apparatuur en hulpmiddelen, informatievoorziening en organisatie eigen werkzaamheden. Meldingen medische apparatuur en hulpmiddelen hebben betrekking op onderhoud, storingen, defecten of gebruikersfouten. De meldingen informatievoorziening gaan over de informatievoorziening naar patiënten zoals de bewegwijzering op het terrein en doorlooptijd brieven. Meldingen aangaande organisatie van eigen werkzaamheden betrof met name plantechnische problemen gedurende de zomerperiode binnen diverse teams. Op basis van bovenstaande top 3 zijn oorzakenanalyses uitgevoerd en verbeteracties in gang gezet. Meldingen Incidenten Cliënten (MIC) Ten opzichte van voorgaande jaren laat het aantal incidentmeldingen een stijgende trend zien. De meldcultuur neemt toe doordat medewerkers zich meer bewust zijn van de veiligheidsrisico s voor patiënten. In 2013 zijn er in totaal 117 MIC meldingen ontvangen. 41 Meldingen gaan over bijna incidenten of gevaarlijke situaties, 76 meldingen betreffen daadwerkelijk voorgevallen incidenten. Voor het inschatten van de ernst van de incidenten wordt gebruik gemaakt van de rapportagematrix uit de NTA 8009:2011 norm. 21

22 MIC meldingen 2013: inschatting ernst Type incident Q1 Q2 Q3 Q4 Totaal Fataal incident (calamiteit) Zeer ernstig incident (calamiteit) Ernstig incident Minder ernstig incident Bijna incident Totaal Een PRISMA analyse wordt als methodiek gehanteerd voor het retrospectief analyseren van incidenten waarbij de prioriteit wordt bepaald op basis van de meest voorkomende en de ernst van de meldingen. Kijkend naar de aard van de MIC meldingen zijn de volgende categorieën meldingen het meest voorkomend: complicaties (nadelig gevolg of bijwerking) als gevolg van de uitgevoerde testen tijdens het assessment of als gevolg van fysieke training tijdens de behandeling (géén medische complicaties); vallen; stoten/knellen en botsen. Complicaties t.g.v. behandeling, onderzoek of training zijn toegenomen in 2013 en betreffen voornamelijk lichamelijke ongemakken tijdens of na het uitvoeren van krachtmetingen en communicatie met betrekking tot vastgestelde contra-indicaties voor het uitvoeren van testen. Meldingen m.b.t. stoten/knellen/botsen zijn voornamelijk te wijten aan (bijna) botsingen tijdens de 6 minuten looptest. Toekomstige benutting van de GRAIL zal dit probleem structureel oplossen. Valincidenten blijven stabiel in 2013 en hebben voornamelijk betrekking op de sport- en spel modules. Medicatiefouten zijn in 2013 afgenomen. Ten aanzien van de hierboven vermelde top 3 van incidenten zijn diverse verbetermaatregelen ingezet waarvan de effectiviteit in 2014 wordt gemeten. Meldingen (bijna) incident medewerker In 2013 zijn 9 meldingen geregistreerd. Door het lage aantal meldingen en grote diversiteit in soort zijn er geen structurele problemen waarneembaar. Naar aanleiding van de ontvangen meldingen in Q4 met betrekking tot verbale conflicten met patiënten is de behandelovereenkomst aangepast. Aandacht wordt gevestigd op het respectvol omgaan met medepatiënten en medewerkers. 22

23 Complicaties Er is een stijging van het aantal complicatiemeldingen waarneembaar te wijten aan meer concrete afspraken rondom het melden van complicaties. Met ingang van Q3 worden overplaatsingen naar een ziekenhuis gemeld als een complicatie. CIRO hanteert de volgende indeling: een complicatie kan het gevolg zijn van: een onbedoelde gebeurtenis veroorzaakt door de zorgverlening (incident) een bewust genomen risico gerelateerd aan de behandeling (ingecalculeerd neveneffect) de onderliggende ziekte of een onvoorziene reactie van de patiënt (correct handelen) In 2013 zijn 8 complicaties gemeld: 3 patiënten zijn overleden ten gevolge van de onderliggende ziekte; 2 patiënten in het ziekenhuis (na doorverwijzing) en 1 patiënt in CIRO tijdens het assessment. Effectiviteit maatregelen 2012 Jaarlijks toetst het intern auditteam alle verbetermaatregelen die in het voorgaande jaar zijn genomen: in 2013 is de effectiviteit getoetst van alle verbetermaatregelen die in 2012 zijn geformuleerd. Van de 257 maatregelen zijn er 254 afgehandeld op het moment van de toetsing. Hiervan bleken 192 maatregelen ook daadwerkelijk effectief te zijn (=75,6%). Ten opzicht van 2012 zien we een stijgende trend in de effectiviteit van de genomen maatregelen Onderwijs en scholing Lunchseminars Kennis is voortdurend in beweging. Een wetenschappelijk antwoord staat nooit vast en roept steeds weer nieuwe vragen op. Vandaar de noodzaak om de kennis van de medewerkers van CIRO regelmatig te actualiseren, te verbreden en/of te verdiepen. Daarom organiseert het Research and Education Center van CIRO tien keer per jaar een lunchseminar. Een (inter)nationaal gekende expert komt dan een uur spreken over een onderwerp dat direct betrekking heeft op de integrale behandeling, chronisch orgaanfalen of gezonde ouderen. In bijlage 3 treft u een overzicht aan van de lunchseminars van Journal clubs Twee keer per maand organiseert het Research and Education Center van CIRO een Journal Club. De doelstelling van de CIRO Journal Club is het leren lezen van Engelstalige wetenschappelijke artikelen, die mogelijk direct het klinische handelen van de CIRO medewerkers positief kunnen beïnvloeden. Deelnemers dienen ter voorbereiding het gekozen artikel te lezen. Eén deelnemer presenteert het artikel. Nadien volgt er een discussie met de deelnemers aan de Journal Club. 23

