Nederlandsche Vogelen Nozeman & Sepp

Transcriptie

1 Nederlandsche Vogelen Nozeman & Sepp

2

3

4 DIT SALESBLAD BEVAT EEN SELECTIE UIT Nozeman & Sepp Nederlandsche vogelen ISBN NUR 435/680 Verschijnt in oktober tot december vanaf januari 2015 Gebonden met leeslint Verpakt in draagdoos Vierkleurendruk 535 mm hoog x 355 mm breed 816 pp. INFO Nederland Uitgeverij Terra Lannoo Papiermolen DK Houten Postbus DB Houten T 0031 (0) F 0031 (0) info@terralannoo.nl Verkoop verkoop@terralannoo.nl België Uitgeverij Lannoo Kasteelstraat Tielt T 0032 (0) F 0032 (0) info@lannoo.be Uitgeverij Verkoop boekbestellingen@lannoo.be In samenwerking met Ontvang onze nieuwsbrief via formulieren.kb.nl Registreer u op onze website en we sturen u regelmatig een nieuwsbrief met informatie over nieuwe boeken en met interessante, exclusieve aanbiedingen. Vormgeving: Studio Lannoo, Keppie & Keppie Uitgeverij Lannoo nv, Tielt, België, 2014 & Koninklijke Bibliotheek, Nationale bibliotheek van Nederland Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever heeft geprobeerd voor alle teksten, foto s en afbeeldingen de wettelijke voorschriften inzake copyright toe te passen. Wie meent nog rechten te kunnen laten gelden wordt verzocht zich te richten tot de uitgever.

5

6

7 ornithologisch topwerk Nederlandsche vogelen; volgens hunne huishouding, aert, en eigenschappen beschreeven door Cornelius Nozeman, leeraer der Remonstranten, en mede-directeur van t Bataefsch Genootschap der proefondervindelyke wysbegeerte te Rotterdam; alle naer t leeven geheel nieuw en naeuwkeurig getekend, in t koper gebragt, en natuurlyk gekoleurd door, en onder opzicht van Christiaan Sepp en zoon. Te Amsterdam, by Jan Christiaan Sepp, boekverkoper. 5 dln., Folio. Gebaseerd op het exemplaar in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag, signatuur: 1047 B De Nederlandsche vogelen, ook wel Nozeman en Sepp genoemd, is een van de mooiste en duurste werken uit de geschiedenis van onze boekdrukkunst. Het werd uitgegeven in losse afleveringen die tot vijf delen samengebonden konden worden, tussen 1770 en jaar zat er tussen het verschijnen van het eerste en het laatste deel. Het is het eerste standaardwerk over de avifauna van Nederland in woord en beeld. Samen bevatten de delen 250 prachtige, met de hand ingekleurde, gravures die de vogels zo veel mogelijk op natuurlijke grootte afbeelden, vaak met hun gevederde partner en soms ook met nest en eieren. kopergravures en omschrijvingen Elk deel bevat 50 met de hand gekleurde kopergravures met uitgebreide beschrijvingen van het uiterlijk van de vogels en hun leefwijze. Op deze 250 platen zijn ongeveer 200 vogelsoorten afgebeeld, waaronder 192 wilde soorten. De volgorde waarin de vogels opgenomen werden, was afhankelijk van welke vogel gevonden werd en is dus willekeurig. Wel is steeds de sytematiek van Linnaeus vermeld. De vogels zijn zo veel mogelijk op natuurlijke grootte afgebeeld. De beschrijving beslaat ongeveer 2 à 4 pagina s per vogelsoort. Meestal bestaat de tekst uit een systematische inleiding, een nauwkeurige beschrijving van het uiterlijk van zowel het wijfje als het mannetje en vervolgens een overzicht van de aard van het voorkomen, de leefwijze, de vangst én de mogelijke bereidingswijze van de vogel. Elk deel heeft een korte inhoud en een titelbladzijde. Het tweede, vierde en vijfde deel heeft een namenregister en bij het vijfde deel is ook een erratum toegevoegd. Aan het einde van het laatste deel is ook een systematische namenlijst toegevoegd, waarin alle afgebeelde vogelsoorten zijn opgesomd. Het plan van Nozeman was om niet alleen de vogels zelf, maar ook hun eieren en nesten af te beelden. Om die te bestuderen, vertrouwde hij niet op de kennis van anderen, maar ging hij zelf op pad om de nesten en eieren te zoeken of te laten opzoeken. Dat blijkt uit het volgende fragment: Op bloote berichten van anderen, wier Trouw my niet bekend is, gae ik ten aanzien va de Nesten en Eijeren niet los. K heb eenen knaep in myn dienst die t kunstje meesterlyk verstaet van de broedende vogelen op het Nest zelf te vangen. Zoo drae hy ze aenbrengt worden ze naer t leeven uit getekend. Geef ik voorwerpen uit, die onder myn eigen oog niet opgedaen zyn, (gelyk meermaelen zal moeten gebeuren,) dan zullen zelfs de Hoogaenzienelyke