Agressie, antisociaal gedrag en EF bij adolescenten

Transcriptie

1 Agressie, antisociaal gedrag en EF bij adolescenten Stephan Huijbregts voor Hogrefe-congres: EF bij Adolescenten Utrecht, 19 juni 2012

2 Antisociaal gedrag bij adolescenten Moffitt (1993)

3 Antisociaal gedrag bij adolescenten Early versus Late-onset 1. Early: ernstiger, slechtere prognose, vaker comorbiditeit, slechtere oudersschapsstijl, afwijkende neurobiologie, en meer cognitieve problemen 2. Late: van voorbijgaande aard, sterkere invloed van leeftijdsgenoten, beloningselement

4 Hersengebieden en antisociaal gedrag Conduct Disorder: afwijkingen in paralimbisch systeem (ventromediale PFC, laterale orbitofrontale PFC, en temporale cortices + onderliggende limbische gebieden) Arnsten & Rubia, 2012

5 Lijsten executieve functies Ylvisaker (1998): (self-)monitoring, goal-directed behavior, planning, initiation, inhibitory control, cognitive flexibility, strategic behavior Berger & Posner (2000): goal-directed behavior, error detection, conflict resolution, inhibition of automatic responses, handling novelty, task-switching, emotional self-regulation Pennington & Ozonoff (1996): all of the above + setmaintenance, integration across space and time, working memory Miyake et al. (2000): working memory, inhibitory control, and cognitive flexibility

6 Hot en Cool EF Hot EF: regulatie van affect en motivatie Cool EF: regulatie van abstracte, gedecontextualiseerde processen (Zelazo & Muller, 2002)

7 Hot and Cool EF bij Cannabisgebruikers Voorbeeld van Risky Choice Task, waarbij de verwachte winst (expected value) bij keuze voor experimenteel wiel 5.5 (.75*8 -.25*2) is

8 Proportie keuze voor experimental wheel Expected value Cannabis users Non-users F-value (1,99) % 98.2% % 90.2% % 95.3% % 44.0% 5.6* % 61.0% % 3.9% 20.9** % 13.5% 4.4* % 1.0% 12.8** 0+ frame 87.8% 80.0% frame 46.2% 30.2% 7.1** * P <.05; ** P <.01 Griffith-Lendering et al. 2012, in press

9 EF en gedrag: Neurofibromatose Type 1 Neurofibromatose Type 1 (NF1): genetische stoornis Prevalentie 1:3000 Verminderde rem op celgroei Geleidelijk meer symptomen (vaak adolescentie) Cognitieve en gedragsproblemen

10 EF en gedrag: Neurofibromatose Type 1 30 NF1 (12 jongens, 18 meisjes); Gemiddelde leeftijd = 11.7 ( jaar) 30 Controles (11 jongens, 19 meisjes); Gemiddelde leeftijd = 12.5 ( jaar) Gemiddelde leeftijd NF1-diagnose = 3.0 jaar

11 Werkgeheugen (1) (2) (3) (4) pointing pause pointing 1000 ms 750 ms 1000 ms 750 ms mouse cursor (appears after completion of pointing phase)

12 Werkgeheugen: Resultaten Control NF # Correct # Correct in correct order

13 Werkgeheugen 2 Part 1 memory = Part 2 memory = target nontarget target nontarget

14 Werkgeheugen 2: resultaten Control NF1 5 0 Low Memory Load High Memory Load

15 Relaties cognitie en gedrag/sociaal functioneren Huijbregts & De Sonneville (2011)

16 Relaties cognitie en gedrag/sociaal functioneren

17 Relaties cognitie en gedrag/sociaal functioneren

18 EF en gedrag: Neurofibromatose Type 1 21 NF1 (14 jongens, 7 meisjes), 18 controle (8 jongens, 10 meisjes), gemiddelde leeftijd 13.1 (8-19 jaar) Verschillen tussen NF1 en controles bevestigd voor gedrag, sociaal functioneren en cognitie Relaties tussen cognitie en gedrag bevestigd Relatie dagelijks leven EF (BRIEF) en test-ef (ANT) EF (en sociale informatieverwerkings-) problematiek duidelijk aanwezig bij adolescenten, andere domeinen cognitie minder bij oudere groep

19 Risicofactoren agressie/antisociaal gedrag: focus op roken tijdens de zwangerschap The Québec Longitudinal Study of Children s Development Huijbregts et al. (2007)

