Economische effecten van digitale marktplaatsen

Transcriptie

1 Ecnmische effecten van digitale marktplaatsen In pdracht van: Prvincie Overijssel Prvincie Gelderland Prvincie Nrd-Brabant Ministerie van Ecnmische Zaken Prject: Publicatienummer: Datum: Utrecht, september 2008 Auteurs: dr.ir.ing. Rudi Bekkers ir.ing. Reg Brennenraedts Guid Ongena M.Sc. drs. Sven Maltha

2

3 Inhudspgave 1 Management Summary Rapprtage Inleiding De inrichting van digitale marktplaatsen en het rdeel van gebruikers Penetratie van digitale marktplaatsen en belangrijkste delgrepen De ecnmische effecten van digitale marktplaatsen De verwachte tekmstptentie van het digitale marktplaatscncept...15 Annex I: Lijst geïnterviewden Annex III: Eindpresentatie Annex IV: Vragenlijst afnemers bij n-line survey Annex V: Vragenlijst aanbieders bij n-line survey Annex VI: Additinele uitkmsten vragenlijsten Dialgic innvatie interactie 3

4

5 1 Management Summary Dit nderzek begt een verzicht te geven van de rl en het ecnmisch belang van zgenaamde digitale marktplaatsen. Dat zijn rganisaties die gebruikers van een in de regel lkaal pen glasvezelnetwerk de mgelijk bieden m p een neutrale manier te kunnen kiezen uit elke dienstenaanbieder die zich heeft aangeslten bij de marktplaats. Hewel gebruikers via het penbare internet k vrij uit dienstenaanbieders kunnen kiezen, heeft een marktplaats het vrdeel dat de kppeling p een ander technisch niveau plaatsvindt (Ethernet VLAN s) en daarm verbindingen van een veel hgere kwaliteit mgelijk zijn. Dat is belangrijk vr veeleisende diensten, zals het verbinden van bedrijfsvestigingen, VIP telefnie, remte backup,enzvrt. De eerste Nederlandse digitale marktplaats is in 2001 gepend, en ann 2008 zijn er circa 30 van die (lkale) marktplaatsen actief. Nederland lpt daarmee internatinaal vrp met dit fenmeen. De grtste marktplaatsen zijn actief in de gemeenten Deventer, Grningen, Enschede en Amersfrt. Er zijn aanzienlijke verschillen tussen marktplaatscncepten. Een aantal marktplaatsen is echter pgezet dr dezelfde rganisatie (NDIX) en heeft daarmee grss md een vergelijkbare pzet. Het uitgeverde nderzek is uitgeverd p basis van desk research, een twintigtal interviews met belanghebbende, en een elektrnische enquête uitgezet nder marktplaatsgebruikers. Hiernder vatten de we de resultaten samen de belangrijkste centrale vragen bij dit nderzek. De bediende markt. Op dit mment bedienen de nderzchte Nederlandse marktplaatsen gezamenlijk ngeveer 1500 klantlcaties. Marktplaatsen blijken vral bedrijven en rganisaties te bedienen. Met gemiddeld 700 werknemers en gemiddeld circa 7 lcaties wijken deze sterk af van het gehele Nederlandse bedrijfsleven. Ok zijn er relatief veel gebruikers uit de publieke sectr (ngeveer 40%). Als we kijken naar de markt van grtere gebruikers (hier: lcaties met 10 f meer medewerkers) dan hebben marktplaatsen in hun werkingsgebied al marktpenetraties van 55% (Deventer), 22% (Grningen) en 10% (Enschede en Amersfrt) bereikt. De ecnmische effecten van marktplaatsen. Marktplaatsen hebben, in cmbinatie met de vraagbundeling, geleid tt een frse prijsverlaging van hgwaardige telecmverbindingen: tarieven zijn een factr van 3 tt 5 mlaag gegaan. De verbeterde prijs/kwaliteitsverhuding staat bij veel gebruikers dan k centraal bij de keuze. De prijzen van diensten zijn tevens afgenmen, maar dit is eerder een landelijke ntwikkeling en niet alleen gerelateerd aan marktplaatsen. Hewel vrstanders verwachten dat marktplaatsen k leiden tt innvatie bij de afnemers en bij de dienstenaanbieders is dit nu ng niet waar te nemen. Dat is echter eerder een zaak van lange adem en veel gebruikers verwachten dat dit in de tekmst wel het geval zal zijn. Betrkkenen geven aan dat marktplaatsen een psitieve impuls geven aan het vestigingsklimaat, maar dit is lastig te meten. Dialgic innvatie interactie 5