en andere Heeren, die de goedheid geliefden te hebben my op myn verzoek, als anders uit eigene vrindelyke beweeging, de Nesten en Eijeren met of zonder de Vogelen te laeten toekoomen, zig loffelyk als bezorgers door my met hunne naemen vinden gemeld, en zy allen, (dit houd ik my verzekerd,) zullen wel aenspraeklyk willen zyn voor hunne Getrouwheid. De gekleurde platen werden verzorgd onder toezicht van de Amsterdammer Christiaan Sepp, tekenaar, graveur en cartograaf in Amsterdam én liefhebber van de biologie. Later zetten zijn zoon en kleinzoon het werk voort. De teksten voor de eerste delen werden geleverd door Cornelis Nozeman ( ). Na zijn dood nam de arts en bioloog Martinus Houttuyn ( ) het werk over. Toen ook hij overleden was, maakte de uitgever het werk af op basis van Houttuyns aantekeningen en bijgestaan door Coenraad Jacob Temminck ( ), de eerste directeur van het Rijks Museum van Natuurlijke Historie in Leiden, het tegenwoordige Naturalis Biodiversity Center. Nozeman was een remonstrants predikant en stond bekend om zijn natuurhistorische kennis. Vooral in vogels was hij erg geïnteresseerd. Hij had enkele theologische publicaties op zijn naam staan, maar verzorgde ook vertalingen van Duitse en Engelse dierkundige werken. Hij was een bekwaam ornitholoog, en was ook regelmatig in het veld zelf te bespeuren. Hij stelde deel I samen en een groot stuk van deel II. Na zijn dood werd hij opgevolgd door zijn tijdgenoot Houttuyn. Die was arts, maar vooral ook auteur van enkele natuurhistorische werken. Hij beschreef de vogels in deel II tot en met IV, die hem toegestuurd werden, of die hij in Amsterdam op de markt had verkregen. Deel V werd verzorgd door de uitgever met behulp van Temminck. Hij behoorde tot een latere generatie. Zijn vader bezat een kleine vogelverzameling en had een voorliefde voor natuurhistorie. Temminck erfde die interesse en ontwikkelde zich uiteindelijk tot een systematischen zoöloog van den hoogsten stempel. In 1820 werd Temminck directeur van het Rijks Museum van Natuurlijke Historie. Hij publiceerde erg veel tijdens zijn leven. Zo gaf hij een catalogus uit van zijn collectie vogels en apen. Zijn bekendste werk, Manuel d Ornithologie, verscheen tussen 1815 en verschillende tekenaars Geen van de platen is gesigneerd. Volgens het titelblad werden de tekeningen vervaardigd onder opzicht van Christiaan Sepp en zoon. Deze toelichting is te vaag om daaruit te kunnen opmaken wie de tekenaar van welke plaat precies geweest is. Het staat niet vast welk aandeel de familie Sepp precies gehad heeft bij het tot stand komen van de platen. Welke platen Christiaan Sepp getekend of gegraveerd heeft, weten we dus niet. Het kan goed zijn dat tekenaar S. Klapmuts ook platen heeft getekend, maar dat blijkt nergens. Alleen de tekenaar N. Muis wordt in het eerste en tweede deel een aantal keer vermeld. Ook weten we met zekerheid dat de afbeelding van de purperreiger (353) van de hand van W. Hendriks is. Er zou ook een tekenares verantwoordelijk zijn voor een of meerdere platen. Zo is de holenduif (407) wellicht het werk van Pauline De Courcelles. Sommige originelen zijn nog te bezichtigen in het Rijksmuseum in Amsterdam, maar een deel is ook verkocht. Over het algemeen vertonen de verschillende platen een grote uniformiteit. Daarom is het erg moeilijk om te achterhalen welk werk bij welke tekenaar hoort. Toch zijn er platen die duidelijk gemeenschappelijke kenmerken vertonen, maar verschillen van de andere prenten. Zo is er bijvoorbeeld het contrast tussen de plaat van de klapekster (121) en die van de grauwe klauwier (127) tegenover bijvoorbeeld de tekeningen van de braamsluiper (139) en de goudvink (141). De klapekster en de grauwe klauwier zouden, samen met de stereotiepe omkijkende vogels, die vooral in deel I voorkomen, het werk van Klapmuts kunnen zijn. betekenis van het werk De Nederlandsche Vogelen geeft weliswaar geen compleet overzicht van de avifauna van Nederland in de achttiende eeuw, maar biedt wel een goed beeld van de voornaamste vogelsoorten die toen in Noord- en Zuid-Holland voorkwamen en bovendien van vogels uit de andere provincies. De prachtige originele tekeningen met nesten en eieren zijn een genot voor het oog en bieden samen met de uitgebreide beschrijvingen uren kijk- en leesplezier. 5