24 Gastcolleges CIRO medewerkers worden met enige regelmaat gevraagd om een gastcollege te geven op Hogescholen en Universiteiten in Nederland. Daarnaast geven verschillende CIRO medewerkers presentaties over behandeling van chronisch orgaanfalen tijdens nationale en internationale congressen. Stages CIRO biedt meewerkstage plekken aan voor 3 e en 4 e jaars studenten van diverse opleidingen. Daarnaast voorziet CIRO in kortdurende snuffelstages voor 1 e en 2 e jaars studenten. Stagiaires worden ingezet t.b.v. werkzaamheden in het primaire proces en onderzoeksopdrachten. Er liggen afspraken vast m.b.t. minimale vaardigheden en beperkingen m.b.t. risicovolle handelingen. Tevens wordt onderwijs geboden aan medische studenten in het 3 e jaar van hun opleiding. Samenwerkingsrelatie Doel Vorm Hogeschool Zuyd Stage HBO-V, biometrie en ergotherapie Regulier Fontys Hogeschool Stage HBO-V en fysiotherapie Regulier Hogeschool Arnhem Stage diëtetiek Regulier CIOS Sittard Stage bewegen en hulpverlening Regulier Leeuwenborgh Stage MBO-V Regulier Gilde opleidingen Roermond Stage MBO-V Regulier Universiteit Maastricht Wetenschappelijke stage t.b.v. Regulier opleidingen geneeskunde, bewegingswetenschappen en gezondheidswetenschappen KU Leuven Stage fysiotherapie Regulier CIRO vormt sinds 2013 onderdeel van de opleiding longziekten en tuberculose van het MUMC. Aio s volgen structureel stage in CIRO en de longartsen vormen onderdeel van de opleidingsgroep longziekten. 24

25 4.3. Klanten Externe omgeving Beleid CIRO streeft naar een hoge toegankelijkheid van zorg en biedt haar patiënten een niet-klinische behandeling aan in hun vertrouwde omgeving. Om dit te realiseren heeft CIRO formele samenwerkingsovereenkomsten met een aantal ziekenhuizen in de regio: MUMC+ in Maastricht St. Jans Gasthuis in Weert MMC (Máxima Medisch Centrum) in Veldhoven (tot ) St. Anna ziekenhuis in Geldrop Laurentius ziekenhuis in Roermond Elkerliek ziekenhuis in Helmond Catharina ziekenhuis in Eindhoven (m.i.v ) De samenwerking met deze ziekenhuizen betreft voornamelijk behandeling van patiënten met chronisch longfalen. Een deel van de beschikbare capaciteit wordt gebruikt voor chronisch hartfalen, dat wordt gefinancierd vanuit een innovatieproject. De samenwerking met het MMC is met ingang van 1 maart 2013 beëindigd. Het Catharina ziekenhuis is als nieuwe partner toegetreden tot het netwerk van CIRO met ingang van 1 oktober CIRO beoogt met deze samenwerking niet alleen een hogere toegankelijkheid en hogere kwaliteit van zorg, maar tevens een efficiëntere inrichting van deze zorg. CIRO vervult een centrumfunctie en draagt zorg voor kennisoverdracht naar de samenwerkingspartners, voortkomend uit de structurele evaluaties van de behandelprogramma s. De kernteams vormen de verbinding tussen het netwerk en CIRO. 25

26 Resultaten Doorverwijzingen per locatie In 2013 zijn er in totaal voor hart- en longfalen 749 patiënten doorverwezen naar CIRO. Hiervan werd 77,4% van de patiënten doorverwezen door ziekenhuizen waarmee CIRO een samenwerkingsovereenkomst heeft Imago en bekendheid Beleid Het betrekken van patiënten bij het verbeteren van de zorg is een belangrijk speerpunt voor CIRO. Aan het einde van de behandeling wordt gevraagd naar de ervaringen van patiënten aan de hand van gestructureerde interviews. Deze interviews worden standaard in de agenda van de patiënt gepland en structureel uitgevoerd. Belangrijke wijzigingen of verbeteringen in het proces worden eveneens getoetst bij de patiënten om het effect hiervan te meten en suggesties ter verbetering te inventariseren. Het kernteam longfalen heeft in 2013 discipline specifieke bijeenkomsten georganiseerd met collega s verpleegkundigen en fysiotherapeuten uit de samenwerkende ziekenhuizen. Naast inhoudelijke afstemming, werden hierbij praktische aspecten van de samenwerking besproken. Internationaal blijft de belangstelling voor CIRO als het expertisecentrum toenemen, doch het imago 26