6 6 Dialgic innvatie interactie

7 2 Rapprtage 2.1 Inleiding In de peride van februari 2008 tt augustus 2008 verde Dialgic innvatie & interactie in pdracht van de prvincie Overijssel, de prvincie Gelderland, de prvincie Nrd-Brabant en het Ministerie van Ecnmische Zaken nderzek uit naar de ecnmische effecten van digitale marktplaatsen. Dit dcument vat de belangrijkste resultaten van dit nderzek samen. De kwantitatieve resultaten uit het nderzek zijn in meer detail in een afznderlijke pwerpintpresentatie uitgewerkt. In het nderzek stnden drie nderzeksvragen centraal: He zijn de verschillende digitale marktplaatsen ingericht en he wrdt daar dr gebruikers ver gerdeeld? Wat is de penetratie van digitale marktplaatsen in de gebieden waarin ze actief zijn en welke delgrepen wrden middels digitale marktplaatsen bediend? Wat zijn de ecnmische effecten van digitale marktplaatsen? In het nderzek werden een kwantitatieve en een kwalitatieve insteek gecmbineerd. Via desk research zijn diverse relevante dcumenten en administratieve gegevens verzameld. Vervlgens zijn circa 20 betrkken partijen geïnterviewd (smmige meerdere malen), waarnder marktplaatsbeheerders, dienstenaanbieders, dienstenafnemers en experts. Ok is er een webenquête uitgezet nder circa 450 gebruikers van digitale marktplaatsen (via NDIX en GNIX). De respns bedreg circa 10%. Hiernder wrden de belangrijkste resultaten van het nderzek gepresenteerd. Hierbij gebruiken we dezelfde indeling en vlgrde als de drie bvenstaande nderzeksvragen. 2.2 De inrichting van digitale marktplaatsen en het rdeel van gebruikers 1. Een digitale marktplaats is een neutraal fysiek kppelpunt van één f meerdere glasvezelnetwerken waar alle aangeslten partijen (afnemers en dienstenaanbieders) direct p hgwaardig (ethernet)niveau met elkaar gekppeld kunnen wrden waardr allerlei (hgwaardige) diensten kunnen wrden aangebden en afgenmen dr aangeslten gebruikers. 2. Ondanks de definitie hierbven, is de digitale marktplaats is geen vastmlijnd cncept. Er bestaan dan k verschillende invullingen van de digitale marktplaats. De betrkken partijen, vral afnemers en dienstenaanbieders, hebben sms uitgesprken rdelen ver deze rllen. Deze rllen kmen hiernder (3, 4, 5, 6 en 7) aan bd. 3. De marketingfunctie, het leggen van cntacten tussen vraag en aanbd, wrdt dr de beide kanten van de markt als gewenst ervaren. Tch geven afnemers en dienstenaanbieders aan dat het initiële cntact geregeld via andere kanalen tt stand is gekmen. Een digitale marktplaats kan dus bij deze cntacten een aanvullende rl spelen, maar is hierin niet nmisbaar. Dialgic innvatie interactie 7

8 4. De tezichtfunctie, het cntrleren van diensten van peratrs en dienstenaanbieders, zu ng versterkt kunnen wrden, aldus signalen uit de markt. Het dilemma is echter dat de digitale marktplaats meilijk een vlledig nafhankelijk tezicht kan uitveren wanneer zij zelf k belangrijke rllen in de waardeketen uitvert. Dit laatste is mmenteel bij een aantal marktplaatsen het geval. 5. De kppelfunctie, het nderling kppelen van digitale marktplaatsen, heeft een duidelijke tegevegde waarde. Dienstenaanbieders krijgen een grter gebied waarin ze hun diensten kunnen afzetten. Dit is belangrijk gezien de schaalvrdelen in deze markt. Afnemers krijgen een mvangrijker dienstenaanbd en de kans is grter dat zij hun lcaties nderling kunnen kppelen. Tch wijst een aantal geïnterviewden p de hge ksten die gepaard gaan als grtere digitale marktplaatsen kppelingen met kleine digitale marktplaatsen aangaan. Dit leidt indirect tt hgere tarieven vr de afnemers. Daarnaast levert een marktplaatsbeheerder die digitale marktplaatsen kppelt feitelijk een telecmmunicatiedienst. Dit kan cnflicteren met het neutrale karakter van de digitale marktplaats. Tegelijkertijd draagt het enige alternatief een gebied met een virtuele digitale marktplaats- het risic met zich mee dat het tezicht p de markt verlren kan gaan. 6. Er wrdt in de markt zeer kritisch gekeken naar digitale marktplaatsen die clcatiediensten aanbieden. Deze vrm van dienstverlening wrdt als een afznderlijke, sterk cmpetitieve markt beschuwd. De digitale marktplaats dient juist een klant te zijn van een bedrijf dat clcatiediensten aanbiedt. Velen delen de mening dat digitale marktplaatsen die vaak deels met publiek geld gefinancierd wrden niet p de markt vr clcatiediensten actief dienen te zijn. Tch blijkt het aanbieden van clcatiediensten vr smmige digitale marktplaatsen van levensbelang vr een hun businessmdel. 7. Het aanbieden van ICT-diensten dr digitale marktplaatsen wrdt gezien als zeer nwenselijk. Het leidt tt verticale integratie terwijl het realiseren van ntbundeling vaak juist een del was van het breedbandinitiatief. Wederm cncurreert de vaak deels met publieke middelen gefinancierde- digitale marktplaats in een gedfunctinerende markt. Kenmerken van digitale marktplaatsen 8. De NDIX is een geheel van 22 gekppelde digitale marktplaatsen in het sten van Nederland en het nrdwesten van Duitsland. Zij zijn vanaf 2001 actief en hebben p dit mment circa 600 klantlcaties aangeslten. Er zijn 60 dienstenleveranciers actief. Respndenten geven aan dat de NDIX een leerprces is drlpen: vreger klein en stug, nu grter maar tch flexibel, transparant, vlwassen en practief. Men vindt dat de NDIX haar zaakjes ged vr elkaar heeft. Het wrdt k gewaardeerd dat men geen actieve verbindingen aanbiedt en geen clcatiediensten aanbiedt. Om mgelijke belangenverstrengeling te vrkmen, is het ged dat het beheer van de NDIX niet meer bij Virtu een aanbieder van clcatiediensten - ligt. 9. De digitale marktplaats in Deventer ntsluit ruim 400 klantlcaties en is actief sinds Drdat de digitale marktplaats is gekppeld aan de NDIX en het beheer wrdt uitgeverd dr de NDIX zijn er zeer grte vereenkmsten met NDIX. Deze marktplaats zal in de tekmst flink greien aangezien er k duizenden cnsumenten een kppeling krijgen naar de marktplaats. Het (p deze schaal) kppelen van cnsumenten p een marktplaats is een nviteit en het is dan k interessant m zien wat de effecten hiervan zullen zijn. 10. De GN-IX is gevestigd in de stad Grningen en is gekppeld aan de Fr-IX (Friesland). De GN-IX ging van start in 2004, heeft circa 200 klantlcaties ntslten en circa 50 8 Dialgic innvatie interactie