8 inhoud deel i 7... Woord vooraf 9... Inleiding Voorbericht van den schryver Korte inhoud van t eerste deel latijnse nederlandse actuele latijnse actuele nederbenaming boek benaming boek benaming landse benaming Garrulus... Gaey... Garrulus glandarius... Gaai Pica... Aekster... Pica pica... Ekster Caryocatactes... Nootenkraeker... Nucifraga caryocatactes... Notenkraker Palumbus... Bosch- of Ring-duif... Columba palumbus... Houtduif Turtur... Tortel... Streptopelia turtur... Zomertortel Oenas vinago, Livia vinago... Blaeuwduif... Columba oenas... Holenduif Milvus aeruginosus... Klem, Koop, Kiekendief... Milvus milvus... Bruine kiekendief Turdus ater, Merula... Merel... Turdus merula... Merel Oriolus... Goudmerel of Wielewael... Oriolus oriolus... Wielewaal Turdus iliacus... Koperwiek... Turdus iliacus... Koperwiek Turdus pilaris minor... Kleiner graeuwe lyster... Turdus philomelos... Zanglijster Sturnus et cinclus... Spreeuw en Waterspreeuw... Sturnus vulgaris/cinclus cinclus... Spreeuw/waterspreeuw Alauda... Leeurik... Alauda arvensis... Veldleeuwerik Tringa, seu glareola, pugnax... Kemphaen... Philomachus pugnax... Kemphaan Hirundo domestica... Huiszwaluw... Hirundo rustica... Boerenzwaluw Hirundo agrestis... Boerenzwaluw... Delichon urbicum... Huiszwaluw Hirundo riparia... Aerd- of Oeverzwaluw... Riparia riparia... Oeverzwaluw Hirundo apus... Gierzwaluw... Apus apus... Gierzwaluw Caprimulgus... Geitenmelker of Dagslaep... Caprimulgus europaeus... Nachtzwaluw Picus albo nigroque varius, major... Grooter bont specht... Dendrocopos major... Grote bonte specht Picus martius sive viridis... Groen-specht... Picus viridis... Groene specht Parus caeruleus... Blauwe mees, Pimpelmees... Cyanistes caruleus... Pimpelmees Parus palustris... Rietmees... Periparus ater... Zwarte mees Parus caudatus... Staertmees... Aegithalos caudatus... Staartmees Haematopus... Scholaekster... Haematopus ostralegus... Scholekster Rusticola... Grutto... Limosa limosa... Grutto Ardeola... Woffer, Houtpitoortje, Woudhopje... Ixobrychus minutus Woudaap Certhia... Boomkruipertje... Certhia brachydactyla... Boomkruiper Fulica... Koet, Meyrkoet... Fulica atra... Meerkoet Strix ulula... Uil... Asio flammeus... Velduil Strix ulula... Uil... Strix aluco... Bosuil Tringa vanellus... Kievit... Vanellus vanellus... Kievit Recurvirostra... Kluit... Recurvirostra avosetta... Kluut Noctua minor auctuparia... Steenuil... Athene noctua... Steenuil Fulica chloropus... Waterhoentje... Gallinula chloropus... Waterhoen Chloris... Groenling... Chloris chloris... Groenling Ardea stellaris... Roerdomp... Botaurus stellaris... Roerdomp Fringilla domestica... Passer of Huismusch... Passer domesticus... Huismus Fringilla, Passer arboreus... Boom- of Ringmusch... Passer montanus... Ringmus Fringilla, Schoeniclus... Slootmusch... Emberiza schoeniclus... Rietgors Motacilla/Sylvia phoenicurus... Roodstaert, het Paepje... Phoenicurus ochruros... Zwarte roodstaart Parus biarmicus... Baerdmannetje... Panurus biarmicus... Baardmannetje Motacilla rubecula, Sylvia sylvatica.. Roodborstje... Erithacus rubecula... Roodborst Pelecanus carbo... Scholver... Phalacrocorax carbo... Aalscholver deel ii Voorberigt Naamlijst Korte inhoud Turdus junco... Groote of dubbele karrakiet... Acrocephalus arundinaceus... Grote karekiet Turdus calamoxenus... Rietvink... Sylvia communis... Grasmus Turdus junco minor... Karrakiet... Acrocephalus schoenobaenus... Rietzanger Turdus arundinaceus minimus... Karrakietje... Acrocephalus scirpaceus... Kleine karekiet Motacilla flava... Geele kwikstaert... Motacilla flava Gele kwikstaart Larus minor cinerus,... Zee Zwaluw, Vischdiefje, Splitstaert... Sterna hirundo... Visdief Sterna hirundo Scolopax, Arquata, Falcator,... Graeuwe Wulp... Numenius arquata... Wulp Numenius major Motacilla, Troglodytes regulus... Winterkoning... Troglodytes troglodytes... Winterkoning Parus major... Koolmees... Parus major... Koolmees Emberiza citrinella... Geelgerst, Haverkneu... Emberiza citrinella... Geelgors Cuculus canorus... Koekoek... Cuculus canorus... Koekoek Motacilla alba... Witte Kwikstaert... Motacilla alba... Witte kwikstaart Lanius excubitor... Blaeuwe Klaeuwier... Lanius excubitor... Klapekster Motacilla luscina... Nachtegael... Luscinia megarhynchos... Nachtegaal Lanius collyrio... Graeuwe Klaeuwier... Lanius collurio... Grauwe klauwier Upupa epops... Hoppe... Upupa epops... Hop Sterna nigra... Zwarte Ikstern... Chlidonias nigra... Zwarte stern Loxia pyrrhula... Goudvink... Pyrrhula pyrrhula... Goudvink Fringilla spinus, Linaria viridis... Sys... Carduelis spinus... Sijs Loxia coccothraustes... Appelvink... Coccothraustes coccothraustes... Appelvink Motacilla cinerea... Braemsluiper, Brummeldiefje... Sylvia curruca... Braamsluiper Fringilla coelebs... Schildvink... Fringilla coelebs... Vink Tetrao coturnix... Kwartel, Kwakkel... Coturnix coturnix... Kwartel Emberiza hortulana Geerst Kneu... Emberiza hortulana... Ortolaan Anas crecca... Winter-taling... Anas crecca... Wintertaling Ardea nycticorax... Blaeuwe Kwak... Nycticorax nycticorax... Kwak Larus... Kokmeeuw... Chroicocephalus ridibundus... Kokmeeuw Fringilla cannabina... Vlam-sys... Carduelis cannabina... Kneu 6

