KOSTEN VAN OCTROOIGEMACHTIGDEN RAPPORT

Transcriptie

1 KOSTEN VAN OCTROOIGEMACHTIGDEN RAPPORT Utrecht/Amsterdam, juni 26 mw. dr. B.E. Baarsma (SEO) drs. R.C.D. Berndsen MPA (Berenschot) ir. L.M.H. Bottelberghs (Berenschot) drs. M. de Nooij (SEO) mr. drs. T. van der Rijken (Berenschot) 3423/SEO-rapport 891

2 KOSTEN VAN OCTROOIGEMACHTIGDEN CONCEPT RAPPORT INHOUD Blz. 1. INLEIDING EN PROBLEEMSTELLING DOELSTELLING EN ONDERZOEKSVRAGEN ONDERZOEKSMETHODEN LEESWIJZER AFBAKENING VAN HET ONDERZOEKSGEBIED PROCEDURES VAN OCTROOIVERWERVING BEROEPSREGULERING EN OPLEIDING OCTROOIGEMACHTIGDEN DE MARKT VAN OCTROOIGEMACHTIGDEN DE KOSTEN VAN EEN OCTROOIAANVRAGE PERSPECTIEF VAN AANVRAGENDE BEDRIJVEN PERSPECTIEF VAN OCTROOIGEMACHTIGDEN CONCLUSIE CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN CONCLUSIES AANBEVELINGEN...53 Bijlagen: 1. Literatuur en websites. 2. Vragenlijst aanvragers. 3. Vragenlijst octrooigemachtigden. 4. Deelnemers groepsdiscussie en geïnterviewden. 5. Samenvatting onderzoek EOB Uitkomsten panelsessie octrooi-aanvragen. 3423/SEO-rapport 891 2

3 VOORWOORD Dit rapport is in opdracht van het ministerie van Economische Zaken opgesteld door Berenschot en SEO Economisch Onderzoek. Het voornaamste doel van het onderzoek is te bekijken in hoeverre sprake is van prijsverschillen bij de inschakeling van een octrooigemachtigde voor het opstellen en indienen van een octrooiaanvrage in Nederland en de ons omringende landen. Op basis van literatuuronderzoek, interviews en enquêtes is deze vraag beantwoord. Voorop staat hierbij de kwalitatieve analyse. De enquêtes hebben een relatief geringe omvang, waardoor geen statistisch harde conclusies zijn te trekken. De kwantitatieve resultaten vormen vooral een ondersteuning voor de kwalitatieve argumentatie. Het zijn ook met name deze kwalitatieve conclusies die als achtergrond kunnen fungeren bij nieuw in te zetten beleid van het ministerie van Economische Zaken. Barbara Baarsma (SEO Economisch Onderzoek) Ruud Berndsen (Berenschot) 3423/SEO-rapport 891 3

4 SAMENVATTING Octrooien spelen een belangrijke rol in het Nederlandse innovatiebeleid. Sinds 24 wordt er extra aandacht geschonken aan het octrooisysteem in Nederland, omdat er een aantal knelpunten naar voren is gebracht dat de kansen voor innovatieverbetering beperkt. In dit kader is door het Ministerie van Economische Zaken aan Berenschot gevraagd onderzoek te doen naar de kosten voor het werven van een octrooi. Het doel van dit onderzoek was het verkrijgen van internationaal vergelijkend inzicht in de kosten van vrije octrooigemachtigden in het verwervingstraject van nationale en Europese octrooien, alsmede in de achterliggende oorzaken van eventuele verschillen. De centrale vraagstelling was derhalve of de inschakeling van een octrooigemachtigde in Nederland voor het opstellen en indienen van een octrooiaanvrage goedkoper of duurder is dan in de ons omringende landen. Om een verklaring in eventuele verschillen te vinden is gekeken naar activiteiten, kosten en tarieven van de vrije octrooigemachtigden, de marktomvang en structuur van de vrije octrooigemachtigden, en de beroepsregulering, opleidingsvereisten en wettelijke bepalingen. Berenschot heeft dit onderzoek uitgevoerd in samenwerking met SEO Economisch Onderzoek. De basis van het onderzoek is een enquête onder ruim 1.1 octrooiaanvragers en 5 octrooigemachtigden in Nederland en vijf referentielanden (België, Denemarken, Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk). Tevens is een panelsessie gehouden met Nederlandse octrooiaanvragers, zijn er interviews gevoerd met experts op het gebied van octrooiaanvragen, en is er literatuuronderzoek gedaan. De onderzoeksvoortgang is bewaakt door een begeleidingscommissie bestaande uit afgevaardigden van het Ministerie van Economische Zaken en Octrooicentrum Nederland. De belangrijkste conclusie van het onderzoek is dat de kosten van het opstellen en indienen van een octrooiaanvrage in Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk over het algemeen lager zijn dan in Nederland, België en Denemarken. Daarnaast is het opvallend dat bedrijven en octrooigemachtigden de kosten voor het opstellen en indienen van een octrooiaanvrage zeer anders inschatten. Volgens bedrijven bedragen deze kosten gemiddeld ongeveer 8.6,-- tot 9.,--, terwijl octrooigemachtigden zelf aangeven gemiddeld 2.85,-- tot 4.35,-- te vragen. Dit verschil kan ten dele verklaard worden doordat de aanvragers weinig inzicht hebben in de opbouw van hun factuurbedragen. Een andere (mogelijke) oorzaak voor het geconstateerde verschil is het verschil in vraagwijze naar aanvragers en octrooigemachtigden in dit onderzoek. Op basis van het onderzoek wordt een drietal conclusies getrokken over de oorzaak van kostenverschillen tussen de onderscheiden landen: 1. In de eerste plaats kunnen de verschillen in beroepsregulering en toelatingseisen an sich niet als enige verklaringsgrond dienen voor verschillen in prijzen voor de dienstverlening van octrooigemachtigden. Doordat de meeste van deze gedragsregels geënt zijn op de Europese, zijn de verschillen beperkt. Groter zijn de verschillen tussen de opleidingssystemen in de verschillende landen. Maar ook hieruit valt niet af te leiden of en in welke mate zij bijdragen aan de onderzochte kosten. Desalniettemin geldt voor octrooigemachtigden net als voor veel andere vrije beroepsbeoefenaars dat de vrije werking van de markt mogelijk beperkt wordt door zelfregulering en een wettelijk domeinmonopolie. Dit zou van invloed kunnen zijn op de tarieven die de gemachtigde in rekening brengt. 3423/SEO-rapport 891 4