9 dienstenaanbieders als klant. Van de GNIX wrdt gewaardeerd dat men zeer transparant is in de prijsstelling en k ver de kwaliteit van het beheer is men psitief. Het feit dat men echter k c-lcatie ruimte aanbiedt wrdt niet dr iedereen als psitief gezien. Het is zeker prettig vr veel dienstenaanbieders, maar smmige respndenten vinden dat de marktplaatsbeheerders zich k mengen in een markt waar zij zich niet in zuden meten mengen als neutrale partij. 11. Het prbleem dat marktplaatsbeheerders zich in andere markten mengen speelt k in Amersfrt (BreedNet) en Tilburg (Twn). In Amersfrt levert Zigg (vrheen Casema) de access, de marktplaats en diensten. Smmige dienstenaanbieders willen hun apparatuur niet bij de digitale marktplaats Amersfrt nderbrengen mdat het daar in de ruimte van een cncurrent staat. In Tilburg (TOWN) zrgt TwnQSP vr het beheer van het netwerk en de digitale marktplaats en biedt daarnaast zelf diensten aan. Gebruikersrdeel ver digitale marktplaatsen 12. Digitale marktplaatsen zijn niet ls te zien van de ntwikkeling van pen netwerken. Vraagbundeling vr de realisatie van pen netwerken kan wel znder fysieke digitale marktplaats (zie bijvrbeeld de Fryslânring en BreedNet Nrdvleugel), maar andersm is weinig zinvl. Wanneer wij spreken ver effecten van digitale marktplaatsen is dit dus bijna altijd in relatie met de daaraan gekppelde pen netwerken. Dit attributievraagstuk is vral van belang bij de berdeling van de vernderstelde ecnmische effecten van digitale marktplaatsen. 13. Digitale marktplaatsen hebben een belangrijke rl (gehad) bij het succesvl realiseren van pen netwerken, vral in de beginfase van deze ntwikkeling. De digitale marktplaats vrmt een entiteit waarbij actieve, enthusiaste betrkkenen met gerichte activiteiten het alternatieve dienstenaanbd p gang helpen en de penheid van de aangeslten netwerken stimuleren f afdwingen. Digitale marktplaatsen hebben in een aantal gevallen als cntractpartner psitief bijgedragen aan het realiseren van gede cntractvrwaarden bij pen netwerken die via vraagbundeling tt stand kwamen. Het betreft dan vrnamelijk afspraken ver cndities van tegang tt de netwerken dr dienstenaanbieders (tariefstelling, transmissiecapaciteit, Quality f Service, etc.). 14. Digitale marktplaatsen hebben znder twijfel bijgedragen aan het lskppelen (ntbundeling) van het dienstenaanbd van de infrastructuurpartijen. Daarmee ntstaat cncurrentiedruk p dienstenniveau (k bij grte aanbieders, zals KPN en de kabelbedrijven). Een aantal geïnterviewden beschuwt deze lskppeling als een van de belangrijkste bijdragen van de digitale marktplaats. 15. Vral vr kleinere reginale dienstenaanbieders blijken digitale marktplaatsen belangrijke en betaalbare pstappunten te zijn. Dit belang neemt te naarmate meer digitale marktplaatsen zijn gekppeld waardr één gebruikerswlk ntstaat (zals bij NDIX het geval is). 16. Nadat afnemers eenmaal p een digitale marktplaats aangeslten zijn, neemt de tegevegde waarde vr vral de kleinere afnemers in een aantal gevallen af. Veel van deze kleinere afnemers zijn met name geïnteresseerd in een kwalitatief gede glasvezelinternetverbinding tegen een gunstige prijs. Hierdr wrdt de digitale marktplaats in hun perceptie eerder als een extra kstenpst ervaren. Vral de grtere afnemers prfiteren van gedkpe hgwaardige Ethernetkppelingen die dr de digitale marktplaats mgelijk wrden en kunnen z hun lcaties kppelen en hgwaardige diensten afnemen. NDIX geeft aan mmenteel tch steeds meer kleinere afnemers als klant aan te sluiten. Dialgic innvatie interactie 9