9 latijnse nederlandse actuele latijnse actuele nederbenaming boek benaming boek benaming landse benaming Phasianus colchicus Fasant... Phasianus colchicus... Fazant Motacilla oenanthe... Wyntapper, Tapuit, Stag... Oenanthe oenanthe... Tapuit Tetrao tetrix... Kor-Berk, Moer-Hoen... Tetrao tetrix... Korhoen Colymbus cristatus... Fuut, Pronkvogel, Keizer,... Podiceps cristatus... Fuut Bonte Visscher Platalea leucorodia... Lepelaer... Platalea leucorodia... Lepelaar Ardea ciconia... Oijevaar... Ciconia ciconia... Ooievaar Anas acuta... Pylstaart Zee-Eend... Anas acuta... Pijlstaart Anas circia... Zomer-Taling, Star-Eend... Anas querquedula... Zomertaling Tetrao perdix... Patrys, Veldhoen... Perdix perdix... Patrijs Anas bernicla... Rotgans, Ringelgans... Branta bernicla... Rotgans Anas tadorna... Berg-Eend... Tadorna tadorna... Bergeend deel iii Voorberigt Larus cinereus... Groote Zee-Meeuw... Larus argentatus... Zilvermeeuw Anas brenta... Brandgans... Branta leucopsis... Brandgans Corvus frugilegus... Roek... Corvus frugilegus... Roek Ampelis garrulus... Beemer, Zydestaart, Pestvogel... Bombycilla garrulus... Pestvogel Anas anser... Rietgans, Graeuwe Gans... Anser anser... Grauwe gans Corvus cornix... Bonte-Kraey... Corvus cornix... Bonte kraai Anas erythropus... Kolgans... Anser albifrons... Kolgans Alauda trivialis... Pieper, Tiet-Leeurik... Anthus pratensis... Graspieper Anas penelope... Smient, Fluiteend... Anas penelope... Smient Anas boschas... Wilde Eend, Spiegel-Eend, Ring-Eend. Anas platyrhynchos... Wilde eend Corvus monedula Kaeuw... Corvus monedula... Kauw Loxia curvirostra... Kruisbek, Kruisvink... Loxia curvirostra... Kruisbek Corvus corone... Kraey... Corvus corone corone... Zwarte kraai Fringilla montifringilla... Keep, Boschvink... Fringilla montifringilla... Keep Falco nisus... Sperwer, Vinken-Valk... Falco tinnunculus... Torenvalk Falco subbuteo... Boomvalk, Stootvalk... Falco subbuteo... Boomvalk Colymbus minor... Kleine Fuut, Duiker, Dod-Aars... Tachybaptus ruficollis... Dodaars Colopax gallinago... Water-Snep, Gewoone snep... Gallinago gallinago... Watersnip Turdus pilaris... Groote Graeuwe Veld-Lyster,... Turdus pilaris... Kramsvogel Kramsvogel Scolopax gallinula... Halfsnepje, Haairsnep... Lymnocryptes minimus... Bokje Turdus torquatus... Ring-Lyster, Kraag-Meerel... Turdus torquatus... Beflijster Mergus serrator... Zaagbek, Kleine Duikergans... Mergus serrator... Middelste zaagbek Procellaria pelagica... Stormzwaluw, Petrell,... Hydrobates pelagicus... Stormvogeltje Gewone onweersvogel Scolopax gallina... Dubbelsnep, Poelsnep... Gallinago media... Poelsnip Charadrius pluvialis... Goud-Plevier... Pluvialis apricarius... Goudplevier Anas clypeata... Slobbe, Schild-Eend... Spatula clypeata... Slobeend Tringa gambetta... Zwarte Ruiter... Tringa erythropus... Zwarte ruiter Tringa striata... Tuureluer... Tringa totanus... Tureluur Rallus aquaticus... Riet-Hoentje, Water-Rall... Rallus aquaticus... Porseleinhoen Charadrius hiaticula... Piepert, Zee-Leeurik... Charadrius hiaticula... Bontbekplevier Tringa candida... Witte Strandlooper... Tringa erythropus... Zwarte ruiter Anas marila... Topper, Veld-Duiker... Aythya marila... Toppereend Tringa cinclus... Stint, Zee-Leeurik... Calidris alpina... Kleine strandloper Alauda campestris... Veld-Leeurik... Alauda arvensis... Tapuit Rallus crex... Kwartel-Koning... Crex crex... Kwartelkoning Anas fuligula... Toppertje, Kamduiker, Rouwbandje... Aythya fuligula... Kuifeend Larus canus... Kleine Zee-Meeuw... Chroicocephalus ridibundus... Kokmeeuw Charadrius cinerus et Calidris... Gryze en Graeuwe Zand-Plevier... Calidris alba... Drieteenstrandloper Alcedo ispida... Ysvogel... Alcedo atthis... IJsvogel Scolopax rusticola... Hout-Snep... Scolopax rusticola... Houtsnip Ardea cinerea... Blaauwe Reiger... Ardea cinerea... Blauwe reiger Tringa macularia et Varia... Vlakkige en Bonte Zandlooper... Arenaria interpres... Steenloper Motacilla regulus... Goudhaantje... Regulus regulus... Goudhaan deel iv Voorberigt Naamlijst Korte inhoud Mergus minutus... Kleine Zaagbek, Scherpbek Mergullus albellus... Nonnetje Strix flammea... Goudglanzige Kat-Uil, Kerkuil... Tyto alba... Kerkuil Emberiza nivalis... Strandputter, Sneeuwvogel... Plectrophenax nivalis... Sneeuwgors Strix otus... Hoorn-Uil, Rans-Uil, Oor-Uil... Asio otus... Ransuil Scolopax phaeopus... Kleine Wulp, Regen-Wulp... Numenius phaeopus... Regenwulp Falco tinnunculus... Steenschmetzer, Windwanner,... Falco tinnunculus... Torenvalk Tooren-Valk Anas ferina... Bruinkop, Knob-Eend, Zee-Duiker... Bucephala clangula... Brilduiker Anas strepera... Kreest, Roeper-Eend, Krak... Anas strepera... Krakeend Tringa ochropus littorea... Strand-Snep, Groenpoot... Tringa nebularia... Groenpootruiter Scolopax limosa... Slyktreeder, Marel... Limosa lapponica... Rosse grutto Anas pullata... Bruine Duiker-Eend, Rouwdraager... Aythya nyroca... Witoogeend Mergus merganser... Groote Duiker-Gans,... Mergus merganser... Grote zaagbek Dubbelde Zaagbek Cuculus rufus... Rosse Koekkoek... Cuculus canorus... Koekoek Fringilla carduelis Distelvink, Putter... Carduelis carduelis... Putter Anas fusca... Bruine Zee-Eend... Melanitta fusca... Grote zee-eend Fringilla linota... Vlaschvink, Kneutje, Koddenaar... Carduelis cannabina... Kneu Anas nigra... Zwarte Zee-Eend, Wigstaart... Melanitta nigra... Zwarte zee-eend Anas clangula... Belduiker, Bril-Eend, Kwaaker... Bucephala clangula... Brilduiker Fringilla flavirostris... Geelbek, Fryter... Carduelis flavirostris... Frater Ardea stellaris rufa... Rosse Butoor, Roode Roerdomp... Botaurus stellaris... Roerdomp Yunx torquilla... Draaihals, Mierenjaager... Jynx torquilla... Draaihals Alauda pratensis... Gras-Leeurik, Madeliefje... Lullula arborea... Boomleeuwerik Picus medius... Middelslag, Kleiner Bont-Specht... Dendrocopos medius... Middelste bonte specht 7