5 2. Ten tweede lijkt de omvang van de markt voor octrooigemachtigden van invloed te zijn op de kosten voor het indienen en opstellen van de aanvrage. Verklaringen liggen mogelijk in het aantal ingediende aanvragen per gemachtigde, of het aantal gemachtigden per inwoner. Van een lineaire causaliteit is echter geen sprake. Nader onderzoek naar andere mogelijk verklarende factoren, zoals de courantheid van de taal, de aanwezigheid van het Europees Octrooibureau of de aard en omvang van de advieswerkzaamheden, is aan te bevelen. 3. In de derde plaats komt naar voren dat de prijs voor bedrijven van ondergeschikt belang is bij de keuze van een octrooigemachtigde. De reputatie van de gemachtigde en/of het kantoor is daarentegen wel een belangrijke factor in de keuze. Op basis van de uitgevoerde enquêtes, de groepsdiscussie met Nederlandse octrooiaanvragers, gesprekken met deskundigen en eigen waarnemingen wordt een viertal aanbevelingen gedaan, die aansluiten op de eerder genoemde conclusies. 1. Een eerste aanbeveling betreft het transparant maken van de kwaliteit van de dienstverlening van octrooigemachtigden. Verbetering van de transparantie kan plaatsvinden op basis van nader onderzoek naar de vraag wat de kwaliteit van de dienstverlening door octrooigemachtigden nu eigenlijk bepaalt. Wanneer meer kwaliteitstransparantie ontstaat, kan prijstransparantie een extra impuls geven aan het terugdringen van de kosten. 2. In de tweede plaats wordt een onderzoek naar de relatie tussen (zelf)regulering en concurrentiebeperking aanbevolen. Op Europees en nationaal niveau heeft de problematiek van zelfregulering in vrije beroepen op dit moment veel aandacht. Om de oorzaken van de verschillen tussen de landen beter te kunnen duiden is niet alleen onderzoek naar de rol van wettelijke en zelfregulerende afspraken nodig, maar tevens onderzoek naar de mate van concurrentie in Nederland ten opzichte van de vijf andere landen. 3. Ten derde is er voor de Nederlandse overheid een mogelijkheid om de transparantie te bevorderen door het opzetten van een kennisplatform voor aanvragers van octrooien. Hiermee kunnen ervaringen worden uitgewisseld en kan de vraagzijde worden versterkt. Tevens kan de vraagzijde worden versterkt door een vertegenwoordiging van het bedrijfsleven op te nemen in de organen van de beroepsgroep, zoals dat ook bij accountants het geval is. 4. Tot slot een aanbeveling met enkele concrete mogelijkheden tot kostenbesparing. Via internet is het eenvoudig om in contact te komen met buitenlandse octrooigemachtigden, zowel binnen als buiten Europa. Zij kunnen tegen lagere tarieven een octrooiaanvrage opstellen, maar hier kleven natuurlijk ook nadelen aan. Natuurlijk kan men ook zelf een octrooiaanvrage opstellen, en alleen het technische werk zoals het maken van de tekening door een derde laten doen. De Nederlandse Orde van Uitvinders heeft een overeenkomst gesloten met een octrooibureau om kleine, zelfstandige uitvinders tegemoet te komen in de kosten voor octrooiaanvragen. Verder kunnen MKB-aanvragers bij Octrooicentrum Nederland kostenloos een prefiling-onderzoek laten doen. 3423/SEO-rapport 891 5

6 1. INLEIDING EN PROBLEEMSTELLING De lidstaten van de Europese Unie (EU) hebben in 2 in Lissabon afgesproken dat de EU binnen tien jaar de meest concurrerende en dynamische kenniseconomie van de wereld moet zijn. Nederland werkt met het nieuwe innovatiebeleid hard mee aan het bereiken van die doelstelling. Maar de ambities van Nederland houden hier niet op. Nederland wil in de komende jaren tot de top van de Europese Unie gaan behoren op het gebied van investeringen in innovatie en onderzoek. De rol van het octrooi in het Innovatiebeleid is meervoudig: Het geeft de uitvinder een exclusief recht op exploitatie. Hiermee kunnen investeringen beter worden terugverdiend. Dit moet bedrijven stimuleren te investeren in onderzoek en innovatie. Doordat de octrooiaanvrage openbaar wordt gemaakt, kan de kennis worden gedeeld. Zo kunnen bedrijven door octrooi-informatie bijvoorbeeld op bepaalde ideeën worden gebracht. Ook kan deze informatie bijdragen aan het voorkomen van dubbelingen in R&D-inspanningen. Het is een meetinstrument voor Innovatie in Nederland. Omdat investeringen in innovatie niet eenvoudig vast te stellen zijn door de overheid, kan het aantal (toegekende) octrooiaanvragen belangrijk zijn in het meten van de innovatiekracht in het land. Octrooien spelen met andere woorden een belangrijke rol. Sinds vorig jaar wordt extra aandacht geschonken aan het octrooisysteem in Nederland, omdat er een aantal knelpunten naar voren is gebracht dat de kansen voor innovatieverbetering beperkt. Of ook de kosten voor het verwerven van een octrooi een drempel vormen, wilde het Ministerie van Economische Zaken onderzoeken. Het Ministerie heeft aan Berenschot en SEO Economisch Onderzoek gevraagd dit onderzoek uit te voeren. Zij zijn bijgestaan door prof. mr. ir. A. Louët Feisser, deeltijd hoogleraar aan de Universiteit Twente, met leeropdracht Bescherming van technische kennis en octrooibeleid. 1.1 DOELSTELLING EN ONDERZOEKSVRAGEN Het doel van het onderzoek is het verkrijgen van internationaal vergelijkend inzicht in de kosten van vrije octrooigemachtigden in het verwervingstraject van (nationale en Europese) octrooien en, voor zover van toepassing, de achterliggende oorzaken van eventuele verschillen. De centrale vraagstelling daarbij luidt: Is de inschakeling van een octrooigemachtigde in Nederland voor het opstellen en indienen van een octrooiaanvrage (premier depot) goedkoper of duurder dan in de ons omringende landen? Om een verklaring van eventuele verschillen te vinden, dient te worden gekeken naar: De activiteiten, kosten en tarieven van de vrije octrooigemachtigden. De marktomvang en structuur van de vrije octrooigemachtigden. De beroepsregulering, opleidingsvereisten en wettelijke bepalingen. 3423/SEO-rapport 891 6