27 uit het verleden dat mede veroorzaakt wordt door de huidige uitstraling en de ontwikkelingen in de zorg bemoeilijken de zichtbaarheid van het innovatieve karakter op regionaal en nationaal niveau. Resultaten In het verslagjaar is structureel patiënttevredenheid gemeten. Onderstaand overzicht geeft aan dat de tevredenheid van de CIRO patiënten hoog scoort, zowel binnen CIRO als in de samenwerkende ziekenhuizen. Tevredenheid patiënten 2013 Response Score Klinisch verblijf CIRO 214 (=98 %) 8.5 Dagbehandeling CIRO 28 (=97 %) 8.7 Norm response = 85%, Norm score = 8,5 Over het algemeen zijn patiënten die binnen CIRO worden behandeld zeer tevreden over de opvang, het programma, het bereikte resultaat en de vriendelijke benadering door de medewerkers. Tevredenheid patiënten netwerk 2013 Response Score Helmond LF 22 (82%) 8.3 Roermond LF 17 (94%) 8.5 Veldhoven LF 26 (77%) 8.5 Geldrop LF 34 (90%) 8.5 Weert LF 13 (87%) 8.2 MUMC LF 30 (71%) 8.5 Roermond HF 12 (63%) 8.9 MUMC HF 25 (69%) 8.6 CIRO MUMC LF (pilot) 7 (88%) 8.4 Gemiddeld Ook in de samenwerkende ziekenhuizen zijn patiënten over het algemeen zeer tevreden over de begeleiding en de resultaten van de behandeling. 27

28 In 2013 heeft geen tevredenheidmeting plaatsgevonden in het academisch slaapcentrum. in 2012 zijn 100 patiënten bevraagd en bedroeg de gemiddelde score een 8,4. In 2014 wordt de meting herhaald. De Nederlandse vereniging slaapapneu patiënten heeft in november 2013 haar tweejaarlijks onderzoeksrapport uitgebracht. Bij het onderzoek zijn de ervaringen van de patiënten vergeleken op een groot aantal aspecten van diagnose en behandeling en gaven patiënten hun waardering. Op basis van dit resultaat mag het academisch slaapcentrum van CIRO zich wederom topkliniek noemen. CIRO gebruikt deze informatie om zich te kunnen spiegelen aan collega s, maar ook om te werken aan verdere kwaliteitsverbetering Samenleving en belanghebbenden Beleid CIRO houdt bij de ontwikkeling van nieuwe programma s niet alleen rekening met de output, maar vooral met de individuele zorgvraag en de impact op de maatschappij. De genoemde thema s binnen het Research & Education Center richten zich op het verhogen van autonomie en participatie in de maatschappij en beogen een positieve sociaal economische impact. CIRO hecht waarde aan haar patiënten en haar omgeving en organiseert jaarlijks diverse activiteiten met een maatschappelijk belang. Resultaten In 2013 organiseerde CIRO een aantal jaarlijks terugkerende activiteiten: de Beweegdag, de Artwalk, een terugkomdag voor hartfalenrevalidanten en de Wereld COPD Dag. De Beweegdag voor patiënten met een chronische aandoening werd in het verslagjaar voor de 24e maal georganiseerd. Dit jaarlijks terugkerend evenement mag, getuige het aantal jaren dat dit evenement wordt georganiseerd, als uniek worden beschouwd. Zo n 400 deelnemers met een chronische aandoening (zoals chronisch longfalen (COPD), chronisch hartfalen, obesitas, chronisch nierfalen, kanker en reuma) bezoeken deze Beweegdag welke zich richt op lotgenotencontact, sport, spel en educatie. Het is ieder jaar weer uitzonderlijk om te zien hoe enthousiast de deelnemers zijn en te zien hoe men erin slaagt om grenzen te verleggen. Ook voor medewerkers is het een leuke dag. Het commitment van de Raad van Bestuur naast de grote betrokkenheid van medewerkers en vrijwilligers maken deze dag tot een succes. 28

29 CIRO organiseerde in 2013 voor de 6e maal de CIRO Artwalk. Gebleken is dat kunst een belangrijke bijdrage levert aan het verwerkingsproces waar patiënten zich in bevinden. Anderzijds beïnvloedt de Artwalk het imago van CIRO op een positieve wijze. Het is prettig voor patiënten om in de weldadige, bosrijke omgeving van CIRO te kunnen wandelen en te genieten van de kunstwerken. Het geeft buiten het drukke behandelprogramma een stukje rust en ontspanning. CIRO stelt met deze kunstroute haar deuren bewust open voor publiek van buitenaf. Het toenemende aantal bezoekers de afgelopen jaren bewijst dat deze doelstelling ruimschoots wordt gerealiseerd. In het voorbije werkjaar bezochten zo n 1500 externe belangstellenden de Artwalk. CIRO organiseerde in 2013 voor de tweede maal een terugkomdag voor hartfalenrevalidanten. De terugkomdag biedt oud revalidanten de mogelijkheid om elkaar weer te ontmoeten en om op de hoogte te worden gehouden van de laatste ontwikkelingen binnen de hartfalenrevalidatie. Daarnaast wordt een leerzaam en leuk actief programma aangeboden en kan men ervaringen uitwisselen Medewerkers Beleid CIRO streeft als expertisecentrum naar een cultuur van veiligheid en vertrouwen waarmee leren en verbeteren in al zijn facetten mogelijk wordt gemaakt. CIRO verwacht van medewerkers een hoge mate van flexibiliteit, creativiteit en ondernemerschap om een bijdrage te kunnen leveren aan de organisatiedoelstellingen en innovatie mogelijk te maken. Het ontwikkelen, opbouwen en verspreiden van kennis vormt het bestaansrecht van CIRO. Hiervoor is voortdurend leren op elk niveau van de organisatie een voorwaarde. Vakinhoudelijke scholing en evidence based werken vormen de basis, maar innoveren vereist vaardigheden die het mogelijk maken interdisciplinair te reflecteren. De visie op opleiden is vastgelegd in het strategisch opleidingsbeleid en vormt het kader voor het jaarlijks opleidingsplan. Medewerkers worden nauw betrokken bij het kwaliteitsbeleid door deelname aan verbeterprojecten en de commissie kwaliteit, veiligheid en arbo die bestaat uit een vertegenwoordiging van alle disciplines waardoor er een breed draagvlak voor het gekozen beleid wordt bewerkstelligd. 29

