Themabijeenkomst. Jaarrekeningissues van verzekeringsmaatschappijen in de context van de kredietcrisis. Woensdag 4 februari 2009

Transcriptie

1 Themabijeenkomst Jaarrekeningissues van verzekeringsmaatschappijen in de context van de kredietcrisis Woensdag 4 februari 2009

2 Themamiddag Verbond van Verzekeraars & NIVRA Kredietcrisis en gevolgen voor de jaarrekening van verzekeringsmaatschappijen Gerard Frank Sollman Voorzitter Commissie Verslaggeving Verbond van Verzekeraars Manager IFRS Competence Centre Eureko 5 februari 2009

3 De standpunten en meningen in deze presentatie zijn weergegeven op persoonlijke titel en zijn niet het officiële standpunt van Eureko B.V. en/of het Verbond van Verzekeraars Themabijeenkomst 4 februari 2009, Verbond van Verzekeraars / NIVRA

4 Agenda 1. Introductie 2. Kern problematiek 3. Il-liquide / inactieve markten 4. Daling aandelenkoersen 5. Deelnemingen etc. 6. Vastrentende waarden 7. Discontering verzekeringsverplichtingen 8. Overige aandachtspunten 9. Discussie Themabijeenkomst 4 februari 2009, Verbond van Verzekeraars / NIVRA

5 Introductie Gerard Frank Sollman Eureko - Manager IFRS Competence Centre Levob Bank & Verzekeringen Manager Finance & Control PricewaterhouseCoopers Lid VCV sinds 2002 (Waarnemend) voorzitter sinds december 2005 Doel Praktische informatie over de gevolgen van de kredietcrisis voor de jaarrekening van verzekeringsmaatschappijen. Vanuit IFRS achtergrond en de discussies binnen grotere maatschappijen Themabijeenkomst 4 februari 2009, Verbond van Verzekeraars / NIVRA

7 Kern problematiek Il-liquide / inactieve markten Sterke daling aandelen koersen Fluctuerende rente, bij stijgende credit spread in 2008 Al of niet gelijktijdig Themabijeenkomst 4 februari 2009, Verbond van Verzekeraars / NIVRA

9 Illiquide / inactieve markten (I) Wat is een actieve markt? RJ: Een actieve markt is een markt die voldoet aan de volgende voorwaarden: (a) de goederen die op de markt worden verhandeld zijn homogeen; (b) er kunnen normaliter op elk moment kopers en verkopers worden gevonden; en (c) de prijzen zijn beschikbaar voor het publiek. IASB: Definitie gelijk Il-liquide / inactieve markt = voldoet niet aan definitie Gevolgen voor de prijzen - geen recente / betrouwbare prijzen voor aandelen en rente gevolgen voor de waardering - marktwaarde in balans mogelijk niet betrouwbaar Themabijeenkomst 4 februari 2009, Verbond van Verzekeraars / NIVRA

10 Illiquide / inactieve markten (II) ED IFRS 7 (oktober 2008): - Control environment Fair Value waarderingen (governance, verificatie, interne review) - Gebruik waarderingsmodellen, vergelijkende items, broker quotes etc. hoe doen wij dat? én N.a.v. hiërarchie cijfermatige toelichting verdeling gehele portefeuille in 1. Beursnotering 2. Vergelijkbare instrumenten 3. (eigen) Modellen RJ (Nog) Geen uitspraak Wellicht zinvol voor NL jaarrekening Themabijeenkomst 4 februari 2009, Verbond van Verzekeraars / NIVRA

12 Daling aandelenkoersen (I) IFRS principes Available for Sale At Fair Value - herwaardering in vermogen - ook negatieve herwaardering - impairment regels, vanuit Herwaardering in P&L - alle waardeveranderingen in P&L Criteria voor impairment bij Available for Sale: significant or prolonged decline in fair value below cost Invulling judgement IFRS houdt geen rekening met beleggingshorizon / - beleid Themabijeenkomst 4 februari 2009, Verbond van Verzekeraars / NIVRA