20 Andere (niet-cognitieve) riscofactoren

21 Roken tijdens de zwangerschap, fysieke agressie (FA), hyperactiviteit-impulsiviteit (HI) and FA+HI

22 Interacties tussen risicofactoren

23 Interactie roken tijdens de zwangerschap en antisociaal gedrag moeder 0,9 0,8 0,7 Phigh 0,6 0,5 0,4 0,3 No (0) Moderate (1-9) Heavy ( 10) 0,2 0,1 0 LC1 LC2 LC3 Mother's history of antisocial behavior LC1-3: Latent classes Roken tijdens de zwangerschap verklaarde 37% van de variantie in fysieke agressie in deze groep Huijbregts et al. (2008)

24 Roken tijdens de zwangerschap en cognitie Wechsler Preschool and Primary Scale of Intelligence- Revised (WPPSI-R) block design test: reproduceren configuraties rode en witte blokjes (schatting performaal) Peabody Picture Vocabulary Test (PPVT): selecteer het plaatjes (uit 4) dat het woord representeert uitgesproken door de proefleider (schatting verbaal) Visually-Cued Recall-task (VCR): onthoud een langzaam oplopende hoeveelheid items (schatting korte termijn geheugen) Huijbregts et al., 2006

25 Roken tijdens de zwangerschap en hot versus cool inhibitie Delay Frustration Task ( hot inhibitory control) Sustained Attention Dots Task ( cool inhibitory control) Conduct problems and hyperactivity-inattention: teacher-rated Strengths and Difficulties Questionnaire (SDQ) 40 children (7-9 years-old, 15 exposed, 25 non-exposed) SA-Dots: cool inhibitory control DeFT: hot inhibitory control 5+7 A B C D A B C D LH, n = 200 RH, n = 200 LH, n = 200

26 Roken tijdens de zwangerschap en hot versus cool inhibitie: resultaten 1 0,8 0,6 0,4 Z-score 0,2 0-0,2-0,4-0,6 Bias Rtae DF-np DF-tp DF-np*tp SDQ-CP SDQ-HI Maternal Prenatal Smoking: Not Exposed Exposed Huijbregts et al, 2008b

27 Dosis-afhankelijkheid 1,4 1,2 1 0,8 Z-score 0,6 0,4 0,2 0-0,2-0,4-0,6 DF-np DF-tp DF-np*tp SDQ-CP SDQ-HI Maternal Prenatal Smoking: 0 cigs/day 1-9 cigs/day 10 cigs/day

28 Betrokkenheid neurobiologie Antisociaal gedrag gerelateerd aan hypoactieve stress-systemen Nicotine en blootstelling aan nicotine gerelateerd aan dezelfde stress-systemen

29 Deelnemers 38 kinderen (gemiddelde leeftijd: 10.6 jr, SD 1.3; 22 jongens, 16 meisjes) 14 blootgesteld aan roken tijden de zwangerschap (10.6 (1.6); 7, 7) 9 met Disruptive Behavior Disorder (dimensioneel; 10.5 (1.3); 7, 2) 15 controles (10.6 (1.2); 8, 7)

30 Procedure 9 gecomputeriseerde neuropsychologische tests in sessie van ongeveer 90 minuten 2 taken gekarakteriseerd door uncontrollability Competitie met een virtuele opponent ( social evaluative threat ) 5 cortisol- en alfa-amylase metingen

31 Doolhoven: oncontroleerbare taak Finish Start Start

32 Resultaten: Cortisol Huijbregts & de Sonneville, 2011

33 Resultaten: Alfa-amylase

34 Resultaten: hot EF PE DBD NC 5 0 n presses during 20s delays

35 Samenvattend Antisociaal gedrag vooral gekarakteriseerd door problemen met hot EF Nog andere aspecten cognitie (vijandige attributiestijl, sociale informatieverwerking) voorspellend? Verschillen tussen leeftijdsgroepen (andere voorspellers voor antisociaal gedrag kinderen, adolescenten?) Verschillen voor verschillende typen antisociaal gedrag/agressie?

36 Ontwikkeling hot en cool EF gedurende adolescentie Prencipe et al. (2011) Development of hot and cool executive function during the transition to adolescence. Journal of Experimental Child Psychology, 108,

37 Dank voor uw aandacht!