7 1.2 ONDERZOEKSMETHODEN Om aan de doelstellingen, genoemd in de vorige paragraaf, te kunnen voldoen, hebben Berenschot en SEO Economisch Onderzoek gebruik gemaakt van verschillende onderzoeksmethoden. Dit zijn: Een enquête onder octrooi-aanvragers. In totaal hebben bedrijven uit zes Europese landen 1, die in de afgelopen jaren tenminste eenmaal een octrooi hebben aangevraagd een vragenlijst ontvangen. Dit leverde een bruikbare response op van gemiddeld 1,8 procent. De resultaten van deze enquête zijn te vinden in paragraaf 3.1. Een enquête onder octrooigemachtigden. In totaal hebben 5 octrooigemachtigden uit dezelfde zes Europese landen een vragenlijst ontvangen. Dit leverde een bruikbare response op van gemiddeld 14, procent. De resultaten hiervan staan hoofdzakelijk in paragraaf 3.2. Een panelsessie met Nederlandse octrooiaanvragers. In totaal zijn 6 Nederlandse bedrijven die in de afgelopen jaren tenminste één octrooiaanvrage hebben ingediend, gevraagd om deel te nemen aan een groepsdiscussie. Hiervan hebben er 19 toegezegd te zullen komen en waarvan er uiteindelijk 11 daadwerkelijk participeerden. Het betrof een gemengde groep (middel)grote en kleine bedrijven, afkomstig uit uiteenlopende sectoren. Een overzicht van de deelnemers aan de panelsessie is te vinden in bijlage 4. De groepsdiscussie vond plaats op 25 januari 26 en had een tweeledig doel: Inzicht verkrijgen in de mogelijke achtergronden van de (toen nog voorlopige) uitkomsten van het enquête-onderzoek. Suggesties verzamelen om de (gepercipieerde) drempelkosten van het octrooisysteem te verlagen en om eventuele andere barrières en tekortkomingen weg te nemen of te reduceren. De resultaten van de panelsessie zijn op verschillende plaatsen in de tekst verwerkt en zijn in het bijzonder te vinden in paragraaf 3.1. Interviews met experts op het gebied van octrooiaanvragen. Deze zijn gebruikt om inzicht te verwerven in het systeem van octrooiverwerving, de mogelijkheden om de kosten hiervan te verlagen, de rol en werkwijze van de Orde van Octrooigemachtigden, de argumenten om voor een bepaalde manier van verwerving te kiezen, et cetera. De verkregen inzichten zijn op verschillende plaatsen in de hoofdstukken verwerkt, met name in hoofdstuk 2. Een overzicht van de geïnterviewde personen is te vinden in bijlage 4. Literatuuronderzoek. Er is veel gebruik gemaakt van jaarverslagen van nationale en internationale octrooicentra en ordes van gemachtigden, maar ook van verscheidene andere publicaties en websites. Een lijst van geraadpleegde literatuur en websites is te vinden in bijlage 1. Het literatuuronderzoek is met name gebruikt om hoofdstuk 2 te kunnen schrijven. 1 Nederland, Duitsland, Frankrijk, Denemarken, België en het Verenigd Koninkrijk. 3423/SEO-rapport 891 7

8 Gesprekken met de begeleidingscommissie. In de verschillende fasen van het onderzoek is overlegd met de begeleidingscommissie, bestaande uit vertegenwoordigers van het Ministerie van Economische Zaken en Octrooicentrum Nederland. De gesprekken hadden als voornaamste doel een optimale afstemming tussen de opdrachtgever en opdrachtnemer, alsmede bewaking van de voortgang en onderlinge kennisuitwisseling. 1.3 LEESWIJZER Eerst wordt in hoofdstuk 2 het proces van octrooiverwerving beschreven, alsook de marktstructuur van de vrije octrooigemachtigden en de geldende beroepsregels en opleidingseisen. Hierin kan namelijk een verklaring liggen voor kostenverschillen tussen de verschillende landen. De kosten van vrije octrooigemachtigden in het aanvraagtraject, onderzocht aan de hand van een tweetal internationaal uitgezette enquêtes, staan beschreven in hoofdstuk 3. In het vierde hoofdstuk staan de conclusies en aanbevelingen van ons onderzoek. 3423/SEO-rapport 891 8

9 2. AFBAKENING VAN HET ONDERZOEKSGEBIED De bescherming van uitvindingen wordt beheerst door het octrooirecht. Octrooieren kan worden gezien als aanmoediging tot het doen van uitvindingen, de uitvinder krijgt met het octrooi immers een beloning voor zijn werkzaamheden. De openbaarmaking van octrooien zorgt er tevens voor dat de techniek daarop kan voortbouwen 2. Het voert te ver om hier diep op het octrooirecht en zijn merites in te gaan. Wel nemen we in dit hoofdstuk kort het proces van octrooiverwerving onder de loep, alsmede de marktstructuur van de vrije octrooigemachtigden en de voor hen geldende beroepsregels en opleidingseisen. 2.1 PROCEDURES VAN OCTROOIVERWERVING Voor het verkrijgen van een octrooi kunnen verschillende procedures worden doorlopen. Deze procedures kennen een groot aantal overeenkomsten, maar ook een paar belangrijke verschillen. Vanwege de scope van dit onderzoek, wordt ingegaan op de procedures voor het verkrijgen van een nationaal en van een Europees octrooi. Wanneer hier wordt gesproken over de nationale procedure wordt de Nederlandse nationale procedure bedoeld. Deze is gebaseerd op de Rijksoctrooiwet 1995 (ROW 1995). De Europese procedure is gebaseerd op het Europees Octrooiverdrag (EOV), waarbij 31 landen zijn aangesloten Nationale en Europese procedures Inhoudelijk zijn er geen andere eisen aan een octrooiaanvrage bij de nationale en de Europese procedure. Op een aantal punten verschillen de procedures echter wel. In deze paragraaf worden de procedures in grote lijnen beschreven, en wordt aangegeven waar de voornaamste verschillen zitten. octrooigemachtige Opstellen octrooiaanvrage indiening octrooiaanvrage Octrooicentrum Nederland registratie Het opstellen van een octrooiaanvrage De procedure voor het verkrijgen van een octrooi begint doorgaans met het opstellen van een aanvrage. Het is niet verplicht dit door een octrooigemachtigde te laten doen; in principe mag iedereen deze opstellen. Omdat het uiteindelijke octrooi een juridische status heeft en de economische waarde van een intellectueel eigendom regelt, is de kwaliteit van de aanvrage van groot belang. De voornaamste activiteit bij het opstellen van de octrooiaanvrage is het zodanig formuleren van een uitvindingsgedachte dat een zo groot mogelijke bescherming wordt verkregen, terwijl toch wordt voldaan aan de vereisten van nieuwheid, inventiviteit en industriële toepasbaarheid. aanpassen octrooi uitvoeren nieuwheidsonderzoek verzoek tot nieuwheidsonderzoek uitgifte nieuwheidsrapport verlening octrooi Figuur 1: procedure nationale octrooiverlening. Daarnaast kan er literatuuronderzoek worden gedaan met betrekking tot de nieuwheid, en kunnen er tekeningen worden gemaakt ter verduidelijking van de uitvinding. 2 Mr. L. Wichers Hoeth; Kort begrip van het intellectuele eigendomsrecht. p /SEO-rapport 891 9