10 17. Niet alle digitale marktplaatsen zijn er in geslaagd een helder en transparant aanbd van diensten te creëren. Op diverse websites, waarnder de centrale website wrden veel diensten aangebden, maar een grt aantal hiervan blijkt niet f nauwelijks peratineel. Er bestaat duidelijk behefte aan het pschnen en updaten van dergelijke infrmatie ver dienstenaanbd p de desbetreffende websites. 18. Marktplaatsen streven naar transparante Ethernetkppelingen tussen netwerken van de verschillende grte peratrs. Tch blijven er ng drempels m dit p grte schaal te realiseren. Een cmplexe interactie van verschillende factren, zals strategische belangen van peratrs en technische en rganisatrische incmpatibiliteit van verschillen netwerken, is hier debet aan. Op natinaal niveau is BreedNed de rganisatie die hier mmenteel in gezamenlijkheid met alle belangrijke stakehlders aan werkt. 19. Een aantal (hgwaardige) afnemers vindt de technische beschikbaarheid van de marktplaatskppelingen ng nvldende vr kritische tepassingen. Vral vr telefnie wrdt een geringe dwntime als nacceptabel wrdt gezien. Ze stellen dat de huidige afgegeven gemiddelde jaarlijkse beschikbaarheid ng aanzienlijk mhg zu meten. Tegelijkertijd zu dit leiden tt hgere ksten waardr de digitale marktplaats minder aantrekkelijk wrdt. Ok met men beseffen dat glasvezelnetwerken in het algemeen ng niet dezelfde betruwbaarheid hebben als ISDN. 20. De ingewikkelde ntbundelde waardeketen leidt sms tt het slecht plssen van prblemen. Dit prbleem waarbij iedereen naar een ander wijst, is duidelijk de keerzijde van ntbundeling. Z is er het vrbeeld van een afnemer die aangeeft zes weken geen internetaccess te hebben gehad. In deze peride wezen en keken zes (!) verschillende partijen naar elkaar. Aan de kant van de dienstenaanbieders is er kritiek p de afnemers die het cncept van penheid en digitale marktplaatsen niet zuden begrijpen. Zij betreuren het dat afnemers alleen internet (vaak zelfs direct van de peratr) afnemen en niet eens naar diensten p de marktplaats kijken. 2.3 Penetratie van digitale marktplaatsen en belangrijkste delgrepen 21. Digitale marktplaatsen bedienen een klein gedeelte van de ttale zakelijke markt in Nederland. Op de dr ns nderzchte digitale marktplaatsen (NDIX, GNIX, Marktplaats Deventer en TOWN) zijn in ttaal ruim 1500 lcaties aangeslten. Het ttale aantal lcaties dat in Nederland is aangeslten p een digitale marktplaats wrdt geschat p 2500, terwijl de Nederlandse zakelijke markt circa lcaties telt. Het is van belang m p te merken dat digitale marktplaatsen p veel plaatsen in Nederland ntbreken (en er dus k geen gebruik van kan wrden gemaakt). 22. Smmige digitale marktplaatsen bedienen sms een grt gedeelte van de ptentiële markt in een gemeente (vestigingen met veelal meer dan 10 werknemers). Indien we p gemeenteniveau kijken naar de ptentiële markt dan blijken smmige digitale marktplaatsen een behrlijk hge penetratie te hebben bereikt: Deventer 1 55% van de vestigingen van 10 f meer werknemers, Grningen 22%, Harderwijk 18%, Enschede 10% en Amersfrt 9%. Interessant zijn de ntwikkelingen in Deventer waar 1 Bij Deventer zijn de aansluitingen van DeventerZrg niet meegerekend. Deze blijken namelijk grtendeels bij zrgvestigingen te zijn gerealiseerd waar minder dan 10 mensen werken. Het gevlg zu dan zijn dat de penetratie bven 100% uitkmt. Het vrbeeld van Deventer laat echter wel zien dat k vestigingen met minder dan 10 persnen tt de delgrep kunnen hren 10 Dialgic innvatie interactie