13 Daling aandelenkoersen (II) BW2.9 / RJ herwaarderingsreserve - daling onder kostprijs direct uit herwaardering in P&L Impairment / bijzondere waardevermindering volgt al uit methode (onder kostprijs, herwaardering nihil door P&L) BW2.9 / RJ toelichtingen o.a. totale verandering reële waarde van financiële activa (RJ vv) Themabijeenkomst 4 februari 2009, Verbond van Verzekeraars / NIVRA

14 Daling aandelenkoersen (III) Hoe omgaan met aanpassing percentages bij impairments onder IFRS? Schattingswijziging? Wijziging accounting policy? IFRS: accounting policy (stelselwijziging), hangt ook af van interne toepassing en externe publicatie Themabijeenkomst 4 februari 2009, Verbond van Verzekeraars / NIVRA

15 Agenda 1. Introductie 2. Kern problematiek 3. Il-liquide / inactieve markten 4. Daling aandelenwaarden 5. Deelnemingen etc. 6. Vastrentende waarden 7. Discontering verzekeringsverplichtingen 8. Overige aandachtspunten 9. Discussie Themabijeenkomst 4 februari 2009, Verbond van Verzekeraars / NIVRA

16 Deelnemingen etc. Deelnemingen (RJ 121 Bijzondere waardeverminderingen) Ook voor deelnemingen relevant te kijken naar de (reële) waarde ontwikkeling Beurswaarde kan indicatie zijn > eventueel impairment Waardering van goodwill Nagaan of goodwill triggers geraakt worden door waarde ontwikkeling van de activa waaraan de goodwill is toegerekend Themabijeenkomst 4 februari 2009, Verbond van Verzekeraars / NIVRA

18 Vastrentende waarden Rente ontwikkeling Met name vreemde ontwikkeling van credit spread opslag Komt door (perceptie van) hoger risico / onzekerheid Gevolg Mismatch bij Reële waarde (Fair Value) - nieuw FV mutatie assets wijkt af van FV mutatie liabilities Impact accounting mismatch - bestaand FV mutatie assets in vermogen of P&L en geen mutatie uit liabilities Themabijeenkomst 4 februari 2009, Verbond van Verzekeraars / NIVRA

20 Discontering verzekeringsverplichtingen (I) Relevant als Marktrente in statutaire jaarrekening Toereikendheidstoets DNB Swap curve geen aanpassingen op gedaan Wat is er aan de hand? - grillige bewegingen - verschillen korte en lange looptijden - swap lager dan staatscurve bij diverse looptijden liquiditeitsopslag nodig? Themabijeenkomst 4 februari 2009, Verbond van Verzekeraars / NIVRA

21 Discontering verzekeringsverplichtingen (II) Sector Analyse: - wel opslag noodzakelijk zowel in statutaire cijfers als in toereikendheidstoets Internationaal UK, Denemarken, Australië Niet verplicht: Toelichten keuze bij verandering Gebruik andere curve: policy wijziging Gebruik opslag: schattingswijziging Themabijeenkomst 4 februari 2009, Verbond van Verzekeraars / NIVRA

23 Overige aandachtspunten - Solvabiliteit toelichten in jaarrekening, ook de interne eisen (= cf. 2007) - Gebruik ruimte in toereikendheidstoets voor solvabiliteit instemming DNB vragen -> issue: afkoopwaarde vloer - In jaarverslag? vergelijking eigen resultaten met markt, toelichten bijzondere posten - verslagstaten?? Risico s toelichten, risk management toelichtingen Maar eerst de jaarrekening! Themabijeenkomst 4 februari 2009, Verbond van Verzekeraars / NIVRA

25 Discussie (1.) Fair Value geeft juiste inzicht in de risico s die de verzekeraar werkelijk loopt Themabijeenkomst 4 februari 2009, Verbond van Verzekeraars / NIVRA

26 Discussie (2.) Verzekeraar moet veel te veel toelichten (3.) Verzekeraars verstoppen de risico s liever (4.) Lessons learned als bestuur / directie opnemen in jaarverslag? Themabijeenkomst 4 februari 2009, Verbond van Verzekeraars / NIVRA