30 Resultaten Betrokkenheid bij leren en verbeteren In het verslagjaar is de commissie kwaliteit, veiligheid en arbo 5 keer bijeengekomen. Tijdens deze bijeenkomsten zijn de volgende gegevens geanalyseerd: (informele) klachten, resultaten patiënttevredenheid, meldingen (bijna) incidenten, wijzigingen in het proces, de status van eerder geformuleerde verbetermaatregelen, patiëntveiligheidsrisico s en oefeningen in het kader van bedrijfshulpverlening. Op basis van deze gegevens zijn 44 verbetermaatregelen geformuleerd die allemaal zijn goedgekeurd door het managementteam. In 2013 zijn 23 discipline overstijgende projecten opgestart waaraan medewerkers, afhankelijk van de fase van het project, hebben deelgenomen. De impact van deze projecten op de medewerkers is eveneens aan bod gekomen tijdens de overlegvergaderingen met de ondernemingsraad. Medewerkersbetrokkenheidsonderzoek De betrokkenheid van medewerkers wordt zeer gewaardeerd. In 2013 is het medewerkersbetrokkenheidsonderzoek (MBO) uitgevoerd. De ondernemingsraad is nauw betrokken geweest bij het opstellen van de vragenlijst. Speerpunten van dit MBO zijn de betrokkenheid en motivatie van de medewerkers, het interdisciplinair werken en de kernwaarden van de organisatie. 62,5% van de medewerkers van CIRO hebben deelgenomen aan dit onderzoek. Hiervan beoordeelt 83,75% van de deelnemers CIRO als werkgever met een 7 of hoger. Cultuurmeting patiëntveiligheid In 2013 is de cultuurmeting patiëntveiligheid voor de 1 e keer uitgevoerd. De hiervoor benutte vragenlijst is gebaseerd op de Hospital Survey on Patient Safety Culture van het Agency for Healthcare Research and Quality ( Deze vragenlijst meet een aantal veiligheidscultuur en outcome dimensies. 30

31 Op een Likert schaal van 1 tot en met 5 (waarbij 1 de minst positieve score en 5 de meest positieve score is) wordt gemiddeld hoger gescoord dan 3 op alle dimensies. Door alle groepen wordt de dimensie Openheid naar communicatie het meest positief gescoord. De dimensies met de minst positieve scores zijn Globale perceptie, Personele bezetting en Frequentie van "event" rapportering. Het academisch slaapcentrum scoort op alle dimensies hoger dan het gemiddelde van CIRO. Belangrijke aandachtspunten naar aanleiding van deze cultuurmeting zijn de perceptie over veiligheid, de personele bezetting, de waardering van de supervisor, evaluatie van doorgevoerde veranderingen, het bespreekbaar maken van beslissingen of acties van personen met een hogere hiërarchische positie, de vrees dat gemaakte fouten in een persoonlijk dossier bewaard blijven, frequentie van opgemerkte gecorrigeerde fouten voordat de patiënt er schade van ondervindt en fouten waarvan men niet weet of deze de patiënt had kunnen schaden, overdracht en niet gecoördineerd samenwerken. In- en uitstroom personeel Het aantal FTE is in 2013 toegenomen. In 2013 zijn er in totaal 14 vacatures gesteld in verband met de invulling van structurele formatieplekken, zwangerschapsvervangingen maar ook in verband met 2 nieuwe functies: de ICT coördinator en coördinator facilitaire zaken. Hiervan zijn 12 vacatures extern geworven en 2 intern. 12 medewerkers zijn in het verslagjaar uit dienst getreden. 31

32 Verzuim Het verzuimpercentage in het jaar 2013 bedraagt 2,73% en is hiermee gedaald ten opzichte van 2012 (3,65%). Om nader inzicht te krijgen in de oorzaken van verzuim vindt analyse plaats van de verzuimmeldingen en zijn verzuimgesprekken gevoerd met medewerkers die zich drie maal of vaker hebben ziek gemeld Interne organisatie Toegangstijden en wachttijden Beleid De gemiddelde toegangstijd voor het assessment long- en hartfalen en diagnostiek OSAS en de gemiddelde wachttijd voor revalidatie long- en hartfalen en behandeling OSAS zijn inzichtelijk via de website van CIRO. De norm voor de toegangstijden diagnostiek bedraagt maximaal 7 weken, voor de wachttijd behandeling wordt een maximum van 6 weken gehanteerd. Resultaten Gemiddelde toegangstijd en assessment/diagnostiek 2013 in weken Longfalen 6.9 Hartfalen 5.8 OSAS 11.9 De gemiddelde toegangstijden voor assessment long- en hartfalen bleven in 2013 onder de norm van 7 weken. De toegangstijd voor OSAS is sterk verhoogd. Toename van het aantal verwijzingen bij een gelijkblijvende beschikbare capaciteit spelen hierbij een rol. Het is niet gelukt om van zorgverzekeraars extra middelen te verkrijgen teneinde de capaciteit te verhogen en daarmee de toegangstijd te verkorten. Er wordt een plan uitgewerkt om de efficiency van het slaapcentrum te vergroten om zodoende met zo min mogelijk extra middelen meer patiënten te behandelen en op die wijze de toegangstijd te verkorten. Gemiddelde wachttijd behandeling 2013 in weken Longfalen klinisch 6.5 Long- en hartfalen niet-klinisch* < 6 OSAS