11 tienduizenden huishudens p de marktplaats wrden aangeslten. De verbreding van de gebruikersbasis van de marktplaats in Deventer tnt aan dat er een aanzienlijk ntwikkelingsptentieel is. 23. Digitale marktplaatsen bedienen een grt aantal werkplekken. Dr het typische karakter van de afnemers van de digitale marktplaats (zie 24) wrdt er met een relatief gering aantal lcaties een grt aantal werkplekken ntslten. In de respns p de webenquête (die circa 5% van de ttale ppulatie marktplaatsgebruikers bedreg 2 ) ging het m ruim werkplekken. Uitgaande van gemiddelde ICT uitgaven van circa 4000 per werkplek per jaar, geven de respndenten alleen al ttaal circa 76 miljen per jaar uit aan ICT. 24. Digitale marktplaatsen trekken zeer specifieke afnemers. De vestiging die gebruik maakt van een digitale marktplaats wijkt significant af van de gemiddelde Nederlandse vestiging. Marktplaatsgebruikers zijn grte rganisaties met gemiddeld 714 werknemers (Nederlands gemiddelde is 4,97). Organisaties die van digitale marktplaatsen gebruik maken tellen gemiddeld 7,5 lcaties (Nederlandse gemiddelde is circa 1,1 lcaties). Ten sltte cncluderen we dat de marktplaatsgebruikers veelal uit de (semi)publieke sectr kmen. De verheidssectr is bijna een factr 25 ververtegenwrdigd, het nderwijs bijna een factr 10. Sectren als zakelijke dienstverlening en handel en retail zijn zwaar ndervertegenwrdigd. 2.4 De ecnmische effecten van digitale marktplaatsen Hypthese 1: Digitale marktplaatsen leiden bij afnemers tt lagere tarieven vr telecmmunicatiediensten Hypthese 1 wrdt bevestigd dr de nderzeksuitkmsten 25. De prijs/kwaliteit verhuding vr diensten is vr ruim 75% van de bevraagde marktplaatsgebruikers verbeterd sinds men gebruik maakt van een digitale marktplaats. Bijna 50% geeft zelfs aan dat er een sterke verbetering in de prijs/kwaliteit verhuding is. Echter, drdat in het digitale marktplaatsenmdel infrastructuur en diensten ntbundelt zijn, is het vr de afnemer veelal lastig m ged inzicht te krijgen in de werkelijke prijseffecten. (Vrbeeld: De ksten vr ISDN via glasvezel en traditinele ISDN zijn meilijk te vergelijken. In het eerste geval gaat het m een dienst, in het tweede m een dienst en fysieke aansluiting) 26. De primaire beweegredenen van afnemers m van diensten van de digitale marktplaats gebruik te gaan maken zijn de beschikbaarheid van een grtere capaciteit (40%) en hgere kwaliteit (27%). Kstenefficiëntie (18%) wrdt k belangrijk gevnden, maar kmt pas p de derde plaats. In het algemeen nemen afnemers meer kwantiteit (capaciteit), de kwaliteit (SLA) en functinaliteit (tegevegde waarde) af, tegen een veel gunstiger prijs/kwaliteit verhuding. 27. Het dalen van tarieven vr diensten als telefnie, internet, remte back-up is een landelijke trend en is niet exclusief vrbehuden aan digitale marktplaatsen. Z wrden tariefdalingen vr telefnie deels verrzaakt dr de geïntensiveerde 2 Drdat de respns ngetwijfeld niet vlledig representatief is, mgen de uitkmsten niet zmaar wrden geëxtrapleerd en met een factr 20 wrden vermenigvuldigd. Desndanks is het redelijk te vernderstellen dat de ttale jaarlijkse ICT spent van marktplaatsgebruikers in Nederland veel meer is dan 72 miljen. Dialgic innvatie interactie 11

12 cmpetitie als gevlg van VIP diensten. Deze diensten wrden niet alleen via digitale marktplaatsen maar k via reguliere netwerken aangebden. 28. Interviews laten zien dat er zich substantiële prijsdalingen (factr 3 tt 5) hebben vrgedaan als het gaat m access. De cmbinatie digitale marktplaatsen en vraagbundeling heeft bijgedragen aan een sterke prijsdaling vr tegangsdiensten (zeker de piniers zals DeventerBreed, TOWN en NDIX). Hewel we het exacte prijseffect niet geheel aan één factr f partij kunnen teschrijven, lijkt vral de vraagbundeling (grtschalige inkp) de belangrijkste rzaak vr de prijsdaling te zijn geweest. In de 'reguliere markt (znder pen netwerk f digitale marktplaats) hanteren aanbieders een sterk gedifferentieerd kstenmdel bij glasvezelverbindingen, met veel maatwerk, waarnder graafwerkzaamheden. Daarmee is het lastig m vast te stellen wat een bepaalde verbinding zu hebben gekst znder het pen netwerk f de digitale marktplaats, maar vaak gaat het m meer dan 1000 per maand per verbinding en aansluitksten van tienduizenden eur s. Een aansluiting p een pen netwerk, variërend van circa 250 tt 400 per maand, is daarmee veel gedkper. 29. Onder druk van de lagere tarieven bij pen netwerken verlagen infrastructuuraanbieders inmiddels k hun reguliere tarieven. Er is dus een prijseffect waar te nemen in gebieden waar geen digitale marktplaatsen en vraagbundeling is gerealiseerd. 30. De tarieven vr het gebruik van de digitale marktplaats zelf zijn de afgelpen jaren gedaald, z blijkt uit gegevens van de NDIX. In vijf jaar tijd is het tarief van een 100Mbit/s prt gedaald van 450 naar 45. De prijseffecten verschillen per gebruikersgrep. Er zijn drie typische afnemers van digitale marktplaatsen: 31. Er is een type afnemer die vrheen relatief hge uitgaven kende vr telecmmunicatie en dr ver te stappen aanzienlijk minder is gaan uitgeven aan telecmmunicatie. Deze grte rganisaties hebben in het verleden tegen (zeer) hge ksten glasvezelverbindingen f huurlijnen aangeschaft. Hun verstap naar een nieuwe aansluiting via een digitale marktplaats (f alleen via vraagbundeling) kmt vral vrt uit een aanzienlijke kstenbesparing. Desndanks zijn langlpende bestaande cntracten een drempel m ver te stappen. Uit de internetenquête blijkt duidelijk dat digitale marktplaatsen (en de daarbij gebruikte pen infrastructuur) substituten vrmen vr eerder afgenmen telecmmunicatiediensten. Bijna 70% van de vrmalige huurlijnafnemers heeft deze huurlijnen pgezegd na aansluiting p de digitale marktplaats. Hetzelfde geldt vr ngeveer de helft van de gebruikers van VPN-diensten via glasvezel en de helft van de gebruikers van VPN-diensten via kper. 32. Er is een type afnemer die vrheen relatief beperkte uitgaven kende vr telecmmunicatie en dr ver te stappen meer is gaan uitgeven aan telecmmunicatie. Vr deze substantiële grep rganisaties was SDSL niet (f nauwelijks) meer tereikend, maar de sprng naar glasvezel vrheen simpelweg te duur. Dr breedbandinitiatieven heeft men een grte sprng kunnen maken in de kwaliteit van diensten, maar men is wel meer gaan uitgeven aan telecmmunicatie. Deze afnemer neemt bijvrbeeld vaak een veel bredere internetcnnectie af. Het is zeer aannemelijk dat de hgere telecm spent in ieder geval gedeeltelijk gecmpenseerd wrdt dr besparingen p het gebied van ICT. 33. Er is een type afnemer die vrheen relatief middelgrte uitgaven kende vr telecmmunicatie en dr ver te stappen minder is gaan uitgeven aan telecmmunicatie. Deze middelgrte rganisaties hebben aanzienlijke ksten vr DSL (f kabel) en telefnie. Een serieuze SDSL-verbinding (bijvrbeeld 2 Mbps en een gunstige ver- 12 Dialgic innvatie interactie