27 Fair value accounting en de reclassificatieopties

28 Waarom zijn we eigenlijk aan fair value accounting begonnen $500 Billion is a price tag many have placed on the banking crisis. Whenever discussions about fair value (FV) accounting occur, FV accounting advocates believe the banking crisis and its cost would have been prevented if banks had used FV accounting. More specifically, they believe that the use of historical cost accounting, instead of FV accounting, failed to expose the industry's true financial condition. If banks had used FV accounting, regulators and investors would have known about the precarious nature of the industry, acted to minimize future losses, and prevented the massive government bailout. February 5, 2009

29 De quote van de vorige slide is niet van vandaag. CAQ schreef aan US Congress Many of the current requirements stem from the Savings & Loan crisis in the 1980s, when we learned that not knowing the real, current values of financial instruments held by financial institutions can be devastating when the bubble finally bursts and institutions are forced to close their doors. The current requirements provide a uniform and consistent method to measure market values and provide investors increased disclosures about those measurements. Suspending mark-to-market accounting would throw financial reporting back to a time of less comparability, less consistency and less transparency. February 5, 2009

30 Wat is waarheid? Niemand kan tegen het opnemen van de werkelijke waarde zijn van activa als deze lager is dan kostprijs. Reële waarde bestaat niet. De IFRS regels zijn minder strikt dan Dutch GAAP. De belegger kijkt niet verder dan nettowinst. De werkelijkheid is nooit in regels te vangen. February 5, 2009

31 Niemand kan tegen opnemen van werkelijke waarde zijn van activa als deze lager is dan kostprijs. Voor sommige activa is dat al lager dan kostprijs bij aanschaf, is bedrijfswaarde niet meer relevant? Als activa tot einde looptijd wordt aangehouden is reële waarde wellicht minder relevant. Als de reële waarde moeilijk is vast te stellen is een kostprijs wellicht meer betrouwbaar? In de Savings & Loan crisis had het meer inzicht gegeven in de werkelijke kracht van banken. In het geval van derivaten kan het zijn dat de kostprijs in geen verhouding staat tot reële waarde. In het geval van handelsactiviteiten geeft een reële waarde meer inzicht in te verwachten resultaten. In het geval van mixed measurement kan er sprake zijn van een accounting mismatch. February 5, 2009

32 Reële waarde bestaat niet. Voor liquide markten is het eenvoudig vast te stellen wat transactieprijzen zijn. In minder liquide markten dienen vergelijkbare transacties gevonden te worden. In illiquide markten is professional judgement van belang. February 5, 2009

33 De IFRS regels zijn minder strikt dan Dutch GAAP. RJ 290 geeft meer keuze mogelijkheden en minder gedetailleerde voorschriften. Echter bij toepassing van Dutch GAAP kan de herwaarderingsreserve niet negatief zijn. February 5, 2009

34 De belegger kijkt niet verder dan nettowinst. De kwaliteit van de winst blijkt uit de toelichting: Day one gains Winst als gevolg van veranderend krediet risico Reële waardes gebaseerd op schattingen Herclassificaties Herwaarderingsreserve verloop Niet tegen reële waarde opgenomen items February 5, 2009

35 De werkelijkheid is nooit in regels te vangen. De complexiteit van economieën is dusdanig groot dat een set van regels nooit volledig kan zijn. Op elke regel is een uitzondering te bedenken. Er zijn altijd mensen die een regel anders uitleggen dan deze bedoeld is. February 5, 2009

36 Ervaringen met herclassificatie regels Wat zijn de herclassificatie regels: Handelsactiva kunnen worden geherclassificeerd onder bepaalde voorwaarden Bijzondere omstandigheden Tijdige beslissing Verandering van voornemens Kenmerken van het instrument Available for sale activa kunnen worden geherclassificeerd onder bepaalde voorwaarden Tijdige beslissing Verandering van voornemens Kenmerken van het instrument February 5, 2009