10 latijnse nederlandse actuele latijnse actuele nederbenaming boek benaming boek benaming landse benaming Anas dimidiata... Halve Eendvogel... Anas penelope... Smient Alauda cristata et Arborea... Kuif- en Boom-Leeurik, Kopier... Galerida cristata & Lullula arborea... Kuif- en Boomleeuwerik Ardea purpurea... Purpere Reiger... Ardea purpurea... Purperreiger Rallus porzana... Kleine Waterhoen... Porzana parva... Klein waterhoen Picus varius minor... Allerkleinste Bont-Specht... Dendrocopos minor... Kleine bonte specht Picus varius minor... Allerkleinste Bont-Specht... Dendrocopos minor... Kleine bonte specht Alca arctica... Pappegaay-Duiker, Zee-Pappegaay... Fratercula arctica... Papegaaiduiker Motacilla erithacus... Gekraagd Roodstaartje... Phoenicurus phoenicurus... Gekraagde roodstaart Mergus albellus... Non-Duiker, Weeuwtje, Witte non... Mergus albellus... Nonnetje Anas domestica... Tamme Eend, Hok-Eend... Anas platyrhynchos... Wilde eend (bastaard) Procellaria puffinus, B. Linn... Noordsche of Blaauwe-Aschgraauwe Kaapse stormvogel Storm- of Onweersvogel Tringa, Vanellus, Gavia,... Witte-Kievit... Vanellus vanellus... Kievit Vulgaris (Varius alba) Picus alba et Viridis minor... Geel-Groene en Witte Kleine Picus viridis... Groene specht Groen-Specht Strix alba... Witte Dag-Uil, Kat-Uil... Tyto alba... Kerkuil Sturnus albus... Witte-Spreeuw... Sturnus vulgaris... Spreeuw Strix scops... Klein Gehoornd Kat-Uiltje,... Otus scops... Dwergooruil Boom-Uiltje, Kleine Hertog Alauda maculata Bonte of Gevlakte Leeuwrik... Alauda arvensis... Veldleeuwerik Turdus albus... Witte of Wit-achtige Lyster... Turdus philomelos... Zanglijster Picus martius... Zwarte Specht... Dryocopus martius... Zwarte specht Picus norvegicus... Noorsche Specht... Picus canus... Grijskopspecht Falco pygargus... Zwemmer... Accipiter nisus... Sperwer Strix nyctea... Sneeuw-Uil... Nyctea scandiaca... Sneeuwuil deel v Voorberigt Naamlijst Korte inhoud Vultur percnopterus... Percnopterus Gier... Gyps fulvus... Vale gier et Leucocephalus Ascentor alpinus sylvia alpina... Rots-Klimmer... Turdus torquatus... Beflijster Rhijncops nigra... Schaarbek, Watersnijder... Rhynchops niger... Amerikaanse schaarbek Pelecanus bassanus... Jan van Gend Sula bassana... Jan van Gent Sylvia modularis... Winterzanger... Prunella modularis... Heggenmus Alca torda hornotinus... Jonge Pappegaay-Duiker... Alca torda... Alk Columba oenas Kleine Bosch-Duif... Columba oenas... Holenduif Columba gutturosa... Kropper... Columba gutturosa... Hollandse kropper Sylvia suecica... Blaauwborstje... Luscinia svecica... Blauwborst Columba tremula... Paauw-Duif, Paauwestaart... Columba tremula laticauda... Pauwstaartduif Columba cucullata... Gekapte of Non-Duif, Jacobijn-Duif,.. Columba cucullata... Oud-Hollandse kapucijn Kapper Falco leucocephalus hornotinus... Witkoppige Arend... Haliaeetus albicilla... Zeearend Columba turbita... Meeuw-Duif, Meeuwtje... Columba turbita... Meeuwduif Columba risoria... Gekraagde Tortelduif... Streptopelia risoria... Lachduif Sylvia atricapilla... Zwartkoppige Zanger... Sylvia atricapilla... Zwartkop Tringa subarquata... Roestkleurige Strandlooper... Calidris ferruginea... Krombekstrandloper Sterna cantiaca... Caugek, Zwartbekkige Zee-Zwaluw... Sterna sandvicensis... Grote stern Sitta europaea... Boomklever... Sitta europaea... Boomklever Motacilla boarula... Lente Kwikstaart... Motacilla cinerea... Grote gele kwikstaart Podiceps (colymbus) rubricollis... Roodgehalsde Fuut of Duiker... Podiceps griseigena... Roodhalsfuut Emberiza miliaria... Graauwe Gerst... Miliaria calandra... Grauwe gors Falco peregrinus... Edel Valk... Falco peregrinus... Slechtvalk Larus marinus... Groote Zwarte Mantel-Meeuw... Larus marinus... Grote mantelmeeuw Tringa maritima... Violette Strandlooper... Calidris maritima... Paarse strandloper Parus cristatus... Kuif-Mees... Parus cristatus... Kuifmees Falco buteo... Buisert... Buteo buteo... Buizerd Lestris catarractes... Bruine Strontjager... Stercorarius skua... Grote jager Muscicapa albicollis... Witgehalsde Vliegenvanger... Ficedula albicollis... Withalsvliegenvanger Meleagris gallopavo... Kalkoen... Meleagris gallopavo... Kalkoen Numida meleagris... Parelhoen... Numida meleagris... Parelhoen Ardea ralloides... Krab-Reiger... Ardeola ralloides... Ralreiger Ciconia nigra... Zwarte Ooijevaar... Ciconia nigra... Zwarte ooievaar Otis tarda... Trap-Gans... Otis tarda... Grote trap Carbo cristatus... Gekuifde Waterraaf Stictocarbo aristotelis... Kuifaalscholver Grus cinerea... Europesche Aschgraauwe Kraanvogel.. Grus grus... Kraanvogel Sterna minuta... Kleinste Zee-Zwaluw, Stare-Klikkie... Sterna albifrons... Dwergstern Lanius rufus... Roodkoppige Klaauwier... Lanius senator... Roodkopklauwier Charadrius cantianus... Strand Plevier met den... Charadius alexandrinus... Strandplevier onregelmatigen halsband Gallus domesticus... Gewoonhuishoen... Gallus gallus... Hollandse kriel Fringilla canaria... Kanarie... Serinus canaria... Kanarie Vanellus melanogaster... Grijze Kievit... Pluvialis squatarola... Zilverplevier Pavo cristatus... Gekuifde Paauw... Pavo cristatus... Blauwe pauw Colymbus glacialis... Imber-Vogel Gavia immer... IJsduiker Phalaropus platyrhinchus... Breedbekkige Franjepoot... Phalaropus fulicaria... Rosse franjepoot Podiceps auritus... Geoorde Fuut... Podiceps griseigena... Geoorde fuut Anas cygnus, Anas olor... Wilde zwaan, Tamme of... Cygnus cygnus Wilde zwaan Knobbel-Zwaan Naamlijst Systematische naamlijst Moderne index 8