13 bekingfactr) kst al snel 400 per maand. Een 100 Mbps glasvezelaansluiting via een vraagbundelingsinitiatief kst maandelijks circa 250 tt 400, en vr dat bedrag krijgt de afnemer dus een veel snellere verbinding. In deze grep maakt de bvenkant van het MKB een grt gedeelte uit. Deze grep heeft p dit mment drgaans geen aansluiting p een digitale marktplaats, maar is wel een grep waar veel greiptentie aanwezig is. Hypthese 2: Digitale marktplaatsen dragen bij aan innvatie bij de afnemers Hypthese 2 kan deels wrden bevestigd Afnemers rapprteren ng geen 'grte' innvaties, maar geven wel aan dat marktplaatsen nder meer bijdragen aan klanttevredenheid en verbetering bedrijfsprcessen Afnamepatrnen veelal ng sterk traditineel (naast internetaccess en telefnie vral basis ICT-diensten), wel veel kppelingen van vestigingen Veel innvaties p IP-niveau versneld dr tegenmen beschikbaarheid van hgwaardige breedbandige infrastructuur Innvatie bij afnemers blijkt vral een kwestie van lange adem 34. Afnemers gebruiken bijna allemaal een brede internetverbinding. Dit is dan k znder enige twijfel de belangrijkste dienst. De mgelijkheden vr veel verschillende vrmen van innvatie die deze dienst biedt zijn zndermeer hg te nemen. Hewel de diensten die p ethernetniveau wrden afgenmen ng lang niet altijd tt innvatie in de desbetreffende rganisaties leiden, zien we dat dr de beschikbaarheid van grte bandbreedte bij gebruikers, wel tal van innvatieve IP-diensten van internet wrdt afgenmen (bijvrbeeld Teleblik in het nderwijs). 35. Veel rganisaties geven aan dat het afnemen van diensten p de digitale marktplaats een psitief effect hebben gehad p hun rganisatie. Meer dan de helft van de respndenten ziet een grt psitief effect p klanttevredenheid en circa 40% geeft aan dat bedrijfsprcessen verbeterd zijn. Maar er zijn k andere effecten die afnemers waarnemen, zals een grtere bedrijfszekerheid, nieuwe prducten en nieuwe vrmen van (keten)samenwerking. 36. Ruim 20% van de afnemers is vergegaan tt het implementeren van telefnie ver glasvezel. Veelal gaat het m een systeem waarin er alleen binnen de rganisatie via VIP wrdt gebeld en naar buiten wrdt gebeld via ISDN. Een vlledige VIP plssing is vr veel rganisaties een stap te ver p dit mment. De (perceptie van de) lage mate van betruwbaarheid ten pzichte van ISDN en de langdurige afschrijvingen van bestaande telefniecentrales zijn hier de belangrijkste redenen vr. Deze telefniediensten wrden drgaans niet gezien als zeer innvatief. 37. Dr kppeling van lcaties zien we vral rganisatiespecifieke innvatie vrm krijgen. Ruim 40% van de afnemers kppelen hun lcaties via glasvezel. Vr de rganisaties met veel grtere lcaties is dit vaak een hfdreden geweest m glasvezel te gaan afnemen. Hewel rganisaties hun lcaties eerder k al knden kppelen, bijvrbeeld via internet, is de snelheid en de kwaliteit van kppeling via glasvezel dermate hger waarmee de gekppelde rganisaties tal van prcessen efficiënter kunnen afhandelen (ndersteuning eigen EPD in de zrgsectr; eigen back-up faciliteit bij gekppelde schlen). Dialgic innvatie interactie 13