37 Was het een gedegen en weldoordacht proces? Geen exposure draft Geen of nauwelijks discussie Onder grote politieke druk Binnen 1 maand de eerste wijziging / verduidelijking nodig Binnen 2 maanden de tweede wijziging nodig Onduidelijkheid over bepaalde voorwaarden Proces niet voor herhaling vatbaar February 5, 2009

38 Was het dat allemaal waard? CESR onderzocht dat van de FTSE Eurotop 100 financiële instellingen 8 instellingen van de 22 de herclassificatie toe pasten in het derde kwartaal. Een aantal instellingen kondigde aan de herclassificatie per 1 oktober of later toe te passen. Hiermee voorkwamen deze instellingen verdere dalingen van winst en of eigen vermogen. CESR constateerde dat een aantal niet aan de IFRS 7 toelichtingsvereisten voldeed February 5, 2009

39 Wensenlijst van de EU Fair value option ook in de reclassificatie mogelijkheden opnemen Embedded derivaten met betrekking tot synthetische structuren Bijzondere waardevermindering available for sale Obligaties Aandelen February 5, 2009

40 Dank u wel

41 Waardering verzekeringstechnische verplichtingen en uitvoering toereikendheidstoets Laurens Roodbol

42 Agenda IFRS en WFT Adequacy test en Toets op de toereikendheid Financiële markten, Swap of Staat? QIS 4 42 February 5, 2009

43 IFRS Vastrentende waarden tegen marktwaarde Onderhandse leningen en hypotheken tegen nominale waarde Verzekeringsverplichtingen statutair ongewijzigd. Indien wijzigingen dan in de richting van fair value. Mismatch in grondslagen en methoden, oplossingen zichtbaar in de markt: Verzekeringsverplichtingen tegen marktrente Shadow accounting/niet gerealiseerde resultaten in technische voorzieningen 43 February 5, 2009

44 WFT Technische voorzieningen op traditionele basis; Vaste rekenrente Tenminste gelijk aan de afkoopwaarde Beleggingen op marktwaarde of amortisatiewaarde Mismatch in de waarderingsgrondslagen Oplossen via prudentieel filter 44 February 5, 2009

45 LAT Minimale eisen geformuleerd in IFRS 4 1.Consider current estimates of all cash flows including a. Related cash flows (like claims handling and maintenance expenses) b. Cash flows resulting from embedded options and guarantees 2.If the liability is inadequate the entire deficiency will be recognised in profit and loss Disconteringsvoet is niet gedefinieerd; diverse oplossingen Gemiddelde return op de asset portfolio Actuele rentecurve Geen afkoopwaardevloer toepassen als minimum Zelfregulering in de markt is nog beperkt aanwezig 45 February 5, 2009

46 Toets WFT Concept van DNB ( ) Toets op toereikendheid van de technische voorzieningen Best estimate Opties en garanties Risicomarge voor niet diversificeerbare risico s Gebruik maken van de rentetermijnstructuur van DNB Toetsvoorziening tenminste gelijk aan afkoopwaarde (mits gegarandeerd) Assets tegenover de technische voorzieningen zetten op marktwaarde en corrigeren op toetsuitkomst Gebruik maken van prudentieel filter 46 February 5, 2009

47 Financiële markten Financiële crisis heeft geleid tot Sterk gedaalde omzet in financiele markten Verstoring van de SWAP markt Vlucht van zakelijk naar vastrentend Oplopen van liquiditeits- en creditspreads (obligaties) Afwaardering van vastrentende waarden diverse impairments Wat is de risicovrije rente voor het waarderen van verzekeringstechnische verplichtingen? Hoe marktconsistent is de MCEV nog? 47 February 5, 2009

48 Swap of Staat? Swap minder liquide (500 mio/dag) Nederlandse/Duitse Staat weinig liquide / punten Zijn niet voldoende bonds voor securisatie Pensioenfonds industrie creëert hoge vraag Inmiddels creditspread op staat? Weerspiegelt de curve nog een renteverwachting? 48 February 5, 2009