11 111

12

13 113

14 114

15 115

16

17 331

18

19 333

20 334

21 335

22

23 349

24 350

25 635

26

27 637

28 638

29

30

31 751

32 752

33 index Aalscholver Accipiter nisus Acrocephalus arundinaceus Acrocephalus schoenobaenus Acrocephalus scirpaceus Aegithalos caudatus Aekster Aerdzwaluw , , Alauda Alauda arvensis Alauda campestris Alauda cristata et arborea Alauda maculata Alauda pratensis Alauda trivialis Alca arctica Alca torda Alca torda hornotinus Alcedo atthis Alcedo ispida Alk Allerkleinste Bont-Specht Amerikaanse schaarbek Ampelis garrulus Anas acuta Anas anser Anas bernicla Anas boschas Anas brenta Anas circia Anas clangula Anas crecca Anas cypeata Anas dimidiata Anas domestica Anas erythropus Anas ferina Anas fuligula Anas fusca Anas marila Anas nigra Anas olor , Anas penelope Anas platyrhynchos Anas pullata Anas querquedula Anas strepera Anas tadorna Anser albifrons Anser anser Anthus pratensis Appelvink Apus apus Ardea ciconia Ardea cinerea Ardea nycticorax Ardea purpurea Ardea ralloides Ardea stellaris Ardea stellaris rufa Ardeola Ardeola ralloides Arenaria interpres Ascentor alpinus Asio flammeus Asio otus Athene noctua Aythya fuligula Aythya marila Aythya nyroca Baardmannetje , Beemer Beflijster Belduiker Bergeend Berg-Eend Blaauwborstje Blaauwe Reiger Blaauwe-Aschgraauwe Onweersvogel Blaauwe-Aschgraauwe Stormvogel Blaeuwduif Blaeuwe Klaeuwier Blaeuwe Kwak Blauwborst Blauwe mees Blauwe pauw Blauwe reiger Boerenzwaluw Bokje Bombycilla garrulus Bontbekplevier Bonte kraai Bonte Leeuwrik Bonte Visscher Bonte Zandlooper Bonte-Kraey...44 Boomklever Boomkruiper , Boomkruipertje Boom-Leeurik Boomleeuwerik Boomleeuwerik Boommusch.... Boom-Uiltje Boomvalk Boomvalk Bosch- of Ring-duif - nest en eieren Bosch-duif Boschvink Bosuil Botaurus stellaris Braamsluiper Braemsluiper Brandgans , Branta bernicla Branta leucopsis Breedbekkige Franjepoot Brilduiker Bril-Eend Bruine Duiker-Eend Bruine kiekendief Bruine Strontjager Bruine Zee-Eend Bruinkop , Brummeldiefje Bucephala clangula Buisert Buizerd Buteo buteo Calidris alba Calidris alpina Calidris ferruginea Calidris maritima Caprimulgus Caprimulgus europaeus Carbo cristatus Carduelis cannabina , Carduelis carduelis Carduelis flavirostris Carduelis spinus Caryocatactes Caugek Certhia Certhia brachydactyla , Charadius alexandrinus Charadrius pluvialis...44 Chlidonias nigra Chliodonias niger Chloris Chloris chloris Chroicocephalus ridibundus Ciconia ciconia Ciconia nigra , Cinclus cinclus Coccothraustes coccothraustes Colopax gallinago Columba cucullata Columba gutturosa Columba oenas Columba palumbus , Columba palumbus - nest en eieren Columba risoria Columba tremula Columba tremula laticauda Columba turbita Colymbus cristatus Colymbus glacialis Colymbus minor Corvida Corvus cornix Corvus corone Corvus corone corone Corvus frugilegus Corvus monedula Coturnix coturnix Crex crex Cuculus canorus Cuculus canorus Cuculus rufus Cyanistes caruleus Cygnus cygnus Dagslaep Delichon urbicum Dendrocopos major Dendrocopos medius Dendrocopos minor Distelvink Dodaars Dod-Aars Draaihals Draaihals Drieteenstrandloper Dryocopus martius Dubbelde Zaagbek Dubbele karrakiet , Dubbelsnep Duiker Dwergooruil Dwergstern Edel Valk Ekster Emberiza citrinella , Emberiza hortulana Emberiza hortulana Emberiza miliaria Emberiza nivalis Emberiza schoeniclus Erithacus rubecula Europesche Aschgraauwe Kraanvogel Falco buteo Falco leucocephalus hornotinus Falco nisus Falco peregrinus Falco pygargus Falco subbuteo Falco tinnunculus Fasant , Fazant Ficedula albicollis Fluiteend Frater Fratercula arctica Fringilla arboreus Fringilla canaria Fringilla cannabina Fringilla coelebs Fringilla domestica Fringilla flavirostris Fringilla linota Fringilla montifringilla Fringilla schoeniclus Fringilla spinus Fryter Fulica Fulica atra Fulica chloropus Fulmarus glacialis Fuut...102, Gaai...162, Gaey Galerida cristata Gallinago gallinago Gallinago media Gallinula chloropus Gallus domesticus Gallus gallus Garrulus Garrulus glandarius Gavia immer Geelbek Geele kwikstaert Geelgerst Geelgors Geel-Groene Specht Geerst Kneu Geitenmelker Gekapte Duif Gekraagd Roodstaartje Gekraagde roodstaart Gekraagde Tortelduif Gekuifde Paauw Gekuifde Waterraaf Gele kwikstaart Geoorde fuut Gevlakte Leeuwrik Gewoon huishoen Gewoone onweersvogel Gewoone snep Gierzwaluw Goudglanzige Kat-Uil Goudhaan Goudhaantje Goudmerel Goudplevier Goud-Plevier Goudvink Graauwe Gerst Graeuwe Gans , Graeuwe Klaeuwier Graeuwe Wulp Graeuwe Zand-Plevier Gras-Leeurik Grasmus Graspieper Grauwe gans Grauwe gors Grauwe klauwier Grijskopspecht Grijze Kievit , Groene specht Groene specht Groenling Groenpoot Groenpootruiter Groen-specht Groote Duiker-Gans Groote Graeuwe Veld-Lyster Groote karrakiet Groote Zee-Meeuw Groote Zwarte Mantel-Meeuw Grooter bont specht Grote Bonte specht Grote gele kwikstaart Grote jager Grote karekiet Grote mantelmeeuw Grote stern Grote trap Grote zaagbek Grote zee-eend Grus cinerea Grus grus Grutto Gryze Zand-plevier Gyps fulvus Haairsnep Haematopus Haematopus ostralegus Halfsnepje Haliaeetus albicilla Halve Eendvogel Haverkneu Heggenmus Het Paepje , Hirundo agrestis Hirundo apus , Hirundo domestica Hirundo riparia Hirundo rustica Hok-Eend Holenduif Hollandse kriel Hollandse kropper Hoorn-Uil Hop Hoppe Houtduif Houtduif - nest en eieren Houtpitoortje Hout-Snep Houtsnip , Huismus Huismusch , Huiszwaluw Hydrobates pelagicus , IJsduiker IJsvogel Imber-Vogel Ixobrychus minutus Jacobijn-Duif Jan van Gend Jan van Gent Jonge Pappegaay-Duiker Jynx torquilla Kaapse stormvogel Kaeuw Kalkoen Kamduiker Kanarie Kapper Karrakiet Karrakietje Kat-Uil Kauw Keep Keizer Kemphaan Kemphaen Kerkuil Kerkuil Kiekendief , Kievit Klapekster Klein Gehoornd Kat-Uiltje Klein waterhoen Kleine bonte specht Kleine Bosch-Duif Kleine Duikergans Kleine Fuut Kleine Hertog Kleine karekiet Kleine Strandloper Kleine Waterhoen Kleine Wulp Kleine Zaagbek Kleine Zee-Meeuw Kleiner Bont-Specht Kleiner Graeuwe Lyster Kleinste Zee-Zwaluw Klem Kluit Kluut Kneu Kneutje Knobbelzwaan Knobbel-Zwaan , Knob-Eend Koddenaar Koekoek Koet Kokmeeuw Kolgans Koolmees Koop Koperwiek Kopier Kor-Berk Korhoen Kraag-Meerel Kraai Kraanvogel Krab-Reiger Kraey Krakeend , Kramsvogel Kreest Krombekstrandloper Kropper Kruisbek Kruisbek Kruisvink Kuifaalscholver Kuifeend Kuif-Leeurik Kuifleeuwerik Kuifmees Kuif-Mees Kwaaker Kwak Kwakkel Kwartel ,