14 38. Het aantal afnemers van andere diensten (dan internet, VIP en kppelen lcaties) is ng beperkt. Het gaat hierbij m diensten als remte back-up, remte netwerkbeheer, camerabeveiliging, applicaties p afstand. Desndanks is het dienstenaanbd p digitale marktplaatsen mvangrijk en plurifrm. 39. In de interviews wrdt vaak aangegeven dat er een duidelijke vertragingsfactr is als het gaat m innvatie. Betrkkenen stellen dat afnemers beter zuden meten leren he m te gaan met de mgelijkheden van de digitale marktplaats. De digitale marktplaats en het pen netwerk dienen dan als belangrijke faciliterende cnditie vr innvatie: De drempel vr vernieuwing gaat mlaag. Veel partijen verwachten dat het grtschalige afname van innvatieve diensten een kwestie is van tijd, maar k van lange adem. Een typische reactie p het bestaan van innvatie-effecten p dit mment luidde: Dat verwachten we wel, maar we zien het ng nauwelijks. 40. Veel innvaties zijn niet waar te nemen dr te kijken naar de diensten p een digitale marktplaats. Uit gesprekken met afnemers blijkt bijvrbeeld dat er legi cmplexe innvaties zijn drgeverd drdat lcaties eindelijk ged gekppeld knden wrden. Dit maakt het mgelijk dat een rganisatie aanzienlijke efficiëntieverbeteringen realiseert bijvrbeeld dr middel van servercnslidatie. Maar k in het beheer zijn grte besparingen mgelijk drdat dit centraal kan wrden uitgeverd. Ok kunnen rganisaties hun ICT-mgeving p een andere bedrijfslcatie spiegelen. Het feit dat de dienst remte back-up nauwelijks wrdt afgenmen p de digitale marktplaats, wil dus niet zeggen dat er geen gebruik van wrdt gemaakt: Het wrdt alleen niet direct bij een dienstenaanbieder afgenmen. Ok p het gebied van internetapplicaties die een aanzienlijke bandbreedte ndig hebben is een aantal innvaties gerealiseerd. Hier gaat het bijvrbeeld m videapplicaties vr in het nderwijs en ASP pakketten die alleen kunnen wrden gebruikt indien er zeer breedbandig internet bij de klant beschikbaar is. Er zijn dus veel innvaties van de grnd gekmen buiten de diensten van de marktplaats m, vanwege de tegenmen beschikbaarheid van hgwaardige en betaalbare breedbandige infrastructuur. Hypthese 3: Digitale marktplaatsen dragen bij aan de ntwikkeling van innvatieve nieuwe diensten bij de dienstenaanbieders Hypthese 3 kan ng niet vlledig wrden bevestigd Het dienstenaanbd neemt weliswaar te en de marktplaats draagt bij aan een innvatief klimaat vr dienstenaanbieders, tch kennen dienstenaanbieders (ng) geen essentiële rl te aan marktplaatsen bij vernieuwing f innvaties. 41. Dienstenaanbieders zijn meer type diensten aan gaan bieden sinds ze p de digitale marktplaats actief zijn. Vral camerabeveiliging en externe applicaties (zals ASP- en SaaS-tepassingen 3 ) hebben een grte sprng gemaakt. Dienstenaanbieders kunnen dit vaak enkel vanwege de aanwezigheid van een digitale marktplaats aanbieden in verband met de ksten vr de bendigde kwaliteit van de verbinding. 42. Dienstenaanbieders bieden veel diensten aan, maar relatief veel diensten zijn inactief f zelfs niet uitntwikkeld. Drdat het eenvudig is m diensten aan te bieden (in de etalage te zetten) geven veel dienstenaanbieders aan een grt scala aan diensten te 3 ASP staat vr Applicatin Service Prvider, SaaS vr Sftware as a Service. Beide termen verwijzen naar de ntwikkeling waarbij een sftwarepakket zich niet meer p de cmputer f server van de gebruiker bevindt, maar dat de gewenste functinaliteit als dienst via internet f ethernet wrdt aangebden. 14 Dialgic innvatie interactie