49 Bruikbaarheid van de SWAP Vasthouden aan de SWAP curve voor discontering wordt ter discussie gesteld door AG SWAP markt is uit zijn evenwicht Reflecteert wellicht niet meer een risicovrije renteverwachting! Is de huidige marktprijs nog een fair value? Na afwaarderingen en ondersteuning door Staat, onrealistisch om nog meer verliezen te tonen. Beter om op te nemen in solvabiliteitseis Assets meewaarderen (economische balans) Actuarissen meer focus op credit- en liquiditeitsrisico Waarom pensioenfondsen risicovrij waarderen? 49 February 5, 2009

50 Persbericht van DNB: DNB constateert dat de vertekeningen op de interbancaire swapmarkt, zoals die rond begin december nog zichtbaar waren, de laatste weken van het jaar duidelijk zijn afgenomen. Afwijkingen ten opzichte van bijvoorbeeld rentecurves voor overheidspapier zijn ook afgenomen. DNB heeft vandaag dan ook de rentetermijnstructuur per ultimo 2008 gepubliceerd zonder op deze curve correcties toe te passen. Deze rentecurve wordt door pensioenfondsen gebruikt voor o.a. het waarderen van hun pensioenverplichtingen en door verzekeraars ten behoeve van de toereikendheidstoets. 50 February 5, 2009

51 QIS 4 Herhaling per eind 2008 Doel inschatting financiële positie verzekeraars AG start inhoudelijke discussie met DNB over deze QIS 4 51 February 5, 2009

52 iboxx annual yield 6,00 5,00 4,00 Procent 3,00 AAA-AA 7-10 Collateralized AAA Dutch Germany ,00 1,00 - dec-07 jan-08 feb-08 mrt-08 apr-08 mei-08 jun-08 jul-08 aug-08 sep-08 okt-08 nov-08 dec February 5, 2009

53 Onzekerheden en risico management in de jaarrekening van verzekeraars Leo van der Tas

54 Agenda Overzicht risico s vanuit IFRS perspectief Liquiditeitsrisico Kredietrisico Marktrisico Vooruitblik 5 februari 2009

55 Uitgangspunten IFRS IFRS 7: Risk disclosures through the eyes of management Dus gebaseerd op interne risicorapportage Echter, met minimum disclosures IFRS 4: Geen expliciete referentie aan management benadering Bevat echter weinig gedetailleerde regels waardoor zoveel mogelijk aansluiting kan worden gezocht bij management rapportage 5 februari 2009

56 Risico s verzekeraar onder IFRS Verzekerings Krediet Liquidi -teit Marktrisico Standaard Sterfte Overig Rente Valuta overig Obligaties / leningen X X X IFRS 7 Aandelen X X IFRS 7 Onr goed X X X X IAS 40 Verz contracten X X X X X IFRS 4 Pensioenve rplichting X X X X IAS 19 Financiële verplichting X X X IFRS 7 5 februari 2009

57 Wat valt op? Dezelfde risico s worden door verschillende standaarden behandeld, afhankelijk van de actief-/passiefpost waarin ze zijn vervat De standaarden kennen elk een eigen wijze waarop inzicht moet worden gegeven in de risico s Verschillende risico s worden op één hoop geveegd omdat ze in dezelfde post zitten 5 februari 2009

58 Liquiditeitsrisico

59 Inconsistentie tussen standaarden Liquiditeitsrisico IFRS 7.39(a) vereist overzicht naar contractuele looptijd voor financiële verplichtingen (inclusief pure beleggingsproducten al dan niet met winstdeling) op basis van ongedisconteerde kasstromen Indien de verzekeraar liquiditeitsrisico beheert op basis van verwachte kasstromen (ipv contractuele), dan mag additioneel een overzicht van verwachte kasstromen uit financiële activa en passiva worden verstrekt (IFRS 7 IG 30) IFRS 4.39(d) vereist overzicht verwachte looptijd voor verplichtingen uit verzekeringscontracten, mag ook op basis van verdisconteerde kasstromen 5 februari 2009