33 Het aanbod voor de klinische behandelingen blijft in 2013 onverminderd hoog, waardoor de klinische wachttijd de norm enigszins overschrijdt (6,5 week). De wachttijden voor de niet-klinische revalidatie in de samenwerkende ziekenhuizen varieerde van 0 tot 6 weken afhankelijk van de doorstroom van de aanmeldingen van het betreffende ziekenhuis. Incidentele afwijkingen van de norm van 6 weken werden geregistreerd als een procesafwijking. De wachttijd voor behandeling OSAS overschrijdt de norm. Er zijn maatregelen genomen om de doorlooptijd aanzienlijk te verkorten. Patiënten die worden ingepland voor diagnostiek krijgen met ingang van maart 2014 meteen een 2 e afspraak voor behandeling binnen 2 weken na diagnostiek Drop out en no shows Beleid Drop out en no shows vormen een financieel risico voor de organisatie en worden derhalve maandelijks gerapporteerd in het managementteam. Resultaten De drop out tijdens het assessment bedroeg in 2013 voor longfalen 2,55% en voor hartfalen 1,47%. De drop out tijdens de behandeling bedroeg in 2013 voor longfalen 16,2% en voor hartfalen 15,9%. De reden waarom patiënten hun assessment of behandeling afbreken wordt geregistreerd. Oorzaken van drop out tijdens het assessment zijn voornamelijk van medische aard. De medicus oordeelt of de patiënt in staat is om het assessment te doorlopen. Oorzaken van drop out tijdens de behandeling zijn in het verslagjaar voornamelijk medische redenen, privéomstandigheden, en gebrek aan motivatie. Uit de literatuur blijkt dat het internationale gemiddelde voor drop out tijdens de behandeling ligt op 25-30%. Tijdens het assessment wordt systematisch de motivatie van de deelnemers getoetst en er vindt actief beleid plaats ter voorkoming van ziekteverergering. Het percentage afspraken waarbij sprake was van no show voor diagnostiek in het academisch slaapcentrum bedroeg in ,13% van het totaal aantal geplande afspraken. Dit is lager dan het landelijk gemiddelde van 3,3%. 33

34 Kwaliteit en veiligheid Beleid In ons centrum wordt systematisch gewerkt aan het bewaken en verbeteren van kwaliteit en veiligheid en aan het zichtbaar maken van de resultaten daarvan. Kwaliteitszorg is een integraal onderdeel van de totale bedrijfsvoering. Voor de uitvoering hiervan gebruikt CIRO de ISO 9001:2008 norm. Het werken volgens deze norm verankert het klantgerichte en procesgerichte werken in CIRO, stimuleert het continu verbeteren en ondersteunt het bereiken van onze organisatiedoelstellingen. In november 2008 heeft CIRO voor dit kwaliteitsmanagementsysteem het eerste certificaat behaald. Inmiddels is het kwaliteitssysteem verder doorontwikkeld met het uitbreiden van de scope in 2011 met paragraaf 7.3 Ontwerp en ontwikkeling ; hetgeen betekent dat processen in relatie tot wetenschappelijk onderzoek en innovatie meegenomen zijn in de certificering. De Raad van Bestuur van CIRO hecht veel belang aan de diverse aspecten van kwaliteit en veiligheid. De kwaliteitsdomeinen zoals omschreven door het Institute of Medicine: patiëntgericht, veilig, effectief, efficiënt, en tijdig (toegankelijk) vormen de key drivers voor het meerjarenbeleidsplan, CIRO Experience dat eind 2013 is vastgesteld. Hiermee geeft de Raad van Bestuur aan dat kwaliteit in al haar facetten topprioriteit is voor CIRO. Patiëntveiligheid maakt integraal onderdeel uit van het kwaliteitsmanagementsysteem van CIRO. Om zeker te zijn dat alle basiseisen met betrekking tot patiëntveiligheid worden geborgd, hanteert CIRO tevens de NTA 8009 norm, de Nederlandse Technische Afspraak, versie Het kwaliteitsmanagementsysteem betreft dus ook het veiligheidsmanagementsysteem. Het kwaliteitsmanagementsysteem vormt het platform voor het vertalen van deze strategische doelstellingen naar de dagelijkse praktijk. De sturingsmatrix die is opgebouwd volgens de 4 organisatieperspectieven van de Balanced Scorecard, geeft de resultaten weer van het gevoerde beleid. De kwaliteitsdomeinen zijn, naast de financiële indicatoren, opgenomen in de sturingsmatrix als belangrijkste indicatoren. Kwaliteit is een structureel agendapunt tijdens het managementteamoverleg en werkoverleggen. De commissie kwaliteit, veiligheid en arbo ondersteunt het managementteam hierin. Resultaten Algemeen Uitgebreide verslaglegging over de resultaten van het gecertificeerd kwaliteits-en veiligheidssysteem zijn terug te lezen in paragraaf en