15 leveren. In werkelijkheid levert men veelal slechts enkele diensten en is de rest ng niet beschikbaar. 43. Veel geïnterviewde dienstenaanbieders kennen de digitale marktplaats geen essentiële rl te bij vernieuwing f innvatie. Tch vindt iets meer dan de helft van de dienstenaanbieders de digitale marktplaats (zeer) belangrijk als vestigingsplaatscriterium. Het zijn vral kleinere lkale dienstenaanbieders die vr een grt gedeelte van hun mzet afhankelijk zijn van de digitale marktplaats. Bijvrbeeld dr het grtschalig leveren van systeem- en netwerkbeheerder p afstand. Andere ecnmische effecten van digitale marktplaatsen 44. Digitale marktplaatsen leiden tt een cncentratie van verkeer en diensten en stimuleren de markt vr clcatie- en hstingdiensten. Dit verklaart meteen waarm veel digitale marktplaatsen in meer f minder mate verbnden zijn (f waren) met partijen die clcatiediensten aanbieden. Deze hstingdiensten leveren reginale ecnmische activiteit en arbeidsplaatsen (bijvrbeeld Equinix, vrheen Virtu). 45. Een digitale marktplaats heeft als ntkppelpunt naar de buitenwereld een psitief effect p een grtere regi dan waar zij zich aanvankelijk p richtte. Een aantal geïnterviewde afnemers was gevestigd in een gebied waar geen vraagbundeling heeft plaatsgevnden en geen digitale marktplaats gevestigd is. Zij hebben zelf dus znder een gerganiseerde vraagbundeling - een kppeling naar de dichtstbijzijnde digitale marktplaats gerealiseerd, sms in cmbinatie met enkele andere rganisaties. Vrbeelden zijn rganisaties in Nunspeet (de digitale marktplaats in Harderwijk), Oldenzaal (de digitale marktplaats in Enschede) en Zevenaar (de digitale marktplaats in Arnhem). 46. Vanuit het perspectief van afnemers kunnen digitale marktplaatsen een psitief effect hebben p het vestigingsklimaat. Bijna de helft van de afnemers vindt het een zeer belangrijk vestigingscriterium. We meten dit echter wel in het licht zien van het type afnemers. 2.5 De verwachte tekmstptentie van het digitale marktplaatscncept 47. Daar waar digitale marktplaatsen al enige tijd actief zijn, wrdt een aanzienlijk deel van de markt bereikt. Het greiptentieel ligt vral in de mringende gebieden. Gegrafische grei is mgelijk dr nieuwe (gekppelde) digitale marktplaatsen te creëren. De relatief jngere digitale marktplaatsen kunnen naar verwachting verder drgreien. Een aandachtspunt daarbij is dat deze kleine digitale marktplaatsen vralsng dr schaalgebrek een slechtere ksten-/prestatieverhuding hebben en dat k de kppeling relatief kstbaar is. Dr nieuwe digitale marktplaatsen p te nemen in een wlk (zals de NDIX er feitelijk een is) kunnen de ksten k ver huidige afnemers wrden uitgesmeerd. De pkmende zgenaamde virtuele digitale marktplaatsen blijken in de diverse regi s k en alternatieve rute te zijn vr verdere gegrafische grei. 48. Ervaringen met reginale vraagbundelingsprjecten tnen dat grei naar andere delgrepen (in het bijznder het MKB) mgelijk is. Echter, het MKB staat bekend als zeer prijsgevelig. Om deze grep te bereiken is meer gerichte marketinginspanning ndig met aandacht vr lage tariefstelling en heldere cmmunicatie ver de meerwaarde van de marktplaatskppeling vr deze gebruikersgrep. Dialgic innvatie interactie 15

16 16 Dialgic innvatie interactie

17 Annex I: Lijst geïnterviewden Naam Organisatie Type Dhr. Clemens Linderhf Liemers Cllege Afnemer Dhr. G. van Wijk Carmel Cllege Afnemer Dhr. Harry van Dijk Zrggrep Nrdwest-Veluwe Afnemer Dhr. Jasper van de Kraat Gemeente Nunspeet Afnemer Dhr. Pierre van de Ven Mytylschl Gabriel Afnemer Dhr. S.D. Havekamp Shiman Eurpe Afnemer Dhr. Willem Cbbenhagen Siers grep Afnemer Dhr. Jan Versluys TwnQSP Dienstenaanbieder Dhr. Jan Willem Mulder Telecats Dienstenaanbieder Dhr. Jasper Wiersema ADIX Dienstenaanbieder Dhr. Juke Zeteman TwnQSP Dienstenaanbieder Dhr. Michael Bastiaanse Intercnnect Dienstenaanbieder Dhr. Niels van de Akker xcellent Dienstenaanbieder Dhr. Quirijn Hamel Teletp Dienstenaanbieder Dhr. Remc van Mk Equinix Dienstenaanbieder Dhr. René Bal Dimpact Dienstenaanbieder Dhr. Stef Krpraal xcellent Dienstenaanbieder Dhr. Mark Filius BreedNet Expert Dhr. Sander van Gelderen Zigg Zakelijk Expert Mevr. Nicl Wekamp NDIX Marktplaats Dhr. Bix Jacbse GN-IX Marktplaats Dhr. Hlger Bswijk DevEnter Breed Marktplaats Dhr. Jeren van de Lagemaat NDIX Marktplaats Dhr. Peter de Jng GN-IX Marktplaats Dhr. Menn Smidts BreedNet Amersfrt Marktplaats Dialgic innvatie interactie 17

18

19 Annex II: Begeleidingscmmissie Naam Dhr. Rb Bts Dhr. Jep Bruwers Dhr. Arn Grenendijk Dhr. Willem Huntink Dhr. Jst Kuiper Organisatie Gemeente Arnhem Stichting Brainprt Gemeente Deventer Prvincie Gelderland Prvincie Overijssel Dialgic innvatie interactie 19

20