34 Kwartelkoning Kwartel-Koning Lachduif Lanius collurio , Lanius excubitor Lanius rufus Lanius senator , Larus Larus argentatus Larus canus Larus cinereus Larus marinus Larus minor cinereus Leeurik Lente Kwikstaart Lepelaar Lepelaer Lestris catarractes Lijster Limosa lapponica Limosa limosa Linaria viridis Livia vinago Loxia coccothraustes Loxia curvirostra Loxia pyrrhula Lullula arborea , Luscinia megarhynchos Luscinia svecica Lymnocryptes minimus Madeliefje Marel Meerkoet...44 Meeuwduif Meeuw-Duif Meeuwtje Melanitta fusca Melanitta nigra Meleagris gallopavo Merel Mergulles Mergullus albellus Mergus albellus Mergus merganser Mergus minutus Mergus serrator Merula Meyrkoet Middelslag Bont-Specht Middelste bonte specht Middelste zaagbek Mierenjaager Miliaria calandra Milvus aeruginosus Milvus milvus Moer-Hoen Motacilla alba Motacilla alba Motacilla boarula Motacilla cinerea Motacilla cinerea , Motacilla erithacus Motacilla flava Motacilla flava Motacilla luscinia Motacilla oenanthe Motacilla phoenicurus Motacilla regulus Motacilla regulus Motacilla rubecula , Muscicapa albicollis Nachtegaal Nachtegael Nachtzwaluw Noctua minor auctuparia Non-Duif Non-Duiker Nonnetje Noordsche Onweersvogel Noordsche Stormvogel Noordse Stormvogel Noorsche Specht Nootenkraeker , Notenkraker Nucifraga caryocatactes Numenius arquata Numenius phaeopus , Numida meleagris Nyctea scandiaca Nycticorax nycticorax Oenanthe oenanthe Oenas vinago Oeverzwaluw Oeverzwaluw Oijevaar Ooievaar Oor-Uil Oriolus Oriolus oriolus Ortolaan Otis tarda Otus scops Oud-Hollandse kapucijn Paarse strandloper Paauw-Duif Paauwestaart Palumbi - nest en eieren Palumbus Panurus biarmicus Papegaaiduiker Pappegaay-Duiker Parelhoen Parus biarmicus Parus caeruleus Parus caudatus Parus cristatus Parus major Parus palustris Passer Passer arboreus , Passer domesticus Passer montanus Patrijs Patrys Patrys, Veldhoen Pauwstaartduif Pavo cristatus Pelecanus bassanus Pelecanus carbo Percnopterus Gier Perdix perdix Periparus ater Pestvogel Pestvogel Petrell Phalacrocorax carbo Phalaropus fulicaria Phalaropus platyrhinchus Phasianus colchicus Philomachus pugnax Phoenicurus ochruros Phoenicurus phoenicurus Pica Pica pica Picus albo nigroque varius, major Picus canus Picus martius Picus martius sive viridis Picus medius Picus norvegicus Picus varius minor Picus viridis Pieper Piepert , Pijlstaart Pimpelmees Pimpelmees Platalea leucorodia Plectrophenax nivalis Pluvialis apricarius Pluvialis squatarola Podiceps (Colymbus) rubricollis Podiceps auritus Podiceps cristatus Podiceps griseigena Poelsnep Poelsnip Porseleinhoen Porzana parva Procellaria pelagica Procellaria puffinus, B. Linn Pronkvogel Prunella modularis Purpere Reiger Purperreiger Putter Putter Pylstaart Zee-Eend Pyrrhula pyrrhula Rallus aquaticus Rallus crex Rallus porzana Ralreiger Ransuil Rans-Uil Recurvirostra Recurvirostra avosetta Regenwulp Regen-Wulp Regulus regulus Rhijncops nigra Rhynchops niger Rietgans Rietgors Riet-Hoentje Rietmees Rietvink Rietzanger Ring-duif Ring-Eend Ringelgans Ring-Lyster Ringmus Ringmusch Riparia riparia Roek Roeper-Eend Roerdomp Roestkleurige Strandlooper Roodborst Roodborstje Roode Roerdomp , Roodgehalsde Fuut Roodgehalsde Duiker Roodhalsfuut Roodkopklauwier Roodkoppige Klaauwier , Roodstaert Rosse Butoor Rosse franjepoot Rosse grutto Rosse Koekkoek , Rotgans Rotgans Rots-Klimmer Rouwbandje Rouwdraager Rusticola Schaarbek Scherpbek Schild-Eend Schildvink Scholaekster Scholekster Scholver Scolopax gallina Scolopax gallinula Scolopax limosa Scolopax phaeopus Scolopax rusticola Serinus canaria Sijs Sitta Europaea Slechtvalk Slobbe Slobeend , Slootmusch Slyktreeder Smient , Smient Sneeuwgors Sneeuwuil Sneeuw-Uil Sneeuwvogel Spatula clypeata Sperwer , Sperwer Spiegel-Eend Splitstaert Spreeuw , Spreeuw Staartmees Stag Star-Eend Stare-Klikkie Steenloper Steenschmetzer Steenuil Stercorarius skua Sterna albifrons Sterna cantiaca Sterna hirundo , Sterna hirundo Sterna minuta Sterna nigra Sterna sandvicensis Stictocarbo aristotelis Stint Stootvalk Stormmeeuw Stormvogeltje Stormzwaluw Strand Plevier met den onregelmatigen halsband Strandplevier Strandputter Strand-Snep Streptopelia risoria Streptopelia turtur Strigiformes Strix alba Strix aluco Strix flammea Strix nyctea Strix otus Strix scops Strix ulula Sturnus albus Sturnus vulgaris , Sula bassana Sylvia atricapilla Sylvia alpina Sylvia communis Sylvia curruca Sylvia modularis Sylvia phoenicurus Sylvia suecica Sylvia sylvatica Sys , Tachybaptus ruficollis Tadorna tadorna Tamme Eend Tamme Eend Tamme Zwaan Tapuit Tapuit Tetrao coturnix Tetrao perdix Tetrao tetrix Tiet-Leeurik Tooren-Valk Topper , Toppereend Toppertje Torenvalk Tortel Trap-Gans Tringa candida Tringa cinclus Tringa erythropus , Tringa gambetta Tringa macularia et varia Tringa maritima Tringa nebularia Tringa ochropus littorea Tringa striata Tringa subarquata Tringa totanus Tringa pugnax Tringa vanellus Troglodytes regulus Troglodytes troglodytes Turdus albus Turdus arundinaceus minimus Turdus ater Turdus calamoxenus Turdus iliacus Turdus junco Turdus junco minor Turdus merula Turdus philomelos , Turdus pilaris Turdus pilaris minor Turdus torquatus , Tureluur Turtur Tuureluer Tyto alba , Uil Upupa epops Vale gier Vanellus melanogaster Vanellus vanellus , Veld-Duiker Veldhoen Veld-Leeurik Veldleeuwerik , , Velduil Vink Vinken-Valk Violette Strandlooper Vischdiefje Visdief Vlakkige Zandlooper Vlam-sys Vlaschvink Vultur leucocephalus Vultur percnopterus Waterhoen Waterhoentje Waterral Water-Rall Water-Snep Watersnijder Watersnip Waterspreeuw Weeuwtje Wielewaal Wielewael Wigstaart Wilde eend Wilde eend (bastaard) Wilde zwaan Windwanner Winterkoning Wintertaling Winter-taling Winterzanger Wit-achtige Lyster Witgehalsde Vliegenvanger Withalsvliegenvanger Witkoppige Arend Witoogeend Witte Dag-Uil Witte Kleine Groen-Specht Witte kwikstaart Witte Kwikstaert Witte Lyster Witte Non Witte Strandlooper Witte-Kievit Witte-Spreeuw Woffer Woudaap Woudaapje Woudhopje Wulp Wyntapper Ysvogel Yunx torquilla Zaagbek Zanglijster , Zee Zwaluw Zeearend Zee-Duiker Zee-Leeurik Zee-Pappegaay Zilvermeeuw Zilverplevier Zomertaling Zomer-Taling Zomertortel Zwartbekkige Zee-Zwaluw Zwarte Ikstern Zwarte kraai Zwarte mees Zwarte ooievaar Zwarte Ooijevaar Zwarte roodstaart Zwarte ruiter , Zwarte specht Zwarte stern , Zwarte zee-eend Zwartkop Zwartkopmees Zwartkoppige Zanger Zwemmer Zydestaart