35 In het verslagjaar zijn 4 kwartaalrapportages van de sturingsmatrix opgesteld. Deze rapportages stellen ons in staat de verzamelde gegevens nog beter te analyseren, de geleverde kwaliteit te monitoren en trends te ontdekken. In 2013 is de managementreview, een verplicht onderdeel van het ISO kwaliteitsmanagementsysteem, 2 keer uitgevoerd waarbij een beoordeling wordt uitgevoerd van de geschiktheid van het kwaliteitsmanagementsysteem. Op basis van deze beoordeling zijn in totaal 44 verbetermaatregelen geformuleerd waarvan er in het verslagjaar reeds 35 zijn afgehandeld. Veilig Informatiebeveiliging Informatie die dagelijks wordt gebruikt bij de zorg en onderzoek van patiënten is uiterst vertrouwelijk en gevoelig. Medewerkers worden gewezen op hun verantwoordelijkheid ten aanzien van informatiebeveiliging door het ondertekenen van een geheimhoudingsverklaring bij aanname. Hierin staat beschreven wat van de medewerker wordt verwacht als het gaat om privacy en informatiebeveiliging. Concrete afspraken rondom omgang met privacygevoelige gegevens zijn vastgelegd in de gouden regels. Geheimhouding maakt tevens onderdeel uit van de arbeidsovereenkomst, de functioneringsgesprekken en komt aan bod bij de introductie van nieuwe medewerkers. Prospectieve risicoanalyses CIRO beschikt over prospectieve risico-analyses van alle deelprocessen. Deze analyses zijn uitgevoerd volgens de FMEA methodiek door een team van inhoudsdeskundigen, nauw betrokken bij het geanalyseerde proces. In 2013 zijn het proces diagnostiek en behandeling obstructief slaapapneu syndroom (OSAS) geanalyseerd conform deze methodiek. Op basis van deze analyse zijn 25 nieuwe verbetermaatregelen geformuleerd, hiervan zijn er reeds 14 tijdens het verslagjaar afgehandeld. Van alle gedefinieerde processen is nu een FMEA beschikbaar. Retrospectieve risicoanalyses Meldingen van (bijna)incidenten worden retrospectief geanalyseerd volgens de PRISMA methodiek. De diverse stappen die worden doorlopen bij het uitvoeren van een retrospectieve analyse zijn ingebouwd in het digitale meldingssysteem. Er vindt een inschatting plaats van de ernst van de meldingen en een analyse van de meest voorkomende basisoorzaken. Bij calamiteiten ontvangt de Raad van Bestuur onmiddellijk een alert. In 2013 zijn retrospectieve analyses uitgevoerd op bijna 35

36 botsingen tijdens de looptest, verstappen tijdens spelactiviteiten en het achterover vallen van een rollator. Veilige omgeving In 2013 zijn een aantal maatregelen geïmplementeerd ter voorkoming van valincidenten tijdens de trainingsactiviteiten: Een verbeterproject exacerbatie is opgericht met als doel het vastleggen van afspraken wat te doen bij (milde) exacerbatie met betrekking tot continueren van het behandelprogramma en de benodigde begeleiding Een veiligheidskaart is ontwikkeld t.b.v. patiënten m.b.t. het veilig opstappen op de loopband Er is een werkafspraak vastgelegd met als doel het reduceren van prikkels bij aanvang van training en het vragen van aandacht voor veiligheidsaspecten De Tinetti test is structureel opgenomen in het assessment t.b.v. preventieve screening op valgevaar bij fysieke training Kwaliteitsborging mensgebonden onderzoek CIRO heeft besloten de richtlijn kwaliteitsborging van mensgebonden onderzoek in te voeren. Deze richtlijn is ontwikkeld door de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU) en is bedoeld om de veiligheid van proefpersonen en de kwaliteit van de wetenschappelijke resultaten te borgen. Met ingang van oktober 2013 dienen onderzoekers van investigator initiated onderzoek een risico-classificatie uit te voeren en de intensiteit van de monitoring hierop af te stemmen. Het betreft het toegevoegd risico van het onderzoek ten opzichte van de standaardbehandeling. Het risico dat voor de classificatie relevant is, is dus het risico dat het onderzoek toevoegt aan de bestaande risico's voor de veiligheid van de proefpersoon. De complexiteit en onderlinge samenhang van factoren bepalen het totale risico van het onderzoek. De risicoclassificatie is richtinggevend voor de intensiteit van de monitoring. Monitoring kan helpen om procedurele fouten die kunnen leiden tot onveiligheid voor de proefpersoon op tijd te signaleren en kan bijdragen aan het detecteren van vertekening van onderzoeksresultaten Patiëntgericht en effectief Exacerbatieproject Het komt geregeld voor dat patiënten die in CIRO een behandelprogramma volgen niet fit zijn en/of een acute exacerbatie doormaken. Het doel van dit project was om een adequate interdisciplinaire strategie op te stellen om exacerbaties zo snel mogelijk te herkennen, vast te leggen en het behandelplan van deze individuele patiënt bij te stellen. De nieuwe werkwijze heeft geleid tot een 36