10 Indienen van de octrooiaanvrage Het indienen van een octrooiaanvrage mag alleen door de aanvrager zelf, zijn advocaat of een octrooigemachtigde worden gedaan. Bij het indienen van een octrooiaanvrage is er sprake van een premier depot indien het de eerste indiening betreft voor deze vinding. Als de aanvrage Europees wordt ingediend, terwijl het eerder nationaal is ingediend, is er geen sprake van een premier depot. In dit geval kan prioriteit worden ingeroepen, en geldt de datum van eerste indiening bij de beoordeling op nieuwheid. Nieuwheidsonderzoek Met betrekking tot het onderzoek naar de stand van de techniek, doorgaans kortweg het nieuwheidsonderzoek genoemd, zijn er duidelijke verschillen tussen de nationale en de Europese procedure. Bij de nationale procedure moet binnen 13 maanden na indiening een verzoek tot nieuwheidsonderzoek worden ingediend, anders zal geen 2-jarig octrooi worden verleend 3. Op basis van het nieuwheidsrapport kan de aanvrager ervoor kiezen de octrooiaanvrage aan te passen of aan te laten passen. Bij de Europese procedure wordt altijd een nieuwheidsonderzoek uitgevoerd. In dit geval zal het aanpassen van de octrooiaanvrage, indien nodig, echter vaak pas in de beoordelingsfase plaatsvinden. Het resultaat van het nieuwheidsonderzoek - in beide procedures - is een nieuwheidsrapport. In een dergelijk rapport worden publicaties vermeld die van belang zijn bij de beoordeling van de uitvinding. Indien uit het rapport blijkt dat kans op een goede bescherming van de vinding klein is, kan de aanvrager beslissen met de procedure te stoppen, waarbij geen verdere kosten worden gemaakt. octrooigemachtige indiening octrooiaanvrage verzoek tot beoordeling aanpassen octrooi aanwijzen landen vertalen octrooi Europees Octrooi Bureau registratie nieuwheidsonderzoek nieuwheidsrapport beoordelen door patent examiner verlenen octrooi Beoordeling Bij de nationale procedure vindt voorafgaande aan de octrooiverlening geen toetsing op nieuwheid, inventiviteit of industriële toepasbaarheid plaats, en zal het octrooi altijd worden verleend. Bij de Europese procedure vindt deze beoordeling 4 wel plaats, namelijk door het Europees indienen Nationale aanvragen Figuur 2: procedure Europese octrooiverlening. 3 Bij de nationale procedure wordt automatisch een 6-jarig octrooi verleend als er binnen 13 maanden geen verzoek voor het uitvoeren van een nieuwheidsonderzoek is ingediend. 4 Officieel moet de indiener een verzoek tot beoordeling doen. Deze beoordeling wordt uitgevoerd door het Europees Octrooibureau (EOB). 3423/SEO-rapport 891 1

11 Octrooibureau (EOB). Wanneer de beoordeling negatief is, zal de indiener de octrooiaanvrage moeten aanpassen of aan moeten alten passen, waarna deze opnieuw zal worden beoordeeld. Verlening Bij de nationale procedure vindt verlening doorgaans plaats 18 maanden na indiening. De Europese procedure duurt gemiddeld 3 tot 5 jaar. Een reden is dat de beoordeling en de bijkomende correspondentie daarover tussen EOB en aanvrager tijd kosten en dat relatief lange termijnen in acht worden genomen. Aanwijzen landen & vertaling Nadat in de Europese procedure het octrooi is verleend, moet worden besloten in welke landen men het wil laten gelden, d.w.z. in welke landen men op grond van de Europese verlening een nationaal recht wil krijgen. Het Europese octrooi wordt daartoe geregistreerd bij de nationale instanties van de gekozen landen. Het Europese octrooi zal, op grond van de nationale wetgevingen in de gekozen landen, doorgaans moeten worden vertaald in de taal van elk van deze landen. Veelal wordt voor de nationale procedure een octrooigemachtigde uit het betreffende land ingeschakeld. Het resultaat van een Europese octrooiaanvrage is een bundel van nationale octrooien. Beroep Indien bij de Europese procedure door het EOB wordt besloten de octrooiaanvrage af te wijzen, kan de aanvrager hiertegen in beroep gaan. Vervolgens zal de uitvinding door de Board of Appeal worden beoordeeld. Het is aan de aanvrager om te beslissen al dan niet in beroep te gaan. Oppositie Tot 9 maanden na de verlening van een Europees octrooi kunnen derden schriftelijk bezwaar maken tegen die verlening. In de oppositieprocedure wordt de uitvinding opnieuw door het EOB beoordeeld, waarna ze beslist het verleende octrooi te herroepen, te wijzigen of ongewijzigd te laten. Elke partij bij de oppositieprocedure kan tegen deze beslissing in beroep gaan bij de Board of Appeal Overige procedures Naast de nationale en Europese procedure bestaat er ook een zogenaamde internationale procedure. Deze procedure is gebaseerd op de Patent Cooperation Treaty (PCT), waarbij wereldwijd 128 landen zijn aangesloten. De internationale procedure voorziet in het uitvoeren van een nieuwheidsonderzoek en een voorlopige beoordeling. Daarna moet de procedure nationaal of regionaal worden voortgezet om daadwerkelijk een octrooi te krijgen in één of meerdere landen die bij het PCT verdrag zijn aangesloten. Hoewel de internationale procedure relatief duur is, heeft zij als voordeel dat slechts eenmaal een nieuwheidsonderzoek hoeft te worden uitgevoerd. Het resultaat van de voorlopige beoordeling op nieuwheid en inventiviteit is niet bindend. Een bijkomend voordeel van de internationale procedure is dat 3423/SEO-rapport