35

36 Nederlandsche vogelen volgens hunne huishouding, aert, en eigenschappen beschreeven en alle naer t leeven geheel nieuw en naeuwkeurig getekend, in t koper gebragt en natuurlyk gekoleurd. Nederlandsche vogelen is een unieke facsimile van een van de mooiste vogelboeken uit de geschiedenis van onze boekdrukkunst. Het werk bestaat uit vijf delen die verschenen tussen 1770 en 1829 en bevat prachtige, met de hand ingekleurde gravures en originele beschrijvingen van 250 vogelsoorten. De beschrijvingen werden gemaakt door Cornelius Nozeman ( ), een remonstrants predikant die zich buitengewoon interesseerde voor de biologie, en later door de Amsterdamse arts en bioloog Martinus Houttuyn ( ). Het laatste deel werd verzorgd door de uitgever met de hulp van Coenraad Jacob Temminck ( ), de eerste directeur van het Rijks Museum van Natuurlijke Historie, het tegenwoordige Naturalis Biodiversity Center te Leiden. Iedere beschrijving gaat vergezeld van een of meer platen, gemaakt door verschillende tekenaars en gegraveerd onder toezicht van de uitgever, in het begin de van oorsprong Duitse graveur, cartograaf en amateurbioloog Christiaan Sepp. Uitgever van het boek was de boekverkoper, graveur en amateurbioloog Jan Christiaan Sepp, de zoon van Christiaan. Jan Christiaan nam in 1775, na zijn vaders dood, de productie van de gravures voor zijn rekening, maar het duurde tot 1789 voor het tweede deel verscheen. Daarna duurde het weer twaalf jaar voordat het volgende deel verscheen, en pas in 1829 kwam het laatste deel uit bij Jan Sepp, de kleinzoon van Christiaan en zoon van Jan Christiaan. Nederlandsche vogelen is lange tijd het duurste gepubliceerde boek in Nederland geweest. Maar de koper kreeg wel waar voor zijn geld.