37 heldere structuur en meer duidelijkheid over de verantwoordelijkheden en taken van het interdisciplinaire behandelteam omtrent de behandeling en begeleiding van patiënten die een acute exacerbatie doormaken. Tevens is de veiligheid van deze patiënten beter geborgd. Over het algemeen zijn patiënten en medewerkers erg tevreden over de procedure. De nieuwe werkwijze wordt structureel geïmplementeerd. Obesitas In 2013 is een specifiek behandelprogramma ontwikkeld voor patiënten met longfalen én obesitas. Het primaire doel van deze behandeling is niet alleen gericht op gewichtsreductie, maar op het aanleren van een gezonde leefstijl die tevens een verbetering in de levenskwaliteit teweeg brengt. Eind 2013 is een pilot gestart waarin het ontwikkelde programma wordt getest en geëvalueerd. Naast de reguliere programma onderdelen worden specifieke modules aangeboden in de klinische setting gedurende een periode van 8 weken. Er worden groepssessies georganiseerd waarin o.m. handvaten worden aangereikt om weerbaarder te worden tegen lekkernijen. Verder is de fysieke belasting van het programma gericht op duurinspanningen, en is een buitenactiviteit en een bewegingsprogramma in het zwembad toegevoegd. Gedurende de behandeling wordt een energie arm dieet voorgeschreven en wordt een kook-workshop georganiseerd waarin lekker en toch gezond wordt gekookt. Tevens wordt educatie over gezonde voeding e.d. gegeven. De eerste patiënten ervaringen zijn positief. In 2014 staat een uitgebreide evaluatie gepland. Toegankelijk Uitbreiding capaciteit MUMC+ De aanmeldingen vanuit de netwerkpartner MUMC+ zijn sedert het begin van 2013 toegenomen. Dit betrof zowel long- als hartfalen patiënten. Hierdoor bleek de beschikbare capaciteit in het MUMC+ ontoereikend en is aldaar de capaciteit met medewerkers van CIRO uitgebreid. Daarnaast is de pilot Bed & Breakfast gestart. Doel van beide pilots was het uitbreiden van niet-klinische capaciteit en daarmee het verkorten van de wachttijd. De patiënten die bereid waren deel te nemen aan deze pilot waren zeer tevreden over de organisatie, de faciliteiten en de veiligheid. Desondanks is de pilot niet gecontinueerd aangezien het merendeel van de benaderde patiënten de voorkeur gaf aan een langere wachttijd met behandeling in de eigen omgeving dan een kortere wachttijd met een verblijf in een B&B. Het opstarten van de pilot in het MUMC + heeft niet alleen geleid tot uitbreiding van de niet-klinische capaciteit, maar het is tegelijkertijd de start geweest van de integratie met de behandelteam aldaar. 37

38 Efficiënt Aansturing processen De aansturing van het primaire proces is in 2013 gewijzigd. De processen intake&assessment en integrale behandeling vallen nu onder de verantwoordelijkheid van 1 procesmanager. Dit heeft geleid tot een efficiëntere en doelmatigere aansturing van de teams, waarbij de focus ligt op de interdisciplinaire samenwerking. Samenwerking klinisch chemisch lab MUMC+ De samenwerking met het laboratorium van het MUMC+ is verder geïntensiveerd. De apparatuur binnen CIRO is, met uitzondering van de chemie, gekoppeld aan het laboratorium systeem van het MUMC+. Hierdoor is de handmatige invoer van laboratoriumuitslagen met 40% teruggedrongen. In het kader van efficiency is tevens besloten om niet tot vervanging over te gaan van de haematologie apparatuur binnen CIRO, maar de bepalingen te laten uitvoeren door het MUMC Kernteams Interdisciplinaire kernteams vormen onder voorzitterschap van een medisch coördinator de verbinding tussen het primaire proces en het Research & Education Center. Vraagstukken uit de behandeling worden voorgelegd aan het Research & Education Center. Nieuwe concepten die zijn ontwikkeld door het Researh & Education Center worden door de kernteams geïmplementeerd. Het kwaliteitsmanagementsysteem wordt hierbij benut ter ondersteuning. Daarnaast hebben de kernteams een essentiële rol in het stimuleren van interdisciplinair werken, scholing van de disciplines binnen CIRO en het fungeren als aanspreekpunt voor het netwerk van samenwerkende ziekenhuizen. Activiteiten kernteam longfalen Het nieuwe educatieboek Longrevalidatie werd geïntroduceerd conform de modules van de DBC Longrevalidatie en inzicht in de interdisciplinaire behandeling. Het Kernteam Longfalen heeft een informatiestand ingericht. Doel hiervan was het vergroten van de zichtbaarheid van het kernteam binnen de organisatie. Discipline bijeenkomsten voor fysiotherapeuten en verpleegkundigen uit het netwerk werden georganiseerd. Inhoudelijke input werd geleverd ten bate van het project exacerbatiemanagement en de vernieuwing van het stoppen met roken boek. 38