60 Praktijk toelichting liquiditeitsrisico Survey E&Y 16 grootste verzekeraars 2007 onder IFRS Ongeveer gelijk verdeeld tussen verdisconteerd en niet verdisconteerd Ongeveer gelijk verdeeld tussen contractuele en verwachte kasstromen Some onderscheid leven (contractueel) versus schade (verwacht) 11 verzekeraars gaven tevens een liquiditeitsoverzicht van de financiële activa AFM onderzoek Nederlandse beursgenoteerde financiële instellingen Groot aantal financiële instellingen (64%) gebruikt verdisconteerde kasstromen ipv niet verdisconteerde Derivaten worden vaak niet meegenomen (bij 27% van de financiële instellingen) 5 februari 2009

61 ING Verzekeringen, 2007, p februari 2009

62 Voorgestelde verbeteringen IFRS 7 In oktober 2008 publiceerde IASB voorstel voor verbetering IFRS 7 nav eerste ervaringen Verbetering informatie omtrent liquiditeitsrisico Indien het liquiditeitsrisico op verplichtingen niet zijnde derivaten wordt beheerst op grond van verwachte kasstromen in plaats van contractuele kasstromen, mag het liquiditeitsoverzicht worden gebaseerd op verwachte kasstromen Uitgebreide toelichting op kasstromen uit derivaten op basis van de wijze waarop het management het liquiditeitsrisico beheerst 5 februari 2009

63 Kredietrisico

64 Eigen kredietrisico IFRS eist dat bij de waardering van financiële verplichtingen rekening wordt gehouden met eigen kredietrisico Onduidelijk is of dat ook moet bij verzekeringsverplichtingen Van de 16 grootste verzekeraars onder IFRS maakten slechts twee melding van het feit dat waardemutaties agv eigen kredietrisico in de winst-en-verliesrekening waren verwerkt 5 februari 2009

65 Allianz, 2007, p februari 2009

66 Kredietrisico in activa Uitgebreide informatie-eisen kredietrisico Maximale exposure Concentratie kredietrisico s Onderpanden, reële waarde ervan 5 februari 2009

67 Bevindingen AFM kredietrisico Maximale kredietrisico Door allen boekwaarde vermeld Slechts 73% neemt tevens off-balance kredietrisico s mee Concentratie kredietrisico 91% financiële instellingen vermeldt dit, voornamelijk gesegmenteerd naar bedrijfstak 80% tevens naar geografisch gebied Onderpand 55 (2005: 36%) vermeldt ontvangen zekerheden 5 februari 2009

68 Marktrisico

69 Grondslag gevoeligheidsanalyse Number 2 0 IFRS Embedded value VaR 16 grootste verzekeraars 5 februari 2009

70 Bevindingen AFM in Nederland Marktrisico, gevoeligheidsanalyse: 82% (2005: 55%) geeft Value at Risk (VaR) informatie 45% (2005: 18%) geeft Earnings at Risk (EaR) informatie Volgens AFM was er bij 73% (2005: 27%) van de financiële instellingen voldoende toelichting op de gehanteerde veronderstellingen Bij financiële instellingen gehanteerde VaR en EaR modellen zijn slecht te vergelijken door hantering van sterk uiteenlopende veronderstellingen 5 februari 2009

71 Illustratie veronderstellingen (internationaal) Rente: veelal 100 basispunten, enkele keren 50 Valuta: veelal 10% mutatie (55% van de grootste verzekeraars), echter ook 5% mutatie (20%) en 15% mutatie (6%) Marktrisico: veelal 10% schok 5 februari 2009

72 Ten slotte 2008 was een bijzonder jaar Markt verwacht uitgebreide toelichting in jaarrekening omtrent (financiële) risico s en de beheersing ervan AFM heeft als speerpunten in reviews Impairments Gevolgen kredietcrisis, met name bepaling reële waarde, reclassificaties en verwerking waardemutaties 5 februari 2009