12 deze de aanvrager meer tijd geeft om de waarde van zijn aanvrage te bepalen alvorens hij kosten moet maken voor de nationale of regionale procedures. Wil men via de internationale procedure (ook) een octrooi in Nederland verkrijgen, dan kan dat alleen door aansluitend op de internationale procedure de Europese procedure in te gaan en langs die weg een voor Nederland geldig octrooi te krijgen. Men kan niet kiezen voor de nationale procedure Rol van de octrooigemachtigde Het opstellen en indienen van een octrooiaanvrage wordt in de praktijk meestal door een octrooigemachtigde gedaan, ook al is dit wettelijk gezien niet vereist. De aanvrager mag immers ook zelf in zijn eigen land een aanvrage opstellen en indienen. De octrooigemachtigde is een onafhankelijk, wettelijk bevoegd specialist op het terrein van octrooien, merken en modellen. De wetgever heeft aan de octrooigemachtigde een taak opgelegd, omdat er behoefte bestaat aan betrouwbare deskundigen op het gebied van de industriële eigendom. De wet bepaalt dat de octrooigemachtigden exclusief bevoegd zijn octrooiaanvragen voor een ander in te dienen. Er is een uitzondering: advocaten mogen dat ook, maar het komt zelden voor dat zij dat doen, vanwege de technische aard van de aanvragen. Iedereen mag wel zelf zijn eigen octrooiaanvrage indienen, maar alleen octrooigemachtigden en advocaten mogen dat voor een ander doen. Het komt ook wel voor dat iemand die geen octrooigemachtigde is en van mening is dat hij wel een octrooiaanvrage kan opstellen dat voor een ander doet, waarna die ander de octrooiaanvrage zelf indient. Met andere woorden: alleen een octrooigemachtigde kan er een beroep van maken om octrooiaanvragen namens anderen op te stellen, in te dienen en te verdedigen. De rol van de octrooigemachtigde is schematisch in figuur 1 en figuur 2 in paragraaf 2.1 weergegeven. Deze rol komt met name naar voren bij het opstellen van de octrooiaanvrage, het aanpassen van de octrooiaanvrage, het indienen van de aanvrage, het aantekenen van beroep en de verdediging in oppositie. Voor het opstellen van de octrooiaanvrage zal de octrooigemachtigde eerst voldoende informatie moeten vergaren over de uitvinding, om deze zo nauwkeurig als nodig in een omschrijving te vatten. Hiertoe zal de octrooigemachtigde in veel gevallen met de uitvinder spreken, de uitvinding bekijken (indien dit mogelijk en nodig is) en onderzoek doen naar vergelijkbare uitvindingen. In sommige gevallen worden tekeningen gemaakt om de specifieke kenmerken van de uitvinding te verduidelijken. In de nationale procedure kan de octrooigemachtigde naar aanleiding van het nieuwheidsrapport een advies uitbrengen aan de uitvinder over het vervolg van de procedure. De resultaten van het nieuwheidsonderzoek kunnen bijvoorbeeld aanleiding geven tot wijziging van de aanvrage. In de Europese procedure kan het, op grond van het nieuwheidsonderzoek en de beoordeling door de patent examiner van het EOB, noodzakelijk zijn de octrooiaanvrage aan te passen, om uiteindelijk octrooi verleend te krijgen. Hiervoor kan de octrooigemachtigde een gesprek met de patent examiner aangaan, om te bespreken wat er veranderd moet worden om een goede beoordeling te krijgen. Meestal vindt echter uitsluitend een schriftelijke discussie plaats. Bij zowel een beroepsprocedure als bij oppositie is aanwezigheid van een Europees octrooigemachtigde gebruikelijk. 3423/SEO-rapport

13 Dit onderzoek beperkt zich tot de kosten die gemoeid zijn met het opstellen van de octrooiaanvrage en het indienen van een premier depot, en het uitbrengen van advies naar aanleiding van het nieuwheidsrapport. Overige kosten die na de eerste indiening door een octrooigemachtigde worden gemaakt, worden volledig buiten beschouwing gelaten. De werkzaamheden in de verdere procedure kunnen immers per geval dusdanig verschillen, dat het zeer lastig is om tot een zinvolle vergelijking te komen. 2.2 BEROEPSREGULERING EN OPLEIDING OCTROOIGEMACHTIGDEN Voor octrooigemachtigden gelden, naast datgene wat bij wet geregeld is, in ieder land ook nog aparte gedragsregels. In deze paragraaf vergelijken wij de regels van Nederland, Duitsland, Engeland en de Europese regels 5. Deze laatste gelden voor veel Europese landen als uitgangspunt, maar dat neemt niet weg dat er toch kleine verschillen zijn tussen de verschillende landen. Daarnaast vergelijken wij in dit hoofdstuk de opleidingstrajecten en vereisten. Ook daarin kan immers een oorzaak liggen voor verschillen in marktwerking en dientengevolge tarifering Nederland Octrooigemachtigde is in Nederland een vrij beroep. De titel van octrooigemachtigde alleen mag worden gevoerd door iemand die in het register voor octrooigemachtigden bij Octrooicentrum Nederland is in geschreven. De voorwaarden voor inschrijving zijn het volbrengen van een 3-jarige stage en het succesvol afleggen van het examen voor octrooigemachtigden. Er is een Orde van Octrooigemachtigden, die de status van PBO heeft gekregen en daardoor verordenende bevoegdheid heeft. Deze Orde is belast met de zelfregulering van de beroepsgroep. De gedragsregels van de Orde worden ter goedkeuring voorgelegd aan de Minister van Economische Zaken en door hem wordt ook de examencommissie benoemd. In het onderstaande is uitgegaan van de Nederlandse gedragsregels die ten tijde van het onderzoek van kracht waren. Per 1 mei 26 zijn nieuwe gedragsregels in werking treden. Deze nieuwe gedragsregels zijn liberaler dan de oude. Echter, zij kunnen geen verklaring geven voor de kosten van de octrooigemachtigden zoals in dit onderzoek zijn gemeten, om de eenvoudige reden dat zij nog niet van kracht waren. Behalve de zelfregulering stelt ook de wet eisen aan de octrooigemachtigden, namelijk dat zij betrouwbaar en deskundig zijn. De betrouwbaarheid vereist dat de gemachtigde onafhankelijk en naar eer en geweten zijn beroep uitoefent, de deskundigheid wordt gewaarborgd door toelatingseisen te stellen. Een Raad van Toezicht is belast met het toezicht op de beroepsuitoefening van de octrooigemachtigden. Iedere octrooigemachtigde dient zich aan de Gedragsregels te conformeren. Bij de Raad van Toezicht komen jaarlijks circa vijf klachten binnen. De behandeling daarvan is volgens artikel 23s, lid 4 van de RijksOctrooiWet (ROW) openbaar en volgens artikel 23v van diezelfde wet is ook de uitspraak openbaar. Hetzelfde geldt voor zaken die leiden tot 5 Frankrijk, Denemarken en België zijn wegens gebrek aan snel verkrijgbare informatie buiten de vergelijking gebleven. 3423/SEO-rapport