39 Het Kernteam Longfalen heeft het congres van de European Respiratory Society in Barcelona bezocht. Nieuwe wetenschappelijke inzichten werden vertaald naar de praktijk van CIRO in een presentatie tijdens de tweedaagse nascholing voor alle medewerkers van CIRO in november. Activiteiten kernteam hartfalen Het kernteam hartfalen heeft een informatiestand bemand om de organisatie te informeren over de activiteiten en doelstellingen van het kernteam. Ook de resultaten van de terugkomdag werden hier gepresenteerd. In het afgelopen jaar zijn 6 plenaire casusbesprekingen van hartfalen patiënten georganiseerd. Deze werden goed bezocht en waren door het multidisciplinaire karakter ook erg leerzaam voor alle deelnemers. Eefje Janssen, een lid van het kernteam, studeerde cum laude af voor haar opleiding tot Physician Assistant (PA). Het kernteam hartfalen heeft het Europees cardiologisch congres bezocht dat plaatsvond in Amsterdam. Tijdens de tweedaagse scholing voor de gehele organisatie verzorgden de kernteamleden een presentatie over de opgedane kennis en de toepassing hiervan naar de dagelijkse praktijk in CIRO ICT-infrastructuur Beleid Het structureel verzamelen van patiënten data in een datacenter levert input voor nieuw onderzoek en innovatie en biedt de mogelijkheid tot fenotypering van de complexe COPD patiënt. Het datacenter is dan ook van strategisch belang voor CIRO en de ICT infrastructuur vergt nog aanpassingen om deze ambitie te ondersteunen. In 2012 heeft M&I partners in opdracht van de Raad van Bestuur een advies opgesteld aangaande de totale ICT infrastructuur. Dit advies is in 2013 omgezet tot concrete activiteiten. Het ontwikkelen van een datacapturing system afgestemd op de CIRO organisatie bleek noodzakelijk voor het garanderen van de continuïteit en volledigheid van de data en het verhogen van de databetrouwbaarheid, zowel voor de patiëntenzorg, als van de financiële afhandeling. 39

40 Resultaten Het datacapturing system (BioXM) dat in samenwerking met BIOMAX is ontwikkeld is medio juni succesvol geïmplementeerd. Het datacapturing system gaat verder dan een elektronisch patiëntendossier. Het vormt de basis voor het registreren van zorgtrajecten, behandelingen en verrichtingen, voorziet in koppelingen met administratieve processen en meetapparatuur en levert managementinformatie. Het systeem stelt ons in staat de processen efficiënter op elkaar af te stemmen, ondersteunt bij het interdisciplinair werken en compliance aan wet- en regelgeving Service level agreements In 2013 is de samenwerking tussen CIRO en het Maastricht Universitair Medisch Centrum (MUMC+) gecontinueerd met betrekking tot de dienstverlening RVE Beeldvorming en laboratoria, de ondersteuning van klinisch chemicus, klinisch fysicus, ondersteuning hygiëne en infectiepreventie en functioneel beheerder Labosys. Het strategisch belang van het datacenter voor CIRO vergt het realiseren van een uitermate stabiele en veilige IT-omgeving voor het CIRO datacapturing systeem en CIRO Datacenter. CIRO is hiervoor op zoek gegaan naar een leverancier die de juiste technische ondersteuning kan bieden en tevens ISO gecertificeerd is. In 2013 heeft CIRO ENNE Solutions gecontracteerd. Proteion Thuis leverde ook in 2013 ondersteuning op het gebied van ICT, inkoop, HRM, salarisadministratie en facilitaire zaken. De diensten aangaande ICT zijn afgelopen jaar afgebouwd gezien de ontwikkelingen beschreven in paragraaf Financieel Beleid Het financieel beleid van CIRO is gericht op een gezonde rendements- en vermogenspositie waarmee de rol als kennis- en expertisecentrum op zelfstandige wijze kan worden voortgezet en verder vormgegeven in een sterk veranderende omgeving waarin de financiële risico s voor zorginstellingen toenemen. 40

41 Voor een toelichting op het gebruik financiële instrumenten, risicobeheer en afdekkingsbeleid en de met het houden van financiële instrumenten samenhangende prijs-, krediet-, liquiditeits- en kasstroomrisico s wordt verwezen naar de toelichting op de jaarrekening bladzijde 8. Resultaat CIRO+ B.V. heeft geen winstoogmerk. Behaalde resultaten worden aangewend ten behoeve van de doelstellingen van de organisatie. De omzet steeg in 2013 met 0,2% naar In de omzet 2012 zat een eenmalige compensatie door de overheid voor de afboeking van immateriële vaste activa van in het kader van de transitie naar prestatiebekostiging. Als de omzet 2012 hiervoor wordt gecorrigeerd, betreft de omzetstijging 5,2%. Deze ontwikkeling ziet er als volgt uit: Als enige productroep is de omzet van complex chronisch longfalen in 2013 gedaald als gevolg van een tijdelijke daling in doorverwijzingen. De groei van de omzet van het academisch slaapcentrum is het gevolg van de hogere productie die in 2013 mogelijk werd na nog verdere verhoging van de beddencapaciteit naar 9 bedden. De groei van de overige opbrengsten is met name het gevolg van toename van activiteiten op het gebied van wetenschappelijk onderzoek. Complex chronisch hartfalen kent een autonome groei. De in 2012 opgenomen eenmalige post inzake de afboeking van immateriële vaste activa was ook opgenomen onder de afschrijvingskosten. Hiervoor geschoond, zijn de bedrijfslasten in 2013 gestegen met 7,8 % tot De belangrijkste verklaring voor deze groei is de uitbreiding van de personele bezetting met 7 FTE, welke deels al in 2012 was ingezet. Deze stijging hangt samen met 41