14 beroep bij het Gerechtshof. De Orde ontvangt ook klachten over de kosten van de gemachtigde in verhouding tot de geleverde prestatie 6. De meeste klachten worden echter eerst door de gemachtigde zelf of diens kantoor opgelost. Het is niet bekend hoeveel dit er zijn. Hieronder zetten wij uiteen welke elementen uit de oude gedrags- en beroepsregels een prijsbepalend effect kunnen hebben, met name doordat zij de concurrentie op de markt voor octrooigemachtigden (mogelijk) beperken. Concurrentiebeperkende factoren Net als bij veel vrije beroepen is ook bij octrooigemachtigden het principe om elkaar als vakbroeders in plaats van als concurrenten te zien, vastgelegd in de gedragsregels. Zo staat in de gedragsregels (grondregel 5) 7 te lezen dat: De collegialiteit tussen de octrooigemachtigden dient altijd in acht te worden genomen. Deze collegialiteit is noodzakelijk voor het hooghouden van het aanzien van en het vertrouwen in het beroep. Zij wordt betracht onafhankelijk van persoonlijke gevoelens. Ook zijn er allerlei beperkingen opgelegd aan de mogelijkheden om reclame te maken. Zo mogen de octrooigemachtigden zichzelf niet met hun concurrenten vergelijken. Evenmin mogen octrooigemachtigden commissies geven of aannemen voor het aanbrengen of ontvangen van opdrachten. Wat betreft tarifering zijn er eveneens verschillende beperkingen. Zo mag de octrooigemachtigde zijn honorarium niet laten afhangen van het resultaat van zijn/haar bemoeiingen in een zaak. Evenmin is het octrooigemachtigden toegestaan hun diensten aan te bieden tegen een vooraf vastgesteld honorarium. De Nederlandse gedragsregels zijn overigens in 23 versoepeld. Daarvóór was het bijvoorbeeld niet toegestaan om potentiële opdrachtgevers rechtstreeks te benaderen of om honoraria of kantoortarieven te publiceren. Een inventarisatie van de websites van de verschillende octrooibureaus leert dat deze regel nog een sterke nawerking lijkt te hebben; nergens worden tarieven of honoraria vermeld. Opleiding De beroepsopleiding tot Nederlands octrooigemachtigde duurt twee jaar. Het is een parttime opleiding (in totaal ca. 1 dagdelen) met een modulaire opzet. Deze opleiding wordt georganiseerd door de Stichting Beroepsopleiding Octrooigemachtigden, die door de Orde in het leven is geroepen. De praktijk is thans dat iedere aspirant octrooigemachtigde deze opleiding volgt, al is dat formeel niet vereist voor de examens. Deze worden afgelegd door de examencommissie die, op voordracht van de Orde, wordt benoemd door de Minister van Economische Zaken en zowel uit octrooigemachtigden als uit niet-gemachtigden bestaat. Voor de opleiding geldt een aanwezigheidsplicht van minimaal 8% en minimaal 8% van het huiswerk dient tijdig te worden ingeleverd. Bij de start van de opleiding krijgen deelnemers die bij een octrooibureau of octrooiafdeling werkzaam zijn, voorrang boven hen die dat niet zijn, indien een opleiding qua deelnemers vol zit. Een algemene toelatingseis is dat zij een technisch-academische opleiding afgerond hebben. In uitzonderlijke gevallen kan daarvoor een vrijstelling worden verleend. Om inge- 6 Bron: interview met dhr. R. Jorritsma 7 Zoals vermeld in de gedragsregels die golden ten tijde van het onderzoek. 3423/SEO-rapport

15 schreven te kunnen worden als octrooigemachtigde is minimaal drie jaar werkervaring als aspirant-octrooigemachtigde (stage) vereist. De stage en de opleiding worden doorgaans simultaan gevolgd, waardoor iemand na drie jaar klaar kan zijn Duitsland De Duitse gedragsregels lijken op de Nederlandse, maar zijn uitgebreider. Onafhankelijkheid, geheimhouding, zakelijkheid, collegialiteit, etc.; het is allemaal in de Duitse gedragsregels geregeld. Concurrentiebeperkende factoren In Duitsland geldt een verbod op vergelijkende reclame. Verder wordt in de gedragsregels de eis gesteld dat de reclame van de octrooigemachtigde juist, objectief en controleerbaar is. Dat gaat verder dan de Nederlandse gedragsregels. In de Duitse gedragsregels is niets geregeld over resultaatafhankelijke beloning of een vooraf vastgesteld honorarium. Wel staat vermeld dat het is toegestaan een voorschot te rekenen, mits dit de totale verwachtte vergoeding niet overstijgt. Opleiding Een aanstelling bij een octrooibureau en een technische achtergrond is vereist om aan de opleiding te mogen beginnen. De opleiding duurt in totaal minimaal 34 maanden en bestaat uit een stage bij het octrooibureau (26 maanden), gezamenlijke practica (eens per maand), een universitaire studie Recht für Patentanwalte (2 jaar) en een stage bij het Duitse octrooicentrum (2 maanden) en het patentgerechtshof (6 maanden). De opleiding wordt afgesloten met een schriftelijk en een mondeling staatsexamen. Vorig jaar deden hieraan 165 kandidaten mee, waarvan er slechts twee niet slaagden. In de jaren daarvoor was het slagingspercentage iets lager, maar nog altijd zeer hoog. Op de website is een online marktplaats voor vraag naar en aanbod van stageplaatsen te vinden Verenigd Koninkrijk De regels bestaan allereerst uit een paar algemene aanwijzingen voor de beroepsuitoefening (competent, plichtsgetrouw, objectief en het belang van de cliënt voorop, zonder het publieke vertrouwen in het systeem in gevaar te brengen), gevolgd door enkele korte regels, die in een aparte bijlage worden toegelicht. Voor procederende octrooigemachtigden gelden veel uitgebreidere gedragsregels dan voor octrooigemachtigden die zich alleen met het indienen van aanvragen bezighouden. Concurrentiebeperkende factoren Reclame is toegestaan, mits deze eerlijk, eerbiedwaardig en accuraat is. Onder deze voorwaarden is vergelijkende reclame dus ook toegestaan. Over honorering staat in de Britse gedragsregels niets vermeld. 3423/SEO-rapport

16 Opleiding De opleiding tot octrooigemachtigde (patent agent) kan aan verschillende instituten worden gevolgd en duurt enkele jaren. De cursisten dienen twee examenrondes te doorstaan. Overigens is het ook mogelijk om zonder opleiding als octrooigemachtigde (patent attorney of solicitor) te werken. Deze groep valt onder de regulering van de Law Society Europa De ca. 8. Europese octrooigemachtigden uit 31 landen worden vertegenwoordigd door het European Patent Institute (EPI). Dit instituut draagt onder meer zorg voor de gedragsregels voor Europees Octrooigemachtigden. Deze gedragsregels kennen 7 artikelen en beslaan slechts twee pagina s. Ze zien toe op het voorkomen van belangenverstrengeling, collegialiteit en optimale behartiging van de belangen van de cliënt. Concurrentiebeperkende factoren Reclame is in beginsel toegestaan, mits waar, objectief en in overeenstemming met algemene beginselen zoals integriteit. Het verbod op vergelijkende reclame is overigens op last van een beschikking van de Europese Commissie 8 uit de gedragsregels voor Europees gemachtigden geschrapt. Daarin stelt de Commissie dat het verbod op vergelijkende reclame de mededinging tussen de leden van de beroepsgroep beperkt. 9 En dat is strijdig met het Europese mededingingsrecht. In afzonderlijke Lidstaten mag het wel verboden worden, wanneer van een grensoverschrijdende markt geen sprake is. 1 Over honorering wordt in de EPI-gedragsregels niets gezegd, behalve dat het vragen van voorschotten nadrukkelijk is toegestaan. Opleiding De opleiding tot Europees octrooigemachtigde duurt 3 tot 5 jaar en kan modulair gevolgd worden. Een technische en juridische achtergrond zijn vereist, alsmede 3 of 6 jaar werkervaring (afhankelijk van de vooropleiding). De opleiding tot Europees gemachtigde wordt doorgaans gevolgd na de opleiding tot nationaal gemachtigde, al is dat niet vereist. 8 Zaak IV/36.147, PB.L 16/p (23 april 1999) 9 Idem, overweging 39 1 Ibidem, overweging /SEO-rapport

17 In 25 legden 66 kandidaten het examen tot Europees Octrooigemachtigde af, waarvan er 228 slaagden (iets meer dan een derde). De examens worden afgenomen door het Europees Octrooibureau, dus niet door het EPI. Tabel 1 hieronder geeft het aantal kandidaten en de slagingspercentages in 25 van de in ons onderzoek betrokken landen: Tabel 1: Kandidaten en slagingspercentage examen Europees gemachtigde Aantal kandidaten Slagingspercentage Nederland Verenigd Koninkrijk Frankrijk België Duitsland Denemarken Bron: Jaarverslag Europees Octrooibureau, Conclusies De officiële gedragsregels voor de octrooigemachtigden in Nederland, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk kunnen niet zonder meer eventuele prijsverschillen verklaren. Aangezien de meeste gedragsregels in Europa geënt zijn op de Europese gedragsregels, zijn de verschillen beperkt. Wel valt op dat in Nederland specifiek een verbod op resultaatafhankelijke of vaste beloning is opgenomen. Tevens is het Britse systeem liberaler dan het Duitse en Nederlandse systeem. Wij wijzen er nogmaals op dat er per mei 26 in Nederland soepeler gedragsregels van kracht zullen worden. Dat er op papier weinig verschillen zijn, wil niet zeggen dat de gedragsregels in de verschillende landen ook allemaal op dezelfde manier worden nageleefd. Verschillen in informele gedragsregels geven wellicht een betere verklaring voor verschillen in prijs. In het kader van dit onderzoek zijn die echter niet onderzocht. Groter zijn de verschillen tussen de opleidingssystemen in de verschillende landen. Zo is er in Duitsland maar één universiteit waar het juridische deel van de opleiding gevolgd kan worden en dienen bovendien drie stages gelopen te worden. Het aanbod van stageplaatsen is in Duitsland transparant en is te vinden op een openbare website. 3423/SEO-rapport

18 In onderstaande tabel vatten wij de gedragsregels per land kort samen: Tabel 2: gedragsregels per land Nederland (oud) Nederland (nieuw) Duitsland Ver. Koninkrijk EU Verbod op vergelijkende reclame Verbod op aannemen of bieden commissies ja nee ja nee nee ja nee nee nee nee No-cure, no pay -verbod ja nee nee nee nee Fixed price -verbod ja nee nee nee nee Gemaximeerd voorschot nee nee ja nee nee Duur opleiding 2 jaar 2 jaar 2 jaar variabel 3 5 jaar Duur stage(s) 36 maanden 36 maanden 34 maanden variabel 3 of 6 jaar Toetredingsbeperking ja ja ja nee ja Bron: Berenschot/SEO Economisch Onderzoek 2.3 DE MARKT VAN OCTROOIGEMACHTIGDEN Inleiding In deze paragraaf wordt de markt van dienstverlening door gemachtigden in Nederland en de omringende landen onder de loep genomen. De vergelijking heeft betrekking op het aantal octrooigemachtigden en het aantal aanvragen en geeft aan of het aantal octrooigemachtigde per miljoen inwoners relatief laag/hoog is en of in een land per gemachtigde relatief veel/weinig aanvragen worden gedaan. De verhouding tussen het aantal gemachtigden (aanbod) en het aantal aanvragen (vraag) kan mogelijk een verklaring zijn voor prijsverschillen tussen verschillende landen. Tijdens ons onderzoek is gebleken, dat het verkrijgen van eenduidige en goed vergelijkbare cijfers zeer lastig is. Publicaties met het aantal octrooiaanvragen zijn niet altijd onderling vergelijkbaar tussen verschillende nationale instanties, het Europees Octrooibureau en de World Intellectueal Property Organisation (WIPO). Een probleem is dat niet specifiek vermeld wordt of het gaat om een premier depot, waardoor ingediende aanvragen bij zowel de nationale, Europese als internationale cijfers meegeteld kunnen worden. We hebben de hieronder genoemde cijfers daarom laten verifiëren door Octrooicentrum Nederland, dat gespecialiseerd is op dit vlak. In het jaarverslag van het Europees Octrooibureau worden bij het aantal aanmeldingen tevens de PCT-aanmeldingen vermeld die in de Europese fase zijn opgenomen. Dezelfde aanmeldingen zijn ook al door de WIPO geregistreerd als aanvrage. Derhalve kunnen deze niet zonder meer bij elkaar worden opgeteld. De cijfers in tabel 3 zijn hiervoor gecorrigeerd. Het is niet mogelijk om uit de gepubliceerde cijfers te achterhalen of het premier depots betreft, of aanvragen waarvoor prioriteit is ingeroepen. Daardoor kunnen er nog steeds aanvragen dubbel worden geteld, en kan het totaal aantal premier depots in werkelijkheid lager zijn dan het totaal aantal aanvragen dat hier is vermeld. 3423/SEO-rapport

19 Tabel 3: kengetallen m.b.t. het aantal octrooigemachtigden en octrooiaanvragen per land Nederland Duitsland Frankrijk Denemarken België VK Octrooi-gemachtigden Inwoners (miljoen) 16,4 82,4 6,7 5,4 1,4 6,4 GDP (Eurostat) Europese aanvragen PCT aanvragen Aanvragen totaal Bron: diversen (zie voetnoten), bewerking Berenschot/SEO Economisch Onderzoek Om de cijfers goed te kunnen vergelijken, is telkens uitgegaan van het aantal aanvragen dat uit het land zelf afkomstig is. De gedachte hierachter is dat in dit geval de kans groter is dat octrooiaanvrage ook in het land zelf is opgesteld. Het is namelijk ook mogelijk dat een Europese aanvrage in één van de genoemde landen wordt ingediend, terwijl deze uit een ander land vaak buiten Europa afkomstig is. In 24 was ongeveer 37% van de Europese octrooiaanvragen afkomstig uit landen buiten Europa (zie tabel 4). 11 Totaal van industriegemachtigden én vrije gemachtigden, opgave door de nationale Ordes van Octrooigemachtigden in januari Het precieze aantal is niet bekend, want in Denemarken is geen autorisatie vereist voor octrooigemachtigden en een register bestaat derhalve niet 13 Aantal ingediende aanvragen in 24 dat niet is overgegaan naar een PCT aanvrage. Bron: Annual Report 24, European Patent Office 14 Bronnen: Nederland, Duitsland, Frankrijk, Engeland en Denemarken: PCT Statistical Indicators Report. Annual Statistics , as at April 25. WIPO België: Statistical Data Query, PCT International Applications, website wipo: /SEO-rapport

20 Tabel 4: herkomst van Europese octrooiaanvragen in 24. aantal aanvragen % van totaal Nederland ,9% Duitsland ,4% België ,1% Frankrijk ,6% VK ,5% Denemarken 326,3% Europa overig ,% Europa totaal ,8% Japan ,8% Verenigde Staten ,1% Overig ,3% Totaal ,% Bron: Annual report 24, European Patent Office Octrooiaanvragen per land Het aantal octrooiaanvragen per inwoner kan worden gebruikt als indicator voor de mate van innovativiteit in een land. Hierbij dient te worden opgemerkt dat het aantal octrooiaanvragen sterk kan worden beïnvloed door de aanwezigheid van grote industrie en multinationals. In de eerste plaats voeren grote industrie en multinationals veelal een zeer strategisch octrooibeleid. Dit beleid heeft niet alleen het beschermen van uitvindingen tot doel, maar ook het creëren van standaarden, cross-licensing en het afschrikken van concurrenten. In de tweede plaats kunnen via een multinational octrooiaanvragen worden ingediend in een ander land. Zo krijgen alle aanvragen van Philips als land van herkomst Nederland, ook wanneer de vinding niet in Nederland is gedaan. Ook is er een groot aantal Japanse en Amerikaanse bedrijven met een vestiging in Duitsland, die Europese octrooiaanvragen in Duitsland indienen. Dit kan te maken hebben met de aanwezigheid van het hoofdkantoor van het Europees Octrooibureau in München. 3423/SEO-rapport 891 2

21 Om het aantal octrooiaanvragen per land goed te kunnen vergelijken, zijn de cijfers geconverteerd naar aantal octrooiaanvragen per 1 miljoen inwoners. In tabel 5 zijn deze cijfers per land uitgesplitst naar nationale, Europese en internationale aanvragen. Tabel 5: aantal Nationale, Europese en Internationale aanvragen per 1 miljoen inwoners per land (24). Nederland Duitsland Frankrijk Denemarken België VK Nationaal Europees Nationaal + Europees Internationaal Totaal Bron: diversen, bewerking Berenschot/SEO Economisch Onderzoek In tabel 5 valt te zien dat in Duitsland, Frankrijk, Engeland en Denemarken het aantal nationale aanvragen per inwoner hoger is dan het aantal Europese aanvragen per inwoner. In Nederland en België is dit juist andersom. Hetzelfde geldt bij de vergelijking tussen het aantal nationale en internationale aanvragen. Dit betekent in ieder geval dat in Nederland en België (relatief) meer aanvragen direct via de Europese of PCT procedure worden ingediend. Hiermee wordt gekozen voor een relatief korte route (zie paragraaf 2.1). Eén van de factoren die van belang zijn bij de landenkeuze voor een octrooiaanvrage, is de omvang van de markt van het betreffende land. Dit is een mogelijke verklaring voor het relatief hoge aantal nationale octrooiaanvragen in Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. Het relatief hoge aantal nationale aanvragen in Denemarken is echter niet met dit argument te verklaren. Wat betreft het totaal aantal aanvragen per inwoner staat Duitsland bovenaan, gevolgd door Nederland en Denemarken. Frankrijk en Engeland staan ongeveer op één lijn, en België sluit de rij. Dit getal wordt in Nederland sterk beïnvloed door het hoge aantal aanvragen van Philips. Ook Duitsland en Denemarken hebben te maken met een aantal grote bedrijven die een groot deel van de aanvragen voor hun rekening nemen Octrooigemachtigden per land Bij het vaststellen van het aantal octrooigemachtigden per land is gebruik gemaakt van de cijfers die door nationale Ordes van octrooigemachtigden aan ons zijn verschaft. Hierbij dient te worden opgemerkt dat de bevoegdheden en status van octrooigemachtigden in de onderzochte landen verschillen. Zo bestaat er in Duitsland een verschil tussen een patentanwalt en een patentassessor. De laatstgenoemde heeft niet dezelfde bevoegdheden als de patentanwalt, is voornamelijk werkzaam als industriegemachtigde en mag namens zijn werkgever in beperkte mate voor derden optreden. We hebben er voor eenduidigheid voor gekozen de cijfers te gebruiken die wij van de nationale Ordes hebben gekregen. Dit betekent dat in sommige landen niet alle personen zijn meegeteld die zich in de industrie bezig houden met het opstellen van octrooien. 3423/SEO-rapport

22 In tabel 6 staat per land het aantal octrooigemachtigden per 1 miljoen inwoners gegeven. Hierin valt onder meer op dat het aantal octrooigemachtigden in Duitsland het hoogste is van de zes genoemde landen. In Engeland en Denemarken is het aantal octrooigemachtigden iets lager dan in Nederland, in België en Frankrijk is dit aantal fors lager. Tabel 6: aantal octrooigemachtigden per 1 miljoen inwoners Octrooigemachtigden per 1 miljoen inwoners Nederland 27 Duitsland 29 België 13 Frankrijk 11 Engeland 25 Denemarken 25 Bron: diversen, bewerking Berenschot/SEO Economisch Onderzoek Octrooiaanvragen per octrooigemachtigde In tabel 7 valt te zien dat Frankrijk en Duitsland het hoogste aantal octrooiaanvragen per gemachtigde hebben. Nederland en Denemarken zitten in de middenmoot, en België en het Verenigd Koninkrijk staan onderaan. Tabel 7: aantal ingediende octrooiaanvragen per gemachtigde, volgens de kengetallen (tabel 3). Nederland Duitsland Frankrijk Wanneer we de gegevens over het aantal octrooiaanvragen en het aantal octrooigemachtigden per land samenvoegen, kunnen we het aantal octrooiaanvragen per gemachtigde berekenen. Denemarken België VK Nationaal 5,4 2, 21,1 13,5 4,9 12,4 Europees 8,4 5,4 6,6 2,4 7,8 1, Internationaal 9,5 6,3 7,7 7,6 6,3 3,3 Totaal 23,4 31,7 35,5 23,5 19, 16,7 Bron: diversen, bewerking Berenschot/SEO Economisch Onderzoek We kunnen deze tabel niet gebruiken als generieke maatstaf voor productiviteit, omdat verschillende factoren van invloed zijn op deze cijfers die er niet eenvoudig uitgefilterd kunnen worden. Bovendien verrichten octrooigemachtigden ook andere werkzaamheden dan het opstellen van octrooiaanvragen. In de enquête die wij hebben uitgezet onder octrooigemachtigden, vroegen wij ook naar het aantal aanvragen per gemachtigde. De resultaten zijn weergegeven in tabel 8. Opmerkelijk is dat eigenlijk alleen de inschatting van de Nederlandse gemachtigden overeenkomt met de berekening op basis van de officiële cijfers. Ook hier springt het hoge aantal aanvragen van de Franse gemachtigden in het oog. De inschatting van de gemachtigden is in alle landen hoger dan het officiële cijfer. 3423/SEO-rapport